knowledge_12 หนอนแมลงวันลาย

การเพาะเล้ียงหนอนแมลงวัน เพอ่ื ทดแทนโปรตีนจากอาหารสัตว์ พิมพ์คร้งั ที่ 1 ปี พ.ศ. 2556 โดย ศูนยศ์ ึกษาการพัฒนาอา่ วค้งุ กระเบน อันเนอื่ งมาจากพระราชดาริ อาเภอทา่ ใหม่ จงั หวดั จันทบุรี รว่ มกบั สานกั งานคณะกรรมการพเิ ศษเพ่อื ประสานงานโครงการอนั เนอ่ื ง มาจากพระราชดาริ (สานกั งาน กปร.)

คานา การเลี้ยงสัตว์ปีกใหป้ ระสบความสาเรจ็ และได้ผลดี ต้องอาศยั ความร้ทู างด้านวิชาการ ตัง้ แตก่ ารคดั เลอื กสายพันธทุ์ ่ดี ี เล้ียงงา่ ย เจริญเตบิ โตเรว็ และทนทานตอ่ โรค รวมไปถงึ การจดั การ โรงเรือนทด่ี ี และผลผลติ มตี ลาดรองรบั แตส่ งิ่ ทขี่ าดไม่ไดแ้ ละเปน็ ปจั จยั ที่สาคัญสาหรบั การเล้ยี ง สัตวป์ ีก หรือสตั ว์ท่ัวไปคอื อาหารท่ีดมี คี ณุ ภาพ มีคณุ คา่ ทางโภชนาการครบถว้ น และราคาถกู ปัจจุบันเกษตรกรผเู้ ล้ียงสตั ว์รายยอ่ ย มักประสบปัญหา จากตน้ ทุนค่าอาหารสาเร็จรูปทมี่ รี าคา แพง ซงึ่ ปัญหาดงั กล่าวไดส้ ่งผลกระทบต่อวิถีชวี ติ และการประกอบอาชีพของเกษตรกรอยา่ ง หลกี เลย่ี งไม่ได้ ดังนนั้ เพ่อื ใหเ้ กษตรกรสามารถลดต้นทนุ คา่ อาหารลงได้ งานปศุสตั ว์ ศนู ยศ์ ึกษา การพฒั นาอา่ วค้งุ กระเบน อนั เนอ่ื งมาจากพระราชดาริ จึงเกดิ แนวคิดการนาวัตถดุ ิบท่ีเหลือใช้ จากภาคการเกษตรที่หาได้ในทอ้ งถิ่น เชน่ กากปู หวั ก้งุ เปลือกไข่ ราหยาบ ราละเอยี ด และผลไม้ สุก มาเปน็ วตั ถดุ บิ ในการเพาะหนอนสาหรับเลีย้ งสัตวป์ กี เพื่อทดแทน หรือลดตน้ ทนุ คา่ อาหาร สาเรจ็ รปู ท่มี รี าคาแพง อกี ทง้ั ยงั ปลอดภัยตอ่ ผู้บรโิ ภคและไม่สรา้ งมลภาวะตอ่ ส่งิ แวดลอ้ ม งานปศสุ ัตว์ ศูนยศ์ กึ ษาการพัฒนาอา่ วคงุ้ กระเบน อันเนอ่ื งมาจากพระราชดาริ

สารบญั หนา้ แมลงวนั บ้าน 1 วงจรชีวิตของแมลงวนั บ้าน ระยะตวั อ่อน 2 อาหารของแมลงวันบ้าน ปัจจยั ท่จี าเปน็ ตอ่ การเจรญิ เตบิ โตของหนอนแมลงวัน 3 คณุ ค่าทางอาหารของหนอนแมลงวนั วัสดทุ ่ีใช้สาหรบั การผลติ หนอน 3 ขนั้ ตอนการทานา้ มลู สกุ รหมกั ขน้ั ตอนการผลิตหนอน 4 ความต้องการอาหารสาหรบั สัตว์ปีก 4 ตน้ ทุนการผลิต 5 เอกสารอา้ งองิ 11 6 6 7 8



“...กสิกรรมและเกษตรกรรมเป็นเร่ืองสาคัญมาก ทา่ นทง้ั หลายจะต้องชว่ ยกันคน้ คว้าหาความรู้ และความชานาญใหก้ ว้างขวางยง่ิ ข้ึนเสมอ และพยายามสง่ เสรมิ เผยแพร่ความร้ทู ไ่ี ดศ้ กึ ษามาแกพ่ ่ี นอ้ งกสิกร และเกษตรกร ให้ได้ทราบถงึ วิธปี ฏิบตั ิอันถกู ต้องตามหลกั วิชาอกี ดว้ ย จงึ จะเกิด ประโยชนแ์ ก่สังคมในดา้ นน้ี และเป็นผลดีแกป่ ระเทศชาติสืบไป...” พระราชดารสั พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัว เม่อื วนั ท่ี 19 กรกฎาคม 2505 ในพิธีพระราชทานปรญิ ญาบัตรและอนุปริญญาบตั รของมหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์

1 การเพาะเลยี้ งหนอนแมลงวนั เพื่อทดแทนโปรตีนจากอาหารสัตว์ แมลงวนั บา้ น อยู่ในวงศ์แอนโทมิไอดี ( Family Anthomyidae) สกลุ มัสคา ( Genus Musca) แมลงวันบา้ นทพ่ี บมากท่ีสุด คือ Musca domestica แมลงวนั บ้านเป็นแมลงท่ีพบได้ทัว่ โลก ยกเว้นในเขตทม่ี อี ากาศหนาวเยน็ จดั เช่น แถบอาร์กติก แถบแอนตาร์กตกิ เปน็ ต้น เปน็ พาหะนา โรคหลายชนดิ ได้แก่ อหวิ าตกโรค ไข้รากสาด บิด ฯลฯ

2 วงจรชีวติ ของแมลงวนั วงจรชวี ิตของแมลงวนั บา้ น วงจรชีวติ ของแมลงวนั บ้านมี 4 ระยะ คือ ระยะเปน็ ไข่ ( egg stage) ระยะเป็นตวั ออ่ น (larva stage) ระยะเปน็ ดกั แด้ ( pupa stage) และระยะเปน็ ตวั แก่ ( adult stage) ซง่ึ ใชเ้ วลา ประมาณ 3 สัปดาห์ ชอบวางไข่ในสิ่งสกปรก เช่น อจุ จาระ กองมลู ฝอย ซากสัตว์ ฯลฯ วางไขไ่ ด้ ครง้ั ละประมาณ 75-150 ฟอง และสามารถวางไขไ่ ด้ 2-7 ครั้ง ได้ไขอ่ อกมาประมาณ 500 ฟอง ตลอดชัว่ อายขุ องมนั เม่อื ผสมพนั ธุแ์ ล้วแมลงวันตวั เมยี จะวางไขภ่ ายในระยะเวลาประมาณ 4 วัน ระยะเปน็ ไข่ แมลงวันบา้ นมกั จะวางไข่ตามมูลสตั ว์ สง่ิ ปฏกิ ลู มูลฝอยเปียก น้าเสยี และสารอินทรีย์ เน่าเปอื่ ยอ่นื ๆ ไข่มีรปู รา่ งรี มีสขี าวนวล ขนาดประมาณ 1 มลิ ลิเมตร หากมอี ากาศอบอุ่นจะฟัก ออกเป็นตัวอ่อนภายใน ½–1 วนั

3 ระยะตัวอ่อน ตวั อ่อนของแมลงวันบ้านมรี ปู รา่ งทรงกระบอก ปลายมขี า้ งหนึ่งเป็นรปู กรวย ขนาดยาว ประมาณ10-12 มลิ ลเิ มตร ตัวอ่อนลอกคราบ 3 คร้งั ถา้ มีอากาศอบอ่นุ ภายในเวลาประมาณ 4-7 วัน เปน็ ระยะทมี่ นั จะคลานออกมาจากส่ิงสกปรกท่ีมันอาศยั อยู่ ตกลงส่พู ้ืนดนิ กลายเปน็ ดักแด้ ระยะดักแด้ ดกั แด้ของแมลงวนั บา้ นมักอยูใ่ นท่ที ี่สงบ เชน่ ในดนิ กองเศษไม้ ใบหญา้ ฯลฯ ไม่ เคลือ่ นไหวไปไหน อายุของการเป็นดกั แด้ขึน้ อยู่กับอณุ หภมู ขิ องอากาศ มีความแปรผัน ต้งั แต่ 3 วนั เมอื่ มีอากาศอบอนุ่ แต่ถา้ มอี ากาศเย็น อาจนานถงึ 26 วนั ดักแด้จะลอกคราบกลายเปน็ ตัวแก่ ระยะตวั แก่ ตวั แก่ของแมลงวนั บา้ น ตวั ผมู้ ีขนาดตัวยาวประมาณ 5.8-6.5 มลิ ลเิ มตร สว่ นของตัว เมียยาวประมาณ 6-9 มลิ ลิเมตร มีสเี ทาหม่น มีหนวดเสน้ เล็กๆ 2 เส้น สาหรับรับความรู้สกึ มีปีก 2 คู่ มีลกั ษณะใสไมม่ ีเกล็ด มขี า 3 คู่ ส่วนอกมสี เี หลืองปนเทา มรี อยเส้นตามยาวแคบๆอยู่ 4 เสน้ ส่วนท้องมีสเี หลอื งและมีเสน้ ตามยาวแคบๆ เชน่ เดยี วกบั สว่ นอก สามารถบนิ ไดไ้ กลจาก แหล่งกาเนดิ ประมาณ 6 ไมล์ ภายในเวลา 24ชั่วโมง แต่โดยทั่วไปมันจะบนิ วนเวยี นหากนิ อย่ใู น ระยะเพียง 100-500 เมตร อาหารของแมลงวนั บา้ น แมลงวนั ตวั แกม่ อี ายุยนื ยาวประมาณ 1 เดอื น ได้แก่ อาหารของมนุษย์ มูลฝอยเปียก สิ่งปฏิกลู พืชผักหรอื สารอินทรียท์ ่เี นา่ เป่ือยอ่ืนๆ ปากของแมลงวันบ้านมีลักษณะคลา้ ยฟองนา้ ขนาดใหญ่ ใชส้ าหรบั ดดู อาหารเหลว ถ้าเป็นอาหารแข็ง แมลงวันบ้านจะสารอกเอาน้าลายและ นา้ ย่อยออกมา ทาให้อาหารแข็งถกู ละลายเป็นอาหารเหลวแลว้ จงึ จะกนิ เข้าไป การสารอกนา้ ยอ่ ย และน้าลายของแมลงวนั นจ้ี ะเป็นสาเหตใุ หน้ าเชอ้ื โรคสู่มนุษย์และสัตว์อ่นื ๆ แมลงวันบ้านจะพัก อาศัยนอนในตอนกลางคืน อยู่ตามเสน้ ลวด สายไฟฟ้า บนเพดาน ขอบบนของฝาผนงั หรือตาม ขอบหรอื พื้นผวิ ท่ีมคี วามขรุขระอ่นื ๆ

4 ปัจจัยท่จี าเปน็ ต่อการเจรญิ เติบโตของหนอนแมลงวัน ปัจจัยท่ีมผี ลตอ่ การเจรญิ เติบโตของแมลงวนั ประกอบไปดว้ ย อาหาร นา้ และอุณหภมู ิ ของอากาศเม่ืออุณหภูมิ และความชนื้ สัมพทั ธ์ของอากาศสูงขึน้ ส่งผลใหร้ ะยะเวลาของช่วงชีวติ จากไขถ่ งึ ตวั เต็มวัยส้นั ลงอาหารพวกแป้ง และน้าตาลช่วยใหอ้ ายขุ องแมลงวันยืนยาวขึ้น ส่วน อาหารพวกโปรตนี ชว่ ยในการสร้างเซลลส์ ืบพนั ธุ์ อุณหภมู ิทีเ่ หมาะสมต่อการเจรญิ เติบโตของ หนอนแมลงวนั ประมาณ 35-45 องศาเซลเซียส โดยแมลงวันแตล่ ะตัวสามารถวางไขไ่ ด้ประมาณ 1,000 ฟอง คณุ คา่ ทางอาหารของหนอนแมลงวนั คุณคา่ ทางโภชนาการของหนอนแมลงวนั ประกอบดว้ ย โปรตนี 45 % ไขมัน 15 % เยอื่ ใย 6 % เถา้ 16 % ความชืน้ 8 % และพลงั งาน 5,128 kcal/ kg ถือวา่ เป็นอาหารที่มีระดบั โภชนาการสูงชนดิ หนงึ่ เมือ่ เปรยี บเทยี บกบั ระดับโภชนาการของปลาปน่ อดั นา้ มนั และกากถั่ว เหลืองสกดั นา้ มัน จะเหน็ ได้วา่ ระดบั โปรตีนของหนอนแมลงวนั ท่ี 45 % ต่ากวา่ ของปลาปน่ ทมี่ ี โปรตนี 55 % แตใ่ กล้เคียงกับของกากถ่วั เหลืองสกัดนา้ มนั ทมี่ ี ระดบั โปรตนี 44 %

5 วสั ดทุ ใี่ ชส้ าหรบั การผลติ หนอน 1. ถงั พลาสติกขนาด 30 แกลลอน 2. กากปูและหวั กงุ้ 3. เปลอื กไข่ไก่ 4. ราหยาบ หรือละเอียด 5. ผลไมส้ ุก 6. น้ามูลสุกรหมัก หรือ EM

6 ขั้นตอนการทานา้ มูลสกุ รหมกั 1. ใชถ้ งั พลาสตกิ พรอ้ มฝาปดิ จานวน 1 ใบ ขนาด 20 แกลลอน 2. มลู สุกร จานวน 10 กก . 3. กากน้าตาล จานวน 5 กก . 4. พด. 2 จานวน 1 ซอง 5. น้าเปลา่ จานวน 10 ลติ ร ขั้นตอนการผลิตหนอน 1. นาถงั พลาสติก ขนาด 30 แกลลอน มาเจาะรูระบายนา้ ด้านล่าง 1 รใู สท่ อ่ 4 หุน 2. ชัง่ ราหยาบ 16 กก. 3. ชง่ั ราละเอียด 4 กก. 4. หนั่ ผลไม้สุกให้มีขนาด 2-4 ซม. 4 กก. 5. หวั กุง้ /กากป/ู เปลือกไข่ 4 กก. 6. น้ามูลสกุ รหมกั หรอื EM 4 ลติ ร ผสมน้า 12 ลติ ร 7. นาราหยาบ, ราละเอียด, ผลไม้สกุ , กากปหู รือเปลือก ไขค่ ลุกเคลา้ ให้เขา้ กันและใชน้ ้ามูลสุกรหมักหรือ EM ราดให้ทัว่ เคล้ากันใหพ้ อหมาดๆ นาใส่ถังพลาสติก ใชห้ วั ก้งุ หรือกากปโู รยด้านหนา้ พอประมาณ ปดิ ฝาแบบไม่สนทิ ตัง้ ไว้ในทรี่ ่ม รอแมลงวนั มาไข่ ท้ิงไว้ 3-5 วนั จึงนาหนอนท่ไี ดม้ าใช้เลยี้ งสตั ว์ ปกี

7 ตารางท่ี 1 ความต้องการอาหารสาหรบั สัตวป์ ีก แต่ละชนิด (กรัม/วนั ) ชนดิ ชว่ งอายุ (สปั ดาห)์ สัตว์ 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 ไก่ไข่ 14 32 56 70 76 80 84 90 94 100 110 เป็ดไข่ 2.1 4.1 10.6 13.6 14.7 35.7 41.4 42.9 45.7 64.3 78.6 เปด็ เทศ กินเต็มที่ 85 83 79 81 83 85 87 89 ไก่เบตง 7 11 30 33 55 55 64 69 80 80 80 ไก่ พืน้ เมือง 7 11 30 33 55 55 64 69 80 80 80

8 ตน้ ทนุ การผลติ ขนาดถงั 30 แกลลอน กากปู/ปลาเหยอ่ื วัตถุดบิ จานวน ราคา รวม (กโิ ลกรมั ) (บาท) (บาท) 1.ราหยาบ 2.ราละเอียด 16 6 96 3.ผลไมส้ กุ เชน่ กลว้ ย,มะละกอ 40 4.นา้ หมกั มลู สุกร 4 10 28 5.กากป*ู 18 47 - รวม 36 182 4- 31 29 รายการ รวม ผลติ หนอนแมลงวันได้ 17 กโิ ลกรัม วตั ถุดิบคงเหลอื 25 กโิ ลกรมั 42 กิโลกรัม รวม 4.33 บาท/กิโลกรมั ตน้ ทุนการผลิต (182 บาท / 42 กโิ ลกรมั ) *หมายเหตุ ไดม้ าจากชาวบ้าน, ชาวประมง

9 ต้นทนุ การผลิตขนาดถงั 30 แกลลอน วตั ถุดบิ หัวก้งุ ราคา รวม (บาท) (บาท) 1.ราหยาบ จานวน 2.ราละเอยี ด (กโิ ลกรมั ) 6 96 3.ผลไมส้ กุ เช่น กลว้ ย,มะละกอ 10 40 4.น้าหมกั มลู สกุ ร 16 7 28 5.หัวก้งุ 4 6 18 4 5 20 รวม 3 4 34 202 31 รายการ รวม ผลิตหนอนแมลงวันได้ 12 กิโลกรมั วตั ถดุ บิ คงเหลอื 25 กิโลกรัม 37 กโิ ลกรัม รวม 5.45 บาท/กโิ ลกรมั ตน้ ทุนการผลติ (202 บาท / 37 กิโลกรมั )

10 เปรยี บเทียบความแตกตา่ งระหว่างอาหารสาเร็จรปู กบั หนอนแมลงวัน อาหารสาเรจ็ รปู รายการ รวม(บาท) 176 หนอนแมลงวนั เล้ียงไกไ่ ข่ 100 ตัว ใชอ้ าหาร 110 กรมั /ตัว/วนั และวัตถุดิบคงเหลอื อาหารกิโลกรมั ละ 16 บาท (16 บาท x 11 กโิ ลกรัม) 56.29 70.85 - กากปู เลย้ี งไก่ไข่ 100 ตัว ใชอ้ าหาร 130 กรมั /ตวั /วนั - หัวกงุ้ (4.33 บาท x 13 กโิ ลกรัม) (5.45 บาท x 13 กโิ ลกรมั ) สามารถลดต้นทนุ อาหารสตั ว์ได้ 119.71 105.15 - กากปู (176 – 56.29) - หวั กุง้ (176 – 70.85)

11 เอกสารอา้ งอิง ศูนยว์ ิจยั และพฒั นาประมงน้าจืดปราจนี บุรี กรมประมง. กระทรวงเกษตรและสหกรณ,์ การเพาะหนอนแมลงวัน. แหล่งทมี่ า : http://www.dld.go.th/pvlo_pcr สานักงานปศสุ ัตว์อาเภอเทิง จงั หวัดเชยี งราย. กรมปศุสตั ว์, กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. แหลง่ ทม่ี า : http://thoengpasusat.blogspot.com/2010/05/blog-post.html