1502434277

หลักการพัฒนาชุมชน “การทํางานกบั ประชาชนมิใชทาํ ใหประชาชน” การพฒั นาชุมชน คือ การทาํ งานกบั ประชาชนมิใชทําใหประชาชน เพราะฉะน้ัน กิจกรรมใดๆ ที่ จะดาํ เนินงานในชมุ ชนน้ันจะตองเปนกิจกรรมทีม่ าจากการริเริม่ ของประชาชน ประชาชนเปนเจาของ บทบาทของผูปฏิบตั ิงานพัฒนาน้ันเปน ผูกระตุน ชี้นาํ ใหประชาชนเกิดความคิดริเริ่มในการแกไขปญ หา หรือหาทางสนองความตองการของตนแลวรวมกันทํางานตามที่คิดขึ้นมาแลวนั้น การเขาไปทํางานกบั ประชาชนในลักษณะนี้ ผูปฏิบตั ิงานพัฒนาจะตองเปนผูทีส่ ามารถปรับตวั เขากบั สภาพแวดลอมได กระทําตนใหเปน ทีเ่ ชือ่ ถือของประชาชนในชุมชนและตองทํางานอยางมีหลัก งานจึงจะดาํ เนินไปอยางมี ประสิทธิภาพ โดยท่ัวไปแลวผูปฏิบัติงานพัฒนาจะยึดหลกั การพฒั นาชุมชนของกรมการพฒั นาชุมชน 10 ประการ คือ 1. ตองพัฒนาชุมชนทกุ ๆ ดานไปพรอมกนั ถาพิจารณาอยางกวางๆ จะเหน็ วา สิ่งทีจ่ ะตองทํา การพัฒนาในชมุ ชนนั้นมีเพียง 2 ประการ คือ ดานวตั ถุและจิตใจ ดานวัตถนุ ้ัน หมายถึง สภาพแวดลอม ทีเ่ ปนวัตถทุ ุกๆ ดาน เชน ถนนหนทาง ที่อยูอาศยั สถานศึกษา สถานรักษาพยาบาล ไฟฟา วิทยุ เปน ตน เมอ่ื สภาพแวดลอมทางวัตถเุ จริญกาวหนาดีแลว ไมไดหมายความวา สภาพจิตใจของประชาชนจะ เจริญกาวหนาตามไปดวยเสมอไป จึงจําเปน ตองสงเสริมสภาพจิตใจใหแปรเปลีย่ นไปในทิศทางที่ ถกู ตองดวย เชน การใหการศึกษา สงเสริมอาชีพ สงเสริมขนบธรรมเนียมประเพณหี รือวัฒนธรรม พรอมกนั ไปดวย 2. ยึดประชาชนเปน หลักในการพัฒนา การทํางานกับประชาชนน้ันจะตองคํานึงถึงปญหาและ ความตองการของประชาชนเปนสําคัญ ประชาชนกําลังประสบปญ หาอะไร กําลังมีความตองการอะไร อะไรเปน ปญ หารีบดวน เปน ความตองการรีบดวนทีจ่ ะตองรีบแกไข อะไรเปน ปญหาความตองการที่ รองลงมา สิ่งเหลานี้จะตองคาํ นึงถึงตวั ประชาชนเปนทีต่ ้ัง การแกปญ หาจึงจะตรงจุดมิใชแกปญหาจาก ปญ หาและความตองการของผูปฏิบตั ิงานพัฒนาเอง 3. การดาํ เนินงานจะตองคอยเปนคอยไป จดุ มุงหมายของการดําเนินงานพัฒนาชมุ ชน กค็ ือ ตองการแปรเปลี่ยนทศั นคติของประชาชนในชุมชนและวัตถไุ ปพรอมๆ กนั ฉะน้ัน การดําเนินงานตาม กิจกรรมจึงไมควรเรงรีบจนเกินไปจนประชาชนไมรูวาอะไรเปนอะไร การมงุ ผลงานตามกิจกรรมอยาง

เดียวนั้นจะไมกอใหเกิดผลการพัฒนาอยางแทจริง การดําเนินงานจึงตองคอยเปนคอยไป โดยเลือกทํา ในชมุ ชนที่พรอมกวากอน 4. ตอ งคาํ นึงถึงวัฒนธรรมของชมุ ชนเปนหลกั ขนบธรรมเนียมประเพณหี รือวฒั นธรรมใน ทองถิ่นมีลักษณะสนบั สนนุ การพัฒนาแลว จึงควรสงเสริมใหวฒั นธรรม ประเพณใี นทองถิ่นใหไดมี บทบาทในการพฒั นาใหมากยิ่งขึ้น สิ่งใดที่เปน การขัดตอขนบธรรมเนียมประเพณีหรือวฒั นธรรมควร หลีกเลี่ยง หรือถาเห็นวาประเพณบี างอยางไมถูกไมควรก็ไมควรจะไปตาํ หนิ ติเตียนตรงๆ แตควรชี้นาํ เสนอแนะใหประชาชนเหน็ วาดีและไมดีอยางไรดวยเหตผุ ลแลวชวยกนั หาทางปรบั ปรุงเปลีย่ นแปลงใหดี ขึ้น 5. ตอ งพยายามใชทรัพยากรในชมุ ชนใหมากที่สุด ผลงานพัฒนาชุมชนน้ัน ควรจะเริม่ จากการ นําเอาทรัพยากรในทองถิน่ มาดัดแปลงใชใหเกิดประโยชนใหมากที่สดุ โดยชี้นําสอนแนะใหคนในชุมชน เห็นคุณคาของสิง่ ที่มีอยูในชุมชน และนําเอาสิ่งเหลาน้ันมาปรบั ปรงุ เปลี่ยนแปลงหรือแปรรูปเปน วัสดุ เครื่องใชในครวั เรือนใหได คําวา ทรัพยากรในที่นี้ หมายถึง ทกุ สิง่ ที่มีอยูในชุมชน เชน ตัวคน วัตถุ สถาบันทางสังคม และกลุมตางๆ เปนตน 6. ตองยึดหลกั ประชาธิปไตยในการดาํ เนินงาน การดําเนินงานพฒั นาชุมชนจะเริ่มดวยการ ประชมุ ปรึกษาหารือกนั รวมกนั คิดวาจะทําอะไร เมือ่ ตกลงกันแลวก็จะรวมกนั ทาํ โดยมอบหมายงานให แตละคนไดรบั ผิดชอบรวมกัน งานจะมาจากเบื้องลาง คือ ตัวประชาชนในชุมชนเอง ไมไดมาจากถูกสงั่ ใหกระทาํ ในการเขาไปแกปญหาของประชาชนนั้น ผูปฏิบตั ิงานพฒั นาจะไมใชวิธีออกคําสง่ั แตจะให การศึกษา ชกั ชวน ชี้นําใหประชาชนไดเหน็ ปญหา และรวมกันหาทางแกไขโดยความสมคั รใจ 7. ตองใชหลกั การประสานงาน งานพัฒนาชมุ ชนจะประสบผลสาํ เรจ็ มากนอยแคไหนอยูทีก่ าร ประสานงาน เพราะงานพัฒนาชมุ ชนน้ันมิใชงานของหนวยงานใดหนวยงานหนึ่งโดยเฉพาะ เปนงานที่ จะตองรวมกันรับผิดชอบทุกหนวยงานและผูปฏิบัติงานพัฒนาก็มิใชวาจะเปน ผูเชี่ยวชาญทกุ ๆ ดาน จึง ตองอาศยั การประสานงานเปนหลกั ในการดําเนินงาน 8. เริ่มตนทาํ งานกบั กลุมผูนํากอน ผูนาํ ในทองถิ่นเปนผูที่ประชาชนในชุมชนใหความเคารพ เชือ่ ถือ จะพูดจาทาํ อะไร ประชาชนสวนใหญจะยอมรบั และคลอยตาม การจะกระทํากิจกรรมพัฒนาใน ชมุ ชนหากผูนาํ เหน็ ชอบดวย ปญ หาการขัดแยงและการใหความรวมมือก็จะนอยลงหรือหมดไป

9. การดาํ เนินงานตองใหสอดคลองกับนโยบายของชาติ การจัดทาํ แผนงานหรือกิจกรรมใดๆ จะตองใหเปน ไปตามแผนพัฒนาระดบั ตาํ บล อําเภอ จังหวัด และสอดคลองกับแผนพฒั นาเศรษฐกิจ และสังคมแหงชาติเสมอ 10. ปลกู ฝงความเชือ่ มั่นในตนเองใหกบั ประชาชน ความเชื่อม่นั ในตนเอง เปนพลงั สําคัญที่จะ ชวยใหการทาํ งานสําเร็จลงได แมงานนั้นจะยากลําบากเพียงใดกต็ าม หากมีความม่ันใจและเชื่อใน พลังงานทีต่ นมีอยูแลว การดําเนินงานกจ็ ะสําเร็จลงไดโดยไมยากนัก หลกั การปฏิบตั ิงาน 4 ป. กรมการพฒั นาชุมชนไดประยกุ ตหลกั การดาํ เนินงานพฒั นาโดยท่วั ไปขางตนใหเจาหนาทีพ่ ัฒนา ชุมชนยึดถือและนําไปเปน หลักปฏิบตั ิ 4 ประการ เรียกวา หลัก 4 ป. คือ ประชาชน ประชาธิปไตย ประสานงาน และประหยัด 1. ประชาชน (People oriented) ในการปฏิบตั ิงาน เจาหนาที่ทุกคนตองทํางานกบั ประชาชน ไมไดทาํ ใหประชาชนพัฒนาทัศนคติของประชาชนทกุ เพศ ทกุ วยั โดยการเพิม่ พนู ทักษะ พิจารณา สภาวการณแ ละปญหาของชมุ ชนและประชาชนเปนหลักในเรื่องงาน 2. ประชาธิปไตย (Democracy oriented) ในการปฏิบตั ิงาน เจาหนาทีท่ กุ คนจะตองทาํ งานใน รูปคณะกรรมการ ซึ่งเปนตวั แทนของประชาชนในทองถิ่นในระดับหมูบาน ตําบลสนับสนนุ ใหประชาชน รวมกลุมกนั ริเริม่ กิจกรรมเพือ่ ปรบั ปรุงทองถิน่ ดวยตนเองอาศัยหลักการเขาถึงประชาชนในการทาํ งาน และรวมงานกบั ผูนาํ ทองถิน่ และประชาชนในรปู กลุม 3. ประสานงาน (Co-ordination oriented) ในการปฏิบัติงาน เจาหนาที่ทกุ คนจะตองรวมมือ ประสานงานกบั หนวยงาน องคการท้ังของรฐั บาลและเอกชนชักนาํ บริการของนักวิชาการไปสูประชาชน และกระตุนใหประชาชนไปหานกั วิชาการเพือ่ รับบริการตามความตองการโดยเหมาะสมพัฒนากรจะ เปนผูเชือ่ มประสานงานระหวางนักวิชาการกับประชาชน

4. ประหยัด (Economy oriented) ในการปฏิบัติงาน เจาหนาที่ทกุ คนจะตองใหประชาชน ชวยเหลือตัวเองเปน หลัก รฐั บาลชวยเหลือในสิ่งซึ่งเกินความสามารถของประชาชนเทานั้นในการจัดทํา กิจกรรมพัฒนาตางๆ พยายามนําทรพั ยากรในชุมชนทั้งในดานกําลงั คนและวัสดุมาใชใหเกิดประโยชน มากทีส่ ุดทกุ ฝายรวมกันคิดและวางแผนการปฏิบัติงานตามกิจกรรมไวลวงหนาจึงจะทาํ ใหประหยัด แรงงาน เวลา วสั ดอุ ปุ กรณ และคาใชจายในการดําเนินงาน

หลกั การพัฒนาชมุ ชน / ปรชั ญาของการพฒั นาชมุ ชน การพฒั นาชุมชน ถือ คน เปน ศนู ยกลางของการพัฒนาตองสงเสริมใหเกิดการพัฒนาแบบมี สวนรวมของชมุ ชน เพือ่ นาํ ไปสูชมุ ชนทีเ่ ขมแข็ง ชมุ ชนทีพ่ ึง่ ตนเองชุมชนทีส่ ามารถแกไขปญหาวิกฤติ ตางๆ ได โดยชมุ ชนเอง ทั้งนี้ภาครัฐจะสนับสนนุ ในสวนทีย่ ังเกินขีดความสามารถของชมุ ชน ผลสมั ฤทธิข์ องชมุ ชนเขมแขง็ ชุมชนตองรับผิดชอบชมุ ชนได ชมุ ชนเทานั้นทีจ่ ะแกไขปญหาของชุมชนได ชุมชนตองพง่ึ พาซึง่ กันและกันได \" >> ปรัชญาข้ันมลู ฐานของกรมการพัฒนาชุมชน 1. มนุษยพึงไดรบั การปฏิบตั ิดวยความยุติธรรมและมีศักดิ์ศรี ในฐานะเปนปุถุชน 2. มนุษยมีเสรีภาพกาํ หนดวิถีการดาํ รงชีวิตของตนในทิศทางทีต่ องการ 3. มนุษยสามารถพัฒนาไดถามีโอกาสและไดเรียนรู 4. มนุษยมีพลังความคิด, ความเปน ผูนํา ฯลฯ ความสามารถเหลานี้เปนสิ่งซอนเรน แตสามารถนํา ออกมาใชได ถาไดรับการพัฒนา 5. การพฒั นาพลงั และขีดความสามารถของชมุ ชน มีความสําคัญยิง่ ตอชีวิตของบุคคล ชุมชนและ รัฐ

>> แนวทางของการพฒั นาชมุ ชน แนวทางที่ 1 หนวยงานตางๆ ที่ปฏิบัติงานในพื้นที่เดียวกนั จะตองมีแผนงาน โครงการ ทีป่ ระสานกนั ในลักษณะของการบรู ณาการใหสมดลุ กัน เพือ่ เสริมกําลงั และสนบั สนนุ ซึง่ กันและกัน แนวทางที่ 2 ผูเกี่ยวของในการพฒั นาชุมชน จะตองทาํ งานกบั กลุมของประชาชน มากกวาทํากับ คนๆ เดียว แนวทางที่ 3 ตองใหประชาชนมีสวนรวมอยางแทจริง ทั้งในการคิด ตดั สินใจและ ดาํ เนินการ เพือ่ พฒั นากระบวนการเรียนรูและสรางความเชื่อมั่นใน ตนเองอนั นําไปสูการชวยตนเองได แนวทางที่ 4 ผูเกี่ยวของในการพัฒนาชุมชน ตองใหความสนใจในประเพณคี วามเชื่อ ในการรวมกนั ทาํ งาน เพือ่ ประโยชนและความตองการของประชาชน มากกวายึดความคิดเหน็ ของตนเองแตฝายเดียว >> หลกั การทาํ งานกบั ประชาชนตามอดุ มคติของกรมการพฒั นาชุมชน 1. พิจารณาภาวการณที่เปน อยูในชมุ ชนเปน หลักเริ่มงาน 2. ใหประชาชนไดมีสวนรวมและรูเหน็ ตั้งแตเริม่ ตน 3. โครงการและกิจกรรมพฒั นาชุมชนตองคอ ยเปน คอยไป ไมเรงรีบ รวบรัด 4. แสวงหาความตองการทีแ่ ทจริงของประชาชนใหพบ 5. ใชวิธีดําเนินงานแบบประชาธิปไตย 6. การวางโครงการตองยืดหยุนออนตวั ไดตามสถานการณ 7. ทําความเขาใจในวัฒนธรรมของชุมชน 8. แสวงหาผูนาํ ทองถิ่นและผูนําชุมชนเปน มิตรคูงาน 9. ใชองคก รที่มีอยูในทองถิน่ ใหเปนประโยชน 10. อาศัยนกั วิชาการหรือผูชํานาญเฉพาะสาขา

11. ทาํ งานกบั สมาชิกทกุ คนในสถาบนั ครอบครัว 12. โครงการตองมีลกั ษณะกวาง เพือ่ สนองความตองการของประชาชนได ครอบคลุมปญ หาดาน ตาง ดวย 13. ทาํ การประเมินงานเปนระยะๆ 14. ทาํ งานกบั คนทกุ ช้ันของสงั คม 15. สอดคลองเปน แนวทางเดียวกับกรอบนโยบายของชาติ 16. อาศัยหลักการเขาถึงชุมชน 17. ใชทรพั ยากรทองถิน่ ใหเปนประโยชน >> เปาหมายของการพัฒนาชมุ ชน 1. เรงการเพิ่มผลผลิต และเพิม่ รายไดตอครอบครัวของประชาชนจากการเกษตร และ อตุ สาหกรรมในครอบครวั 2. สงเสริมการสรางสาธารณสมบตั ิโดยความรวมมือของประชาชน 3. ปรับปรุงการอนามัยและสขุ าภิบาลของชาวชนบท 4. สงเสริมการศึกษาของประชาชน ทั้งในและนอกโรงเรียน รวมทั้งผูใหญ สตรี เดก็ และคนวยั รุน 5. สงเสริมวมั นธรรม ระเบียบ ประเพณแี ละสวสั ดิการของประชาชน และ สนั ทนาการ 6. สงเสริมการปกครองสวนทองถิน่

การพฒั นาชมุ ชนแบบพึ่งตนเอง Self - Reliance Community Development พระราชบัญญตั ิกําหนดแผนและข้ันตอนของการกระจายอํานาจ พ.ศ.2542 มีผลทําให หนวยงานของรัฐพยายามปรับตัวเพื่อใหสอดคลองพระราชบญั ญัติดงั กลาว ประชาชนในชุมชนก็มีความ ตื่นตัวในการทีจ่ ะมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชนของตนมากขึ้น การกระจายอํานาจลงสูชมุ ชนทาํ ใหการ พัฒนาชุมชนขึ้นอยูกับประชาชนในทองถิน่ ท้ังสิ้นและผูที่ทําหนาทีส่ นบั สนุน ใหคําปรึกษาเกีย่ วกบั แนวคิด และโครงการ วิชาการกค็ ือเจาหนาทีภ่ าครัฐในชมุ ชนบทนัน่ เอง ทนงศักด ไดกลาวถึงบทบาทของ เจาหนาที่ภาครัฐ วาตองกระตุนใหประชาชนไดรู ไดเขาใจ ถึงแนวคิด หลักการวิเคราะห ปญ หาของ ชุมชน และใหประชาชนตระหนักวาเปน ปญ หารวมกนั ของทกุ คนในชุมชน มิใชของคนใดคนหนึ่ง (ทนง ศกั ดิ์ คุมไขน้ํา และคนอืน่ ๆ .2534: 18) การกระทําเชนนี้จะทาํ ใหประชาชนมีความรูสึกวาตนเองได เขามามีสวนรวมในการอภิปราย ถกเถียง พิจารณาปญหาตางๆ ในชุมชนของตนเองดวย จะรูสึกรวม รับผิดชอบในการดาํ เนินโครงการ เหมือนเปน ปญ หาของตนโดยแทจริง การพัฒนาชุมชนไมวาจะเปนการพัฒนาดวยการจัดกิจกรรมในดานใดยอมต้ังอยูบนพื้นฐานการ สนับสนุน ใหประชาชนพึง่ ตนเองไดเปน ประการสําคัญ หากสิง่ ใดเกินกวาความสามารถของประชาชน เชนทางดานวิชาการและวัสดทุ ี่จาํ เปน รัฐบาลยอมเขาใหการชวยเหลือเพือ่ โครงการ กิจกรรมของ ราษฎรบรรลุผลดวยดี ท้ังนี้โดยวิธีการ “ทํางานกบั ประชาชน (work with people) หมายถึงรวมคิด รวม ปรึกษา และรวมกันทํางาน ไมใชทําใหประชาชน (Work for people) แตฝายเดียว ” (จิตจาํ นงค กิติกีรติ, 2525 : 54) แนวคิดการพฒั นาชมุ ชนแบบพึ่งตนเองเปนแนวคิดทีเ่ หมาะสมที่เหมาะสมทีจ่ ะใชอธิบาย ปรากฏการณท างสังคมของกลุมประเทศทางตะวนั ตกไดดี เพราะอาศัยพื้นฐานวัฒนธรรมทางตะวันตก เปนแนวคิดหลกั และทฤษฎีการพฒั นาชมุ ชนแบบพึง่ ตนเองเปน ทฤษฎีที่เกิดขึ้นจากการไดประจักษถึง ความบกพรองของการพฒั นาตามกระแสหลกั เชนทฤษฎีทางพทุ ธศาสตร ทฤษฎีเศรษฐกิจพอเพียง (ทฤษฎีใหม) ซึง่ อาคม กลาววาทฤษฎีการพัฒนาแบบพึ่งตนเองเปนทางเลือกเพือ่ การพัฒนาประเทศอีก แนวทางหนึง่ ซึง่ ถกู กําหนดขึ้นมาเพือ่ ใหสอดคลองกบั สถานการณของกลุมประเทศโลกทีส่ าม จากนัก เศรษฐศาสตรแ ละนักสังคมศาสตรหลายๆประเทศ โดยอาศยั รากฐานการสรางองคความรูทาง ประวัติศาสตรเศรษฐกิจที่ผานมาวา ภายใตกระบวนการพฒั นาของประเทศตางๆ ทั้งในเอเชียบาง

ประเทศและประเทศแถบละตินอเมริกา ไดสงผลใหเกิดการพฒั นาแทจริงหรือไมแตผลปรากฎจากการ ทีไ่ ดกลาวถึงไวแลวในทฤษฎีความดอยพัฒนาและการพึ่งพงิ น้ันก็พบวาประเทศในโลกทีส่ ามตองตกอยู ในสภาพเสียเปรียบทั้งทางดานเศรษฐกิจและสงั คมตลอดมา การกระจายความเจริญกระจุกอยูในเมือง ใหญที่เปน ศูนยกลางการปกครอง ความม่ังคง่ั ก็ตกอยูกับผูนาํ ประเทศเพียงบางกลุมเทาน้ัน ความ ยากจนของประชาชนในชนบทก็ยังปรากฏอยูทวั่ ไป ถึงแมผูนาํ ประเทศจะพยายามแสดงใหเหน็ ถึงความ เจริญเติบโตทางเศรษฐกิจที่เพิ่มขึ้นอยางรวดเร็วดวยการพิจารณาจากรายไดประชาชาติ ซึ่งเปน การ มองเพียงภาพรวมระดบั ประเทศทีม่ ิไดคํานึงถึงความเปนจริงระดบั บุคคลวา รายไดประชาชาติทีเ่ พิม่ ขึน้ นั้นไดกระจายไปทกุ ระดับหรือไม (อาคม ใจแกว, 2534 : 75) แนวคิดการพัฒนาชุมชนแบบพึ่งตนเองเปนสิ่งที่นกั พัฒนาและเจาหนาทีภ่ าครัฐในพื้นที่ชุมชนชนบทควร ศึกษาเปนอยางยิ่ง

สวสั ดิการชุมชนคืออะไร สวัสดิการชุมชน คือการสรางหลักประกันเพือ่ ความมน่ั ใจแกคนในชมุ ชน ซึ่งหมายความรวมถึง ทกุ สิ่งทุกอยางที่ทาํ ใหคนในชมุ ชนดีขึ้น อาจอยูในรปู สิง่ ของ เงินทอง น้าํ ใจ การชวยเหลือเกื้อกูล เปน เรื่องทีเ่ กีย่ วของกับวิถีชีวิตต้ังแตเกิดจนตาย ผลของการจัดสวสั ดิการชุมชนทีส่ าํ คัญ เชน กอใหเกิดการ เพิ่มรายได ลดรายจาย เกิดความสัมพันธ/มิตรไมตรีทีด่ ีของคนในชุมชน รูสึกมน่ั คง ภาคภูมิใจ อยูอยาง มีศกั ดิ์ศรี และมีความสุข ใครควรเปนผูจดั สวัสดิการชมุ ชน สวสั ดิการชมุ ชนมิใชเรื่องทีทําไปเพือ่ สรางสวสั ดิการภาพและไมเนนเรื่องตัวเงินแบบสงเคราะห แตมุงสรางความมน่ั ใจอยูอยางมีศกั ดิศ์ รีและมีความสขุ จึงเปนเรือ่ งที่ชาวชุมชนจะเปนผูรวมกนั สรางให เปน ของชุมชนและเพือ่ ชาวชุมชนเอง ชมุ ชนจึงควรเปนผูจดั การเอง โดยรฐั หรือองคกรภายนอกหนุน เสริมแบบเคียงบาเคียงไหล (ไมใ ชสัมพนั ธกนั แบบผูใหกับผูรบั ) ทั้งนี้ การจัดสวสั ดิการของชมุ ชน สามารถสอดแทรกไวไดในทกุ กิจกรม ริเริม่ แลวตอยอดกนั เรือ่ ยไป ภายใตความพรอมและความ เห็นชอบรวมกันของชาวชมุ ชนเอง สวัสดิการชุมชนจะเกิดประโยชนกับใครบาง ผูที่ไดประโยชนจากสวัสดิการชมุ ชน ไดแกทุกคนในชุมชน รวมทั้งคนในสังคม โดยผูดอยโอกาส จะไดรบั การชวยเหลือใหมีโอกาสมีสวนรวมและสามารถเปนท้ังผูใหและผูรบั อยางมีศักดิศ์ รี ผูทีอ่ ยูใน ภาวะปกติไดรบั การปองกนั ชวยเหลือเกื้อกลู มีสวนรวมคิดรวมทํา สวนผูที่มีความพรอมทางการเงิน จะไดรบั ความอบอุน น้ําใจไมตรี มีสวนรวมเปน ผูใหทนุ สนับสนุน

หลกั สําคัญในการจดั สวสั ดิการชมุ ชน จากบทเรยี นการจดั ระบบสวัสดิการชุมชนทีช่ มุ ชนดาํ เนินการกนั เองในพื้นที่ตาง ๆ เชน ตาํ บลนา หวา จงั หวดั สงขลา อาํ เภอไพสาลี จงั หวัดนครสวรรค อําเภอดอกคําใต จงั หวดั พะเยา ฯลฯ พบวาการ จดั สวสั ดิการชุมชนมีหลกั การที่สาํ คัญ ดังนี้ 1.ทําจากสิง่ ที่เปนจริง ถาตั้งใจไมสําเรจ็ สวสั ดิการชุมชนตองสอดคลองกบั วิถีของแตละพื้นที่ ตั้งใจทาํ โดยลอกเลียนแบบกนั ไมได เชน เห็นชุมชนอืน่ ใหสวัสดิการผูสงู อายุเดือนละ 300.- บาท ก็ให บาง อาจไปไมรอดเพราะเงนิ ไมพอ ตองดูวาคนทีน่ ี่คิดอยางไร กลุมเรามีเงินอยูเทาไร เริ่มจากจุดนั้น ควรรูกอนวาตอนนี้บานเราเปนอยางไร มีรากเงา มีกลไกอยางไร แลวจึงกําหนดอนาคตตอไปวาบานเรา จะเปนอยางไร ดวยภูมิปญญาทองถิน่ ของเราเอง เพือ่ ประโยชนแกผูดอยโอกาส 2.เริ่มจากเลก็ ไปใหญ ทาํ แบบคอยเปน คอยไป เหมือนตนไมที่แตกทีละ 2 ใบ ตอไปกเ็ ติบโตเปน พุมใหญ หากคิดจัดสวสั ดิการแบบรวดเร็วเกินไป โดยที่คนไมพรอม ไมมีสวนรวม ไมรูสึกเปน เจาของก็ จะเหมือนการใสปุยมากเกินไป ตนไมอาจจะตายไดเพราะเกินกําลงั ไมเกิดสวัสดิการทีเ่ ปนของคนใน ชมุ ชน

3.เงนิ เปนเพียงเครื่องมือไมใชเปาหมาย ใชเงินสรางเงื่อนไข ทําใหคนอยากทํางานอยากทําดี เชน ใครทาํ งานเพิ่ม จายเงินสมทบให ใครบริหารเงินใหงอกเงยขึ้นมาจะจายสมทบให สิง่ สําคัญคือ การ ใหความคิด ทําใหคนคิดพึ่งตนเอง ทําความดี ทํางานสรางเมด็ เงิน หากมีเงินสนับสนุน ควรใหตามความ จาํ เปน และพอดี ไมใชใชเงินเปน เปาหมายหรือหาเงินมาแจกจาย 4.ระบบสวัสดิการที่ดีตองชวยเหลือแบบไมกอใหเกิดการแบงแยกในชุมชน ควรใหทุกคนได แต มุงเนนคนยากจนและดอยโอกาส ทุกคนสามารถเขามามีสวนรวมโดยตกลงกติกาและใชรวมกนั 5.เปนองคร วมทีท่ กุ อยางเชื่อมโยงเขาหากัน กิจกรรมทกุ อยางสามารถกอใหเกิดสวัสดิการได ทกุ เรือ่ ง ตั้งแตเกิดจนตาย กับคนทกุ เพศทุกวัย การสรางสวสั ดิการจะเริ่มจากเรื่องใดก็ได โดยจัดสรร ผลกําไรสวนหนึง่ มาทําสวสั ดิการ เชน -เชื่อมโยงกิจกรรม เชน เริ่มจากกองทุนเลี้ยงโคกองทุนเตนก กองทุนโตะเกาอี้ หีบศพชุดน้าํ สงั ขรวมกนั ซื้อสินคาราคาถูก คารกั ษาพยาบาลทําขวญั เด็กแรกเกิด ผูติดเชื้อ ผูสงู อายุ เบี้ยประชุมผูนาํ ฯลฯ - เชื่อมโยงคน 3 วัย คือ ผูสูงอายุ พอบาน แมบาน เยาวชน ใหเปนขายเดียวกัน เปนอันหนึ่งอันเดียวกนั เปน กลุมเดียวกัน เพราะทั้งหมดคือมาจากคน ๆ เดียวกนั เพียงแตตางเวลา โดยสรางกิจกรรมรวมกนั สรางเง่อื นไขการชวยเหลือเกื้อกูล เอื้ออาทรตอกัน - เชื่อมโยงกลุมคนในชุมชนเขาดวยกนั เชน ในหมูบานมีคน 4 จาํ พวก คือ 1) กํานนั ผูใหญบาน 2) อบต. 3) ประชาคม 4) คนหัวหมอ กิจกรรมจะสรางใหเชื่อมโยงไว ท้ังหมด ทาํ ใหมาทํางานรวมกัน พึ่งพาอาศัยกันได รวมมือรวมใจกัน - เชื่อมโยงคนกบั ธรรมชาติ คนสามารถเรียนรูอยูรวมกับธรรมชาติได เชน การอนุรักษปา ปุยชีวภาพ 6.ตองเปนท้ังผูใหและผูรับ คนในชมุ ชนที่เกีย่ วของกับการจัดสวัสดิการตองเปน ทั้งผูใหและผูรบั เสมอ (ไมใชฝายหนงึ่ หามาให อีกฝายหนึง่ รอรับ) จึงเปนความสัมพนั ธทีเ่ ทาเทียมกัน และมีศักดิศ์ รี เชน จดั เง่อื นไขที่ทกุ คนมีสวนรวมจายสมทบ กันเงินบางสวนเติมเขากองทนุ นําดอกผลกองทนุ บางสวน ขยายกิจกรรมตอ ทาํ ใหทุกคนในกลุม/ชมุ ชนสามารถเปนเขาของทุนและไดรับสวสั ดิการไปในเวลา เดียวกัน 7.ตองทาํ ดวยความรักและอดทน โดยจะตองมีความศรทั ธาเชือ่ มั่นวาชาวบานสามารถสราง สวสั ดิการของตนเองได รักทีจ่ ะทํางานเพือ่ ชมุ ชน เพือ่ สวนรวม อดทนตอความคิดความเหน็ ที่ไมตรงกัน

ยอมรบั การคิดคน ตําหนิ โดยถือวาเปนครู เปนบทเรียนที่จะกอใหเกิดการปรับปรุงพฒั นาทาํ ใหเขา ฉลาดขึ้น ทํางานไดดีขึ้น แนวทางสง เสริมสนับสนุนการพฒั นาระบบสวสั ดิการชมุ ชนควรทําอยางไร ดงั ทีก่ ลาวมาแลววา สวัสดิการชมุ ชนไมสามารถเกิดไดโดยการ ?ให? ?ลอกเลียนแบบ? หรือ โดย ?ตั้งใจ? แตเปน สิง่ ทีต่ องกอเกิดจากเนื้อในของชมุ ชนตามความสอดคลองเหมาะสมกบั วิถีชีวิต การ ใหคณุ คา ภูมิปญญา และความเหน็ พองรวมกนั ของคนในทองถิ่น ดงั นั้น การสงเสริมสนับสนุน จึงควร เปน ไปดงั นี้ 1.ใหความคดิ โดยสนับสนุนงบประมาณตามความจาํ เปน เริม่ จากสิ่งที่ชุมชนอยากทํา สงเสริม ความเขาใจ ความคิดอยากจะสรางสวัสดิการของตนเอง ความเชือ่ มั่นในความสามารถของชมุ ชน เขาใจ หลกั การสาํ คญั และคนหาสิ่งที่เหมาะสมดวยตนเอง โดยเหน็ เงินเปน เพียงเครื่องมือคิดแลวลงมือทํา จากกิจกรรมที่ 1 แลวกิจกรรมที่ 2,3,4 จะตามมาเอง โดยแตละพื้นทีต่ องประยุกตอยางเหมาะสม 2.สงเสริมพัฒนาดานการจัดการ โดยสงเสริมสนับสนนุ ใหมีการบริหารจัดการทีท่ ําใหเพิม่ มลู คา และการทาํ ใหคน ?ใชเงินเปน ? แทนการ ?ใชเงินใหหมด? รูวิธีการหมนุ เงินใหเพิ่มมลู คาในทองถิ่น สามารถตอยอดจากสิ่งที่มีอยูได โยงทกุ เรื่องสูชุมชนได ขยายสูความเปน ประชาธิปไตยได 3.สงเสริมชุมชนใหสรางสถาบันการเงนิ สรางงานใหชาวบาน และสรางตลาดชุมชน โดย วางแผน กําหนดกิจกรรม และทําหลกั สตู รใหเกิด 3 เรือ่ งนี้ในชุมชน คือ -สถาบนั การเงินของชมุ ชนถาชุมชนมีเงินของตนเอง จะทําอะไรกส็ ะดวก คลองตวั (ถาไมมีเงินทําอะไร ไมไดสกั อยาง) -สรางงานใหชาวบานใชเงื่อนไขทาํ ใหคนเลี้ยงเปด เลี้ยงไก ปลูกผัก มีอาหารกินเอง มีรายไดเพิ่มขึ้น -สรางตลาดของชุมชนโดยชุมชนตองดูแลจัดการเพื่อรักษาผลผลิตของชมุ ชน 4.สนบั สนุนการพฒั นาระบบสวสั ดิการชุมชนในพื้นที่นํารอง โดยเฉพาะในจังหวดั สิ่งที่ ดําเนินการอยูแลว(มีกิจกรรมมีคนทํางานดานนี้อยูแลว) แลววิจยั สรางองคความรู จัดใหมีการ แลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางกนั ในแนวลึกเพื่อตอยอด ขยายผล

5.หนุนเสริมผานกลไกการพัฒนาตาง ๆ ทีม่ ีอยู โดยสอดแทรกแนวคิดและกิจกรรมจากสิ่งที่มี อยูเดิม เชน ผานกลุมออมทรัพยในชมุ ชน โดยสงเสริมใหการออมเปน สือ่ มีการกนั เงินบางสวนเปน กองทุนสวสั ดิการ นําดอกเบี้ยที่ไดไปขยายผลตอ หรือผานกลุมอาชีพโดยกนั รายไดสวนหนึง่ ไวเปน กองทุน หรือโดยการสรางเง่อื นไขใหใชกองทุนหมูบานเปน โอกาส โดยเสริมแรงจูงใจหากมีการบริหาร จัดการดี สามารถทาํ ใหกองทนุ เพิม่ ขึ้น ทางราชการควรสมทบใหอีกหนึง่ เทาอยางตอเนื่อง

ความรทู ั่วไปเกี่ยวกับสวสั ดกิ ารชุมชน ความเปน มา สังคมไทยมีพ้นื ฐานวัฒนธรรมการอยูรวมกันแบบชวยเหลือเกื้อกูลกนั มายาวนาน มีสวสั ดิการ แบบธรรมชาติที่ตั้งอยูบนพื้นฐานของความเอื้ออาทร เคารพซึง่ กนั และกันระหวางคนกบั คน และคนกับ ธรรมชาติ เมื่อสงั คมเปลีย่ นแปลงไปบทบาทของชุมชนในการดแู ลกันและกนั กล็ ดลง แตหลังจาก สงั คมไทยประสบภาวะวิกฤติเศรษฐกิจป ๒๕๔๐ ปราชญชาวบาน ผูนําชมุ ชน สวนหนึง่ ไดรวมกนั ปรึกษาหารือเพื่อรวมกันฟนฟรู ะบบคุณคาเดิม ทุนทางสังคมที่มีอยูมาชวยเหลือเกื้อกลู กันในลกั ษณะ ของการจัดสวัสดิการจากฐานทนุ ดานตาง ๆทีม่ อี ยูของชมุ ชน เชน สวสั ดิการจากฐานกลุมออมทรพั ย องคกรการเงิน วิสาหกิจชุมชน ความเชื่อทางศาสนา การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ ฯลฯ ในป ๒๕๔๘ ขบวนองคก รชุมชนทีท่ าํ งานเกีย่ วกบั องคก รการเงินและสวัสดิการชมุ ชนได ยกระดับกองทุนสวัสดิการโดยการริเริ่มจดั ตั้งกองทุนสวสั ดิการระดับตําบล โดยใหมีการสมทบ งบประมาณจากสามฝาย(๑ : ๑ : ๑) คือ ทนุ จากการออมสมทบของสมาชิกในชมุ ชน ท้ังในรูปแบบออม ทรพั ยเดิม หรือสจั จะลดรายจายวันละบาท การสมทบจากรัฐบาลกลางและการสมทบจากองคก ร ปกครองสวนทองถิน่ ต้ังแตป ๒๕๕๓ ปจ จบุ ันมีกองทุนสวัสดิการชุมชนตําบล/เมอื งทัว่ ประเทศ ๕,๕๐๐ กองทนุ สมาชิกรวม ๓.๔๑ ลานคน “สวัสดิการชุมชน” คือ การสรางหลักประกันเพื่อความมั่นคงของคนในชมุ ชน ซึง่ หมายรวมถึง ทกุ อยางที่จะทําใหคนในชุมชนมีความเปนอยูทีด่ ีขึ้น ทั้งในรูปของสิง่ ของ เงนิ ทุน น้าํ ใจ การชวยเหลือ เกื้อกูล เปน เรือ่ งที่เกี่ยวกับวิถีชีวิตต้ังแต เกิด แก เจบ็ ตาย เปน ระบบการชวยเหลือเกื้อกลู ของคนใน ทองถิน่ ที่มีรปู แบบและวิธีการที่หลากหลาย เปน เรื่องราวเกี่ยวของกบั วิถีชีวิต ต้ังแตเกิดจนกระท่ังตาย กอใหเกิดรายไดลดรายจาย นาํ ไปสูการแกไขปญ หาความยากจน

แนวความคดิ สําคัญ เงนิ เปนเครื่องมือ ไมใชเปาหมายการพัฒนาจัดสวสั ดิการและสรางความอยูดีมีสุขของประชาชนโดย ใชฐานทุนทีม่ ีอยูภายในมาชวยเหลือเกื้อกลู กัน ชวยเหลือทกุ คนอยางเทาเทียมไมสรางความแยกแยก พัฒนาอยางองครวมเชื่อมโยงกับกิจกรรมและกลุมองคกรอื่นๆในชุมชน เปน สวนหนึ่งของ “ชุมชน ทองถิ่นจดั การตนเอง” ทาํ จากสิ่งทีเ่ ปน จริงตามสภาพเศรษฐกิจ สังคมในชุมชน ไมลอกเลียนคนอื่นเขามาท้ังชดุ พึ่งตนเองและการชวยเหลือเกื้อกลู กนั โดยยึดหลกั “ ใหอยางมีคุณคา รบั อยางมีศักดิ์ศรี \" กระบวนการดําเนินงานสอดคลองกบั วัฒนธรรมภมู ปิ ญ ญาทองถิ่น ทกุ คนเปน ทั้งผูใหและผูรับเปน การจัดสวัสดิการของชมุ ชน โดยชมุ ชน เพื่อชุมชน ลักษณะการดําเนินการของกองทุนสวสั ดิการชมุ ชน เปนกองทนุ ที่มี สมาชิก ทํางานใหบริการสมาชิกและ/หรือคนอื่นๆในชมุ ชนตามทีส่ มาชิกตกลงรวมกนั เงนิ กองทนุ มาจากการสมทบของสมาชิก การบริจาคสมทบของหนวยงาน องคก รปกครองสวน ทองถิ่นและการระดมทุนเพิ่มเติมดวยวิธีการตางๆ ปจจบุ ันกองทุนสวนใหญสมาชิกสมทบวนั ละ๑ บาท หรือปละ ๓๖๕ บาท แตกม็ ีกองทุนบางสวนทีใ่ ชการระดมทนุ ดวยวิธีการอื่นๆ เชน จากผลกาํ ไรกลุม ออมทรพั ย ฯลฯเงนิ สมทบดังกลาวจะไมคืนเงนิ เมอ่ื สมาชิกลาออก การบริหารจดั การ สมาชิกจะเลือกคณะกรรมการ มาบริหารกองทนุ โดยมีระเบียบกองทนุ เกี่ยวกบั สมาชิก การสมทบเงิน และการจายเงินสวสั ดิการ เปน เครื่องมือในการทํางาน การชวยเหลือสมาชิก ประเภทสวัสดิการที่จัด จํานวนเงินชวยเหลือ เปนไปตามกติการวมและฐานะ การเงินของแตละกองทุน

ชมุ ชนจดั สวัสดิการชุมชนไดกี่ประเภท ปจ จุบันกองทนุ สวสั ดิการชมุ ชนสามารถจดั สวสั ดิการไดกวา ๑๐ ประเภท ตั้งแตการคลอด บุตร เจ็บปวย ชวยเหลือผูสงู อายุ คนพิการ คนดอยโอกาส ทนุ การศึกษา ชวยงานสาธารณะประโยชน ในชมุ ชน ชวยเหลือผูประสบภยั เงินยืมไมมีดอกเบี้ยสาํ หรับสมาชิก ทุนอาหารกลางวันนักเรียน เงิน บาํ นาญ ฯลฯ ท้ังนี้ตามความพรอมของเงินกองทุน ทําอยางไรใหกองทนุ สวสั ดิการประสบความสําเร็จ ความสําเร็จของกองทนุ สวสั ดิการชมุ ชนคือ สามารถใหการชวยเหลือสมาชิกไดอยางกวางขวาง ตอเนื่อง ครบถวน สมาชิกมีสวนรวมในการดําเนินการและสามารถดาํ เนนิ การไดอยางยั่งยืน เปน เครือ่ งมือสรางหลกั ประกันทางสังคมทีส่ ําคัญของชมุ ชน กองทุนสวัสดิการชุมชนจะประสบความสําเรจ็ เพราะ ความเขาใจความเชื่อม่ันในแนวคิดอุดมการณสวัสดิการชมุ ชน ทเี่ นนเรื่องการพึง่ ตนเองและ ชวยเหลือเกื้อกูลกัน ตามแนวคิด ”ใหอยางมีคุณคา รบั อยางมีศกั ดิ์ศร”ี ใหความสําคญั กับการ เชือ่ มโยงทุนภายใน จัดสวัสดิการที่สอดคลองกับวิถีชีวิต และปญหาความตองการของชมุ ชน ท้ัง สวัสดิการที่ใชเงนิ กองทนุ และสวัสดิการที่เปน การดแู ลชวยเหลือกนั โดยไมตองใชเงิน จํานวนสมาชิก สมาชิกที่เพิ่มขึ้นอยางสม่ําเสมอจนครอบคลมุ ประชากรท้ังตําบล กระจายทกุ ชวงวยั เพราะยิ่งมีสมาชิกมาก เงินสมทบจะมีมาก ความเสี่ยงในการที่จายเงนิ สวสั ดิการจะยิง่ นอยลง เพราะมีการกระจายความเสี่ยงออกไปมากขึ้นกองทุนที่มีสมาชิกนอยจะมีความเสีย่ งมากกวากองทุนที่มี สมาชิกมาก มีความมน่ั คงทางการเงิน เพราะสมาชิกจายเงินสมทบครบถวน สมํ่าเสมอ มีการสนับสนุนจาก หนวยงานอื่นๆ มีรายรับจากแหลงอื่นๆของกองทุนอยางตอเนือ่ ง สัดสวนการจายสวัสดิการใหสมาชิก และคาใชบริหารจดั การสัมพนั ธกับรายรบั เนนการพึ่งพาทนุ ภายในชุมชนทองถิน่ เปนสาํ คญั การบริหารจดั การเปดเผยโปรงใส ระบบบญั ชีการเงินถกู ตองทันเวลาและสมาชิกมีสวนรวมใน การดําเนินการ เผยแพรขอมลู ขาวสาร ผลการดาํ เนินงานสูสมาชิก หนวยงานที่เกี่ยวของและ สาธารณะอยางตอเนื่อง

การสนับสนุนจากรัฐบาล รัฐบาลไดใหการสนบั สนนุ กองทนุ สวสั ดิการชมุ ชนอยางตอเนือ่ งมาตั้งแตป ๒๕๔๘ ในชวงแรก เปนการใหการสนบั สนนุ เพือ่ การจดั ตั้ง พฒั นาและสมทบเงินบางสวน ตั้งแตป ๒๕๕๓ เปนตนมา รฐั บาลใหการสนบั สนุนโดยสมทบเงินเขากองทุนตามจํานวนสมาชิกทีม่ ีอายคุ รบ ๑ ขึ้นไปในอตั ราวนั ละ ๑ บาทตอคนหรือปละ ๓๖๕ บาท และไดมีมติคณะรัฐมนตรีวนั ที่ ๒๙ มิถนุ ายน ๒๕๕๓ ใหองคก ร ปกครองสวนทองถิน่ ทั้งเทศบาล องคก ารบริหารสวนตําบล (อบต.)และองคการบริหารสวนจงั หวัด (อบจ.) พิจารณาสมทบงบประมาณกองทนุ สวัสดิการชมุ ชนไดตามฐานะการคลังของแตละ อปท.