nafosat olami 2-son 100

O‘ZBEKISTON DAVLAT XOREOGRAFIYA AKADEMIYASI NASHRI №2 2022

Surat muallifi: Bobur Ismoilov

4 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti MUNDARIJA Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlis va O‘zbekiston xalqiga 61 XOREOGRAFIYA SANʼATIDA MUROJAATNOMASI AKTYORLIK MAHORATI SHOIRA HAMIDOVA 23 UMUMINSONIY QADRIYATLAR INTEGRATSIYASI 65 “AVESTO” DAVRI BOLALAR IKROMJON HOSHIMJONOV MAROSIM RAQSLARI GAVHAR MATYOQUBOVA 26 ILK O‘ZBEK BALERINASI GALIYA IZMAYLOVANING IJODIY FAOLIYATIGA 69 BOLALAR NUTQINI RIVOJLANTIRISHDA BIR NAZAR LOGORITMIKANING VA XOREOGRAFIYA KAMOLA SA’DULLAYEVA SAN’ATINING AHAMIYATI AZIZA USMANOVA 31 РОЛЬПЕДАГОГА–ХОРЕОГРАФАВ ДЕТСКИХ ТАНЦЕВАЛЬНЫХ КОЛЛЕКТИВАХ 78 ЭСТЕТИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ ДИЛАФРУЗ ДОСЖАНОВА МОЛОДОГО ПОКОЛЕНИЯ СРЕДСТВАМИ ОБРАЗОВ ХОРЕОГРАФИЧЕСКОГО 35 О‘ZBEKISTON RAQS SAN’ATI — ИСКУССТВА YANGI TARAQQIYOT SARI УСЕИНОВА С.Э. SHAXRIZODA ISAYEVA 84 IMKONIYATI CHEKLANGAN BOLALAR 39 DANCING THE WISDOM OF BILAN ISH OLIB BORISHDA MUSIQA “SEVEN BEAUTIES” LESSONS FROM TERAPIYASIDAN FOYDALANISH THE PAST TO INSPIRE THE PRESENT OYDIN ALIMBEKOVA LAUREL VICTORIA GRAY 90 O‘ZBEK BOLALAR FOLKLOR 42 QORAQALPOQ DOSTONLARINING RAQSLARINING TARG‘IBOTI HAQIDA METRORITMIK ASOSLARI BEG‘AM QORAYEVA SHOHIDA BERDIXANOVA 93 MINHOJIDDIN MIRZO IJODIDA 48 QOBIL QORI SIDDIQOV: METAFORANING O‘RNI YORQIN ISTEʼDOD, MUNGLI QISMAT SALIMJON G‘ANIYEV HAMIDJON IKROMOV 56 QOZOG‘ISTONO‘ZBEKBOLALARMILLIYRAQS SANʼATINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI SHAHLO NORALIYEVA

4 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlis va O‘zbekiston xalqiga MUROJAATNOMASI Assalomu alaykum, aziz yurt- zarur shart-sharoitlar yaratish yo‘li- doshlar! da tinimsiz izlanyapmiz. Hurmatli deputat va senator- Yakuniga yetayotgan 2022-yil lar! g‘oyat murakkab va sinovli yil bo‘ldi, desam, har tomonlama to‘g‘ri bo‘la- Muhtaram mehmonlar! di. Ushbu davrda to‘plagan tajrib- amiz bir haqiqatni yaqqol isbotlab Jonajon O‘zbekistonimiz milliy bermoqda: taraqqiyotga – faqat rivojlanishning yangi davriga dadil mashaqqatli va jasoratli mehnat qadam qo‘ymoqda. Hayotimizning orqali erishiladi. barcha jabhalarida ulkan o‘zgarish- lar yuz bermoqda. Shu bois, pandemiya, dunyo- dagi chuqur iqtisodiy va siyosiy in- Behisob shukur, bu yil aholimiz qirozlar, ziddiyatlarga qaramasdan, 36 milliondan oshdi. Har yili safimiz- xalqimizning qahramonlarcha meh­ ga qariyb 900 ming yangi avlod nati bilan erishgan ayrim yutuqla­ qo‘shilmoqda. rimizni aytib o‘tishni o‘rinli, deb bil- aman. O‘zbekiston deb atalmish katta va inoq oilaning har bir a’zosi tinch Keng ko‘lamli va samarali islo­ va farovon hayot kechirishi uchun

5 №02 2022 hotlarimiz natijasida yalpi ichki Bu yil 381 nafar sportchimiz ja- mahsulot hajmi ilk bor 80 milliard hon va Osiyo musobaqalarida, 43 dollardan oshdi. nafar iqtidorli va bilimdon yosh- larimiz nufuzli xalqaro fan olimpi- Iqtisodiyotimizga shu yiln- adalari hamda tanlovlarida sovrinli ing o‘zida 8 milliard dollar to‘g‘ri- o‘rinlarni qo‘lga kiritgani barcham- dan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar kirib izni albatta quvontiradi. keldi, eksportimiz esa, 19 milliard dollarga yetdi. Nuroniy otaxon va onaxonlar- imiz oila davrasida, haj va umra zi- Bunday katta natijalar ilgari yoratlarida shukronalik duolarini bo‘lmagan. qilayotgani bizga kuch va g‘ayrat bag‘ishlamoqda. Biz bu yil tariximizda ilk bor pen- siya va ijtimoiy nafaqalar miqdorini Bugungi kunda O‘zbekiston ja- minimal iste’mol xarajatlaridan kam hon siyosati markazlaridan biriga bo‘lmagan darajaga olib chiqdik. Mi- aylanayotgani, xalqaro hamjamiyat sol uchun, 2017 yilda kam ta’minlan- buni keng e’tirof etayotgani ham gan 500 ming oila ijtimoiy yordam ayni haqiqatdir. olgan bo‘lsa, bugunga kelib 2 mil- liondan ortiq oilalarga ko‘mak ber- Shanxay hamkorlik tashkiloti ilmoqda. Ajratilayotgan mablag‘lar va Turkiy davlatlar tashkiloti sam- esa, 7 barobar ko‘paytirilib, yiliga 11 mitlari hamda o‘nlab yuqori da- trillion so‘mga yetdi. rajadagi xalqaro anjumanlarga mezbonlik qildik va muhim tash- Biz ish haqi, pensiya va nafaqalar abbuslarni ilgari surdik. Bularning miqdorini, aholi jon boshiga daro- barchasi mamlakatimizning xalqaro madlarni oshirish siyosatini izchil nufuzi tobora ortib borayotganidan davom ettiramiz. dalolat beradi. Bu raqamlarni aytish oson. Mana shunday katta yutuqlarga Ularning har biri ortida mashaqqatli erishishda fidokorona mehnati bi- mehnat turibdi. Chunki inson qadri, lan munosib hissa qo‘shgan har bir insonni e’zozlash – e’tiborimizdagi yurtdoshimizga o‘z minnatdorligim- eng asosiy masala. ni bildiraman. Shu maqsadda oxirgi olti yilda Jahonning ilm-fan, madaniyat va mamlakatimiz bo‘yicha qariyb 300 sport shohsupalarida bayrog‘imizni mingta yoki avvalgi yillarga nisbatan baland ko‘tarayotgan o‘g‘il-qizlarim- 10 barobar ko‘p uy-joylar qurdik. iz, shijoatli yoshlarimizga yangi-yan- gi zafarlar tilayman. Ular bizning Bu davrda qo‘shimcha 500 ming faxrimiz-g‘ururimizdir. o‘quvchi o‘rni yaratilib, ularning jami soni 5 million 300 mingga yetdi. Ho- Chegaralarimiz daxlsizligi va zirgi vaqtda yana 1 million 200 ming tinchligimizni ko‘z qorachig‘idek o‘quvchi o‘rni yaratish bo‘yicha ish- himoya qilib kelayotgan Vatanimiz lar jadal davom ettirilmoqda. posbonlariga ham ezgu tilaklarimni yo‘llayman. Xalqimiz sog‘lig‘ini saqlash uchun barcha tibbiy xizmatlarni Qadrli faxriylarimiz, muhtarama eng chekka tuman va mahallalar opa-singillarimiz, tadbirkor va fer- darajasigacha tushiryapmiz. merlarimizga hurmat-ehtiromimni izhor etaman. Odamlarimizni kasb-hunarli qilish, ularning biznesiga keng yo‘l Islohotlarimizni qo‘llab-quvvat- ochish, haqiqiy mulkdor bo‘lib, daro- lab kelayotgan xorijiy hamkorlar- mad topishi uchun zarur sharoitlar- imizga, bugungi anjumanda qa- ni yaratmoqdamiz.

6 tnashayotgan diplomatik korpus do‘stligiga hech qanday kuch ta’sir vakillariga ham tashakkurlarimni ko‘rsata olmaydi. Chunki bizning aytaman. o‘tmishimiz bir, bugunimiz ham, ke- lajagimiz ham bir. Albatta, erishayotgan barcha yutuqlarimiz, inson qadri ulug‘ Biz jonajon Vatanimizning bo‘lgan diyor – Yangi O‘zbekis- xavfsizligi va hududiy yaxlitligini tonni barpo etish yo‘lidagi dast- ta’minlashga har tomonlama qo- labki natijalardir. Biz bunyodkor dirmiz. Tinch va osoyishta hayo- xalqimiz bilan birga bunday ezgu timizni asrab, mustaqilligimizni ishlarni davom ettiramiz va old- mustahkamlab, barqaror taraqqi- imizga qo‘ygan katta-katta mar- yot yo‘limizni jadal davom etti- ralarga albatta erishamiz. ramiz! Hurmatli yurtdoshlar, qadrli Aziz do‘stlar! meh­monlar! Bir hayotiy haqiqatni ta’kidlam- oqchiman – bugun zamon har qa- Hammamiz ko‘rib-bilib turibmiz chongidan ham tezlashdi. Farovon- – bugun insoniyat nihoyatda murak- lik oshgani sayin aholimizning talab kab davrni boshidan kechirmoqda. va ehtiyojlari ham ortib bormoqda. Yer yuzida iqlimning keskin o‘zga- Mamlakatimiz taraqqiyotini yan- rishi, suv va boshqa tabiiy resurslar gi pog‘onaga olib chiqish uchun kamayishi bilan bog‘liq muammolar boshqaruv ham, qonunchilik ham, katta xatarlarga aylanmoqda. jamiyatimiz ham o‘zgarishi ker- ak. Agar shunday qilmasak, mua- Xalqaro munosabatlarda o‘zaro mmolarni ko‘rib, ko‘rmaslikka ol- ishonch kamayib, qarama-qarshilik sak, zamondan orqada qolamiz. va mojarolarning ortishi barqarorlik Xalqimiz, yosh avlodimiz bizdan rozi va rivojlanishga jiddiy xavf solmoq- bo‘lmaydi. da. Shu bois, “Avval – inson, keyin – jamiyat va davlat” degan g‘oyani Afsuski, bunday xavf-xatarlar bi- Konstitutsiyamiz va qonunlarimiz- zni ham chetlab o‘tmayapti. ga ham, kundalik hayotimizga ham chuqur singdirishimiz kerak. Hozirgi Qoraqalpog‘istonda shu yil yoz kundagi jiddiy sinovlar va bashorat oyida sodir bo‘lgan noxush voqealar qilib bo‘lmaydigan xavf-xatarlarni butun el-yurtimizni qattiq qayg‘uga yengib o‘tishga qodir bo‘lgan milliy soldi. Xudoga shukur, ko‘p millatli davlatchiligimiz asoslarini mustah- xalqimizning oqilligi va donishman- kamlashimiz zarur. dligi bilan vaziyat tezda izga tushdi. Shularni e’tiborga olgan holda, Asosiy qonunimizni takomillashtir- Biz uchun “Qoraqalpog‘iston- ish ishlari davom ettirilmoqda. Ush- ning yutug‘i – butun O‘zbeki- bu islohotdan xalqimiz katta o‘zgar- stonning yutug‘i, Qoraqal- ishlar kutmoqda. Bugungi kunga pog‘istonning tashvishi – butun qadar bu borada 220 mingdan ziy- O‘zbekistonning tashvishi” degan od taklif kelib tushgani ham buning g‘oya hamisha amaliy harakat das- yaqqol dalilidir. turi bo‘lib kelgan va bundan keyin Muhokamalar qizg‘in davom et- ham shunday bo‘lib qoladi. moqda. Bu jarayonda deputatlar- imiz, siyosiy partiyalarimiz mas’ul Bizning ezgu maqsadimiz – bir- va faol bo‘lib, har bir taklifga jiddiy galikdagi mehnatimiz bilan Yan- gi O‘zbekistonda har tomonlama rivojlangan, obod va farovon Yangi Qoraqalpog‘istonni bunyod etishdir. Asrlar davomida et va tirnoq kabi bir bo‘lib ketgan xalqlarimiz

7 №02 2022 yondashayotganini ko‘rib turibmiz. bularni hal qilib bermaydi. Odamlar- Buning uchun ularga rahmat ayta- imizning tashabbusi, shijoati va sa- man. lohiyatini ishga solish uchun barcha sharoitlarni tug‘dirib berish asosiy “Jamiyat – islohotlar tashab- vazifamiz bo‘lishi kerak. buskori” tamoyili asosida barcha masalalar bo‘yicha xalqimiz bilan Xalqimizga qancha imkoniyat bamaslahat ish tutamiz. yaratsak, buning foydasi jamiyat- imizga o‘n karra, yuz karra bo‘lib qa- Umuman, ma’no-mazmuni in- ytadi. son qadrini ulug‘lash ruhi bilan boy- itilgan, kelajak avlodlarga munosib Shu bois, kirib kelayotgan yangi, xizmat qiladigan, Yangi O‘zbekis- 2023-yilga yurtimizda “Insonga e’ti- tonga mos bo‘lgan Konstitutsiyani bor va sifatli ta’lim yili”, deb nom har tomonlama o‘ylab, shoshilmas- berishni taklif qilaman. dan ishlab chiqishimiz kerak. Nima uchun yilga bunday nom Fuqarolarimiz bildirgan bar- beryapmiz? cha taklif va istaklar albatta inobat- ga olinadi va Konstitutsiya loyiha- Biz O‘zbekistonda olib borilayot- si umumxalq referendumiga olib gan davlat siyosatining markazida chiqiladi. inson va uning manfaatlarini ta’min- lashni ustuvor vazifa etib belgiladik. Eng muhimi – har bir vatan- Bu siyosat bir yil bilan cheklanib doshimiz konstitutsiyaviy islohotlar- qolmasligi, doimo bardavom bo‘lishi ga daxldor bo‘lishi va “Bu – mening barchamizga ayon. Konstitutsiyam”, deb yuksak g‘urur va iftixor bilan ayta olishi kerak. Aslida ham, bizning eng bebaho boyligimiz, bu – bunyodkor xalqimiz, Muhtaram yurtdoshlar! duogo‘y ota-onalarimiz, navqiron Kelgusi yilga rejalarni to‘g‘ri ol- avlodimiz emasmi? ish uchun xalqimizning fikrini har bir yo‘nalish bo‘yicha chuqur tah- Shu yurtda yashayotgan har bir lil etib, 20 mingga yaqin takliflarni insonning tinch va baxtli hayot ke- muhokama qildik. chirishi, uning sog‘lig‘i joyida bo‘li- Odamlarimiz ta’lim, sog‘liqni shi, yaxshi ta’lim olishi, oilasini te- saqlash, iqtisodiyot yo‘nalishlarida bratishi uchun qanday sharoit kerak aniq-aniq masalalarni ko‘tarib, ular bo‘lsa, hammasini yaratib berishga bo‘yicha tizimli yechimlarni ham harakat qilyapmiz va bu yo‘ldan aslo taklif etmoqda. to‘xtamaymiz. Aholimiz bizdan maktab, bog‘cha va shifoxonalarni ko‘paytir- Ta’lim sifatini oshirish – Yangi ish, ta’lim va tibbiyot sifatini oshirish- O‘zbekiston taraqqiyotining yak- ni, mahallada yo‘l, suv, elektr, trans- kayu yagona to‘g‘ri yo‘lidir. port muammolarini hal qilishni, ish o‘rinlarini ko‘paytirish, tadbirkor- Yusuf Xos Hojib bobomiz ayt- likka yangi imkoniyatlar yaratishni, ganlaridek: adolatni ta’minlash, ovoragarchilik, byurokratiya va korrupsiyani yo‘q “Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘la- qilishni kutmoqda. di, Ko‘tarilgan masalalar aniq va o‘rinlidir. Qanchalik qiyin bo‘lmasin, Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”. biz bu muammolarni yechishimiz Shuning uchun ushbu sohada shart. Hech kim chetdan kelib, boshlagan islohotlarimizni davom ettirishimiz, ta’lim dargohlariga borib, o‘qituvchi va murabbiylar bi- lan ko‘proq muloqot qilib, o‘quv-tar- biya ishlari sifatini oshirish bo‘yicha ular qo‘ygan masalalarni birgalikda

8 hal etishimiz kerak. zlashuv yuqori. Oqibatda bugungi Biz kelgusi yil Davlat dasturi- murakkab masalalarga to‘g‘ri ye- chim topish uchun ortiqcha vaqt, ga xalqimiz ko‘targan barcha mas- kuch va resurs sarflanmoqda. alalarni aniq yechimlari bilan kirita- miz. Ushbu jarayonlarda deputat va Vazirlarning Hukumat qabul senatorlar, mahalla vakillari, ziyoli- qilayotgan qarorlarda, ta’bir joiz lar, yoshlar, tadbirkorlar va keng ja- bo‘lsa, “ovozi yo‘q”. Ya’ni, ularning moatchiligimizdan faol bo‘lishlarini, ushbu qarorlarni tayyorlash va ha- yangi-yangi taklif va tashabbuslar yotga joriy etishdagi ishtiroki va bildirishlarini so‘rayman. mas’uliyati yetarli emas. Endi va- zirlarning bunday eskicha usulda Hurmatli deputat va senator- ishlashga haqqi yo‘q. lar! Agar vazirning o‘z sohasi bo‘yicha Endi 2023-yildagi ustuvor yo‘nal- uzoqni ko‘zlagan aniq yondashu- ishlarga to‘xtalib o‘tmoqchiman. vlari bo‘lmasa, uning faoliyati tufayli odamlarning og‘iri yengil bo‘lmasa, Birinchi yo‘nalish. Ixcham va o‘zingiz ayting, bunday rahbardan samarali davlat boshqaruv tizimiga nima naf bor? o‘tishni taklif qilaman. Shuning uchun yangi ma’mu- Nima uchun so‘zni aynan shu riy islohotlar to‘g‘risidagi Farmonni yo‘nalishdagi islohotdan boshlayap- imzoladim. Bunga uzoq tayyorgarlik man? ko‘rdik. Oldinlari e’tibordan chetda qolib, Birinchi bosqichda vazirliklar “yo‘q bo‘lib ketish” arafasida bo‘lgan isloh qilinadi, Hukumat ish uslubi sohalarni “oyoqqa turg‘izish” uchun ham tubdan o‘zgaradi. Eng avva- olti yil davomida yangi vazirlik va lo, vazirlik va idoralar soni hozirgi 61 idoralarni tashkil qilishga to‘g‘ri kel- tadan 28 taga kamaytiriladi. di. Shunday qilishga majbur edik, aks holda hozirgi yutuqlarimiz Endi har bir vazirlik tegishli soha- bo‘lmas edi. da davlat siyosatini amalga oshirish- ga mas’ul bo‘lib, tarmoq tarkibidagi Maktabgacha ta’lim, uy-joy qo‘mita, agentlik va inspeksiyalarga kommunal, “mahallabay” ishlash, rahbarlik qiladi. investitsiya, davlat xizmatlari, dav- lat-xususiy sheriklik sohalarida katta Ko‘p vazirlar o‘zgaradi. O‘z so- natijalarga erishdik. Xususiy sektor hasining chuqur bilimdoni, fidoyi va va tadbirkorlikning rivojlanishi ortga ishidan xalq rozi bo‘layotgan vazir- qaytmas jarayonga aylandi. Aholim- lar lavozimida qoladi. O‘ylaymanki, izning faolligi, zamonaviy texnologi- bunday yondashuv adolatli bo‘ladi. ya va kasb-hunarlarga intilishi oshib bormoqda. Iqtisodiyotimizda kun- Davlat xizmatchilari soni dan-kunga yangi-yangi yo‘nalish va bosqichma-bosqich 30-35 foizga sohalar yaratilmoqda. qisqaradi. Iqtisod qilinadigan mab- lag‘lar ijtimoiy masalalarga yo‘nalti- Bu borada xususiy tashabbuslar- riladi. ni yanada kengaytirish, ularga yangi istiqbollarni ochish maqsadida endi Har bir vazirning siyosiy ma- “qo‘l boshqaruvi”dan – aniq natija- qomi, Prezident, parlament va ga ishlaydigan tizimli boshqaruvga jamoatchilik oldidagi mas’uliya- o‘tish vaqti keldi. ti oshiriladi. Bunga mos ravishda javobgarligi ham kuchaytiriladi. Ochiq aytish kerak – hozirgi kun- Ularga aholi muammolarini hal qil- da davlat apparatida takrorlanish ish uchun yetarli vakolat va mablag‘ ko‘p, keraksiz shtatlar bor. Marka-

9 №02 2022 beriladi. keyinchalik faqat tanqid bilan chek- Vazirliklar faoliyatida ochiqlik, lanmoqda. qonuniylik, natijadorlik va sifat aso- Ma’lumki, sohalar bo‘yicha ikkala siy mezon bo‘ladi. palatada ham qo‘mitalar, komissi- yalar bor. Aslida, ular vazirlarga qaysi Biz korrupsiya haqida ko‘p gapi- yo‘nalishda yoki hududda ish yaxshi ramiz, lekin vazirlik tizimida korrup- ketmayotganini ko‘rsatishi, kam- siyaga yo‘l qo‘yilsa, nima uchun vazir chiliklar bo‘yicha joyiga chiqib, aholi javob bermasligi kerak? Endi so‘rov fikrini o‘rganib, masalaga birgalikda boshqacha bo‘ladi. Vazir o‘zi rah- yechim topishlari lozim. barlik qilayotgan sohaga ajratilgan mablag‘larni samarali va maqsadli Shu bois, vazir faoliyatini sama- ishlatish bo‘yicha birinchi bo‘lib o‘zi rali tashkil etishda parlamentdagi javob beradi. qo‘mita, komissiya va deputatlarn- ing ham mas’uliyatini belgilash Imom Moturidiy bobomizning: to‘g‘ri bo‘ladi, deb hisoblayman. “Elu yurt bilan hamdard bo‘lib yashagin, toki xalq hamisha sen Albatta, tanqid ham kerak. bilan birga bo‘lgay”, degan hayotiy Ammo hozirgi deputatlarga beril- hikmati har bir vazir, har qaysi rah- gan katta vakolat va imkoniyatlar- barning ongi, qalbi va harakatida dan samarali foydalanish lozim. muhrlanishi lozim. Men ham uzoq yillar deputat Davlat vakillari o‘zining halol bo‘lib ishlaganman, o‘sha davrda mehnati, oddiyligi, xalqsevarligi, Parlamentda hisobot bergan va- samimiyligi va fidoyiligi bilan odam- zirlarni kamdan-kam ko‘rar edik. larimiz mehrini qozonishi kerak. Hozir esa vaziyat mutlaqo boshqa- cha-ku! Shuning uchun eng muhim Endi vazirlarning siyosiy mas’uli- masala – yurt taqdiriga daxldor yati oshirilib, Hukumat qarorlari loy- bo‘lib, xalqimizni rozi qilish uchun ihalari, mamlakatimiz hayotiga oid hammamiz birgalikda ishlashimiz muhim ijtimoiy-iqtisodiy masalalar kerak. bevosita vazirlar ishtirokida kollegial hal etiladi. Umuman, Parlamentimizning ish uslubini yaxshilash va faoliyat sa- Har bir viloyatdagi muammolar- maradorligini oshirish ham Konsti- ni yechish uchun har oyda joyiga tutsiyamizda o‘z aksini topishi zarur. chiqqan holda, “Hukumat kuni” o‘tkazilishi yo‘lga qo‘yiladi. Ma’muriy islohotlarning ikkin- chi bosqichi sifatida kelgusi yilda Vazir har yilning boshida ja- hududlardagi boshqaruv tizimi ham moatchilik oldida sohadagi rejasi isloh qilinadi. va yil yakuni bilan esa uning natijasi bo‘yicha hisobot beradi. Barcha ma’muriy islohotlar doirasidagi yangi tashabbuslar Kon- Ta’kidlab aytmoqchiman – endi stitutsiyamizda albatta belgilab qaysi vazir o‘z ishini eplay olmasa, qo‘yilishi lozim. O‘ylaymanki, sizlar iste’foga chiqadi. ham bunga qo‘shilasizlar. Shu o‘rinda yana bir fikrni Parla- Bu yil “Davlat fuqarolik xizma- ment vakillariga yetkazmoqchiman. ti to‘g‘risida”gi yangi qonunni qa- bul qildik. Bundan buyon davlat la- So‘nggi yillarda ko‘p vakolatlarni vozimlariga faqat konkurs asosida Oliy Majlisga o‘tkazdik, ularni yana- ishga qabul qilinadi. Barcha rah- da kengaytirishni o‘ylayapmiz. Yangi barlar faoliyati samaradorlik ko‘rsat- vazirni tayinlashda ham deputatlar kichlari asosida baholab boriladi. ishtirok etmoqda, rejalari bilan tan- ishib, ma’qullayapti. Lekin, afsuski,

10 Har yili 500 nafar mutaxassisni lagan siyosatimizda yangi amaliy eng nufuzli xorijiy oliygoh va marka- qadam bo‘ladi; jon boshiga daro- zlarda o‘qitib kelamiz. mad, ish joylarini ko‘paytiradi; ikkala viloyatda ham tumanlarni rivojlant- Kelgusi ikki yilda har bir tuman irishga ko‘proq e’tibor qaratiladi va va shahar hokimligiga respublika buyam adolatdan bo‘ladi. idoralarida yuqori lavozimlarda ish- lagan, bilimli va tajribali kadrlar Endi ushbu viloyat hokimlari qo‘yiladi. faqat yirik shaharlar bilan emas, tumanlarda sharoitlarni yaxshilash Yangi yildan boshlab har bir bo‘yicha ham ishlashi talab etiladi. hokim o‘z tumaniga 40-50 million dollar xususiy investitsiyalarni olib Har ikkala shaharni rivojlantirish kelishi kerak bo‘ladi. dasturi Vazirlar Mahkamasida tas- diqlanib, ularning ijrosi uchun bevo- Vazirlar faqat davlat mablag‘ini sita Bosh vazir javob beradi. sarf qilmasdan, o‘zlari ham tashab- bus ko‘rsatib, xususiy investitsiyalar- Ikkinchi yo‘nalish. Biz Yangi ni jalb qilishlari lozim. Masalan, dav- O‘zbekistonni “ijtimoiy davlat” tam- lat-xususiy sheriklik orqali qishloq, oyili asosida qurishni maqsad qi- suv, o‘rmon xo‘jaliklari, transport lyapmiz. Buni Konstitutsiyada mus- sohalariga bemalol yiliga 1 milliard tahkamlashimiz kerak. dollargacha sarmoya olib kelish mumkin. Ijtimoiy davlat bu, eng avvalo, in- son salohiyatini ro‘yobga chiqarish Ma’muriy islohotlar doirasida uchun teng imkoniyatlar, odamlar yana bir muhim tashabbusni ilgari munosib hayot kechirishiga zarur surmoqchiman. sharoitlar yaratish, kambag‘allikni qisqartirish, demakdir. Hozirgi kunga kelib Markaziy Osiyoda aholisi milliondan ortiq sha- Shu bois, birinchi navbatda, e’ti- harlar 7 taga yetdi. Mintaqamizda borni Yangi O‘zbekiston uchun eng poytaxtlar bilan bir qatorda boshqa katta investitsiya bo‘lgan ta’limni yirik shaharlar ham “o‘sish nuqtalar- qo‘llab-quvvatlashga qaratamiz. i”ga aylanmoqda. Bularning orasi- da Samarqand va Namangan sha- “Najot – ta’limda, najot – tarbi- harlari ham bor. Ularning har birida yada, najot – bilimda. Chunki, bar- aholi soni bir millionga yetmoqda. cha ezgu maqsadlarga bilim va Ikkala shaharda ham ulkan bunyo- tarbiya tufayli erishiladi”. dkorlik ishlari amalga oshirilmoqda. Ma’rifatparvar jadid bobolar- Samarqand shahri dunyo taniy- imizning bu so‘zlari deputat va digan megapolisga, xalqaro turizm senatorlarimiz, siyosiy partiyalar, va biznes markaziga aylanmoqda. mahalliy kengashlar, butun dav- Namangan ham sanoat, tadbir- lat apparati, keng jamoatchilikning korlik, ta’lim, madaniyat sohalarida amaliy harakatiga aylanishi kerak. mintaqaviy markaz sifatida o‘z o‘rni- Shu bois, maktablarda ta’lim sifati ni topmoqda. Shu bois, Samarqand hamda jamiyatda o‘qituvchi kasbin- va Namangan shaharlarini alohida ing nufuzini oshirish, muallimlarn- ma’muriy-hududiy birliklar sifatida ing sharoitlarini yaxshilash 2023 respublika bo‘ysunuviga o‘tkazishni yildagi eng asosiy vazifalarimizdan taklif qilaman. biri bo‘ladi. Bu poytaxtimiz Toshkent bilan O‘qituvchilarning maqomini, bir qatorda “o‘ziga tortuvchi marka- ularning sha’ni va qadr-qimmatini zlar”ni ko‘paytirish bo‘yicha bosh- himoya qilishni Konstitutsiyada alo- hida belgilash zarur, deb hisoblay-

11 №02 2022 man. o‘rganishga undamoqda. Shu bois, Kelgusi yildan boshlang‘ich sin- maktablarga yuqori malakali xorijiy o‘qituvchilarni olib kelishga majbur flarda mutlaqo yangi metodika aso- bo‘lyapmiz. sida yaratilgan darsliklar bo‘yicha o‘qitish yo‘lga qo‘yiladi. Hozirgi vaqt- Fursatdan foydalanib, yur- da ular xalqaro ekspertizadan o‘tib, timizdagi barcha maktab jamoalar- o‘zimizda sinovdan o‘tkazilmoqda. iga murojaat qilmoqchiman. Lekin yuqori sinflarda-chi? Ochiq aytish kerak, ularda berilayotgan Jondan aziz bolalarimiz mak- ta’lim va tarbiya sifati, o‘qituvchilarn- tabdan chet tillarni, kasb-hunar va ing bilimi va mahoratini talab dara- kompyuter savodxonligini puxta jasida, deb bo‘lmaydi. o‘rganib chiqsa, bilasizlarmi, jami- yatimiz qanday o‘zgaradi? Bolalarimiz maktabdan ona tili va chet tillarini puxta o‘zlashtirib, Yangi O‘zbekistonda maktab ja- kompyuterda ishlashni o‘rgan- moalari va muallimlarining mas’uli- ib chiqishi zarur. Farzandlarimizni yati – aynan ana shu masalalarda kasb-hunarlarga, san’at va madani- yaqqol namoyon bo‘ladi. Va men is- yatga qiziqtirishimiz lozim. honaman – siz, jonkuyar o‘qituvchi- larimiz bu vazifani sharaf bilan ud- O‘quvchilarda erkin va kreativ dalaysizlar. fikrlashni, jamoada ishlash va mu- loqot ko‘nikmalarini shakllantirish Kelgusi yili 70 ta yangi maktab zarur. quriladi, 460 ta maktab kengaytirila- di. Xususiy investitsiyalar ishtiroki- Mana, maktablarimizga qanday da 100 ta maktab qurish loyihalari muhit kirib kelishi kerak! boshlanadi, kelgusi besh yilda ularn- ing sonini 1 mingtaga yetkazamiz. Bu borada Prezident maktab- larida 130 ta mamlakatda ma’qul- Yil boshidan Qoraqalpog‘iston langan “A-level” ta’lim dasturi yo‘lga va Xorazmda 285 ming nafar bosh- qo‘yilgani o‘z samarasini bermoqda. lang‘ich sinf o‘quvchilari uchun bep- ul ovqatlanish yo‘lga qo‘yildi. Bu Bu jarayonda har bir o‘quvchi borada yetarli tajriba orttirdik. o‘zining qobiliyatiga qarab, aniq yo‘nalishlar bo‘yicha chuqur o‘qitila- Kelgusi o‘quv yilidan boshlab di, dunyoning nufuzli oliygohlariga ushbu amaliyot qolgan viloyatlar va kirish imkoniyatlari kengayadi. Toshkent shahri maktablarida ham joriy etiladi va buning uchun 2,3 tril- Shu bois, 2023-yildan maktab lion so‘m ajratiladi. Bu jarayonlarni ta’limini xalqaro ta’lim dasturlari shaffof tizim asosida tashkil etish, asosida butunlay isloh qilishni bosh- farzandlarimizni sog‘lom va sifatli laymiz. ovqat bilan ta’minlashga Xalq ta’limi vaziri mas’ul va javobgar bo‘ladi. Bu ishlarni tizimli yo‘lga qo‘yish, yangi darsliklarni ishlab chiqish, Ta’lim sohasidagi navbatdagi ilg‘or ta’lim standartlari va meto- muhim yo‘nalish, bu – yoshlarning dikalarini joriy etish uchun alohida zamonaviy kasb-hunar egallashi ilmiy institut va laboratoriyalar tash- uchun barcha zarur shart-sharoitlar- kil qilinadi. Milliy o‘zligimiz timsoli, ni yaratishdan iborat. ma’naviyatimiz asosi bo‘lgan ona til- imizga e’tibor yanada kuchaytiriladi. Maktab bitiruvchilarining 50 foizi mehnat bozoriga hech qan- Hozirgi ochiqlik siyosati, chet el day kasbga ega bo‘lmasdan kirib investitsiyalari va yangi korxonalarn- kelayotgani hammamizni o‘ylanti- ing ortib borayotgani yoshlarimizni rishi kerak. Shu bois, 700 dan ortiq zamonaviy bilimlar va xorijiy tillarni

12 kasb-hunar maktabi, kollej va texni- kerak. kumlar imkoniyatidan samarali foy- Avvalambor, bunga har bir oliyg- dalanish zarur. oh o‘zi harakat qilishi lozim, o‘shan- Bu maqsadda 2023-yildan bosh- da natija bo‘ladi. lab yangi dastur amalga oshiriladi. Har bir viloyatda 1 tadan texnikum- Bu borada 41 ta oliygohga aka- da Yevropa kasbiy ta’lim standart- demik va moliyaviy mustaqillik beril- lari joriy etiladi. Kelgusi besh yilda di, ularda transformatsiya ofislari barcha kollej va texnikumlar ushbu ochildi. Oliygoh rektorlari, professor tizim bilan qamrab olinadi. va o‘qituvchilar bu jarayonlarda faol bo‘lishlari, yangi, ilg‘or metodikalar- Shu bilan birga, iqtidorli yoshlar- ni joriy qilishlari kerak. ni qo‘llab-quvvatlashni kengayti- ramiz. Kimyo sanoati, elektr texnika- Kelgusi yilda oliygoh talabalari si, transport va energetika sohalarida uchun imtiyozli ta’lim kreditlariga nufuzli xalqaro tashkilotlar bilan bir- resurslar 2 barobar ko‘paytirilib, 1,7 ga, alohida Muhandislik maktablari trillion so‘m ajratiladi. tashkil qilinadi. Bu tizim bizda hozir- gacha bo‘lmagan. Lo‘nda aytganda, Bu yil ilm-fan va innovatsiyalar- yangi zamon injenerlari tayyorlash ga 1,5 trillion so‘m yo‘naltirildi. Bu – tizimini yaratamiz. 2017 yilga nisbatan qariyb 6 barobar ko‘p, degani. So‘nggi olti yilda bolalarni mak- tabgacha ta’lim bilan qamrab olish Olimlarning ish haqi ham 4,5 darajasi 27 foizdan 70 foizga yetishi barobar oshirildi. natijasida bugungi kunda 2 million- ga yaqin bola bog‘chaga bormoqda. Bularning barchasi hisobidan Yaqinda Toshkent shahrida o‘tkazil- nano va biotexnologiyalar, raqam- gan YUNЕSKOning Maktabgacha li geologiya kabi 18 ta yangi ilmiy ta’lim bo‘yicha Umumjahon anju- yo‘nalish tashkil etildi. manida ham bu islohotlarimiz yuk- sak e’tirof etildi. Kelgusi yili ilm-fan va innovatsi- yalarga 1,8 trillion so‘m ajratiladi. Shu bilan birga, kelgusi besh yilda qamrovni 80 foizga yetkazish Endi olimlarimiz suv va energi- uchun 600 ming yangi bog‘cha o‘rni yani tejash, tuproq unumdorligi va kerak. Bu – juda katta marra. Shu hosildorlik, geologiya, sanoat, quril- bois, bog‘chalar sonini ko‘paytir- ish kabi bugungi kunda biz uchun ish, ulardagi ta’lim va tarbiya sifati- dolzarb yo‘nalishlarda aniq natijalar ni tubdan yaxshilash bo‘yicha besh ko‘rsatishlari kerak. yillik dastur qabul qilinadi. Bog‘cha qamrovini kengaytirish bo‘yicha xu- Hurmatli yurtdoshlar! susiy sektorga qo‘shimcha sharoitlar Xalqimizning malakali va sifatli yaratiladi. tibbiy xizmatlardan foydalanish im- koniyatlarini yanada kengaytiramiz. So‘nggi yillarda oliygohlarimiz Avvalo, bepul tibbiy yordamning 2,5 barobar ko‘payib, 198 taga yetdi, kafolatlangan hajmi qonun bilan qamrov darajasi 9 foizdan 38 foizga belgilanadi. oshdi. Ajratilayotgan mablag‘lar har bir bemorga yetib borishi uchun davlat Biz bu raqamlarni yanada tibbiy sug‘urtasiga o‘tishni tezlashti- ko‘paytirishni maqsad qilganmiz. ramiz. Kelgusi yili bu tizim Tosh- Lekin, ta’lim sifati nima bo‘ladi, de- kent shahrida boshlanadi. Bosqich- gan savol hammamizni o‘ylantirishi ma-bosqich boshqa hududlarda ham joriy qilinadi. Shu o‘rinda bir og‘riqli masal- ani aytib o‘tmoqchiman. Bugungi

13 №02 2022 kunda 7 million aholimizda turli xil iz zamini va ko‘zgusi bu – mahalla. surunkali kasalliklar bor. Jamiyatimizdagi barcha jarayon- lar mahalla hayotida o‘z ifodasi va Sog‘lom hayot tarzi haqida amaliy yechimini topadi. olti yildan beri gapiryapmiz. Lekin Sog‘liqni saqlash vazirligi buni hali Mahalla – tinchlik va osoyishta- joy-joyiga qo‘ya olmayapti. Sog‘lom lik poydevori, ahillik va hamjihat- ovqatlanish ratsioniga doir tavsiyalar lik, ma’rifat va tarbiya qo‘rg‘onidir. odamlarga yetkazilmayapti, tur- Shuning uchun ham bundan buyon li yoshdagi kishilar uchun jismoniy davlat investitsiya dasturlari mahal- mashqlarni o‘rgatish ishlari yo‘q. Asl- la darajasiga tushiriladi. ida, inson salomatligi, tibbiyotning zamini ham shular-ku! Shu bois, Avvalambor, 2023-yilda aholi to- “To‘g‘ri ovqatlanish va sog‘lom monidan taklif berilgan suv, elektr turmush tarzi” yangi umummilliy energiyasi, yo‘l, maktab kabi yo‘nal- harakatini mahalladan boshlaymiz. ishlar bo‘yicha loyihalar uchun qa- Bu harakatda yoshu qari – barcha riyb 3 barobar ko‘p, ya’ni 8 trillion yurtdoshlarimiz o‘z o‘rnini topishi so‘m yo‘naltiriladi. kerak. Har bir mahalla o‘zining kutubx- Aholiga birlamchi tibbiy xi- onasi, sport maydonchasiga ega zmatlarni yanada yaqinlashtirish bo‘lishi zarur. ishlari davom ettiriladi. Kelgusi ikki yilda har bir oilaviy poliklinika va Mahalla o‘zining muammosini shifokor punktiga eng kerakli usku- mustaqil hal etishi uchun “Mahalla na va jihozlar yetkazib beriladi, eks- budjeti” tizimi joriy etiladi. Buning press laboratoriyalar to‘liq yangila- uchun yangi yilda 1 yanvardan bosh- nadi. lab mol-mulk va yer soliqlarining bir qismi mahallaning o‘zida qoladi. Yangi yilda qo‘shimcha 140 ta oilaviy shifokor punkti va poliklinika- Shu bilan birga, Konstitutsi- lari, 520 ta olis va chekka mahallada yamizga aholining munosib hayot ixcham tibbiyot punktlari tashkil eti- kechirishi va uy-joyga ega bo‘lishi ladi. to‘g‘risidagi yangi moddalarni kirit- ish lozim, deb hisoblayman. Shu bilan birga, onalar va bo- lalar salomatligini muhofaza qil- Aholi uchun yangi uy-joylar qur- ish bo‘yicha uch yillik katta dastur ish hajmini 1,5 barobar oshirib, 90 amalga oshiriladi. Barcha tug‘ruq mingga yetkazamiz. Bu borada ikki komplekslari to‘liq ta’mirlanadi va yil oldin boshlangan imtiyozli shart- jihozlanadi, o‘rinlar soni 35 foizga lar asosida ipoteka kreditlari berish ko‘paytiriladi. davom ettiriladi. Bundan tashqari, mam- Kelgusi yilda Toshkent viloyat- lakatimizda 15 mingga yaqin ida “Mening birinchi uyim” yangi onkologik bemorlar nur yordami- ipoteka dasturi boshlanadi. Das- da davolanishga muhtoj. Shu bois, tur doirasida, birinchi navbatda tu- kelgusi yilda Samarqand, Farg‘ona rar-joyga ehtiyoji bor hamda yosh va Xorazmda, davlat-xususiy sherik- oilalar uchun eng qulay shartlar lik asosida Radiologiya markazlarini asosida uy-joylar barpo etiladi. tashkil etish loyihalarini boshlaymiz. Bundan tashqari, jamoat trans- Muhtaram qo‘shma majlis qat- portidagi vaziyat mutlaqo o‘zgaradi. nashchilari! Toshkent shahri uchun qo‘shimcha ravishda 1 mingta zamonaviy avto- Ma’lumki, barcha islohotlarim- bus sotib olinadi, 7 ta yer usti metro bekati ishga tushiriladi. Bularning

14 hisobidan har kuni 500 mingdan zi- Tintuv o‘tkazish, telefon yod poytaxt aholisi va mehmonlari- ga qo‘shimcha qulayliklar yaratiladi. so‘zlashuvini eshitish va mulkni Hududlarda ham yo‘lovchi tash- xatlashga sanksiyani prokurordan ish sifatini yaxshilash maqsadida yana 1 mingta avtobus harakati sudga o‘tkazamiz. Endi tergovchi yo‘lga qo‘yiladi. Bu orqali jamoat transporti bo‘yicha ahvol og‘ir jinoyatga aloqador deb, har qan- bo‘lgan 300 ta mahalladagi 1 million aholining uzog‘i yaqin qilinadi. day mulkni xatlab qo‘ya olmaydi. Uchinchi yo‘nalish. Inson Axir, biz xususiy mulk daxlsizligini huquq va erkinliklarini ishonchli hi- moya qilish davlatning konstitutsi- kuchaytirish bo‘yicha ozmuncha yaviy majburiyati sifatida belgilani- shi lozim. harakat qilyapmizmi? So‘nggi yillarda sud-huquq Bundan buyon mulk huquqini tizimida adolat o‘rnatish bo‘yicha ko‘p ish qildik. Shu bilan birga, odil cheklashga oid har qanday harakat sudlovni ta’minlash bo‘yicha hali qo‘limiz yetib bormagan masalalar faqat sud orqali bo‘ladi. bor. Afsuski, hozir ham tergov sifati pastligi, sudlarda odamlarning ovor- Tergov sifatini oshirish bo‘yicha agarchiligi, sud qarorlari ijro etilmay qolayotgani bilan bog‘liq holatlar ham tizimli choralar ko‘ramiz. Ter- uchramoqda. gov shaxsni ayblash uchun emas, Bu masalalar, eng avvalo, Oliy sud raisi va Bosh prokurorni tash- jinoyatni fosh etish orqali haqiqatni vishga solishi kerak. aniqlash uchun ishlashi kerak. Nima uchun haligacha davlat hisobidan bepul ta’minlanadigan Shu bilan birga, sudda ishlarni advokatlarni elektron tanlash tizimi ishga tushmadi? Kim bunga qarshi? ko‘rishda qatnashadigan alohida Bu masalani alohida nazoratga prokurorlar korpusi shakllantirila- olib, tez kunlarda ushbu tizimning to‘liq ishga tushirilishini ta’minlash- di. Ular maxsus o‘qitiladi, ishni sud- imiz zarur. da ko‘rishda xolis, mustaqil bo‘lishi Shu bois, qisqa muddatda huquq-tartibot idoralarini yangicha qonun bilan belgilanadi. ishlashga o‘rgatadigan, odil sudlov sifatini oshiradigan tizim yarata- Odil sudlovni ta’minlashda hi- miz. Bu masalada alohida Farmon imzolanadi. moyachiga berilgan huquqlar ham Eng avvalo, odamlarimizning qayta ko‘rib chiqilib, yetmaydigan joylarda sudma-sud sarson bo‘lib yurishlariga barham beriladi. Bun- vakolatlar beriladi. ing uchun adolatli hukm va qaror chiqarish bo‘yicha viloyat sudlarin- Nima uchun advokatga jinoyat ing vakolati ham, mas’uliyati ham oshiriladi. ishi qo‘zg‘atish va tugatish haqidagi qarordan nusxa berilmaydi? Bun- day holatda tenglik haqida qanday gapirish mumkin? Endi sudlarga jinoyat ishi faqat ayblov xulosasi bilan emas, balki hi- moyachining fikri bilan birga qabul qilinadi. Ayblanuvchining himoyachidan voz kechishi bo‘yicha har bir holat prokuror, sud tomonidan sinchiklab o‘rganiladigan tizim joriy qilinadi. Oxirgi paytlarda ayrim vaqtin- cha ushlab turish joylarida inson huquqlari buzilishi bo‘yicha og‘riqli masalalar ko‘tarilmoqda. Bizning yurtimizda bunday ho- latlar umuman bo‘lishi mumkin emas. Kim bunga amal qilmasa, qonun ustuvor, jazo muqarrar bo‘la- di.

15 №02 2022 Shu bois, bunday joylarga olib qurilishlar, yo‘llarni, har oyda borib kelingan barcha shaxslarni hisobga ko‘rsa, buyurtmachi va pudratchi- olishning onlayn tizimi joriy etiladi dan sifatni talab qilsa, bilasizlarmi, va yuzni tanish uskunasi o‘rnatiladi. ahvol qanday o‘zgaradi? Buning uchun sizlarda yetarli vakolat ham, Hech kimning unutishga shijoat ham bor. haqqi yo‘q – qonun talablari va in- son huquqlari – biz uchun oliy qa- Korrupsiyaga qarshi kurashish driyat. borasida alohida qonunlar qabul qilinib, huquqiy asoslar yaratildi. Bosh prokuror va Ichki ishlar va- ziri bu haqiqatni har bir xodimiga Endi amaliy ishlarni kuchayt- yetkazib, ta’sirchan nazorat o‘rnati- irish kerak. Sun’iy monopoliyaga, shi shart. yopiq sxemalarga, umuman korrup- siyaga imkon yaratadigan barcha Ilg‘or xorijiy tajribalar asosida bo‘shliqlarga barham beriladi. ma’muriy sudlar faoliyatini yangi bosqichga olib chiqamiz. To‘rtinchi yo‘nalish ekologiya, ayniqsa, suv masalalari global mua- Ma’muriy sudlarga hokim qaror- mmoga aylanib borayotgani bilan idan norozi bo‘lib murojaat qilingan bog‘liq. taqdirda, ishlarni eksterritorial tar- tibda, ya’ni boshqa hududda ham Biz nafaqat bugungi, balki kela- ko‘rish amaliyoti joriy qilinadi. jak avlodlarni ham o‘ylashimiz shart. Shu bois, Konstitutsiyamizda tabiiy Vazirlar ham, hokimlar ham bir resurslar, jumladan, suv havzalari va haqiqatni yaxshi tushunib olishi ke­ yer osti zaxiralarini muhofaza qilish rak: O‘zbekistonda mulk va inves- bo‘yicha talablarni kuchaytirishimiz titsiyaning himoyachisi qaysidir zarur. hokim yoki vazir emas, faqat Kon- stitutsiya, qonun va sud bo‘ladi. Bilasiz, mamlakatimiz so‘nggi 3 yilda qurg‘oqchilikni boshdan ke- Bu borada Xalqaro tijorat sudini chirdi. Buning ta’siri, ayniqsa, Amu- O‘zbekistonda tashkil qilish bo‘yicha daryoning quyi havzasidagi hudud- ham amaliy ishlar boshlandi. larimizda yaqqol sezildi. Yuqoridagi barcha tashabbuslar- Shu o‘rinda Amudaryo o‘zani- ni Konstitutsiyada to‘g‘ridan-to‘g‘ri da yangi kanal qurilishi bo‘yicha muhrlab qo‘yish lozim. qo‘shni Afg‘onistonning muvaqqat hukumati hamda jahon hamjami- Shu o‘rinda biz uchun dolzarb yati bilan birga xalqaro me’yorlar muammo bo‘lgan korrupsiya mas- asosida va mintaqaning barcha alasiga alohida to‘xtalib o‘tmoqchi- davlatlari manfaatlarini inobatga man. olish yuzasidan amaliy muloqotlar olib borish lozim, deb hisoblaymiz. O‘tgan ikki yilda 5 mingga ya- Bunday yondashuv qo‘shnilarimiz qin mansabdor korrupsiyaga doir tomonidan ham qo‘llab-quvvatlan- jinoyatlar bo‘yicha javobgarlikka ishiga ishonamiz. tortildi. Lekin, ochiq aytish kerak, bu – masalaning sababi bilan emas, Umuman, so‘nggi 15 yilda oqibati bilan kurashish. yog‘ingarchilik 25 foizga qisqardi. Yozda o‘ta issiq kunlar davomiyligi Deputat va senatorlar, mahalliy ortgani oldimizda hali katta sinovlar kengashlar ham bong urib, aniq so- borligidan dalolat beradi. Lekin ho- halarni tahlil qilib, korrupsiyani bar- zirgi vaqtda ekin maydonlariga suv taraf etish bo‘yicha faol bo‘lishlari yetkazib berishda sezilarli yo‘qotish- kerak emasmi? Har bir deputat o‘zining okru- gidagi budjet hisobidan bo‘layotgan

16 lar bor. Shu bois, suv xo‘jaligi tizimi yod odamlarimiz band bo‘lib, daro- isloh qilinadi. mad olyapti. Suvning hisobini ochiq-oshko- Agar shu islohotni qilmagani- ra yuritish tizimi joriy etiladi va kel- mizda, bozor va do‘konlarimiz ho- gusi uch yilda 13 mingga yaqin suv zirgidek to‘kin bo‘larmidi, eksport xo‘jaligi obyekti raqamlashtiriladi. shu darajaga yetarmidi, jon boshiga Shu bilan birga, 16 ta yirik nasos daromad o‘sarmidi? stansiyasi davlat-xususiy sherikchilik asosida modernizatsiya qilinadi va Shu bois, 2023 yilda ham suv muqobil energiyaga o‘tkaziladi. ta’minoti yaxshi bo‘lgan 100 ming gektar qo‘shimcha ekin maydonla- Bularga qo‘shimcha ravishda rini aholiga ajratamiz. Buning hiso- suv solig‘i bo‘yicha tushumlarning bidan qariyb 350 mingta yangi deh- bir qismi tumanlarda sug‘orish xi- qon xo‘jaligi tashkil etiladi. zmatlarini rivojlantirish, ariq, zovur va kanallarni betonlashga yo‘nalti- Agar jami 750 mingta yangi riladi. dehqon xo‘jaligini tadbirkorga, yer egasiga aylantira olsak, qishloqda Hozirgi vaqtda butun dunyoda juda ko‘p ijtimoiy muammolar, avva- bo‘lgani kabi O‘zbekistonda ham lo, ishsizlik va kambag‘allik masalasi jiddiy ekologik muammolar paydo yechiladi. Men bunga ishonaman. bo‘lmoqda. Aksariyat hududlarimiz- da tuproq tarkibi buzilib, unumdor Viloyat va tuman hokimlari bu yerlar qisqarib borayotgani, cho‘llan- ishni samarali tashkil etishga mas’ul ish, suv yetishmasligi, qurg‘oqchilik, va javobgar bo‘lib, xalq oldida do- aholini toza ichimlik suvi bilan imiy hisobot berib borishlari kerak. ta’minlash shular jumlasidandir. Buning uchun kooperatsiyani faol qo‘llab-quvvatlaymiz, kichik va o‘rta Tabiatimizni asrab-avaylash, suv, quvvatli saqlash korxonalari, saral- havo va atrof-muhitni toza tutish kel- ash va qayta ishlash infratuzilmasini gusi yilda har bir mahalla aholisin- rivojlantiramiz. ing madaniyati va amaliy harakatiga aylanishi kerak. Bu borada mavjud Umuman, agrar sohada yuqori vaziyatni ijobiy tomonga o‘zgartir- qo‘shilgan qiymat zanjirini yaratish ish uchun ekologiya va atrof-muhit- loyihalariga 2023 yilda 1 milliard dol- ni asrash bo‘yicha sa’y-harakatlar- lar ajratiladi. imizni, xususan, “Yashil makon” umummilliy loyihasi doirasidagi Beshinchi yo‘nalish. Erkin bo- ishlarimizni kuchaytiramiz. zor mexanizmlarini joriy qilish, sog‘lom raqobat va xususiy mulk Hurmatli xalq vakillari! daxlsizligini ta’minlash, tadbirkorli- Biz qishloq xo‘jaligida islohotlar- kni qo‘llab-quvvatlash Konstitutsi- ni qat’iy davom ettiramiz. yada alohida o‘rin egallashi kerak. Yer munosabatlari bo‘yicha kat- ta ishlarni boshlab, shu yilning o‘zi- Bugungi kunda dunyoda sodir da 100 ming gektar ekin yerini ahol- bo‘layotgan keskin jarayonlardan iga dehqonchilik qilish uchun bo‘lib barchangiz xabardorsiz. Jahonda berdik. Buning hisobidan 1,5 million murakkab geosiyosiy vaziyat, en- tonna qo‘shimcha oziq-ovqat ye- ergiya resurslari tanqisligi kuchayib tishtirildi. bormoqda, oziq-ovqatga ehtiyoj or- Eng asosiysi, qishloqlarda 400 tib, moliyaviy resurslar qimmatlash- mingta yangi dehqon xo‘jaligi tash- moqda. kil qilindi, 1 million 200 mingdan zi- Bunday vaziyatda, qanchalik og‘ir bo‘lmasin, iqtisodiy islohotlarni qat’iy davom ettiramiz, ichki imkoni-

17 №02 2022 yatlarni to‘liq safarbar qilib, xususiy Budjet xarajatlari, aholi va tad- sektorni yanada qo‘llab-quvvatlay- birkorlar oldidagi majburiyatlarim- miz. Buning uchun, eng avvalo, tad- izni qisqartirmagan holda, biznes- birkorlik muhitini tobora yaxshilash ga soliq yukini kamaytirish bo‘yicha bo‘yicha islohotlarni jadallashtiram- ishlarni davom ettiramiz. Jumladan, iz. 1 yanvardan boshlab qo‘shilgan qi- ymat solig‘i stavkasini 15 foizdan 12 Birinchi navbatda, hududlar foizga pasaytirish hisobidan tad- o‘rtasidagi iqtisodiy tengsizlikni birkorlar ixtiyorida yiliga kamida 14 qisqartirish, barcha tuman va sha- trillion so‘m mablag‘ qoladi. Lekin harlarni bir maromda rivojlantirish biznes muhitini yaxshilash uchun bo‘yicha yangicha yondashuvlar faqat soliqni kamaytirishning o‘zi joriy etiladi. yetarli emas. Biz chuqur tahlil qildik. Kelgusi O‘tkazilgan so‘rovlarda 70 foiz yildan boshlab tuman va shaharlar tadbirkorlar soliq, bojxona, hokim- mavjud sharoiti, salohiyati va im- iyat, elektr, kadastr, yong‘in xavfsi- koniyatlaridan kelib chiqib, 5 ta toifa- zligi, sanitar nazorat kabi idoralar ga ajratiladi. Jumladan, tadbirkorlik tomonidan ma’muriy bosimlar bor- uchun har tomonlama rivojlangan ligini bildirgan. Shu bois, 2023 yilda 26 ta tuman – 1-toifaga; infratuzil- nazorat qiluvchi va ruxsat beruvchi masi yaxshi bo‘lgan 46 ta tuman – idoralar faoliyati yana bir marta tan- 2-toifaga; sharoiti nisbatan qoniqa- qidiy ko‘rib chiqiladi. rli bo‘lgan 76 ta tuman – 3-toifaga; jozibadorligi yetarli bo‘lmagan 40 Birinchi navbatda, ilg‘or tajribalar ta tuman – 4-toifaga; sharoiti og‘ir asosida soliq va bojxona ma’mur- bo‘lgan 20 ta tuman – 5-toifaga chiligi jiddiy isloh qilinadi. Bunda to‘g‘ri keladi. hamma davlat idoralarida tadbir- korlarga servis xizmati ko‘rsatishni Endi toifaga qarab, tumanlarn- baholash tizimi joriy qilinadi. Kelgusi ing iqtisodiy rivojlanishini belgilay- yil shu masala bilan qattiq shug‘ul- miz. Tadbirkorlar uchun subsidiya, lanamiz. kreditlar va kompensatsiyalar toi- falardan kelib chiqib ajratiladi. Ular Ta’kidlab aytmoqchiman: biz uchun soliq stavkalari har xil bo‘ladi. tadbirkorlik sohasida javobgarlikni yengillashtirish bo‘yicha boshlagan Misol uchun, beshinchi toifaga islohotlarimizni jadal davom etti- kiruvchi, sharoiti eng og‘ir bo‘lgan ramiz. 20 ta tuman uchun aylanmadan olinadigan soliq, foyda solig‘i, ij- Hurmatli do‘stlar! timoiy soliq stavkalarini 1 foiz Xalqimiz ham, tadbirkor va in- miqdorida belgilaymiz. Mazkur tu- vestorlar ham bizdan dolzarb masa- manlardagi tadbirkorlar yer va mol- la bo‘lgan energetika sohasida aniq mulk soliqlari bo‘yicha hisoblangan yechimlar kutayotgani sir emas. summaning atigi 1 foizini to‘laydi. Ochiq aytish kerak, energetika Yakka tadbirkorlar qat’iy stavkadagi sohasidagi muammolar bugun pay- soliqlarni to‘lashdan ozod etiladi. do bo‘lib qolgani yo‘q. Ko‘p yillar davomida yangi gaz Xuddi shunday, boshqa toi- konlariga investitsiya kiritilmagani, fadagi tumanlarda kreditlarga pa- elektr va gaz tarmoqlari modernizat- saytirilgan foiz stavkalarini qo‘llash, siya qilinmagani ham ayni haqiqat. infratuzilma xarajatlarini davlat to- Oqibatda tizimda aniq hisob-kitob monidan qoplab berish kabi bir qa- yo‘qligi, katta yo‘qotishlar oddiy hol- tor yengilliklar beriladi.

18 ga aylanib qolgan edi. resurslaridan samarali foydalanish. Shu bilan birga, so‘nggi olti yil- Afsuski, iqtisodiyotimizda en- da aholimiz 13 foizga, sanoat korxo- ergiya sarfi boshqa davlatlardan 2 nalari esa 2 barobar ortib, 45 ming- barobar yuqori. Shuning uchun en- dan 100 mingtaga ko‘paydi. Natijada ergiya samaradorligini oshirish Milliy elektr energiyasiga talab kamida 35 dasturini qabul qilamiz. Deputat va foiz oshdi va yildan-yilga ko‘payib senatorlarimiz bu ishga bosh-qosh bormoqda. bo‘lsa, albatta ijobiy natija bo‘ladi. Iqtisodiyotimiz barqaror rivojla- Uy, ishxona, bog‘cha, maktab va nishi uchun energetika sohasiga ko‘chalarda odamlarimizga energi- 25-30 milliard dollar investitsiya ker- yaning qadriga yetish, uni tejash- ak. Bunga faqatgina xususiy inves- ni o‘rgatish kerak. Qonunlarimizda titsiyalarni jalb qilish orqali erishish ham bu masalalarni mustahkam- mumkin. lash zarur. Shu bois, so‘nggi uch yilda so- Shu bilan birga, kichik hajm- haga 8 milliard dollarlik to‘g‘ri- dagi qayta tiklanuvchi energiya dan-to‘g‘ri investitsiyalar jalb qilindi. manbalaridan foydalanish keskin Jumladan, o‘tgan haftada Buxoro, oshiriladi. Misol uchun, Toshkent Namangan va Xorazmda quvva- viloyatida Olmaliq, Bekobod kombi- ti 500 megavattli yana 3 ta quyosh natlari va boshqa yirik korxonalar o‘z stansiyasini qurish bo‘yicha tanlov ehtiyojlari uchun 1 ming megavattli yakunlandi. Deputat va senatorlar quyosh elektr stansiyalarini o‘rnat- tomonidan qabul qilingan yangi sa, yiliga 2,5 milliard kilovatt soat qonunlar buning uchun huquqiy elektr ishlab chiqariladi. Bu orqali asos bo‘ldi. Toshkent viloyatining qariyb 30 foiz elektr iste’moli ta’minlanadi va 500 Yil boshidan quvvati 1,5 ming million kub metr gaz tejaladi. megavattli 7 ta elektr stansiyasini ishga tushirdik. Xuddi shunday asosda bosh- qa viloyatlar ham hisob-kitoblarini Kelgusi yilda yana 4,5 ming qilib, kelgusi yil uchun aniq rejalarini megavattli 11 ta yirik loyihani yakuni- belgilab olishi kerak. ga yetkazamiz. Jumladan, Buxoro, Jizzax, Qashqadaryo, Navoiy, Samar- Respublikaning har bir tuman qand, Farg‘ona va Toshkent viloyat- va shahar hokimi ham o‘z hudud- larida barpo etiladigan quyosh va idagi xonadon va korxonalarda jami shamol elektr stansiyalari hisobidan 5-10 megavattli qayta tiklanuvchi qo‘shimcha 14 milliard kilovatt elek- energiya loyihalarini amalga oshiri- tr ishlab chiqariladi. Bu orqali xo- shi shart. nadonlarga beriladigan elektr en- ergiyasi 50 foizga ko‘payadi. Agar ana shu masalaga jiddiy kirishsak, bu ishlar albatta natijasini Ochiq aytish kerak, ko‘p iqtisod- beradi. chilar energetika sohasida erkin bo- zorga o‘tishni taklif qilmoqda. Umuman, kelgusi uch yilda bar- cha davlat tashkilotlarida quyosh Bu – to‘g‘ri yo‘l. Men ham buni panellari va issiq suv kollektorlari xohlayman. Lekin xalqimizning jon o‘rnatiladi. Ushbu maqsadlarda 2 boshiga daromadi, ijtimoiy himoyas- milliard dollar miqdorida inves- ini o‘ylab, bu sohadagi islohotlarni titsiya jalb qilinadi. Buning hiso- shoshmasdan, bosqichma-bosqich bidan ularning 60 foiz elektr va gaz qilishimiz kerak. iste’moli “yashil energiya”ga o‘tkazi- ladi. Eng muhim masala – energiya

19 №02 2022 Aholi xonadonlarida esa, quy- di loyihalari boshlanadi. osh paneli o‘rnatishga ajratiladigan Navoiydagi Pistali konida 4 mil- subsidiyalar hajmi 2 barobar ko‘pay- tiriladi. lion tonna oltin rudasini qayta ish- lash majmuasining qurilishi yakun- Umuman, “yashil energiya”ga lanadi. tezroq o‘tmasak, bu borada qonun- larimizda ham aniq mexanizmlarni Metallurgiya sohasida amalga belgilamasak, aholimiz va tadbir- oshirilayotgan katta dasturlarimiz korlarimizni rozi qila olmaymiz. besh yildan keyin misni – 3 barobar, oltinni esa yiliga 150 tonnagacha os- Gaz zaxiralarini ko‘paytirish ma- hirish imkonini beradi. qsadida geologiya-qidiruv ishlari bo‘yicha o‘n yillik dastur qabul qil- Kimyo, avtomobilsozlik va qish- amiz. Bunda yangi texnologiyalarni loq xo‘jaligi mashinasozligida ham joriy etib, ilk bor chuqur qatlamlarda katta-katta loyihalar ishga tushirila- gaz qazib chiqarish ishlarini boshlay- di. miz. Jumladan, Ustyurtning yuqori istiqbolga ega chuqur qatlamlarida Shu bilan birga, faol investitsi- qidiruv ishlariga nufuzli xorijiy inves- yalarni jalb qilishda xususiylashtirish torlar jalb qilinadi. va davlat-xususiy sheriklik imkoni- yatlaridan to‘liq va samarali foydala- Gaz qazib chiqarishga oldin nish zarur. berilgan barcha litsenziyalar qayta ko‘rib chiqiladi, samarasiz ishlayot- Kelgusi yili katta xususiylashti- gan korxonalar bo‘yicha tegishli rishni boshlaymiz, 1 mingga yaqin choralar ko‘riladi. korxona savdoga chiqariladi. Oltinchi yo‘nalish. Iqtisodiyot- Bugun ko‘nglimdagi bir niyat- ga mahalliy va xorijiy xususiy inves- imni sizlarga ochiq aytmoqchiman. titsiyalarni ko‘paytirish uchun sha- Mening katta niyatim – yurtdosh- roitlarni yanada yaxshilaymiz. larimiz orasida yuz minglab mulk- dorlar, aksiyadorlar paydo bo‘lsin. Biz so‘nggi olti yilda investitsi- Odamlarimiz o‘z omonatlarini in- yalar hajmini yalpi ichki mahsulot- vestitsiya qilib, yuqori daromadlarga ning 30 foizidan oshirishga erishdik. ega bo‘lsin. Kelgusi yili qariyb 30 milliard dol- Shuning uchun topshiriq ber- lar sarmoya jalb qilinadi, shundan 25 dim: kelgusi yilda eng yirik 10 ta milliard dollar xususiy investitsiyalar kompaniya va tijorat banklarim- bo‘ladi. Jumladan, umumiy qiyma- izning aksiyalari o‘z aholimiz uchun ti 8 milliard dollarlik 300 dan ziyod ochiq va shaffof savdoga chiqariladi. loyihani ishga tushiramiz va yana 40 ta yangi yirik loyiha boshlanadi. Bu chinakam xalqchil IPO bo‘lishiga ishonaman. Misol uchun, “Yoshlik” mis koni- ni o‘zlashtirishning birinchi bosqichi Shu borada ilgari ham aytgan yakuniga yetkazilib, 60 million ton- gapimni takrorlashni o‘rinli, deb bi- na rudani qayta ishlash quvvatiga laman: xalq boy bo‘lsa, davlat ham ega 3-misni boyitish fabrikasi ishga boy va qudratli bo‘ladi. tushadi. Bu orqali Olmaliq kombi- natining rudani qayta ishlash quv- Navbatdagi masala – 2023 yil- vati hozirgi 40 milliondan 100 mil- da tayyor mahsulotlar eksportini lion tonnaga yetadi. qo‘shimcha 4 milliard dollarga os- hirish asosiy maqsadimiz bo‘ladi. Shu bilan birga, Olmaliqda misni boyitish fabrikasi va Mis eritish zavo- Bu yil boshlangan “Yangi O‘zbekiston – raqobatbardosh mahsulotlar yurti” dasturi o‘z sa- marasini bermoqda. Bir yilning o‘zi-

20 da 2 mingga yaqin tadbirkorlar ilk Shu maqsadda biz yoshlarimizni bor tashqi bozorlarga chiqdi. harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbi- yalash, ularning ona yurtga meh- Kelgusi yilda ham eksport qi- ri va sadoqatini oshirishga yanada luvchilarga transport va boshqa ko‘proq ahamiyat berishimiz kerak. xarajatlarini kompensatsiya qilish davom ettiriladi. Yosh avlodimizni ana shun- day barkamol, el-yurt uchun fidoyi Yevropa bozorlariga tekstil, elek- insonlar qilib tarbiyalashda biz tr texnikasi, charm-poyabzal va muhtaram nuroniylarimizga tayan- boshqa tayyor mahsulotlar ekspor- amiz. tini kamida 2 barobar oshiramiz. Mahsulotlar eksporti bo‘yicha hozir- Hayotimizning fayzu farishta- gi 9 ta bosqichdan iborat bojxona si bo‘lgan duogo‘y otaxon va onax- rasmiylashtiruvi 3 barobar qisqaradi. onlarimizning sihatgohlarda salo- matligini tiklash, ularga mahalla va Jahon savdo tashkilotiga a’zo jamoat maskanlarida qo‘shimcha bo‘lish bo‘yicha asosiy muzokaralar- sharoitlar yaratishni davom ettiram- ni yakunlab, ichki qonunchilikni mo- iz. slashtirish, yangi standartlarni joriy etish ishlarini jadallashtiramiz. Millati, tili va dinidan qat’i nazar, O‘zbekistonni o‘zining Vatani deb Umuman, 2023-yilda eksport biladigan, uning ravnaqi uchun his- hajmi tariximizda ilk bor 23 milliard sa qo‘shib kelayotgan har bir fuqa- dollardan ortadi. ro bundan buyon ham davlatimiz va jamiyatimizning e’tibori va ar- Hurmatli deputat va senator- dog‘ida bo‘ladi. lar! Millatlararo do‘stlik, diniy konfes- Dunyodagi hozirgi murakkab siyalar o‘rtasidagi hamjihatlik, ijti- sharoitda ochiq va pragmatik, o‘za- moiy bag‘rikenglik muhitini yanada ro ishonch va hurmatga asoslangan mustahkamlash uchun bor kuch va tashqi siyosatni izchil davom etti- imkoniyatlarimizni safarbar etamiz. ramiz. Butun dunyoda kuchayib bo- Bundan keyin ham asosiy e’ti- rayotgan radikalizm, ekstremizm, borimizni Markaziy Osiyodagi bar- terrorizm, odam savdosi, giyohvan- cha qo‘shni mamlakatlar va dunyo- dlik kabi xatarlar, afsuski, bizni ham dagi strategik sheriklarimiz bo‘lgan chetlab o‘tmayapti. Lekin takror davlatlar, xalqaro tashkilotlar bilan aytaman, musulmon ummatiga ko‘p qirrali va o‘zaro manfaatli ham- saboq bergan Imom Buxoriy, Imom korlikni kuchaytirishga qaratamiz. Termiziy, Imom Moturidiy kabi buyuk ulamolar yetishib chiqqan bi- Milliy xavfsizlikni ta’minlash, zning diyorimizda bu borada adash- Qurolli Kuchlarimiz jangovar salohi- ganlar, radikalizm va ekstremizm yatini oshirish borasidagi ishlarim- g‘oyalariga berilganlar bo‘lishi izni yangi bosqichga olib chiqamiz. mumkinmi? Shu o‘rinda deputat va senator- Biz jamiyatimizda har qanday larimiz, mahalla, nuroniy, xotin-qi- radikallashuvga, yoshlarimiz ong- zlar va yoshlar faollariga, butun ini buzg‘unchi yot g‘oyalar bilan xalqimizga qarata aytmoqchiman: zaharlashga, dindan siyosiy ma- eng bebaho oliy ne’mat – tinch- qsadlarda foydalanishga, ma’ri- ligimiz va osoyishtaligimizning qad- fat o‘rnini jaholat egallashiga yo‘l riga yetaylik, oilalarimiz, farzandlar- qo‘ymaymiz. Buning uchun na- imiz, kelgusi avlodlarimizning baxtu kamoli uchun bu ulug‘ boylikni asr- ab-avaylaylik!

21 №02 2022 faqat mas’ul tashkilotlar, balki bar- hirish oson bo‘lmaydi. Lekin biz o‘tgan davrda katta bilim va tajriba chamiz birgalikda muqaddas dini- to‘pladik. Eng muhimi, o‘z kuch va imkoniyatlarimizga bo‘lgan ishon- mizning insonparvarlik mohiyatini chimiz tobora ortib bormoqda. ochib berish, farzandlarimizni milliy Shu bois, qanchalik qiyin bo‘lmasin, tanlagan yo‘limizdan va umumbashariy qadriyatlar ruhi- hech qachon ortga qaytmaymiz. Ko‘zlagan marralarimizga albatta da tarbiyalash bo‘yicha oila, mahalla yetamiz. Bu yo‘lda niyati ulug‘, qa- lbi pok, mehnatkash xalqimizga va ta’lim maskanlarida ish olib bor- tayanamiz. ishimiz zarur. Bir tanu bir jon bo‘lib harakat qilsak, men ishonaman, el-yur- Bu muhim masalada alohida timiz intilayotgan Yangi O‘zbeki- stonni albatta barchamiz birgalik- Milliy dastur qabul qilamiz. da bunyod etamiz. Jamiyatimizning ma’naviy aso- Fursatdan foydalanib, islohotlar- imizni har tomonlama qo‘llab-quv- slarini mustahkamlash, madaniyat vatlab kelayotgan, barcha sinovlarni mardona yengib, o‘zining fidokoro- sohasini rivojlantirish, ilmiy-ijodiy na mehnati bilan jonajon Vatanimiz ravnaqiga beqiyos hissa qo‘shayot- tashkilotlar, muhtaram ziyolilarimiz gan mard va olijanob, bag‘rikeng xalqimizga yana bir bor ta’zim qila- faoliyatini qo‘llab-quvvatlash ham man. biz uchun ustuvor yo‘nalishlardan Barchangizni, butun xalqimizni kirib kelayotgan Yangi yil bayrami biri bo‘ladi. bilan chin qalbimdan samimiy ta- briklab, sihat-salomatlik, fayzu bara- Biz qadimiy va boy tariximizni, ka, oilaviy baxt tilayman. ayniqsa, g‘oyat og‘ir sharoitda Yurtimiz tinch, xalqimiz omon bo‘lsin! ilm-ma’rifat, inson erkinligi, xalq Yaratganning o‘zi barchamizni, ozodligi, Vatanga, milliy qadriyatlar- O‘zbekistonimizni panohida asrasin! ga mehr va sadoqat g‘oyalarini dadil ko‘tarib chiqqan jadid bobolarimiz faoliyatini yanada chuqur o‘rgan- ishimiz lozim. Ularning ulug‘ ma- qsadlar yo‘lidagi mardona kurashi va fidoyiligi Yangi O‘zbekistonni qurishda barchamiz, avvalo, yoshlar- imiz uchun chinakam ibrat maktabi bo‘lib xizmat qilishi zarur. Fransiyadagi mashhur Luvr muzeyida shu kunlarda davom etayotgan milliy ko‘rgazma xalqimizning noyob tarixiy merosi, betakror madaniyati va an’analari- ga xorijda qiziqish qanchalik yuqori ekanini ko‘rsatmoqda. Bunday tarix- iy va madaniy boyliklarimizni yosh- larimizga va xorijiy turistlarga yana- da kengroq tanishtirish, muzeylarni zamon talablariga moslashtirish bo‘yicha alohida dastur amalga os- hiriladi. Qadrli yurtdoshlar! Mana, sizlar bilan birgalikda 2023-yil uchun ulkan maqsad va vazifalarni belgilab oldik. Albatta, dunyodagi hozirgi murakkab sha- roitda bu vazifalarni amalga os-

22 Annotatsiya Maqolada tarixiy jarayonlar va UMUMINSONIY vorisiylik, millatlararo totuvlik va QADRIYATLAR ijodiy – ijtimoiy hamkorlik istiqbol- INTEGRATSIYASI lari tadqiq qilinadi. Kalit so‘zlar: Maʼnaviyat, istiqlol, Ikromjon hamkorlik, bag‘rikenglik, tarix, jami- Hoshimjonov, yat, yoshlar. Qozog‘iston o‘zbeklari etnomadaniy Аннотация В статье рассма- birlashmalari “Do‘stlik” триваются исторические процес- hamjamiyati raisi, сы и перспективы преемственно- Xalqaro Amir Temur fondi сти, межнационального согласия Qozog‘iston bo‘limi rahbari и творческого-общественного со- трудничества. Ключевые слова: Духовность, независимость, сотрудничество, толерантность, история, обще- ство, молодежь. Abstract: The article examines historical processes and perspec- tives of succession, interethnic har- mony and creative-social coopera- tion. Keywords: Spirituality, indepen- dence, cooperation, tolerance, his- tory, society, youth. Azal – azaldan anʼana va urf-odatlari mushtarak, maʼnaviyatga, milliy o‘zlik va milliy qadriyatlarga bir xilda yon- dashadigan qardosh xalqlar – o‘zbeklar va qozoqlar o‘zlarini qon – qarindosh deb biladilar, o‘zaro hamkorlikdan zavq hamda kuch oladilar. Davlatlarimizning istiqloli sharofati bilan biz tariximizning unutilgan varaqlarini chuqur o‘rganish, milliy qadriyatlarimizni anglash va eʼzo- zlash imkoniga ega bo‘ldik. Taniqli ad- abiyotshunos olim Q.Seydanov fikricha, “O‘zbek va qozoq xalqi tarixan bir-biri bi- lan yonma-yon yashab, doimo bir-biriga alohida mehr bilan yaqindan nazar tash- lab, bir-birini qo‘llab - quvvatlagan”. [2;31] Shu bilan faxrlanamizki, buyuk sark-

23 №02 2022 arda Jaloliddin Manguberdi, ulug‘ tilida olib boriladigan maktablarning Sohibqiron Amir Temurning tarix- «O‘zbek tili» va «O‘zbek adabiyoti» iy siymosi, hayoti va faoliyati hozirgi darsliklariga taniqli shoir va tarjimon Markaziy Osiyo zaminida yashayot- Minhojiddin Mirzoning «Sohibqiron gan barcha xalqlarning o‘tmish tarixi- yog‘dusi» maʼrifiy dostonidan parcha- dan sharafli o‘rin olibgina qolmasdan, lar kiritish niyatidamiz. zamonaviy tarixiy rivojlanishda ham o‘z aksini topayotgani diqqatga sazov- “Bilim va donishmandlik inson- ordir. O‘tmish merosimizni o‘rgan- ning bezagidir” [1;70] deb yozgan edi may, unga suyanmasdan kelajakka Navoiy bobomiz. Uning tarix oldida- to‘g‘ri yo‘l va taraqqiyot yo‘nalishlarini gi xizmatlari nihoyatda ulug‘. Qozoq aniqlay olmaymiz. Sohibqiron bob- va o‘zbek xalqlarining o‘tmishi azal- omizning siyosiy faoliyati jahoniy dan bitta, boshqa-boshqa tillarda ahamiyat kasb etadi hamda barcha gaplashganimiz bilan bir-birimizni qardosh ellar tadqiqotchilari tomoni- hech qanday tarjimonsiz tushunam- dan o‘rganilgandagina to‘la-to‘kis o‘z iz. Serqirra isteʼdod sohibi, qozoq ifodasini topadi. yozma adabiyotining asoschisi Abay Navoiyni o‘ziga ustoz deb bilgan.Biz Bugun tarixiy asarlarni varaqlar Qozog‘istonda Alisher Navoiy ijodini ekanmiz, Amir Temur jipslashtirgan qanchalar ulug‘ muhabbat va qiziq- Markaziy Osiyodagi davlatining ich- ish bilan o‘rgansak, O‘zbekistonda ki siyosatida ham, uning olamshu- Abay asarlariga ham shunday ehti- mul jangovor hayotida ham «Kuch rom ko‘rsatilmoqda. Hazrat Navoiy va adolatda!» shiori uning uchun siy- buyuk oqin Abayning estetik ideallar- osiy-huquqiy va maʼnaviy mezon- ida, jodiy faoliyatlarida, pedagogik-di- ga aylanganini ko‘ramiz. Bizning daktik qarashlarida bir-biriga yaqinlik nazarimizda, XXI asr yoshlarining borligi. yangicha dunyoqarashi va qiziqishlar- iga mos tarzda buyuk sarkarda Jalo- Jamiyatning asosiy negizini tash- liddin Manguberdi, Sohibqiron Amir kil qiladigan yoshlarning har tomon- Temurning tarixiy merosini targ‘ib lama yetuk, barkamol inson bo‘lib etishning innovatsion usullarini yarat- voyaga yetishlarida ajdodlar anʼanasi ish va tatbiq etish payti keldi. Kitoblar va madaniy qadriyatlar muhim vosita va ilmiy konferensiyalar o‘tkazayot- bo‘lib xizmat qiladi. ganimiz juda yaxshi, endi maktablar, oliy o‘quv yurtlari, ijodiy – madaniy O‘zbekiston Respublikasi Prezi­ tashkilotlar o‘rtasida onlayn va oflayn denti Sh.M.Mirziyoyevning nisbatan uchrashuvlarni ko‘paytirishimiz zarur. qisqa vaqt ichida mamlakat mus- Bu borada O‘zbekiston Respublika- taqilligi va davlatchiligini mustahka- si Vazirlar Mahkamasi huzuridagi mlash, ijtimoiy-siyosiy barqarorlikka Millatlararo munosabatlar va xorijiy erishish hamda millatlararo totuvlik mamlakatlar bilan do‘stlik aloqalari yo‘lida amalga oshirayotgan buyuk qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi islohotlari dunyo hamjamiyati to- Maʼnaviyat va maʼrifat markazi, Xalqa- monidan alohida eʼtirofga sazovor ro Amir Temur jamg‘armasi, O‘zbeki- bo‘lmoqda. Qadim Turon tuprog‘ida ston Yozuvchilar uyushmasi bilan tug‘ilib o‘sgan, anʼana va urf-odatlari hamkorlikda amalga oshirilayotgan mushtarak bo‘lgan, maʼnaviyatga, maʼnaviy – maʼrifiy, ilmiy- amaliy milliy o‘zlik va milliy qadriyatlarga bir tadbirlarimiz ko‘lami va taʼsir doiras- xilda yondashadigan qardosh xalqlar ini kengaytirishimiz maqsadga mu- – o‘zbeklar va qozoqlar o‘zaro ham- vofiq. Qozog‘istondagi taʼlim o‘zbek korlikdan zavq hamda kuch oladilar. Bu ikki xalq o‘z qadriyatlariga doi- mo amal qiladi, o‘tmish ajdodlari

24 xotirasini unutmaydi. Navoiy bobom- ga ega bo‘lganligini ko‘rsatadi. Dar- izning “Hayrat ul-abror”, yaʼni “Yaxshi haqiqat, barcha sanʼat turlarining kishilarning hayratlanishi” dostonida tamal toshi hisoblanmish qaynar hayot mazmuni va umr qadri, inson buloqdek pokiza og‘zaki ijod na- taqdiri, uning tabiat, jamiyat bilan faqat xalqning o‘tmishi, milliy g‘uru- munosabatlari teran tahlil qilinadi. ri va milliy o‘zligini, balki, buguni va kelajagini o‘zida ifoda etuvchi, uning Millatlararo totuvlikni, birdamlikni taqdiri va maqsadlari bilan chambar- yana-da mustahkamlashda ularning chas bog‘liq ijodiy jarayondir. Darh- hissasi beqiyos. aqiqat, ezgu va oliyjanob tuyg‘ular mujassam topgan bu to‘plamning Ulkan daryolar jajji irmoqlardan asosiy maqsadi ham do‘stlik aloqa- kuch olganidek, tili, dili va o‘tmishi bir larini yana-da rivojlantirish va ya- xalqlarning adabiyotlari ham ijodiy na-da mustahkamlashdir. “Hoy-hoy hamkorlik jarayonida bir – biridan quv- o‘lan, jon o‘lan” kitobidan o‘rin olgan vat olib, yuksalib boradi. O‘zbekiston qo‘shiqlar, laparlar, kelin salomlar, al- Respublikasi Prezidentining “Buyuk lalar, aytishuvlar umumo‘zbek folk- qozoq shoiri va mutafakkiri Abay lori ravnaqi, xalqimizning madaniy Qo‘nonboyev ijodiy merosini keng merosini, milliy qadriyatlarini asr- o‘rganish va targ‘ib qilish to‘g‘risida”gi ab-avaylashi, birdamlik va qardoshlik Qaroriga asosan Abay bobomizning rishtalarini mustahkamlashi yo‘lidagi ijodi o‘zbek yurtida keng o‘rganili- katta qadamdir. shi, Ostona shahrida hazrat Navoiy “Milliy markaz”ning ochilishi ikki qar- Noyob durdonalarni o‘zida jam- dosh xalq adabiy do‘stligining oliy lagan bu to‘plam xalq og‘zaki ijodi timsolidir. Qozog‘iston o‘zbeklarining bo‘yicha darslik va o‘quv qo‘llanmalar- folklori o‘ziga xos janrlari, ijod va ijro ni yaratishda, ommaviy axborot vosi- xususiyatlari, tarbiyaviy – estetik mo- talarida Qozog‘iston o‘zbeklari folklor- hiyati, poetik belgilari bilan alohida ini targ‘ib qilishda asosiy manba bo‘lib tizim sifatida shakllangan. Ularning xizmat qilishi aniq. “Hoy-hoy o‘lan, jon har bir hududga xos xususiyatlarini o‘lan...” kitobi A.Pratov, R.Xolmurodov, tadqiq qilish esa, umumo‘zbek folk- F.Qoratoyev, Sh.Po‘latov, A.Sotiboldi- lorshunosligining nufuzini ko‘taradi- yev, N.Almetov, B.Turdiqulov, N.Do‘st- gan eng muhim omillardan biri hi- metova, Sh.Noraliyeva, S.Kamolova- soblanadi. “Do‘stlik” hamjamiyatimiz lardan iborat tahrir hayʼatining uzoq qoshidagi “Ijodkor” adabiy birlash- yillik mehnati samarasidir. O‘zbeki- masining tashabbusi bilan tayyorlan- ston Yozuvchilar uyushmasida ki- gan “Hoy-hoy o‘lan, jon o‘lan...” kitobi- tobning taqdimotini ham o‘tkazdik. ni ezgu niyatlar bilan nashr qildirdik. To‘plam umumo‘zbek folklorining Ona tariximizning ming yilliklari mo- o‘ziga xos xususiyatlarini ilmiy tadqiq baynida millatimizning yurak-yuragi- qilish, uning tarixi va taraqqiyotini, ga singib ketgan, avloddan - avlodga jahon hamjamiyatida tutgan o‘rnini o‘tib, sayqallanib va boyib kelayot- bugungi kun talablari asosida targ‘ib gan folklor qo‘shiqlari o‘zbek xalqi etish imkoniyatini yaratadi. maʼnaviyatini, badiiy-ruhiy salohi- yati va zakovatini namoyon etuvchi O‘zbekiston davlat xoreografi- yorqin ko‘zgudir. Janrlarning hududiy ya akademiyasi bilan mustahkam rang - barangligi, ko‘p variantliligi Qo- do‘stlik aloqalarini bog‘laganimizni zog‘istonning Shimkent, Turkiston, alohida taʼkidlashni xohlardik. Ular Iqon, Sayram kabi maskanlari azal – bilan hamkorlikda bir qator Xalqaro azaldan o‘ziga xos folklor namunalari, ilmiy-amaliy anjumanlar, maʼnaviy qo‘shiqchilik, laparchilik anʼanalari- – maʼrifiy tadbirlar o‘tkazdik.Aka-

25 №02 2022 demiya rektori, professor Sh.M.Tox- ham 130 dan ortiq millat vakillari tinch tasimov bilan Chimkent va Turkis- – totuv, xotirjamlikda yashamoqdam- ton shaharlarida o‘zbek milliy raqs iz. Boshqa millatlar qatori, o‘zbek tili sanʼatidan “Mahorat darslari” o‘tka- va madaniyatini saqlash va rivojlantir- zish bo‘yichakelishib oldik. Kelajakda ishga jiddiy eʼtibor qaratilmoqda. Res- har ikki qardosh xalqlarning ilm – fan, publikamizda 14 o‘zbek etnomadaniy adabiyot va madaniyat sohasidagi birlashmalari, 14 ta o‘zbek tilida chop aloqalarini yana-da kengaytirish ni- etiladigan gazeta va jurnallar, 140 dan yatimiz bor. Yaqinda taniqli olimam- ortiq o‘zbek sinflari bor umumtaʼlim iz, Qozog‘istondagi o‘zbek maktablari maktablari, bir o‘zbek drama teatri, uchun «O‘zbek tili» va «O‘zbek adabiy- oliy o‘quv yurtlarida o‘zbek filologiyasi oti» darsliklarining muallifi, Jumabek fakulteti, o‘qituvchilarning malaka os- Tashenev nomidagi universitetning hirish kurslari faoliyat ko‘rsatmoqda. xalqaro ishlar bo‘yicha prorektori O‘zbekiston xalq shoiri Mahmud Toir Shahlo Naraliyeva filologiya fanlari aytganidek, “Turkiy degan nomi bir, doktori, professor, taniqli tilshunos o‘zbek bilan qozoqning, Kalomi, salo- R.Sayfullayeva rahbarligida «Umum- mi bir o‘zbek bilan qozoqning”. Eng taʼlim maktablarida o‘zbek tilini o‘qit- muhimi, qozoq kitobxonlari o‘zbek ishning metodik asoslarini takomil- adiblari asarlari tarjimalarini doimo lashtirish (Qozog‘istondagi taʼlim zo‘r ishtiyoq bilan o‘qiganlar. Bu ishga o‘zbek tilida olib boriladigan maktab- o‘zbekistonlik qozoq qardoshlarimiz lar misolida)” mavzusida pedagogika ham, qozog‘istonlik o‘zbek ijodkorlari fanlari bo‘yicha falsafa doktori ilmiy ham birday hissa qo‘shib kelmoqda- darajasini olish olish dissertatsiya yo- lar. Adabiy aloqalarimiz kengayaver- qladi.Qozog‘istonda o‘zbek tilining ar ekan, o‘zbek va qozoq ijodkorlari nufuzi yana-da yuksalishida maz- bir-birlarining ijod mahsullari bilan kur dissertatsiya himoyasi muhim chuqurroq tanishib, tarjima ishiga ahamiyatga ega. Albatta, ezgu niyat- bo‘lgan qiziqishlar tobora ortavera- larimizni amalga oshishida Qozog‘is- di. Kitobsevarlar bundan faqat man- ton Respublikasi devoni huzuridagi faatdor bo‘ladi. Dunyoda millatlar va Qozog‘iston xalqi Assambleyasining mamlakatlarni bir-biriga yaqinlashti- hissasi katta. Assambleya raisi o‘rin- radigan, qadrdon qiladigan omillar bosari Marat Azilxonov bizning har bir juda ko‘p, lekin ularning orasida ad- tashabbusimizni qo‘llab – quvvatlaydi. abiyot bilan sanʼat yuksak cho‘qqilar- Xuddi O‘zbekiston kabi Qozog‘istonda ni egallaydi. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Navoiy A. Hayratul abror. Toshkent.: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti, 1998. 2. Seydanov Q. Navoiy va Abay. O‘zbek - qozoq adabiy aloqalari.T.: “Mashhur -press”, 2018. 3. Hoshimjonov I., Qirg‘izboyev G‘., Turdiqulov B., Tursunmetov S. Janubiy Qozog‘iston viloyati o‘zbek madaniyati markaziga 25 yil. Chimkent, 2019. 4. Hoy-hoy o‘lan, jon o‘lan... Qozog‘ston o‘zbeklarining xalq og‘zaki ijodi. Shimkent, 2019.

26 Annotatsiya: Maqolada ILK O‘ZBEK О‘zbekiston xalq artisti, balerina, BALERINASI GALIYA xoreograf Galiya Izmaylova hayoti va IZMAYLOVANING IJODIY ijodi haqida so‘z boradi. Suningdek, FAOLIYATIGA BIR NAZAR u ijro etgan qahramonlar sahnaviy Kamola obrazlari va baletmestrlik faoliya- Sa’dullayeva, О‘zbekiston davlat ti, G.Mushelning “Balerina”sidagi xoreografiya akademiyasi Gulnora obrazi va “Esmeralda” ba- stajor-о‘qituvchisi letidagi Esmeralda obrazlari tahlil etilgan. Kalit so‘zlar: Balet, baletmey- ster, teatr, klassika, raqs, rejissura, musiqa, xoreograf, sahnalashtirish. Аннотация: В данной статье, посвящённой жизни и творчеству народной артистки Узбекистана, балерины, танцовщицы Галии Измайловой, анализируются соз- данные ею сценические образы и балетмейстерские работы. Осо- бое внимание уделено образу Гульноры в «Балерине» Г. Мушеля, одном из первых образцов твор- чества Галии Измайловой, а так- же образу Эсмеральды в балете «Эсмеральда». Ключевые слова: балет, ба- летмейстер, театр, классика, та- нец, режиссура, музыка, поста- новка. Abstract: The article talks about the life and work of People’s Artist of Uzbekistan, ballerina, choreog- rapher Galiya Izmailova. Similarly, the stage images of the characters she played and her work as a ballet master, the image of Gulnora in G. Mushel’s “Ballerina” and the images of Esmeralda in the ballet “Esmeral- da” were analyzed. Key words: Ballet, ballet master, theater, classical, dance, directing, music, choreographer, staging.

27 №02 2022 Mustaqillik yillarda balet san’atini voqea uning kelajakdagi hayot yо‘lini rivojlantirish borasida bir qator belgilab berdi. Bilim yurtida tahsil hayrli ishlar amalga oshirildi. Sohani olgan 1935-1941 yillar davomida u rivojlantirishga qaratilgan me’yoriy о‘zining tirishqoqligi, mehnatkashligi, hujjatlar qabul qilindi. O‘zbekiston fidoyiligi, asosiysi boshqalardan Respublikasi Prezidentining 2021- ajralib turadigan yorqin iqtidori va yil 27-dekabrdagi “Opera va balet endigina shakllana boshlagan uslubi san’atini yanada rivojlantirish chora- bilan ustozlari e’tiboriga tushdi. Shu tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorining sababli bilim yurtini bitirishi bilan qabul qilinishi ushbu san’at turi О‘zbekiston opera va balet (hozirgi rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar Alisher Navoiy nomidagi О‘zbekiston yaratdi. So‘nggi yillarda o‘zbek baleti davlat akademik katta) teatriga ishga namoyandalari ijodiga alohida e’tibor qabul qilinadi. 1943 yiliyoq о‘zining qaratilishi Galiya Izmaylova kabi balet birinchi mustaqil obrazi, “Oq bilak”da san’atining yorqin yulduzlari ijodini Semurg‘ qiyofasini yaratgan balerina chuqurroq o‘rganish imkonini berdi, oradan hech qancha vaqt о‘tmasdan, desak mubolag’a qilmagan bo‘lamiz. ya’ni 1945 yillarga kelib teatrning О‘zbekiston xalq artisti, о‘zbek prima-balerinasiga aylanadi. balet san’atining yorqin yulduzi, U faoliyati davomida 45 partiyani raqqosa, baletmeyster, xoreograf, ijro etdi. Uning qahramonlariga о‘nlab shogirdlarni yetishtirgan e’tibor bersak, ularning turli qiyofa, mahoratli pedagog Galiya Izmaylova xarakter, millatga mansub ekanligini bugun hayot bо‘lganida 100 yoshni kо‘ramiz. Galiya Izmaylovaning qarshilagan bо‘lardi. U nafaqat obrazlarini shartli ravishda ikkiga о‘zining sahnadagi 60 yillik, balki bо‘lish о‘rinli. Ular - jahon tan olgan 87 yillik hayoti davomida umrining klassik asarlardagi G‘arb va Sharq har bir daqiqasi va lahzasini balet va millatiga xos qahramonlar obrazlari. raqs san’ati xayoli bilan yashab о‘tdi. Sо‘zimiz isboti sifatida Avrora Uning umr yо‘llariga nazar tashlar (“Uyqudagi gо‘zal”, P.I.Chaykovskiy), ekanmiz, san’atning eng murakkab Mariya va Zarema (“Bog‘chasaroy turi bо‘lmish xoreografiyaning fontani”, B.V.Asafev), Svanilda shakllanishi, rivoji va yuksalishida ana (“Koppeliya”, L.Delib), Kitri, (“Don shu nozikkina vujudda yashiringan Kixot”, L.Minkus), Odetta va Odilliya cheksiz qudrat va irodaning о‘rnini (“Oqqush kо‘li”, P.I.Chaykovskiy), his qilamiz, ich-ichimizdan toshib Esmeralda (“Esmeralda”, S.Puni), Jizel kelgan hayratga asir bо‘lamiz. (“Jizel”, A.Adan), Nina (“Maskarad”, Galiya Izmaylova 1923 yilning 12 L.A.Laputin), Karmen (“Bolero”, fevralida Rossiyaning Tomsk viloyatida M.Ravel va “Karmen syutita” J.Bize), dunyoga keldi. Otasining vafotidan Xuanita (“Don Juan”, L.V.Feygin), Egina sо‘ng, 1931 yili onasi bilan Toshkentga (“Spartak”, A.I.Xachaturyan) kabi kо‘chib kelgach raqs tо‘garagiga qahramonlarini olsak, ularda jahon qatnay boshlaydi. Shunday xalqlarining turli millatga mansub kunlarning birida havaskor raqqosalar qiyofalarining tо‘laqonli, faqat Galiya tanlovida ishtirok etgan Galiyadagi Izmaylovaga xos interpretatsiyalarini; qobiliyatni sezgan mutaxassislar uni Layli (“Layli va Majnun”, I.Akbarov), yaqindagina ochilgan О‘zbekiston Chundari (“Sevgi tumori”, M.Ashrafiy), Respublikasi balet maktabi (hozirgi Ozodachehra (“Ozodachehra”, Respublika ixtisoslashtirilgan S.Vasilenko), Guloyim (“Qirq qiz”, xoreografiya maktab-internati) L.V.Feygin), Shahrizoda (“Shahrizoda”, ga о‘qishga taklif etadilar. Ana shu N.A.Rimskiy-Korsakov), Parizod

28 (“Semurg‘”, B.Brovsin), Gulnora uning yutug‘ining jonli isboti edi. (“Balerina”, G.A.Mushel), Bahor Gulnora rolining ilk ijrochisi Galiya (“Raqs sahnasi”, T.Sodiqov), Nargis Izmaylova ushbu qahramon uning (“Kashmir qо‘shig‘i”, G.A.Mushel), Lola hayotida muhim о‘rin egallaganini (“Nasriddinning yoshligi”, S.Yudakov) e’tirof etgan. “Bu nafaqat balet, kabi obrazlarida sharq ayolining ichki balki mening taqdirimning olami, dardlari, his-tuyg‘ulari balet sahnadagi ifodasi edi. Axir men ham san’atining о‘ziga xos ifoda vositalari, qahramonim kabi shu yо‘llarni bosib yuksak iqtidor egasining mohirona о‘tganman. Maktab havaskorlik va nafis ijrosi orqali tasvirlanganining tо‘garagidan chiqqan yoshgina guvohi bо‘lamiz.Ushbu obrazlar qizaloqdan professional balerina yuqorida ta’kidlaganimizdek turli darajasiga yetdim. Hattoki syujet tabiatga, xarakterga ega, yorqin, liniyasini tashkil qilgan voqealar ham lirik, komik, tragik, qahromonona- aynan mening biografiyamdagiga romantik obrazlar edi. juda yaqin. Ularning hammasi Galiya Izmaylova ijodining menga tanish va hayotiy edi. Ana ilk namunalaridan biri bо‘lgan shu о‘xshashliklar rolga boshqacha G.Mushelning “Balerina”sidagi mehr bilan yondoshishimga turtki Gulnora obrazi haqida alohida bо‘ldi. Shular sabab obrazni о‘z tо‘xtalish о‘rinli. Sababi S.Baranovskiy kuzatuvlarim bilan boyitishga, hayotiy librettosi syujeti biz bilgan sahna elementlarni qо‘shishga bor kuchim asarlaridan tamoman farq qiladi. bilan intildim...” [1;12]. Ya’ni, libretto dramatizmdan ancha O‘zbekning ilk balerinasining uzoq, asarda bosh qahramon – ijro uslubi haqida so‘z borganda, raqsning о‘zidir. Yana ham aniqroq taniqli san’atshunos olima Lyubov aytadigan bо‘lsak, balet yopiq konflikt Avdeyevaning quyidagi sо‘zlarini asosiga qurilgan. Bir qaraganda keltirish о‘rinli. “Galiya Izmaylova monotonlik kо‘zga tashlanadi. Ushbu san’atida Sharq va G‘arb badiiy baletda eski va yangi an’analar, ya’ni, plastikasining о‘ziga xos ifoda о‘zbek maishiy raqsi bilan klassik vositalari, rus va о‘zbek klassik raqs xoreografiya san’ati taqqoslanadi, maktablari uslublari uyg‘unligi о‘zaro bog‘liqlik jihatlarini ochib mujassam. Xoreografiya tarixi uchun berishga intilish namoyon bо‘ladi. noodatiy bо‘lgan mazkur uyg‘unlik Ana shunday noan’anaviy fabulaga (sintez) о‘zining betakror badiiy ega libretto asosidagi spektaklning yechimlarini namoyon etdi”[2;6]. muvaffaqiyat qozonishi yoki aksincha Ma’lumki, har bir san’atkor bо‘lishi avvalo ijrochiga bog‘liq ijodining eng yuksak chо‘qqisi bо‘ladi. ekanini yaxshi tushungan mahoratli Buni xuddi har bir tо‘laqonli asarning baletmeyster P.Yorkin balerina rolini haddi a’losi (kulminatsiyasi)ga G.Izmaylovaga topshirib, tanlovda о‘xshatish о‘rinli. Galiya Izmaylovaning adashmagan edi. Shu о‘rinda balerina sifatida ijro etgan partiyalari, ta’kidlash joizki, P.Yorkin Galiya yaratgan obrazlarining har biriga Izmaylovadagi yashirin iste’dodni о‘zining yurak qо‘rini, bor iqtidorini birinchilardan bо‘lib payqagan, sarflagani, tinimsiz mehnat va iqtidorini yuzaga chiqarishda qо‘llab- izlanishlar samarasi о‘laroq dunyoga quvvatlagan, ishonch bildirgan kelganiga shubha yо‘q. chin ustoz sifatida tarixda qoldi. Esmeralda obrazini ijro etish etuk Spektaklning yillar davomida balerinamizning uzoq yillik orzusi edi. sahnadan tushmay tomoshabinlarni U 1952 yilda amalga oshdi. Aktrisaning о‘ziga jalb etib kelganining о‘ziyoq obrazga bo‘lgan muhabbati

29 №02 2022 endigina o‘z faoliyatini boshlagan ijro etgan qahramonlari an’anaviy baletmeyster T.Litvinovaga katta baletlarning kо‘chirilgan qiyofalari muvaffaqqiyat olib keldi. Esmeralda emas, balki о‘z insoniy fazlatlariyu Viktor Gyugoning “Notr-Dam sobori” kamchiliklariga ega, tirik, hayotiy romanining bosh qahramoni bo‘lib, qahramonlar, betakror xarakter, ushbu asar asosida juda ko‘p filmlar tо‘laqonli obraz darajasiga yetgan, suratga olingan, spektakllar va о‘ziga xos insoniy siymolar, yuragi baletlar sahnalashtirilgan. Galiya urib turgan tirik insonlar bо‘lishiga Izmaylova Esmeralda obrazida intilgan va buning uddasidan chiqa baxtsiz, onasiz о‘sgan yetim qizning olgan edi. U о‘z shogirdlaridan ham, dardlarini betakror tarzda yetkazib spektakllarida rollar ijro etayotgan bera olgan. Uning Esmeraldasi jasur, balet artistlaridan ham aynan ana aqlli, adolatli, kuchli shu bilan birga shunday о‘ziga xoslikni talab etadigan sodda va juda mehribon qiz. Uning ustoz va baletmeyster edi. ijrosidagi bu obraz eng mukammal, Yetuk balerina baletmeyster qiyomiga yetgan badiiy jihatdan yetuk va pedagog sifatida ham о‘zidan ishlaridan biri edi. Undagi hayotiylik, katta badiiy meros qoldirib ketdi. gо‘zallik, nafislik tomoshabinni Zamondoshlarining ta’kidlashlaricha, tamoman о‘ziga maftun etgandi. u baletmeysterlik faoliyatiga о‘z- Spektakl tomoshabinlar va о‘zidan, kо‘r-kо‘rona qadam tanqidchilar tomonidan iliq kutib qо‘ygan emas. Ha, bunday qarorga olindi. Mazkur baletda juda muhim tasodifan kelish bu insonga, uning bo‘lgan ajoyib texnika, ritmni aniq aqidalariga xos emasdi. Shu sababli his qilish, raqs harakatlarining u avvalo rejissuraning sirlarini, nazariy mukammalligi va nafisligi, o‘ziga xos jihatlarini о‘zlashtirishni о‘z oldiga uslub, mahorat Galiya Izmaylovaning maqsad qiladi. Baletmeyster – balet Esmeralda obrazini nihoyatda jozibali rejissyori bо‘lish oson emasligini his qildi. etgan holda 1955 yili Toshkent teatr “Bizda, balet san’atida kо‘p va rassomlik san’ati institutining hollarda “oyoqlari chiroyli ekan”, rejissura yо‘nalishida tahsilni “qо‘llari, qaddi-qomati kelishgan”, boshladi va astoydil bilim olishga degan gaplar kо‘p takrorlanadi. Lekin kirishdi. Sohaga oid adabiyotlarni balet qahramonlari haqida “qalbi chuqur о‘rgandi, о‘z ustida ishlab, gо‘zal”, “xarakteri bir maqsadga о‘qishni muvaffaqiyatli yakunlaydi. yо‘naltirilgan” kabi fikrlarni nima Ana shundan keyingina u о‘zining uchundir kam eshitamiz. Men baletmeysterlik faoliyatini yorug‘ yuz bо‘lsam, hamisha о‘zim ijro etadigan bilan boshlab, umrboqiy uzoq sahna rolimda insonni ulug‘lashga asarlarini sahnalashtiradi. Xususan, intilaman” – degan edi raqqosa I.Akbarov musiqasi bilan “Orzu”, о‘zi bilan qilingan suhbatlardan Layli va Majnun”, M.Ashrafiyning birida. Aynan mana shu ta’rif mohir “Sevgi tumori”, “Rusiam haqida balerinamiz ijodining о‘ziga xosligi, qissa”, G.Mushelning “Kashmir umrining mazmuni, intilgan manzili qо‘shig‘i”, O.Melikovning “Sevgi edi. Balet asarlari va ularda ijro etilgan afsonasii” baletlarini sahnalashtiradi. rollar kо‘p hollarda shtampga aylanib Baletmeyster talqinidagi mazkur qolishi, qoliplardan chiqa olmaslik, sahna asarlari insonning irodasi, balet harakatlari, mizanssenalarda qudrati, insoniy fazilatlari, adolat, geometrik hisob-kitoblarning tenglik haqidagi aqidalari, muhabbat mavjudligi kо‘pchilikka sir emas. va gо‘zallikning ramzi bо‘lib tarix Galiya Izmaylova umri davomida о‘zi zarvaraqlariga muhrlandi.

30 Galiya Izmaylova о‘z ijodiy qilishmoqda. Yosh avlod orasida esa faoliyati davomida balerinalik va hali yorqin istedod vakillari ko‘zga baletmeysterlik faoliyati bilangina ko‘ringanicha yo‘q. Bugungi kun cheklangani yо‘q. U jahonning balet san’atini yanada rivojlantirish kо‘pgina xalqlari raqslarini yaratgan uchun ustoz shogird an’anasini mohir raqqosa ham edi. O‘zbek davom ettirish hamda balet yulduzlari xalq raqslaridan tortib, tojik, hind, ijodini ilmiy o‘rganish, ilmiy ishlar, birma, indoneziya, koreys, arab, adabiyotlar yaratish talab etiladi. italyan, ispan, meksika va boshqa Xususan, Galiya Izmaylovaning ham millatlarning 40 qa yaqin turli-tuman ijodi yetarlicha tadqiq qilinmagan. raqslari о‘rin olgandi. Ushbu raqslar Uning ijodi haqida yaratilgan о‘z-о‘zidan yaralmagani, osonlik bilan adabiyotlar yetarli emas. To‘g‘ri, dunyoga kelmagani rost. “Galiya L.Avdiyeva va S.Tanguriyevalarning Izmaylova xorijiy mamlakatlardagi Galiya Izmaylova haqida kitoblari ijodiy safarlarida ham, konsertlar nashr etilgan. Lekin ushbu namoyish etganida ham turli kitoblardagi ma’lumotlar Galiya xalqlarning urf-odatlari, raqslari va Izmaylovaning balerinalik, raqqosalik madaniyatini qunt bilan о‘rganadi, faoliyati, ayniqsa baletmeysterlik ularning turmush tarzi, orzu va faoliyatini chuqurroq anglashga umidlarini bilishga intiladi”[3;154], deb imkon bermaydi. Mavjud adabiyotlar bejiz ta’kidlashmagan. Xotiralarda ham o‘zbek tiliga tarjima qilinmagan. yozilishicha, rus baletmeysteri Igor Albatta kelajakda bu borada bir qator Moiseyev Galiya Izmaylovaning izlanishlar olib borilishi maqsadga kuba raqsi “Pachanga” va ispancha muvofiq bo‘lar edi. “Madagenyan”ni tomosha qilganida nihoyatda ta’sirlanib, raqqosa bu Birgina qiyofada balerina, xalqlar xarakterini ochib berishda raqqosa, pedagog va baletmeysterlik etnograf-tarixchilar ojizlik qilgan mahoratining mujassam bо‘lishi nihoyatda nozik va kо‘z ilg‘amas juda kamyob hodisadir. Lekin Galiya qirralarini topa olganligini e’tirof etib Izmaylova о‘z hayoti va ijodiy faoliyati о‘tgan[3;30]. misolida ana shunday kamyob insonlardan biri ekanligini isbot qila Shu o‘rinda bir savol tug‘iladi oldi. “Bugungi kunda Galiya Izmaylova kabi yorqin iste’dod sohiblarining Yoshlarga balet sirlaridan saboq munosib izdoshlari bormi?” Ma’lumki, berib kelgan ustoz san’atkor Galiya Galiya Izmaylova Guli Razzoqova, Roza Izmaylova hayotdan zavqlanib Iskandarova kabi bir qator shogirdlar yashadi, barchaga, shu jumladan yetishtirgan edi. Bugungi kunga kelib insonlarga, yoshlarga, shogirdlariga ular o‘z faoliyatlarini yakunladilar. ham hayotni sevishga о‘rgatib, Ulardan so‘ng Nodira Hamrayeva va betakror obrazlari, hayotiy aqidalari, Amina Babajanovalar samarali ijod nurli tabassumi bilan xotiralarimizda qoldi. Adabiyotlar rо‘yxati 1. Тангуриева С. Галия Измайлова. –Ташкент, 2006. Стр.12. 2. Авдеева Л. Галия Измайлова. Из.во литератур и искусства им. Г.Гуля- ма. Ташкент, 1975. Стр. 6. 3. Rahimov A. Sahna sirlari munaqqid nigohida. – Toshkent, “Turon zamin

РОЛЬ 31 №02 2022 ПЕДАГОГА – ХОРЕОГРАФА Аннотация. В статье расска- В ДЕТСКИХ зывается о педагогической роли ТАНЦЕВАЛЬНЫХ хореографа – педагога, работа- КОЛЛЕКТИВАХ ющих в детских танцевальных коллективах. Даны методические Дилафруз примеры при проведении урока Досжанова, хореографии. преподаватель ГАХУз Ключевые слова: Педагог – хореограф, метод, форма обуче- ния, детский коллектив. Annotasiya. Maqolada bolalar raqs guruhlarida ishlaydigan xo- reograf – o`qituvchilarning ped- agogik roli hamda xoreografiya darslarini tashkil etish bo`yicha uslubiy namunalar keltiriladi. Kalit so‘zlar: Xoreograf – o‘qitu- vchi, usul, ta`lim shakli, bolalar ja- moalari. Annotation. The article tells about the pedagogical role of a cho- reographer – a teacher working in children`s dance groups. Method- ological examples are given when conducting a choreography lesson. Key words: Teacher – choreog- rapher, method, form of education, children`s team. У каждого хореографа - педагога свой стиль работы, своя методика и система требований. От их характера, последовательности и содержания за- висит развитие коллектива, его нрав- ственных основ. Практика показывает, что чем выше и обоснованное требо- вания преподавателя, тем выше ор- ганизация его работы, нравственный настрой детей. И, наоборот, чем ниже уровень требований, тем ниже пока- затели в коллективе. Но в любом слу- чае, если педагог правильно форми- рует свои требования и они отвечают определенным условиям, он должен помнить, что они должны быть: после-

32 довательны, понятны, оправданы, и драматических спектаклей, про- посильны для выполнения. слушивание музыки, знакомство с творчеством мастеров хореогра- Постанавлением Кабинета Ми- фического искусства. Такой рабо- нистров Республики Узбекистан той можно охватить весь коллектив №331 от 27 мая 2021 года “О дополни- во время занятий или репетиций. тельных мерах по совершенствова- Дополнительные формы включают: нию системы внешкольного обра- коллективные или индивидуальные зования” созданы дополнительные посещения спектаклей, фильмов но условия для организации обучения их проведение организуется в сво- молодежи. Перед Центрами моло- бодное и удобное для детей время. дёжи «Баркамол авлод» поставлена К формам художественно - эстетиче- задача обеспечить содержатель- ского самообразования относятся: ный досуг молодёжи, в том числе самостоятельное изучение вопро- создать условия для раскрытия их сов теории музыки, балета, чтение творческих способностей. книг по хореографии и другим ви- дам искусства с определенной це- Хотелось бы подробнее остано- левой установкой на расширение вится на роли педагога – хореогра- своих знаний в области хореогра- фа в танцевальных коллективах. фии. Педагог - хореограф занимается Давайте остановимся на мето- эстетическим воспитанием детей, дах. Методы можно разделить на с тем, чтобы они были всесторонне словесные, практические и нагляд- подготовлены и развиты к художе- ные. ственному восприятию и созида- нию действительности. В основе Словесные методы основывают- этого воспитания лежит формиро- ся на объяснении, беседе, рассказе. вание любви к своей национальной Практические - на обучении навы- культуре, народному творчеству, кам хореографии. Важным методом интересу и пониманию красоты воздействия на детей является на- окружающего мира. глядный метод. Исполнительское мастерство педагога - руководите- В творческой деятельности за- ля, его профессиональный и пре- ложены огромные возможности красный показ движений порой воспитательного характера. Вос- восхищает детей, вызывает стрем- питывается всё, что связано с уча- ление ему подражать. Поэтому пре- стием детей в коллективе: художе- подаватель должен обладать доста- ственный педагогический уровень точно грамотным и выразительным репертуара, планомерные и систе- показом. Этот метод имеет решаю- матические учебные занятия, взаи- щее значение в воспитании детей, моотношения с педагогом и окру- особенно в младших классах. Они жающим миром. Проводится эта воспроизводят методику испол- работа постоянно и опирается на нения движений своего педагога, систему различных форм, методов впитывают не только грамотный и и средств со стороны педагога - хо- выразительный показ, но и его воз- реографа. можные ошибки. Дети подражают своему педагогу в манере и харак- Педагог – хореограф обязатель- тере исполнения движений, порой но должен использовать эти навы- копируют постановку рук, корпу- ки во время учебных занятий. са и головы. По исполнению детей какого - либо танцевального этюда Формы можно разделить на ос- можно определить качество знаний новные, дополнительные и формы художественно - эстетического са- мообразования. К основным фор- мам относятся: просмотр балетных

33 №02 2022 педагога, его стиль работы. Поэтому, выразительнее. пользуясь методом наглядного по- Одним из первых требований каза, необходимо быть предельно внимательным, чтобы исключить те педагога - хореографа является со- недочеты, которые проявляются в блюдение дисциплины в коллекти- исполнительстве. ве. Для повышения нравственно- Дисциплина - это фактор каче- го потенциала личности ребенка, ства организации художественного развития его активности, важно по- и учебно - воспитательного процес- стоянно обновлять и обогащать ис- са. Насколько умело руководитель пользуемые формы и методы. использует весь комплекс своих профессиональных и педагогиче- Каждое занятие, каждый шаг в ских знаний, настолько зависит ор- овладении детей исполнительским ганизация всей воспитательной мастерством рассматривается как работы с детьми, их активность на поступательное звено в единой занятиях и других мероприятиях. В цепи воспитания. Это облегчает коллективе должен быть порядок, труд педагога в классе, делает его которому подчиняются все дети. содержательным, осмысленным и Отсутствие дисциплины, нарушаю- радостным. Как писал великий пе- щее развитие коллектива, - всегда дагог Василий Сухомлинский: «Вли- препятствие для творчества. «...Су- ять на коллектив воспитанников ществует одно средство - железная - значит воодушевлять его стремле- дисциплина. Она необходима при ниями, желаниями. [5;] Коллектив- всяком коллективном творчестве» ное стремление - благороднейшее - писал К.С. Станиславский. [3;345] идейное, моральное единство. Там, Там, где обучение поставлено на где есть коллективное стремление профессиональную основу, дис- к чему-то высокому и благородно- циплина приносит большую поль- му, возникает та великая, непобеди- зу в нравственном и моральном мая сила воспитательного влияния воспитании. Педагогу необходимо коллектива на личность, о которой проявить предельную строгость к мечтает вдумчивый воспитатель» самому себе, к своей дисциплини- рованности, к своей внешности, к К одному из основных факто- своему душевному состоянию пе- ров, обеспечивающих активность ред встречей с детьми в классе. детей на занятиях, относятся стро- гие морально - этические нормы, Учитывая возраст и индивиду- которые имеют большое воспита- альные способности детей в вос- тельное воздействие. Открытые от- питании искусством хореографии ношения между детьми, педагогом педагог-хореограф, прежде всего, и учениками, наличие здорового должен знать детскую психологию, мнения в коллективе и активного стремиться заинтересовать детей творческого процесса побуждает к уроку, научить их любить и пони- детей соотносить интересы личные мать искусство танца, которое рас- с групповыми, коллективными. У ширяет сферу их интересов, обо- них воспитывается чувство ответ- гащает их новыми впечатлениями. ственности за других, дисципли- Участие в исполнении танцев, твор- нированность, если у каждого есть ческое отношение к созданию в них определенная обязанность и они образа, беседы педагога с детьми - знают, что ее никто не выполнит. Это все это развивает эстетическое вос- приносит детям большое удовлет- приятие, воспитывает эмоциональ- ворение и, естественно, их активная ное отношение к произведениям позиция в коллективе становится искусства, учит правильным сужде-

34 ниям в области хореографии. работы с детьми разных возрастов, И важно дать детям грамотную разбираться в причинах наиболее распространенных ошибок, встре- и систематическую подготовку в хо- чающихся на практике. реографическом классе. Овладев необходимыми знаниями, навыка- Нельзя не сказать о том, что важ- ми и умениями, научившись пони- ной чертой педагога в воспитании мать и осмысливать содержание активности детей является умение изучаемого хореографического ма- анализировать и учитывать педаго- териала, выразительно его испол- гическую ситуацию, пути и возмож- нять, дети по-новому, более активно ности исправления допущенных и сознательно начинают относиться ошибок. Важно иметь психологиче- к занятиям. скую интуицию, умение чувствовать обстановку. Эта способность педа- Занятия в хореографическом гога - руководителя имеет огром- классе имеют большое значение ное значение для использования для физического развития детей. благоприятных ситуаций в воспита- Они приобретают стройную осанку, тельных целях, для создания устой- начинают легко, свободно и граци- чивой положительной атмосферы в озно двигаться, избавляются от та- классе. ких физических недостатков, как су- тулость, «косолапость», лишний вес Каждый прожитый день, каждое и т.д. У них улучшается координация занятие, репетиция или концерт из- движений. На занятиях хореогра- меняют интересы и возможности фии полезные навыки приобрета- детей. Нельзя сбрасывать со сче- ются естественно. Дети начинают тов даже самые незначительные чувствовать эстетику поведения в характерные черты, проявляющи- быту; подтянутость и вежливость еся в процессе обучения. Актив- становятся нормой поведения. Они ность детей на занятиях в хорео- следят за своей внешностью, за чи- графическом коллективе зависит от стотой, аккуратностью, изяществом творческой инициативы педагога, своего костюма и прически. стремления вести своих учеников к совершенствованию исполнитель- Важно заметить, что успех детей ского мастерства и здоровому ду- в хореографическом коллективе ховному развитию. зависит от преподавателя, который либо обладает профессиональны- И конечно же творческий под- ми знаниями и умело применяет ход к построению урока, его непо- их в учебно-тренировочной рабо- вторимость, насыщенность много- те, либо допускает ошибки, кото- образием приёмов, методов и форм рые отрицательно влияют на де- могут обеспечить эффективность тей. Преподавателям хореографии обучения. важно знать особенности методики Список использованных источников 1. Возрастная и педагогическая психология: Детство, отрочество, юность – М.: Академия, - 2000г. – 624с. 2. Пуляева Л.Е. Некоторые аспекты методики работы с детьми в хоре- ографическом коллективе: Учебное пособие. Тамбов: Изд-во ТГУ им. Г.Р. Державина, 2001. - 80 с.

О‘ZBEKISTON 35 №02 2022 RAQS SAN’ATI — YANGI Annotatsiya. Ushbu maqolada TARAQQIYOT mustaqillik davrida о‘zbek raqs SARI san’ati sohasida erishilgan yutuqlar, duch kelinayotgan muammolar Shaxrizoda va ularni bartaraf etish borasida Isayeva, qabul qilingan qator qaror va О‘zbekiston davlat farmonlarning ahamiyati to‘g’risida xoreografiya yoritilgan. akademiyasi 2-kurs magistranti Kalit sо‘zlar: madaniyat, san’at, bayram, festival, raqs, baletmeyster, raqqosa, ansambl. Аннотация. В данной статье описаны достижения, достигну- тые в области узбекского тан- цевального искусства в период независимости, возникшие про- блемы и значение ряда решений и постановлений, принятых для их решения. Ключевые слова: культура, искусство, праздник, фестиваль, танец, балетмейстер, артист, ан- самбль. Annotation. This article describes the achievements made in the field of Uzbek dance art during the period of independence, the problems that have arisen and the significance of a number of decisions and resolutions adopted to solve them. Key words: culture, art, holiday, festival, dance, choreographer, artist, ensemble. Mustaqillik bergan keng imkoniyat- lar sababli yurtimizda har bir soha yuk- salib bormoqda. Davlatimiz tomonidan madaniyat va san’at sohasiga qaratilgan alohida e’tibor tufayli milliy raqsimiz yan- gi taraqqiyot yо‘lini boshladi. Qadim udumlarimiz, an’ana va bayramlarimizning qayta tiklanishi bilan umumxalq tantanalari har yili Respublika miqyosida nishonlana boshlandi. Mus-

36 taqillik, Navrо‘z umumxalq bayramla- ligi ham belgilaydi. Tarixan boy meros- rining bosh g‘oya, mazmun-mohiyati- ga ega raqs san’ati bu borada yetak- ni ochib berishda raqs san’ati muhim chilardan desak yanglishmaymiz. ahamiyat kasb etdi. Bu kabi umumxalq bayramlari, turli festivallarda yuzdan or- Shuningdek, О‘zbekiston Respub- tiq raqslar sahnalashtirildi. Bu raqslar likasi Prezidentining 2017-yil 31-mayda- nafaqat xalqimiz, balki, butun dunyo gi “Madaniyat va san’at sohasini yanada raqs san’ati ixlosmandalarini olqishi, e’ti- rivojlantirish va takomillashtirishga doir bori va e’tirofiga sazovor bо‘lib kelmoq- chora-tadbirlar tо‘g‘risida”gi Qarori [2;] da. “О‘zbekiston”, “Navbahor”, “Navrо‘z” sohada amalga oshirilishi zarur bо‘lgan kabi ashula va raqs ansambllarimiz, ishlar kо‘lamini belgilab berdi. Qaror О‘zbekiston xalq artisti, Qodir Mо‘mi- asosida “О‘zbekiston Respublikasida nov, О‘zbekistonda xizmat kо‘rsatgan madaniyat va san’at sohasini yana- artist Gulmira Shirinova, Charos Jо‘rabo- da rivojlantirish va takomillashtirish yeva, Zarina Ahmedova kabi baletmey- bо‘yicha 2017-2021-yillarga mо‘ljallan- sterlarning zahmatli mehnatlari bilan gan chora-tadbirlar dasturi”da “О‘zbek yaralgan beqiyos raqslar yurtimizning milliy raqs va xoreografiya san’atini barcha bayram tantanalari gultojiga yanada rivojlantirish, madaniyat va aylanib kelmoqda. san’at rivojiga katta hissa qо‘shgan taniqli san’atkorlar, jahon miqyosi- Qolaversa, О‘zbekiston davlat xo- dagi nufuzli kо‘rik-tanlovlarda yuqori reografiya akademiyasida ustozlari- о‘rinlarni egallagan yoshlarni moddiy dan izidan borib xoreografiya sohasin- qо‘llab-quvvatlash” va shu kabi bir qa- ing bо‘lajak yetuk mutaxassislari tahsil tor vazifalar belgilandi. Shuningdek, olmoqda, sohaning rivoji uchun ilmiy “Bahor nafasi” xalqaro san’at festivali, tadqiqotlar olib borilmoqda. “Boysun bahori” xalqaro folklor festivali, “Yoshlik bahori” respublika yosh opera Sо‘nggi uch yil ichida mam- ijrochilari festivali kabilarni tashkil etish lakatimizda olib borilgan tub islohatlar va о‘tkazish yuzasidan belgilangan qa- barcha sohalar kabi о‘zbek xoreografi- tor topshiriqlar milliy folklor san’ati xu- ya sohasida ham о‘z aksini topdi. Raqs susan, folklor raqslarning rivojiga keng san’ati taraqqiyotiga doir bir qancha yо‘l ochib berdi. qaror va farmonlar imzolanib, soha rifojiga oid muammo va kamchiliklar- Qarorda konsert-tomosha va te- ni bartaraf etish borasida kо‘pgina atr muassasalarining ijodiy xodimlari amaliy ishlar amalga oshirilmoqda. uchun grim va postijyor mahsulotlari, oyoq kiyimlar, maxsus liboslar, jum- Prezidentimiz SH.Mirziyoyev to- ladan, balet san’ati uchun liboslar, monidan 2017-yil 7-fevralida imzolan- yuksak darajada ishlangan sahna de- gan “2017-2021-yillarda О‘zbekiston Re- koratsiyalari va konstruksiyalari, parda spublikasini rivojlantirishning beshta va sahna liboslarini tayyorlashga ixti- ustuvor yо‘nalishi bо‘yicha Harakatlar soslashgan qо‘shma korxona tashkil strategiyasi tо‘g‘risida” gi [1;]Farmoni- etish borasidagi topshiriqlar berilishi da ham raqs san’ati taraqqiyotiga oid balet san’atimizning moddiy-texnik qator topshiriqlar berildi. Shuningdek, bazasini yaxshilanishiga, pirovard- “2017-2021-yillarda О‘zbekiston Res- ida har tomonlama e’tirofga arzigulik publikasini rivojlantirishning beshta balet asrlari yaratilishiga imkoniyatlar ustuvor yо‘nalishi bо‘yicha Harakatlar eshigini ochdi. strategiyasi” ishlab chiqildi. Harakatlar strategiyasida barcha sohalar sing- Raqs san’atiga oid bu qaror va far- ari madaniyat va san’at taraqqiyoti monlar, ular asosida amalga oshirilayot- dolzarb vazifa sifatida qaraldi. Zero, gan keng kо‘lamli ishlar о‘z о‘rnida soha xalqning madaniyati va ma’naviyatini pedagogikasi masalalariga keng e’ti- shu xalq san’atining nechog‘li yuksak- borni qaratdi. Bu borada respublikada

37 №02 2022 yagona bо‘lgan tayanch oliiy maskani – tadqiqotlar olib boruvchi ilmiy va ilm- Toshkent milliy raqs va xoreografiya oliy iy-pedagog kadrlarni tayyorlash; maktabi va pedagog kadrlari zimmasi- ga katta vazifalar yuklandi. - ilmiy tadqiqotlar natijalari bо‘yicha ma’naviy-ma’rifiy va ilm- Bundan tashqari, О‘zbekiston Res- iy-ommabop adabiyotlarni tayyorlash publikasi Prezidenti SH.Mirziyoyevning va nashr qilish; 2020-yil 4-fevraldagi “Raqs san’ati so- hasida yuqori malakali kadrlar tayyor- talaba-yoshlarni qо‘llab-quvvat- lash tizimini tubdan takomillashtirish lash maqsadida mahalliy va xalqaro va ilmiy salohiyatini yanada rivojlantir- grantlar asosida ularning xorijda ta’lim ish chora-tadbirlari tо‘g‘risida” gi Qarori olishi, ilmiy-ijodiy ishlar olib borishini [3;]О‘zbekistonda raqs san’atining yan- samarali yо‘lga qо‘yish, hamkorlikdagi gicha bosqichda, tubdan isloh qilinishi konsert dasturlarini tashkil etish; borasidagi muhim qaror hisoblanadi. Qarorga asosan О‘zbekiston davlat - kadrlar ilmiy salohiyatini oshirish, xoreografiya akademiyasi, Respub- ilmiy-ijodiy faoliyatni yanada rivojlanti- lika xoreografiyaga ixtisoslashtirilgan rish, uning samaradorligi va natijador- maktab-internati, ixtisoslashtirilgan ligini oshirish, iqtidorli talaba-yoshlarni boshlang‘ich raqs san’ati maktab-in- ushbu yо‘nalishga keng jalb etish; ternatlari faoliyatini tashkil etish va rivojlantirish bо‘yicha chora-tadbirlar soha mutaxassislarini xorijiy tur- dasturi ishlab chiqildi. Toshkent davlat dosh oliy ta’lim muassasalarida qay- milliy raqs va xoreografiya oliy makta- ta tayyorlash va malakasini oshirish, bi negizida davlat oliy ta’lim muassa- shuningdek, stajirovka о‘tash tizimini sasi shaklida О‘zbekiston Respublikasi tashkil etish; Madaniyat vazirligi tizimida О‘zbekis- ton davlat xoreografiya akademiyasini - talabalarning ilmiy-tadqiqot (keyingi о‘rinlarda – Akademiya) tash- muassasalari bazalarida hamda xorijiy kil etish, shuningdek Toshkent davlat mamlakatlarning yetakchi tashkilo- milliy raqs va xoreografiya oliy maktabi tlarida tizimli ravishda qisqa va uzoq tizimidagi Respublika xoreografiyaga muddatli amaliyotlarni tashkil etish ixtisoslashtirilgan maktabini Akademi- kabi masalalar belgilab qо‘yildi. ya tizimidagi yuridik shaxs maqomiga ega bо‘lgan Respublika xoreografiya- Yuqoridagi qator qaror va farmon- ga ixtisoslashtirilgan maktab-internat- lar madaniyat, san’at sohasining eng ga aylantirish, 2021-2022-о‘quv yilidan nafis va eng nufuzli tarmog‘i sanal- boshlab Buxoro, Qarshi, Namangan gan raqs san’atining rivoji yо‘lidagi va Urganch shaharlarida Akademi- muhim qadamlar sanaladi. Sohada- ya huzurida ixtisoslashtirilgan bosh- gi isloxotlar, ilmiy-amaliy tadqiqotlar lang‘ich raqs san’ati maktab-internat- orqali О‘zbekiston xoreografiya sohasi larini tashkil etish bо‘yicha topshiriqlar jahon hamjamiyati raqs ixlosmand- berildi. larini asrlar osha hayratga sola oladi. О‘zbek milliy madaniyati va san’atin- Mazkur qarorga asosan: ing taraqqiy etishi davlatimiz rivojiga - kadrlar tayyorlash jarayoniga ham о‘z hissasini qо‘shadi. Zero, necha ming yillik tarixdan bizga ma’lumki, sohaning yetuk va malakali mutax- turli davlatlarning madaniy aloqalari assislarini jalb qilish orqali ilm-fan har doim mamlakat rivoji, xalqning va ta’limning о‘zaro integratsiyasini ijtimoiy turmush sharoitlariga ijobiy ta’minlash; ta’sirini о‘tkaza olgan. - raqs san’ati bо‘yicha yuqori О‘z о‘rnida sо‘ngni yillarda milliy malakali bakalavr va magistrlarni, raqs san’ati namoyondalari, pedagog shuningdek, ushbu sohada chuqur kadrlarining samarali mehnati о‘laroq о‘zbek milliy raqs san’atida bir qadar yutuqlarga erishib kelinmoqda. Kо‘pgi- na yoshlarimiz respublika va xalqaro

38 miqyosda о‘tkazib kelinayotgan tur- bо‘lib, bunday davrda har bir millat li kо‘rik-tanlovlar, festivallarda yuqori о‘zligini ifoda etuvchi milliy urf-odatlari, natijalarni qо‘lga kiritmoqda. Shun- an’analari, madaniyati va san’atini asl ingdek, respublikamiz bо‘ylab keng holatida asrab qolish, kelajak avlodga nishonlanayotgan Navrо‘z, Mustaqillik yetkazish muammolariga duch kelmo- umumxalq bayramlari, turli sayllar va qda. Bu kabi muammolar milliy raqs madaniy-ma’rifiy tadbirlar borki, bar- san’atimizda ham kuzatilmoqda. Jum- cha-barchasida raqs namunalarini ladan, asrlar davomida shakllangan, fi- sahnaga olib chiqayotgan baletmeys- dokor ustozlar, raqs san’ati jonkuyarlari terlarimiz mazkur oliy о‘quv yurtining tomonidan bir tizimga solingan uch zahmatkash talabalari va shu dargohni maktab: Buxoro, Xorazm va Farg‘ona tamomlab faoliyat olib borayotgan raqs maktablariga xos bо‘lmagan raqs raqqos va raqqoslarimizdir. harakatlari, ortiqcha yuz ifodalari (mim- ikabozliklar), libosu taqinchoqlarda- Bir sо‘z bilan aytganda bugun- gi yanglishliklar va hakazolarni sanab gi kun о‘zbek milliy raqs san’ati bilan о‘tishimiz mumkin. bog‘liq barcha ijodiy jarayonlar Tosh- kent davlat milliy raqs va xoreogrifiya Ba’zi xususiy ansambllar faoliyati- oliy maktabi va О‘zbekiston davlat xo- da merosiy raqslarning qо‘pol tarzda reografiya akademiyasi nomi bilan uz- buzib ijro etilishi, televideniye orqali viy bog‘liq. Raqs san’ati sohasida olib namoyish etilayotgan turli kliplard- borilayotgan keng kо‘lamli ishlar kо‘p agi mazmunsiz, huddi tо‘polonga ma’noda akademiyaning “Xoreografi- о‘xshash raqslarning urchib ketgani ya” kafedrasi nomi bilan, aniqroq qilib raqs san’atimizni tanazzulga yetak- aytganda mazkur kafedrada faoliyat layotganga о‘xshaydi gо‘yo. olib borayotgan ustoz san’atkorlar, ta- jribali raqqos va raqqosalar, beletmey- Bunday illalarni ildiz olishiga yо‘l sterlar, professor-о‘qituvchilar nomi qо‘ymaslik borasida har bir sahnalashti- bilan bog‘liqdir. rilib, xalq e’tiboriga havola etilayotgan raqslarni, hattoki qо‘shiq-kliplardagi Mazkur sohada Mustaqillik yillarida kichik raqs harakatlarni ham kо‘rib erishilgan bunday yutuqlar bilan bir- chiqadigan raqs san’ati ustozlaridan ga bir qator muammolar ham yuzaga tarkib topgan Badiiy kengash tashkil keldi. Bugungi globallashuv davrida etilsa, har bir raqsning badiiy saviyasi, axborot huruji, g‘oyaviy urushlar, “Om- mazmun-mohiyati о‘rganilib, xalqqa maviy madaniyat” kabi illatlar avj olgan taqdim etilsa yuqoridagi muammolar- ga bir qadar chek qо‘yilgan bо‘lar edi. Foydalanilgan adabiyotlar rо‘yxati 1. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “О‘zbekistonda milliy raqs va xa- reografiya san’atini rivojlantirish tо‘g‘risida”gi Farmoni. О‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Axborotnomasi. 1997-yil, 1-son. 2. О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni. О‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bо‘yicha harakatlar strategiyasi tо‘g‘risida. О‘zbekiston Re- spublikasi qonun hujjatlari tо‘plami, 2017-yil, 6-son. 3. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. Madaniyat va san’at so- hasini yanada rivojlantirish va takomillashtirishga doir chora-tadbirlar tо‘g‘risida. “Xalq sо‘zi” gazetasi, 2017-yil 1-iyun 4. Globallashuv jarayonida xoreografiya san’ati sohasida milliylikni saqlash muammolari. Respublika ilmiy –amaliy anjumani materiallari tо‘plami. –Tosh- kent: Iqtisod – moliya nashriyoti, 2012-y. 5. www.uza.uz 6. www.lex.uz

39 №02 2022 DANCING The literature and history of Central THE WISDOM OF Asia offer rich material for theatrical pro- “SEVEN BEAUTIES” ductions, especially dance. The works of LESSONS FROM Nizami Ganjavi inspired poets of later THE PAST generations, such as Alisher Navoi, who TO INSPIRE found inspiration in his stories, especial- THE PRESENT ly the allegorical tale of Seven Beauties –(“Haft Paykar” in the original Persian.) Laurel For contemporary choreographers, the Victoria Gray, poem provides the chance to present Adjunct Professor, Theater dances from seven different Eastern cul- and Dance rogram, George tures, each with distinctive movements, Washington University music, and costuming. But more im- Artistic Director and portantly, the deeper moral messages Choreographer, Silk Road of honoring women and celebrating the Dance Company wisdom of diverse cultures are ones that are needed for our times Written in 1197, Seven Beauties tells of the adventures of Bahram Gur, a prince destined to become the ruler of the world. Nizami, the creator of this epic poem, was born in Ganja, a town in Azerbaijan where he spent his entire life, yet from his imagi- nation he created a story with a truly in- ternational focus. In Seven Beauties, the young warrior Bahram Gur enters a mysterious, locked room to discover the portraits of seven beautiful princesses, each from a differ- ent land. When he wins a kingdom and achieves great wealth and power, he re- members the maidens and summons each of them, commissioning the archi- tect Shideh to build seven domed struc- tures - one for each bride – that were to be astrologically linked with the spe- cific planet, color, and day of the week linked to each princess. After two years, the buildings were ready, and the king sent for all seven of the princesses, each from a different land. Bahram Gur then visits each bride on her day of the week, dressing with care in her signature col- ors. Each maiden tells the king a tale, an engaging story containing a moral les- son. Thus, Bahram Gur progresses from Saturday to Friday, from black to white, from darkness to illumination. When he finally emerges from the palace of the Persian Princess of the White Dome, it is

40 the first day of Spring, Navruz, begin- a specific moral lesson. From these ning of the New Year. wise women, the hero learns Pa- tience, Truth, Faith, Passion, Serenity, The theme of the legendary king Fairness, and Devotion to God. Since visiting each of his seven princess- Bahram Gur is destined to become es was a favorite subject for Eastern Ruler of the World, he must learn artists, and the paintings were orna- these lessons in order to govern wise- mented with such exquisite detail ly. The king’s spiritual journey is a re- of architecture and dress that they minder that only through self-knowl- transport the viewer into another edge and self-mastery can humans world. But the idea of a dance con- find perfection. cert glorifying a polygamous mon- arch who had seven wives may prove Bahram Gur becomes an exam- troubling for contemporary audienc- ple for the audience in his role as spir- es. Soviet ideology also wrestled with itual pilgrim. The king is transformed the story since Bahram Gur was a by his interaction with the Princess- vestige of a feudal age. The 1952 ballet es; he sends to the far reaches of the Семь Kрасавиц, set to the glorious known world to bring them and their music of Azerbaijan composer Gara knowledge from other lands to his Garayev, had a libretto with little re- court. This openness to the traditions semblance to Nizami’s original poem. of other cultures provides a profound But if understood as an allegory, Haft example. When, at the end of each in- Paykar depicts the quest for human terlude with a specific princess, Bah- perfection steeped in numerology, ram Gur embraces her, he also em- geometry, astrology, and color sym- braces her culture, her traditions, her bolism. Not only do each of the sev- teachings. According to Moroccan en princesses come from a different sociologist Fatima Mernissi, the prac- country, or “clime”, but also each is as- tice of women giving moral instruc- sociated with a different color, planet tion to princes was well established in and virtue. “Seven” has long been a the Islamic world; Nizami reflects this sacred number, especially in the an- tradition by using the Princesses to cient East. It resonates on many lev- teach the King. els: seven colors of the rainbow, seven chakras (energy centers), and seven In my attempt to bring the dance planets - known in medieval times as production closer to Nizami’s original the Moon, Mercury, Venus, Mars, the Seven Beauties poem, the dance of Sun, Jupiter and Saturn. Unfortu- each princess had to be set to tradi- nately, the original tale of these seven tional music, using the movement princesses has often been trivialized vocabulary from her homeland. This into an Orientalist fantasy with Bah- meant seven culturally specific piec- ram Gur as a stereotypical Hollywood es of music, costumes, and move- sultan with his harem. Seven Beau- ment vocabulary. Each princess and ties actually celebrates ethnic diversi- her handmaidens must “dance” in ty, extols the beauty of other cultures, her national dance style. Their cos- and praises the wisdom of women. tumes also had to reflect a specific The marriages of Bahram Gur echo ethnicity as well as match Nizami’s the ancient pre-Islamic ritual of the original color scheme -- not only for Sacred Marriage between the King the seven princesses, but also for and the Land. their handmaidens and for the king himself, since Bahram Gur also had to Each of the seven maidens tells a be properly attired for each scene. For tale to her bridegroom that imparts example, the Indian Princess is linked

41 №02 2022 to the Black Dome. Yet Indian dress signs the color green, long associated is so vibrantly colorful; what was Ni- with Islam, to the Khorezm princess zami thinking by this choice? But this and her moral lesson of Faith. Passion first princess is linked to the plan- is tied to the color red of the Slav Prin- et Saturn. Her day is Saturday; and cess. The Maghrebi Princess of the her color, black, represents the void Turquoise Dome teaches tranquility from which all is born. It is through and serenity with blue hues. Golden her that Bahram Gur, in his spiritual brown sandalwood portrays the Chi- darkness, begins his initiation. The nese Princess who emphasizes Bal- Princess of the Yellow Dome teaches ance and Justice. The Friday Princess, the value of Honesty to Bahram Gur. linked to the planet Venus and the Nizami perfectly links this virtue with virtue of Devotion to God, dresses all the princess’ planet, the Sun. In sun- in white, embodying both Purity and light there are no shadows or secrets. the soul’s Enlightenment. Everything is out in the open. He as- CONCLUSION The story that frames the tale of the Seven Beauties - the education of a ruler who has achieved great wealth and power but needs wisdom from other cultures - gives the medieval epic an eerie immediacy. It is a tribute to Nizami’s stature as a world artist that he can still speak to our hearts from another age. More than 800 years after its creation, Nizami’s literary masterpiece reaches beyond the intervening centuries to inspire all of us. The exquisite beauty of the dance, poetry, and music of the Islamic world, reveals a different face than the negative stereotype known to many Westerners. Haft Paykar invokes love, color, words, music, scent, and taste to express deep mystical concepts. And this is the genius of Nizami. Here, in the hidden gardens of allegory, beauty that appeals to the senses becomes a way of finding oneness with God. REFERENCES 1. Nizami Ganjavi, trans. by Julie Scott Meisami. The Haft Paykar, A Medie- val Persian Romance. Oxford University Press. 1995. 2. Tales from the Khamseh of Nizami. trans. by J. Chelkowski. Payk-e Far- hang. Tehran. 2003. 3. Либретто балета Семь красавиц https://www.russkoekino.ru/theatre/ ballet-0051.shtml 4. Mernissi, Fatema. Scheherazade Goes West: Different Cultures, Differ- ent Harems. Washington Square Press. 2001. 5. Mernissi, Fatima. The Forgotten Queens of Islam. trans. by Mary Jo Lake- land. University of Minnesota Press. 1993.

42 Annotasiya. Mazkur maqolada ilk bor qoraqalpoq dostonlarini QORAQALPOQ qiyosiy-tipologik jihatdan o‘rganish DOSTON- asosida qoraqalpoq epik merosining LARINING qahramonlik va lirik dostonlariga METRORITMIK xos metroritmik asoslari tadqiq ASOSLARI etilgan. Shohida Kalit so‘zlar: doston, jirov, Berdixanova, baxshi, metroritm, ashula va raqs, Yunus Rajabiy nomidagi qoraqaloq xalq ijodi, turkiy tilli xalqlar о‘zbek milliy musiqa qo‘shiqlari, Sharq mutafakkirlari, san’ati instituti she’rning bo‘g‘inlari, ritm, metod. “О‘zbek maqomi tarixi va nazariyasi” kafedrasi Аннотация. В данной статье katta о‘qituvchisi впервые на основе сравнитель- но-типологического изучения каракалпакского эпоса исследу- ются метроритмические основы героического и лирического эпо- са каракалпакского эпического наследия. Ключевые слова: эпос, жи- ров, бахши, метроритм, песня и танец, народное творчество кара- калаков, песни тюркоязычных на- родов, мыслители Востока, слоги поэзии, ритм, прием. Annotation. In this article, for the first time, on the basis of a comparative typological study of the Karakalpak epic, the metro- rhythmic foundations of the heroic and lyrical epic of the Karakalpak epic heritage are studied. Key words: epic, fat, bakhshi, metrorhythm, song and dance, Karakalak folk art, songs of Turkic- speaking peoples, thinkers of the East, syllables of poetry, rhythm, device. Yurtimizda madaniyat, xususan mu- siqa san’atini rivojlantirishga va epik merosni qayta tiklashga so‘nggi yillarda alohida e’tibor qaratilmoqda. “Har qaysi xalqning azaliy tarixi va madaniyati av- valo, uning og‘zaki ijodi – folklor san’ati, xalq eposi orqali jonlanadi va milliy qadri- yatlar hamda an’analarni avaylab-asrash

43 №02 2022 va rivojlantirishda bebaho manba his- siqa merosimizni ilmiy, musiqiy nazariy jihatlarini tadqiq etish, metro- oblanadi”[1.]. Bu esa qoraqalpoq xalqi ritm qonuniyatlarinini o‘rganish, mu- siqashunoslikning dolzarb masalalar- boy ma’naviy merosining tayanch idan bo‘lib, bu, doston nomalarida shakllangan metr va ritmning o‘zaro asosini tashkil etuvchi xalq og‘zaki ta’siri orqali milliy musiqa ohangini o‘ziga xosligini aniqlash zaruratini kelt- ijodiyotini tadqiq qilish masalasini dol- irib chiqardi. Qoraqalpoq xalq epik musiqa ijodiyoti, uning etnogenezi, zarbligini kasb etadi. janr-uslub, ijrochilik va dostonlarning musiqiy xususiyatlari kam o‘rganilgan O‘zbekiston Respublikasi jabhalardan biri bo‘lganligi sabab- li, nazariy musiqashunoslik sohasida Prezidentining 2018 yil 26 avgustda- maxsus ilmiy tadqiqot olib borilishini taqozo etmoqda. gi, 2020 yil 27 maydagi “Madaniyat Qoraqalpoq an’anaviy musiqas- va san’at sohasining jamiyat hayo- ining epik merosini musiqiy-nazariy jihatdan yoritish masalalari deyarli tidagi o‘rni va ta’sirini yanada oshirish tadqiq etilmagan mavzular sirasiga kiradi. Mazkur jabhani yoritish uchun chora-tadbirlari to‘g‘risida”, 2017 yil 17 eposni o‘rganishga bag‘ishlangan katta miqdordagi ilmiy, tarixiy, badiiy maydagi “O‘zbek milliy saqom san’ati- adabiyot jalb etilib, epik asarlar tahlili bilan bog‘liq filologik va etnomusiqa- ni yanada rivojlantirish chora tadbir- shunoslik ishlari, og‘zaki xalq san’ati muammolari qayd etilgan ilmiy adabi- lari to‘g‘risida”, 2017 yil 8 avgustdagi yotlar va maqolalar, qoraqalpoq she’ri- yati va folkloriga bag‘ishlangan mono- “O‘zbekiston davlat konservatoriyasi grafiyalar, nashrlar ko‘rib chiqildi. Epik janrni o‘rganishda tarixiy-nazariy, faoliyatini yanada rivojlantirish va tako- falsafiy-estetik, etimologik, qiyo- siy-tipologik jabhalarning umumiy millashtirish to‘g‘risida”, “O‘zbekiston masalalari, shuningdek, uning badi- iy-tasviriy va she’riy asoslari spesifikasi Respublikasida madaniyat va san’at A.Lord, V.Jirmunskiy, X.Zarifov, M.Xam- rayev, X.Xamrayev va boshqalar ishlari- sohasini inovasion rivojlantirish chora da qayd etilgan. tadbirlari to‘g‘risida”, 2018 yil 1 noyabrd- Mazkur mavzu uchun K.Ayimbe- tov, N.Davkarayev, I.Sagitov va K.Ma- agi “Xalqaro baxshichilik san’ati festi- qsetovlar ishlarida yoritilgan qoraqa- lpoq epik merosi tadqiqotlari alohida valini o‘tkazish to‘g‘risida”, 2018 yil 28 qiymatga ega [2.]. noyabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Turkiy tilli xalqlar qo‘shiqlarining metroritmini o‘rganishga asos solgan- milliy madaniyatni yanada rivojlantir- lardan biri V.Belyayevdir. Uning yon- dashuvi asosida Qadimgi Yunon va ish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risi- o‘rta asrlar Sharq mutafakkirlari ishlar- ida bayon etilgan she’rning bo‘g‘in-rit- da”i farmon va qarorlarida, hamda mini o‘rganish metodi yotadi. Turli xil etnomadaniyatlarga mansub xalq mazkur faoliyatga tegishli boshqa meyoriy-huquqiy hujjatlarda belgil- angan vazifalarni amalga oshirishga ushbu dissertasiya tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi. Jahon musiqa madaniyatida asr- lar osha shakllangan milliy an’analar- ni qayta tiklash, avaylab-asrash va targ‘ib etish masalasi yanada dolzarb bo‘lib, ular orasida musiqa merosini rivojlantirish muhim omil bo‘lmoqda. Jahon ilmida dostonlarning hozirgi kunga qadar asosan tarixiy, filologik, adabiyotshunoslik, estetika sohalar- idagi mezonlar va meyorlar asosida tahlillangan. Buning zamirida musiqa san’atiga doir masalalar, jumladan, Markaziy Osiyo musiqa madaniyati, og‘zaki xalq ijodining ma’naviy mero- si, doston san’ati, dostonchilik ijodiy- oti, an’anaviy ijrochiligiga oid xalqaro miqyosdagi musiqiy ilmiy farazlar om- malashishiga asos bo‘lmoqda. Dunyo musiqa ilmida milliy mu-

44 qo‘shiqlarini tadqiq etish davomida zamonlardan O‘rta Osiyo va Qozog‘is- V.Belyayev tomonidan ilgari surilgan ton xalqlari orasida ham joriy bo‘lgan holatlar, nazariy musiqashunoslik so- edi. Jirau ijrochilik an’analarining tur- hasidagi keyingi tadqiqotlar uchun kiy xalqlar orasida ommalashganligi asos bo‘lib xizmat qiladi. xususida XIX asrda mashhur olimlar V.Radlov, I.Budagov, CH.Valixanovlar Qoraqalpoq xalq madaniyati yozgan edilar. Ular o‘z tadqiqotlarida o‘tgan asr boshlarida tadqiq etilgan- “jirau” (“doston aytuvchi”, “baxshi”) so‘zi da ko‘plab Markaziy Osiyo davlatlari- “jir” (“epos”, “epik poema”) so‘zidan ol- da bo‘lgani kabi rus folklorchi-filolog ingani, “jirlau” so‘zi esa “qo‘biz jo‘rligida olimlarning roli ulkan bo‘ldi, ular to- epik poemani ijro etish”ni anglatgan- monidan qoraqalpoq dostonlari, riv- ligini ishonchli tarzda isbotlaganlar. oyatlari, maqollari, pand-nasihatlari va h.k.ni to‘plash hamda nashr etish Qo‘biz – turkiy xalqlar musiqiy bo‘yicha katta ishlar amalga oshiril- an’analarida joriy bo‘lgan eng qad- gan edi. XX asrning 20-yillariga qadar imiy cholg‘u. Bu cholg‘uning kelib dostonlarning bir nechta variantlari chiqishi xususida jiraular dostonlarida to‘planib, chop etildi. Bu borada epik ko‘plab rivoyatlar mavjud bo‘lib, ular- merosni to‘plash va nashr etishga asos da cholg‘uning yaratuvchisi Qo‘rqut solgan A.Divayev va I.Belyayev kabi hisoblanadi. Qo‘bizning qadimiy kelib olimlarning nomlarini alohida e’tirof chiqish ildizlari xususida shuningdek, etish lozim. Mahmud Qoshg‘ariyning (XI) “Devonu lug‘otit turk” asarida ham ma’lumotlar XX asrning 50-yillariga qadar alo- keltiriladi. Qo‘biz chalayotgan odam hida dostonlar yozib olingan bo‘lsa, lug‘atda “qo‘buzlug‘” (qo‘bizli) deb keyinchalik dostonlar variantlarini nomlangan, bu shubhasiz, ijrochilik ham to‘plash boshlandi [3.]. 1959 yil- san’ati mazkur turining qadimiy da O‘zbekiston Respublikasi Fanlar ildizlari turkiy mamlakatlarda kelib Akademiyasining Qoraqalpoq filiali chiqqanini isbotlaydi[4.]. ochilishi munosabati bilan Tarix, til va adabiyot instituti tashkil etildi. Maz- Jirau ijrochilik manerasining xusu- kur institut huzurida folklor sektori siyatlari “tomoq bilan” (ichki yopiq ovoz ish boshladi, u qoraqalpoq folklorini bilan) kuylash bo‘lib, u qo‘biz jo‘rligida tizimli o‘rganish va to‘plashga asos sol- tinglovchini maftun qiluvchi g‘aroyib di. Folklorning to‘plangan namunalari muhit yaratadi. asosida qoraqalpoq olimlarining xalq og‘zaki ijodi, xususan epik merosni Qoraqalpoq epik ijodi rivojlan- o‘rganish bo‘yicha ilmiy tadqiqotlari ishining ikkinchi davri lirik dostonlarn- paydo bo‘ldi. ing paydo bo‘lishiga ulanib ketadi. Qoraqalpoq eposi lirik tarmog‘ining Baxsi (Baxshi) va jiraularning (ji- asosiy farq qiluvchi xususiyati – uning rovlarning) ijrochilik san’ati qoraqa- interpretasiya usulidir. Qoraqalpoq lpoqlar ijodiy faoliyatinnig yetakchi folklorining tadqiqotchilari – N.Dav- yo‘nalishi bo‘lib, u qoraqalpoq eposi karayev, I.Sagitov, K.Ayimbetovlarning musiqiy tilining xususiyatlarini madh ta’kidlashlaricha, baxsilar ijodi XVIII- etadi. Baxsilar asosan lirik mazmund- XIX asrlar mobaynida yuzaga keldi va agi, jiraular esa qahramonlik doston- faol tarzda rivojlana boshladi. O‘zbek, larini ijro etadilar. Baxsilarning mu- turkman va uyg‘urlar baxsini “bax- siqiy cholg‘usi dutor bo‘lsa, jiraularniki shi”, ozarbayjonlar – “o‘zan”, “ashug”, – qo‘bizdir. Bu asnoda qoraqalpoq gruzinlar – “masagan”, armanlar – eposining spesifik xususiyati - unda “gusan” deydilar. Ushbu xalqlarning qahramonlik dostonlarining ustunlik barchasida “Go‘ro‘g‘li”, “Oshiq G‘arib”, qilishidir. “Oshiq Najib”, “Oshiq Karim” (Karam) kabi dostonlar mavjud. O‘sha zamon- Ma’lumki, jirau san’ati qadim

45 №02 2022 larda musiqachilar shaharlarni kezib bo‘lib, ularning ko‘plab qismlari yo‘qo- madaniyatni, maishiy hayotni, mu- tildi. siqiy merosni o‘rganganlar va ijrochilar Olimlarning fikricha, baxsi va ji- o‘rtasida musobaqalar uyushtirganlar, raular repertuari ijrochilik amaliyoti- ular orasida baxsilar ham bor edi. Baxsi da tipologik, ya’ni qonunlashtirilgan, an’analari uchun ochiq ovoz bilan kuy- joriy bo‘lgan (turg‘un) aytimlar sifati- lash xosdir, unda ovoz imkoniyatlarini da ishlovchi aytimlarning muayyan namoyish etish uchun ko‘proq sharoit miqdorini tashkil etadi. Ta’kidlash mavjudki, bu dutor jo‘rligida ijro etilu- lozimki, jirau aytimlarini o‘rganish vchi aytimlar diapazonini sezilarli rav- davomida muayyan ijrochi ijodi uchun ishda kengaytiradi. xos bo‘lgan bir qator individual aytim- Dostonlar ijrosining ikki turli lar mavjudligi aniqlandi. Bu asnoda an’analari amaliyo- “ARXAIK” VA ta’kidlash zarurki, u ti qoraqalpoq epik “ZAMONAVIY” yoki bu aytimga mur- merosining muhim KABI IKKI TURLI ojaat qilish birinchi xususiyatlaridan IJROCHILIK navbatda matn maz- biridir. “Arxaik” va AN’ANALARINING muniga, qolaversa ijro “zamonaviy” kabi HARAKATI VA sharoiti, auditoriyasi va ikki turli ijrochilik O‘ZARO TA’SIRI vaqtiga bog‘liq bo‘ladi. an’analarining harakati va o‘zaro Aytimlarning ta’siri qoraqalpoq metrik uyushmasi musiqa madaniyati shubhasiz, alohida boyligini belgilab be- qiziqish uyg‘otadi, sa- ruvchi eng muhim babi u lad, metr va ritm omildir. bilan bir qatorda shak- llantirishning asosiy Ta’kidlash lozim- QORAQALPOQ omillaridan biridir. ki, matnlari to‘liq Mazkur tadqiqotda yozib olingan dos- MUSIQA ritm keng ma’noda tonlar mavjud bo‘lib, ko‘rib chiqiladi, unda adabiyotshunoslar, MADANIYATI nafaqat ritmik, balki f ilolog-folklorchilar metrik jabhalar ham tomonidan eposning BOYLIGINI nazarda tutiladi. badiiy-poetik maz- Lirik doston aytim- munini o‘rganish BELGILAB larida metrning roli bo‘yicha ahamiyatga BERUVCHI ENG va undan foydalanish molik ishlar amalga MUHIM OMILDIR. usuli o‘zgacha funk- oshirilgan bo‘lsa-da, sional ahamiyat kasb ammo uning musiqiy etadi. Mazkur holat tomoni tadqiqotchi- birinchi navbatda, lar nazaridan chetda musiqiy qonuniyatlar qolgan. Nazarimizda buning sababi, ahamiyatining o‘sishi va avvallari huk- xalq ijrochilari bo‘lmish baxsi va jiraular mron bo‘lgan she’riyat qonuniyatla- musiqiy ijodining munosib baholan- rining ikkinchi planga chiqishi bilan magani, shuningdek, Respublikam- izohlanadi. izda musiqashunos mutaxassislarn- An’anaviy musiqiy ijrochilik amali- ing yo‘qligidir. Mazkur vaziyat epos yoti ko‘rsatganidek, metrik ikki his- taqdiriga salbiy ta’sir ko‘rsatdi, ko‘plab salik “tayanch” o‘lchov sifatida keladi. aytimlar to‘liq ko‘rinishda bizgacha ye- Agar qahramonlik aytimlarida qat’iy tib kelmadi yoki o‘zgartirildi, magnit metrlar tarkibida 2/4, 3/8 va 6/8 o‘lcho- yozuvlari esa foydalanishga yaroqsiz vlari ustunlik qilsa, lirik aytimlarda esa

46 asosiy o‘lchovlar bilan bir qatorda 3/4 ijodiyotini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, va 5/8 hamkeng tarqaldi. Shu muno- tarixiy rivojlanish va og‘zaki an’anadagi sabat bilan ta’kidlash kerakki, 3/4 va musiqani boyitishda assimilyasiya ja- 5/8 (2/8+3/8; 3/8+28) o‘lchovlari qahra- rayonlari, musiqiy til rivojlanishiga tur- monlik doston aytimlarida birmuncha tki bo‘luvchi madaniyat va an’analarn- kam qo‘llanilgan. Ular aytimlarning ing o‘zaro ta’siri muhim ahamiyat kasb muayyan bo‘limlarini ajratib ko‘rsat- etadi. gan holda ko‘proq shakllantiruvchi rol- ni bajargan, va metrik “buzilish” ko‘rin- 2. Musiqiy-she’riy til, qoraqalpo- ishida qabul kilingan. Mazkur holat qlarning epik merosi o‘ta noyob voqe- metrik tadrijiyotga yorqin misol bo‘lib lik bo‘lib, qoraqalpoq eposining asosiy xizmat qiladi: jiraular ijodida bunday spesifikasi dostonchilik ijodiyotining o‘lchovlar epizodik tarzda qo‘llanilgan, tarixan joriy bo‘lgan ikki tarmog‘i – keyinroq esa barqarorlik kasb etib, qahramonlik va lirik turlarining qo‘llan- tayanchlar qatorida qo‘llanila boshlan- ilishidadir. gan. 3. Qoraqalpoq dostonchilik ijodi- Dostonlarda voqealar chizig‘ini xi- yotining tiklanish va rivojlanish tar- ralashtirmaslik juda muhim, shu bois ixi qoraqalpoq eposining ijodkorlari, ular ijrosiga matnning rechitativ bay- tashuvchilari va saqlovchilari bo‘lm- oni xos bo‘lib, ijrochi qahramonlarning ish baxsi va jiraular ijrochilikan’anala- emosional holatini, o‘zining ovoz im- rining shakllanishidan dalolat beradi. koniyatlarini, diapazonini ko‘rsatishi, Repertur farqi, doston aytuvchilarn- badihanavislik qilishi mumkin bo‘lgan ing janr va cholg‘u tarkibini ta’kidlash hanglar odatda matndan tashqari juda muhim. Qahramonlik dostonla- so‘zlar va undov so‘zlarga to‘g‘ri keladi. rini an’anaviy tarzda qo‘biz cholg‘usi jo‘rligida jiraular ijro etsalar, lirik doston Matndan tashqari hosilalar va ijrochilari esa baxsilar bo‘lib, ularga du- undov so‘zlarga asoslangan han- tor cholg‘usi jo‘rsozlik qiladi. Bu asno- glar kuy-ohang asoslari va umuman da qoraqalpoq san’atida qahramonlik aytimlar kompozisiyasini ta’minlash- eposi an’analari yetakchi o‘rin egallay- da muayyan funksional yuklamani o‘z di, asrlar osha kelayotgan jiraular ijodiy zimmasiga oladi. Qahramonlik doston merosi esa qoraqalpoq musiqasining namunalaridan farqi shundaki, ularn- spesifik koloritini madh etadi. ing aytimlar kompozisiyasida paydo bo‘lish joyi cheklanmagan. Matndan 4. Qahramonlik doston nama- tashqari so‘zlarga tayanuvchi hanglar larining metroritmik uyushmasidagi umuman qoraqalpoq lirikasida, ayniq- rechitativlarning muhim ahamiyati- sa doston lirikasida katta o‘rin tuta- ni ta’kidlash zarur. Ular dostonlarning di. Matndan tashqari hanglar doston nasriy matnidan asos oladi. Doston aytimlarida tinglovchiga emosional interpretasiyasining bunday usuli ji- ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy vositalardan rovchilik an’analariga xos bo‘lgan dos- biridir. Baxsilar matndan tashqari han- ton nomalari musiqiy bayonining arx- glarni kiritish orqali ijrochilik mahorati, aik va spesifik ildizlari xususida so‘zlash ovoz imkoniyatlari va interpretasiya imkonini beradi. usullarini namoyish etadilar. 5. Lirik doston namalarida bay- Qoraqalpoq xalq dostonlarining onning kuychan-qo‘shiqsimon uslubi metroritmik asosini tadqiq etish nati- ustunlik qiladi. Ijrochi e’tibori emosion- jalari quyidagi xulosalarga olib keldi: al psixofiziologik holatni yetkazib ber- ishga, vokal va ijrochilik imkoniyatlarini 1. Doston – an’anaviy xalq kas- namoyish etish orqali amalga oshirilu- biy ijodiyotining yirik janrlaridan biri vchi lirik ohangdorlikni yoritishga qa- bo‘lib, u qoraqalpoq musiqa merosida ratilib, unda metroritm muhim shak- yetakchi o‘rin tutadi. Qoraqalpoq epik llantiruvchi rolni bajaradi. Metroritmik

47 №02 2022 va lad-ohang dinamizasiyasi hisobiga man doston uslubining asosiy xusu- nomalar kompozision uyushmasining siyatlari va uning janr bo‘linishidagi aniqlovchi omilligi kuzatiladi. spesifik qirralarini shakllantiradi. Bu an’anaviy metroritmik andozalarning 6. Qoraqalpoq epik merosi met- mavjudligida namoyon bo‘ladi, ular roritmini tadqiq etish,bir necha av- baxshilarning har bir yangi avlodi im- lodlarning davomiylik an’analari bi- provizasiyasi uchun tayanch yaratgan lan ifodalangan, va asrlar osha qaror holda, dostondan dostonga, ijrochi- topgan milliy ifoda usullariga tayanu- dan ijrochiga o‘tib, butun dostonchilik vchi metroritmik qonuniyatlarning an’anasining musiqiy tili strukturasi- muayyan rivojlanish jarayonini kuza- dagi invariant fenomen hisoblanadi. tish imkonini berdi. 9. Doston nomalarining umum- 7. Tadqiqotdagi muhim xulosal- kompozision tuzilishi ritmik din- ardan biri shu bo‘ldiki, doston aytim- amizasiya usullarini qo‘llash to‘g‘ri- laridagi metroritmik qonuniyatlar dan-to‘g‘ri baxshi va jirovlar maktabi bevosita bir qator omillarga bog‘liq: va improvizatorlik mahoratiga bog‘liq bu she’riy mazmun, she’riy qofiya, ekanini ta’kidlash imkonini beradi. ijrochilik maktabi xususiyatlari, inter- Shu o‘rinda jirovlardan farqli o‘laroq, pretasiyalar, ijrochining badihaviy yon- baxshilar uchun avvaldan joriy bo‘lgan dashuvidir. “qonunlar” xos ekanligini aytish lozim. 8. Dostonlarda aniqlangan met- roritmik qonuniyatlar yig‘indisi umu- Adabiyotlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning “Xalqaro bax- shichilik san’ati festivalini o‘tkazish to‘g‘risida”gi Qarori. 2018 yil 1-noyabrdagi PQ- 3990. Elektron manba:https//lex.uz/docs/4072873 2. Jumladan, jumladan qoraqalpoq xalq eposining musiqiy til xususiyat- larini o‘rganish V.Vinogradov, T.Adambayeva, L.Kopbayeva, S.Xisamova, A.Azimo- va, R.Abdullayev, B.Matyoqubov, P.Paluaniyazov, G.Xodjametova, K.Rayxl, X.Qur- bonov tadqiqotlarida o‘z aksini topgan. 3. Ocherki po istorii karakalpakskogo folklora. T., 1977. S.12-13 4. Devonu lug‘atit turk. Indeks-lug‘at. G‘.Abdurahmonov, S.Mutalibov ishtiro- ki va tahriri. T.: Fan, 1967. S.368.

48 Annotatsiya. Ushbu maqola- da G‘iyos Soatiy qalamiga man- QOBIL QORI sub “So‘lim” nomi bilan mash- SIDDIQOV: hur bo‘lgan qo‘shiqning matnlari YORQIN ISTEʼDOD, maʼnosi sharhl­angan hamda maz- MUNGLI QISMAT kur asarning g‘ayriilmiy talqiniga tanqidiy munosabat bildirilgan. Hamidjon Ikromov, O‘zbekistonda xizmat Kalit so‘zlar: Bastakor, Imom- ko‘rsatgan yoshlar jon Ikromov, G‘iyos Soatiy, g‘azal va murabbiysi, kuy, isteʼdod, Qobil qori Siddiqov, Sanʼatshunoslik fanlari “So‘lim”, “Noz uyqu”, sanʼatshunos nomzodi, professor. Hamidjon Ikromov, maqola, gram- mofon tasma, O‘zbek musiqa va Ikromiddin Ostonaqulov, sanʼat studiyasi, musiqiy qobiliyat. Tarix fanlari doktori, dotsent, Аннотация. В данной статье Turon FA akademigi анализируется смысл текста пес- ни, известной как «Солим», напи- санной Гиёсом Саати, и выража- ется критическое отношение к ненаучной интерпретации этого произведения. Ключевые слова: Компози- тор, Имамжон Икрамов, Гияс Са- атий, газель и мелодия, талант, Кабилкори Сиддиков, «Солим», «Сон», искусствовед Хамиджон Икрамов, статья, грампластинка, узбекская музыкально-художе- ственная студия, музыкальные способности. Abstract. In this article, the meaning of the lyrics of the song known as “Solim” written by Giyos Saatiy is analyzed and a critical atti- tude is expressed to the non-scien- tific interpretation of this work. Key Words: Composer, Imam- jon Ikramov, Ghiyas Saatiy, ghazal and melody, talent, Qоbilqori Sid- diqov, “Sоlim”, “Sleep”, art critic Hamidjon Ikramov, article, gramo- phone tape, Uzbek music and art studio, musical ability.

49 №02 2022 O‘tgan asrning o‘ninchi va yigir- Shu tariqa Qobil qori Siddiqov manchi yillarida Shayxontohur o‘sha yili Toshkent Rus yosh to- va Hastimom Eski Toshkentning moshabinlar teatri qoshida ochil- eng gavjum jamoa markazlaridan gan, bo‘lajak O‘zbek yosh to- bo‘lgan. Qator masjidu madrasal- moshabinlar teatri uchun aktyorlar ar, tabarruk qadamjolar, gavjum tayyorlovchi o‘quv studiyasiga qabul bozorlarning mavjudligi bu mas- qilinadi. Ko‘p o‘tmay u, sahnabop kanga alohida fayz bag‘ishlagan [1.] tashqi qiyofasi, shirali ovozi, kuchli Aynan shu maskanda unib-o‘sgan aktyorlik va xonandalik iqtidori bois Qobiljon zehnli, quntli, tirishqoq o‘quv studiyasining umidli aʼzolari- bola edi. U hali maktabda o‘qib yur- dan biriga aylanadi. gan chog‘laridayoq Qurʼoni karim- ni yod olgan. Ovozining qo‘ng‘iro- Studiya murabbiylari orasida qdek jarangi, shirin va taʼsirli qiroati Moskvadagi ikkinchi O‘zbek teatr odamlarni o‘ziga rom qilardi. Unga studiyasining bitiruvchisi Afandixon “Qoriy” nomini el-yurt bergan. Ismoilov ham bor edi [3.]. Yigitchan- ing ashula aytishga bo‘lgan layoqa- Qobil qorida musiqa va ashula- tini sezgan studiya rahbarlaridan ga bo‘lgan qiziqish juda yoshligidan, biri A.Ismoilov o‘sha davr o‘zbek otasi bilan bozor maydonlarida musiqasining yirik namoyandalari- o‘tkaziladigan turli sayl-tomoshalar- dan bo‘lgan bastakor Imomjon Ikro- da, to‘y-hashamlarda mash- movdan Qobil qorini eshitib ko‘rish- hur sozandayu hofizlar, dorbozu ni so‘raydi. Imomjon aka yigitchani qiziqchilar sanʼatiga mahliyo bo‘lgan tekshirib ko‘rgach, uning barcha kezlarida uyg‘ongan. Bora-bora bu registrlarda birdek go‘zal jaranglov- qiziqish kuchayib, hayotining maz- chi kuchli va yorqin ovoz, noyob mu- muniga aylangan. Mirpo‘lat hofiz, u siqiy qobiliyat egasi ekanini tushun- kishining otalari Mirxoliq hofiz sing- adi. Shu tariqa Qobil qori Imomjon ari nomdor hofizlar Qobil qori, Ma- Ikromovga shogird tushadi. Ustoz hamatjon, Turg‘unxo‘ja, Tojixo‘ja va uni o‘zi ishlaydigan Respublika radi- yana bir qancha yosh isteʼdodlarn- osi qoshidagi milliy ansamblga olib ing sanʼat yo‘liga kirishlariga katta keladi va u avval xorda, so‘ng O‘zbek hissa qo‘shgan. Ular mahalla guzari- ansamblida ishlay boshlaydi [4.] da yoshlarga o‘zlari ijro etib kelgan kuylar va ashulalardan o‘rgatishgan. Kunlarning birida yosh jurnalist va shoir G‘iyosiddin Soatiy o‘zining Asosiy xizmati Chorsu bozorida- “Yorni oynakdin qarang…” g‘azalini gi ichki ishlar bo‘limida bo‘lgan Mir- bastakorga taqdim qiladi. Bu haqda po‘lat aka 1929 yilning erta kuzida Imomjon Ikromov shunday eslab maktabni endigina bitirgan Qobil o‘tgan edi: “G‘azal o‘zbek mumtoz qori uchun yangi gap topib kelgan. adabiyoti anʼanalar asosida yozil- Uning so‘zlariga qaraganda, “yaqin- ganligi, unda Navoiyning “Farhod da Toshkentda TYUZ deb atalguchi, va Shirin” dostoni qahramonlari maxsus teatr ochilarmish. U o‘zbek nazarda tutilganligi, Farhod va Ma- bolalariga atalganmish. Shu kunlar- jnunlardagi kabi yuksak maʼnoli ishq da, o‘sha teatr uchun zarur bo‘lgan kuylanganligi diqqatimni tortdi. aktyorlarni tayyorlaydigan o‘quvxo- G‘azalning yettinchi bandidan tash- na (studiya) ish boshlabdi. U mahal- qari barchasi menga yoqdi. Oxirgi liy yoshlar orasidan teatrga yaroqli- bandda g‘azalning umumiy-hazin larini qidirayotganmish…”[2.] kayfiyatiga zid bo‘lgan ruhiyat bor

50 edi. Shu bois uni qisqartirdim. G‘azal Respublika radiosi Milliy ansam- menga ilhom bag‘ishladi. Ashulan- blining badiiy rahbari edi. Imom- ing kuyi juda tez pishdi. Uni shogird- jon aka askarga savol nazari bilan im Qobil qoriga o‘rgatdim. Ashula tikiladi. Nihoyat, askar gap boshlay- yaxshi chiqdi, uni badiiy kengashga di: “Aka, Qobil qori siz haqingizda ko‘rsatdik. Ammo ashulaning nomi ko‘p gapirardi. Ashulalaringizdan hanuz yo‘q edi. Shunda o‘sha payt- Qobil qorining xonishi orqali bahr- lar radio xoriga bosh bo‘lgan Abdul- amand bo‘lganman, deyarli ikki yil haq Sultonov: “Imom aka, kuyingiz front zahmatlarini birgalikda tort- juda so‘lim bo‘libdi, uning nomini dik. Shu yil boshida Qobil qori og‘ir “So‘lim” deb qo‘yaqolaylik”, dedilar. yaralandi. Men uni sudrab pana- Bu nom hammaga maʼqul bo‘ldi. roqqa oldim. Qobil qori sekin: “Xudo Ashulani 1933 yilda o‘tkazilgan Re- xohlasa omon qolsang, Toshkentga spublika ko‘rigiga tavsiya etishdi. yetganingda vokzaldan to‘g‘ri radio- Qobil qori ijrochi, men kuy muallifi, ga bor, uzoq emas. U yerda senga G‘iyosiddin Soatiy shoir sifatida ko‘ri- ko‘p bor gapirganim Imomjon akani kning bosh sovrini sohiblari bo‘ldik. so‘ra. Ustozimni men uchun mah- Ashula ikki bor – 1935 va 1939 yillar- kam quchoqla. Ustozga ayt, nuridiy- da bir necha million nusxada plas- dam qizalog‘imning peshonasidan tinka bo‘lib chiqarildi. Ashulaning men uchun o‘pib qo‘ysinlar”, – deb plastinkaga yozilgan variantidan shivirladi. So‘ng qaddini bir oz ko‘ta- o‘zimning ko‘nglim to‘lmagan. Sa- rishimni so‘radi. “Nega hammayoq babi komissiya aʼzolari o‘ychanroq suv quygandek jimjit?” – dedi. Va- tempda yaratilgan ashulani tez- holanki, o‘shanda atrof to‘s-to‘po- roq-sho‘xchanroq bo‘lsin, deb turib lon, snaryadlar yomg‘irdek yog‘ar, olganlar. Keyinchalik ashula 1958 yerni o‘g‘irdagi dondek yanchib, yili Orif Alimaxsumov ijrosida mag- ezg‘ilayotgandi. Qobil qori osmon- nit lentasiga yozilganda, ko‘nglim- ga tikilib qoldi, so‘ng yaxshi ko‘rgan dagidek bo‘lgan. ...” [5.]. ashulasi “So‘lim”ni boshladi: “Yorni oynakdin qarang, noz uyquda yot- Ko‘p o‘tmay Qobil qori O‘zbek ganmikan…” Yurtimizni sog‘ingani- davlat musiqali (keyinroq opera) mizda u shu ashulasini aytardi, biz teatriga yakkaxon qo‘shiqchi bo‘lib qo‘limizdan kelgancha jo‘r bo‘lardik. qabul qilindi. Teatrda qisqa muddat Qobil qori jimib qoldi. Sezdimki, bu ichida to‘rtta yirik opera va musiqali uning so‘nggi nafasi edi…” [6.]. drama spektakllarida bosh qahra- monlar (Farhod, Qodir, Qays, Jo‘ra) Qobil qorining halok bo‘lganligi partiyalarini ijro etib, mutaxassislar haqidagi xabar barchaning yurag- va tomoshabinlar eʼtirofiga sazovor ini o‘rtab yubordi. Chunki u O‘zbek bo‘ldi. U 1940-yili Moskva konser- musiqali teatriga o‘tguniga qadar, vatoriyasi qoshidagi O‘zbek opera hofiz sifatida shu yerda, shu ansam- studiyasiga muvaffaqiyatli qabul blda tanilgandi. Mahorati, yoqimli qilindi. Ammo mashʼum urush un- ovozi, go‘zal hulqi, insoniyligi bilan ing umriga zavol bo‘ldi. ko‘pchilikning mehrini qozongandi. 1943-yilning yoz oylarida uru- Imomjon Ikromov qo‘lida g‘ijjak shdan yarador bo‘lib qaytgan bir sozi bilan konsertga bosh bo‘lmoq- askar bastakor Imomjon Ikromovni dayu, ammo hayollari uni uzoqlar- so‘rab O‘zbekiston radiosiga ke- ga olib ketardi: 1941-yil iyun oyin- ladi. O‘shanda Imomjon Ikromov ing o‘rtalarida Imomjon Ikromov,