BASINÇ 8. Sınıf 15 Çıkmış Soru 36. Hava dışarı Havayı tek yönde geçiren gaydaya Akışkanların hareketini kontrol altına almaya yarayan çıkarken bu borular aletlere valf denir. Valfin çalışma prensibi aşağıda sürekli bir melodi üretir. özel aparat açıklanmıştır. Üfleme Geniş ucundan hava borusu El ile tulum sıkılarak gönderince, bilye dar Dar ucundan hava içindeki havanın uca doğru itilip havanın gönderince, bilye geniş Nota borulara geçişi geçiş yolunu kapattığı uca doğru itilip engele çubuğu sağlanır. için valf hava geçişine takılmakta ve düşme- müsaade etmemektedir. mektedir. Havanın geçiş Tulum yolu açık kaldığı için valf hava geçişine müsaade İskoçların milli çalgısı olan gayda, bir tuluma tutturul- etmektedir. muş bir nota çubuğu, üç düdük ve bir nefes borusun- dan ibarettir. Gaydanın en büyük özelliklerinden biri Bu bilgiler doğrultusunda, iki tane valf ve yan tarafına ise ses çıkarmaya başladığında aralıksız bir şekilde delik açılmış bir şırınga kullanılarak bir hava pompası devam etmesidir. Farklı notalardaki melodiler, tulum- tasarlanmak isteniyor. daki havayı tek yönlü ileten aparatlar sayesinde ger- çekleşir. Aşağıda çalışma şekli gösterilen bazı örnek- Buna göre aşağıdaki tasarımlardan hangisi balon ler verilmiştir. şişirmek amacıyla kullanılabilir? A) Balonun I II takılacağı uç Hava çıkışı Hava girişi Zeka Küpü Yayınları Hava Kapak Sıvı aktarım girişi borusu B) Balonun takılacağı uç Körük C) Balonun III takılacağı uç D) Balonun Atık girişi Atık çıkışı takılacağı uç Kanalizasyon valfi 2020 Ocak LGS Örnek Soru Buna göre verilen örneklerden hangilerinin çalışma prensibi gaydadaki aparat ile aynı prensipte çalışır? 15 Çözüm A) Yalnız I B) I ve II Balona takılmış şırınganın pistonu geri çekildiğinde C) I ve III D) II ve III balona takılı valfin hava geçişini kapatıp, diğer valfin şırıngaya hava girişine müsade etmesi gerekir. Piston ileri itildiğinde ise balona takılı valfin, balona hava geçişine müsade edip, diğer valfin pistondan dışarı hava çıkışını kapatması gerekir. Bunu sağlayan düzenek B seçeneğindedir. Cevap B seçeneğidir. 73 Fen Bilimleri
8. Sınıf BASINÇ 37. Valf, akışkanların hareketini tek yönde sağlayan aletlere denir. Aşağıda motorlu araçlarda kullanılan bir parçanın çalışma şekli verilmiştir. Atmosfer Motor içi Atmosfer Motor içi Bu parça, motorun içinden dışına doğru hava akışına izin verirken atmosferdeki havanın motor içine geçişine izin vermemektedir. Buna göre yukarıdaki motor parçasının çalışması ile ilgili verilen ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Motor parçası motor içindeki havanın tek yönde ilerlemesini sağlar. B) Atmosfer basıncı parçadan çıkan havanın basıncından fazladır. C) Parçadaki hava akış önü yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğrudur. D) Parçadan hava yerine su geçişi olsaydı çalışma prensibi aynı şekilde olurdu. 38. Basınç farkından dolayı bir yerden başka bir yere akan sıvı ve gaz madde- Basınç fazla Basınç az lere akışkan madde denir. Akışkan maddeler hareket ederken basınç farklı- Hava Dar boru lığına sebep olur. Akışkanlar geniş olan borudan dar olan boruya doğru ha- reket ederken hızlanır. Akışkanın hızının arttığı yerde basınç azalmaktadır. Geniş boru Tarık aşağıdaki düzeneğin dar olan ağzından kuvvetlice üflediğinde hava akımından dolayı K, L ve M kaplarında sıvı seviyelerinin değiştiğini gözlem- leyerek bir grafik çizmiştir. Hava Hava girişi çıkışı M K L Su Buna göre Tarık'ın K, L ve M kaplarındaki sıvı seviyelerini gösteren grafiği hangi seçenekteki gibi olabilir? A) Sıvı yüksekliği B) Sıvı seviyesi C) Sıvı seviyesi D) Sıvı seviyesi Kap Kap Kap Kap K LM K LM K LM K LM Fen Bilimleri 74
MADDE VE ENDÜSTRİ 8. Sınıf 1 Çıkmış Soru Periyodik tablo düzenlenirken elementler be- 1 11 Atom numarası 5 6 7 8 9 2 lirli özelliklerine göre gruplandırılır. Bu tablo- H Na Ortalama B C N O F He nun oluşturulmasında geçen tarihsel süreçte 1.00 atom kütlesi 10.81 12.01 14.00 15.99 18.99 4.00 ortaya atılan görüşlerden ikisi şöyledir: 34 22.98 13 14 15 16 17 10 Li Be Al Si P S Cl Ne I. görüş : Elementler, artan atom kütlelerine 6.94 9.01 26.98 28.08 30.97 32.06 35.45 20.17 göre sıralanır. 11 12 18 Na Mg Ar 22.98 24.30 39.94 19 20 K Ca 39.09 40.07 II. görüş : Elementler, artan atom numaralarına göre sıralanır. Günümüzde geçerli olan II. görüşün savunduğu kurala göre düzenlenen periyodik tablodaki bazı elementler şekilde verilmiştir. Buna göre aşağıdaki element çiftlerinden hangisi I. görüşün ortaya koyduğu kurala uymayan bir örnek olarak gösterilebilir? A) H - He B) Ar - K C) Na - Mg D) N - O 2019 LGS 1 Çözüm Periyodik tabloda genellikle atom kütleleri soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru artmaktadır. Fakat Ar ve K ele- mentlerinde durum tam tersidir. Cevap B seçeneğidir. 2 Çıkmış Soru Elementler periyodik tabloda artan atom numaralarına göre sıralanmaktadır. Periyodik tabloda ilk üç periyot dışında diğer tüm periyotların tam olarak dolu olduğu bilinmektedir. Aşağıda verilen periyodik tabloda elementlerin kaynama nokta- Periyodik Tablo larına dair bilgiler siyah dairelerin boyutlarıyla simgelenmiştir. Bu bilgiler kullanılarak aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Bilim insanları bazı elementler hakkında henüz yeterli bilgi- 0 1000 2000 3000 4000 5000 ye ulaşamamışlardır. Kaynama Noktası (°C) 2020 Şubat LGS Örnek Soru B) İkinci periyotta dört element normal koşullarda doğada gaz hâlinde bulunur. C) Genellikle metallerin kaynama noktaları çok yüksektir. D) 7A grubunda dört tane element bulunur. 2 Çözüm Periyodik tablodaki elementlerin kaynama noktaları siyah daireler küçüldükçe azalmaktadır. 7A grubunda 4 elementin haricinde kaynama noktası 0 °C'tan daha düşük elementler olabilir. 7A grubunda dörtten fazla element vardır. Cevap D seçeneğidir. 75 Fen Bilimleri
8. Sınıf MADDE VE ENDÜSTRİ 1. 19. yüzyıl boyunca birçok bilim insanı elementleri sınıf- 2. Dimitri Mendeleyev’in landırmak için çeşitli şemalar ve tablolar oluşturmuş- Oluşturduğu Periyodik Tablo tur. Alman kimyacı Wolfgang Döbereiner ise element- leri benzer kimyasal özelliklerine göre üçerli gruplar H hâlinde sınıflandırmış ve bu gruplara \"üçlüler\" adını 1,01 vermiştir. Bu gruplarda ortadaki elementin atom küt- lesi yaklaşık olarak diğer iki elementin atom kütlele- Li Be B C N O F rinin ortalamasına eşit olmaktadır. 6,94 9,01 10,8 12,0 14,0 16,0 19,0 Na Mg Al Si P S Cl 23,0 24,3 27 28,1 31 32,1 35,5 K Ca Ti V Cr Mn Fe Co Nl 39,1 40,1 47,9 50,9 52,0 54,9 55,9 58,9 58,7 Element Atom Element Atom Element Atom Cu Zn ? As Se Br Ağırlığı Ağırlığı Ağırlığı 63,5 65,4 74,9 79,0 79,9 Li 7 Ca 40 Cl 36,5 Rb Sr Y Zr Nb Mo Ru Rh Pd Na 23 Sr 88 Br 80 85,5 87,6 88,9 91,2 9,9 95,9 101 103 106 K 39 Ba 137 I 127 Ag Cd In Sn Sb Te I 108 112 115 119 122 128 127 Günümüzde kullanılan periyodik sistem ise Döbereiner'in Ce Ba La Ta W Os Ir Pt sisteminden farklıdır. Periyodik çizelgede elementler, 133 137 139 181 184 194 192 195 artan atom numaralarına göre dizilmiş ve benzer özel- lik gösteren elementler aynı gruplarda sıralanmıştır. Au Hg Ti Pb Bi 197 201 204 207 209 Th U 237 238 H He Dimitri Mendeleyev'in hazırladığı periyodik tablo gü- nümüzde de elementlerin özelliklerini anlamak için 12 kullanılmaktadır. Mendeleyev elementleri periyodik tabloda artan atom ağırlıklarına göre sıraladı. Bu ele- Li Be B C N O F Ne5 6 7 8 9 10 mentleri incelediğinde bazı özelliklerin belli aralıklar- la tekrar ettiğini gördü. Benzer özellik gösteren ele- 34 mentleri alt alta yerleştirerek bir sistem elde etti ve bu sisteme periyodik sistem adını verdi. Na Mg Al Si P S Cl Ar Ancak benzer özellik gösteren elementlerin bulun- 11 12 13 14 15 16 17 18 dukları gruplarda bazı boşlukların oluştuğunu gördü ve bu boşluklara başka elementlerin de gelmesi ge- K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr rektiğini düşündü. 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 33 35 36 Örneğin, silisyum elementinin altında bulunan boşlu- Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I XeTc Zeka Küpü Yayınları ğa gelecek elementin sahip olması gereken özellikle- ri söyleyerek bu elemente \"ekasilisyum\" adını verdi. 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 15 yıl sonra Alman bilim insanı Clemens Winkler tara- fından bulunan bu elemente \"germanyum\" adı verildi. 55Cs Ba Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Ti Pb Bi Po At RnLa-Lu Germanyumun sahip olduğu özelliklerin Mendeleyev'in 56 57-71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 \"ekasilisyum\" adını verdiği element ile aynı özellikle- re sahip olduğu görüldü. 87Fr Ra Ac-Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn88 89-103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 Yukarıda verilen bilgilere göre seçenektekilerden hangisi söylenemez? Periyodik sistem ile ilgili çalışmalara değinilen yukarıdaki metne göre seçeneklerden hangisi söy- lenebilir? A) Döbereiner elementleri artan atom numaralarına göre sıralamıştır. B) Döbereiner'in sınıflandırmasında elementlerin pro- ton sayısının bilinmesi yeterlidir. C) Döbereiner'in sınıflandırmasında bazı elementle- rin alt alta gelişi günümüzdeki sistem ile aynı olsa da bütün elementler için böyle bir durum söz konusu değildir. D) Günümüzdeki periyodik tablonun oluşumunda en büyük katkı Döbereiner'a attir. A) Mendeleyev oluşturduğu periyodik tabloda ele- mentleri artan atom ağırlıklarına göre sıralamıştır. B) Mendeleyev'in oluşturduğu periyodik tabloda yer yer boşluklar bulunmaktadır. C) Mendeleyev henüz keşfedilmemiş olan element- lerin özelliklerini doğru tahmin etmeyi başarmıştır. D) Mendeleyev'in oluşturduğu tabloda aynı grupta bulunan bütün elementler benzer özellik gösterir. Fen Bilimleri 76
MADDE VE ENDÜSTRİ 8. Sınıf 3. 1700'lü yılların başında bilim insanları elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri arasında bazı benzerliklerin olduğu- nu fark etmişler ve elementler ile ilgili çeşitli sınıflandırmalar yapmışlardır. Wolfgang Döbereiner, benzer özellik gös- teren elementlerden üçlü gruplar oluşturmuştur. John Newlands, 62 elementi artan atom ağırlıklarına göre sıralamış- tır. Bu sıralamada ilk 8 elementten sonra benzer fiziksel ve kimyasal özelliklerin tekrar ettiğini fark etmiştir. Dimitri Mendeleyev, elementleri atom kütlesi artışına göre yatay bir sıra hâlinde dizmiştir. Her sekiz ya da on sekiz ele- mentte bir özelliklerin tekrar ettiğini bulmuş ve bu tekrarlarda bir atlama olduğunda keşfedilmemiş bir element oldu- ğunu düşünmüştür. Henry Moseley, elementleri atom numaralarına göre yatay olarak dizdiğinde Mendeleyev'in tab- losundaki hatalar giderilmiştir. Yukarıda periyodik tablonun tarihsel gelişimi ile ilgili verilen bilgilere göre, I. Günümüzdeki periyodik tabloda elementler artan atom numaralarına göre sıralanmasına rağmen önceki çalışma- ların çoğu atom kütlesi artışına göre yapılmıştır. II. Newlands'ın tablosunda ilk 8 elementten sonra benzer fiziksel ve kimyasal özelliklerin tekrar etmesi günümüzde- ki tablonun bir kısmı ile benzerlik göstermektedir. III. Henry Moseley de elementleri Dimitri Mendeleyev gibi yatay sıra hâlinde dizmiştir. çıkarımlarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III 77 Fen Bilimleri
8. Sınıf MADDE VE ENDÜSTRİ 4. Elementlerin deneysel olarak keşfedilmesi 1649 yılında Hennig Brand’ın fosforu bulmasıyla başlamıştır. 19. yüzyıl baş- larında kimyasal analiz yöntemlerindeki gelişmeler yeni elementlerin bulunmasını ve bu elementler hakkında daha fazla bilgi edinilmesini sağlamıştır. Tarihsel süreçte bilim insanları elementlerin yeni özelliklerini temel alarak çeşitli sı- nıflandırmalar yapmışlardır. John Newlands o devirde bilinen 62 elementi artan atom ağırlıklarına göre 8 gruba ayırdı ve her sekizinci elementin birbiriyle benzerlik gösterdiğini gördü. Müzikal benzerliğinden dolayı bu yasaya \"Oktavlar Kuralı\" adını verdi. Aslında Newlands oktavlar kuralını doğru çözümlemiştir ama çalışmalarında aralık 8 değil 7 idi. Bunun nedeni ise soygazların varlığını öngörememesiydi. Soygazlar 1894 yılında Sir William Ramsey tarafından keşfedilip periyodik tabloya \"0 Grubu\" olarak eklenecekti. Newlands’ın Oktavlar Tablosu H Li Ga BC N O do re mi fa sol la si do re mi fa sol la S H Li Ga B C N O F Na Mg Al Si P F Na Mg Al Si P Fe Se Cl K Ca Cr Ti Mn Ro, Ru Te Co, Ni Cu Zn Y In As Au Cs Br Rb Sr Ce, La Zr Di, Mo Pd Ag Cd U Sn Sb I Cs Ba, V Ta W Nb Pt, Ir Tl Pb Th Hg Bi Günümüzdeki periyodik tablo ise şu şekildedir: H Be B C N OF He 1 4 5 6 7 89 2 Li Mg Al Si P S Cl Ne 3 12 13 14 15 16 17 10 Na Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Ar 11 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 18 K Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Kr 19 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 36 Rb Ba La-Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Ti Pb Bi Po At Xe 37 56 57-71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 54 Cs Mt Ds Rg Cn Rn 55 109 110 111 112 86 Fr Ra Ac-Lr Rf Db Sg Bh Hs 87 88 89-103 104 105 106 107 108 Yukarıda verilen bilgilere göre seçeneklerden hangisi söylenemez? A) Günümüzdeki periyodik tablo 8 değil 18 gruptan oluşmaktadır. B) Günümüzdeki periyodik tabloda aynı grupta bulunan elementler ile Newlands’ın tablosunda aynı grupta bulunan elementler arasında fark vardır. C) Bilim, dinamik bir süreçtir; düzenli olarak önceki bilimsel çalışmalar ve bilimsel teoriler üzerine gelişme ve yenilen- me gösterir. D) Newlands çalışmasında soygazları öngöremediği için çalışmasının bilime bir katkısı olmamıştır. Fen Bilimleri 78
MADDE VE ENDÜSTRİ 8. Sınıf 3 Çıkmış Soru Bir araştırmacı, suyu kaynatmak için; • ısıya dayanıklı, • ısıyı iyi ileten, • şekil verilebilen, • kırılgan olmayan bir maddeden çaydanlık yapmak istiyor. I III IV II Buna göre araştırmacı, bir kısmı verilmiş periyodik tablodaki numaralı kısımlarda yer alan elementlerden hangisini kullanabilir? A) I B) II C) III D) IV 2018 LGS 3 Çözüm Soruda verilen özellikler metallere aittir. Periyodik tablonun orta ve sol tarafında genellikle metaller bulunur. Fakat I ile gösterilen hidrojen elementi metal değildir. III ve IV ile gösterilen elementler ametal, II ile gösterilen element alü- minyum yani metalidir. Cevap B seçeneğidir. 4 Çıkmış Soru İlk 18 element içerisinden belirlenen 6 element için aşağıdaki bilgiler veriliyor. • Son katmanlarındaki elektron sayıları eşit olan K ve L elementleri farklı grupta yer alırlar. • M elementi 3A grubunda bulunan bir yarı metaldir. • N elementi son katmanında bir elektron bulundurmasına rağmen bir ametaldir. • A ynı periyotta yer alan K, E ve F elementlerinden proton sayısı en fazla olan F elementi L elementi ile aynı grupta yer almaktadır. Verilen bilgiler doğrultusunda bu 6 element periyodik cetvelde doğru yerlere yerleştirilecektir. Buna göre doğru yerleştirme aşağıdaki seçeneklerin hangisinde verilmiştir? A) N EF B) K K ML N F ME L C) N L D) N L K M EF K M EF 2020 Ocak LGS Örnek Soru 4 Çözüm N elementi hidrojendir. Proton sayısının en fazla olduğu F elementi diğer elementlere göre tabloda en alt ve en sağda olmalıdır. Cevap D seçeneğidir. 79 Fen Bilimleri
8. Sınıf MADDE VE ENDÜSTRİ 5. Periyodik tabloda satırlara periyot, sütunlara grup adı verilir. Fen bilimleri öğretmeni tahtada K, L ve M elementlerine ait bazı özellikler vermiş, öğrencilerinden bu bilgileri kullana- rak elementlerin periyodik tablodaki yerlerini bulmalarını istemiştir. L elementine ait özellikler şunlardır: Grup ML M • Erime noktası yüksektir. • İnşaatlarda ve araç yapımında kullanılır. K Periyot • Şekil verilebilir. Bir kısmı verilen periyodik tablolarda metal, ametal, yarı metal ve soygazlar farklı renklerle gösterildiğine göre aşağıdakilerden hangisinde elementler doğru yerleştirilmiştir? A) B) LM K LM K C) D) L M K LM K 6. Alp, fen bilimleri sınavı için arkadaşı İlker ile birlikte periyodik tablo konusunu çalışacaktır. Tablodaki ilk 20 element- ten bazılarını sembollerle temsil ederek özelliklerini veren İlker, Alp'ten bu elementleri periyodik tabloya yerleştirmesi- ni istemiştir. Elementlerin özelliklerinden bazıları şunlardır: ■ ▲ 1. bölge Yüzeyi mattır. Yüzeyleri parlaktır. 2. bölge Tel ve levha hâline Isıyı ve elektriği iyi 3. bölge getirilemez. iletir. 4. bölge Molekül yapıdadır. Atomik yapıdadır. Alp, yukarıda özellikleri verilen bu elementleri periyodik tabloya hangi seçenekteki gibi yerleştirmelidir? A) B) C) D) ■ 2. bölge 2. bölge 4. bölge 4. bölge ▲ 1. bölge 4. bölge 1. bölge 3. bölge Fen Bilimleri 80
MADDE VE ENDÜSTRİ 8. Sınıf 7. Fen bilimleri öğretmeni, elementlerin periyodik tabloya atom numarasına göre yerleştirildiğini söyledikten sonra pekiştirme amaçlı etkinlik yapacaktır. Bunun için farklı elementleri temsil eden ve içlerinde farklı miktarda su bulunan 0,5 litrelik şişeler hazırlıyor. Daha sonra yatay raf sıralarını periyot, dikey raf sıralarını grup olarak kabul ettiği sınıftaki öğrenci raflarına şişeleri yerleştiriyor. Buna göre elementleri temsil eden şişelerin temsili periyodik tablo olan raflara nasıl yerleştirildiğini gören öğren- cilerin, I. Periyodik tabloda aynı periyotta soldan sağa gidildikçe atom numarası artar. II. Aynı gruptaki elementlerden aşağıda olanın proton sayısı daha fazladır. III. Periyodik tabloda en sağda ve en aşağıdaki elementin proton sayısı en fazladır. IV. Elementler periyodik tabloya ağırlıklarına göre yerleştirilmiştir. çıkarımlarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) I, II ve III C) III ve IV D) I, II, III ve IV 8. Bir öğrenci ★ , ▲ ve ■ sembolleri ile gösterdiği Özellikler ★▲■ elementleri, tablodaki özelliklere sahipse \"+\" değilse \"–\" ile göstermiştir. Bu elementler periyodik tabloda Atomik yapılıdır. +–+ numaralarla belirtilen konumlara, sahip oldukları özel- Isı ve elektriği iyi iletmezler. ++– liklere göre yerleştirilecektir. Bileşik oluşturmazlar. +–– II III I V IV Şekil verilebilir. ––+ Erime ve kaynama noktaları düşüktür. ++– Oda sıcaklığında gaz hâlde bulunabilirler. + + – Buna göre sembollerle gösterilen elementlerin periyodik tabloda bulunabileceği konumlar seçeneklerden hangi- sindeki gibi olabilir? ★▲■ A) I II III B) III IV V C) II I IV D) V III I 81 Fen Bilimleri
8. Sınıf MADDE VE ENDÜSTRİ 5 Çıkmış Soru Kimyasal tepkime sürecinde atom ya da moleküller arasında yeni bağlar oluşur veya var olan bağlar kırılır. Buna göre, aşağıda verilen modellerden hangisi kimyasal tepkimeyi göstermez? A) B) C) D) 2018 LGS 5 Çözüm Verilen ön bilgide, kimyasal tepkimelerde tanecik yapısının değiştiğinden bahsedilmektedir. Tepkimeye girenler kıs- mındaki tanecikler ile ürünler kısmındaki taneciklerin aynı olduğu A seçeneği fiziksel değişime örnek verilebilir. Diğer seçenekler tanecik yapıları değiştiğinden kimyasal tepkimeye örnek verilebilir. Cevap A seçeneğidir. 6 Çıkmış Soru Elementler kimyasal olaylar neticesinde birleşerek yeni bir madde oluştururlar. Bu kimyasal olay sırasında oluşan bi- leşiğin kütlesi tepkimeye katılan elementlerin kütleleri toplamına eşittir. Yapılan deneylerde farklı miktarlarda azot ve hidrojen gazları uygun şartlarda tepkimeye sokularak amonyak bileşiğinin oluşumu gözlemlenmiştir. Tepkimenin oluşum modeli ve maddelerin kütleleri ile ilgili tablo aşağıda verilmiştir. + Azot gazı (N2) Hidrojen gazı (H2) Amonyak (NH3) Tepkimeden önce Tepkimeden sonra Deney Azot (N2) Hidrojen Amonyak Azot (N2) Hidrojen Amonyak no kütlesi (H2)kütlesi (NH3) kütlesi kütlesi (H2)kütlesi (NH3) kütlesi 1 16 3 – 2– 17 2 44 9 – 2– 51 3 4 56 15 – –2 68 84 20 – –2 102 Buna göre tabloda verilen ölçümler kontrol edildiğinde hangi deneyde yapılan ölçümde hata yapılmıştır? A) 1. B) 2. C) 3. D) 4. 2020 Mart LGS Örnek Soru 6 Çözüm Deney no 3'te hidrojenin artan miktarı 2 gram yerine 3 gram olmalıydı. Bu durumda 56 gram azot ve 12 gram hidrojen 68 gram amonyağa dönüşmüş olurdu. Cevap C seçeneğidir. Fen Bilimleri 82
MADDE VE ENDÜSTRİ 8. Sınıf 15. Barış ayırma hunisi, erlenmayer, deney tüpü ve beher kullanarak aşağıdaki düzeneği kurmuştur. Ayırma hunisindeki HCl çözeltisini vana ile kontrollü bir şekilde içerisinde çinko parçaları bulunan erlenmayere boşaltmıştır. Ayırma hunisi HCl Vana Cam boru Gaz Termometre Çinko Su parçaları Erlenmayerde açığa çıkan gazın cam boru ile içerisinde su bulunan deney tüpüne geçişi sağlanmıştır. Deney esnasında erlenmayerdeki suyun sıcaklığının arttığı gözlemlenmiştir. Buna göre Barış'ın yaptığı deneyle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi söylenemez? A) Erlenmayerde kimyasal tepkime gerçekleşmiştir. B) Deney tüpünde biriken gaz, asitlerin metallerle tepkimesi sonucu oluşan H2 gazıdır. C) Erlenmayerdeki sıvı sıcaklığının artması kimyasal tepkime oluştuğunun bir göstergesidir. D) Deney sonunda oluşan yeni maddelerin tamamı erlenmayerde bulunmaktadır. 16. 1. Seyreltik sirke çözelti- 2. Karışımın yüzeyinde kris- 3. Karışım başka bir ka- 4. Bu karışıma küçük bir sinin içine kabartma to- tal tabaka oluşmaya baş- ba alınarak soğutulur. sodyum asetat krista- zu karıştırılarak eklenir. layıncaya kadar ısıtılır. li eklendiğinde oluşan sodyum asetat kristal- Yukarıda sodyum asetat kullanılarak sıcak buz yapımının anlatıldığı deney verilmiştir. leri buza benzer ancak sıcaktır. Deney ile ilgili, I. Deney ağzı açık kapta yapıldığı için kütle korunmamıştır. II. Deneyin 2. aşamasının sonuna kadar sadece fiziksel değişim görülmüştür. III. Kimyasal tepkimeye giren maddelerin atom çeşidi sayısı, oluşan ürünün atom çeşidi sayısından farklıdır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I, II ve III 87 Fen Bilimleri
8. Sınıf MADDE VE ENDÜSTRİ 9 Çıkmış Soru Bir deney yapılarak asit yağmurunun bitkiler üzerindeki etkisi gözlenmek isteniyor. Özdeş K L M Cam mL bitkileri bitkisi bitkisi fanus Termometre Sulama kabı Çamaşır Saf NaOH çHö2zSeOlti4si suyu su çözeltisi Bu deneyde şekildeki bitki ve malzemelerden uygun olanlar seçilerek iki düzenek hazırlanıyor. Seçilen sıvılar bitkilere sulama kabıyla yağmur gibi üstten verilerek gözlem sonuçları karşılaştırılıyor. Buna göre, düzeneklerde aşağıdakilerin hangisinde verilen bitki ve malzemeler kullanılmıştır? A) L bitkisi ve özdeş K bitkileri, çamaşır suyu, eş değer miktarda H2SO4 ve NaOH’ten oluşan karışım, cam fanus B) K bitkisi, M bitkisi, NaOH çözeltisi, saf su C) Özdeş K bitkileri, H2SO4 çözeltisi, saf su D) L bitkisi, M bitkisi, eş değer miktarda H2SO4 ve NaOH’ten oluşan karışım, termometre, cam fanus 2018 LGS 9 Çözüm Asit yağmurlarının bitkiler üzerindeki etkisini gözlemlemek için düzeneklerin birinde K bitkisine belirli aralıklarla asit çözeltisi damlatırken, diğerinde K bitkisine belirli aralıklarla nötr olan saf su damlatılmalıdır. Yani kullanılan bitkiler ay- nı cins iken sıvılar asidik ve nötr olmalıdır. Cevap C seçeneğidir. 10 Çıkmış Soru 7,00p.H 6,00 TAeHğaŞmuNMzEEOiuisMakrsmtycbilayaaauoıarüzsntsnkmlt Bilgi: pH’sı 5'in altında olan yağmurlar asit yağmuru olarak 5,00 tanımlanır. 4,00 KAarsaılımk 3,00 İstanbul - Çatalca'ya ait yağmur numunelerinin aylık ortalama pH ve- 2,00 rileri grafikte gösterilmiştir. 1,00 Buna göre Çatalca ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? 0,00 A) Kış aylarında havadaki CO2, NO2, SO2 gazlarının yoğunluğu daha fazladır. B) Ocak ayındaki yağmurlar genel olarak doğal yaşamı olumlu etkiler. C) Ağustos ayındaki yağmurlar için asit yağmurlarından söz etmek mümkündür. D) Mart ayındaki yağmurlar şubat ayına göre metal yüzeylere daha çok zarar verir. 2020 Ocak LGS Örnek Soru 10 Çözüm Kasım, aralık, ocak ve şubat aylarında pH değeri 5'in altında olduğundan asit yağmuru olarak tanımlanır. Bu durum- da havadaki kirlilik yapan gazların yoğunluğu da fazla olur. Cevap A seçeneğidir. Fen Bilimleri 88
MADDE VE ENDÜSTRİ 8. Sınıf 11 Çıkmış Soru Atmosfere yayılan karbondioksit (CO2), kükürt dioksit (SO2) ve azot di- Bölgeler Araç Fabrika Ağaç sayısı oksit (NO2) gazları havadaki su buharıyla tepkimeye girerek bazı asitle- sayısı sayısı rin oluşmasına sebep olurlar. Bu durum oluşan yağmurun pH değerinin P 500 değişmesine sebep olur. Aynı yüz ölçümüne sahip P, R, S bölgelerinde, R 20.000 200 1500 gaz salınımları birbirine eşit olan fabrika ve araç sayıları ile büyüklük ve S 4000 tür çeşitleri aynı olan ağaç sayıları aşağıdaki çizelgede verilmiştir. 20.000 200 10.000 100 Buna göre bu bölgelerde meydana gelen yağmurların pH değerlerini gösteren grafik aşağıdakilerden hangisi olabilir? (Tablodakiler dışında atmosferin pH’ i etkileyen diğer unsurlar ihmal edilecektir.) A) pH B) pH C) pH D) pH P R S Bölgeler P R S Bölgeler P R S Bölgeler P R S Bölgeler 2020 Şubat LGS Örnek Soru 11 Çözüm S bölgesinde kirliliği azaltan ağaç sayısı en fazla, kirliliği artıran araç ve fabrika sayısı en az olduğundan yağmur pH de- ğeri de diğer bölgelerden daha yüksek olur. P bölgesinde ise tam tersi durum olduğundan yağmurun pH değeri diğer bölgelerden daha düşüktür. Cevap C seçeneğidir. 17. Bir ziraat mühendisi, pH'ı 7'den küçük ve büyük toprakların, bitkilerin gelişimine etkisini inceleyecektir. Bu amaçla laboratuvardaki tohum ve malzemeleri kullanacaktır. Bezelye Fasulye Patates KOH tohumları çözeltisi tohumları Su L toprakları Termometre pH metre NH3 HCl K toprakları çözeltisi çözeltisi Ziraat mühendisi seçtiği bitkileri toprağa ekiyor ve toprağın pH'ını değiştirmek için bazı maddeler ekledikten sonra asit- lik derecesini kontrol ederek gözlemliyor. Çalışma başarılı olduğuna göre, ziraat mühendisi hangi seçenekteki tohum ve malzemeleri kullanmış olabilir? A) Bezelye ve fasulye tohumları, L toprakları, pH metre, su B) Patates, su, HCl ve KOH'ten oluşan karışım, K toprakları, termometre C) KOH ve HCl çözeltisi, K ve L toprakları, bezelye tohumları, su, pH metre D) Fasulye tohumları, HCl ve NH3 çözeltisi, pH metre, su, L toprakları 89 Fen Bilimleri
8. Sınıf MADDE VE ENDÜSTRİ 18. Fen bilimleri öğretmeni laboratuvarda aşağıdaki malzemeleri Gazoz Saf su kullanarak öğrencilerin gözlemleyebileceği bir araştırma yapmaya karar vermiştir. Araştırma basamakları şu şekildedir: 25 qC 25 qC • İçinde eşit sayıda farklı su bitkileri bulunan özdeş fanusla- rın her birine aynı cins balıklardan 4 adet koymuştur. • Daha sonra fanuslardan birine bir miktar gazoz diğerine aynı miktarda saf su eklemiş ve pH değerini ölçerek göz- lemlemiştir. • Bu işleme birer hafta arayla dört hafta boyunca devam ede- 4 hafta sonra 4 hafta sonra rek fanusları gözlemlemiştir. pH = 5,1 pH = 8 Dört hafta sonunda gazoz eklenen akvaryumda balık ölümle- rinin yaşandığı ve bitki boyunun uzadığı gözlemlendiğine göre öğretmenin araştırmayı yapma amacı seçenekler- den hangisi olabilir? A) Karbondioksit gazının fotosentez hızına etkisini incelemek B) Asidik ve bazik ortamların bitkilerin gelişimine etkisini incelemek C) Asit yağmurlarının balık sağlığına etkisini incelemek D) Asitlik derecesinin azalmasının su bitkilerinin gelişimine etkisini incelemek 19. Araştırma görevlisi olan Defne, pH'ı farklı olan eşit 20. Toprağın pH değeri birçok bitki için çok önemlidir. miktardaki K, L ve M topraklarını özdeş üç saksıya dol- İdeal pH'a sahip topraklarda yetişen bitkilerin verimi de durmuş ve bu saksılara başlangıç boyları 'h' olan do- yüksektir. Bir araştırmacı asit yağmurlarının (pH < 5,6) mates fidelerini dikmiştir. Daha sonra bu fideleri eşit sebze yetiştiriciliğine etkisini araştırmak istemiştir. şartlarda ve aynı aralıklarla bir ay boyunca sulayarak aynı ortamda bulunan bu fidelerin boylarında mey- K serası L serası M serası dana gelen değişim grafiğini aşağıdaki gibi çizmiştir. 25 °C 20 °C 25 °C h hh K L M Biber fideleri Domates fileleri Salatalık fideleri pH : 6 pH : 8 pH : 7 Fidelerin boyları : Bir ay sonraki boyları Zeka Küpü Yayınları Yukarıda araştırmacının kullanacağı sera bahçeleri ve 5h : Fidelerin ilk boyları sebze fideleri gösterilmiştir. 3h Sera bahçelerin- pH değeri 2h deki toprakların h laboratuvar ince- 8 lemesi sonucu pH 7,4 K L M Topraklar değerlerinin gra- fikteki gibi oldu- 7 Buna göre Defne'nin yukarıdaki çalışmasıyla ilgili ğu görülmüştür. 6,5 M Bahçe seçeneklerden hangisi söylenemez? 5 K L A) Asidik, bazik ve nötr toprakların domates fidesi- Buna göre araştırmacı, çalışmalarında kullanacağı se- nin gelişimine olan etkisini araştırmıştır. ra ve fide çeşitlerinden hangileri ile amacına ulaşır? B) Domates fidelerinin asidik ortamdaki büyüme hı- A) K serasında domates ve biber fidelerini yetiştirerek zı daha fazladır. B) K serasında biber, L serasında salatalık fideleri ye- C) Çalışma, asit yağmurlarının (pH < 5,6) domates tiştirerek fidelerinin gelişimine etkisini araştırmak için ya- C) K ve M seralarında domates fidelerini yetiştirerek pılmıştır. D) L ve M seralarında salatalık fidelerini yetiştirerek D) M toprağına HNO3 çözeltisi eklenirse fide gelişi- minin daha hızlı olması beklenir. Fen Bilimleri 90
MADDE VE ENDÜSTRİ 8. Sınıf 12 Çıkmış Soru 13 Çıkmış Soru Çözeltilerdeki pH değeri değiştikçe renk değişimine Bir çözeltinin asidik ya da bazik olma durumuna gö- neden olan maddelere indikatör veya ayıraç denir. re renk değiştiren maddelere indikatör veya ayıraç Örneğin kırmızı lahana suyu indikatör özellik göste- denir. ren bir maddedir. Bilgi: Bir bitki kullanılarak hazırlanan K çözeltisi; pH değeri yaklaşık olarak 7 olan nötr kırmızı lahana asidik ortamda açık pembe, bazik ortamda sarı renk çözeltisinin rengi mor olup bu çözeltinin farklı pH de- alır. ğerlerinde dönüşeceği renklere ait görsel aşağıdaki gibidir. Bu bilgiyi deneyerek gözlemlemek isteyen bir öğren- ci, şekildeki gibi iki farklı çözelti hazırlıyor ve bunla- Nötr rın üzerine eşit miktarlarda K çözeltisi ilave ediyor. Asit Baz K çözeltisi AtÖisszitidkeoşnüuçlabraeSkhafesırreaseışyiltambNeiökhttrTeaorrdlzeareksıramf ıszuı,latohLzaimnsoaanbBçuaönzzevle- ilave ediliyo.r limon suyu ilsauve ediliyor. sabun suyu Saf Toz Limon I. çözelti II. çözelti su sabun suyu 1. Beher 2. Beher 3. Beher 1. Beher 2. Beher 3. Beher Zeka Küpü Yayınları I. çözeltinin açık pembe, II. çözeltinin sarı renge dö- nüştüğünü gözlemleyen öğrencinin başlangıçta ha- Başlangıçta mor renkli olan kırmızı lahana çözelti- zırladığı çözeltiler aşağıdakilerden hangisi olabilir? lerine belirtilen maddeler eklendiğinde çözeltilerin dönüşeceği renklerin hangi seçenekteki gibi olma- I. Çözelti II. Çözelti sı beklenir? A) Sabunlu su Maden suyu A) B) B) Limon suyu Elma suyu C) Amonyak Turşu suyu D) Portakal suyu Deterjanlı su 1. Beher 2. Beher 3. Beher 1. Beher 2. Beher 3. Beher 2019 LGS C) D) 1. Beher 2. Beher 3. Beher 1. Beher 2. Beher 3. Beher 13 Çözüm 2019 Ocak LGS Örnek Soru I. çözeltinin asidik özellikte, II. çözeltinin bazik özel- likte olması gerekir. Portakal suyu asidik, deterjanlı 12 Çözüm su bazik olduğundan cevap D seçeneği olur. Saf su nötr olduğu için kırmızı lahana çözeltisine ko- Cevap D seçeneğidir. nulduğunda çözeltinin rengi değişmez. Toz sabun bazik karakterde olduğu için çözelti yeşil renk, limon suyu da asidik karakterde olduğu için kırmızı renk alabilir. Cevap B seçeneğidir. 91 Fen Bilimleri
8. Sınıf MADDE VE ENDÜSTRİ 14 Çıkmış Soru 21. Maddelerin asit ve bazlık durumlarını belirlememizi sağlayan indikatörlerden ikisi metil oranj ve bromti- B elirt eçler Asit Ortamında mol mavisidir. Bu maddelerin asidik ya da bazik or- Renk Baz Ortamında tamdaki renk değişimleri tablodaki gibidir. Metil Oranj Fenolftalein Kırmızı Renk İndikatör Asit Baz Metil oranj Kırmızı Sarı Renksiz Sarı Bromtimol mavisi Mavi Sarı Pembe K, L, M ve N kaplarıyla hazırlanan aşağıdaki deney Aşağıda sanayide kullanılan bazı maddelerle yapılan düzeneğinde her bir kaba asit, baz, metil oranj ve fe- işlemler verilmiştir. nolftalein maddelerinden birisi konuluyor. 1. işlem Deneyde yalnız 1 numaralı musluk açıldığında K sıvı- sı M ve N'ye gidiyor ve M kabındaki sıvının sarı ren- Bromtimol mavisi K çözeltisi Metil oranj ge, N kabındaki sıvının kırmızı renge dönüştüğü göz- damlatılıyor ekleniyor damlatılıyo leniyor. K L Çözelti Mavi renkli Çözelti sarı Çözelti 1 2 oluyor renkli oluyor M Bromtimol mavisi N Zeka Küpü Yayınları Metil oranj 2. işlem damlatılıyor K çözeltisi damlatılıyor L çözeltisi ekleniyor ekleniyor Her kaptaki sıvı birbirinden farklı olduğuna göre aşa- Çözelti Kırmızı renkli Çözelti sarı ğıdakilerden hangisi doğrudur? oluyor renkli oluyor A) N kabındaki Çsıövzıenlıtni pH dMeaoğvleui ryreion7rk-l1i4 arasında ikernÇenökzleilotilusayorır Buna göre 1 ve 2. işlemler ile ilgili aşağıdakilerden M'deki 0-7 arasındadır. hangisi söylenebilir? B) 2 numaralı musluk tek başına açıldığında M ka- A) 1. işlemde bromtimol mavisi damlatılan beherglas- bındaki çözelti renksiz olur. taki çözelti, akülerde kullanılan H2SO4 olabilir. C) L kabında fenolftalein çözeltisi, K kabında metil B) 1. işlemde mavi renkli çözeltiye eklenen K çözel- oranj çözeltisi vardır. tisi, pil ve gübre yapımında kullanılan KOH olabi- D) Sulu çözeltilerine N kabındaki sıvı OH- iyonu, L lir. kabındaki sıvı ise H+ iyonu verir. C) 2. işlemde metil oranj damlatılan beherglastaki 2020 Ocak LGS Örnek Soru çözelti, dinamit yapımında kullanılan HNO3 olabi- lir. 14 Çözüm D) 2. işlemde kırmızı renkli çözeltiye eklenen L çö- M kabındaki sıvı bazik özellikte, N kabındaki asidik zeltisi, ilaç ve gıda sanayiinde kullanılan H3PO4 özelliktedir. K kabındaki sıvı metil oranj çözeltisi, L olabilir. kabındaki sıvı ise fenolftalin çözeltisidir. Cevap C seçeneğidir. Fen Bilimleri 92
MADDE VE ENDÜSTRİ 8. Sınıf 22. Çözeltinin pH'ına bağlı olarak renk değiştiren bazı maddeler var- Bitki özütleri Asit çözeltisinde Baz çözeltisinde dır. Bunlara indikatör ya da ayıraç adı verilir. Bir üniversitede yük- Gül yaprağı aldığı renk aldığı renk sek lisans yapan bir öğrenci günlük yaşamda ulaşabileceğimiz Sarı maddelerden asit-baz indikatörü olarak kullanılabilecek olanları Açık pembe Koyu yeşil Açık sarı tespit etmek için bir çalışma yapar. Bu amaçla bazı bitkileri ha- Kuşburnu Kırmızı Açık kahverengi vanda ezip üzerine su ekleyerek bir çözelti elde eder. Bitki özüt- Kiraz Açık pembe lerinden elde ettiği çözeltileri süzgeç kağıdından geçirdikten sonra damlalık yardımıyla sırasıyla asit ve baz çözeltilerine dam- Kırmızı soğan Açık kırmızı latıp renk değişimlerini gözlemleyip yandaki tabloya kaydeder. kabuğu Öğrenci yaptığı çalışmanın doğruluğunu test etmek için aşağıdaki dört farklı çözeltiye bitki özütlerinden hazırladığı çözeltilerden damlalık yardımıyla damlatır. Gül Kuşburnu Kiraz Kırmızı soğan yaprağı kabuğu NaOH HCl NHA2SOO4H NH3 Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu çözeltilerin aldığı renklerden biri değildir? D) A) B) C) NaOH HCl H2SO4 NH3 23. Maddelerin pH değerlerinin değişmesiyle renk değiştirerek çözeltinin asidik veya bazik olduğunu anlamamıza yarayan maddelere indikatör veya ayıraç denir. Alp maydanoz, kuşburnu ve kırmızı soğan kabuğu ile doğal ayıraç hazırlamak istiyor. Bu maddelerin sulu çözeltilerini, pH değerleri 1, 7 ve 14 olan çözeltilere dökerek gözlemlediği renklere belirli kodlar vererek aşağıdaki tabloyu oluşturuyor. Aldığı renklerin kodu Çözelti pH = 1 pH =7 pH = 14 Maydanoz suyu # c9e992 # c9e992 # c9e992 Kırmızı soğan # f8009 # qoffff # 87ceeb kabuğu suyu Kuşburnu suyu # f8009 # eoffff # 748dlcc Alp'in yaptığı deney ve oluşturduğu tabloya göre aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi doğrudur? A) Maydanoz suyunun asit ve bazlarda aynı renk oluşturması ayıraç olarak kullanılabileceğini gösterir. B) Saf suya tablodaki çözeltilerden döküldüğünde hepsinde aynı renk gözlemlenir. C) Kuşburnu suyunun amonyakla oluşturacağı renk kodu # 748dlcc şeklinde olur. D) Kırmızı soğan kabuğu suyunun akü sıvısında oluşturacağı renk kodu # 87ceeb şeklinde olur. 93 Fen Bilimleri
8. Sınıf MADDE VE ENDÜSTRİ 24. Asit ve bazları birbirinden ayırmak için indikatör (ayıraç) kullanırız. pH kâğıdı, turnusol kâğıdı, metil oranj ve fenolftalein gibi en sık kullanılan indikatörlerin yanında doğal olarak kullanılan ayıraçlar da bulunmaktadır. Bunlardan biri de kır- mızı lahanadır. Bir öğrenci hazırladığı kırmızı lahana çözeltesinin pH değerini 7 olarak tespit ediyor. Mor renkte olan bu çözeltiye günlük hayatta kullandığımız bazı maddelerden damlatarak çözeltinin aldığı rengi gözlemliyor. Ardından bu maddelerin pH değerlerini pH kâğıdıyla belirleyip bütün sonuçları bir tabloya şekildeki gibi kaydediyor. Madde Renk pH değeri Limon tuzu Kiraz kırmızısı 2-3 Sirke Kırmızı-mor 4-5 Bebek şampuanı Mor Sodyum bikarbonat Mavi 7 Toz sabun Yeşil 7-8 Çamaşır deterjanı Yeşil-sarı 8-9 10 - 11 Ardından özdeş dört behere eşit miktarda kırmızı lahana çözeltisi koyarak üzerlerine bazı maddeler ilave ettiğinde çözeltiler şu renkleri alıyor: Yeşil Kırmızı Mor Mavi 1. beher 2. beher 4. beher NAOH 3. beher Buna göre aşağıdakilerden hangisi beherlere ilave edilen maddelerden biri olabilir? A) B) Kabartma C) D) Portakal tozu Domates İnsan kanı NAOH NAOH NAOH NAOH 1. beher 2. beher 3. beher 4. beher Fen Bilimleri 94
Search
