เครื่องจักสาน

คำนำ ก หนงั สือเล่มน้มี จี ัดทำขึ้นเพอื่ เป็นค่มู ือในกำรเรียนรู้ เก่ียวกับอดุลย์คลองหลวงฟำร์ม เห็ด ท่ีกลุ่มนักศึกษำคณะศิลปศำสตร์ สำขำกำรท่องเท่ียว มหำวิทยำลัยเทคโนโลยี รำชมงคลธัญบุรี จัดทำข้ึนให้กับ นำยอดุลย์ วิเชียรชัย ประธำนในพ้ืนท่ีชุมชน และ เจ้ำของพ้ืนที่อดุลย์คลองหกฟำร์มเห็ด ท่ีทำงกลุ่มนักศึกษำได้รับมอบหมำยงำนใน รำยวิชำ กำรจัดกำรท่องเท่ียวเชิงวัฒนธรรม และ อำจำรย์พนัส สืบยุบล ท่ีปรึกษำ รำยงำน และหนังสือเล่มน้ี ภำยในหนังสือเล่มน้ีจะประกอบไปด้วย หลักคำสอน และแนวทำงแก้ไขปัญหำ ตำ่ งๆของ พระบำทสมเด็จพระบรมชนกำธิเบศร มหำภูมิพลอดุลยเดชมหำรำช บรม นำถบพิตร นอกจำกนย้ี ังมี เคร่ืองจกั รสำน, ประเภทของต้นไม้ พืชพรรณ แต่ละชนิด รวมทั้งสรรคณุ ทำงด้ำนยำรกั ษำโรค และรับประทำนเปน็ อำหำรได้ สุดท้ำยนี้ทำงคณะผู้จัดทำขอขอบคุณ นำยอดุลย์ วิเชียรชัย และสมำชิกในพื้นท่ี ชุมชน และพื้นท่ีอดุลย์คลองหกฟำร์มเห็ด ท่ีให้กำรต้อนรับ และควำมร่วมมือเป็น อย่ำงดี ขอขอบคุณ อำจำรย์พนัส สืบยุบล ที่ปรึกษำรำยงำน และหนังสือเล่มนี้ ขอขอบคุณ ครอบครัว เพื่อน และทุกคนที่มีส่วนเก่ียวข้องกับกำรทำงำนครั้งนี้ หำก หนงั สอื เลม่ น้มี ีขอ้ มลู เนือ้ หำผิดพลำดประกำรใดทำงคณะผูจ้ ัดทำขออภยั มำ ณ ท่นี ี้ คณะผจู้ ัดทำ

เครื่องจกั สำน เครื่องจักสำน เป็นงำนศิลปหัตถกรรมอย่ำงหนึ่ง คิดค้นข้ึนโดยมนุษย์เพ่ือใช้สร้ำง เคร่ืองมือเคร่ืองใช้ในชีวิตประจำวัน ผลิตข้ึนโดยกำรสอด ขัด และสำนของวัสดุท่ีมี ลกั ษณะเป็นเส้น เปน็ ริ้ว เพอ่ื ให้ไดล้ วดลำยท่ีสวยงำม และเพื่อให้เกิดควำมคงทนของ เครื่องจกั สำน ประวัตคิ วำมเปน็ มำของเคร่อื งจักสำน มนุษยไ์ ดม้ ีกำรคิดค้นที่จะผลิตเครื่องมือเครื่องใช้ข้ึนตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศำสตร์ใน ยุคหินแล้ว เห็นได้จำกหลักฐำนทำงโบรำณคดีที่มนุษย์ยุคก่อนได้นำเอำวัตถุจำก ธรรมชำติมำสร้ำงเป็นเคร่ืองมือเครื่องใช้อย่ำงง่ำย ๆ สำหรับในประเทศไทยมี หลักฐำนที่พบ เช่น ได้พบเคร่ืองมือที่ทำด้วยหินจำพวกขวำน และเคร่ืองป้ันดินเผำ สมัยหินเกำ่ ท่บี ้ำนทำ่ มะนำว ตำบลลำดหญำ้ อำเภอเมือง จังหวัดกำญจนบรุ ี เป็นต้น นอกจำกนนี้ ักโบรำณคดียงั พบหลักฐำนสำคัญเก่ียวกับกำรทำเครื่องจักสำนในยุคหิน ใหม่ที่บริเวณถ้ำแห่งหนึ่งในเขตอำเภอศรีสวัสดิ์ จังหวัดกำญจนบุรี เคร่ืองจักสำนท่ี พบทำดว้ ยไม้ไผ่ เปน็ ลำยขดั สองเส้น มอี ำยมุ ำกกว่ำ 4,000 ปี เกำ่ กวำ่ เครื่องจกั สำนท่ี พบจำกแหล่งโบรำณคดีอนื่ ๆ ในทวีปเอเชยี แอฟรกิ ำ และอเมริกำ

หลักฐำนเก่ียวกับกำรทำเคร่ืองจักสำนของมนุษย์น้ัน ได้พบในหลำยท่ีหลำยแห่งทั่ว โลก ไม่ว่ำจะเป็นหลักฐำนเคร่ืองจักสำนขอองชำวอียิปต์โบรำณ หรือหลักฐำน เก่ียวกับเคร่ืองจักสำนของมนุษย์ยุคหินในบริเวณแหลมมำลำยู ซ่ึงมีลักษณะเป็น ภำชนะอย่ำงหน่ึงท่ีเรียกว่ำ \"ล่วม\" สำนด้วยใบไม้ชนิดหนึ่ง กองรวมอยู่ในกลุ่ม เคร่ืองใช้ของคนตำย แสดงให้เห็นว่ำเคร่ืองจักสำนได้เข้ำมำมีส่วนเก่ียวข้องกับคติ ควำมเช่ือของมนษุ ย์นอกเหนอื จำกทำขนึ้ เพอื่ ประโยชน์ใชส้ อยในชีวิตประจำวัน เคร่อื งจักสำนของไทย โดยทั่วไปกำรสร้ำงเครื่องจักสำนจะข้ึนอยู่กับเง่ือนไขทำงควำมต้องกำรด้ำน ประโยชนใ์ ชส้ อยตำมสภำพภมู ิศำสตร์รวมถึงประเพณี ควำมเชอื่ ศำสนำ และวัสดุใน ทอ้ งถนิ่ น้นั ๆ ประกอบกนั ข้ึนเปน็ เครอื่ งจักสำนในรปู แบบและลวดลำยต่ำงๆ จำกอดีตมำถึงปัจจุบันจะเห็นว่ำรูปแบบและลวดลำยของเครื่องจักสำนท่ีทำข้ึนโดย ชนชำติต่ำงๆจะมีลักษณะคล้ำยคลึงกัน โดยเฉพำะอย่ำงยิ่งลวดลำยในกำรสำนจะมี จำกดั อยู่ไมม่ ำกลำยนกั และควำมจำกดั ของลวดลำยน้ที ำใหร้ ูปทรงของเคร่ืองจักสำน มีลักษณะท่ีใกล้เคียงกันไปด้วย นอกจำกน้ีวัสดุที่ใช้ในกำรทำเคร่ืองจักสำนยังพบว่ำ ในกลุ่มประเทศที่อยู่ในบริเวณใกล้เคียงกันก็มีกำรใช้วัสดุชนิดเดียวกัน เช่น กำรทำ เคร่อื งจกั สำนดว้ ยไมไ้ ผ่ พบว่ำมีทำกันในกลมุ่ ประเทศแถบเอเชีย เช่น จีน ญี่ปุ่น ไทย และฟลิ ปิ ปินส์ เป็นต้น กำรทำเครื่องจกั สำนนนั้ เป็นหัตถกรรมพ้ืนบ้ำนพื้นเมืองท่ีมีทำ กนั มำแต่โบรำณ และมที ำท่วั ไปในทุกภำคของประเทศ ปัจจุบันเคร่ืองจักสำนของไทยได้รับควำมสนใจจำกชำวต่ำงชำติเป็นอันมำก เนือ่ งจำกเป็นงำนหัตถกรรมอันทรงคุณค่ำ ผลิตข้ึนจำกควำมคิดสร้ำงสรรค์และฝีมือ อนั ประณตี ของคนไทย และมีกำรออกแบบทที่ นั สมยั ประกอบกบั เป็นผลิตภัณฑ์ที่ทำ ขน้ึ จำกวัสดุธรรมชำตซิ ่งึ มคี วำมงดงำมตำมธรรมชำติอยู่แล้ว

สำน สำนเป็นข้ันตอนถัดจำกกำรจัก ถือว่ำเป็นข้ันตอนที่สำคัญมำก เป็นขบวนกำรทำง ควำมคดิ สร้ำงสรรคแ์ ละฝมี อื ของมนุษย์เปน็ หลัก ซงึ่ มมี ำชำ้ นำนแลว้ และสบื ต่อกันมำ จนถงึ ปจั จุบัน กำรสำนของคนไทยนั้นถือได้ว่ำเป็นควำมรู้พื้นบ้ำนพื้นเมืองสืบต่อกัน มำโดยกำรถ่ำยทอดให้กันในครอบครัว ชนิดพ่อสอนลูก โดยมิได้มีกำรร่ำเรียนกัน อยำ่ งจรงิ จงั และไม่มีกำรจดบันทกึ เปน็ ตำรับตำรำแตอ่ ย่ำงใด ซึง่ รูปทรงและลวดลำย บำงอย่ำงยังคงไว้แต่บำงอย่ำงอำจมีกำรปรับแต่งให้เข้ำกับยุคสมัย แต่ควำม เปล่ียนแปลงที่เกิดข้ึนน้ี มักจะเปล่ียนไปอยำ่ งช้ำๆ ชนิดค่อยเปน็ ค่อยไป กำรสำนของ คนไทยนนั้ จะสำนดว้ ยรปู แบบและลวดลำยแบบใดขึ้นอยกู่ บั ลักษณะกำรนำไปใช้งำน และควำมนยิ มของแตล่ ะท้องถนิ่ ซ่ึงมกี ำรสำนไดห้ ลำกหลำย เชน่ ถำ้ ต้องกำรภำชนะ ที่มตี ำห่ำงๆ เชน่ ชะลอม เขง่ ก็มักจะสำนด้วยลำยเฉลว เป็นต้น นอกจำกนี้ชื่อเรียก ของลวดลำยในแต่ละทอ้ งถิ่นก็อำจจะเรียกแตกตำ่ งกันออกไปแม้จะเป็นลำยเดียวกัน กต็ ำม กำรสำนเครอื่ งจักสำนโดยท่ัวไปแล้ว อำจจำแนกออกเป็นลกั ษณะใหญๆ่ ไดด้ งั น้ี 1. กำรสำนดว้ ยวธิ ีกำรสอดขดั กัน 2. กำรสำนดว้ ยกำรสอดขัดกนั ดว้ ยเส้นทแยง 3. กำรสำนดว้ ยวธิ ีขัดเป็นวง