บทที่ 5 การสืบค้นสารสนเทศ

การจดั เกบ็ และการคน้ คนื สารสนเทศ 421-321 อาจารย์ ดร.นวพล แก้วสุวรรณ สาขาการจัดการสารสนเทศ ภาควชิ าบรรณารกั ษศาสตรแ์ ละสารนเิ ทศศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครนิ ทร์

จดุ มงุ่ หมายรายวิชา • เพื่อใหน้ กั ศึกษามีความรู้ ความเข้าใจ ความหมาย ความสาคญั บทบาทของสารสนเทศ • เพอื่ ให้นักศึกษาตระหนักถึงความสาคัญของการศึกษาค้นคว้า เพ่อื การศกึ ษาในระดับอุดมศกึ ษา • เพื่อใหน้ ักศึกษามคี วามรู้ ความเขา้ ใจในระบบการจดั เก็บและการใช้ทรพั ยากรสารสนเทศ • เพือ่ ใหน้ ักศึกษามที ักษะในการสืบคน้ สารสนเทศดว้ ยเทคโนโลยี

การประเมนิ ผลการเรียน • ประเมนิ ผลจากพฤตกิ รรมการเข้าห้องเรียน • ประเมนิ ผลการร่วมกิจกรรมในชน้ั เรยี น • ประเมินผลจากการสง่ งานที่ไดร้ ับมอบหมายตรงตามเวลา

บทท่ี 5 การสืบคน้ สารสนเทศ

ในการทาการสืบคน้ สารสนเทศอยา่ งมีประสทิ ธภิ าพ ละไดผ้ ลลพั ธต์ รงกับความตอ้ งการ ขอ้ มูลครบถว้ นน้นั ผูส้ บื ค้นจาเปน็ จะต้องมพี ืน้ ฐาน ความรู้ และทกั ษะพื้นฐานเกย่ี วกบั เครือ่ งมือ อปุ กรณ์ และวิธกี ารใชง้ านฐานข้อมูลเสยี ก่อน ในประเดน็ แรก จะต้องเข้าใจคาวา่ “การสืบค้น สารสนเทศ” การสบื คน้ สารสนเทศ หมายถึง กระบวนการ วิธีการในการที่จะเขา้ ถงึ สารสนเทศที่ตนเอง ต้องการ โดยผู้ใชจ้ ะตอ้ งรู้ความต้องการสารสนเทศของตนเอง และเลือกใช้เคร่ืองมอื ในการสืบค้น อยา่ งถูกต้องเหมาะสม โดยแบ่งออกเป็น วิธี ดังน้ี

1. การสบื คน้ สารสนเทศด้วยระบบมือ (MANUAL SYSTEM) เป็นวิธีการสบื คน้ โดยผูใ้ ชล้ ง มอื ในการปฏิบตั ิการคน้ หาสารสนเทศท่ตี นเองตอ้ งการเอง อาทิ การค้นหาหนังสอื ตามชั้นวางใน หอ้ งสมุด การเลอื กส่อื ตามแหล่งทแ่ี ยกประเภทจากชัน้ วางหรอื กล่องเกบ็ การค้นหาจาดดชั นวี ารสาร หรือการคน้ หาสารสนเทศจากบตั รรายการที่จัดเก็บ 2. การสืบคน้ สารสนเทศดว้ ยระบบคอมพวิ เตอร์ (COMPUTER SYSTEM) เปน็ การสืบคน้ สารสนเทศท่ตี รงกบั ความต้องการโดยใชร้ ะบบคอมพิวเตอรท์ บ่ี รกิ าร สืบค้นสารสนเทศท่ีจดั เกบ็ อย่ใู น ระบบฐานข้อมลู อาทิ การค้นสารสนเทศจากฐานข้อมลู หนังสืออิเลก็ ทรอนิกส์ วารสารอเิ ล็กทรอนกิ ส์ ระบบฐานข้อมลู วิทยานพิ นธ์ และการสืบค้นสารสนเทศจากระบบอินเทอรเ์ นท็ เปน็ ต้น

เทคนิคในการสืบค้นสารสนเทศ 1. การสืบคน้ ข้ันพนื้ ฐาน (BASIC SEARCH ) เปน็ วธิ ีการสบื ค้นสารสนเทศโดยใชค้ าโดดหรือคาผสมเพียง 1 คา ในการ สืบคน้ ขอ้ มูลโดยไม่ตอ้ งสร้างประโยคคาค้นท่ยี ุง่ ยาก ซับซอ้ น อาจจะระบุหรอื ไม่ระบุ เขตของข้อมลู สืบคน้ จากคาสาคญั หรือสบื ค้นจากทกุ เขตข้อมลู ซง่ึ ผลทไ่ี ด้จากการ สบื ค้นจะมจี านวนมาก ตอ้ งกล่ันกรองเพือ่ ให้ได้สารสนเทศทตี่ อ้ งการ



2. การสืบค้นข้นั สูง (ADVANCED SEARCH ) เป็นวธิ ีการสบื คน้ ที่มีความซับซ้อนมากกว่าแบบพ้ืนฐาน มเี ทคนคิ และรูปแบบในการสืบค้นทีผ่ ูส้ ืบค้นสามารถจากัดขอบเขตของการค้นหา สารสนเทศให้เจาะจงเพ่มิ มากขนึ้ เพอ่ื ให้ไดส้ ารสนเทศทตี่ รงกบั ความ ต้องการมากทีส่ ุด

เทคนคิ ตรรกบูลนี (BOOLEAN LOGIC) สืบคน้ โดยอาศัยตวั กระทา 3 ตวั คือ AND, OR, NOT AND หรือเคร่ืองหมาย + ใช้เช่อื มคาค้นเพอื่ จากัดขอบเขตการค้นใหแ้ คบลง OR ใชเ้ ชอ่ื มคาค้นเพอ่ื ขยายขอบเขตการคน้ ใหก้ วา้ งขน้ึ NOT หรือเครื่องหมาย - ใชเ้ ช่อื มคาคน้ เพอื่ จากัดขอบเขตการค้นใหแ้ คบลง

strawberry AND vanilla AND chocolate. AND ใชเ้ ชื่อมคาเพอื่ จากดั ขอบเขตการคน้ ให้แคบลง ยิง่ เพ่ิม AND การสบื ค้นย่ิงแคบมากขึน้ ต้องพมิ พ์ AND ดว้ ยอักษรตัวพิมพใ์ หญ่ * มกั ใช้เชอ่ื มคาคน้ ท่มี ีแนวคดิ ตา่ งกนั ข้อมลู ทไ่ี ดจ้ ะมคี าเฉพาะท่ีตอ้ งการอย่ใู น เอกสาร Research AND Computer

strawberry OR vanilla OR chocolate. OR ใชเ้ ชอื่ มคาค้นเพ่อื ขยายขอบเขตการค้นให้กว้างข้นึ ยงิ่ เพ่ิม OR การสบื ค้นยงิ่ กวา้ งมากขึน้ มกั ใช้เช่ือมคาคน้ ท่ีมแี นวคิดเหมือนกนั ขอ้ มูลทีไ่ ด้จะมคี าใดคาหน่งึ ปรากฏนึง่ หรอื ทงั้ สอง คาปรากฏ เชน่ Research OR Computer

NOT หรอื AND NOT หรอื OR NOT ใชเ้ ชอ่ื มคาค้นเพ่อื จากดั ขอบเขตการคน้ ให้ แคบลง โดยตัดเรือ่ งที่ไม่ตอ้ งการออก strawberry AND strawberry OR Vanilla NOT Vanilla NOT chocolate. chocolate.

เปรียบเทียบการใชต้ วั เช่ือม 3 ตวั เช่ือมของเทคนคิ ตรรกบลู ีน (คน้ จาก ScienceDirect) สว่ นทบึ แสดงผลที่คน้ ได้ การกาหนดคาค้น ลักษณะของผลท่ีได้ จานวนผลทีค่ น้ ได้ Research AND สารสนเทศท่ีเกี่ยวกับทั้ง 23029 รายการ Computer งานวิจัยและคอมพิวเตอร์ รวมกัน Research OR Computer ส า ร ส น เ ท ศ ท่ี เ ก่ี ย ว กั บ 126965 รายการ ง า น วิ จั ย ห รื อ คอมพิวเตอร์อย่างใดอย่าง หน่ึ ง ห รือ ทั้ ง เ ศร ษ ฐ กิ จ พอเพียง และ ธรุ กิจ Research NOT ส า ร ส น เ ท ศ ที่ เ ก่ี ย ว กั บ 88139 รายการ Computer งานวิ จัยอย่างเดียว ไม่ เกย่ี วกบั คอมพิวเตอร์

NEAR : NEAR / n • NEAR / 3 NEAR / 5 • Internet NEAR/3 library • Internet จะปรากฏอย่ภู ายใน 3 คาใกล้ library โดยคาใดจะมากอ่ นกไ็ ด้



เทคนิคตรรกบูลีน (Boolean logic) • BEFORE ใช้เมอื่ ต้องการกาหนดให้คาแรกปรากฏอยู่ข้างหน้าคาหลังในระยะห่าง ไม่เกิน 8 คา • AFTER ใช้เมอ่ื ตอ้ งการกาหนดให้คาแรกปรากฏอยู่ข้างหลงั คาหลังในระยะหา่ งไม่ เกนิ 8 คา • ( ) ใช้เมื่อตอ้ งการกาหนดให้ทาตามคาสัง่ ภายในวงเวบ็ ก่อนคาสงั่ ภายนอก เชน่ (Research OR Quantitative) and Thailand • ตวั เล็กตัวใหญ่ จะทาใหไ้ ด้ความหมายที่แตกต่างกัน • ภาษาธรรมชาติ เปน็ การสืบคน้ โดยใชค้ าถาม

การค้นคาวลี เคร่อื งหมายอญั ประกาศ “ ” • ใชส้ าหรับคาค้นท่ีเป็นวลี (SEARCHING WITH PHRASES) • ใส่เครื่องหมายอญั ประกาศ ( DOUBLE QUOTATION MARKS ) ไว้หน้าและหลังคาคน้ ทเ่ี ป็น วลี เพอ่ื ให้ระบบสืบค้นตามลาดับ ของคา





การตดั คา ( TRUNCATION ) เป็นเทคนิคท่ีชว่ ยในการสืบค้นให้ได้ข้อมูลที่กว้างขึน้ ครอบคลุมมากขน้ึ โดยการละขอ้ ความบางส่วนของคา และใช้ สัญลักษณแ์ ทน อาจเป็นสญั ลักษณ์ # หรือ ? หรอื $ ขน้ึ อยูก่ ับ ขอ้ กาหนดและความสามารถของระบบ เช่น LIBRAR# , MODEL* , TEACH$, ETC.

การตดั คา ( Truncation ) * = TRUNCATION CHARACTER ตวั อย่าง ECONOM* ECONOMY, ECONOMICS COL*R COLOR , COLOUR ? = REPLACE ANY SINGLE CHARACTER ตัวอย่าง T?RE TIRE / TYRE / TORE

การสืบค้นท่ีระบุเขตข้อมูล - All field สบื ค้นจากทกุ เขตขอ้ มูล - Author สืบค้นจากชอื่ ผู้แต่ง - Title สืบคน้ จากชอ่ื เรื่อง - Subject สบื คน้ จากหวั เรือ่ ง - Abstract สบื คน้ จากสาระสังเขป

การสบื ค้นทีร่ ะบุเขตขอ้ มูล Keyword สืบคน้ จากคาสาคญั Full text สืบคน้ จากเอกสารฉบับเต็ม Publisher สืบคน้ จากชอ่ื สานกั พมิ พ์ ISSN สบื คน้ จากเลขมาตรฐานสากลประจาวารสาร ISBN สบื ค้นจากเลขมาตรฐานสากลประจาหนงั สอื

การสืบคน้ สารสนเทศด้วยระบบคอมพิวเตอร์ 1. การสบื ค้นด้วยฐานข้อมูล OPAC โอเพค (OPAC) หรอื ONLINE PUBLIC ACCESS CATALOG หรอื บางคร้งั เรยี กวา่ ONLINE CATALOG เปน็ เครอ่ื งมือทไี่ ดม้ กี ารบันทกึ รายละเอยี ดข้อมลู บรรณานุกรมของ วัสดสุ ารสนเทศที่มีอยใู่ นหอ้ งสมดุ ไว้ในฐานข้อมูลท่มี อี ยู่ภายในฐานข้อมูลบรรณานุกรม ดว้ ยระบบคอมพวิ เตอร์ ซง่ึ ผใู้ ช้สามารถปอ้ นคาสาคัญหรือหัวเรือ่ งหรือชอ่ื ผู้แต่งที่ตอ้ งการ สืบค้นหลังจากนนั้ ระบบจะแสดงผลการสืบค้นไดท้ างจอภาพ นอกจากนัน้ ยงั สามารถ สืบค้นผา่ นทางอนิ เตอร์เน็ต ซ่ึงมกั เรียก OPAC ทลี่ กั ษณะน้วี ่า WEB PAC

1.1 วธิ ีการสืบค้นโดยใชท้ างเลอื กต่างๆ ใน OPAC ขั้นตอนท่ี 1 เขา้ สูเ่ ว็บ HTTP://WWW.LIB.BRU.AC.TH

ข้นั ตอนที่ 2 เลอื ก สบื คน้ หนังสอื OPAC

ข้นั ตอนท่ี 3 เข้าส่หู น้าจอ OPAC

ข้นั ตอนท่ี 4 พมิ พค์ าคน้ เช่น คาวา่ “สารสนเทศ” เลอื ก “ช่ือเรอ่ื ง” 2 1

ข้นั ตอนท่ี 5 แสดงรายการผลการสืบคน้ ท่ีเป็นช่ือเร่อื ง สารสนเทศ เลือกชื่อเรอ่ื ง

ข้นั ตอนที่ 6 แสดงรายการทางบรรณานกุ รม

1.2 วธิ กี ารหาตัวจริงของวัสดุสารสนเทศในหอ้ งสมดุ หนงั สือของสานกั วิทยบริการมหาวทิ ยาลยั ราชภัฏบุรีรัมยม์ ีการจัดเรียง หมวดหมรู่ ะบบดวิ อี้ เม่อื นักศกึ ษาทาจากสบื ค้นจาก OPAC แลว้ ได้รายการตามท่ี ตอ้ งการให้นักศึกษาทาการจดเลขเรียกหนังสือ และชนั้ ท่มี กี ารจัดเก็บหนังสือ แล้วทา การขนึ้ ไปหาตามชนั้ ทมี่ ีการจัดเกบ็ หนังสือเล่มนั้น โดยต้องดูสถานภาพของหนงั สือ ดว้ ยวา่ อยู่บนชัน้ หรอื ไม่

การสบื คน้ สารสนเทศจากฐานขอ้ มลู ฐานข้อมูล (DATABASE) หมายถึง แหล่งท่ใี ชจ้ ัดเก็บรวบรวม ข้อมลู ท่ีมคี วามสัมพันธเ์ กี่ยวข้องกันไวใ้ นทเ่ี ดียวกัน อย่ใู นรูป แฟ้มข้อมูล เพอ่ื ให้สามารถนาขอ้ มลู มาประมวลเพอ่ื ช่วยในการ ตัดสินใจ และสามารถใชข้ ้อมูลร่วมกันได้

โครงสร้างฐานข้อมลู Database Personnel file (Project database) Department file Files Payroll file Records Fields 098-40-1370 Fiske, Steven 01-05-1985 (Personnel file) 549-77-1001 Buckley, Bill 02-17-1979 005-10-6321 Johns, Francine 10-07-1997 098-40-1370 Fiske, Steven 01- Recordประกอบด้วย รหัส ,นามสกุลและชอ่ื 05-1985 Fiske Field นามสกลุ Characters (Byte) 1000100 ตวั อักษร F ใน ASCII Bit 0,1 Binary Digit

ฐานขอ้ มลู ออนไลน์ (ONLINE DATABASE) ฐานข้อมลู ออนไลน์ เป็นฐานขอ้ มูลสาหรับสืบคน้ สารสนเทศจาก สถาบนั บรกิ ารท่ีอยูห่ ่างไกล มใี หบ้ รกิ ารมาตง้ั แตป่ ี 1970S นบั รวมถึง ปัจจบุ ัน น่าจะมีจานวน มากกวา่ 10,000 ฐานขอ้ มูล จากทัว่ โลก มีเนื้อหา รูปแบบ การเขา้ ถงึ คา่ บริการแตกต่างกันไปขนึ้ กบั ผผู้ ลติ ( DATABASE PRODUCER/PROVIDER ) ผอู้ อกแบบ

ประเภทของฐานข้อมูลออนไลน์ • ฐานขอ้ มลู บรรณานุกรม (BIBLIOGRAPHIC DATABASE) • ฐานข้อมูลเอกสารทีม่ ีเน้ือหาเต็มรปู แบบ (FULL TEXT DOCUMENT DATABASE) • ฐานขอ้ มลู นามานุกรม (DIRECTORY DATABASE) • ฐานข้อมูลตัวเลข (NUMERIC DATABASE)

รปู แบบของฐานขอ้ มูล 1. ฐานขอ้ มลู สาเร็จรูปในรปู แบบซดี ีรอม (CD-ROM) เป็นฐานข้อมลู ทสี่ รา้ งขน้ึ เพื่อคนทั่วไป เนอ้ื หาไมล่ กึ นยิ มบรรจุข้อมูลลงในแผ่นซีดีรอม ออกจาหน่ายแทนวสั ดุตีพมิ พ์ เช่น พจนานกุ รม สารานุกรม และหนังสอื สารคดที ขี่ ้อเทจ็ จริงต่าง ๆ เปน็ ตน้ 2. ฐานข้อมลู ออนไลน์ (ONLINE DATABASE) เป็นฐานข้อมลู ที่ให้บรกิ ารโดยผา่ นระบบออนไลน์ เช่น ฐานขอ้ มลู ทีห่ น่วยงานหนึ่ง ๆ สร้างขึ้นเพ่ือใชภ้ ายในหน่วยงานนั้น เชน่ ฐานข้อมูลลูกค้าของธนาคาร ฐานข้อมูลการลงทะเบียน และฐานขอ้ มูลรายการวสั ดสุ ารสนเทศของห้องสมุด เป็นต้น

ฐานข้อมลู ออนไลนท์ ่ีควรรูจ้ ัก 1. กล่มุ สงั คมศาสตร์ มนษุ ยศาสตร์ เช่น SOCIOFILE, ERIC , EMERALD MANAGEMENT EXTRA (EMX) 2. กลมุ่ วิทยาศาสตร์ เชน่ SCIENCE DIRECT, CHEMICAL ABSTRACTS, APPLIED SCIENCE & TECHNOLOGY PLUS, LIFE SCIENCE 3. กลมุ่ วศิ วกรรมไฟฟ้า คอมพิวเตอร์ เช่น ACM, IEEE 4. กลุ่มเกษตรศาสตร์ เช่น AGRIS, AGRICOLA 5. กลุม่ ธุรกจิ การบัญชี การจดั การ การตลาด การเงนิ การประกันภัย เชน่ ABI/INFORM, LEXIS/NEXIS 6. กลุ่มการแพทย์ วทิ ยาศาสตรส์ ุขภาพ การพยาบาล เช่น AIDSLINE, MEDLINE, TOXLINE, INTERNATIONAL PHARMACEUTICAL ABSTRACTS 7. กลมุ่ ทม่ี เี นอ้ื หาหลากหลายสาขา เช่น PROQUEST, H.W. WILSON

1. วธิ กี ารสืบค้นฐานขอ้ มลู วทิ ยานิพนธ์ทวั่ ประเทศ ข้นั ตอนท่ี 1 เข้าส่เู วบ็ HTTP://WWW.LIB.BRU.AC.TH

ข้นั ตอนท่ี 2 เลอื ก ONLINE SERVICES เลอื กวิทยานพิ นธไ์ ทย