คู่มีอ ZeroWasteSchool_โดย ChulaZeroWaste_hiress

ขนั้ ตอนการทำ� กจิ กรรม 1. เปดิ กจิ กรรมดว้ ยการเลา่ ใหเ้ ดก็ ๆ ฟงั วา่ วนั นจ้ี ะมาเตรยี มความพรอ้ มกอ่ นการไปเทย่ี ว บางแสน และท�ำกจิ กรรม “ปฏบิ ตั กิ ารพทิ ักษ์ทะเล ตอน ค้นหาไมโครพลาสตกิ ” 2. แบ่งกลุม่ เตรียมความพร้อม แบง่ เดก็ ๆ ออกเป็นกลมุ่ ละ 8 คน (ปรบั จ�ำนวนเดก็ แต่ละกลุ่มได้ตามความเหมาะสม) และให้เด็กๆ นั่งเป็นแถวตามกลุ่ม จับฉลาก ช่ือกลุ่มที่ตัง้ ชอ่ื ตามสตั วท์ ะเล 3. ชวนคยุ สรา้ งความตระหนกั เกย่ี วกบั ปญั หาขยะทพ่ี บบรเิ วณทะเล และไมโครพลาสตกิ • คุยกับเดก็ ๆ วา่ โลกน้ีมีกี่ทวีป และเล่าใหฟ้ ังวา่ มที วีปใหม่ คอื ทวปี ขยะ ทีเ่ กิด จากปัญหาขยะ เปิดคลิปวดิ ีโอเรือ่ ง Great Pacific Garbage Patch’ Threat To Marine Life เปน็ ตวั อยา่ งทที่ ำ� ใหเ้ หน็ ภาพกวา้ งของปญั หาขยะทะเล เพราะ จุดท่ีมีทวีปขยะอยหู่ า่ งไกลจากผูค้ นมาก แตข่ ยะสามารถไปรวมกนั ตรงนั้นได้ • เปดิ ภาพขยะทบี่ างแสน (หาดหลงั ศาลเจา้ พอ่ แสน/หาดวอนนภา) โชวต์ วั อยา่ ง ขยะ เล่าเร่ืองกิจกรรมทัศนศึกษา (ภาพขยะ ณ ชายหาดบางแสน: https:// drive.google.com/drive/folders/12pVWoi3glU6RPrREv80ZIpL0gsu1S- fyp?usp=sharing) • เล่าปัญหาไมโครพลาสติกและห่วงโซ่อาหาร ถึงที่มาของไมโครพลาสติก ที่มาจากของใช้ในชีวิตประจ�ำวัน เส้ือผ้าใยสังเคราะห์ ถุง OXO สาเหตุที่ ไมโครพลาสติกมาอยู่ในทะเล และไมโครพลาสติกส่งผลกระทบต่อสิ่งมีชีวิต ในทะเลอย่างไร • เปิดคลิปวิดีโอเรื่อง Why These Plankton are Eating Plastic ท่ีท�ำให้เห็น การเดินทางของไมโครพลาสติกในห่วงโซ่อาหาร เร่ิมจากไมโครพลาสติกถูก แพลงตอนกิน-จากนั้นส่ิงมีชีวิตที่ตามมา ปลา-สัตว์ใหญ่-มนุษย์ ก็กินเป็น ทอดๆ ตามล�ำดับกันมา ท�ำให้เรามีความเส่ียงสูงท่ีจะสะสมไมโครพลาสติก ในรา่ งกายเราไวเ้ ปน็ จ�ำนวนมาก 50 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

4. เลา่ ขน้ั ตอนการเกบ็ ตวั อยา่ งไมโครพลาสตกิ โชวช์ ดุ อปุ กรณต์ รวจสอบประกอบการ เล่าเร่ือง (ใช้ภาพอปุ กรณ์และขัน้ ตอนใน Booklet ประกอบการเล่า) 5. สอนวิธีการดูสินค้าท่ีเป็นแหล่งก�ำเนิดไมโครพลาสติก ให้การบ้าน กลับบ้านไป คน้ หาสนิ คา้ ทส่ี รา้ งไมโครพลาสตกิ กลมุ่ ละ 1 ชนิ้ กลมุ่ ทส่ี ามารถนำ� ตวั อยา่ งมาใน วนั ทศั นศกึ ษาไดจ้ ะไดร้ บั คะแนนพเิ ศษ ยกตวั อยา่ งสนิ คา้ ทเ่ี ปน็ แหลง่ กำ� เนดิ ไมโคร พลาสติก 4 อยา่ ง คือ • ตวั อยา่ งถงุ OXO ทีส่ ภาพดีและถงุ OXO ท่เี ริม่ กรอบและเปน็ ผง • โฟมล้างหน้าที่มีไมโครบดี ส์ กากเพชรทีใ่ ชใ้ นงานประดษิ ฐ์ • เศษไมโครพลาสติก • Plastic Pelets/ Nurdles เมด็ พลาสติกก่อนน�ำไปหลอมขนึ้ รปู (ถ้ามี) 7. แจ้งก�ำหนดการ การนดั หมาย และการเตรียมตวั ในวันทศั นศึกษา การแต่งกาย: เสื้อพละ อุปกรณ์ที่ตอ้ ง เตรียม: กางเกงขายาว กระติกน�้ำ เครอื่ งเขยี น รองเทา้ ผา้ ใบ หมวก 51คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ช่วงที่ 2 การไปทัศนศกึ ษาส�ำรวจไมโครพลาสตกิ (สถานท:่ี หาดบางแสน อ.เมือง จ.ชลบุร)ี แนวคดิ ปญั หาไมโครพลาสตกิ เปน็ ปญั หาขยะใกลต้ วั ทเ่ี กดิ จากการใช้ พลาสตกิ ในชวี ติ ประจำ� วนั ปจั จบุ นั พบไมโครพลาสตกิ ปนเปอ้ื น ในผกั ผลไม้ นำ้� ดม่ื ทารกในครรภ์ รวมทงั้ สง่ิ อปุ โภคบรโิ ภคอน่ื ๆ และคาดว่าจะพบไมโครพลาสติกปนเปื้อนในส่ิงต่างๆ เพิ่มข้ึน ในอนาคต เปน็ ปญั หาทส่ี ง่ ผลกระทบรนุ แรงตอ่ สง่ิ แวดลอ้ มและ สงิ่ มชี วี ติ การพาเดก็ ๆ ไปเรยี นรปู้ ญั หา ลงมอื ปฏบิ ตั ใิ นสถานที่ จรงิ จะชว่ ยสรา้ งความตระหนกั ใหเ้ ดก็ ๆ เขา้ ใจความรนุ แรงของ ปญั หาและผลกระทบทเ่ี กดิ ขน้ึ ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี และเกดิ แรงบนั ดาลใจ ในการลดการใช้พลาสติกในชวี ติ ประจ�ำวนั ตอ่ ไป วัตถุประสงค์ 1. เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ๆ เกดิ ความตระหนกั และเรยี นรปู้ ญั หาขยะและ ไมโครพลาสตกิ จากประสบการณต์ รงในสถานทจ่ี ริง 2. เพอ่ื สรา้ งจติ สำ� นกึ ในการอนรุ กั ษส์ ง่ิ แวดลอ้ ม สรา้ งแรงบนั ดาลใจ ในการลดการใชพ้ ลาสตกิ ในชีวติ ประจ�ำวัน 52 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

รายละเอียดกิจกรรม กิจกรรม รายละเอยี ด อุปกรณ์ ลงทะเบียน • ลงทะเบยี น แจกแผน่ พบั • แผ่นพับกจิ กรรม กิจกรรม • รับของว่าง (เลือกท่ีไม่ม ี บรรจุภัณฑ์พลาสตกิ ) • ใหน้ กั เรยี นทะยอยเตมิ นำ้� ใสก่ ระตกิ เรม่ิ ออกเดนิ ทางจากสาธิตจุฬาฯ รับประทานของว่างบนรถ ทำ� กิจกรรมบนรถ • สอนเรอื่ งขยะจากขนมที่ ตัวอย่างขนม และการ ชอบ จดั การขยะ • อธิบายกิจกรรมที่จะท�ำ อธบิ ายวา่ ขยะแตล่ ะประเภท ในวนั น้ี ทแ่ี ยกแลว้ จะเอาไปทำ� อะไร • ชวนคุยเร่ืองการไปเที่ยว ต่อ ส่งไปที่ไหน ก�ำจัด ทะเลและเล่าเก่ียวกับ อย่างไร หาดบางแสน เดินทางถงึ บริเวณ • อธบิ ายพนื้ ทแี่ ละขน้ั ตอน • ชุดอุปกรณ์เก็บขยะและ ชายหาดบางแสน การท�ำกิจกรรม บันทกึ ปริมาณขยะ • แจกชุดอปุ กรณ์เก็บขยะ • ไมค้ ีบ • แบง่ กลุ่ม (ตามทีแ่ บง่ ไว)้ • ถงุ มอื ผา้ • ครูประจ�ำกลุ่ม แยก • เขง่ ใสข่ ยะ ตาขา่ ยใสข่ ยะ อธิบายพ้ืนที่ที่จะเข้าไป ถุงขยะ เกบ็ ขยะของแต่ละกลุ่ม 53คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

กิจกรรม รายละเอยี ด อุปกรณ์ กิจกรรมเก็บขยะที่ ชายหาดบางแสน • ถา่ ยรปู กอ่ นรวมและหลงั • เครอ่ื งขง่ั (ใหห้ วั หนา้ กลมุ่ กิจกรรม ติดแฮชแท็ก เป็นคนชง่ั ) #chal engeforchange • สมุดบันทึก เครือ่ งเขยี น • แยกขยะตามประเภทเทา่ ท่ที ำ� ได้ • ชง่ั นำ้� หนกั ขยะ จดบนั ทกึ และถ่ายภาพขยะแต่ละ ประเภทที่เก็บมาได้ กิจกรรมสํารวจ และ แจกชดุ อุปกรณเ์ พ่ือเก็บ • ชุดอปุ กรณ์เก็บตวั อย่าง เก็บตัวอย่างไมโคร ตัวอย่าง • ตะแกรงขนาด 5 mm พลาสติกที่ชายหาด • ถุงซิปล็อคเกบ็ ตวั อย่าง บางแสน ดรู ายละเอยี ดการทำ� กจิ กรรมในหวั ขอ้ กจิ กรรมสำ� รวจและเกบ็ ตวั อยา่ งไมโคร พลาสติกบรเิ วณชายหาดบางแสน รับประทานอาหาร รบั ประทานอาหารกลางวนั กลางวันท่ีสถาบัน แบบไร้ขยะ วทิ ยาศาสตรท์ างทะเล • ใช้จาน ชาม ช้อนที่ สามารถล้างได้ • ตกั อาหารดว้ ยตนเอง ตาม ความหวิ และใหท้ านให้ หมด 54 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

กิจกรรม รายละเอยี ด อุปกรณ์ กจิ กรรม Raly ภายใน แบ่งนกั เรียนเปน็ 2 กลุ่ม Chula SmartLenses ถา่ ย พพิ ธิ ภณั ฑข์ องสถาบนั สลบั กันเขา้ ฐานกิจกรรม ภาพและเก็บขอ้ มูล วทิ ยาศาสตรท์ างทะเล 2 ฐาน อุปกรณ์ในธานกิจกรรม และ กิจกรรมแยก • ฐานที่ 1 ทดลองแยก Ral y ไมโครพลาสติก ไ ม โ ค ร พ ล า ส ติ ก จ า ก ถ่ายภาพและเกบ็ ข้อมลู ตัวอย่างทรายท่ีเก็บมา พร้อมชมสาธิตการแยก ไมโครพลาสติกด้วยน้�ำ เกลือ และตอบค�ำถาม ใน Booklet • ฐานที่2 เขา้ อควาเรยี มชนั้ 2 และ เขา้ ฐานกจิ กรรม แนะนำ� เรอื่ งการแยกขยะ เดินทางไปยงั หาด สังเกตการณ์สถานการณ์ วอนนภา ขยะบนหาดวอนนภา เดนิ ทางกลบั สรปุ • ถอดบทเรียนเรื่องขยะ/ ของรางวัล การเรียนรู้ มอบหมาย ไมโครพลาสติกบนรถ ภารกิจ • รวมผลคะแนนที่ท�ำมา ตลอดกจิ กรรม • นําเร่ืองราวของกิจกรรม นไี้ ปจดั นทิ รรศการในวนั วิทยาศาสตร์หรือวันจัด นิทรรศการประจ�ำภาค การศกึ ษาของโรงเรยี น 55คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

กิจกรรมเก็บขยะ อุปกรณ์ • ชดุ อุปกรณ์เก็บขยะ • บนั ทึกปริมาณขยะ เขง่ ใสข่ ยะ, ถงุ ใส่ขยะ ถงุ มอื ผา้ ไม้คบี กิจกรรมส�ำรวจและเก็บตัวอย่างไมโครพลาสติก (บริเวณชายหาดบางแสน) ชุดอปุ กรณ์สำ� หรบั ทำ� กิจกรรม (1 ชดุ /กลุ่ม) 1. ตะแกรงรอ่ นเสน้ ผา่ นศนู ยก์ ลาง 5 นว้ิ 2. ตะแกรงรอ่ นเสน้ ผา่ นศนู ยก์ ลาง5 นวิ้ ท่มี ีรูละเอียด 5 มิลลิเมตร 1 อนั ทมี่ ีรูละเอยี ด 3 มิลลเิ มตร จํานวน 1 อนั

3. ตะแกรงรอ่ นเสน้ ผา่ นศนู ยก์ ลาง 5 นว้ิ 4. ถุงซิปล็อคสําหรับเก็บทรายที่ร่อนได้ ท่ีมีรูละเอียด 1 มิลลิเมตร จํานวน ตามจ�ำนวนตวั อยา่ งทต่ี ้องการเกบ็ 1 อัน 5. กลอ่ งใสใสต่ วั อยา่ งพลาสตกิ ทร่ี อ่ นได้ 6. ทคี่ บี เลก็ ๆ (ไวใ้ ชค้ บี ไมโครพลาสตกิ ) 7. ชุดอุปกรณ์ Chula SmartLenses 8. สมาร์ตโฟนทถ่ี า่ ยรปู ได้ กาํ ลงั ขยาย20 เทา่ 40 เทา่ และ50 เทา่ 57คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ขนั้ ตอนการเกบ็ ตวั อยา่ งทราย 12 ตรวจสอบพื้นท่ีเก็บตัวอย่าง โดยให้เก็บ นาํ ตะแกรงทมี่ รี ลู ะเอยี ด 5 มลิ ลเิ มตร ควำ�่ ตัวอย่างบริเวณพ้ืนที่ที่น้�ำทะเลข้ึนมาถึง ลงและฝงั ลกึ ไปบนทราย 2 เซนตเิ มตร ใน สงู สุด (ดจู ากรอยเปียกนำ้� ) ฝั่งทีท่ รายไม่เปียกน�ำ้ (ทรายแห้ง) เพ่อื ให้ รอ่ นทรายไดง้ า่ ย โดยวางตะแกรงใหช้ ดิ กบั ขอบรอยเปยี กน�้ำมากทส่ี ดุ 34 หงายตะแกรงข้ึนและร่อนทราย โดยมี เก็บช้ินพลาสติก (เป็นชิ้นพลาสติกท่ีมี ถุงซิปล็อครองอยู่ด้านล่างเพ่ือเก็บทราย ขนาดใหญ่กว่า 5 มิลลิเมตร) ท่ีเหลืออยู่ และไมโครพลาสติกที่มีขนาดเล็กกว่า บนตะแกรงใสก่ ลอ่ งเกบ็ ตวั อยา่ ง แปะปา้ ย มลิ ลเิ มตร ซงึ่ จะลอดผา่ นรขู องตะแกรงลง ว่าเปน็ ขนาดใหญก่ วา่ 5 มิลลเิ มตร ไป (ทำ� ซำ้� อกี 2 ครงั้ ใหไ้ ดต้ วั อยา่ ง 3 ชดุ ) 5 นาํ ถงุ ทรายตวั อยา่ งเกบ็ ไวใ้ นกลอ่ งใสอ่ ปุ กรณ์ 58 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ข้นั ตอนคน้ หาไมโครพลาสติก (จากทรายทเ่ี ก็บมา) 12 นําตัวอย่างท้ังหมดร่อนซ�้ำ ด้วยตะแกรง เกบ็ เศษพลาสตกิ ทเ่ี หลอื บนตะแกรงแตล่ ะ รลู ะเอยี ด 3 mm ใชถ้ งุ ซปิ ลอ็ ครองดา้ นลา่ ง ขนาดด้วยท่ีคีบ ใส่ในกล่องเก็บตัวอย่าง เพอื่ เกบ็ ทราย ทำ� ขน้ั ตอนนอ้ี กี ครงั้ โดยใช้ ในช่องที่ระบุขนาดเอาไว้ แบ่งเป็นขนาด ตะแกรงรลู ะเอยี ด 1 mm เพอื่ รอ่ นตวั อยา่ ง มากกวา่ 5 มลิ ลเิ มตร ขนาด3-5 มลิ ลเิ มตร และขนาด 1-3 มิลลเิ มตร 34 นับช้ินพลาสติกแต่ละขนาดว่ามีจ�ำนวน สงั เกตลกั ษณะของพลาสตกิ แต่ละขนาด เทา่ ไหร่ และจดบนั ทึกจาํ นวนชน้ิ ด้วย Chula SmartLens ใช้ชดุ เลนสก์ ำ� ลัง ขยาย 20 เทา่ 40 เทา่ และ 50 เท่า เพอื่ ใหไ้ ดด้ ไู มโครพลาสตกิ ในขนาดตา่ งๆ และ บันทึกภาพด้วยสมาร์ตโฟนของคุณครู ประจาํ กลุ่ม 5 นาํ ภาพพลาสตกิ ทเี่ หน็ จากกลอ้ งใหส้ มาชกิ ในกลมุ่ ดู แตล่ ะคนวาดเศษพลาสตกิ ทช่ี อบ ลงสมุดคนละ 1 ชิ้น จากนั้นวาดภาพ จินตนาการว่าเศษพลาสติกช้ินน้ันน่าจะ มาจากไหนตามตัวอยา่ งใน Booklet เชน่ เศษพลาสติกช้นิ น้ีนา่ จะมาจากฝาขวด 59คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก



61คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

3 กิจกรรมเรยี นรูเ้ ร่อื งขยะอาหาร ระดบั ชนั้ ประถมศึกษา-มธั ยมศกึ ษาตอนต้น ระยะเวลา 1.5 ช่ัวโมง แนวคดิ ขยะมูลฝอยในประเทศไทยมากกว่าครึ่งหน่ึงเป็น ขยะอาหาร ซึ่งส่วนหน่ึงมาจากการกินอาหารไม่หมด การปลกู ฝงั ใหเ้ ดก็ เหน็ คณุ คา่ ของอาหารและกนิ อาหารให้ หมดจานเปน็ สง่ิ ทคี่ วรปลกู ฝงั ตง้ั แตเ่ ลก็ เพอื่ ใหเ้ ปน็ พฤตกิ รรม ทีค่ ุน้ ชนิ และท�ำจนเปน็ นิสัย วัตถปุ ระสงค์ 1. เพื่อให้เด็กๆ ได้เรียนรู้เร่ืองคุณค่าของอาหารและ ผลกระทบทตี่ ามมาจากการกนิ อาหารไมห่ มด กลาย เปน็ ขยะอาหารท่ีส่งผลกระทบกบั ส่งิ แวดล้อม 2. เพอื่ ใหเ้ ดก็ ๆ เหน็ คณุ คา่ ของอาหารและปรบั พฤตกิ รรม มากินอาหารใหห้ มดจาน อปุ กรณ์ 1. คลิปวิดีโอ Don’t Waste Food และ Recycling Food Waste 2. Presentation ส�ำหรบั เล่าเรอ่ื ง 3. ใบกจิ กรรมสรุปการเรยี นรู้ Don’t Waste Food : https://www.youtube.com/watch?v=0sYmpV8Ss-c Recycling Food Waste : https://www.youtube.com/watch?v=39iYvpEnxPE Special Videos by Animation LARVA

ข้นั ตอนการท�ำกิจกรรม 1. เปิดคลิปวิดีโอ Don’t Waste Food - Special Videos by Animation LARVA และ Recycling Food Waste - Special Videos by Animation LARVA 2. ถามความคิดเหน็ ของเด็กๆ เกย่ี วกับคลปิ ท่ีเปดิ ให้ดู • ร้สู กึ อยา่ งไรกบั คลปิ ทดี่ จู บไป ไดเ้ รยี นรเู้ รื่องอะไรบา้ ง • คดิ ว่าการกนิ อาหารเหลือเป็นการส้ินเปลืองเงนิ ทองหรอื ไม่ • คดิ วา่ ปีศาจเศษอาหารมีจริงหรือไม่ 3. เลา่ เรอ่ื งสาเหตแุ ละผลกระทบจากขยะอาหาร พลงั งานทเ่ี สยี ไปจากการเพาะปลกู และเลย้ี งสัตวเ์ พื่อท�ำเปน็ อาหาร “ต้องเสียพื้นท่ีสีเขียวเพื่อท่ีจะน�ำมาเป็นพื้นที่ในการปลูก พืช ผัก ผลไม้ หรือ ผลไม้จะโตจนกินได้ก็ต้องเสีย น้�ำ พลังงาน และกว่าจะเดินทางจากไร่ จากสวน มาถึงตตลาด การขนส่งก็ท�ำให้เกิดก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์” ซึ่งเป็นหน่ึงใน ก๊าซเรือนกระจก สาเหตุที่ท�ำให้เกิดภาวะโลกร้อน อากาศแปรปรวน ลองนึกดูว่า กว่าจะได้พืชผัก ผลไม้พวกนั้นมาเราต้องเสียพลังงานอะไรไปบ้าง ถ้าเราได้มาแล้ว กินหมด ก็ถือว่าคุ้มค่ากับท่ีเสียไป แต่ถ้ากินไม่หมดล่ะ.. จริงอยู่เศษอาหารสามารถ ยอ่ ยสลายได้ แตก่ ารยอ่ ยสลายจะกอ่ ใหเ้ กดิ กา๊ ซมเี ทน กา๊ ซมเี ทนกเ็ ปน็ หนง่ึ ในกา๊ ซเรอื น กระจกเชน่ กัน แถมมีความรนุ แรงมากกว่าก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์อีกดว้ ย 4. ให้เดก็ ๆ แลกเปลยี่ นไอเดยี ในการป้องกันไม่ให้เกิดขยะอาหาร เชน่ • ตักอาหารให้พอดีกบั ทจี่ ะกนิ • อาหารบางอย่างถ้ากนิ ไม่หมดเกบ็ ไวก้ นิ มื้อตอ่ ไปได้ • วางแผนก่อนซ้ือ • ผัก ผลไม้ ไม่สวยกน็ �ำมาท�ำอาหารได้อร่อยเหมือนกนั • ดูวันหมดอายแุ ล้วกนิ ให้ทัน • แบ่งเพ่ือนกนิ อรอ่ ยด้วย กนิ หมดด้วย 63คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

5. แจกใบงานใหเ้ ด็กๆ ท�ำ • ประถมศึกษาปีท่ี 1 - ประถมศึกษาปีท่ี 4 ให้วาดรูปอาหารที่ชอบกิน และ อาหารที่ไม่ชอบกิน ตามโจทย์จากใบงาน (ใชเ้ วลาท�ำประมาณ 30 นาท)ี • ประถมศึกษาปีที่ 5 - ประถมศึกษาปีท่ี 6 และมัธยมต้น ให้เขียน หรือวาด รูปอาหารที่ชอบกิน และวิเคราะห์ที่มาของอาหารชนิดนั้น วากว่าท่ีของที่เรา ชอบกินจะมาอยู่บนจานเราจะต้องผ่านขั้นตอน หรือ กระบวนการอะไรบ้าง กระบวนการดงั ลา่ วน้ันได้สร้างผลกระทบอะไรให้กบั สงิ่ แวดลอ้ มบา้ ง 64 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ภาพการทำ� กจิ กรรมเมอื่ วนั ท่ี 30 ตลุ าคม 2563 ทโ่ี รงเรยี น รางราชพฤกษ์ นชุ มอี ทุ ศิ (เขต ทุง่ ครุ) 65คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

4 ขยะไปไหนบา้ ง ส่งผลกระทบอย่างไร ระดับชนั้ ประถมศึกษาตอนปลาย-มธั ยมศึกษา ระยะเวลา 1-2 ชว่ั โมง แนวคดิ ปญั หาขยะเปน็ ปญั หาสง่ิ แวดลอ้ มทสี่ ง่ ผลกระทบกบั โลกมาก เดก็ ๆ จงึ ควรรวู้ า่ ขยะทตี่ วั เองสรา้ งมเี สน้ ทางการ จัดการอย่างไร ไปอยู่ในธรรมชาติได้อย่างไรและก่อให้ เกดิ ผลกระทบอะไรบ้าง วัตถุประสงค์ 1. เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ๆ รเู้ สน้ ทางการจดั การขยะทต่ี วั เองสรา้ งขนึ้ 2. เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ๆ เหน็ ผลกระทบของขยะทม่ี ตี อ่ สง่ิ แวดลอ้ ม อุปกรณ์ 1. คลิปวิดีโอและส่ือการเรียนรู้เก่ียวกับปัญหาขยะใน ท่ีต่างๆ เช่น บ่อขยะ ป่าไม้ แม่น�้ำ ทะเล ไมโคร พลาสติก เป็นตน้ 2. กระดาษปรู๊ฟ สี ขั้นตอนการทำ� กิจกรรม 1. คณุ ครชู วนเด็กๆ พดู คยุ ว่าใน 1 วันเดก็ ๆ สร้างขยะ อะไรบ้าง สร้างขยะอะไรมากที่สุด และคิดว่าหลัง จากที่เราทิ้งแลว้ ขยะเหลา่ นัน้ ไปทีไ่ หน 2. เปดิ คลปิ วดิ โี อเกย่ี วกบั เสน้ ทางของขยะใหเ้ ดก็ ๆ ดวู า่ หลังจากที่ทิ้งขยะไปแล้ว ขยะเดินทางไปที่ไหนบ้าง ไปทบ่ี อ่ ขยะหรอื อาจจะไหลไปในแมน่ ำ้� ลำ� คลอง และ ท�ำใหเ้ กิดผลกระทบอะไรได้บ้าง 66 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

อาหารมื้อน้ี เกดิ ขยะอะไรขนึ้ บ้าง ขยะทเี่ กดิ ขน้ึ จะกำ� จดั ไดด้ ว้ ยวธิ ใี ด ขยะที่เกดิ ข้นึ ส่งผลกระทบอะไร เราสามารถลดขยะ กบั สงิ่ แวดลอ้ มบ้าง ท่ีจะเกดิ ขึน้ ได้ด้วยวธิ ไี หน 3. คุณครูเปิดคลิปหรือสื่อการเรียนรู้ที่ท�ำให้เห็นปัญหาขยะในที่ต่างๆ เช่น บ่อขยะ ป่าไม้ แม่น�้ำ ทะเล 4. ให้เด็กๆ แบ่งกลุ่มและช่วยกนั เขียนวา่ ขยะท่อี ยใู่ นทต่ี ่างๆ จะส่งผลกระทบตอ่ สิ่ง แวดล้อม ส่งิ มชี ีวิต และมนษุ ยอ์ ย่างไรบา้ ง 5. ให้เด็กๆ ออกมานำ� เสนอหน้าชนั้ 6. คณุ ครใู หค้ วามรเู้ กย่ี วกบั แหลง่ รไี ซเคลิ ขยะแตล่ ะประเภท และชวนเดก็ ๆ แลกเปลย่ี น วา่ ถา้ ไมอ่ ยากใหข้ ยะสง่ ผลกระทบตอ่ สง่ิ แวดลอ้ ม จะมวี ธิ กี ารจดั การขยะอยา่ งไรให้ ขยะไดไ้ ปในทท่ี เ่ี หมาะสม หรอื เดก็ ๆ จะใชห้ ลกั การ 3R ในการจดั การขยะในชวี ติ ประจ�ำวันได้อย่างไรบ้าง 67คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

5 ส�ำรวจเส้นทางขยะในโรงเรียน (ปรบั จากกจิ กรรมของโรงเรยี นปญั ญาประทปี ) ระดับชั้น มธั ยมศึกษา ระยะเวลา 2-3 ชว่ั โมง แนวคิด ขยะในโรงเรยี นมาจากทกุ ๆ คนในโรงเรยี น การสำ� รวจ เสน้ ทางขยะจงึ ทำ� ใหไ้ ดท้ บทวนวา่ เราสรา้ งขยะมากขนาด ไหน และเราจะเปลี่ยนพฤติกรรมของตัวเองเพ่ือช่วยกัน จดั การขยะในโรงเรยี นใหด้ ขี นึ้ ไดอ้ ยา่ งไรเพอื่ ลดผลกระทบ ต่อส่งิ แวดลอ้ ม วตั ถปุ ระสงค์ 1. เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ๆ ไดส้ ำ� รวจประเภทขยะทเ่ี กดิ ขน้ึ ในโรงเรยี น 2. เพื่อให้เด็กๆ ได้เรียนรู้กระบวนการจัดการขยะใน โรงเรียนผ่านการสัมภาษณ์คนที่ท�ำงานจัดการขยะ เชน่ แมบ่ า้ น นกั การ ภารโรง และการสำ� รวจสถานท่ี จัดการขยะของโรงเรียน 3. เพอื่ ใหเ้ ดก็ ๆ ไดท้ บทวนวา่ ตวั เองสรา้ งขยะมากแคไ่ หน และจะปรบั เปล่ยี นพฤติกรรมอยา่ งไรเพ่ือช่วยให้การ จัดการขยะในโรงเรยี นดีขน้ึ 4. เพื่อให้เด็กๆ เห็นความเช่ือมโยงของตนเองกับ การแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม เห็นว่าตนเองสามารถแก้ ปญั หาไดโ้ ดยเรม่ิ จากสงิ่ ใกลต้ วั คอื โรงเรยี นทเี่ รยี นอยู่ อปุ กรณ์ 1. กระดาษหรือสมุดสำ� หรับจดบนั ทกึ 68 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ข้ันตอนการท�ำกิจกรรม 1. คณุ ครถู ามเดก็ ๆ เพอ่ื นำ� เขา้ สกู่ จิ กรรมวา่ คดิ วา่ ขยะทพี่ บในโรงเรยี นมอี ะไรบา้ ง มี ทม่ี าจากไหน เดก็ ๆ สรา้ งขยะอะไรบา้ ง และจดั การกบั ขยะอยา่ งไร ใหเ้ ดก็ ๆ ชว่ ย กนั แลกเปล่ยี นความคิดเห็น 2. แบง่ กลมุ่ สำ� รวจถงั ขยะ หรอื จดุ แยกขยะตามสถานทต่ี า่ งๆ ในโรงเรยี น เชน่ อาคาร เรียน ห้องพักครู โรงยิม ว่าพบขยะประเภทใดบ้าง มีถังขยะท้ังหมดกี่ประเภท มกี ารคดั แยกท่ดี หี รอื ไม่ 3. สมั ภาษณบ์ คุ คลทใ่ี ชง้ านถงั ขยะในสถานทน่ี น้ั เปน็ ประจำ� โดยสมั ภาษณเ์ รอ่ื งการใช้ งาน พฤตกิ รรมและวธิ กี ารคดั แยกขยะ สงั เกตและบนั ทกึ ประเภทของถงั ขยะ ขยะ ทีพ่ บ การคดั แยกขยะ 4. สัมภาษณ์แม่บ้าน นักการหรือภารโรง เรื่องการจัดเก็บขยะและการคัดแยกขยะ (เชิญแม่บ้าน นักการหรือภารโรงท่ีดูแลเรื่องการจัดเก็บขยะมาเล่าการท�ำงานให้ เด็กๆ ฟัง ใหเ้ ดก็ ๆ ถาม-ตอบ) 5. สำ� รวจหอ้ งเกบ็ ขยะ ซงึ่ เปน็ จดุ รวบรวมขยะทว่ั ไปและขยะรไี ซเคลิ โดยใหเ้ ดก็ ๆ แบง่ กล่มุ กลุ่มละ 5-6 คน ใหแ้ ตล่ ะกลุม่ หยบิ ถงุ ขยะทว่ั ไป 1 ถุง และส�ำรวจขยะในถงุ วา่ มขี ยะอะไรบา้ ง คณุ ครชู วนเดก็ ๆ พดู คยุ ถงึ ทมี่ าของขยะในถงุ จากนนั้ ใหค้ ดั แยก อยา่ งละเอียดอีกครั้งโดยแยกขยะที่รีไซเคลิ ได้ออกมา และบนั ทึกว่าขยะรไี ซเคลิ ที่ พบในถงุ มอี ะไรบา้ ง เมอ่ื เสรจ็ แลว้ คณุ ครชู วนเดก็ ๆ แลกเปลย่ี นเรอ่ื งขยะทพ่ี บ ชวน คิดว่าถ้าส่งไปบ่อฝังกลบแล้วจะเป็นอย่างไร จะเกิดผลกระทบต่อส่ิงแวดล้อมและ ส่งิ มชี ีวิตอยา่ งไร 6. เขยี นสรปุ เสน้ ทางขยะในโรงเรียน ประเภทขยะทพี่ บ และคดิ วธิ ีการจดั การขยะให้ ดีข้ึน หากเป็นไปได้ให้น�ำเสนอส่ิงที่เขียนสรุปให้ผู้อ�ำนวยการ คุณครูที่เกี่ยวข้อง แม่บ้าน นักการหรอื ภารโรงฟงั * สามารถปรบั รปู แบบกจิ กรรมใหเ้ หมาะสมกบั สภาพของโรงเรยี นได้ เชน่ หากโรงเรยี นไมม่ หี อ้ งเกบ็ ขยะ ใหเ้ ดก็ ๆ ส�ำรวจขยะท่อี ยใู่ นถงั ขยะหลักของโรงเรยี นแทน 69คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

6 บรรจุภณั ฑร์ ักษโ์ ลก (ปรับจากกิจกรรมในหนังสือคู่มือกิจกรรมส่ิงแวดล้อม ศกึ ษา Z(H)ero Waste และโรงเรยี นทอสี) ระดบั ชั้น ประถมศึกษา ระยะเวลา 2 ช่ัวโมง แนวคิด ในปัจจุบันมีขยะท่ีเกิดจากบรรจุภัณฑ์สินค้าในชีวิต ประจ�ำวันเยอะมาก และบรรจุภัณฑ์หลายชนิดรีไซเคิล ยากหรอื ยงั ไมม่ รี ะบบรไี ซเคลิ ทร่ี องรบั ดงั นนั้ การใหเ้ ดก็ ๆ มคี วามรู้เก่ียวกบั วสั ดุ จะทำ� ใหเ้ ด็กๆ เลอื กซ้อื สนิ ค้าทม่ี ี บรรจุภณั ฑ์รกั ษโ์ ลกหรอื ลดการใชบ้ รรจุภณั ฑไ์ ด้ วตั ถปุ ระสงค์ 1. เพื่อให้เด็กๆ มคี วามรู้เบ้ืองตน้ เกี่ยวกบั วัสดุ 2. เพื่อให้เด็กๆ เข้าใจว่าการบริโภคในชีวิตประจ�ำวัน เปน็ สิง่ ที่เราชว่ ยกนั รับผิดชอบได้เพ่ือลดปัญหาขยะ 3. เพอื่ ใหเ้ ดก็ ๆ รวู้ ธิ เี ลอื กซอ้ื สนิ คา้ ทมี่ บี รรจภุ ณั ฑร์ กั ษโ์ ลก หรอื วธิ ลี ดขยะจากบรรจภุ ณั ฑ์ และนำ� ไปทำ� จรงิ ในชวี ติ ประจำ� วนั อุปกรณ์ 1. วสั ดสุ ำ� หรบั ทำ� บรรจภุ ณั ฑ์ (ใหเ้ ดก็ ๆ เลอื กวสั ดตุ ามใจ ชอบ 1 ครงั้ และวสั ดทุ เี่ ปน็ มติ รตอ่ สง่ิ แวดลอ้ ม 1 ครง้ั ) 2. สนิ ค้าที่จะใส่ในบรรจภุ ัณฑ์ เชน่ ถัว่ ลกู หยี 70

ข้นั ตอนการท�ำกจิ กรรม 1. คณุ ครสู อนความรทู้ เี่ กยี่ วขอ้ งกบั วชิ าตา่ งๆ ทเ่ี ดก็ ๆ จะไดเ้ รยี นรจู้ ากการทำ� กจิ กรรม น้ี โดยสอนในคาบเรียนวชิ านนั้ ๆ เชน่ วิชาวิทยาศาสตร์ เรียนรู้คุณสมบัติของวัสดุต่างๆ เวลาท่ีใช้ในการย่อยสลาย การแยกขยะ วิชาภาษาไทย เรยี นรูก้ ารออกแบบโฆษณาผลติ ภัณฑ์พรอ้ มน�ำเสนอ การตั้ง ชื่อผลติ ภัณฑ์ การใชภ้ าษาพร้อมยันทกึ วดิ ีโอการโฆษณา วิชาคณติ ศาสตร์ เรียนรู้การใชพ้ ืน้ ท่คี าดคะแน การวัด เพอื่ สร้างบรรจภุ ัณฑ์ วิชาศลิ ปะ เรยี นรู้การออกแบบบรรจภุ ัณฑใ์ หด้ ึงดดู ความสนใจ 2. ให้การบ้านเด็กๆ ไปเตรียมอุปกรณ์ส�ำหรับท�ำกิจกรรมมาจากบ้านเพื่อน�ำมา ออกแบบบรรจุภณั ฑ์ 2 ชิน้ โดยในการออกแบบบรรจุภัณฑ์ชิน้ แรกใหเ้ ดก็ ๆ เลอื ก วสั ดไุ ดต้ ามใจชอบ ส่วนชนิ้ ทส่ี องใหเ้ ลือกใช้วสั ดุทเ่ี ปน็ มติ รตอ่ ส่งิ แวดล้อม 3. ใหเ้ ดก็ ๆ ประดษิ ฐบ์ รรจภุ ณั ฑจ์ ากวสั ดทุ นี่ ำ� มา ใหส้ ามารถหอ่ ถว่ั ลกู หยี หรอื สนิ คา้ ทเ่ี ลือกไว้ได้ 4. เดก็ ๆ จบั คกู่ บั เพอื่ นและแลกกนั ดบู รรจภุ ณั ฑ์ พดู คยุ แลกเปลย่ี นกนั วา่ ใชว้ สั ดอุ ะไร ในการท�ำ วัสดุนั้นมีคุณสมบัติอย่างไร สามารถย่อยสลายได้หรือไม่ เป็นมิตร ตอ่ สิ่งแวดล้อมหรอื ไม่ 5. ใหเ้ ดก็ ๆ ทกุ คนอดั วดิ โี อโฆษณาสนิ คา้ ของตวั เอง แตล่ ะคนมเี วลาโฆษณา 15 วนิ าที และให้เพื่อนๆ ช่วยกันโหวตว่าอยากซื้อสินค้าของใครมากที่สุด เพราะอะไร โดยคำ� นึงถงึ การใช้บรรจภุ ณั ฑ์ที่เป็นมิตรต่อสงิ่ แวดล้อม 6. คณุ ครพู าเดก็ ๆ สรปุ กจิ กรรมวา่ วสั ดแุ ตล่ ะอยา่ งทน่ี ำ� มาใชท้ ำ� มาจากอะไร สง่ ผลกระ ทบตอ่ โลกหรอื สรา้ งขยะอยา่ งไรบา้ ง วสั ดปุ ระเภทไหนทค่ี วรใชแ้ ละไมค่ วรใช้ ชวน เดก็ ๆ แลกเปลย่ี นวธิ กี ารซอื้ สนิ คา้ ในชวี ติ ประจำ� วนั วา่ จะเลอื กซอื้ สนิ คา้ อยา่ งไรให้ ลดปัญหาขยะได้ด้วย 71คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

กิจกรรมเรียนรู้เร่ืองการลดขยะ 1 กนิ เกลี้ยงจาน ลดขยะเศษอาหาร (ปรบั จากคมู่ อื กจิ กรรมสงิ่ แวดลอ้ มศกึ ษา Z(H)ero Waste) ระดบั ชัน้ อนบุ าล-ประถมศึกษา ระยะเวลา 3 ชัว่ โมง แนวคิด การลดขยะเศษอาหารเปน็ สง่ิ ทเี่ ดก็ ๆ ทกุ คนทำ� ไดแ้ ละเปน็ จดุ เรมิ่ ตน้ ทไ่ี มย่ ากเกนิ ไปสำ� หรบั เดก็ เลก็ ในการลดขยะใน ชีวิตประจำ� วัน ช่วยให้เด็กได้ฝึกลดขยะตั้งแต่เล็ก รู้คุณ ค่าของอาหาร และรู้ผลกระทบของการทานอาหารเหลือ วตั ถุประสงค์ 1. เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ๆ รคู้ ณุ คา่ ของอาหารและรผู้ ลกระทบของ การทานอาหารเหลือ 2. เพอ่ื ปลกู ฝงั นสิ ยั ใหต้ กั อาหารแตพ่ อดี ทานใหห้ มดไม่ เหลือทิง้ 3. เพือ่ ลดปริมาณขยะเศษอาหารของโรงเรยี น อุปกรณ์ 1. หนังสือนิทานเกี่ยวกับการทานอาหารให้หมด เช่น นิทานเรื่อง “จะกินหมดไหมนะ” (ดูรายชื่อหนังสือ นทิ านทแ่ี นะนำ� ไดใ้ นสอื่ การเรยี นรเู้ พมิ่ เตมิ ดา้ นหลงั ) 72 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ขนั้ ตอนการท�ำกิจกรรม 1. คณุ ครเู ลา่ นทิ านเกยี่ วกบั การทานอาหารใหห้ มด และชวนเดก็ ๆ พดู คยุ วา่ มวี ธิ ไี หน บ้างทช่ี ่วยใหท้ านอาหารให้หมดจาน 2. ชว่ งทานอาหารกลางวนั คณุ ครูตกั อาหารให้โดยใหเ้ ด็กๆ บอกปรมิ าณทีต่ อ้ งการ ในเด็กโตใหเ้ ดก็ ๆ ตกั อาหารเองไดโ้ ดยให้กะปริมาณอาหารให้พอดที จี่ ะทานหมด 3. หลังทานอาหารกลางวันเสร็จให้เด็กๆ สังเกตว่ามีอาหารเหลืออยู่ในจานของตัว เองแค่ไหน พาเด็กๆ ไปดูอาหารเหลือของห้องตัวเอง และน�ำอาหารเหลือไปช่ัง น�้ำหนักแล้วจดบันทึก หากโรงเรียนมีการท�ำปุ๋ยหมักสามารถพาเด็กๆ ไปเรียนรู้ การทำ� ปยุ๋ หมักเพื่อจัดการขยะเศษอาหารได้ 4. ทำ� กจิ กรรมรว่ มกบั ชนั้ อนื่ ๆ ดว้ ยการเปรยี บเทยี บปรมิ าณเศษอาหารของแตล่ ะระดบั ชัน้ แล้วจดบนั ทึกเปน็ เวลา 1 สปั ดาห์ 5. หลังผา่ นไป 1 สัปดาห์ ชวนเดก็ ๆ พูดคุยว่าจากท่ีสงั เกตและจดบนั ทกึ เดก็ ๆ คดิ วา่ จะลดขยะเศษอาหารได้อย่างไรบ้าง และทดลองทำ� ในสปั ดาห์ถดั ไป 6. ชวนเด็กๆ สรุปส่ิงท่ีได้เรียนรู้จากกิจกรรม วิเคราะห์ว่าสิ่งท่ีท�ำให้ทานอาหารได้ หมดจาน ไมท่ านอาหารเหลอื ไดส้ ำ� เรจ็ มอี ะไรบา้ ง และคณุ ครพู าเดก็ ๆ ทำ� ใหต้ อ่ เนอื่ ง 73คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

กิ จกรรมเรี ยนรู้ เร่ื องการใช้ ซ้� ำ 1 กจิ กรรมส�ำรวจเสอ้ื ผา้ (ปรับจากกิจกรรมของโรงเรยี นทอส)ี ระดบั ช้ัน อนุบาล-ประถมศกึ ษา ระยะเวลา 1 ชัว่ โมง แนวคดิ เพื่อให้เด็กๆ ใช้สิ่งของในชีวิตประจ�ำวันอย่างรู้คุณค่า พอใจในส่งิ ทตี่ นมี ไมฟ่ มุ่ เฟอื ย วัตถุประสงค์ 1. เพอื่ ใหเ้ ด็กๆ รูค้ ณุ ค่าของสิ่งของในชวี ติ ประจำ� วนั 2. เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ๆ บรโิ ภคสงิ่ ตา่ งๆ อยา่ งพอดี ไมฟ่ มุ่ เฟอื ย อปุ กรณ์ 1. กระดาษปรู๊ฟ 2. สเี ทยี นหรอื สีไม้ ขน้ั ตอนการท�ำกิจกรรม 1. ใหก้ ารบ้านเด็กๆ ไปส�ำรวจเสื้อผา้ ของตนเองที่บา้ น วา่ มปี รมิ าณเทา่ ไหร่ 2. เด็กๆ มาน�ำเสนอให้เพ่ือนๆ ฟัง และเขียนจ�ำนวน เส้ือผ้าของตนเองลงกระดาษปรู๊ฟ โดยให้ระบายสี ตามจ�ำนวนท่ีไปส�ำรวจมา (ท�ำเป็นกราฟแท่ง แนว ตั้ง: จำ� นวนเส้อื ผ้า แนวนอน: ช่ือเดก็ ) 74 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

3. คุณครแู ละเดก็ เปิดวงพูดคยุ โดยใหค้ ุณครูตงั้ ค�ำถาม 3.1 จากแผนภมู สิ ำ� รวจเส้อื ผ้า เสอื้ ผ้าของใครมีปริมาณเยอะสุด เพราะอะไร 3.2 เด็กๆ ลองช่วยกันวิเคราะห์ว่าประโยชน์ท่ีแท้ของเสื้อผ้าคืออะไร และต้ัง คำ� ถามอนื่ ๆ เพมิ่ เตมิ เพอื่ พาเดก็ ๆ เรยี นรคู้ ณุ คา่ ของเสอ้ื ผา้ และการใชส้ งิ่ ของ อยา่ งพอดี 4. ให้เด็กแยกเสอื้ ผา้ เปน็ กลมุ่ ๆ • เสอ้ื ผ้าที่ใส่เปน็ ประจ�ำ • เสื้อผา้ ทีไ่ ม่คอ่ ยไดใ้ ส่ • เสอ้ื ผ้าทชี่ �ำรุด เกา่ หรอื ตัวเล็กเกนิ ไป • เส้อื ผา้ ท่ชี อบและไมช่ อบ 5. ถามเดก็ ๆ ว่า เดก็ ๆ คดิ ว่าเราจะจดั การกบั เสอ้ื ผา้ ทเ่ี รามอี ย่างไร 6. คณุ ครูพาเดก็ เรียนรู้ เชน่ ประโยชน์ทแี่ ท้จรงิ ในการใช้งานของเสอ้ื ผ้า เพอื่ ปกปดิ ร่างกาย กันแดด กันฝุ่น กันแมลง ประโยชน์แฝง เช่น ความสวยงาม ย่ีห้อ ใส่เพื่อต้องการเหมือนเพื่อน เป็นต้น จากนั้นให้เด็กๆ กลับไปแยกเส้ือผ้าที่เคย สำ� รวจไวว้ า่ สามารถเอาไปทำ� อะไรไดบ้ า้ งถา้ ไมส่ ามารถใสไ่ ดแ้ ลว้ ใหเ้ ดก็ ๆ เอาไป บริจาคให้คนอืน่ ทต่ี อ้ งการ หรอื น�ำเสื้อมาทำ� กระเปา๋ ท�ำงานประดษิ ฐ์ * กจิ กรรมนส้ี ามารถนำ� ไปปรบั ใชใ้ นการเรยี นรคู้ ณุ คา่ ของสงิ่ อนื่ ๆ ในชวี ติ ประจำ� วนั ได้ เชน่ เครอ่ื งเขยี น ของเลน่ กระตกิ น้ำ� ขนม เพ่ือให้เดก็ ๆ รู้คุณค่าและไม่ใชส้ ่ิงของฟุม่ เฟอื ยจนเกดิ ขยะ 75คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

กิจกรรมเรียนรู้การแยกขยะ 1 มาแยกขยะกันเถอะ (ปรับจากกิจกรรมในหนังสือคู่มือกิจกรรมส่ิงแวดล้อม ศึกษา Z(H)ero Waste และโรงเรียนทอสี) ระดบั ชน้ั อนบุ าล-ประถมศกึ ษา ระยะเวลา 1 ชัว่ โมง แนวคิด มขี ยะหลายอยา่ งเกดิ ขนึ้ ในหอ้ งเรยี น เชน่ กลอ่ งนม กระดาษ พลาสติก ถ้าเด็กๆ ได้แยกขยะต้ังแต่ในห้องเรียนแล้ว ค่อยน�ำไปแยกในถังแยกขยะรวมของโรงเรียนจะช่วยให้ โรงเรียนจัดการขยะง่ายข้ึน และเด็กๆ ได้ฝึกวินัยและ ความรบั ผดิ ชอบต่อสว่ นรวมด้วย วัตถปุ ระสงค์ 1. เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ๆ ไดฝ้ กึ แยกขยะทเี่ กดิ ขนึ้ ในชวี ติ ประจำ� วนั 2. เพ่ือให้เด็กๆ รู้คุณค่าของส่ิงของต่างๆ ที่ใช้ในชีวิต ประจ�ำวนั 3. เพ่อื ฝึกวินยั และความรับผดิ ชอบต่อสว่ นรวม อุปกรณ์ 1. ตะกร้าส�ำหรับแยกประเภทขยะ (หากไมม่ ตี ะกรา้ ใช้ กล่องลงั แทนได้) 2. ตัวอย่างขยะ เชน่ กระดาษ กล่องนม ขวดพลาสติก (ปรบั ไดต้ ามประเภทขยะทเี่ กดิ ขนึ้ ประจำ� ในหอ้ งเรยี น) 3. ปา้ ยคำ� ศพั ทป์ ระเภทขยะ ภาษาไทย และภาษาองั กฤษ 76 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ข้ันตอนการทำ� กิจกรรม 1. คณุ ครชู วนเดก็ ๆ สำ� รวจวา่ มขี ยะอะไรในหอ้ งเรยี นที่ เกดิ ขึ้นเป็นประจำ� บ้าง 2. คุณครูเล่าให้เด็กฟังว่าขยะแต่ละประเภทท�ำมาจาก วัสดุอะไร ท�ำไมเราจึงต้องแยกขยะ ถ้าไม่แยกขยะ จะส่งผลกระทบอย่างไร 3. ให้เด็กๆ น�ำตะกร้ามาต้ังท่ีมุมใดมุมหนึ่งของห้อง เพือ่ เป็นมุมแยกขยะประจ�ำห้อง แล้วช่วยกนั วาดรปู หรอื เขยี นประเภทของขยะตดิ กบั ตะกรา้ หรอื กลอ่ งลงั โดยตะกร้า 1 ใบ จะใส่ขยะ 1 ประเภทเทา่ นั้น 4. ใหเ้ ดก็ ๆ ฝกึ นำ� ขยะไปแยกใสต่ ะกรา้ ใหถ้ กู ตอ้ ง กอ่ น หยิบขยะไปแยกใหเ้ พอื่ นๆ ชปู า้ ยค�ำศัพทว์ ่าขยะช้นิ นั้นเป็นขยะประเภทไหนเพ่ือให้เด็กๆ ได้เรียนรู้ค�ำ ศพั ทภ์ าษาไทยและภาษาอังกฤษดว้ ย * กระดาษ สามารถแยกเปน็ กระดาษ หน้าเดยี วและกระดาษสองหน้า 5. ในชวี ิตประจ�ำวัน เมอ่ื มีขยะเกดิ ข้ึนในห้องเรียน ให้ * กล่องนม ให้ตัด ล้าง และตากให้ เด็กๆ น�ำไปแยกใส่ตะกร้าให้ถูกต้องและน�ำไปแยก แหง้ ก่อนน�ำมาใสต่ ะกรา้ ทจี่ ดุ แยกขยะของโรงเรยี นอีกคร้ัง * พลาสตกิ ทเ่ี ปอ้ื น ใหล้ า้ งและตากให้ แหง้ ก่อนน�ำมาใสต่ ะกร้า 77คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

2 กิจกรรมส่ีฐาน สี่ถัง โดย Chula Zero Waste ระดบั ชนั้ ประถมศกึ ษา-มัธยมศกึ ษาตอนตน้ ระยะเวลา 1-2 ชวั่ โมง แนวคิด ในการท�ำโรงเรียนปลอดขยะ ก่อนจะปรับปรุงถังขยะ ภายในโรงเรียน จ�ำเป็นต้องให้เด็กและบุคลากรทุกคนท่ี อยู่ในโรงเรียนรู้ว่าต้องแยกขยะและจะต้องทิ้งขยะลงใน ถังสีอะไร กิจกรรม “4 ฐาน 4 ถัง” จึงสอนวิธีการแยก ขยะ ผ่านการเข้าฐานความรู้ วตั ถุประสงค์ เพ่ือให้ผู้เรียนเรียนรู้เรื่องการแยกขยะอย่างถูกต้อง และ สามารถนำ� ไปปฏิบตั ิได้ อปุ กรณ์ 1. ตวั อยา่ งถงั ขยะท่มี สี แี ตกตา่ งกนั หากไมม่ ีถังขยะให้ ใช้ถังท่ีหาได้และใช้ภาพสัญลักษณ์หรือสีของถังขยะ แปะบนหน้าถงั เพือ่ ช่วยในการแยกประเภท 2. ภาพตวั อยา่ งขยะทงั้ 4 ประเภท ในจำ� นวนทใี่ กลเ้ คยี ง กัน ท�ำเป็นการ์ดแข็ง ตามจ�ำนวนผู้เรียน ควรเป็น ภาพทช่ี ดั เจนเขา้ ใจงา่ ย เหน็ งา่ ย และพบบอ่ ยในชวี ติ ประจำ� วนั หลกี เลย่ี งภาพทผ่ี เู้ รยี นอาจเกดิ ความสบั สน เช่น สเปรย์ปรับอากาศ ซลิ ิโคนกาวทีช่ ่างก่อสรา้ งใช้ ซงึ่ วสั ดเุ หลา่ นพี้ บไดย้ ากในชวี ติ ประจำ� วนั ของผเู้ รยี น ทำ� ใหเ้ กดิ ความสับสนได้งา่ ย 78 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ขั้นตอนการทำ� กิจกรรม 1. แบ่งนกั เรียนออกเป็น 4 กลมุ่ จ�ำนวนเท่า ๆ กนั 2. สุ่มแจกภาพตัวอย่างขยะให้กบั นักเรยี นทุกคน คนละ 1 - 2 ภาพ 3. ใหแ้ ต่ละกลุ่มเข้าฐานใหค้ รบทุกฐาน โดยแตล่ ะฐานมรี ายละเอยี ดดงั น้ี • ฐานถงั เขยี ว สอนเรอื่ งการแยกเศษอาหาร ออกจากขยะอนื่ ๆ ยกตวั อยา่ งขยะ ทจี่ ะถกู ทง้ิ ลงในถงั นี้ เชน่ เปลอื กผลไม้ กา้ งปลา กระดกู หมู หลกี เลยี่ งการทงิ้ อาหารทย่ี ังสามารถกนิ ได้ เนน้ ใหก้ นิ อาหารให้หมดจาน บอกเหตุผลว่าท�ำไม เราตอ้ งกินอาหารใหห้ มด สอนเรอ่ื งการนำ� ขยะเศษอาหารไปทำ� ประโยชน์อื่น ต่อไป เช่น น�ำไปเลย้ี งสตั ว์ หรือท�ำปุ๋ยหมกั • ฐานถังเหลือง สอนเร่ืองการน�ำทรัพยากรที่ยังสามารถใช้ได้กลับมาใช้ใหม่ โดยจะต้องแยกออกมาเพ่ือไม่ให้เปื้อน และสามารถใช้ประโยชน์ได้อย่างเต็ม ที่ สามารถน�ำไปขายได้ (ขยะรีไซเคลิ ) เปน็ ตน้ • ฐานถังฟ้า สอนเร่ืองขยะที่ไม่สามารถน�ำไปท�ำอะไรได้อีก ขยะท่ีจะถูกส่งไป กำ� จัดที่ “บ่อขยะ” ทีก่ ลายเป็นภเู ขาขยะ ใหด้ ูภาพ หรือวิดีโอ ที่แสดงให้เหน็ ภาพของขยะกองใหญ่ และอนั ตรายท่มี าจากบ่อขยะน้นั • ฐานถงั แดง สอนเรอ่ื งขยะอนั ตรายและมสี ารเคมี ใหเ้ ดก็ ๆ รวู้ า่ ตอ้ งแยกทง้ิ จาก ขยะประเภทอน่ื ๆ เพอ่ื ไมใ่ หป้ นกนั จนอาจเกดิ อนั ตราย เชน่ ตดิ ไฟ หรอื ระเบดิ ทงั้ ยงั ทำ� ใหง้ า่ ยตอ่ การจดั การขยะตอ่ ไป โดยขยะจะถกู สง่ ไปจำ� กดั อยา่ งถกู วธิ ี 4. หลังจากอธิบายเนื้อหาส�ำหรับฐานน้ันจบ ให้ผู้เรียนช่วยกันดูภาพตัวอย่างขยะที่ ได้รับมาว่าสามารถทิ้งลงไปในถังในฐานนั้นได้หรือไม่ หากท้ิงได้ให้นำ� ไปใส่ในถัง โดยใหผ้ ้อู ยปู่ ระจำ� ถังชว่ ยดูวา่ ใสผ่ ิดหรือไม่ ถ้าผดิ จะยังไมใ่ หท้ ิง้ 5. ใหเ้ วยี นฐานจนกว่าจะครบ เมื่อครบ ใหด้ วู ่ากลมุ่ ไหนยงั เหลอื ขยะอยใู่ นมอื บา้ ง 6. ก่อนจบกจิ กรรมใหย้ ้�ำเนือ้ หาเก่ยี วกบั การแยกขยะประเภทต่างๆ อีกครัง้ 79คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

3 กิจกรรมดม่ื ล้าง ตาก (ปรับจากกิจกรรมในหนังสือคู่มือกิจกรรมสิ่งแวดล้อม ศึกษา Z(H)ero Waste และโรงเรยี นทอสี) ระดบั ชน้ั อนบุ าล-ประถมศึกษา ระยะเวลา 1-2 ช่วั โมง แนวคิด กล่องนม UHT ผลติ ขน้ึ จาก กระดาษ พลาสติกโพลี เอทลี นี อลมู เิ นยี มฟอยล์ ซอ้ นกนั เปน็ ชน้ั ๆ สว่ นใหญย่ อ่ ย สลายไดย้ าก อกี ทงั้ ไมส่ ามารถนำ� ไปนำ� ไปรไี ซเคลิ ได้ แต่ สามารถนำ� ไปเปลยี่ นเปน็ วตั ถดุ บิ เพอ่ื ผลติ เปน็ สนิ คา้ อนื่ ๆ ได้ เช่น โต๊ะนักเรียน หลังคาบ้าน เป็นต้น และทุกวัน นักเรียนในโรงเรยี นจะได้ดื่มนมอยา่ งนอ้ ยวันละ 1 กลอ่ ง นา่ เสยี ดายถา้ ถกู ทงิ้ ไปกบั ขยะอนื่ ๆ ดงั นนั้ การแยกกลอ่ ง นมออกมาจากขยะท่ัวไปจึงมีประโยชน์ และลดปริมาณ ขยะทัว่ ไปในโรงเรยี นลงได้มาก วัตถุประสงค์ เพื่อให้ผู้เรียนได้เรียนรู้เรื่องการน�ำวัสดุกลับมาใช้ ประโยชน์ ผ่านการลา้ ง ตาก กล่องนม อุปกรณ์ 1. คลิปเล่าเรื่องการรีไซเคิลกล่องเครื่องด่ืม (เลือกได้ จากเวลาทม่ี )ี 2. กรรไกร 3. ถงั หรอื กะละมงั อยา่ งละ 2 ใบ 4. ใบงานเพื่อบนั ทึกการตดั ลา้ ง ตาก กลอ่ งนม 80 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ข้นั ตอนการทำ� กจิ กรรม 1. แบง่ นักเรยี นออกเปน็ กลุ่มยอ่ ย โดยให้ทุกกลมุ่ ได้ท�ำ กจิ กรรมทง้ั สองสว่ นคือ ส่วนที่ 1 ให้ผู้เรียนทุกคนน�ำกล่องนมที่ตัวเองด่ืม เสร็จแล้ว (โดยใช้วิธีตัดและเทด่ืมจากแก้ว) ตัดล้าง และตากในที่ท่ีจัดไว้ให้ โดยให้ผู้เรียนในช้ันโต เป็น ผชู้ ่วยนอ้ งๆ ในการตัด เพือ่ ความปลอดภยั และตงั้ คำ� ถามกับเด็กๆ วา่ “รหู้ รอื ไมว่ ่า สิง่ ทก่ี ำ� ลงั ทำ� เรา ท�ำไปเพื่ออะไร” เพ่ือนำ� เข้าสกู่ ิจกรรมตอ่ ไป สว่ นที่ 2 เปดิ คลิปที่เล่าเรื่องการรไี ซเคลิ กลอ่ งนม 2. สรุปกิจกรรมด้วยการ ตั้งค�ำถามว่ามีกล่องประเภท อื่นๆ อีกไหมท่ีผู้เรียนคิดว่ามีลักษณะเหมือนกันกับ กล่องนม และกล่องเหล่าน้ันสามารถน�ำมารีไซเคิล ใช้ประโยขนอ์ ยา่ งอน่ื ได้หรอื ไม่ 3. มอบหมายใบงานใหผ้ ู้เรียน สำ� หรบั นำ� ไปทึกจ�ำนวน คลปิ จากรายการ กล่องนมหรือกล่องเคร่ืองด่ืม เป็นเวลา 4 อาทิตย์ รคู้ า่ พลงั งาน: https://www.youtube. com/watch?v=QmgotCm8ZLk&t=56s เม่ือครบก�ำหนด น�ำกล่องนมที่รวบรวมได้มานับ (4.34 นาท)ี ผูท้ ี่เกบ็ ไดม้ ากท่ีสุดจะไดร้ ับรางวลั The Green Diary: https://www.you- tube.com/watch?v=V9BnRgz6ryE (11.57 นาท)ี 81คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

4 บงิ โกแยกขยะ (ปรบั จากคมู่ อื กจิ กรรมสงิ่ แวดลอ้ มศกึ ษา Z(H)ero Waste) ระดับช้นั ประถมศกึ ษา ระยะเวลา 1 ชัว่ โมง แนวคิด เด็กๆ ทุกคนควรมีความรู้เกี่ยวกับประเภทของขยะและ การแยกขยะในชวี ิตประจำ� วนั เพื่อให้แยกขยะได้ถูกต้อง วตั ถุประสงค์ 1. เพื่อให้เด็กๆ รู้จักประเภทของขยะและวิธีการ แยกขยะ 2. เพอื่ ใหเ้ ดก็ ๆ ไดฝ้ กึ แยกขยะทเี่ กดิ ขน้ึ ในชวี ติ ประจำ� วนั ให้ถกู ตอ้ ง อุปกรณ์ 1. ไพ่บงิ โกแยกขยะ 2. การ์ดบิงโกแยกขยะขนาด 2x2 ช่อง (ส�ำหรับเด็กโต เพิ่มจ�ำนวนช่องได้เพ่ือใหย้ ากขน้ึ ) 3. เบ้ียส�ำหรับวางบนการด์ บงิ โก 82 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ข้นั ตอนการทำ� กิจกรรม 1. ครูถามค�ำถามเด็กๆ เพื่อให้มีส่วนร่วมกับกิจกรรม เช่น ถังขยะที่บ้านมีขยะ อะไรบ้าง มีขยะประเภทไหน คัดแยกอยา่ งไร 2. ครูสอนวิธีการแยกขยะเบ้อื งต้นใหต้ ามประเภทขยะ เช่น ขยะท่ัวไป ขยะอินทรยี ์ ขยะรไี ซเคิล ขยะอันตราย 3. แจกการ์ดบิงโกแยกขยะใหเ้ ดก็ ๆ โดยอาจจะเลน่ เปน็ กลมุ่ หรอื เล่นเดยี่ วก็ได้ 4. ครูสุ่มหยิบไพ่ ให้เด็กๆ ตอบว่าขยะในไพ่เป็นขยะประเภทไหน ถ้าเด็กคนไหนมี รูปขยะตรงกับในไพ่ให้วางเบ้ียลงไป ครูสุ่มหยิบไพ่ไปเรื่อยๆ คนท่ีบิงโกก่อนจะ เปน็ ผชู้ นะ 5. หลงั จบเกมครชู วนเดก็ ๆ พดู คยุ เกย่ี วกบั หลกั การ 3R แหลง่ สง่ ขยะรไี ซเคลิ และให้ เดก็ ๆ แบง่ กลมุ่ กนั แลกเปลยี่ นการใชห้ ลกั การ 3R ในการจดั การขยะของครอบครวั ตวั เองกับเพอื่ นๆ โดยให้วาดรูปลงกระดาษและพดู คยุ กบั เพอ่ื นในกลุม่ 83คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

กิจกรรมในวิถีชีวิต นอกจากการทำ� กจิ กรรมในชน้ั เรยี นแลว้ สง่ิ ทชี่ ว่ ยให้ เดก็ ๆ สามารถลดและแยกขยะจนเป็นนิสัยไดค้ อื การให้ พวกเขาไดฝ้ กึ ทำ� ในชวี ติ ประจำ� วนั ทง้ั ทโี่ รงเรยี นและทบ่ี า้ น โดยใหท้ ำ� ในกจิ วตั รประจำ� วนั ทตี่ อ้ งทำ� อยแู่ ลว้ อยา่ งการกนิ การอยใู่ นแตล่ ะวนั ซงึ่ มีตัวอยา่ งกจิ กรรม คือ การกิน ท้ังท่ีโรงเรียนและที่บ้านสามารถฝึกการลดและแยกขยะ จากการกินของเดก็ ๆ ได้ เชน่ 1. การทานอาหารให้หมดจาน • ใหเ้ ดก็ ๆ ไดต้ กั อาหารดว้ ยตนเอง เพอ่ื กะปรมิ าณ อาหารทท่ี านหมดและรบั ผดิ ชอบอาหารทต่ี นเองตกั • ฝึกทานอาหารที่ไม่ชอบเพ่ือลดเศษอาหารท่ีจะ กอ่ ให้เกิดขยะ • เมื่อมีอาหารบางอย่างท่ีไม่สามารถรับประทาน ได้ ให้แยกเศษอาหารออกจากขยะอนื่ ๆ เพอื่ ให้ น�ำไปท�ำประโยชนต์ อ่ ได้ • พาเดก็ ๆ ไปเรยี นรทู้ ท่ี ำ� ปยุ๋ หมกั ของโรงเรยี น เพอื่ ใหไ้ ดเ้ รยี นรกู้ ารจดั การเศษอาหารหรอื เศษผกั จาก หอ้ งครวั

ทงั้ หมดนช้ี ว่ ยใหเ้ ดก็ ๆ รวู้ า่ เศษอาหารทมี่ าจากการรบั ประทานมมี ากนอ้ ยขนาดไหน และเขา้ ใจวา่ เรามีสว่ นรับ ผดิ ชอบในการสร้างขยะเศษอาหาร และเรามีหน้าท่ชี ว่ ย กันในการสรา้ งขยะใหน้ ้อยทส่ี ุด ด้วยการเริ่มต้นทตี่ นเอง ใหท้ านอาหารใหห้ มด 2. การทานอาหารวา่ ง เดก็ ๆ สามารถฝกึ แยกขยะทเ่ี กดิ จากการทานอาหารว่างได้ เชน่ หากอาหารว่างเปน็ ขนมที่ห่อใบตอง เด็กๆ ต้องแยก ใบตอง ไม้กลัด เพื่อที่จะไดน้ �ำขยะแต่ละประเภทไปแยกให้ถกู ต้อง 3. ใหเ้ ดก็ งดใชห้ ลอดดม่ื นม และเปลย่ี นมาตดั กลอ่ งนม เทใส่แก้ว หลังด่ืมนมเสร็จน�ำกล่องนมไปล้าง และ ตากเพอื่ รวบรวมส่งใหแ้ หลง่ รไี ซเคิลตอ่ ไป 4. กิจกรรมปลูกผักเป็นกิจกรรมที่เด็กๆ ชอบและสนุก คุณครูสามารถสอนเด็กให้ปลูกผักทานเอง และน�ำ ไปทำ� อาหารทที่ ำ� ไดง้ า่ ย ชว่ ยใหเ้ ดก็ รทู้ มี่ าและคณุ คา่ ของอาหาร การอยู่ 1. ให้เด็กๆ ล้างถาดอาหารด้วยตนเอง โดยเรียนรู้ขั้น ตอนการล้างถาดอาหารท่ีตนเองรับประทาน มีอ่าง ลา้ งจานรองนำ้� ไว้ แบง่ เปน็ อา่ งนำ�้ ยาและอา่ งนำ้� เปลา่ ชวนเดก็ ๆ พดู คยุ และสรปุ วา่ การลา้ งจานโดยใชอ้ า่ ง รองนำ้� ไวช้ ว่ ยใหเ้ ราประหยดั นำ�้ ไมเ่ ปดิ นำ�้ ทงิ้ ระหวา่ ง ลา้ งจาน เพราะการใชน้ ำ�้ ทเ่ี กดิ จากการลา้ งจานกเ็ ปน็ ขยะทเี่ ราสร้างข้นึ เหมอื นกนั 85คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

อา่ งท่ี 1 อ่างท่ี 2 อา่ งที่ 3 อ่างท่ี 4 ใช้ผ้าหรือฟองนำ้� เชด็ ล้างน�ำ้ เปลา่ เพ่อื ล้าง ล้างดว้ ยน�้ำยา ลา้ งนำ้� เปล่ารอบสดุ ทา้ ย คราบมนั คราบเศษอาหาร ฟองน้ำ� ยาล้างจาน ลา้ งจาน เพอื่ ความสะอาด จากจาน 2. ใหเ้ ดก็ ๆ พกใชข้ องใชส้ ว่ นตวั มาใชท้ โ่ี รงเรยี น เชน่ กระตกิ นำ้� ถงุ ผา้ กลอ่ งใสข่ นม ท่ซี ้ือจากร้านค้า เพ่ือไมใ่ ห้เกิดขยะเพ่มิ ขน้ึ 3. การแปรงฟัน เด็กๆ ทุกคนจะมีแก้วน�้ำแปรงฟันส่วนตัว เพื่อใช้รองน�้ำเวลา แปรงฟัน ลดการเปิดกอ๊ กนำ้� ขณะแปรงฟนั 4. การลา้ งมอื ไมเ่ ปิดกอ๊ กนำ�้ ท้งิ ไวข้ ณะฟอกสบู่ 5. การใช้กระดาษช�ำระเท่าท่ีจ�ำเป็น ส�ำหรับเด็กเล็ก คุณครูสอนวิธีการดึงกระดาษ ชำ� ระให้ใช้ในปรมิ าณที่พอดี 6. ทโ่ี รงเรยี นมถี งั ขยะแยกประเภทไวช้ ดั เจน คณุ ครพู าเดก็ ไปดแู ละลองแยกขยะดว้ ย ตนเอง สอนให้เด็กแยกขยะที่เกิดในชีวิตประจ�ำวัน คือกล่องนม ขวดพลาสติก กระดาษ โดยกลอ่ งนมจะสอนใหเ้ ดก็ ตดั ลา้ ง ตากกลอ่ งนมดว้ ย 7. สอนเดก็ ใหใ้ ชท้ รพั ยากรอยา่ งคมุ้ คา่ เชน่ คณุ ครนู ำ� เศษวสั ดเุ หลอื ใชม้ าใหเ้ ดก็ สรา้ ง ผลงานศิลปะ การสอนให้เด็กเย็บผ้าเพื่อซ่อมแซมเสื้อผ้า การสร้างของเล่นจาก ธรรมชาติแทนการซ้อื ของเล่นใหม่ 86 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

Case Study โรงเรียนปลอดขยะ ปลูกฝั งความยั่งยืน ในใจเด็กๆ ให้ ไปถึงระดับประเทศที่ โรงเรี ยนบ้ านล� ำต้ นกล้ วย “โรงเรยี นของเรานา่ อยู่ คณุ ครใู จดที กุ คน เดก็ ๆ กไ็ มซ่ กุ ซน พวกเราทุกคนชอบมาโรงเรียน” ใครยังจ�ำเพลงคุ้นหูใน วัยเด็กเพลงน้ีได้บ้าง โรงเรียนที่สะอาดเรียบร้อย มีการ จัดการขยะอย่างดีน่าจะเป็นโรงเรียนในฝันของหลายๆ คน แตก่ ารจดั การขยะในโรงเรยี นดทู า้ ทายกวา่ ทบ่ี า้ นหรอื ทีท่ �ำงานหลายเทา่ การตามหาโรงเรียนปลอดขยะในฝันย่ิงยากขึ้นไปอีกแต่ เมอื่ ไม่นานมานท้ี มี งาน Chula Zero Waste มีโอกาสได้ พบกบั โรงเรยี นแหง่ น้นั คอื โรงเรียนบา้ นล�ำตน้ กลว้ ย ทีน่ า่ ต่ืนเต้นคือระดับความปลอดขยะของโรงเรียนน้ีติดระดับ ประเทศ การันตีด้วยรางวัลรองชนะเลิศระดับประเทศ โรงเรียนปลอดขยะ ปี 2562 โดยกรมส่งเสริมคุณภาพ ส่งิ แวดลอ้ ม ย่ิงเม่อื ได้ทราบว่าทง้ั โรงเรยี นมนี ักเรียน 500 กว่าคน และครู 20 คน ก็อดสงสัยไม่ได้ว่าโรงเรียนนี้ ท�ำไดอ้ ย่างไร 87คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

มากกว่ารางวัล คืออยากใหเ้ ด็กเปน็ คนเก่งและคนดี โรงเรียนบ้านล�ำต้นกล้วยเปิดสอนต้ังแต่ชั้นอนุบาล- มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 3 เปน็ โรงเรยี นขยายโอกาส สงั กดั สำ� นกั การศึกษา กรุงเทพมหานคร เส้นทางการเป็นโรงเรียน ปลอดขยะของโรงเรยี นเรม่ิ ตน้ เมอ่ื 10 ปกี อ่ นใน ป ี 2553 กบั การทำ� โครงการธนาคารขยะ กอ่ นพฒั นาเปน็ โรงเรยี นปลอด ขยะอยา่ งเตม็ รปู แบบในปี 2556-2558 และยกระดบั เปน็ โรงเรยี นสง่ เสรมิ สง่ิ แวดลอ้ ม ตง้ั แตป่ ี 2559 จนถงึ ปจั จบุ นั หลายๆ ทท่ี เ่ี รม่ิ ตน้ จดั การขยะอาจจะมจี ดุ เรม่ิ ตน้ จาก การมปี ญั หาขยะในพน้ื ที่ สำ� หรบั โรงเรยี นบา้ นลำ� ตน้ กลว้ ย จดุ เรม่ิ ตน้ มาจากความตง้ั ใจของครทู อี่ ยากปลกู ฝงั ใหเ้ ดก็ มีนสิ ัยรักความสะอาดและให้โรงเรยี นสะอาด ดว้ ยความ หวงั วา่ เมอื่ มคี วามรกั สะอาดและรกั สง่ิ แวดลอ้ ม เดก็ ๆ จะ เตบิ โตไปเปน็ คนทแี่ ผข่ ยายสง่ิ เหลา่ นสี้ สู่ งั คมรอบตวั เพอ่ื ให้ความต้ังใจน้ีเกิดข้ึนจริง โรงเรียนจึงให้ความส�ำคัญ กับการท�ำงานกับครูเปน็ อันดบั แรก ให้ครูระลกึ ถึงหนา้ ท่ี 88 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

และจิตวิญญาณความเป็น ครู “เราตอ้ งทำ� ความเขา้ ใจ กับครูว่า เราท�ำหน้าที่ดูแล เด็ก เราก็ต้องต้ังเป้าหมาย ว่าเราอยากให้เด็กของเรา เป็นอย่างไร อย่างเรื่องการ จัดการขยะท�ำให้เขามีวินัย ด้วยการจัดการขยะ เรื่อง อื่นๆ ก็ตามมาด้วย ค�ำว่า วนิ ยั จะเปน็ ตวั ทเ่ี รม่ิ สรา้ งสง่ิ ต่างๆ ให้กับเด็ก ไม่ใช่ว่า บอกเขาว่ามาท�ำเรื่องขยะ เร่ืองการเรียนเขาจะไม่ได้ เพราะถ้าเขามีวินัย เขาจะ เปลยี่ นแปลงตวั เองดว้ ย และ เขากจ็ ะนำ� ไปใชไ้ ดก้ บั ทกุ ๆ เร่ือง” ผู้อ�ำนวยการวาสนา บุญทน แห่งโรงเรียนบ้าน ล�ำตน้ กล้วยกลา่ ว นอกจากการสร้างความเข้าใจกับครูแล้ว ผู้บริหารยังสนับสนุนครูในการท�ำงาน อย่างเต็มที่ด้วยการให้ก�ำลังใจ สื่อสารและช่วยเหลือซึ่งกันและกันในการท�ำงาน เมื่อ เกิดปัญหาในการท�ำงาน ผู้บริหารก็เข้าไปช่วยเหลือ ท�ำให้ครูท�ำงานอย่างเต็มใจ มคี วามสขุ และภาคภมู ใิ จในความเปน็ ครู ซงึ่ สงิ่ เหลา่ นสี้ มั ผสั อยา่ งเหน็ ไดช้ ดั ในแววตา รอยยิ้มและเรื่องเล่าที่มีพลังจากคุณครู เพราะฉะน้ันส�ำหรับโรงเรียนบ้านล�ำต้นกล้วย การเปน็ โรงเรียนปลอดขยะไม่ไดม้ ีเป้าหมายอยู่ที่รางวลั เพราะรางวลั ท่ีไดร้ ับไมส่ �ำคญั เท่ากับว่าส่ิงท่ีท�ำน้ันก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่ดีกับโรงเรียน สังคมโดยรอบ และ ความมนั่ ใจว่าเด็กๆ จะเติบโตเป็นคนเกง่ คนดี และมีความสขุ อยา่ งแน่นอน 89คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ไม่ใช่โครงการของใคร แต่เป็นโครงการของทุกคน ในโรงเรียน โครงการใหญแ่ ละยากอยา่ งการจดั การขยะ ใหท้ ำ� คน เดยี วกไ็ มไ่ หว โดยเฉพาะคณุ ครทู มี่ งี านยงุ่ ตงั้ แตเ่ ชา้ ถงึ เยน็ “ถา้ งานไปหนกั ทค่ี นใดคนหนงึ่ กป็ ฏเิ สธไมไ่ ดว้ า่ เขาตอ้ ง มองวา่ มภี าระงานเพม่ิ ขนึ้ แตถ่ า้ แบง่ สงิ่ ทต่ี อ้ งทำ� มคี ณุ ครู รบั ผดิ ชอบเปน็ คณะกรรมการ ทกุ คนจะมองวา่ เราตอ้ งรบั ผดิ ชอบรว่ มกนั ” การจดั การขยะทโ่ี รงเรยี นบา้ นลำ� ตน้ กลว้ ย จงึ เปน็ โครงการของทกุ คนในโรงเรยี นตงั้ แตผ่ บู้ รหิ าร คณุ ครู และนกั เรยี นทงั้ โรงเรยี นทม่ี ตี งั้ แตพ่ มี่ ธั ยมจนถงึ นอ้ งอนบุ าล และทกุ คนชว่ ยกนั รบั ผดิ ชอบรว่ มกนั เพอื่ ใหท้ กุ คนในโรงเรยี นมสี ว่ นรว่ ม ผบู้ รหิ ารไดป้ ระกาศนโยบายดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มของ โรงเรยี นเพอื่ ใหท้ กุ คนเหน็ เปา้ หมายรว่ มกนั รวมทงั้ มแี ผนงานระยะยาวเพอ่ื ใหโ้ ครงการ มคี วามตอ่ เนอ่ื งแมว้ า่ จะมกี ารเปลย่ี นผบู้ รหิ าร (ผบู้ รหิ ารสถานศกึ ษาจะเปลยี่ นทกุ 3-4 ป)ี ซึ่งการด�ำเนินโครงการโรงเรียนส่งเสริมส่ิงแวดล้อมยังสอดคล้องกับมาตรฐานทางการ ศกึ ษาขนั้ พน้ื ฐานทเี่ ปน็ มาตรฐานทที่ กุ โรงเรยี นตอ้ งปฏบิ ตั ิ คอื มาตรฐานท่ี 2 กระบวนการ บรหิ ารและการจดั การของผบู้ รหิ ารสถานศกึ ษา และมาตรฐานท่ี 3 กระบวนการจดั การ เรยี นการสอนท่เี น้นผูเ้ รียนเปน็ ส�ำคัญ เห็นเป้าหมายร่วมกันแล้วก็ได้เวลาลงมือท�ำ โรงเรียนบ้านล�ำต้นกล้วยสร้างการมี สว่ นรว่ มของทกุ ๆ คนในโรงเรยี นดว้ ยการใหค้ วามรเู้ กยี่ วกบั การจดั การขยะ ทน่ี ใ่ี ชห้ ลกั การ 3R คือการลดการใช้ การใชซ้ ้�ำ และการนำ� กลับมาใช้ใหม่ เพราะเดก็ ในโรงเรียน มีหลายวยั หลายระดับชนั้ ถ้าใช้หลักการ 5R หรอื 7R กย็ ากเกินไป ท�ำให้เด็กไมเ่ ข้าใจ 3Rs จงึ เปน็ หลกั การทเ่ี ขา้ ใจงา่ ยทส่ี ดุ และทกุ คนในโรงเรยี นทำ� ไดค้ วบคไู่ ปกบั การใชห้ ลกั การ Zero Waste คอื การจดั การขยะใหเ้ หลอื นอ้ ยทส่ี ดุ ดว้ ยการจดั การขยะตงั้ แตต่ น้ ทาง ในการทำ� งานมที มี งานหลกั คอื คณะครแู กนนำ� และนกั เรยี นแกนนำ� ดแู ลโครงการในภาพ รวม และทกุ คนในโรงเรยี นเขา้ มามสี ่วนรว่ ม 90 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

การให้ความรู้เก่ียวกับการจัดการขยะท�ำได้ในบริเวณโรงเรียน ซึ่งมีฐานการเรียน รเู้ กย่ี วกบั การจดั การขยะทงั้ หมด 6 ฐาน คอื ฐานเรยี นรกู้ ารแยกขยะ ฐานหลกั การ 3R ฐานสิ่งประดิษฐ์จากวัสดุเหลือใช้ ฐานการจัดการขยะรีไซเคิล ฐานการจัดการขยะ อนิ ทรีย์ (ทำ� นำ�้ หมักชวี ภาพจากเปลอื กผลไม้) และฐานการทำ� ปุ๋ยหมัก ซ่ึงพีๆ่ มัธยม รบั หนา้ ทพ่ี านอ้ งๆ เวยี นกนั มาเขา้ ฐานวนั ละ 1 หอ้ งเปน็ เวลา 30 นาทกี อ่ นเขา้ แถวตอนเชา้ ท�ำให้น้องๆทุกคนในโรงเรียนได้เรียนรู้เรื่องการจัดการขยะ รวมถึงนักเรียนท่ีเข้าใหม่ ท่ีมีทุกปี ส่วนเน้ือหาวิชาเรียนต่างๆ มีการสอดแทรกเรื่องเก่ียวกับสิ่งแวดล้อม เช่น วชิ าคณติ ศาสตรม์ ใี บงานใหจ้ ดบนั ทกึ นำ้� หนกั และราคาของขยะทน่ี ำ� มาขายทธี่ นาคารขยะ ของโรงเรยี น วชิ าภาษาองั กฤษมกี ารสอนคำ� ศพั ทท์ เ่ี กยี่ วกบั ขยะและสง่ิ แวดลอ้ ม เปน็ ตน้ การจดั การขยะเขา้ ไปอยใู่ นชวี ติ ประจำ� วนั ของทกุ คนในโรงเรยี น ตง้ั แตก่ า้ วเทา้ เขา้ ห้องเรยี น เด็กๆ จะพบกบั “มมุ หนูน้อยรกั สะอาด” ซึง่ เปน็ มมุ ส�ำหรบั แยกขยะ มีท้งั ถงั ขยะขนาดเล็กสำ� หรับทิ้ง ขยะทวั่ ไป กลอ่ งแยกกระดาษส�ำหรับขายทธี่ นาคารขยะ ทกุ วันศุกร์ และขวดสำ� หรับท�ำ Ecobrick ส่วนนมกลอ่ ง ทด่ี ม่ื แลว้ จะลา้ งและตากใหแ้ หง้ รวบรวมสง่ ใหโ้ ครงการ นำ� ไปรีไซเคิล คุณครปู ระจำ� ชนั้ ท่ีอยูก่ บั เด็กๆ จงึ เป็นคน สำ� คญั ทคี่ อยสอนใหเ้ ดก็ ๆ รคู้ ณุ คา่ ของสง่ิ ของและจดั การ ขยะเป็นตั้งแต่ช้ันอนุบาล ให้เด็กๆ แยกขยะได้ถูกต้อง พาวิเคราะห์ที่มาของขยะ และดูว่าขยะช้ินไหนน่าจะยัง เอาไปใชป้ ระโยชน์ต่อไดเ้ พ่อื ให้มีขยะเกิดข้นึ น้อยทสี่ ดุ มุมโปรดของเด็กๆ อย่างร้านสหกรณ์ท่ีมีขนมและ เคร่ืองดื่มมากมายให้เลือกซื้อ และเป็นส่ิงท่ีปราบเซียน ในการจัดการขยะของหลายๆ โรงเรียน ร้านสหกรณ์ที่ โรงเรียนบ้านล�ำต้นกล้วยมีการจัดการขยะด้วยการเป็น สหกรณ์ปลอดถุงพลาสติกและโฟม ส่วนขนม แทนท่ี จะเปน็ ขนมกรบุ กรอบ หอ่ ในถงุ พลาสตกิ คณุ ครเู ลอื กซอ้ื ขนมปิ๊บมาแล้วน�ำมาจัดลงกล่องท่ีล้างใช้ซ�้ำได้อีกที 91คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

มีเด็กๆ เป็นจิตอาสามาช่วยจัดขนม ส่วนขนมที่จัดใส่ กลอ่ งไมไ่ ดอ้ ยา่ งไอศครมี จะจดั จดุ แยกขยะหนา้ สหกรณ์ ไวใ้ ห้ แบง่ เปน็ 3 ตะกรา้ คอื ตะกรา้ ทงิ้ ไมไ้ อศครมี ตะกรา้ ทงิ้ ซองไอศครมี ทเี่ ลอะมาก และตะกรา้ ทง้ิ ซองไอศครมี ท่ี ไม่เลอะ แน่นอนว่าด้วยจ�ำนวนนักเรียนท้ังโรงเรียนที่มี 500 กวา่ คน แตค่ รทู มี่ เี พยี ง 20 คน ดแู ลเองไดไ้ มท่ ว่ั ถงึ ระหวา่ งวนั คณุ ครจู งึ ให้ “พส่ี อนนอ้ ง” ใหพ้ ๆ่ี คอยชว่ ยดแู ล นอ้ ง สอนน้องเรอื่ งการลดและแยกขยะดว้ ย เดก็ ๆ กบั ปญั หาทานอาหารไมห่ มดจานเปน็ ของคกู่ นั คณุ ครทู โ่ี รงเรยี นนคี้ ดิ หาวธิ แี กป้ ญั หาโดยใหม้ กี ารชงั่ นำ�้ หนกั ขยะอนิ ทรยี ซ์ งึ่ เปน็ ขยะทเี่ กดิ ขนึ้ มากทสี่ ดุ ในโรงเรยี น มที งั้ เศษอาหาร เศษผกั เศษผลไม้ ในชว่ งหลงั การรบั ประทาน อาหารกลางวนั เดก็ ๆ จติ อาสาจะมาชง่ั นำ�้ หนกั ขยะอนิ ทรยี ์ จดบนั ทกึ นำ�้ หนกั ตามชว่ งชนั้ และชว่ งเวลาทเ่ี ดก็ ๆ รอคอย คอื การประกาศหนา้ เสาธงในเชา้ วนั รงุ่ ขน้ึ วา่ ชว่ งชน้ั ไหนจะ ทานเหลอื นอ้ ยทส่ี ดุ เดก็ ๆ ชว่ งชนั้ ไหนทานเหลอื นอ้ ยกด็ ใี จ ชว่ งชนั้ ไหนทานเหลอื มากกไ็ มย่ อมแพ้ ตงั้ ใจทานใหห้ มดใน มอ้ื ตอ่ ไป ซงึ่ บางวนั พม่ี ธั ยมกนิ เหลอื เยอะกวา่ นอ้ งอนบุ าล อกี และนอ้ งอนบุ าลจรงิ จงั กบั กจิ กรรมนถ้ี งึ ขนาดทวี่ า่ ขอให้ แยกการจดบนั ทกึ นำ�้ หนกั ละเอยี ดขน้ึ แยกเปน็ แตล่ ะชนั้ เลย ทเี ดยี ว เพราะการจดรวมกนั ทกุ ชนั้ ทำ� ใหพ้ วกเขาไมร่ วู้ า่ ชนั้ ไหนทานเหลอื มากกวา่ กนั สว่ นขยะอนิ ทรยี ก์ น็ ำ� ไปทำ� ประโยชนต์ อ่ ทงั้ แยกขา้ ว เศษ ผกั ไปทำ� ปยุ๋ หมกั เปลอื กผลไมต้ า่ งๆ ทมี่ เี ยอะ นำ�้ หนกั มาก กน็ ำ� ไปทำ� นำ�้ หมกั ชวี ภาพ เลย้ี งสตั ว์ หรอื ผสมทำ� ดนิ อนิ ทรยี ์ ขายทต่ี ลาดนดั และแจกจา่ ยใหผ้ ทู้ สี่ นใจ เดก็ ๆ ยงั นำ� นำ�้ หมกั ชวี ภาพไปรดผกั สวนครวั ทบ่ี า้ นของตวั เองและกลบั มาเลา่ ให้ ครฟู งั วา่ ใชแ้ ลว้ ผกั โตเรว็ ดใี จกนั ทง้ั เดก็ และครู 92 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ให้ความสนกุ ขยายไปถงึ บ้านและชุมชน ในชว่ งเปดิ เทอมทมี่ กี ารประชมุ ผปู้ กครอง ผอู้ ำ� นวยการ จะแจ้งนโยบายการท�ำโรงเรียนส่งเสริมส่ิงแวดล้อมให้ ผู้ปกครองรับทราบ และโรงเรียนมีกิจกรรมสนุกๆ ใหเ้ ดก็ ๆ ชกั ชวนพอ่ แมแ่ ละชมุ ชนมารว่ มลดและแยกขยะ ง่ายๆ ด้วยการให้เด็กๆ สะสมสแตมป์จากการไม่รับ ถงุ พลาสตกิ เมอื่ เดก็ ๆ ไปซอ้ื ของในชมุ ชน หา้ งสรรพสนิ คา้ จะเกบ็ สลปิ มายนื ยนั วา่ ไมไ่ ดร้ บั ถงุ พลาสตกิ มาจรงิ ๆ แลว้ สะสมสแตมปไ์ วแ้ ลกซือ้ ของในร้านสหกรณไ์ ด้ สแตมปน์ ี้ ยังสะสมเป็นคะแนนประจ�ำสี ซึ่งเด็กๆ ทั้งโรงเรียนจะ แบ่งออกเป็น 4 สี แล้วช่วยกันสะสมคะแนนจากการ จัดการขยะและการรักษาสิ่งแวดล้อม เมอื่ ถึงปลายเทอม สที ม่ี คี ะแนนมากทส่ี ดุ กจ็ ะไดร้ างวลั ใหญไ่ ป การจดั กจิ กรรม สนุกๆ และมีการแข่งขันเล็กๆ น้อยๆ ช่วยให้การ จัดการขยะเป็นเรื่องสนุก ไม่น่าเบื่อ และเด็กๆ ได้ท�ำ ต่อเน่ืองจนเป็นนิสัย นอกจากน้ีเด็กๆ ยังชักชวนพ่อแม่ พน่ี อ้ งทบี่ า้ นใหช้ ว่ ยกนั แยกขยะและนำ� ขยะมาขายทธี่ นาคาร ขยะของโรงเรยี นทกุ เช้าวันศุกร์ โรงเรยี นไดแ้ ลกเปลยี่ นความรเู้ รอ่ื งการจดั การขยะกบั ชุมชน มีศูนย์การเรียนรู้ในชุมชนและส�ำนักงานเขตเข้า มาให้ความรู้เร่ืองการแยกขยะหรือสร้างความร่วมมือกัน เรอื่ งการคดั แยกขยะ เมือ่ มีการประชุมชุมชน เดก็ ๆ ได้ เขา้ ไปเลา่ ประสบการณก์ ารจดั การขยะใหผ้ นู้ ำ� ชมุ ชนและ เจ้าหน้าท่สี ำ� นกั งานเขตฟงั และยังมีการจดั กจิ กรรมเดิน รณรงค์ใหค้ วามรู้ แจกนำ้� หมกั ชีวภาพใหค้ นในชุมชน 93คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

หากอยากรวู้ า่ การปลกู ฝงั เดก็ ๆ ใหร้ กั สง่ิ แวดลอ้ มได้ ผลดีขนาดไหน ขอเล่าว่าคร้ังหน่ึงมีบริษัทเอกชนเข้ามา สอนเรอื่ งการเขยี นโปรแกรม และใหเ้ ดก็ ๆ ลองออกแบบ หนุ่ ยนต์ ปรากฎวา่ เดก็ ๆ อยากทำ� หนุ่ ยนตร์ กั ความสะอาด หนุ่ ยนตเ์ กบ็ ขยะ และหนุ่ ยนตท์ เ่ี กยี่ วกบั สง่ิ แวดลอ้ มทง้ั นน้ั นอกจากนี้ เม่ือคุณครูพูดคุยกับเด็กๆ ในโรงเรียนเกี่ยว กบั การจัดการขยะ หรือส่ิงใหมๆ่ ทีอ่ ยากทำ� เดก็ ๆ จะ มีความสุขและคุยกับคุณครูยาว เพียงแค่น้ีก็สะท้อนให้ เหน็ วา่ จติ สำ� นกึ เรอ่ื งสงิ่ แวดลอ้ มไดเ้ ตบิ โตขน้ึ ในจติ ใจของ เดก็ ๆ โรงเรียนบา้ นล�ำต้นกลว้ ยทกุ คนจรงิ ๆ “เราต้องท�ำเพอื่ ใหค้ วามยง่ั ยืนเข้าไปอยูใ่ นตัวเด็กจริงๆ ถา้ เกดิ วนั นค้ี ณุ ครทู เี่ ปน็ แกนนำ� ไมอ่ ยู่ คณุ ครคู นอน่ื กต็ อ้ ง ทำ� ตอ่ ได้ ไมใ่ ชว่ า่ คณุ ครทู เ่ี ปน็ แกนนำ� ไมอ่ ยู่ ไมม่ ใี ครพดู ได้ ครตู อ้ งพดู ไดท้ กุ คน คอื คณุ ครทู กุ คน เดก็ ทกุ คนตอ้ งพดู ได”้ เมอ่ื ความยงั่ ยนื และความรกั สงิ่ แวดลอ้ มเตบิ โตขน้ึ ในจติ ใจ ของเด็กๆ นี่คือรางวัลที่ยงิ่ ใหญส่ �ำหรบั คุณครู 94 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

สรปุ ปัจจยั ความสำ� เร็จการจดั การขยะของโรงเรยี นบา้ นลำ� ต้นกล้วย • ผบู้ รหิ ารและคณุ ครใู นโรงเรยี นทกุ คนเหน็ • สร้างสภาพแวดล้อมในโรงเรียนให้ ความสำ� คญั และชว่ ยกนั ปลกู ฝงั เดก็ ๆ เรอื่ ง สามารถจดั การขยะตามหลกั การ 3R และ การจดั การขยะ Zero-Waste ได้ เชน่ มีจดุ คัดแยกขยะ กจิ กรรมธนาคารขยะ จดุ ทำ� ปยุ๋ หมกั และ • ผู้บริหาร คุณครู และนักเรียนมีความ น�ำ้ หมกั ชวี ภาพ สัมพันธท์ ี่ดี ท�ำให้ขอความร่วมมอื ง่าย • ทกุ คนในโรงเรยี นมสี ว่ นรว่ มในการจดั การ • ทงั้ คณุ ครแู ละรนุ่ พช่ี ว่ ยกนั สอนนอ้ งๆ และ ขยะ ด้วยการท�ำกิจกรรมและการดูแล ปลูกฝงั ใหม้ กี ารจดั การขยะที่ถูกต้อง สง่ิ แวดลอ้ มในโรงเรยี น ทำ� ดว้ ยความสนกุ • มีการสอน ให้ความรู้ด้วยฐานการเรียน และภูมิใจ รู้และการสอดแทรกเนื้อหาเก่ียวกับขยะ • ใชห้ ลกั 3Rs และ Zero-Waste คอื ทำ� ให้ ในวชิ าต่างๆ (ทำ� เป็นใบงานในวิชา) ขยะเหลือน้อยท่ีสุด เพ่ือให้ทุกคนใน โรงเรยี นเข้าใจและทำ� ตามได้ ขอขอบคุณ ผู้อ�ำนวยการวาสนา บุญทน และคณะครูโรงเรียนบ้านล�ำต้นกล้วย สัมภาษณ:์ 9 ธันวาคม 2563 95คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

เปิ ดห้องเรียนวิชา “ซับเหงื่อโลก” ท่ี โรงเรียนปั ญญาประทีป เมอื่ โลกรอ้ นจนเหงอื่ ออก การ “ซบั เหงอ่ื โลก” จงึ เกดิ ขน้ึ “ซบั เหงอื่ โลก” เปน็ ชอ่ื วชิ าบรู ณาการของนกั เรยี นชน้ั ม.2 โรงเรยี นปญั ญาประทปี โรงเรยี นประจำ� ระดบั มธั ยมศกึ ษา ในอำ� เภอปากชอ่ ง จ.นครราชสมี า ซง่ึ เปน็ โรงเรยี นทางเลอื ก แนวพทุ ธปญั ญาคอื นำ� พทุ ธศาสนามาเปน็ หลกั ในการสรา้ ง การเรยี นรทู้ พ่ี ฒั นาชวี ติ ของนกั เรยี นคณุ ครู และผปู้ กครอง อย่างเป็นองค์รวม ท่ีนี่นอกจากการเรียนตามหลักสูตร แกนกลางของกระทรวงศกึ ษาธกิ าร นกั เรยี นทกุ ชน้ั จะได้ เรยี นวชิ าบรู ณาการ “เดด็ ดอกไมส้ ะเทอื นถงึ ดวงดาว” ที่ เปน็ การเรยี นรแู้ บบ Project-Based Learning เชอื่ มโยง ความรู้วิชาการเข้ากับชีวิตจริง รวมท้ังฝึกให้นักเรียนได้ เรยี นรกู้ ระบวนการแกป้ ญั หาสงิ่ แวดลอ้ มและปญั หาสงั คมท่ี เกดิ ขน้ึ บนโลกใบน้ี โดยแตล่ ะชนั้ ปจี ะไดเ้ รยี นวชิ าบรู ณาการ ประจำ� ชน้ั ในหวั ขอ้ เฉพาะของชนั้ นน้ั เปน็ เวลา1 ปี สำ� หรบั ชนั้ ม.2 วชิ าบรู ณาการมชี อ่ื วา่ “ซบั เหงอ่ื โลก” 96 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

แรกเกดิ “ซับเหง่ือโลก” คุณครูพัชนา มหพันธ์ (ครูแจ๊ด) ผู้ช่วยผู้อ�ำนวยการโรงเรียนปัญญาประทีปและ ผู้ริเริ่มวิชาบูรณาการ “เด็ดดอกไม้สะเทือนถึงดวงดาว” เล่าถึงจุดเร่ิมต้นของวิชา ซับเหงอ่ื โลก ว่ามาจากเปา้ หมายของโรงเรียนทตี่ อ้ งการใหเ้ ด็กได้เรยี นร้เู รอื่ งธรรมชาติ และนเิ วศวทิ ยาเพอื่ ใหม้ ปี ฏสิ มั พนั ธก์ บั ธรรมชาตแิ ละระบบนเิ วศไดอ้ ยา่ งเกอื้ กลู กนั และใน พทุ ธศาสนามหี ลกั ธรรม “ภาวนาส”ี่ ทอ่ี ธบิ ายความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งมนษุ ยก์ บั สงิ่ ตา่ งๆ หนึ่งในน้ันคือความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับส่ิงแวดล้อมทางธรรมชาติ ให้สามารถ อยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างเก้ือกูล ไม่ท�ำลายธรรมชาติ นอกจากนี้เรื่องส่ิงแวดล้อม ยังเป็นปัญหาท่ีท้าทายของโลกปัจจุบันอีกด้วย โดยเฉพาะการเปล่ียนแปลงสภาพ ภูมิอากาศ การปลูกฝังเร่ืองส่ิงแวดล้อมจึงเป็นหนึ่งในสิ่งท่ีโรงเรียนให้ความส�ำคัญ วชิ าซบั เหงอ่ื โลกจงึ เกดิ ขน้ึ มาเพอ่ื ปลกู ฝงั ใหเ้ ดก็ ๆ ไดเ้ รยี นรคู้ ณุ คา่ ของธรรมชาตริ อบตวั รูว้ ิธอี ย่กู บั ธรรมชาติอย่างเกือ้ กูล และสามารถลงมือแก้ปัญหาส่งิ แวดลอ้ มทเ่ี กิดข้นึ ได้ 97คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

มโี ลกเปน็ ห้องเรยี น มธี รรมชาตเิ ป็นครู คณุ ครปู ระจำ� วชิ าซบั เหงอื่ โลก คณุ ครเู ออื้ มพร ทรพั ยเ์ ฉลมิ (ครแู อน) เลา่ วา่ วชิ านเ้ี กดิ ขนึ้ เมอื่ 7 ปที แี่ ลว้ มเี นอื้ หาหลกั ๆ ทตี่ อ้ งเรยี นในแตล่ ะปคี อื เรอ่ื งภาวะโลกรอ้ น การจดั การ ขยะ หลกั การ 5R และปญั หาสง่ิ แวดลอ้ ม ซง่ึ อาจจะเปน็ ปญั หาขยะหรอื ปญั หาสงิ่ แวดลอ้ ม อ่นื ๆ ทีเ่ ด็กๆ สนใจ ที่ส�ำคัญคือเด็กๆ ไม่ได้เรียนแค่เรื่องปัญหาสิ่งแวดล้อมเท่าน้ัน แต่ยังเรียนเรื่อง ส่ิงแวดล้อมในแง่บวก เรียนรู้ความงดงามและคุณค่าของธรรมชาติ ประโยชน์ของ ธรรมชาตทิ มี่ ตี อ่ ชวี ติ เพราะหากเดก็ ๆ รบั รแู้ ตป่ ญั หา แตไ่ มไ่ ดร้ คู้ วามงดงามและคณุ คา่ ของธรรมชาติ กค็ งไมเ่ กดิ ความรสู้ กึ รกั และหว่ งแหน จนไมอ่ ยากทำ� ลายธรรมชาติ และ พยายามปกปอ้ งดแู ล นอกจากนใี้ นแตล่ ะปคี ณุ ครปู ระจำ� วชิ าจะปรบั เปลย่ี นเนอ้ื หายอ่ ย ใหส้ อดคลอ้ งกับสถานการณแ์ ละความสนใจของเดก็ ๆ ในปีนนั้ ๆ เป็นความโชคดีของเด็กๆ ท่ีโรงเรียนอยู่ท่ามกลางธรรมชาติและมีแหล่งเรียนรู้ มากมายอยู่ใกล้ๆ คุณครูจึงพาเด็กไปท�ำกิจกรรมหลากหลาย เช่น เรียนรู้การท�ำสี จากธรรมชาติ ปลูกต้นไม้ของตัวเองและบันทึกการเจริญเติบโตของต้นไม้ เรียนรู้ ระบบนเิ วศแหลง่ นำ�้ และสำ� รวจสตั วน์ ำ้� แตก่ จิ กรรมทส่ี นกุ ทส่ี ดุ หนไี มพ่ น้ ทรปิ สงิ่ แวดลอ้ ม 98 คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก

ของโรงเรยี นทเี่ คยจดั ขน้ึ 2 ครง้ั เปน็ ทรปิ พาเดก็ ๆ ม.1-ม.6 ไปอทุ ยานแหง่ ชาตเิ ขาใหญ่ กันท้ังโรงเรียน เพ่ือให้เด็กๆ ได้มีช่วงเวลาท่ีอยู่ใกล้ชิดกับธรรมชาติอย่างจุใจ รวมทง้ั เรยี นรกู้ ารเคารพกฎกตกิ าในการอยรู่ ว่ มกบั ธรรมชาตทิ อ่ี ทุ ยานแหง่ ชาตเิ ขาใหญ่ เพ่ือจุดประกายให้เกิดความรักและผูกพันกับธรรมชาติ ในปีแรกเด็กๆ ที่ไปทริปก็ โชคดไี ดก้ างเต็นทน์ อนดว้ ย ส่วนการเรียนรู้เรื่องปัญหาขยะก็เข้มข้นไม่แพ้กัน โดยเร่ิมเรียนรู้ต้ังแต่ปัญหา ใกล้ตัวอย่างขยะในโรงเรียนก่อน จากการท�ำกิจกรรมส�ำรวจเส้นทางขยะในโรงเรียน วา่ มขี ยะอะไรเกดิ ขนึ้ บา้ ง การแยกขยะในแตล่ ะจดุ ของโรงเรยี นเปน็ อยา่ งไร สมั ภาษณ์ แมบ่ า้ นเกยี่ วกบั ทำ� งานและคดั แยกขยะ และสดุ ทา้ ยใหล้ งมอื เรยี นรปู้ ญั หาขยะจากการ ส�ำรวจขยะทั่วไปและแยกขยะท่ีรีไซเคิลได้ออกมา รวมท้ังคิดหาวิธีให้การจัดการขยะ ดีขึ้น หลังจากได้เรียนรู้การจัดการขยะในโรงเรียนแล้ว เด็กๆ ได้ออกไปเรียนรู้นอก โรงเรยี น มที ัง้ การทำ� กิจกรรมจิตอาสาแยกขยะในงานต่างๆ ไปทศั นศกึ ษาเพอื่ เรยี นรู้ ปญั หาขยะและการจดั การขยะตามสถานทต่ี า่ งๆ ซง่ึ สถานทที่ ไ่ี ดไ้ ปในแตล่ ะปกี ต็ า่ งกนั แตก่ จิ กรรมทเ่ี ปน็ ไฮไลตข์ องการเรยี นรปู้ ญั หาขยะคอื การพาเดก็ ๆ ไปบอ่ ขยะปากชอ่ ง ซึง่ เปน็ กจิ กรรมทเี่ ปิดโลกมาก เพราะได้เจอกับขยะมหาศาลจังๆ แตล่ ะปที ไ่ี ปบอ่ ขยะ จะมีสภาพไมเ่ หมอื นกนั ขึ้นอยูก่ บั สภาพอากาศในช่วงนน้ั เดก็ ๆ บางรุ่นได้ไปในช่วง ท่ีบ่อขยะเฉอะแฉะ มีกล่ินเหม็น สภาพเละเทะ อีกรุ่นหนึ่งได้ไปช่วงท่ีบ่อขยะไม่แฉะ จงึ เดนิ ไปไดใ้ กลข้ นึ้ และปนี ขน้ึ กองขยะไปดขู ยะได้ ไดป้ ระสบการณไ์ ปอกี แบบ สำ� หรบั เดก็ ๆ บอ่ ขยะทำ� ใหพ้ วกเขาเหน็ ว่าขยะเป็นปัญหาหนักขนาดไหน เม่อื เด็กๆ กลับมา 99คู่มือโรงเรียนปลอดขยะ สร้างเยาวชนพิทักษ์ โลก