หน่วยการเรียนรู้ที่ 1

องคป์ ระกอบศลิ ปส์ ำหรบั งานคอมพิวเตอร์

ในปัจจุบนั เทคโนโลยกี า้ วเข้าส่กู ารนาสมยั ไม่ว่าจะมองไปทางใด จะพบง่าคอมพวิ เตอร์ได้เข้ามามีบทบาทในงานต่าง ๆ มากยิ่งขึ้น รวมไปถึงงานด้านกราฟิกท่ีได้มีการนาเอาคอมพิวเตอร์เข้ามาสร้างสรรค์ในชิ้นงานการออกแบบและเกิดพัฒนาอย่างต่อเน่ือง ซึ่งใน หนว่ ยการเรียนน้ีจะศึกษาและทาความเขา้ ใจกบั คอมพวิ เตอรท์ ใ่ี ช้ในงานกราฟิก 1. บอกความหมายขององคป์ ระกอบศลิ ป์ 2. อธิบายเกี่ยวกบั หลกั การขององคป์ ระกอบ 3. อธิบายเก่ยี วกบั ทัศนศิลป์ 4. อธิบายเกย่ี วกบั ทัศนธาตุ หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ 1 ความหมายองค์ประกอบ

1.1 ความหมายขององคป์ ระกอบศิลป์ 1.2 ความสำคญั ขององคป์ ระกอบศลิ ป์ 1.3 ทศั นศลิ ป์ 1.4 ทัศนธาตุ

องคป์ ระกอบศลิ ป์ หมายถึง ส่ิงทศี่ ลิ ปนิ และนกั ออกแบบใช้เปน็ ส่ือในการแสดงออกและสรา้ งความหมาย (สวนศรี ศรแี พงพงษ.์ ม.ป.ป. : 82) องค์ประกอบศิลป์ หมายถึง เครอื่ งหมายหรอื รปู แบบท่ีนามาจัดรวมกันแลว้ เกิดรูปร่างตา่ ง ๆ (สทิ ธศิ กั ดิ์ ธญั ศรีสวสั ดก์ิ ลุ . ม.ป.ป. : 56) องคป์ ระกอบศลิ ป์ หมายถึง ศิลปะที่มนุษย์สร้างขึ้นเพ่ือแสดงออกทางอารมณ์ ความรู้สึก ความคิด หรือความงามซึ่ง ประกอบดว้ ยส่วนที่มนุษยส์ ร้างข้ึนและสว่ นที่เปน็ การแสดงออกอันเปน็ ผลที่เกิดจากโครงสรา้ งทางวัตถุ (ชลูด นิมเ่ สมอ. ม.ป.ป. : 18) องค์ประกอบศิลป์ หมายถึง ส่วนประกอบต่าง ๆ ของศิลปะ เช่น จุด เส้น รูปร่าง ขนาด สัดส่วน น้าหนัก แสงเงา ลกั ษณะพื้นผิว ท่ีวา่ ง และสี (มานติ กรนิ พงศ์. ม.ป.ป. : 51) หนว่ ยการเรยี นรูท้ ี่ 1 ความหมายองคป์ ระกอบศิลป์

1.2.1 องค์ประกอบที่สาคัญ การจกั วางองค์ประกอบเหลา่ น้ัน รวมถึงการกาหนดสี ในลกั ษณะตา่ ง ๆ เพ่มิ เตมิ ใหเ้ กิดความเข้าใจ เพื่อเวลาท่ีสร้างผลงานท่ี มีคุณค่า ความหมายและความงามเป็นท่ีน่าสนใจแก่ผู้พบเห็น หาดสร้างสรรค์ผลงานโดยขฟาดองค์ประกอบศิลป์ ผลงานนั้นอาจดู ดอ้ ยคา่ หมดความหมายหรือไม่นา่ สนใจไปเลย องค์ประกอบศลิ ป์ เป็นเสมือนหวั ใจดวงหนึ่งของการทางานศลิ ปะ เพราะในงานองคป์ ระกอบศลิ ปห์ นง่ึ ชิ้น จะประกอบไปด้วย การร่างภาพ (วาดเส้น) การจัดวางให้เกิดความงาม (จัดภาพ) และการใช้สี (ทฤษฎีสี) ซ่ึงแต่ละอย่างจะต้อง เรียนรู้สูร่ ายละเอยี ดลกึ ลงไปอีก องค์ประกอบศิลปนิ จึงเปน็ พ้นื ฐานสาคัญทร่ี วบรวมความรู้หลาย ๆ อยา่ งไวด้ ว้ ยกัน จงึ ตอ้ งเรยี นรกู้ ่อนทจี่ ะศึกษาในเรือ่ งอ่นื ๆ (อนันต์ ประภาโส) องคป์ ระกอบศลิ ป์ จัดเป็นวิชาที่มคี วามสาคัญสาหรบั ผู้ศกึ ษางานศิลปะ หากว่าขาดความรู้ ความเขา้ ใจในวิชานี้แล้ว ผลงาน ที่สร้างข้นึ มาก็ยากที่ประสบความสาเร็จ โดยเฉพาะอย่างยิ่งงานศิลปะสมัยใหม่ท่ีมีการแสดงเฉพาะ เส้น สี แสง เงา น้าหนัก พื้นผิว จังหวะ และบรเิ วณท่วี า่ ง มีความจาเปน็ อย่างยงิ่ ต้องนาหลกั การองค์ประกอบศิลป์มาใช้ หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี 1 ความหมายองค์ประกอบ

1.2.2 หลกั การจดั องคป์ ระกอบพืน้ ฐาน หลักการจัดองคป์ ระกอบพืน้ ฐาน คอื สิง่ ที่แสดงแนวคิดเก่ยี วกับเนือ้ หาและเร่อื งราวขงิ ศลิ ปนิ ให้ 1. เอกภาพ (Unity) หมายถึง การนาองค์ประกอบของศิลปะมาจัดเข้าด้วยกันให้แต่ละหน่วยมีความสัมพันธ์ เก่ียวข้องซ่ึง กนั และกัน ประสานกลมกลืนเกิดเปน็ ผลรวมที่แบ่งแยกไมไ่ ด้ โดยถา่ ยทอดเป็นผลงานศิลปะดว้ ยกระบวนการศลิ ปะ หน่วยการเรยี นรู้ที่ 1 ความหมายองค์ประกอบศลิ ป์

2. ดุลยภาพ (Balance) คือ การนาองค์ประกอบของศิลปะมาจัดเข้าด้วยกันให้เกิดความเท่ากันหรือสมดุล โดยมีเส้น แกนสมมุติ 2 เส้น เป็นตัวกาหนดดุลยภาพ เส้นแกนสมมุติจะทาหน้าที่แบ่งภาพออกเป็นด้านซ้ายและด้านขวา หรือด้านบนหรือ ด้านลา่ ง เพอ่ื ใหผ้ ลงานศลิ ปะท่ปี รากฏเกดิ ความสมดลุ ในลกั ษณะใดลักษณะใดลักษณะหน่งึ เช่น แบบซา้ ย ขวา เหมือนกันและแบบซ้าย ขวา ไม่เหมือนกันอีกทั้งการจัดภาพที่มีความพอดีและเหมาะสม ให้เกิดน้าหนักการจัดวางซ้ายขวาท้ังสองข้างเท่ากัน โดยแบ่งความ สมดุลออกเปน็ 2 ประเภท (1) ความสมดุลแบบสองข้างไม่เท่ากัน เป็นการจัดการองค์ประกอบศิลป์ที่ไม่เท่ากัน หรือไม่เหมือนกัน แต่เท่ากันด้วน ความรสู้ ึก โดยดูจากนา้ หนกั สว่ นรวมของภาพ (2) ความสมดุลแบบสองข้างเท่ากัน เป็นการจัดวางองค์ประกอบให้มีน้าหนักเท่ากัน โดยส่วนมากจะปรากฏในจิตกรรมไทย หรอื ภาพทแ่ี สดงสญั ลักษณไ์ ทย หนว่ ยการเรยี นรู้ที่ 1 ความหมายองค์ประกอบศลิ ป์

3. จดุ เด่น (Dominance) หมายถงึ ส่วนสาคญั ท่ปี รากฏชดั สะดดุ ตาท่ีสุดในงานศิลปะ จุดเด่นจะช่วยสร้างความน่าสนใจ ในผลงานให้ภาพเขียนมีความสวยงาม มีชีวิตชีวายิ่งข้ึน จุดเด่นเกิดจากการจัดวางท่ีเหมาะสม และรู้จักการเน้นภาพ (Emphasis) ท่ีดี จุดเด่นมี 2 แบบ คอื (1) จุดเดน่ หลกั เปน็ ภาพทีม่ ีความสาคัญมากท่สี ดุ ในเร่อื งท่จี ะเขยี น แสดงออกถงึ เรื่องราวที่ชดั เจน เด่นชัดทส่ี ดุ ในภาพ (2) จดุ เด่นรอง เป็นภาพประกอบของจดุ เดน่ หลัก ทาหน้าทีส่ นับสนุนจุดเด่นหลกั ใหภ้ าพมีความสวยงามย่ิงขน้ึ 4. ความขัดแย้ง (Contrast) หมายถึง ความไม่ประสานสัมพันธ์กันหรือไม่เข้ากัน เช่น เส้นที่แตกต่างกัน รูปร่างหรือ รปู ทรงท่แี ตกตา่ งกันท้ังลักษณะรปู แบบและขนาด ลกั ษณะผวิ หยาบ กบั ผวิ ละเอยี ด สตี รงกันข้าม หรือสตี ัดกนั เป็นตน้ 5. ความกลมกลืน (Harmony) หมายถึง ลักษณะการประสานสัมพันธ์กันขององค์ประกอบศิลป์ต่าง ๆ เช่น จุด เส้น รูปร่าง รปู ทรง ขนาด สัดสว่ น คา่ น้าหนัก ลกั ษณะผวิ จงั หวะ บรเิ วณวา่ ง สี เมอ่ื นามาประกอบกันแล้วต้องสนับสนุนกัน เข้ากันได้ ดี ไมข่ ดั แยง้ กนั หนว่ ยการเรยี นรทู้ ี่ 1 ความหมายองคป์ ระกอบศิลป์

ทศั นศิลป์ คอื กระบวนการถา่ ยทอดผลงานทางศลิ ปะ การทางานศิลปะอย่างมจี ติ นาการ ความคดิ สรา้ งสรรค์ มรี ะบบ ระเบยี บเปน็ ข้ันเปน็ ตอน การสรา้ งสรรค์งานอยา่ งมีประสทิ ธภิ าพสวยงาม มกี ารปฏบิ ัติงานตมแผนและมีการพฒั นาผลงานให้ดขี ึน้ อย่างต่อเนือ่ ง ทศั นศิลป์ คอื ศลิ ปะทีม่ องเหน็ ได้ การรบั รทู้ างจักษุประสาท โดยการมองเหน็ สาร วัตถุ และสรรพส่ิงตา่ ง ๆ ทเ่ี ขา้ มา กระทบ รวมถงึ มนุษย์ และสตั ว์ จะดว้ ยการหยุดน่งิ หรอื เคล่อื นไหวก็ตาม หรอื จะด้วยการปรุงแต่ง หรือไมป่ รงุ แต่งก็ตาม ก่อใหเ้ กิดปัจจยั สมมุตติ ่อจติ ใจ และอารมณ์ของมนษุ ย์ อาจจะเป็นไปในทางเดยี วกันหรอื ไม่กต็ าม มขี นั้ ตอนและกระบวนการในการ ถ่ายถอดที่มีลกั ษณะเฉพาะ ทัศนศลิ ป์ คอื เป็นการแปลความหมายทางศลิ ปะทแ่ี ตกต่างกนั ไปข้นึ อยู่กบั มมุ มองของแต่ละบุคคล ในงานศิลปะชนิ้ เดยี วกนั ซึ่งไร้ขอบเขตของจินตนาการ ไมม่ กี รอบทแ่ี น่นอน ขนึ้ อยู่กบั อารมณ์ของบคุ คลในขณะทัศนศลิ ปน์ ้นั แนวคดิ ทัศนศลิ ปเ์ ป็น ศิลปะที่รบั รไู้ ด้ด้วยการมอง ได้แก่ รูปภาพววิ ทวิ ทศั นท์ ัว่ ไปเป็นสาคญั อับดบั ต้น ๆ รปู ภาพคนเหมอื น ภาพล้อ ภาพสงิ่ ของต่าง ๆ ก็ลว้ นแล้วแต่เป็นเรอื่ งของทศั นศิลปด์ ว้ นกนั ทง้ั สนิ้ ซง่ึ ถ้ากล่าววา่ ทศั นศิลปเ์ ป็นความงามทางศิลปะท่ีได้จากการมองหรือทศั นานน้ั เอง หนว่ ยการเรยี นรู้ท่ี 1 ความหมายองค์ประกอบศลิ ป์

ทศั นธาตุ (Visual Elements) ในทางทศั นศิลป์ หมายถงึ ส่วนประกอบของศิลปะที่มองเหน็ ได้ ประกอบไปด้วย จุด เส้น รปู ร่าง รปู ทรง นา้ หนกั ออ่ น-แก่ สี บริเวณวา่ งและพน้ื ผวิ 1.4.1 จดุ และเสน้ 1. จดุ (Dot) หมายถงึ รอยหรือแตม้ ทีม่ ีลักษณะกลม ๆ ปรากฏทพี่ ื้นผวิ ซึ่งเกิดจากการจมิ้ กด กระแทกดว้ ยวัสดุ อุปกรณ์ต่าง ๆ เชน่ ดนิ สอ ปากกา พกู่ นั และวสั ดุปลายแหลมทุกชนดิ จดุ เป็นต้นกาเนิดของเส้น รูปรา่ ง รูปทรง แสงเงา พืน้ ผวิ ฯลฯ เช่น นาจุดมาวางเรียงตอ่ กันจะเกิดเป็นเส้น และการนาจุดมาวางให้ เหมาะสมกจ็ ะเกดิ เป็นรูปรา่ ง รปู ทรง และ ลกั ษณะผิว 2. เสน้ (Line) หมายถึง การนาตจดุ หลาย ๆ จดุ มาเรยี งตอ่ กนั ไปในทางใดทิศทางหนึ่งเปน็ ทางยาว หรือสิ่งท่เี กดิ จากการ ขูดขีด เขียน ลากให้เกิดเป็นร้ิวรอย เสน้ เป็นส่ิงท่ีมีผลต่อการรบั รู้ เพราะทาให้เกิดความรสู้ ึกต่ออารมณแ์ ละจิตใจของมนษุ ย์ เป้นพ้นื ฐานสาคัญของศิลปะ ทกุ แขนง ใช้รา่ งกายเพื่อถ่ายทอดสงิ่ ท่เี ห็นและสง่ิ ที่คดิ จนิ ตนาการให้ปรากฏเปน็ รูป หนว่ ยการเรียนร้ทู ี่ 1 ความหมายองค์ประกอบศลิ ป์

เสน้ นอน ให้ความรสู้ ึกกวา้ งขวาง เงียบสงบนง่ิ ราบเรียบ ผ่อนคลายสายตา สน้ ต้ัง ให้ความรู้สึกสูงสงา่ มัน่ คง แขง็ แรง รุง่ เรอื ง เส้นเฉียง ให้ความรสู้ กึ ไมม่ น่ั คง เคลอ่ื นไหวรวดเรว็ แปรปรวน เส้นโค้ง ให้ความรสู้ กึ ออ่ นไหว สุภาพออ่ นโยน สบาย นมุ่ นวล เยา้ ยวน เสน้ โคง้ กน้ หอย ให้ความรูส้ ึกเคล่อื นไหว การคลีค่ ลาย ขยายตวั มึนงง เสน้ ซกิ แซกหรือเส้นฟันปลา ใหค้ วามรู้สกึ รนุ แรง กระแทกเปน็ หว้ ง ๆ เส้นประ ให้ความรู้สกึ ไมต่ ่อเนื่อง ไม่ม่ันคง ไม่แนน่ อน หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี 1 ความหมายองค์ประกอบศลิ ป์

1.4.2 รปู รา่ งรูปทรง รูปร่าง (Shape) หมายถึง เส้นรอบนอกทางกายภาพของวัตถุ สิ่งของเครื่องใช้ คน สัตว์ และพืช มีลักษณะ 2 มิติ มี ความกวา้ งและความยาว รูปร่างแบ่งออกเป็น 3 ประเภทคอื 1. รูปรา่ งธรรมชาติ (Natural Shape) หมายถงึ รปู รา่ งท่เี กิดขนึ้ เองตามธรรมชาติ เช่น คน สัตว์ และพชื เปน็ ต้น 2. รูปรา่ งเรขาคณติ (Geometrical Shape) หมายถึง รปู ร่างทมี่ นษุ ย์สร้างข้ึน มโี ครงสร้างแน่นอน เช่น รูปสามเหลี่ยม รูป วงกลม เปน็ ตน้ 3. รูปร่างอิสระ (Free Shape) หมายถึง รูปร่างท่ีเกิดข้ึนตามความต้องการของผู้สร้างสรรค์ให้ความรู้สึกที่เป็นเสรี ไม่มี โครงสรา้ งทแ่ี น่นอนของตวั เอง เปน็ ไปตามอทิ ธพิ ลของสิ่งแวดลอ้ ม เช่น รปู ร่างของหยดน้า เมฆ และควัน เปน็ ต้น หนว่ ยการเรยี นรู้ที่ 1 ความหมายองค์ประกอบศิลป์

รูปทรง (Form) หมายถึง โครงสรา้ งทั้งหมดของวัตถุที่ปรากฏแก่สายตาในลักษณะ 3 มิติ คือ มีท้ังส่วนกว้าง ส่วนหนา หรอื ลกึ คือ จะใหค้ วามรู้สกึ เป็นแท่ง มเี น้อื ทภี่ ายใน มปี ริมาตร และมีนา้ หนกั นา้ หนักอ่อน-แก่ (Value) หมายถึง จานวนความเขม้ ความออ่ นของสตี ่าง ๆ และแสงเงาตามท่ีประสาทตารับรู้ เม่อื เทยี บกับน้าหนักของสีขาว-ดา ความออ่ นแกข่ องแสงเงาทาใหเ้ กดิ มติ ิ เกิดระยะใกล้ใกลและสัมพนั ธ์กบั เร่ืองสโี ดยตรง หน่วยการเรยี นรู้ที่ 1 ความหมายองค์ประกอบศิลป์

1.4.3 สี พ้ืนผวิ การใช้สี สี (Colour) หมายถงึ สงิ่ ทปี่ รากฏอยูท่ ่วั ไปรอบ ๆ ตวั เรา ไม่ว่าจะเปน็ สที เ่ี กิดข้นึ เองในธรรมชาติหรือสิง่ ทม่ี นุษย์สร้างข้นึ สแี ละการนาไปใช้ 1. วรรณะของสี (Tone) จากวงจรสธี รรมชาติ ในทางศิลปะได้มกี ารแบง่ วรรณะของสอี อกเปน็ 2 วรรณะ คอื สี วรรณะร้อน ไดแ้ ก่ สที มี่ คี วามร้สู ึกอบอนุ่ หรือร้อน เช่น สีเหลอื ง ส้ม แดง เป็นตน้ สว่ นสวี รรณะเย็น ได้แก่ สที ่ีให้ความรู้สกึ เยน็ สงบ สบาย เชน่ สีเขยี ว นา้ เงนิ มว่ ง เปน็ ต้น 2. ค่าของสี (Value of Color) หมายถงึ สีใดสีหนึ่งทาให้คอ่ ย ๆ จางลงจนขาวหรอื สวา่ 3. สีเอกรงค์ (Monochrome) หมายถงึ สีท่ีแสดงอิทธพิ ลเด่นชดั ออกมาเพยี งสีเดยี ว 4. สสี ว่ นรวม (Tonality) หมายถงึ สีใดสหี นึ่งที่ให้อิทธพิ ลเหนอื สีอื่นทง้ั หมด 5. สตี รงข้ามกนั หรือสีตัดกนั (Contrast) หมายถงึ สที ่อี ยตู่ รงข้ามกันในวงจรสธี รรมชาติ หนว่ ยการเรียนรทู้ ี่ 1 ความหมายองค์ประกอบศลิ ป์

1.4.4 บริเวณว่าง บรเิ วณวา่ ง (Space) หมายถงึ บริเวณท่เี ป็นความว่างไมใ่ ช่สว่ นที่เปน็ รปู ทรงหรือเน้ือหาในการจัดองคป์ ระกอบใดกต็ ามถา้ ปลอ่ ยให้มีพ้นื ทีว่ ่างมากและให้มรี ปู ทรงนอ้ ย การจัดน้ันจะให้ความรสู้ ึกอา้ งวา้ งโดดเดี่ยว 1.4.5 พืน้ ผวิ พน้ื ผวิ (Texture) หมายถงึ พนื้ ผิวของวัตถุตา่ ง ๆ ทีเ่ กดิ จากธรรมชาตแิ ละมนษุ ย์สร้างสรรค์ขึน้ พ้ืนผวิ ของวัตถทุ ี่ แตกต่างกนั ยอ่ มใหค้ วามรสู้ ึกที่แตกตา่ งกันดว้ ย หนว่ ยการเรยี นรู้ท่ี 1 ความหมายองคป์ ระกอบศิลป์