คู่มือแนวทางการนำสิ่งแปลกปลอมออก - พรษมน ศรีโปฎก 61102301096

คูม่ ือหัตถการ วิชาการรักษาพยาบาลเบอื้ งตน้ 2 พย.1426 พรรษมน ศรีโปฎก นศ.พยบ

แนวทาง การนาสงิ่ แปลกปลอมออก (Foreign Bodies - Removal)

คานา คู่มือแนวทางการนาสง่ิ แปลกปลอมออกจากแผล (Foreign Bodies – Removal) ฉบับนเี้ ปน็ ส่วนหนงึ่ ของวชิ าการรกั ษาพยาบาลเบอื้ งตน้ (พย.1426 )ซ่ึงผู้จัดทามวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พอื่ ศึกษา ค้นควา้ และเผยแพรค่ วามรเู้ กยี่ วกับการนาสง่ิ แปลกปลอมออกจากตาและหู ซ่ึงเนอื้ หา ประกอบไปด้วยการเตรยี มพรอ้ ม การทาหัตถการ และคาแนะนาหลงั ให้การรกั ษา พร้อม ภาพประกอบเพอ่ื ใหผ้ ู้ศกึ ษาเกดิ ความเขา้ ใจมากย่ิงขน้ึ ทั้งนผี้ ู้จดั ทาหวงั เปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ คมู่ อื ฉบบั นจี้ ะมปี ระโยชนแ์ กผ่ ู้ที่ศกึ ษาการนาสงิ่ แปลกปลอมออก ( Foreign Bodies – Removal ) หากมขี อ้ เสนอแนะหรอื ข้อผดิ พลาด ประการใด ผู้จัดทาขอนอ้ มรบั ไวแ้ ละขออภยั มา ณ ที่นี่ดว้ ย พรรษมน ศรีโปฎก นศ.พยบ

สารบัญ หน้า เร่ือง 1 2 คานา 3 วัตถปุ ระสงค์ 4 การนาสง่ิ แปลกปลอมออกจากตา 9 การเตรยี มผปู้ ว่ ย 16 การเตรยี มอปุ กรณ์ ขั้นตอนการทาหัตถการ การนาสงิ่ แปลกปลอมออกจากรหู ู วิธีทา Ear irrigation อ้างอิง

1 เพือ่ นาสงิ่ แปลกปลอมออกจากรา่ งกาย วัตถุประสงค์ 2 เพื่อปอ้ งกนั การเกดิ ปฏกิ ริ ยิ าระหวา่ งสงิ่ แปลกปลอมกบั รา่ งกาย 3 เพื่อนาสง่ิ แปลกปลอมซง่ึ จะกดี ขวางการ หายของแผลออก

1 1 การนาสิ่งแปลกปลอม ออกจากตา

การเตรียมผูปวย 2 • 1. ขออนญุ าต บอกวัตถปุ ระสงค อธิบายขนั้ ตอน และบอกผปู วยวาจะรสู กึ ไมสบายตา เล็กนอยระหวางพลกิ เปลอื กตา และแนะนาใหผอนคลายไมเกร็งบีบตาและอยนู ่ิงๆ ใชเวลา ไมนาน • 2. ใหความมนั่ ใจวาอาการจะดขี น้ึ หลังจากสามารถนาสง่ิ แปลกปลอมออกจากตาไดสาเรจ็

การเตรียมอุปกรณ์ 3 • 1. ไม้พันสาลี • 2. ด้ามไมพ้ ันสาลี หรือด้ามปากกาลูกลื่น สาหรับชว่ ยพลกิ หนงั ตา • 3. ไฟฉายธรรมดา และไฟฉาย black light หรือสีน้าเงนิ (cobalt blue) • 4. แถบย้อมสี fluorescein • 5. Normal saline solution • 6. ยาปฏิชวี นะหยอดตา และยาขผี้ งึ้ ปฏชิ วี นะปายตา • 7. แผ่นปดิ ตา eye pad 1 แผ่น • 8. พลาสเตอร์ micropore ขนาด 1 นิว้ 1 ม้วน

ขั้นตอนการทาหัตถการ 4 • - ลางมือและใสถุงมือ • - ใหผปู วยมองขนึ้ บน ดึงหนังตาลางลงแลวสอดแถบยอมสี fluoresceinลงไปที่ Lower fornix แลวใหผปู วยหลับตา โดยคาแถบยอมสfี luorescein ไว1 นาที หรอื รอจนเหน็ แถบสี เปยกดวยนา้ ตาเกนิ กวา 4 ม.ม.จากขอบตาลาง ดงึ หนังตาลางใหแบะ ออกอกี ครัง้ แลวดึงแถบกระดาษออก • - บอกใหผปู วยมองลงต่า

ขั้นตอนการทาหัตถการ (ตอ่ ) 5 • เตรียมพลกิ หนังตาโดยใชน้ิวชแี้ ละน้วิ หวั แมมอื ขางทถี่ นัดหยบิ จับหนังตาบนใกลขอบตาหรอื แผงขนตา • ใชมืออีกขางหยบิ ไมพันสาลกี ดทกี่ ลางหนังตาบน สวน ทีอ่ ยูเหนือตอtarsal plate พรอมกับพลกิ หนังตาบนขน้ึ • เมือ่ พลิกหนังตาบนขึน้ ไดแลว ใหใชนว้ิ หวั แมมอื ทีจ่ ับขอบตา • กดเบาๆใหหนังตาที่พลิกไดสาเรจ็ แลวคงนง่ิ อยกู บั ทไี่ ว ปองกันหนังตาพลกิ กลับ

ขั้นตอนการทาหัตถการ (ต่อ) 6 • สองไฟฉายมองหา สิ่งแปลกปลอม บริเวณ upper tarsal conjunctiva ถาสิ่งแปลกปลอมนัน้ ใหญพอ กจ็ ะมองเหน็ ไดโดยงายดงั ภาพแตถาสง่ิ แปลกปลอมเลก็ มาก ใหใชไฟฉาย สี blacklight สอง แลวมองหาตาแหนง ที่มีจุดสีเขียวของสีFluorescein ติดอยูซึ่งมักจะเปนตาแหนงที่มีสิ่ง แปลกปลอมอยู่ • ใชไมพันสาลีเปยกชุบดวยนา้ เกลือปลอดเชื้อ ปาดเบาๆตรงตาแหนงที่สงิ่ แปลกปลอมอยู • เมือ่ เขีย่ เสร็จ ใหตรวจซ้าวาไมมีส่ิงแปลกปลอมหลงเหลือไว • ปลอยนว้ิ ที่จับขอบหนังตาออก พรอมกับใหผูปวยกลอกตามองขึ้นขางบน หนังตาจะพลิกกลับสู ตาแหนงปกติเอง • ใชไฟฉายสองตรวจตา มองหาวายังมีส่ิงแปลกปลอมอื่นหลงเหลือติดคางอยูอีกหรือไมและถาม อาการอีกครัง้ วาระคายเคืองหรือไม • หากผูปวยรสู ึกดีขึน้ หายระคายเคืองตา ใหจายยาหยอดตาปฏชิ ีวนะใหผูปวยกลับไปหยอด ตอทีบ่ าน

ขั้นตอนการทาหัตถการ (ตอ่ ) 7 • หากพบ cornealabrasionรวมดวยและยังคงมอี าการระคายเคอื ง ใหปายตาดวยยา ขีผ้ ง้ึ ปฏชิ ีวนะแลวปดดวย eye pad • แสดงส่ิงแปลกปลอมทีเ่ ขี่ยออกมาไดบนไมพันสาลีใหผูปวยดูเพื่อยืนยันใหผูปวยสบาย ใจ วาสงิ่ แปลกปลอมไดถูกกาจัดออกมาแลว

8 1 เมื่อครบ 24 ชัว่ โมง ใหผูปวย เอา eye pad ออกเองได้ แนะนาผูปวยหลังการ ทาหัตถการ ถายังไมหายปวดใน 24 ช.ม. ใหกลับมาพบแพทยใหม่ 2

9 2 การนาส่ิงแปลกปลอม ออกจากหู

10 • ลักษณะทางกายวภิ าคทัว่ ไปของหู ปกตชิ อ่ งหมู คี วามยาวไมเ่ กนิ 2.5 เซนตเิ มตร (5) ความกวา้ งประมาณ 0.7-0.9 เซนติเมตรโดยสว่ นผนังดา้ นหนา้ ของชอ่ งหจู ะยาว กว่าผนังดา้ นหลังของชอ่ งหปู ระมาณ 0.6 เซนตเิ มตร หน่งึ ในสามของชอ่ งหดู ้านนอก ประกอบดว้ ยกระดูกอ่อนซึง่ ตอ่ ไปกับกระดูกออ่ นของใบหู ส่วนทเี่ หลือลกึ ลงไปอกี สอง ในสามของชอ่ งหจู ะเปน็ สว่ นของกระดูกแข็ง ช่องหมู สี ว่ นประกอบของชัน้ เยอื้ บผุ วิ หนัง ที่หลุดลอก มีต่อมทที่ าหนา้ ทใี่ นการสรา้ งเหงอื่ ไขมัน รวมถงึ ขนในชอ่ งหู สิ่งเหลา่ นมี้ ี หน้าทผี่ ลติ ขีห้ ู (cerumen) และปกปอ้ งสง่ิ แปลกปลอมเขา้ ไปในรหู ู รวมถึงมหี นา้ ที่ ปรับสภาพแวดลอ้ มชอ่ งหใู ห้มคี วามเปน็ กรดออ่ นๆ (pH 6-6.5) ทาใหช้ อ่ งหมู ลี ักษณะ ที่น้าไมย่ ดึ เกาะ (hydrophobic) ซงึ่ เป็นกลไกปอ้ งกันตัวเองอยา่ งหน่ึง (self- protecting mechanism) โดยปกตแิ ล้วสง่ิ แปลกปลอมในชอ่ งหมู กั จะติดที่บรเิ วณ รอยตอ่ ระหวา่ งกระดูกอ่อนและกระดูกแข็งในชอ่ งหู (itshmus) เนื่องจากเปน็ ส่วนที่ แคบทสี่ ดุ ในช่องหนู ัน้ เอง ดังนัน้ การเอาสงิ่ แปลกปลอมออกจากชอ่ งหนู ัน้ หากนาส่ิง แปลกปลอมผา่ นส่วนทแี่ คบนี้ได้เมอื่ ไรกม็ ักจะทาได้งา่ ยและสะดวกมากยง่ิ ขนึ้

อาการและอาการแสดง 11 เสียงดังในหู (tinnitus) หอู ือ้ หรอื การได้ยนิ ลดลง ปวดห,ู หนองไหล เกิดความราคาญในหู

หากจาแนกลักษณะส่ิงแปลกปลอมในช่องหู 12 สามารถแบ่งไดด้ ังนี้ 1. สิง่ แปลกปลอมทไี่ มม่ ชี วี ติ สิง่ แปลกปลอมประเภทนีข้ น้ึ อยูก่ ับวา่ วัตถเุ หลา่ นั้นเปน็ อะไร ซ่งึ อาจจะเป็นสง่ิ ที่ใชอ้ ยู่รอบตัว เช่นเศษสาลีปัน่ หู หรือเปน็ ชน้ิ ส่วนของเลน่ เด็กชิ้นเล็กๆ เชน่ ลูกกระสุนปืนอัดลม เป็นต้น 2. สง่ิ แปลกปลอมทมี่ ชี วี ติ สิง่ แปลกปลอมประเภทนีอ้ าจจะสร้างความเจบ็ ปวดใหก้ ับผูป้ ว่ ย ได้ซ่งึ ขน้ึ อยู่กับชนิดและรวมทัง้ ขนาดของสิ่งมีชีวติ นั้น สงิ่ มีชีวิตที่พบไดใ้ นหูแตไ่ มไ่ ดส้ ร้าง ความเจ็บปวด ได้แก่ ยงุ แมลงหวี่ ตัวหนอน เปน็ ตน้ ซ่งึ กลุม่ นี้อาจจะสรา้ งความราคาญ ใหก้ ับผูป้ ว่ ย สิง่ มีชีวติ ที่พบไดใ้ นหูแตส่ ามารถสรา้ งความเจ็บปวดได้ ไดแ้ ก่ มด เห็บ ตั๊กแตน แมลงสาบ เปน็ ต้น

13 รูปที่ 1 ส่งิ แปลกปลอมทีไ่ มม่ ชี ีวติ ในชอ่ งหู (เศษพลาสตกิ )

14 รูปที่ 2 สงิ่ แปลกปลอมที่มชี วี ติ ในชอ่ งหู (ตัวเหบ็ ) รูปที่ 3 ส่งิ แปลกปลอมที่ไมม่ ชี ีวติ ในชอ่ งหู (ตัวแมลง)

การรักษาสง่ิ แปลกปลอมในชอ่ งหูสามารถ 15 เอาออกไดห้ ลายวธิ ี ขึ้นอยู่กับชนดิ ของสิ่งแปลกปลอมในแตล่ ะชนดิ เช่น • การลา้ งออกดว้ ยนา้ (ear irrigation) • การดูดออก(suction catheter) • ใช้เครอื่ งมอื ชนดิ ต่างๆ (cerumen loop, right-angled hook, alligator forceps) หยิบออกในกรณที สี่ ง่ิ แปลกปลอมมชี วี ติ ทีเ่ คลอื่ นไหวไดอ้ ย่างเชน่ แมลง เหบ็ สุนัข มีความ จาเปน็ ต้องใหส้ ง่ิ มชี วี ติ เหลา่ นัน้ ตายเสยี กอ่ นเพอื่ ลดการบาดเจบ็ ระหวา่ งสง่ิ มีชวี ติ นัน้ มี การด้นิ หรือกดั ผปู้ ว่ ยระหวา่ งการพยายามเอาส่งิ แปลกปลอมออก สารที่ใชไ้ ดด้ ีในการ ทาใหส้ ง่ิ มชี วี ติ เหลา่ นตี้ ายไดแ้ ก่ นา้ มันหรอื แอลกอฮอล์ เป็นต้น หากขนาดเลก็ และเบา สามารถเอาออกไดโ้ ดยใชต้ ัวดดู (suction catheter) เพือ่ นาเอาสง่ิ แปลกปลอมออก

วธิ ีทา Ear irrigation 16 ขอ้ บง่ ชใี้ นการฉดี นา้ ล้างชอ่ งหู (Ear irrigation) - ขหี้ ูอดุ ตันขนาดเลก็ ทีส่ ามารถผ่านออกจากช่องหไู ด้ - สง่ิ แปลกปลอมทีไ่ มม่ ีชีวติ ขนาดเล็ก เชน่ เศษยางลบ เศษทราย ลูกปัดขนาดเล็ก เปน็ ตน้ วัสดุอุปกรณ์ 1. ชามรูปไต 2. น้าสะอาด อุณหภูมิประมาณ 37 องศาเซลเซียส เพื่อปอ้ งกันการเกิด 3. อาการเวียนศีรษะบ้านหมุนจากนา้ เย็นหรือนา้ ร้อนกระตุน้ 4. กระบอกเขม็ ฉีดยา ขนาด 20 ซซี ี 5. เขม็ ตัดปลายสาหรับฉีดน้า (suction tip)

วธิ ีทา Ear irrigation (ต่อ) 17 ขั้นตอนการปฏบิ ัติ 1. เตรียมผู้ป่วยในทา่ นัง่ ตะแคงศีรษะไปดา้ นตรงขา้ มกับพยาธิสภาพ 2. ใชก้ ระบอกเขม็ ฉีดยาดูดนา้ ให้เตม็ กระบอกและสวมเขม็ ตดั ปลายใหแ้ น่น 3. ใช้มือหน่งึ ขา้ งหน่ึงดงึ ใบหูผูป้ ่วยไปทางดา้ นหลังและดา้ นบนเพือ่ ทาใหช้ ่องหูเป็นช่องตรงง่ายต่อ การมองและการใส่เครื่องมือ 4. นากระบอกฉีดยาพรอ้ มสวมเข็มตดั ปลาย สอดปลายเข็มใหล้ ึกประมาณ 0.5 ซม.จากปากรูหู โดยวางปลายเขม็ ให้แนบกับชอ่ งหูดา้ นบน หรือด้านหลังแล้วฉีดนา้ ด้วยความแรงของน้าพอเหมาะ และตอ่ เนือ่ งใหก้ ระทบบรเิ วณช่องหูเพ่ือใหน้ ้าสามารถพาสิ่งแปลกปลอมหลุดลอยมาพร้อมกับนา้ ที่ ฉีดได้ ภาวะแทรกซอ้ น - เยื่อแกว้ หูทะลุ - ผวิ หนังบริเวณช่องหไู ดร้ ับบาดเจบ็ จากเครือ่ งมือที่ใส่เข้าไป - การไดย้ นิ ลดลงจากการบาดเจ็บต่อกระดูกนาเสียงหรอื เยื่อแก้วหู

18 รูปที่ 6 การใช้วธิ ี Ear irrigation เพื่อนาสิ่งแปลกปลอมออก (เมด็ ทราย) หากสง่ิ แปลกปลอมนนั้ มีลักษณะทีม่ ีนา้ หนกั ไมม่ ากเกนิ ไปและเลก็ พอทีจ่ ะผา่ น สว่ นของชอ่ งหูได้ สามารถใชน้ า้ ฉีดลา้ งชอ่ งหูในการนาสง่ิ แปลกปลอมออก ต้องระมัดระวงั สงิ่ แปลกปลอมประเภทสง่ิ มีชวี ิตและสงิ่ แปลกปลอมที่อมุ้ นา้ ได้ เชน่ เมล็ด พืชทีอ่ ัดแนน่ อยใู่ นหู เนือ่ งจากจะทาให้สง่ิ แปลกปลอมบวมและขยายใหญข่ ึน้ ทาใหย้ ากตอ่ การเอาออกอีกทัง้ การเปอื่ ยยุย้ กส็ รา้ งปญั หาในการเอาสง่ิ แปลกปลอมออกอย่างมาก

19 รูปที่ 4 การใช้ suction catheter เพื่อนาสง่ิ แปลกปลอม (เศษโฟม) ออก

20 รูปที่ 5 การใช้ right-angled hook เพือ่ นาสง่ิ แปลกปลอม (ยางลบ) ออก กรณที สี่ ิ่งแปลกปลอมมรี ปู รา่ งทคี่ ่อนขา้ งกลมและแขง็ ไมส่ ามารถจะดดู หรอื ไมส่ ามารถ จะใชเ้ ครือ่ งมอื ทสี่ ามารถหนบี (alligator forceps) เอาออกได้ จาเปน็ ตอ้ งใชเ้ ครอื่ งมอื ประเภทที่ มีตะขอเกยี่ ว(right-angled hook) สอดไปทางดา้ นหลงั ของส่ิงแปลกปลอมและพยายามดนั ออกมา

แนะนาผปู วยหลังการปฏิบัติ 21 1. ถาไมมเี ลือดออกหรอื บาดเจ็บระหวางการทาหัตถการ ใหระวงั อยาใหนา้ํ เขาหูในชวง 2-3 วันแรก 2. ถามีอาการปวดหู ใหกลับมาพบแพทย 3. ถามีบาดแผลหรอื เลอื ดออกจากการเอาสงิ่ แปลกปลอมออก ใหยาแกปวดและยาฆาเชือ้ 4. นัดเพอื่ ติดตามอาการอีก 7 วัน 5. ใหผปู กครองระมัดระวงั ในการดแู ลสงิ่ ของทีอ่ ยูใกลตัวเดก็ มิใหเดก็ จบั ยดั เขารหู ู

อ้างองิ ธงชยั พงศมฆพฒั น ,ครรชติ เทพ ตนั่ เผาพงษ.บทที่ 26 สิ่งแปลกปลอมใน หู คอ จมูก. ใน: สภุ าวดี ประคณุ หังสติ บรรณาธกิ าร. ตาํ ราโสต ศอ นาสกิ วิทยา.กรงุ เทพ :โฮลิ สติก พบั ลชิ ชิง่ ,2550:402-411 Francis HW. Anatomy of the temporal bone, external ear and middle ear. In: Flint PW, Haughey BH, Lund VJ, Niparko JK, Robbins KT, Thomas JR, Lesperance MM, editors. Cummings otolaryngology-head and neck surgery, 6th ed. Philadelphia: Saunders; 2015. p. 1977-86.