Dispersal Operations) เปน็ วธิ กี าจัดหมอกซง่ึ อังกฤษเปน็ ผู้ค้นคดิ ขึ้นในระหว่างสงครามโลกครงั้ ทีส่ อง โดยเผา น้ามนั เบนซนิ (gasoline) หรอื เช้อื เพลิงอื่นๆ ให้เปน็ แนวไปตามขา้ งทางว่ิงของสนามบนิ (airfield runway) 4.2 เมฆพเิ ศษ นอกเหนือจากเมฆท่ีแบ่งตามระดับความสูงได้ทั้ง 10 ชนิดแล้ว ยังมีเมฆพิเศษท่ีเ กิดขึ้นจาก ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ หรือมนุษย์สร้างข้ึน หรือเกิดจากสภาพแวดล้อม ทาให้ปรากฏออกเป็นลักษณะ แตกต่างกัน ซ่ึงมเี มฆพเิ ศษชนิดต่างๆ ดังนี้ เมฆมกุ (Nacreous Cloud) เมฆมกุ มีรูปร่างคล้ายเมฆรูปเลนส์ กอ่ ตัวท่ีระดับความสูงประมาณ 15-30 กิโลเมตร บริเวณใกล้ขั้วโลก เชน่ ประเทศแถบสแกนดิเนเวีย แคนาดาตอนเหนอื และทวปี แอนตารก์ ตกิ เป็นตน้ รปู ท่ี 79 เมฆมกุ เมฆทีปราตรี (Noctilucent Clouds) กอ่ ตัวที่ระดับความสูงประมาณ 78-85 กิโลเมตร ทาใหเ้ ห็นแสงสีในเวลากลางคืน แม้ว่าดวงอาทิตย์จะ ลับขอบฟา้ ไปแล้ว เมฆทปี ราตรีเกดิ ขน้ึ ในละตจิ ดู สงู เทา่ นัน้ เพราะเกิดข้ึนได้เฉพาะอากาศทีห่ นาวเยน็ จดั รปู ท่ี 80 เมฆทปี ราตรี
คอนเทรล (Contrail) เกิดจากไอน้าท่ีปล่อยจากเครื่องยนต์กล่ันตัวเป็นหยดน้า (ถ้าอากาศไม่เย็นมาก) แต่ส่วนใหญ่จะ กลายเปน็ ผลึกนา้ แข็ง เพราะอากาศเยน็ จัด (อุณหภูมติ ดิ ลบ) คอนเทรลใกล้เครอ่ื งยนต์จะมเี สน้ เลก็ และกระจายออกดา้ นขา้ งทาใหเ้ ส้นหนาขน้ึ เม่ือเวลาผ่านไป รูปที่ 81 คอนเทรลใกลเ้ คร่อื งยนต์ คอนเทรลท่ีสลายตัวไปพักหนึ่ง จะเป็นแถบกว้าง และเม่ือลมแรงจะกระจายเปน็ พ้ืนที่กว้าง คล้ายเมฆ เซอรร์ สั รปู ที่ 82 (ซา้ ย) คอนเทรลท่สี ลายตวั เป็นแถบกวา้ ง (ชวา) ลมพัดแรงทาใหก้ ระจายเปน็ พื้นท่ีกวา้ ง คล้ายเมฆเซอรร์ ัส กรณีมเี มฆเซอร์รสั บางๆ อยู่เหนือขน้ึ ไป และดวงอาทิตย์อยู่ต่าใกล้ขอบฟ้า อาจจะเกดิ เงาคอนเทรลบน เมฆเซอรโ์ รสเตรตสั รปู ที่ 83 เงาคอนเทรลบนเมฆเซอร์โรสเตรตสั
คอนเทรลอาจเกดิ ปรากฏการณส์ รี ุ้งได้ หากมีมมุ ของแสงอาทิตย์เหมาะสม เรยี กว่า คอนเทรลสรี งุ้ (Iridescent Contrail) รูปที่ 84 คอนเทรลสีรุง้ คอนเทรลที่เกิดในบริเวณที่มีกระแสลมหมุนวน จะทาให้มรี ูปรา่ งแปลกๆ เช่น เกลยี ว เรยี กว่า (Spiral Contrail) รูปที่ 85 คอนเทรลท่มี ีรูปรา่ งเปน็ เกลียว เมฆท่ีเกิดจากนา้ ตก (Clouds from Waterfalls) น้าตกที่ระดับสูง จะทาให้เกดิ ละอองฝอยน้า (spray) ซึ่งทาให้อากาศอิ่มตวั ไปด้วยน้า น้าท่ีตกลงมาจะ ทาให้เกดิ กระแสอากาศลอยตัวขึ้นและพาความช้ืนไปด้วย เกดิ เป็นเมฆคล้ายคิวมลู ัส รูปท่ี 86 เมฆทเี่ กิดจากน้าตกวคิ ตอเรีย บรเิ วณรอยตอ่ ประเทศแซมเบยี และประเศซิมบับเว
เมฆทเ่ี กดิ จากไฟไหม้ (Cloud from Fires) การเผาไหม้บางกรณี เช่น ไฟป่า หรือไฟไหม้ปั๊มน้ามัน เป็นต้น จะทาให้น้าปริมาณมากระเหยเป็นไอ ลอยตัวขึ้นไป เม่ืออากาศเย็นตัวลงจะกลั่นตัวเป็นหยดน้า เกิดเป็นเมฆขยายตัวใหญ่อย่างรวดเร็ว เพราะความ รอ้ นจากการเผาไหม้ และฝนุ่ ควันจากการเผาไหมจ้ ะทาใหเ้ ราเห็นเมฆเปน็ สเี ทา รูปท่ี 87 เมฆทเ่ี กิดจากไฟไหม้ เมฆทเี่ กดิ จากการระเบิดของภเู ขาไฟ (Cloud from Volcanic Eruptions) ก่อตัวอย่างรวดเร็ว กระจายขึ้นสู่บรรยากาศระดับสูง และครอบคลุมพื้นที่กว้าง บางครั้งจะทาให้ ท้องฟ้ามีสีสนั แปลกตาเป็นเวลานานหลายสัปดาห์ ในขณะที่เมฆก่อตัวนนั้ อาจมีฟ้าผ่าร่วมด้วย เน่ืองจากฝนุ่ ผง ในเมฆเสียดสีจนเกดิ ประจุไฟฟ้าปรมิ าณมาก รปู ท่ี 88 เมฆทีเ่ กดิ จากการระเบิดของภเู ขาไฟ เมฆท่ีเกดิ จากอุตสาหกรรม (Cloud Resulting from Industry) เมฆที่เกิดขึ้นเหนือปล่องควันโรงงาน เรียกว่า ฟิวมูลัส (Fumulus) มาจากคาว่า fume (ควัน) และ cumulus (เมฆกอ้ น) รวมกนั รปู ที่ 89 เมฆท่ีเกดิ จากอตุ สาหกรรม
เมฆทีเ่ กิดจากการระเบดิ (Clouds from Explosions) กรณีทม่ี ีการระเบดิ รนุ แรงมากๆ มกั มเี มฆเกิดข้ึนปะปนกบั ฝุ่นควัน นอกจากนยี้ ังมีวีลัม (เมฆท่เี ป็นแถบ ยาวและบาง ลอยอยใู่ นแนวระดับใกล้กับสว่ นบนหรือตรงกลางของเมฆ) และหมวกเมฆ เกิดขึ้นด้วย รูปท่ี 90 เมฆทีเ่ กิดจากการระเบดิ 4.3 สขี องเมฆ สีของเมฆน้ันบ่งบอกถึงปรากฏการณ์ทเ่ี กดิ ข้นึ ภายในเมฆ เมฆเกิดจากไอน้าลอยตัว ขึน้ สทู่ ่ีสูงเย็นตวั ลง และ ควบแน่นเป็นละอองน้าขนาดเล็ก ละอองน้าเหล่านี้มีความหนาแน่นสูง แสงอาทิตย์ไม่สามารถส่องทะลุ ผ่านไปได้ไกลภายในกลุ่มละอองน้านี้ จึงเกิดการสะท้อนของแสง ทาให้เห็นเป็นก้อนเมฆสีขาวในขณะท่ีก้อน เมฆกลั่นตัวหนาแน่นข้ึนละอองน้าจะเกิดการรวมตัวมีขนาดใหญ่ข้ึน จนกระทั่งตกลงมาเป็นฝนในระหว่าง กระบวนการน้ี ละอองน้าในก้อนเมฆซ่ึงมีขนาดใหญ่ข้ึนจะมีช่องว่างระหว่างหยดน้ามากข้ึน ทาให้แสงสามารถ สอ่ งทะลผุ ่านไปได้ ซึ่งถ้าก้อนเมฆนั้นมีขนาดใหญ่และมีช่องว่างระหว่างหยดน้ามากเพียงพอท่ีแสงจะผ่านเข้าไป กจ็ ะถูกซึมซับไปในก้อนเมฆ และสะท้อนกลับออกมาเล็กน้อย ซ่ึงการซึมซับและการสะท้อนของแสงน้ีส่งผลให้ เห็นเมฆต้ังแต่ สีขาว สีเทา ไปจนถงึ สีดา สีของเมฆทใี่ ชใ้ นการบอกสภาพอากาศมีดังต่อไปนี้ เมฆสีเขียวจางๆ นั้นเกิดจากการกระเจิงของแสงอาทิตย์ เม่ือตกกระทบน้าแขง็ เมฆคิวมโู ลนิมบัสท่ีมีสี เขยี วนัน้ บ่งบอกถึงการกอ่ ตัวของพายุ พายุลูกเห็บ ลมทร่ี ุนแรงหรือพายทุ อร์นาโด รปู ท่ี 91 เมฆสเี ขยี วจางๆ
เมฆสีเหลืองพบได้น้อยครั้ง อาจเกิดขึ้นได้ในช่วงปลายฤดูใบไม้ผลิไปจนถึงช่วงต้นของฤดูใบไม้ร่วง ในช่วงทเี่ กิดไฟปา่ ได้งา่ ย สีเหลืองนั้นเกดิ จากฝุ่นควันในอากาศ รปู ท่ี 92 เมฆสีเหลอื ง เมฆสแี ดง สีส้ม หรือสีชมพู ปกติแล้วเกิดในช่วงพระอาทติ ยข์ ้ึน และพระอาทติ ย์ตกเกิดจากการกระเจิง ของแสงในชั้นบรรยากาศ ไม่ได้เกิดจากเมฆโดยตรง เมฆเป็นเพียงตัวสะท้อนแสงน้ีเท่านั้น ในกรณีที่มีพายุฝน ขนาดใหญ่ในช่วงเดยี วกนั จะทาให้เห็นเมฆเป็นสีแดงเข้มเหมือนสีเลอื ดเกิดจากการรวมตวั หรือเกาะกลุม่ ของไอ น้าจนกระทั่งเกดิ การควบแนน่ และตกลงมาเป็นฝน รูปที่ 93 เมฆสีแดง สสี ม้ หรือสชี มพู 4.4 เมฆกบั วฒั นธรรม ฟา้ ลายเหด็ บด แถบภาคอีสานเรียกทอ้ งฟา้ ทป่ี รากฏดังรูปที่ 94 ว่า “ฟ้าลายเห็ดบด” ข้อมลู จากชมรมศลิ ปวฒั นธรรม อีสาน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ระบุว่าชาวบ้านจะรู้ว่าเห็ดออกดอกจากการดูท้องฟ้า เมื่อท้องฟ้ามีกลุ่มก้อน เมฆลอยเป็นลายดอกสรอ้ ยสามารถเข้าไปเกบ็ เห็ดในปา่ ได้เลย
รปู ที่ 94 ท้องฟ้าท่เี รยี กวา่ “ฟ้าลายเหด็ บด” คาทานายฝนั ทีเ่ ก่ยี วกบั เมฆและท้องฟ้า ฝันว่ากินเมฆ ทานายได้ว่า เป็นเอกในทางฝัน โรคคันจะไม่มี สตรีจะพึงรัก ได้ยศศักด์ิลาภสักการ คุณ สารสมบัติ พิพัฒนมงคล ถ้าเป็นคนจะค่อยมี ด้วยความดีของตน แม้ผจญศัตรู จะเป็นผู้ชนะ โรคภัยจะเส่ือม คลาย มิตรสหายจะให้ลาภ สภาพจะค่อยดี มีแต่สุขเกษม และเปรมจิตเปรมใจไปทางไกลจะพบลาภ แต่ บาปกรรมต้องงด อดโทโสโมโห ภาษาฟา้ ภาษาเมฆ ศพั ท์ท้องถิ่น ลมก๊ดิ กิ๋ว (ภาษาเหนือ-ลาปาง) หมายถึง ลมหมุนขนาดเลก็ รูปที่ 95 ลมก๊ดิ กวิ๋ ตาเวนกง้ั จ้อง (ภาษาอีสาน) หรอื อาทิตยก์ ๋างจอ้ ง (ภาษาเหนือ) หรือหวั้นเปน่ สูน้ (ภาษาใต้) ทง้ั สามคา หมายถึง ดวงอาทิตย์ทรงกลด
รูปที่ 96 ดวงอาทติ ย์ทรงกลด สานวนในภาษาไทย มาเหนอื เมฆ หมายถึง มีความคดิ หรอื ชั้นเชิงเหนอื ผู้อืน่ หรือ มาหรอื ปรากฏขึ้นโดยไมค่ าดหมาย ยกเมฆ หมายถึง พูดเดาสุ่ม เซียนเหยยี บเมฆ หมายถึง ผู้ท่ีมีเล่หเ์ หลย่ี มมาก จนจบั ไมไ่ ดไ้ ล่ไม่ทัน เหนอื ฟ้ายังมฟี ้า หมายถงึ เหนอื คนเกง่ ยังมีคนเกง่ คนอืน่ เสมอ มีความหมายในเชงิ เตือนสติ
บรรณานกุ รม กรมอุตุนยิ มวทิ ยา. (ม.ป.ป.). ความร้อู ตุ นุ ยิ มวทิ ยา. (ออนไลน)์ . วันทสี่ บื ค้น 13 มกราคม 2557 จาก http://www.tmd.go.th/info/info.php ชมรมคนรักมวลเมฆ. (2556). เมฆกบั วฒั นธรรม. (ออนไลน์). วนั ท่สี ืบค้น 20 ธนั วาคม 2556 จาก http://cloudloverclub.com น.อ.กตัญญู ศรตี ังนันท์. (ม.ป.ป.). อธบิ ายภาพถา่ ยจากดาวเทียม. (ออนไลน)์ . วันทส่ี ืบคน้ 13 มกราคม 2557 จาก http://www.navy.mi.th/navymet/satscrpt.html ดร.บัญชา ธนบญุ สมบัติ. (ม.ป.ป.). การจดั จาแนกเมฆ. รนื่ รมย์ ชมเมฆ, หน้า 61-77. รจุ ิราพรรณ รุ่งรอด. ลม ฟา้ อากาศ. กรงุ เทพฯ: สานกั พิมพ์ฟิสิกส์เซน็ เตอร์, 2543. สถาบนั สารสนเทศทรัพยากรน้าและการเกษตร (องค์การมหาชน). (ม.ป.ป.). การตดิ ตามสภาพอากาศดว้ ย ตวั เอง. (ออนไลน)์ . วันที่สบื คน้ 20 มกราคม 2557 จาก http://www.thaiwater.net/web/index.php/ component/content/article/294.html?start=5 สานักอุตนุ ิยมวิทยาขนสง่ . (2557). หมอก. (ออนไลน)์ . วันทีส่ บื คน้ 13 มนี าคม 2557 จาก http:// www.aeromet.tmd.go.th/met/story/story.htm อนพชั มมี ่ังค่งั . เมฆและการเกดิ เมฆ. (ออนไลน์). วนั ที่สืบคน้ 13 มกราคม 2557 จาก http://propen.files.wordpress.com/2012/08/e0b980e0b811e0b8b4e0b894e0b980e0b8a 1e0b886.pdf Cartwright, T. (2009). Cloud Identification Guide. Retrieved January 15, 2014, from http://wvscience.org.clouds/Cloud_Key.pdf Cooperative Institute for Meteorological Satellite Studies (CIMSS). Cloud Identification. Retrieved January 24, 2014, from http://cimss.ssec.wisc.edu/satmet/modules/ 4_clouds/clouds-1.html
National Aeronautics and Space Administration (NASA). On-Line Cloud Chart. Retrieved January 15, 2014, from http://science-edu.larc.nasa.gov/SCOOL/cldchart.html SkyStef’s weather & aviation page. Pictures of clouds. Retrieved January 15, 2014, from http://www.skystef.be/clouds.htm
Search
