เชียร์

~1~

~2~ คาํ นาํ โครงงานเรืองสมุนไพรพืนบา้ นนีจดั ทาํ ขึนเพอื เป็นส่วนหนึงของ วชิ าการศึกษาคน้ ควา้ (I ) ชนั มธั ยมศึกษาปี ที เพอื ใหไ้ ดศ้ ึกษาหา ความรู้ในเรืองสมุนไพรพืนบา้ นและไดศ้ ึกษาอยา่ งเขา้ ใจเพือเป็น ประโยชนก์ บั บุคคลทีมคี วามสนใจในเรืองนี คณะผจู้ ดั ทาํ หวงั วา่ รายงานเล่มนีจะเป็นประโยชนก์ บั ผอู้ ่าน ที กาํ ลงั หาขอ้ มูลเรืองนีอยู่ หากมีขอ้ แนะนาํ หรือขอ้ ผดิ พลาดประการใด คณะผจู้ ดั ทาํ ขอนอ้ มรับไวแ้ ละขออภยั มา ณ ทีนี

~3~ คำวา สมุนไพร ตามพระราชบัญญัติหมายความถึง ยาที่ไดจากพืช สัตว และแร ซึ่งยังมิไดมีการ ผสมปรุงหรือแปรสภาพ (ยกเวนการทำใหแหง) เชน พืชก็ยังคงเปนสวนของราก ลำตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ยังไมไดผานข้ันตอนการแปรรปู ใดๆ เชน การหั่น การบด การกล่ัน การสกัดแยก รวมท้ัง การผสมกับสารอ่นื ๆ แตในทางการคา สมุนไพรมักจะถูกดัดแปลงในรูปแบบ ตางๆ เชน ถูกหั่นเปน ชิ้นเล็กลง บดใหเปนผง อัดใหเปนแทง หรือปอกเปลือกออก เปนตน เมื่อพูดถึงสมุนไพร คนทั่วๆ ไปมักจะนกึ ถึงเฉพาะพชื ที่นำมาใชประโยชนในทางยา ทงั้ นี้เพราะ สัตว และแรมีการใชนอย จะใช เฉพาะในโรคบางชนิดเทานั้น ประวัติของการใชสมุนไพร สมุนไพร คือ ของขวัญที่ธรรมชาติมอบใหกับมวลมนุษยชาติ มนุษยเรารูจักใชสมุนไพรใน ดานการบำบดั รักษาโรค นับแตยคุ นีแอนเดอรทลั ในประเทศอริ ักปจจบุ ันทหี่ ลมุ ฝงศพพบวามกี ารใช สมุนไพรหลายพนั ปมาแลวที่ชาวอินเดียแดงในเม็กซโิ ก ใชตนตะบองเพชร(Peyate) เปนยาฆาเช้ือ และรักษาบาดแผล ปจจุบันพบวา ตะบองเพชรมีฤทธิ์กลอมประสาทประมาณ 4,000 ปมาแลว ที่ ชาวสุเมเรยี นไดเขามาตั้ งรกราก ณ บริเวณแมน้ำไทกริสและยเู ฟรติสปจจุบัน คือ ประเทศอิรกั ใช สมุนไพร เชน ฝน ชะเอม ไทม และมัสตารด และตอมาชาวบาบิโลเนียน ใชสมุนไพรเพิ่มเติมจาก ชาวสเุ มเรียน ไดแกใบมะขามแขก หญาฝรน่ั ลกู ผกั ชี อบเชย และกระเทียม ในยุคตอมาอียิปตโบราณมี อิมโฮเทป แพทยผูมีชื่อเสียงซ่ึงตอมาไดรับการยกยองใหเปน เทพเจาแหงการรักษาโรค ของอียิปต มีตำราสมุนไพรท่ีเกาแก คือ Papytus Ebers ซึ่งเขียน เม่ือ 1,600 ป กอนคริสตศักราช ซึ่งคนพบโดยนกั อียิปตวิทยาชาวเยอรมนั นี ช่ือ Georg Ebers ใน ตำรานี้ไดกลาวถึงตำราสมุนไพรมากกวา 800 ตำรับ และสมุนไพรมากกวา 700 ชนิด เชน วาน หางจระเข เวอรมวูด(warmwood) เปปเปอรมินต เฮนเบน(henbane) มดยอบ, hemp dagbane ละหุง mandrake เปนตน รูปแบบในการเตรยี มยาในสมัยนนั้ ไดแก การตม การชง ทำ เปนผง กลัน่ เปนเมด็ ทำเปนยาพอก เปนขี้ผง้ึ นอกจากนี้ยังพบวาชาติตางๆ ในแถบยุโรปและแอฟริกา มีหลักฐานการใชสมุนไพร ตามลำดบั กอนหลังของการเริ่มใชสมุนไพร คอื หลงั จากสมนุ ไพรไดเจรญิ รุงเรืองในอียปิ ตแลว ก็ได มกี ารสืบทอดกันมา เชน กรีก โรมนั อาหรบั อิรกั เยอรมัน โปรตุเกส สวีเดน และโปแลนดสวนใน แถบเอเซีย ตามบันทกึ ประวัติศาสตรพบวามีการใชสมุนไพรทอ่ี ินเดยี กอน แลวสบื ทอดมาที่จีน มะ ละกา และประเทศไทย

~4~ ประโยชนของพชื สมนุ ไพร 1. สามารถรกั ษาโรคบางชนิดได โดยไมตองใชยาแผนปจจุบัน ซงึ่ บางชนิดอาจมีราคาแพง และตองเสยี คาใชจายมาก อกี ทง้ั อาจหาซ้อื ไดยากในทองถิน่ นั้น 2. ใหผลการรกั ษาไดดใี กลเคยี งกบั ยาแผนปจจุบัน และใหความปลอดภยั แกผใู ชมากกวาแผน ปจจบุ นั 3. สามารถหาไดงายในทองถน่ิ เพราะสวนใหญไดจากพชื ซ่งึ มอี ยูท่ัวไปท้ังในเมอื งและ ชนบท มีราคาถกู สามารถประหยดั คาใชจายในการซือ้ ยาแผนปจจบุ นั ทต่ี องส่งั ซ้อื จากตาง ประเทศเปนการลดการขาดดุลทางการคา 4. ใชเปนยาบำรุงรกั ษาใหรางกายมสี ุขภาพแข็งแรง 5. ใชเปนอาหารและปลูกเปนพืชผกั สวนครวั ได เชน กะเพรา โหระพา ขิง ขา ตำลงึ 6. ใชในการถนอมอาหารเชน ลูกจันทร ดอกจันทรและกานพลู 7. ใชปรงุ แตง กลนิ่ สี รส ของอาหาร เชน ลกู จนั ทร ใชปรงุ แตงกลนิ่ อาหารพวก ขนมปง เนย ไสกรอก แฮม เบคอน 8. สามารถปลกู เปนไมประดบั อาคารสถานทตี่ าง ๆ ใหสวยงาม เชน คูน ชุมเห็ดเทศ 9. ใชปรงุ เปนเครื่องสำอางเพื่อเสริมความงาม เชน วานหางจระเข ประคำดีควาย 10. ใชเปนยาฆาแมลงในสวนผัก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสบู 11. เปนพืชที่สามารถสงออกทำรายไดใหกับประเทศ เชน กระวาน ขม้นิ ชนั เรว 12. เปนการอนุรักษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถนิ่ รูจักชวยตนเองในการ นำพชื สมุนไพรในทองถิ่นของตนมาใชใหเกดิ ประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13. ทำใหคนเห็นคุณคาและกลบั มาดำเนินชวี ิตใกลชดิ ธรรมชาตยิ ง่ิ ขึ้น 14. ทำใหเกิดความภมู ใิ จในวัฒนธรรม และคุณคาของความเปนไทย

~5~ สรรพคุณสมุนไพรพนื้ บาน ตะคี ดปี ลี ชอ่ื วทิ ยาศาสตร Cymbopogon citratus Stapf. วงศ GRAMINEAE ชือ่ อนื่ ๆ ภาคเหนือ : จะไค (Cha-khai) จะไค (Cha-khai) ภาคใต : ไคร (Khrai) ชวา : ซเี ร (Sere)

~6~ ถิน่ กำเนดิ อนิ โดนีเซยี ศรลี ังกา พมา อนิ เดีย อเมรกิ าใต ไทย รูปลกั ษณะ : ไมลมลกุ ทมี ีอายุไดหลายป ชอบดนิ รวนซุย ปลูกได ตลอดป ใบสีเขียวยาวแหลม ดอก ฟูสขี าว หวั โตขนึ้ จากดนิ เปนกอๆ กลิน่ หอมฉุนคอนขางรอน การปลูก : ไถพรวนดนิ และตากดนิ ไวประมาณ 7 - 10 วัน ยอยดนิ ใหละเอียด ใสปยุ คอกหรือปุย หมักคลุกเคลาใหเขากับดินขุดหลุมปลกุ ระยะ 30 x 30 เซนติเมตร กอนนำตะไครไปปลกู นำพันธุ ท่ีเตรยี มไวตดั ใบออก ใหเหลือตนยาว ประมาณ 30 - 40 เซนตเิ มตร มาแชน้ำประมาณ 5 - 7 วัน เพอ่ื ใหรากงอก รากท่แี กเต็มทจี่ ะมีสีเหลอื งเขม นำไปปลกุ ในแปลงวางตนพนั ธุ ใหเอียง 45 องศา ไปดานใดดานหนง่ึ แลวกลบดิน จากนั้นรดน้ำใหชมุ หลงั ปลกู ไดประมาณ 30 วัน ก็ควรใสปุย สตู ร 15 - 15 - 15 หรอื 46 - 0 - 0 อัตรา 50 กิโลกรมั /ไร สรรพคณุ และสวนท่นี ำมาใชเปนยา นำ้ มันจากใบและตน – แตงกลน่ิ อาหาร เคร่อื งดมื่ สบู ลำตนแกหรอื เหงา – แกอาการทองอืดทองเฟอ ขับปสสาวะ แกนว่ิ ขับประจำเดอื น ขิง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Zingiber officinale Roscoe. ชือ่ วงศ : ZINGIBERACEAE ช่อื พ้ืนเมือง: ขงิ แกลง, ขิงแดง (จันทรบุร)ี ขงิ เผอื ก (เชยี งใหม) สะเอ (แมฮองสอน) ขิงบาน ขิงแครง ขิงปา ขิงเขา ขิงดอกเดียว (ภาคกลาง) เกยี (จีนแตจิ๋ว)

~7~ ลักษณะทวั่ ไป : ไมลมลกุ สูง 0.3-1 เมตร มีเหงาใตดิน เปลอื กนอกสีนำ้ ตาลแกมเหลอื ง เน้อื ในสี นวลแกมเขยี ว มกี ลนิ่ เฉพาะ แตกสาขา คลายนิ้วมอื ใบเดยี่ ว เรยี งสลบั รปู ขอบขนาน แกมใบหอก กวาง 1.5-2 ซม. ยาว 15-20 ซม. ดอกชอแทงออกจากเหงา กลีบดอกสเี หลอื งแกมเขียว ใบ ประดับสเี ขียวออน ผลแหง มี 3 พูสรรพคุณเหงาแกทง้ั สดและแหงใชเปนยาขบั ลม ชวยใหเจรญิ อาหาร แกอาเจยี น แกไอ ขบั เสมหะและขับเหง่อื ผงขิงแหงมีฤทธข์ิ ับนำ้ ดี ชวยยอยไขมัน ลดการ บีบตวั ของลำไส บรรเทาอาการปวดทองเกรง

~8~ ชื่อวิทยาศาสตร : Centella asiatica Urban วงศ : Umbelliferae ชอ่ื สามญั : Asiatic Pennywort/Tiger Herbalชื่ออนื่ : ผกั แวน ผกั หนอก รูปลักษณะ : ไมลมลุก อายุหลายป เล้อื ยแผไปตามพ้ืนดิน ชอบทชี่ ้นื แฉะ แตกรากฝอยตามขอ ไหล ท่แี ผไปจะงอกใบจากขอ ชูข้นึ 3-5 ใบ ใบเดี่ยว เรยี งสลบั รปู ไต เสนผาศูนยกลาง 2-5 ซม. ขอบใบ หยัก กานใบยาว ดอกชอ ออกที่ซอกใบ ขนาดเลก็ 2-3 ดอก กลีบดอกสีมวง ผลแหง แตกได สรรพคุณและสวนท่นี ำมาใชเปนยาใบสด - ใชเปนยาภายนอกรกั ษาแผลเปอย แผลไฟไหมนำ้ รอน ลวก โดยใชใบสด 1 กำมือ ลางใหสะอาด ตำละเอียด ค้นั เอาน้ำทาบริเวณแผลบอย ๆ ใชกากพอก ดวยก็ได แผลจะสนทิ และเกดิ แผลเปนชนดิ นนู (keloid) นอยลง สารท่ีออกฤทธ์ิคือ กรด madecassic, กรด asiatic และ asiaticoside ซง่ึ ชวยสมานแผลและเรงการสรางเนอื้ เยื่อ ระงบั การเจริญเติบโตของเชือ้ แบคทเี รีย ทท่ี ำใหเกิดหนองและลดการอกั เสบ มีรายงานการคนพบ ฤทธิฆ์ าเชอ้ื รา อนั เปนสาเหตุของโรคกลาก ปจจุบัน มกี ารพฒั นายาเตรยี มชนิดครมี ใหทารักษา แผลอักเสบจากการผาตัด น้ำตมใบสด - ด่ืมลดไข รักษาโรคปากเปอย ปากเหม็น เจ็บคอ รอนใน กระหายนำ้ ขับปสสาวะ แกทองเสีย

~9~ ขา ชอ่ื วิทยาศาสตร : Languas galaga (Linn). Stuntz ชอ่ื วงศ: ZINGIBERACEAE ชื่อพื้นเมอื ง: ขา ขาใหญ ขาหลวง ขาหยวก (ภาคเหนือ) กุฎกกโรหนิ ี เสะเออเคย (แมฮองสอน) สะเชย (กะเหร่ยี ง-แมฮองสอน) ลกั ษณะท่ัวไป : ไมลมลุก สงู 1.5-2 เมตร เหงามีขอและปลองชัดเจน ใบเดย่ี ใบสเี ขยี วออนสลับกัน รูปรางรยี าว ปลายแหลม ดอกออกเปนชอท่ีนอ ดอกยอยขนาดเลก็ กลีบดอกสีขาว โคนตดิ กนั เปน หลอดส้ันๆ ปลายแยกเปน 3 กลีบ กลบี ใหญที่สุดมรี ิ้วสแี ดง ใบประดบั รปู ไข ผลแหง แตกได รปู กลมสรรพคุณเหงาสดตำผสมกบั เหลาโรง ใชทารกั ษาโรคผิวหนงั ที่เกดิ จากเชอ้ื รา เชน กลาก เกล้อื น เหงาออนตมเอาน้ำด่ืม บรรเทาอาการทองอืด ทองเฟอ และขับลม ขาไมมีฤทธกิ์ อกลาย พันธุและไมเปนพษิ

~ 10 ~ กระชาย ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Boesenbergia rotunda (Linn.) Mansf. ชื่อวงศ : ZINGIBERACEAE ชื่อพ้ืนเมือง: ขิง กระชาย กะชาย วานพระอาทิตย (กรุงเทพฯ) กระแอม ระแอน (ภาคเหนือ) ขิง ทราย (มหาสารคาม) จ๊ีปู ซีฟู (ฉาน-แมฮองสอน) เปาะสี่ เปาซอเราะ (กะเหรี่ยง-แมฮองสอน) ลกั ษณะทว่ั ไป : ไมลมลุก ไมมีลำตนบนดิน มีเหงาใตดิน ซ่ึงแตกรากออกไป เปนกระจุกจำนวนมาก อวบน้ำ ตรงกลางพองกวางกวาสวนหัวและทาย ใบเดี่ยว เรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบ ขนานแกมรูปไข ตรงกลางดานในของกานใบมีรองลึก ดอกชอ ออกแทรกอยูระหวางกาบใบที่โคน ตน กลีบดอกสีขาวหรอื ชมพูออน ใบประดบั รูปใบหอก สีมวงแดง ดอกยอยบานคร้ังละ 1 ดอก ผล ของกระชายเปนผลแหงสรรพคณุ เหงาใชแกโรคในปาก ขับปสสาวะ รักษาโรคบิด แกปวดมวนทอง ขับระดขู าว

~ 11 ~ มะกรดู ชื่อวิทยาศาสตร Citrus hystrix DC. ชอ่ื วงศ Rutaceac ช่ือสามัญ Leech Lime, Mauritius Papeda, Kaffir Lime, Porcupine Orange ชือ่ ทองถ่ิน ภาคเหนือ เรยี ก มะขดู , มะขนุ ภาคใต เรียก สมกรูด, สมม่ัวผี เขมร เรียก โกรยเขยี ด กะเหรี่ยง-แมฮองสอน เรยี ก มะขู ลกั ษณะท่ัวไป : มะกรูดเปนไมยนื ตนขนาดเลก็ แตกกิ่งกาน ลำตนและกิง่ มีหนามแข็ง ใบ เปนใบ ประกอบทีม่ ีใบยอยใบเดียว สีเขียวหนา มลี ักษณะคอดกิ่วทกี่ ลางใบเปนตอนๆ มกี านแผออกใหญ เทากับแผนใบ ทำใหเหน็ ใบเปน 2 ตอน ใบสีเขยี วแกคอนขางหนา มกี ลิ่นหอมมากเพราะมีตอม น้ำมันอยู ดอก ออกเปนกระจุก 3–5 ดอก กลีบดอกสีขาว รวงงาย ผล มีหลายแบบแลวแตพนั ธุผล เล็กเทามะนาว ผิวขรุขระนอยกวาและไมมีจุกที่หวั การปลูก มะกรดู ปลกู ไดดีในดินทกุ ชนิด ขยายพนั ธุโดยการเพาะเมล็ด สรรพคุณทางยา :ผวิ ผลสดและผลแหง รสปรา หอมรอน สรรพคุณแกลมหนามืด แกวงิ เวียน บำรงุ หวั ใจ ขับลมลำไส ขับระดูผล รสเปรย้ี ว มสี รรพคุณเปนยาขับเสมหะ แกไอ แกน้ำลายเหนียว ฟอก โลหติ ใชสระผมทำใหผมดกดำ ขจดั รังแค ราก รสเย็นจืด แกพิษฝภายใน แกเสมหะ แกลมจุกเสียด น้ำมะกรูด รสเปรย้ี ว กดั เสมหะ ใชดองยามสี รรพคุณเปนยาฟอกโลหติ สำหรบั สตรี ใบ รสปราหอม แกไอ แกอาเจียนเปนโลหิต แกช้ำใน และดบั กล่ินคาว

~ 12 ~ วานหางจระเข ช่อื วทิ ยาศาสตร : Aloe barbadensis Mill. ช่ือวงศ: ALOACEAE ชือ่ พนื้ เมือง: วานไฟไหม (ภาคเหนอื ) หางตะเข (ภาคกลาง) ลักษณะทัว่ ไป : ไมลมลกุ อายหุ ลายป สูง 0.5-1 เมตร ขอและปลองสน้ั ใบเดี่ยว เรียงรอบตน กวาง 5-12 ซม. ยาว 0.3-0.8 เมตร อวบน้ำมาก สีเขียวออนหรือสีเขยี วเขม ภายในมีวุนใส ใตผวิ สี เขียวมีน้ำยางสเี หลือง ใบออนมปี ระสขี าว ดอกชอออกจากกลางตน ดอกยอย เปนหลอดหอยลง สี สม บานจากลางขึ้นบน ผลแหง แตกไดสรรพคุณวุนสดภายในใบทฝี่ านออกใชปดพอกรักษาแผลสด แผลเร้อื รงั แผลไฟไหมน้ำรอนลวก แผลไหมเกรียม กินรักษาแผลในกระเพาะอาหาร และใชเปน สวนผสมในเครื่องสำอาง นำ้ ยางสีเหลอื งจากใบเคย่ี วใหแหง เรยี กวา ยาดำ เปนยาระบายชนดิ เพิ่ม การบีบตวั ของลำไสใหญ

~ 13 ~ กานพลู ชื่อวิทยาศาสตร : Eugenia caryophyllum Bullock & Harrison วงศ : Myrtaceae ชอื่ สามญั : Clove ลกั ษณะ : ไมยืนตน สงู 5-10 เมตร ใบเดย่ี ว เรียงตรงขาม รูปวงรีหรือรูปใบหอก กวาง 2.5-4 ซม. ยาว 6-10 ซม. ขอบเปนคลน่ื ใบออนสีแดงหรือนำ้ ตาลแดง เนอ้ื ใบบางคอนขางเหนยี ว ผิวมัน ดอก ชอ ออกท่ซี อกใบ กลบี ดอกสขี าวและรวงงาย กลีบเลี้ยงและฐานดอกสีแดงหนาแข็ง ผลเปนผลสด รปู ไข ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทย ใชดอกตมู แหงแกปวดฟน โดยใชดอกแชเหลาเอาสำลีชุบอดุ รฟู น และใชขนาด 5-8 ดอก ชงน้ำเดอื ด ด่ืมเฉพาะสวนนำ้ หรอื ใชเคย้ี วแกทองเสีย ขบั ลม แก ทองอดื เฟอ นอกจากนีใ้ ชผสมในยาอมบวนปากดับกลน่ิ ปาก พบวาในน้ำมนั หอมรเหยท่ีกลน่ั จาก ดอกมสี าร eugenol ซ่ึงมฤี ทธิเ์ ปนยาชาเฉพาะท่ี จึงใชแกปวดฟน และมีฤทธ์ิลดการบบี ตวั ของ ลำไส ทำใหเกดิ อาการปวดทองลดลง ชวยขับนำ้ ดี ลดอาการจกุ เสยี ดที่เกดิ จากการยอยไมสมบูรณ และสามารถฆาเชอ้ื แบคทีเรยี หลายชนดิ เชน เชือ้ โรคไทฟอยด บดิ ชนดิ ไมมตี ัว เชือ้ หนองเปนตน นอกจากนี้ยงั กระตุนใหมกี ารหลั่งเมือก และลดการเปนกรดในกระเพาะอาหารดวย

~ 14 ~ กลวยน้ำวา ช่ือวทิ ยาศาสตร : Musa sapientum L. ]วงศ : Musaceae ช่ือสามัญ ; Banana ลกั ษณะ : ไมลมลุก สูง 2-4.5 เมตร มลี ำตนใตดิน ลำตนเหนือดินเกิดจากกาบใบหุมซอนกัน ใบ เดีย่ ว เรยี งสลบั ซอนกันรอบตนท่ปี ลายยอด รปู ขอบขนาน กวาง 25-40 ซม. ยาว 1-2 เมตร ผวิ ใบ เรยี บมัน ทองใบสอี อนกวา มนี วล ดอก ชอเรยี กวา หัวปลีออกทีป่ ลายยอด ใบประดบั หุมชอดอกสี แดงหรือมวง กลบี ดอกสีขาว บาง ผล เปนผลสด ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลดบิ ซงึ่ มีสารแทนนนิ มาก รักษาอาการทองเสียและบิด โดยกนิ ครง้ั ละคร่งึ หรือหนงึ่ ผล มีรายงานวา มฤี ทธิป์ องกันการเกดิ แผลในกระเพาะอาหารของหนู ขาวทถ่ี ูกกระตุนดวยยาแอสไพริน เชอื่ วาฤทธิ์ดงั กลาวเกดิ จากการถกู กระตุนผนังกระเพาะอาหาร ใหหลั่งสารเมือกออกมามากขน้ึ จงึ นำมาทดลองรกั ษาโรคกระเพาะอาหารของคน โดยใชกลวยดบิ ห่นั เปนแวน ตากแหงบดเปนผง กินวันละ 4 ครง้ั ๆ ละ 1-2 ชอนแกง กอนอาหารและกอนนอน อาจทำใหเกิดอาการทองอืด ซึ่งปองกันไดโดยกินรวมกับยาขบั ลม เชน ขิง

~ 15 ~ กระเทียม ชอื่ วิทยาศาสตร : Allium sativum L. วงศ : Alliaceae ชือ่ สามัญ : Common Garlic , Allium ,Garlic , ชอ่ื อ่ืน : กระเทียม (ภาคกลาง) หอมเทียม (ภาคเหนอื ) หอมขาว (ภาคอีสาน) เทยี ม, หอมเทยี ม (ภาคใต) ลักษณะ : ไมพุม สงู 2-4 เมตร กงิ่ ออนมีหนาม ใบประกอบชนดิ มีใบยอยใบเดยี ว เรยี งสลับ รปู ไข รปู วงรหี รอื รปู ไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เน้อื ใบมจี ดุ น้ำมันกระจาย กานใบมี ครบี เล็ก ๆ ดอกเด่ียวหรือชอ ออกทป่ี ลายกิ่งและที่ซอกใบ กลบี ดอกสขี าว กล่ินหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกล้ียง ฉำ่ น้ำ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชน้ำมะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลือดออกตามไรฟน เพราะมวี ติ ามินซี น้ำมะนาวเปนกระสายยาสำหรบั สมุนไพรท่ใี ชขบั เสมหะเชน ดีปลีกนิ รวมกับยาขบั ลม เชน ขงิ

~ 16 ~ ขี้เหล็ก ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cassia siamea Britt. วงศ : Leguminosae ชื่อสามญั : Cassod Tree / Thai Copper Pod ชอ่ื อ่ืน ขเ้ี หล็กแกน ข้เี หลก็ บาน ขีเ้ หล็กหลวง ขี้เหล็กใหญลักษณะ : ไมยืนตน สูง 10-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนก เรยี งสลับใบยอยรปู ขอบ ขนาน กวางประมาณ 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ใบออนมขี นสนี ำ้ ตาลแกมเขยี ว ดอกชอ ออกทีป่ ลายกง่ิ กลีบดอกสีเหลอื ง ผลเปนฝกแบนยาวและหนา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชดอกเปนยานอนหลบั ลดความดนั โลหติ ดอกตมู และใบออน เปนยาระบาย ใบแกระดูขาว แกนว่ิ ขับปสสาวะ แกนแกไข ทำใหนอนหลับ รักษากามโรค ใบออน และแกนมีสารกลุมแอนทราควโิ นนหลายชนดิ จงึ มฤี ทธเ์ิ ปนยาระบายใชใบออนครงั้ ละ 2-3 กำมอื ตมกบั นำ้ 1-1.5 ถวย เตมิ เกลอื เล็กนอย ดมื่ กอนอาหารเชาคร้งั เดียว นอกจากนี้ในใบออนและดอก ตมู ยงั พบสารซง่ึ มีฤทธ์กิ ดประสาทสวนกลางทำใหนอนหลับโดยใชวิธีดองเหลาด่มื กอนนอน

~ 17 ~ คณู ชื่อวิทยาศาสตร : Cassia fistula L. วงศ : Leguminosae ชือ่ สามัญ : Golden Shower Tree/ Purging Cassia ชื่ออ่นื : ราชพฤกษ ลมแลง ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 5-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรยี งสลบั ใบยอยรูปไขหรอื รปู วงรี กวาง 4-8 ซม. ยาว 7-12 ซม. ดอกชอออกทีป่ ลายกง่ิ หอยเปนโคมระยา กลบี ดอกสเี หลอื ง ผลเปน ฝกกลม สนี ำ้ ตาลเขมหรอื ดำ เปลือกแขง็ ผิวเรยี บ ภายในมีผนงั ก้ันเปนหอง แตละหองมี เมลด็ 1 เมลด็ หมุ ดวยเนอื้ สีดำเหนยี ว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื หุมเมล็ดแกทองผกู ขับเสมหะ ดอกแกไข เปนยา ระบาย แกนขบั พยาธไิ สเดอื น พบวาเนื้อหุมเมล็ดมีสารกลุมแอนทราควโิ นน จงึ มสี รรพคณุ เปนยา ระบาย โดยนำเนอื้ หุมเมล็ดซ่ึงมสี ีดำเหนยี ว ขนาดกอนเทาหัวแมมือ (ประมาณ 4 กรมั ) ตมกบั น้ำ ใสเกลือเลก็ นอย ดืม่ กอนน้ำ ดืม่ กอนนอน มีขอควรระวังเชนเดียวกับชุมเหด็ เทศ

~ 18 ~ ชุมเหด็ เทศ ชื่อวิทยาศาสตร : Senna alata L. วงศ : Leguminosae ช่อื สามัญ Ringworm Bush ช่ืออน่ื : ขค้ี าก ลบั มนี หลวง หมากกะลงิ เทศ ชุมเห็ดใหญ ลักษณะ : ไมพุม สงู 1 - 3 เมตร แตกกง่ิ ออกดสนขาง ในแนวขนานกบั พืน้ ใบประกอบ แบบขนนก เรยี งสลบั ใบยอยรปู ขอบขนาน รปู วงรีแกมขอบขนาน หรือรูปไขกลบั กวาง 3-7 ซม. ยาว 6- 15 ซม. หูใบเปนรูปสามเหล่ยี ม ดอกชอ ออกท่ีซอกใบตอนปลายกิง่ กลีบดอกสีเหลืองทอง ใบ ประดับ สนี ำ้ ตาลแกมเหลืองหุมดอกยอยเหน็ ชดั เจน ผลเปนฝก มีครบี 4 ครบี เมล็ดแบน รปู สามเหลี่ยม ประโยชนทางสมนุ ไพร : รสเบ่ือเอียน ใบตำทาแกกลากเกล้อื น โรคผิวหนัง ดอกและใบตม รบั ประทานแกอาการทองผูก มีสาร แอนทราควโิ นน กลัยโคซายด หลายชนิด ไดแก emodin, aloe - emodin และ rhein ใชเปนยาระบายกระตุนลำไสใหญใหบีบตวั การทดลองในสัตว และ คน พบวา ใบแกมฤี ทธ์ิ นอยกวาใบออน นอกจากนี้น้ำจากใบ ยงั มีฤทธ์ฆิ าเชือ้ แบคทเี รยี ดวย

~ 19 ~ มะขาม ชอ่ื วิทยาศาสตร : Tamarindus indica L. วงศ : Leguminosae ชือ่ สามัญ : Tamarind ชื่ออน่ื : Tamarind ลักษณะ : มะขามเปนไมยืนตนขนาดกลางจนถงึ ขนาดใหญแตกก่ิงกานสาขามาก เปลอื กตนขรขุ ระ และหนา สีน้ำตาลออน ใบ เปนใบประกอบ ใบเลก็ ออกตามก่งิ กานใบเปนคู ใบยอยเปนรปู ขอบ ขนาน ปลายไบและโคนใบมน ดอก ออกเปนชอเล็กๆ ตามปลายกง่ิ หนึง่ ชอมี 10-15 ดอก ดอก ยอยขนาดเลก็ กลบี ดอกสเี หลอื งและมีจุดประสแี ดงอยูกลางดอก ผล เปนฝกยาว รปู รางยาวหรือ โคง ยาว 3-20 ซม. ฝกออนมีเปลอื กสเี ขยี วอมเทา สนี ้ำตาลเกรยี ม เนื้อในตดิ กับเปลือก เม่อื แกฝก เปลย่ี นเปนเปลอื กแขง็ กรอบหกั งาย สนี ้ำตาล เนื้อในกลายเปนสีน้ำตาลหุมเมลด็ เนือ้ มรี สเปร้ยี ว และหวาน ประโยชนทางสมนุ ไพร : สรรพคณุ ทางยา · ยาระบาย แกอาการทองผกู ใชมะขามเปยกรสเปร้ียว 10–20 ฝก (หนัก 70–150 กรัม) จิ้มเกลอื รบั ประทาน แลวด่มื น้ำตามมากๆ หรือตมน้ำใสเกลอื เลก็ นอยดื่มเปนนำ้ มะขาม

~ 20 ~ · ขบั พยาธิไสเดอื น นำเอาเมล็ดแกมาควั่ แลวกะเทาะเปลอื กออก เอาเน้ือในเมล็ดไปแชนำ้ เกลือจน นมุ รับประทานครง้ั ละ 20-30 เมด็ · ขับเสมหะ ใชเนอ้ื ในฝกแกหรือมะขามเปยกจิ้มเกลือรบั ประทานพอสมควร คณุ คาทางโภชนาการ ยอดออนและฝกออนมวี ิตามนิ เอ มาก มะขามเปยกรสเปรย้ี ว ทำใหชุมคอ ลดความรอนของรางกายไดดี เนื้อในฝกมะขามทแ่ี กจดั เรียกวา \"มะขามเปยก\" ประกอบดวยกรด อินทรยี หลายตัว เชน กรดทารททารรคิ กรดซิตรคิ เปนตน ทำใหออกฤทธ์ิ ระบายและลดความ รอนของรางกายลงได แพทยไทยเชอื่ วา รสเปรีย้ วน้ีจะกดั เสมหะใหละลายไดดวย แมงลกั ชอื่ วิทยาศาสตร : Ocimum basilicum L.f. var. citratum Back. วงศ : Labiatae ชือ่ สามัญ : Hairy Basil ชือ่ อืน่ : กอมกอขาว มงั ลกั ลกั ษณะ : แมงลกั มีลักษณะทรงตน ใบ ดอก และผลคลายโหระพา ตางกนั ท่ีกลิ่น ใบสีเขียวออน กวา กลีบดอกสีขาวและใบประดบั สเี ขียว

~ 21 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยมกั เรียกผลแมงลักวาเม็ดแมงลัก ใชเปนยาระบายชนิดเพ่มิ กาก เพราะเปลือกผลมีสารเมอื กซง่ึ สามารถพองตัวในนำ้ ได 45 เทา เหมาะสำหรบั ผูที่ไมชอบกิน อาหารทมี่ กี ากเชน ผกั ผลไม ใชผลแมงลกั 1-2 ชอนชา แชน้ำ 1 แกว จนพองตัวเต็มท่ี กินกอน นอน ถาผลแมงลักพองตวั ไมเตม็ ทจ่ี ะทำใหทองอดื และอุจจาระแขง็ จากการทดลองพบวาแมงลัก ทำใหจำนวนคร้งั ในการถายและปรมิ าณอุจจาระเพิ่มขนึ้ รวมทงั้ ทำใหอุจจาระออนตัวกวาปกติ นอกจากนใี้ บและตนสดมฤี ทธ์ขิ ับลม เนือ่ งจากมนี ้ำมนั หอมระเหย ไพล ชื่อวิทยาศาสตร : Zingiber purpureum Roscoe วงศ : Zingiberaceae ชอ่ื อ่นื : ปูลอย ปเู ลย วานไฟ

~ 22 ~ ลกั ษณะ : ไมลมลกุ สงู 0.7-1.5 เมตร มีเหงาใตดิน เปลอื กนอกสีนำ้ ตาลแกมเหลอื ง เนื้อในสีเหลอื ง แกมเขียว มีกลิน่ เฉพาะ แทงหนอหรอื ลำตนเทยี มขึน้ เปนกอประกอบดวยกาบหรอื โคน ใบหุมซอน กัน ใบ เด่ยี ว เรยี งสลบั รปู ขอบขนานแกมใบหอก กวาง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ชอ แทงจากเหงาใตดิน กลีบดอกสนี วล ใบประดับสมี วง ผล เปนผลแหง รปู กลม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเหงาเปนยาขับลม ขับประจำเดือน มีฤทธร์ิ ะบายออน ๆ แกบิด สมานลำไส ยาภายนอกใชเหงาสดฝนทาแกเคล็ดยอก ฟกบวม เสนตึง เมือ่ ยขบ เหนบ็ ชา สมานแผล จากการวจิ ัยพบวาในเหงามีน้ำมนั หอมระเหยซึง่ มคี ณุ สมบัตลิ ดอาการอักเสบและบวม จึงมกี ารผลติ ยาขีผ้ ึง้ ผสมน้ำมันไพล เพื่อใชเปนยาทาแกอาการเคลด็ ขัดยอก นำ้ มันไพลผสม แอลกอฮอลสามารถทากนั ยุงได นอกจากน้พี บวาในเหงามสี าร 4-(4-hydroxy-1-butenyl) veratrole ซึง่ มฤี ทธิ์ขยายหลอดลม ไดทดลองใชผงไพล กบั ผปู วยเดก็ ทเ่ี ปนหดื สรปุ วาใหผลดที ้ัง ในรายทีม่ อี าการหอบหืดเฉยี บพลันและเรอ้ื รงั

~ 23 ~ เทยี นบาน ช่อื วิทยาศาสตร : Impatiens balsamina L. วงศ : Balsaminaceae ชอ่ื สามัญ : Garden Balsam ชื่ออน่ื : เทียนดอก เทียนสวน ลักษณะ : พรรณไมพวกคลมุ ดนิ ลำตนจะอุมน้ำ ลำตนจะไมต้ังตรงข้นึ ไป จะเอยี งเลก็ นอย เปราะ งาย ใบมีลกั ษณะมนรี ปลายแหลม ดอกน้นั จะมหี ลายสี เขน สชี มพู สีแดง สม และขาว เปนดอก เดยี่ ว จะออกตดิ กันชอหนึ่ง อาจะจะมี 2-3 ดอก กลีบดอกจะซอน ๆ กันเปนวงกลม มกี ลบี เลยี้ ง 3 กลีบ กลบี ดอก 5 กลีบ กลีบดานลางงอเปราะ มีจะงอยยน่ื ออกมาเปนหลอดเลก็ -ยาว ปลายโคงข้ึน ขนาดดอก 3-6 ซม. ประโยชนทางสมนุ ไพร : ใชรักษาฝ แผลพพุ อง ใชใบสดและดอกสดประมาณ 1 กำมือ ตำละเอียด พอกฝ หรอื ค้นั นำ้ ทาบรเิ วณท่เี ปนฝและแผลพพุ องวนั ละ 3 คร้งั (สจี ากน้ำค้ันจะติดอยูนาน จึงควร ระวงั การเปรอะเปอนเสอื้ ผาและรางกายสวนอ่ืน ๆ )

~ 24 ~ กะเพรา ช่อื วิทยาศาสตร : Ocimum sanctum L. วงศ : Labiatae ชอ่ื อน่ื : กอมกอ กอมกอดง กะเพราขาว กะเพราแดง ลักษณะ : กะเพรามี 3 พนั ธุ คือ กะเพราแดง กะเพราขาวและกะเพราลกู ผสมระหวางกะเพราแดง และกะเพราขาว มลี กั ษณะท่วั ไปคลายโหระพา ตางกนั ที่กลิ่นและก่ิงกานซึง่ มขี นปกคลุมมากกวา ใบกะเพราขาวสีเขยี วออน สวนใบกะเพราแดงสเี ขียวแกมมวงแดง ดอกยอยสีชมพูแกมมวง ดอก กะเพราแดงสเี ขมกวากะเพราขาว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบหรือทั้งตนเปนยาขบั ลมแกปวดทอง ทองเสยี และ คลนื่ ไสอาเจียน นิยมใชกะเพราแดงมากกวากะเพราขาว โดยใชยอดสด 1 กำมือ ตมพอเดอื ด ด่มื เฉพาะสวนน้ำ พบวาฤทธ์ิขบั ลมเกิดจากนำ้ มันหอมระเหย การทดลองในสัตว แสดงวานำ้ สกดั ท้งั ตนมีฤทธ์ิลดการบีบตัวของลำไส สารสกัดแอลกอฮอลสามารถรกั ษาแผลในกระเพาะอาหาร สาร eugenol ในใบมฤี ทธ์ิขับนำ้ ดี ชวยยอยไขมันและลดอาการจกุ เสยี ด

~ 25 ~ ยอ ชอื่ วิทยาศาสตร : Morinda citrifolia L. วงศ : Rubiaceae ชอ่ื สามัญ : Indian Mulberry ชอ่ื อน่ื : มะตาเสอื ยอบาน ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 2-6 เมตร ใบเด่ยี ว เรยี งตรงขาม รปู วงรี กวาง 8-15 ซม. ยาว 10-20 ซม. หใู บอยูระหวางโคนกานใบ ดอกชอ ออกที่ซอกใบ ฐานดอกอัดกันแนนเปนรปู ทรงกลม กลีบดอกสี ขาว ผลเปนผลสด เชอื่ มติดกันเปนผลรวม ผวิ เปนตมุ พอง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดดิบหรอื หาม ฝานเปนชิน้ บาง ยางหรอื ควั่ ไฟออน ๆ ใหเหลือง ตมหรือชงกับนำ้ ดื่มแกคล่นื ไสอาเจียน

~ 26 ~ ฟกทอง ชอื่ วิทยาศาสตร : Cucurbita moschata Decne. วงศ : Cucurbitaceae ช่ือสามญั : Pumpkin ชอ่ื อ่นื : หมากอึ (ภาคอสี าน) มะฟกแกว ฟกแกว (ภาคเหนือ) มะนำ้ แกว หมกั อ้ือ (เลย) หมากฟก เหลือง (แมฮองสอน) นำ้ เตา ภาคใต ลักษณะ : เปนพืชลมลกุ มีเถายาวเลอ้ื ยปกคลุมดนิ ลำตนมลี ักษณะกลมหรอื เปนเหลย่ี มมน ผิวเปน รองตามความยาว มีขนออน ๆ มหี นวดสำหรบั ยึด เกาะยึดบรเิ วณขอ ใบเปนใบเดีย่ ว มขี นาดใหญ ออกเรยี งสลบั กนั โคนใบเวาคลายรปู หัวใจ ขอบใบหยกั เปนเหล่ียม 5 เหล่ียม มีขนทง้ั 2 ดานของ ตวั ใบดอกเปนดอกเด่ยี วสีเหลืองมีขนาดใหญ ลกั ษณะคลายระฆงั หรอื กระดิง่ ออกบริเวณงามใบผล มีขนาดใหญ มีลักษณะเปนพูเล็ก ๆ โดยรอบเปลือกนอกขรขุ ระและแข็ง มีสีเขียวและจะ เปล่ยี นเปนสเี ขียวออนและ สีเหลอื งเขม และสเี หลืองตามลำดบั เน้อื ภายในมีสีเหลืองอมเขียว สี เหลอื ง และสีสม เมล็ดมีจำนวนมากซึ่งอยูตรงกลางผลระหวางเนอ้ื ฟู ๆ มีรปู รางคลายไข แบน มี ขอบนนู อยูโดยรอบ ประโยชนทางสมนุ ไพร : เนอ้ื ฟกทองประกอบดวยแปง โปรตนี ไขมนั ฟอสฟอรสั แคลเซยี ม เหล็ก และ สารเบตา - แคโรทีน ซึง่ เปนสารท่ีรางกายนำไปสรางวติ ามิน เอ เมลด็ มฟี อสฟอรัสในปริมาณ สูง รวมท้ังแปง โปรตีน และนำ้ ประมาณรอยละ 40 สวนเมล็ดแหงมสี ารคิวเคอรบิทนี (Cucurbitine) เปนสารสำคญั ซ่งึ มฤี ทธิ์ฆาพยาธไิ ดผลดี นอกจากนัน้ ฟกทองสามารถกระตุนการ

~ 27 ~ หลง่ั อนิ ซลู ิน ซึ่งชวยปองกันโรคเบาหวาน ความดนั โลหติ ควบคมุ ระดบั น้ำตาลในเลือด บำรงุ นัยนตา ตบั และไต เมล็ดใชเปนยาขับพยาธติ วั ตดื ปองกนั การเกิดนิ่วในกระเพาะปสสาวะ และชวย ดบั พษิ ปอดบวม รากชวยแกพษิ แมลงสตั วกัดตอย ยางชวยแกพิษผื่นคนั เริม และงูสวดั ออกฤทธิ์ คอื asperuloside มะเกลือ ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Diospyros mollis Griff. วงศ : Ebenaceae ช่อื สามัญ : Ebony tree ชือ่ อืน่ : ผีเผา (ฉาน-ภาคเหนือ) มกั เกลือ (เขมร-ตราด) ลักษณะ : ไมตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ สูง 10-30 เมตร เรอื นยอดเปนพมุ กลม ผิวเปลอื กเปน รอยแตกสะเกด็ เล็กๆ สีดำ เปลอื กในสเี หลอื ง กระพ้ีสีขาว ก่งิ ออนมีขนนุมข้นึ ประปราย ใบ เปนใบ เด่ียวขนาดเลก็ รูปไขหรอื รเี รยี งตวั แบบสลบั ดอก ออกเปนชอตามซอกใบ ดอกแยกเพศตางตน ดอกตัวผูมีขนาดเลก็ สเี หลอื งออน หนงึ่ ชอมี 3 ดอก ผิวเกล้ียง ผลออนสีเขยี ว ผลแกสดี ำ ผลแกจัด จะแหง มกี ลีบเล้ยี งติดบนผล 4 กลีบ ผลแกราวเดือนมถิ นุ ายน-สงิ หาคม เมลด็ แบน สเี หลือง 4- 5 เมลด็ ขนาดกวาง 0.5-0.7 ซม. ยาว 1-2 ซม. ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ด ประโยชนทางสมุนไพร : ผลดบิ สด-ใชเปนยาถายพยาธิไดหลายชนดิ ถายพยาธิปากขอไดดที ส่ี ดุ เด็กอายุ 10 ปใช 10 ผล ผูท่อี ายมุ ากกวา 10 ป ใหเพ่ิมจำนวนขน้ึ 1 ผลตอ 1 ป แตสงู สดุ ไม เกิน 25 ผล คือผูทอี่ ายุ 25 ปขน้ึ ไปกิน 25 ผลเทานน้ั ลางใหสะอาด ตำพอแหลก กรองเอาเฉพาะ นำ้ ผสมหัวกะทิ 2 ชอนชาตอมะเกลือ 1 ผล กินคร้ังเดียวใหหมดตอนเชามืด กอนอาหาร 3 ช่ัวโมง หลังจากนี้ 3 ชั่วโมง ถาไมถายใหกินยาระบายดเี กลอื โดยใชผงดเี กลอื 2 ชอนโตะ ละลายน้ำ

~ 28 ~ ประมาณครง่ึ แกว เพอื่ ถายพยาธิ และตัวยาท่ีเหลอื ออกมา สารท่มี ฤี ทธิ์คอื diospyrol diglucosideขอควรระวงั 1: ผูท่ีหามใชมะเกลือไดแก เดก็ อายุต่ำกวา 10 ป หญิงมคี รรภ หรอื หลัง คลอดไมเกิน 6 สปั ดาห ผูทเ่ี ปนโรคกระเพาะอาหาร หรือมอี าการปวดทอง ถายอจุ จาระผิดปกติ บอยๆ และผูท่กี ำลังเปนไข ในการเตรียมยาตองใชผลดิบสด เตรยี มแลวกินทนั ที ไมควรเตรียมยา ครัง้ ละมากๆ ใชเครอ่ื งบดไฟฟา จะทำใหละเอยี ดมาก มตี วั ยาออกมามากเกินไปขอควรระวงั 2 : เคยมีรายงานวาถากนิ ยามะเกลอื ขนาดสูงกวาท่ีระบไุ ว หรอื เตรียมไวนาน สารสำคญั จะ เปลีย่ นเปนสารพิษชือ่ diospyrol ทำใหจอรับภาพ และประสาทตาอกั เสบ อาจตาบอดได ประโยชนดานอน่ื ๆ เนือ้ ไมใชทำเฟอรนิเจอรประดับมุก ผล ใหสดี ำ ใชยอมผาและแพรได เล็บมือนาง ชื่อวทิ ยาศาสตร : Quisqualis indica L. วงศ : Combretaceae ชอื่ สามัญ : Rangoon Creeper ช่ืออ่ืน : จะมั่ง จามั่ง มะจีม่งั

~ 29 ~ ลกั ษณะ : ไมเถาเน้ือแขง็ ตนแกมกั มีกลนิ่ ท่เี ปลีย่ นเปนหนาม ใบเด่ียว เรียงตรงขาม รปู วงรี หรือรปู ไขแกมขอบขนาน กวาง 5-8 ซม. ยาว 10-16 ซม. ดอกชอ ออกที่ปลายกิง่ และซอกใบบรเิ วณปลาย กงิ่ กลีบดอกสแี ดงโคนกลบี เลย้ี งเปนหลอดเรยี วยาว สเี ขียว ผลเปนผลแหง รปู กระสวย มีเปลอื ก แข็งสีนำ้ ตาลเขม มีสนั ตามยาว 5 สนั ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื ในเมลด็ แหงเปนยาขับพยาธไิ สเดอื น สำหรับเด็กกิน ครง้ั ละ 2-3 เมลด็ และผใู หญคร้งั ละ 4-5 เมล็ด โดยนำมาปนเปนผง ผสมกับน้ำผึ้ง ปนเปนยา ลกู กลอน หรอื ตมเอาน้ำด่ืม หรือทอดกับไขกนิ ก็ได สารทีม่ ฤี ทธิ์ขับพยาธไิ ดแกกรด quisqualic ซ่งึ เปนกรดอะมิโนชนิดหน่ึง ฟาทะลายโจร

~ 30 ~ ชื่อวิทยาศาสตร : Andrographis paniculata (Burm.) Wall. ex Nees วงศ : Acanthaceae ชอ่ื อืน่ : คปี งฮี (จีน) ฟาทะลายโจร หญากนั งู นำ้ ลายพงั พอน ลักษณะ : ไมลมลุก สูง30-60 ซม.ท้ังตนมีรสขม ลำตนเปนส่เี หล่ียม แตกกิ่งออกเปนพมุ เลก็ ใบ เดย่ี ว เรยี งตรงขาม รปู ไขหรือรูปใบหอก กวาง 2-3 ซม. ยาว4-8 ซม. สเี ขยี วเขมเปนมัน ดอกชอ ออกท่ปี ลายก่งิ และซอกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ กลบี ดอกสีขาว โคนกลบี ดอกติดกัน ปลายแยก ออกเปน 2 ปาก ปากบนมี 3 กลีบ มเี สนสีแดงเขมพาดตามยาว ปากลางมี 2 กลบี ผลเปนฝกสี เขยี วอมน้ำตาล ปลายแหลม เมือ่ ผลแกจะแตกเปนสองซีก ดีดเมลด็ ออกมา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ชาวจีนใชฟาทะลายเปนยามาแตโบราณ และมาเปนทีน่ ิยมใชในปะเทศ ไทยเม่อื ไมนานมานี้ โดยใชเฉพาะใบหรอื ทั้งตนบนดนิ ซึง่ เก็บกอนท่ีจะมดี อกเปนยาแกเจ็บคอ แก ทองเสีย แกไข เปนยาขมเจริญอาหาร การศกึ ษาฤทธ์ลิ ดไขในสัตวทดลองพบวาสารสกดั แอลกอฮอลมแี นวโนมลดไขได รายงานการใชรักษาโรคอุจจาระรวงและบิดไมมตี วั แสดงวาฟา ทะลายมปี ระสทิ ธภิ าพในการรักษาเทากบั เตตราซยั คลนิ แตในการรกั ษาอาการเจ็บคอน้ันมรี ายงาน ทงั้ ท่ีไดผลและไมไดผลขนาดทใี่ ชคือพชื สด 1-3 กำมือ ตมน้ำดม่ื กอนอาหารวันละ 3 ครงั้ หรอื ใช พืชแหงบดเปนผงละเอียดปนเปนยาลกู กลอนขนาดเสนผาศนู ยกลางประมาณ 0.8 ซม. กินครั้ง ละ 3-6 เม็ด วนั ละ 3-4 คร้งั กอนอาหารและกอนนอน สำหรบั ผงฟาทะลายที่บรรจุแคปซลู ๆ ละ 500 มิลลิกรมั ใหกนิ คร้ังละ 2 เมด็ วันละ 2 คร้งั กอนอาหารเชาและเย็น อาการขางเคียงท่ี อาจพบคือ คล่นื ไส

~ 31 ~ กระเจ๊ียบแดง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Hibiscus sabdariffa L. วงศ : Malvaceae ช่ือสามัญ : Roselle ชือ่ อืน่ : กระเจ๊ียบ กระเจีย๊ บเปร้ีย ผักเกง็ เคง็ สมเก็งเค็ง สมตะเลงเครง ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 50-180 ซม. มหี ลายพันธุ ลำตนสมี วงแดง ใบเดี่ยว รูปฝามือ 3 หรือ 5 แฉก กวางและยาวใกลเคยี งกัน 8-15 ซม. ดอกเด่ยี ว ออกทซี่ อกใบ กลีบดอกสชี มพูหรอื เหลืองบริเวณ กลางดอกสีมวงแดง เกสรตัวผเู ชือ่ มกันเปนหลอด ผลเปนผลแหง แตกได มีกลีบเล้ยี งสแี ดงฉำ่ นำ้ หมุ ไว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบและยอดออนซ่งึ มรี สเปรย้ี วแกไอ เมลด็ บำรงุ ธาตุ ขบั ปสสาวะ มรี ายงานการทดลองในผูปวยโรคน่ิวในทอไต ซ่งึ ดม่ื ยาชงกลีบเล้ียงแหงของผล 3 กรมั ใน น้ำ 300ซซี ี วนั ละ 3 ครั้ง ทำใหถายปสสาวะสะดวกขึ้น บางรายน่ิวหลดุ ไดเอง นอกจากนีท้ ำให ผูปวยกระเพาะปสสาวะอักเสบมอี าการปวดแสบเวลาปสสาวะนอยลง

~ 32 ~ หญาหนวดแมว ช่อื วทิ ยาศาสตร : Orthosiphon grandiflorus Bolding วงศ : Labiatae ชอ่ื สามญั : Cat's Whisker ช่อื อ่นื : พยบั เมฆ ลักษณะ : ไมพุม สูง 0.5-1 เมตร กงิ่ และกานส่เี หลี่ยมสมี วงแดง ใบ เด่ยี ว เรียงตรงขาม รปู ไขแกม สเ่ี หลี่ยมขาวหลามตดั กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-7 ซม. ขอบใบหยกั ฟนเล่อื ย ดอก ชอ ออกท่ีปลายกงิ่ มี 2 พันธุคือพนั ธุดอกสีขาวและพันธุดอกสีมวงน้ำเงิน เกสรตัวผูยน่ื พนกลบี ดอกออกมายาวมาก ผล เปนผลแหงไมแตก รูปรขี นาดเลก็ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชทั้งตนเปนยาขับปสสาวะ แกโรคปวดตามสนั หลงั และบัน้ เอว ใบเปนยารกั ษาโรคเบาหวานและลดความดนั โลหิต มกี ารทดลองใชใบแหงเปนยาขบั ปสสาวะ ขับกรดยูรคิ ซง่ึ เปนสาเหตขุ องโรคเกาดและรกั ษาโรคน่ิวในไตกบั ผูปวยโรงพยาบาลรามาธิบดี โดย ใชใบแหงประมาณ 4 กรัม ชงกบั นำ้ เดือด 750 ซซี ี ดื่มตางน้ำตลอดวัน ไดผลเปนทีน่ าพอใจของ แพทย พบวาในใบมีเกลือโปแตสเซยี มสูง ผูปวยโรคหัวใจไมควรใช

~ 33 ~ หญาคา ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Imperata cylindrica Beauv. วงศ : Gramineae ช่อื สามัญ : ลักษณะ : ไมลมลกุ สงู 0.3-0.9 เมตร มเี หงาใตดิน รูปรางยาวและแขง็ ใบ เดยี่ ว แทงออกจาก เหงา กวาง 1-2 ซม. ยาวไดถึง 1 เมตรขอบใบคม ดอก ชอ แทงออกจากเหงา ดอกยอยอยูรวมกนั แนน สเี งนิ อมเทาจาง ผล เปนผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากและเหงาเปนยาขบั ปสสาวะ แกอาการกระเพาะ ปสสาวะอักเสบ ปสสาวะแดง บำรุงไต ขับระดูขาว มีการศกึ ษาฤทธข์ิ ับปสสาวะในสัตวทดลอง พบวาไดผลเฉพาะนำ้ ตมสวนราก ออ้ ยแดง

~ 34 ~ ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Saccharum officinarum L. วงศ : Gramineae ช่ือสามัญ : Sugar-cane ชือ่ อนื่ : ออย ออยขม ออยดำ ลกั ษณะ : ไมลมลกุ สูง 2-5 เมตร ลำตนสีมวงแดง มีไขสขี าวปกคลุม ไมแตกก่ิงกาน ใบเด่ยี ว เรียงสลับ กวาง 2.5-5 ซม. ยาว 0.5-1 เมตร ดอกชอ ออกทีป่ ลายยอด สีขาว ผลเปนผลแหง ขนาดเลก็ ออย มีหลายพันธุ แตกตางกันที่ความสูงความยาวของขอและสขี องลำตน ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชลำตนเปนยาขับปสสาวะ โดยใชลำตนสด 70-90 กรัม หรอื แหง 30-40 กรมั หั่นเปนช้ิน ตมน้ำแบงดืม่ วันละ 2 ครง้ั กอนอาหาร แกไตพกิ าร หนองในและขบั น่วิ แพทยพื้นบานใชขับเสมหะ มีรายงานวาออยแดงมฤี ทธ์ิขับปสสาวะในสัตวทดลอง

~ 35 ~ ขลู ช่ือวิทยาศาสตร : Pluchea indica Less วงศ : Compositae ชือ่ สามัญ : Indian Marsh Fleabane ชื่ออืน่ : ขลู หนวดง่วั หนงดง้วิ หนวดงวั หนวดวัว ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 1-2.5 เมตร ชอบข้ึนในที่ชนื้ แฉะ ใบเดี่ยว เรยี งสลับ รูปไขกลบั กวาง 1-5 ซม. ยาว 2.5-10 ซม. ขอบใบหยกั ซ่ฟี นหาง ๆ ดอกชอ ออกท่ียอดและซอกฟน กลบี ดอกสมี วง ผลเปน ผลแหง ไมแตก

~ 36 ~ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชทงั้ ตนตมกินเปนยาขบั ปสสาวะ แกเบาหวาน ตมน้ำอาบแก ผนื่ คนั น้ำค้ันใบสดรกั ษารดิ สีดวงทวาร การทดลองในสตั วและคนปกติ พบวายาชงท้งั ตนมีฤทธข์ิ บั ปสสาวะมากวายาขบั ปสสาวะแผนปจจบุ ัน (hydrochlorothiazide) และมขี อดีคอื สญู เสียเกลอื แร นอยกวา สบั ปะรด ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Ananas comosus Merr. วงศ : Bromeliaceae ช่ือสามญั : Pineapple

~ 37 ~ ช่อื อืน่ : ขนนุ ทอง ยานัด ยานนัด บอนัด มะขะนัด มะนดั ลงิ ทอง หมากเก็ง ลกั ษณะ : ไมลมลุกอายหุ ลายป สูง 90-100 ซม. มลี ำตนอยูใตดิน ใบ เดยี่ ว เรียงสลบั ซอนกันถม่ี า กรอบตน กวาง 6.5 ซม. ยาวไดถึง 1 เมตร ไมมกี านใบ ดอก ชอ ออกจากกลางตน มีดอกยอย จำนวนมาก ผล เปนผลรวม รปู ทรงกระบอก มีใบเปนกระจกุ ทีป่ ลายผล ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื ผลเปนยาแกไอขบั เสมหะ เหงาเปนยาขบั ปสสาวะ แก นวิ่ พบวาลำตน และผลมเี อนไซมยอยโปรตนี ช่ือ bromelain ใชเปนยาลดการอกั เสบและบวม จากการถกู กระแทกบาดแผล หรอื การผาตัด โดยผลิตเปนยาเมด็ ช่ือ Ananase Forte Tablet

~ 38 ~ สะแก ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Combretum quadrangulare Kurz วงศ : Combretaceae ชื่อสามญั : ชื่ออื่น : แก ขอนแข จองแข แพง สะแก ลกั ษณะ : ไมยืนตน สงู 5-10 เมตร กง่ิ ออนเปนรูปเหลย่ี ม ใบเดยี่ ว เรียงตรงขาม รปู วงรี หรอื รูปไข กลบั กวาง 3-8 ซม. ยาว 6-15 ซม. ดอกชอ ออกทีซ่ อกใบ และปลาดยอด ดอกยอยมขี นาดเลก็ กลีบดอกสขี าว ผลแหง มี 4 ครบี เมล็ดสีนำ้ ตาลแดง รปู กระสวย มี 4 สนั ตามยาว ประโยชนทางสมนุ ไพร : เมล็ดแก-ใชขบั พยาธไิ สเดอื น และพยาธเิ สนดายในเด็ก โดยใช ขนาด 1 ชอนคาว หรอื 3 กรมั ตำผสมกบั ไขทอดกนิ ครง้ั เดียว ขณะทองวาง

~ 39 ~ พลู ช่อื วทิ ยาศาสตร : Piper betle L. วงศ : Piperaceae ชอื่ สามัญ : Betel Vine ลกั ษณะ : ไมเถาเนื้อแข็ง รากฝอยออกบริเวณขอใชยดึ เกาะ ขอโปงนนู ใบ เด่ยี ว เรียงสลบั รูปหัวใจ กวาง 8- 12 ซม. ยาว 12-16 ซม. มีกลน่ิ เฉพาะและมีรสเผด็ ดอก ชอ ออกท่ีซอกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ อดั แนนเปนรปู ทรงกระบอก แยกเพศ สขี าว ผล เปนผลสด กลมเลก็ เบียดอยูบนแกน พลมู ีหลายพนั ธุ เชนพลูเหลอื ง พลูทองหลาง ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชน้ำค้ันใบสดกนิ เปนยาขบั ลมและทาแกลมพษิ โดยใช 3-4 ใบ ขย้ีหรือตำใหละเอียด ผสมเหลาโรงเลก็ นอย ทาบรเิ วณท่ีเปน ใบมนี ำ้ มนั หอมระเหย ประกอบดวย สาร chavicol และ eugenol ซึง่ มฤี ทธท์ิ ำใหชาเฉพาะท่ี สามารถบรรเทาอาการคนั และฆาเช้ือโรค บางชนิดดวย จึงมกี ารพฒั นาตำรบั ยาข้ีผ้งึ ผสมสารสกัดใบพลูขึน้ เพอื่ ใชเปนยาทารกั ษาโรคผิวหนงั บางชนิด

~ 40 ~ ทองพนั ชั่ง ช่ือวิทยาศาสตร : Rhinacanthus nasutus Kurz วงศ : Acanthaceae ชอ่ื อ่นื : ทองคนั ชง่ั หญามันไก ลกั ษณะ : ไมพุมสูง 1-2 เมตร กิง่ ออนมกั เปนสนั ส่เี หลย่ี ม ใบเดี่ยวเรียงตรงขามรูปไขหรอื รูปวงรี กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ดอกชอ ออกท่ีซอกใบกลีบดอกสขี าว โดคนกลบี ตดิ กันเปนหลอด ปลายแยกเปน 2 ปาก ปากลางมจี ุดประสีมวงแดง ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและรากโขลกละเอยี ด แชเหลาโรง 1 สัปดาหเอานำ้ ทาแกกลากเกลอ้ื น สารสำคญั คอื rhinacanthin และ oxymethylanthraquinone

~ 41 ~ มะหาด ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Artocarpus lakoocha Roxb. วงศ : Moraceae ชอ่ื อ่ืน : หาด ขนุ ปา มะหาดใบใหญ ลักษณะ : ไมยืนตน สงู ประมาณ 30 เมตร ทรงพุมแผกวาง ใบ ดยี่ ว เรียงสลบั รปู ขอบขนานหรอื รปู วงรี กวาง 8-10 ซม. ยาว 10-20 ซม. หลงั ใบเปนมนั สเี ขยี วเขม ทองใบสาก ดอก ชอ ออกท่ี ซอกใบ คอนขางกลม กานสั้น แยกเพศ อยูบนตนเดยี วกนั ผล เปนผลรวม สีเหลือง ผวิ ขรขุ ระ มี ขนนุม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชปวกหาดเปนยาถายพยาธิเสนดาย พยาธิไสเดอื นและพยาธิ ตัวตืดสำหรบั เดก็ สารที่ออกฤทธคิ์ อื 2, 4, 3, 5- tetrahydroxystillbene จากการศกึ ษาไมพบ ความเปนพิษ ขนาดท่ใี ชคอื ผงปวกหาด 3 กรัม ละลายน้ำเย็นดื่มตอนเชามดื หลงั จากนั้น ประมาณ 2 ชวั่ โมงใหกินยาถาย (ดีเกลือ) นอกจากน้ียังใชละลายน้ำทาแกคนั “ปวกหาด” เตรียม โดยการเคย่ี วเนือ้ ไมกับน้ำ กรองเนอื้ ไมออก บีบน้ำออกใหแหง จะไดผงสนี วลจบั กนั เปนกอน ยาง ไฟจนเหลอื ง เรยี กกอนนี้ไดวา ปวกหาด

~ 42 ~ พญาปลองทอง ชอื่ วิทยาศาสตร : Clinacantus nutans (Burm.) Lindau วงศ : Acanthaceae ช่ืออ่ืน : ผกั มนั ไก ผักล้ินเขียด พญาปลองคำ พญาปลองดำ พญายอ เสลดพงั พอน เสลดพงั พอนตวั เมยี ลกั ษณะ : ไมพุมรอเล้ือย สงู 1-3 เมตร ใบเด่ยี ว เรียงตรงขาม รูปใบหอก กวาง 1-3 ซม. ยาว 4- 12 ซม. สีเขียวเขม ดอกชอ ออกเปนกะจุกท่ปี ลายกิ่ง กลบี ดอกสแี ดงสม โคนกลบี สเี ขยี ว ติดกัน เปนหลอดยาว ปลายแยกเปน 2 ปาก ไมคอยออกดอก ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดรักษาแผลไฟไหมนำ้ รอนลวก แมลงกัดตอย ผื่นคนั โดยนำใบสด 5-10 ใบ ตำหรอื ขยที้ า การทดลองในสัตวพบวาสารสกัดใบสดดวย n- butanol สามารถลดการอักเสบได มกี ารเตรยี มเปนทงิ เจอรเพ่ือใชทารกั ษาอาการอกั เสบจากเรมิ ในปาก โดยใชใบสด 1 กก. ปนละเอยี ด เติมแอลกอฮอล 70% 1 ลิตร หมัก 7 วัน กรอง ระเหยบน เครื่ององั ไอนำ้ ใหปรมิ าตรลดลงครง่ึ หนงึ่ เติมกลเี ซอรีนเทาตัว

~ 43 ~ มะนาว ชอ่ื วิทยาศาสตร : Citrus aurantifolia Swing. วงศ : Rutaceae ช่อื สามัญ : Common Lime ชื่ออ่นื : สมมะนาว มะลวิ (ภาคเหนือ) ลักษณะ : ไมพุม สูง 2-4 เมตร กง่ิ ออนมหี นาม ใบประกอบชนดิ มใี บยอยใบเดยี ว เรียงสลับ รปู ไข รปู วงรหี รือรูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เนอ้ื ใบมีจดุ น้ำมันกระจาย กานใบมี ครบี เล็ก ๆ ดอกเดย่ี วหรอื ชอ ออกท่ปี ลายกิ่งและทีซ่ อกใบ กลบี ดอกสีขาว กลิ่นหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกล้ียง ฉำ่ น้ำ

~ 44 ~ ประโยชนทางสมนุ ไพร : รายาไทยใชนำ้ มะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลอื ดออกตามไรฟน เพราะมวี ิตามินซี น้ำมะนาวเปนกระสายยาสำหรบั สมุนไพรท่ีใชขับเสมหะเชน ดปี ลี มะแวงเครอื ชื่อวทิ ยาศาสตร : Solanum trilobatum L. วงศ : Solanaceae ช่อื อน่ื : แขวงเคีย

~ 45 ~ ลกั ษณะ : ไมเลื้อย มหี นามตามก่งิ กาน ใบเด่ยี ว เรยี งสลบั รูปไขกวาง 4-5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ขอบ ใบเวา มหี นามตามเสนใบ ดอกชอ ออกที่ปลายกิง่ และซอกใบ กลีบดอกสมี วง ผลเปนผลสด รปู กลม ผลดิบสเี ขียวมีลายตามยาว เมื่อสุกสีแดง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขบั เสมหะ โดยใชขนาด 4-10 ผล โขลกพอ แหลกค้นั เอาน้ำใสเกลอื เล็กนอย จิบบอยๆ หรอื เค้ียวกลืนเฉพาะนำ้ จนหมดรสขมเฝอน มะแวง เครอื เปนสวนผสมหลกั ในยาประสะมะแวงเชนกนั นอกจากนี้ใชขับปสสาวะแกไขและเปนยาขม เจรญิ อาหารดวย

~ 46 ~ มะแวงตน ชื่อวิทยาศาสตร : Solanum indicum L. วงศ : Solanaceae ช่ืออนื่ : ลกั ษณะ : ไมพุม สูง 1-1.5 เมตร ลำตนมีขนนุม ใบเดย่ี ว เรยี งสลับรูปไขหรอื รูปขอบขนาน กวาง 4-10 ซม. ยาว 6-12 ซม. ขอบใบเวา ผวิ ใบมขี นนมุ ทัง้ สองดาน ดอกชอ ออกตามกิง่ หรือท่ี ซอกใบ กลบี ดอกสมี วง ผลเปนผลสด รปู กลม ผลดบิ สีเขยี วออน ไมมลี าย เมือ่ สุกสีสม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขบั เสมหะ รักษาเบาหวาน ขับปสสาวะ มีการ ทดลองในสัตว พบวาน้ำสกดั ผลมฤี ทธ์ลิ ดน้ำตาลในเลอื ด แตมีฤทธ์นิ อยและระยะเวลาการออกฤทธ์ิ ส้ัน พบสเตดรอยดปริมาณคอนขางสูง จึงไมควรใชติดตอกนั เปนเวลานาน มะแวงตนเปนสวนผสม หลัก ในยาประสะมะแวง ซงึ่ องคการเภสชั กรรมผลิตข้ึนตามตำรับยาสามัญประจำบานแผนโบราณ

~ 47 ~ แหวหมู ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cyperus rotundus L. วงศ : Cyperacear ชอื่ สามัญ : Nutgrass ช่ืออื่น : หญาขนหมู ลกั ษณะ : ไมลมลุก อายุหลายป สงู 20-40 ซม. มีลำตนใตดินเปนหัวคลายหัวแหวไทย แตกแขนง ลำตนเปนเสนแขง็ เหนียวอยูใตดินและงอกเปนหวั ใหมได ใบเด่ยี ว จำนวนมาก แทงออกจากหวั กวาง 2-6 มม. ยาว 5-20 ซม. ดอกชอ คลายดอกหญา สีน้ำตาลแดง แตกแขนงเปน 4-10 กิ่ง กาน ชอดอกเปนสามเหลย่ี มตรง ผลเปนผลแหง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชหัวใตดินเปนยาบำรุงหวั ใจ ขับเหงื่อและขบั ปสสาวะ การ ทดลองในสัตวพบฤทธ์ิขบั ปสสาวะ ลดไข ลดความดันโลหิตและลดการอกั เสบ ซึง่ เชอ่ื วาเกดิ จาก a- cyperone นอกจากนพี้ บฤทธ์ยิ ับย้ังการเจริญเติบโตของเช้ือมาลาเรยี ชนิดฟลซิพารมั ในหลอด ทดลองดวย

~ 48 ~ เรว ชอ่ื วิทยาศาสตร : Amomum xanthioides Wall. วงศ : Zingiberaceae ช่อื สามญั : Bustard cardamom, Tavoy cardamom ช่ืออ่ืน : หมากแหนง (สระบรุ )ี หมากเนิง (อสี าน) มะอี้ หมากอ้ี มะหมากอ้ี (เชยี งใหม) หนอเนง (ชัยภมู ิ) ลักษณะ : เรวเปนพืชลมลุก มเี หงาหรอื ลำตนอยูในดิน จัดเปนพืชสกลุ เดียวกับ กระวาน ขา ขงิ ใบมลี ักษณะ ยาวเรียว ปลายใบแหลมและหอยโคงลง กานใบมีขนาดส้นั ออกดอกเปนชอจากยอดท่แี ทงขน้ึ มา จากเหงา ดอกมสี ีขาวกานชอดอกสัน้ ผลมขี นสแี ดงปกคลมุ เมลด็ มีสนี ำ้ ตาล เรวมีหลายชนดิ เชน เรวหอม เรวชาง เรวกอ ซง่ึ เรวเหลานม้ี ีลกั ษณะตนแตกตางกันไป ประโยชนทางสมนุ ไพร : นำ้ มันหอมระเหยในเมลด็ เรวมีฤทธิ์เปนยาขบั ลม ชวยแกอาการทองอดื ทองเฟอ แนน จกุ เสยี ด โดย ใชเมลด็ ประมาณ 3 กรัม บดใหเปนผงรับประทานวันละ 3 ครั้ง และชวยขับเสมหะ แกคล่ืนเหียน อาเจียนไดดีอกี ดวย

~ 49 ~ ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Piper chaba Hunt วงศ : Piperaceae ช่อื สามัญ : Long Pepper ลกั ษณะ : ไมเถารากฝอยออกบริเวณขอเพื่อใชยดึ เกาะ ใบ เด่ียวรปู ไขแกมขอบขนาน กวาง 3- 5 ซม. ยาว 7-10 ซม. สเี ขียวเขมเปนมัน ดอก ชอ ออกท่ีซอกใบ ดอกยอยอัดกนั แนน แยกเพศ ผล เปนผลสด มสี เี ขยี ว เม่อื สุกจะเปล่ยี นเปนสีแดง รสเผด็ รอน ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลแกจัดแตยงั ไมสุกตากแหงเปนยาขบั ลม บำรุงธาตุ แก ทองเสีย ขับรกหลังคลอด โดยใชผล 1 กำมอื (ประมาณ 10-15 ผล) ตมเอานำ้ ดมื่ นอกจากน้ใี ช เปนยาแกไอ โดยเอาผลแหงครึ่งผลฝนกับมะนาวแทรกเกลือใชกวาดคอหรอื จิบบอยๆ ฤทธิข์ ับลม และแกไอ เกดิ จากน้ำมันหอมระเหยและสาร piperine พบวาสารสกัดเมทานอลมผี ลยบั ยั้งการบบี ตวั ของลำไสเลก็ และสารสกัดปโตรเลียมอีเธอร ทำใหสตั วทดลองแทง จงึ ควรระวงั การใชในสตรีมี ครรภ

~ 50 ~ นอยหนา ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Annona squamosa L. วงศ : Annonaceae ชื่อสามัญ : Sugar Apple ชอ่ื อืน่ : นอยแน นะนอแน หมกั เขยี บ ลักษณะ : ไมยนื ตน สงู 3-5 เมตร ใบเด่ียว เรียงสลับ รูปใบหอกหรือรปู ใบหอกแกมขอบขนาน กวาง 3-6 ซม. ยาว 7-13 ซม. ดอกเดยี่ ว ออกทซ่ี อกใบ หอยลง กลีบดอกสเี หลืองแกมเขยี ว 6 กลบี เรยี ง 2 ช้นั ๆ ละ 3 กลีบ หนาอวบน้ำ มเี กสรตวั ผูและรงั ไขจำนวนมาก ผลเปนผลกลุม คอนขาง กลม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและเมลด็ ฆาเหา โดยใชเมลด็ ประมาณ 10 เมลด็ หรอื ใบสดประมาณ 1 กำมือ (15 กรัม) ตำใหละเอียด ผสมกบั น้ำมันมะพราวพอแฉะ ขยใ้ี หท่วั ศีรษะ ใชผาคลุมโพกไวประมาณ 10 นาทีถึงคร่ึงชัว่ โมง ใชหวีสางเหาออก สระผมใหสะอาด (ระวัง