INTRODUCTION TO ANATOMY edited

INTRODUCTION TO ANATOMY ศ.นพ.มีชยั ศรีใส พ.บ., Ph.D. นพ.นิกนั ต์ วรพนั ธ์พุ งศ์ พ.บ. ภาควิชากายวิภาคศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั มีนาคม 2554 Anatomy หมายถึง “Science of the structures and functions of the body” มาจากคาวา่ Anatome แปลวา่ “Cutting up or Taking apart” วิชานีเ้ร่ิมมีการศกึ ษาเป็นครัง้ แรกในอียิปต์เม่ือ 500 ปีกอ่ นคริสตกาล แตม่ ีการสอนอยา่ งจริงจงั ในกรีกโดย Hippocrates 460-337 ปีก่อนคริสตกาลและสอนโดย Aristotle เม่ือ 384-322 ปีก่อนคริสตกาล เทอมท่ีใช้ในกาย วภิ าคศาสตร์จงึ มีรากศพั ท์เป็นภาษาละตนิ และภาษากรีกซงึ่ เราจาเป็นต้องรู้ เพ่ือจะได้เรียกชื่อสว่ นตา่ งๆ ของร่างกายได้งา่ ยขนึ ้ (ดรู ายละเอียดในอภิธานศพั ท์หรือ Glossary) (ตารางที่ 1) เพ่ือให้เข้าใจกายวภิ าคศาสตร์ตรงกนั เราจาเป็นต้องรู้เทอมท่ีใช้บรรยาย Anatomical position, Anatomical planes, Relationships and Comparison และ Movements ดงั ตอ่ ไปนี ้ 1. ANATOMICAL POSITION (รูปที่ 1) ตาแหนง่ ในทางกายวิภาคศาสตร์ หมายถงึ ทา่ ยืนตรง เท้าทงั้ สองข้างตดิ กนั แขนทงั้ สองข้างเหยียดตรง ศีรษะ ตา และเท้าไปทางด้านหน้า แขนเหยียดตรงแนบชิดลาตวั และฝ่ามือทงั้ สองข้างหงายมาทางด้านหน้า 2. ANATOMICAL PLANES 2.1 Median Plane เป็นระนาบสมมติในแนวตงั้ (Vertical plane) ผ่านจดุ ศนู ย์กลางของร่างกาย และแบง่ ร่างกายเป็น 2 ซีกขวาและซ้ายเทา่ กนั Median plane บางทีเรียก Median sagittal plane 2.2 Sagittal Plane เป็นระนาบสมมติในแนวตงั้ ขนานกบั median plane Sagittal plane แบง่ ร่างกาย ออกเป็น 2 ซีกไมเ่ ทา่ กนั ระนาบนีบ้ างที เรียกวา่ Parasagittal plane 2.3 Coronal Plane เป็นระนาบสมมติในแนวตงั้ ฉากกบั median plane และแบง่ ร่างกายเป็นสว่ นหน้า (anterior หรือ front) และสว่ นหลงั (posterior หรือ back) ระนาบนีเ้ทียบได้กบั coronal suture บนกระดกู frontal ของกะโหลก บางทีเขาก็เรียกวา่ Frontal plane 2.4 Horizontal Plane เป็นระนาบสมมตติ งั้ ฉากกบั median และ coronal planes และขนานกบั แนวนอน (horizon) แบง่ ร่างกายเป็นสว่ นบน (Superior หรือ Upper) และสว่ นลา่ ง (Inferior หรือ Lower) เนื่องจาก ระนาบนีต้ ดั ในแนวขวางอาจ เรียกวา่ Transverse plane 1

A BC รูปท่ี 1 แผนภาพแสดง Anatomical positions และระนาบ (planes) ตา่ งๆ (A) ตาแหนง่ (positions) ตา่ งๆ ของ ร่างกายด้านข้าง (B) ตาแหน่งของร่างกายด้านหน้าและระนาบ median sagittal และ paramedian (parasagittal planes) (C) 2

BASIC ANATOMY อภธิ านศัพท์ (GLOSSARY) รากศัพท์ทางกายวิภาคศาสตร์ท่สี าคัญ* อังกฤษ ไทย ละตนิ กรีก รากศัพท์ (กรีก) arm (ต้นแขน) brachium brachion (brachi-) bile (นา้ ดี) bilis chole (chol-) blood (เลือด) haema (haemato-) body (ร่างกาย) sanguis soma (somat-) bone (กระดกู ) corpus osteon (oste-) brain (สมอง) encephalon (encephal-) breast (เต้านม) os mastos (mast-) buttocks (ก้น) cerebrum gloutoi (glout-) cartilage (กระดกู ออ่ น) mamma chondos (chondr-) chest (อก) thorax (therac-) chin (คาง) nates geneion (genei-) cornea (กระจกตา) cartilage keras (kerat-) ear (ห)ู thorax ous (ot-) elbow (ข้อศอก) mentum angkon (ancon-) eye (ตา) cornu ophthalmos (ophthalm-) fat (ไขมนั ) lipos (lip-) finger (นิว้ มือ) auris dactylos (dactyl-) flesh (เนือ้ ) cubitus sarc (sarc-) foot (เท้า) oculus pous (pod-) groin (บริเวณขาหนีบ) adeps hair (ขน) digitus - - hand (มือ) caro (carnis) thrix (trich-) head (หวั ) cheir (cheir-) heart (หวั ใจ) pes cephale (cephal-) intestine (ลาไส้) inguen cardia (cardi-) joint (ข้อ) capillus enteron (enter-) kidney (ไต) manus arthron (arthr-) forearm (ปลายแขน) aput nephros (nephr-) mouth (ปาก) muscle (กล้ามเนือ้ ) cor - - navel (สะดือ) intestinum stoma (stomat-) mys artus omphalos (my-) ren (ompha-) antebrachium os musculus umbilicus *จาเป็ นต้องรู้เพ่อื ศกึ ษาศัพท์ทางกายวภิ าคศาสตร์ให้เข้าใจง่ายขนึ้ 3

อังกฤษ ไทย ละตนิ กรีก รากศัพท์ (กรีก) neck collum trachelos (trachel-) nerve (คอ) nervus neuron (neur-) nose (เส้นประสาท) nasus (rhin-) omentum omentum rhis (epiplo-) (จมกู ) epiploon pubic bone (เย่ือแขวนกระเพาะ os pubis (pecten-) shoulder humerus pectin (om-) ในชอ่ งท้อง) omos skin (กระดกู หวั หนา่ ว) cutis derma (dermato-) skull cranium cranion (crani-) stomach (ไหล)่ stomachus gaster (gastr-) sweat (ผิวหนงั ) sudor idros (idro(t)-) tendon (กะโหลกศีรษะ) tendo tenon (tenon-) testicle (กระเพาะอาหาร) testis orchis (orch-) throat (เหง่ือ) fauces pharynx (pharyng-) tongue (เอน็ ) lingua glossa (gloss-) tooth (อณั ฑะ) dens odous (odont-) vagina (คอหอย) vagina colpos (colp-) vein vena phleps (phleb-) vertebra (ลนิ ้ ) vertebra spondylos (spondyl-) womb (ฟัน uterus hystera (hyster-) wrist (ช่องคลอด) carpus carpos (carp-) thumb (หลอดเลือดดา) pollex index (กระดกู สนั หลงั ) indices - - middle finger (มดลกู ) medius - - ring finger (ข้อมือ) annulus - - little finger (หวั แมม่ ือ) minimus - - big toe (นิว้ ชี)้ hallex - - (นิว้ กลาง) - - (นิว้ นาง) (นิว้ ก้อย) (นิว้ หวั แมเ่ ท้า) ความสาคญั ทางคลนิ ิก รากศพั ท์ภาษาละตนิ และกรีกมีประโยชน์ใช้เรียกช่ือโครงสร้างและอวยั วะตา่ งๆ ในร่างกาย รวมทงั้ บอกช่ือวิชา ช่ือโรค และการผา่ ตดั ต่างๆ เชน่ Mamma (L) = Mammary gland Digitus (L) = Finger : Extensor digitorum muscle Cranium (L) = Skull : Cranial cavity Pollex (L) = Thumb : Flexor pollicis longus muscle Dent (L) = Tooth : Inferior dental nerve 4

Haemat- (G)  Haematology (โลหิตวิทยา) Mast- (G)  Mastectomy (การผ่าตดั เต้านม) Encephal- (G)  Encephalitis (สมองอกั เสบ) Ophthalmos- (G)  Ophthalmology (จกั ษุวทิ ยา) Nephr- (G)  Nephritis (ไตอกั เสบ) Derma- (G)  Dermatology (ตจวทิ ยา) Gastr- (G)  Gastritis (กระเพาะอาหารอกั เสบ) Phleb- (G)  Phlebitis (หลอดเลอื ดดาอกั เสบ) Orch- (G)  Orchitis (อณั ฑะอกั เสบ) Hyster- (G)  Hysterectomy (การผา่ ตดั มดลกู ) Kerat- (G)  Keratoplasty (การปลกู ถา่ ยกระจกตา) Ren (L)  Renal artery (หลอดเลือดแดงของไต) Tendo (L)  Tendinitis (เส้นเอน็ อกั เสบ) Hallex (L)  Flexor hallucis longus muscle Bilis (L)  Biliary tract (ทางเดนิ นา้ ดี) 3. TERMS OF RELATIONSHIPS AND COMPARISONS เทอมตา่ งๆ ท่ีใช้เปรียบเทียบความสมั พนั ธ์และขนาดของอวยั วะตา่ งๆ หรือสว่ นตา่ งๆ ของร่างกาย ดงั นี ้ เทอม ความหมาย ตวั อย่าง Anterior ใกล้ทางด้านหน้า (Front) ของร่างกาย กระดกู อก (Sternum) อยหู่ น้าตอ่ หวั ใจ (Ventral) Anterior ของมือใช้ Palmar Posterior อยใู่ กล้หลงั (Back) Anterior ของเท้าใช้ Plantar (Sole) (Dorsal) ตบั อ่อนอยหู่ ลงั ตอ่ กระเพาะอาหาร ใกล้ศรี ษะ Posterior ของมือและเท้าใช้ Dorsum Superior (ถ้าเป็นสมองใช้ rostral) (Cranial, Cephalic) หวั ใจอย่เู หนือตอ่ กระเพาะอาหาร ใกล้เท้า Inferior กระเพาะอาหารอยใู่ ต้หวั ใจ (Caudal) อยใู่ กล้กบั median plane Medial อย่ไู กลจาก median plane นิว้ ก้อยอยทู่ างด้านในของมือ นิว้ หวั แมม่ ืออย่ทู างด้านนอกของมือ Lateral กล้ามเนือ้ ต้นแขนอย่ตู นื ้ ตอ่ กระดกู ต้นแขน, หนงั กาพร้า Superficial อย่ใู กล้ผิวหรือบนผิว อยตู่ นื ้ กวา่ หนงั แท้ กะโหลกอยลู่ กึ ตอ่ หนงั ศีรษะ Deep อย่ลู กึ กวา่ ผิว, อย่ไู กลกวา่ ผิว Deep fascia อยลู่ กึ ต่อ Superficial fascia Proximal Distal ใกล้ลาตวั (Trunk) หรือจดุ กาเนิดของ ข้อศอกอยู่ proximal ตอ่ ข้อมือ เส้นประสาท หลอดเลอื ด หรืออวยั วะ Axillary artery อยู่ proximal ตอ่ Brachial artery (Organ) อนั ใดอนั หนง่ึ ข้อมืออยู่ distal ต่อข้อศอก ไกลลาตวั (Trunk) หรือจดุ กาเนิดของ ลาไส้ตรง (Rectum) อยู่ distal ต่อลาไส้ใหญ่ (Colon) เส้นประสาท หลอดเลือด หรืออวยั วะ (Organ) อนั ใดอนั หนง่ึ 5

เทอม ความหมาย ตัวอย่าง External (outer) อย่ทู างด้านนอก ใบหอู ยนู่ อกตอ่ หสู ว่ นกลาง Internal (inner) อยทู่ างด้านใน สมองอยทู่ างด้านในของกะโหลก อยใู่ กล้จดุ ศนู ย์กลาง Isthmus เป็นสว่ นกลางของตอ่ มไทรอยด์ Central เยื่อห้มุ ปอดชนั้ นอก (Parietal pleura) เป็นผนงั ด้าน เกี่ยวกบั ผนงั ด้านนอกของช่องในร่างกาย นอกของช่องปอด (Pleural cavity) Parietal เยื่อห้มุ ปอดชนั้ ใน (Visceral pleura) ดาดอย่บู นเนือ้ Visceral เก่ียวกบั เนือ้ เย่ือดาดบนอวยั วะ ปอด (Lung) หวั แม่มือขวาและหวั แมเ่ ท้าขวาอยขู่ ้างเดยี วกนั Ipsilateral อย่ขู ้างเดยี วกนั ของร่างกาย Contralateral อย่คู นละข้างของร่างกาย มือขวาและมือซ้ายอยคู่ นละข้าง 4. TERMS OF MOVEMENTS การเคลอ่ื นไหวเกิดขนึ ้ ท่ีข้อ (joint) ซง่ึ เป็นตาแหนง่ ท่ีกระดกู ตงั้ แต่ 2 ชิน้ จรดกนั การเคล่ือนไหวมีหลายแบบ ขนึ ้ อยกู่ บั การทางานของกล้ามเนือ้ ข้อ กระดกู และเอน็ ตา่ งๆ (รูปที่ 2, 3) FLEXION : การงอเป็นการทามมุ ระหวา่ งสองสว่ นของร่างกายให้แคบลง เช่น งอข้อศอก (Bending) การงอข้อศอก (Elbow flexion) ทาให้มมุ ระหวา่ งปลายแขน (Forearm) และ ต้นแขน (Arm) แคบลง การงอเข่า (Knee flexion) ทาให้มมุ ระหวา่ งต้นขา (Thigh) กบั ปลายขา (Leg) แคบลง การงอข้อเท้า เรียกวา่ Dorsiflexion EXTENSION : การเหยียด เป็นการเพม่ิ มมุ ระหวา่ งสองสว่ นของร่างกายให้กว้างออก เช่น (Straightening) เหยียดข้อศอก (Elbow extension) ทาให้มมุ ระหวา่ งต้นแขนและปลายแขน กว้างออก การเหยียดออก (Knee extension) ทาให้มมุ ระหวา่ งต้นขาและปลายขา กว้างออก การเหยียดข้อเท้า เรียกวา่ Plantar flexion ABDUCTION : การเคลื่อนออกจาก median plane เช่น กางแขน (Arm abduction) ทาให้แขนเคลือ่ น หา่ งออกจากลาตวั ADDUCTION : การเคลื่อนเข้าหา median plane เช่น การหบุ ขา (Leg adduction) ROTATION : การเคลื่อนไหวรอบแกนยาว (Longitudinal axis) เชน่ Medial rotation ของแขน แขน หมนุ เข้าใน Lateral rotation ของขาทาให้ขาหมนุ ออกนอก CIRCUMDUCTION : การเคลื่อนไหวเป็นวงกลมประกอบด้วย flexion, extension, abduction และ adduction เชน่ ควงแขนเป็นวง (Circumduction of the arm) เป็นต้น EVERSION : หนั ฝ่าเท้าออกนอกหรือออกจาก median plane เช่น เวลายกขอบนอกของเท้าขนึ ้ INVERSION : หนั ฝ่าเท้าเข้าในหรือเข้าหา median plane เชน่ เวลาตรวจดฝู ่าเท้า SUPINATION : หมนุ ปลายแขนและมือออกนอกไปทางด้านนอกทาให้ฝ่ามืออยทู่ างด้านหน้า (Anterior) เชน่ หงายมือ หรือนอนหงาย (Supine position) PRONATION : หมนุ ปลายแขนและมือเข้าในทาให้ฝ่ามืออยทู่ างด้านหลงั (Posterior) เชน่ คว่ามือ OPPOSITION : ใช้ palmar surface ของหวั แมม่ ือไปแตะกบั palmar surface ของนิว้ อ่นื ๆ ให้กลบั มาอยู่ ใน anatomical position REPOSITION : การเคลอื่ นนิว้ หวั แมม่ ือออกจากนิว้ อนื่ ๆ ให้กลบั มาอยใู่ น anatomical position 6

ELEVATION : ยกขนึ ้ หรือเคลือ่ นไปทางด้านบน เช่น ยกแขนเหนือไหล่ DEPRESSION : ลดลงหรือเคลื่อนลงทางด้านลา่ ง เช่น หลงั จากยืนตรงวนั ทยาหตั ถ์ แล้วก็ลดแขนลงมา PROTRUSION อยใู่ นทา่ พกั ตามสบาย RETRUSION : เคลือ่ นมาทางด้านหน้า (Forward or anterior) เชน่ ยื่นคาง แลบลนิ ้ PROTRACTION : เคล่อื นไปทางด้านหลงั (Backward or posterior) เชน่ หดคางเข้าใน หดลนิ ้ เข้าในปาก RETRACTION : ดงึ ไหลม่ าทางด้านหน้า เช่น โอบกอด : ดงึ ไหลไ่ ปทางด้านหลงั เชน่ แบะอก AB C E G DF H I รูปท่ี 2 แผนภาพแสดงเทอมตา่ งๆ ที่อธิบายการเคลื่อนไหวของสว่ นตา่ งๆ ของร่างกาย 7

A BC DEF G H IJ L KM รูปท่ี 3 แผนภาพแสดงเทอมตา่ งๆ ที่อธิบายการเคลอ่ื นไหวของสว่ นตา่ งๆ ของร่างกาย (ตอ่ ) 8

5. ANATOMICAL TERMINOLOGY Head = Cephalic Chest = Thorax, Thoracic Skull = Cranial Breast = Mammary Forehead = Frontal Ribs = Costae Face = Facial Sternum = Breastbone Eye = Orbit Spine = Vertebral column Ear = Otic Belly = Abdomen Nose = Nasal Navel = Umbilicus Cheek = Buccal Mouth = Oral Groin = Inguinal Chin = Mental Loin = Lumbar Neck = Cervical Limb = Upper extremity Hip = Coxa, Pelvis Lower extremity Pubis = Pubic Shoulder = Acromial Buttock = Gluteal Armpit = Axilla Thigh = Femoral Arm = Brachium, brachial Front of knee = Patellar Front of elbow = Antecubital Back of knee = Popliteal Back of elbow = Olecranal Calf = Sural Forearm = Antebrachium Leg = Crural Wrist = Carpal Heel = Calcaneal Hand = Manual Sole = Plantar Palm = Metacarpal Finger = Digit, Phalangeal 6. SYSTEMS OF THE BODY 1. Integumentary System เป็นระบบปกคลมุ ร่างกาย เป็นอวยั วะท่ีใหญ่ท่ีสดุ มี พืน้ ที่ผวิ มากท่ีสดุ ในผ้ใู หญ่เพศชายมีพืน้ ที่ประมาณ 1.8 m2 ในเพศหญิงประมาณ 1.5 m2 ระบบนีป้ ระกอบด้วยผวิ หนงั ขน เลบ็ ตอ่ มไขมนั และต่อมเหงื่อ รวมทงั้ เต้า นม (breast) ด้วย ระบบนีม้ ีหน้าท่ีป้องกนั ร่างกาย ควบคมุ อณุ หภมู ิของร่างกาย ขบั ถา่ ย สร้างวติ ามินดี รับสมั ผสั เป็นตนั 9

2. Musculoskeletal System ระบบนีป้ ระกอบด้วยกล้ามเนือ้ (skeletal muscle) กระดกู (bone) เอ็น (tendon, ligament) และข้อ (joints) ทงั้ นีโ้ ดยทางาน ร่วมกนั ในการเคลื่อนไหวของร่างกาย 3. Cardiovascular System ระบบไหลเวียนประกอบด้วยหวั ใจ (heart) หลอด เลือดแดง (arteries) และหลอดเลือดดา (veins) ระบบนีน้ าเลอื ดแดงจากหวั ใจ ไปเลีย้ งสว่ นตา่ งๆ ของร่างกาย นาเลอื ดดากลบั เข้าสหู่ วั ใจและไปฟอกท่ีปอด 4. Lymphatic System ระบบนา้ เหลืองเป็นระบบสร้างภมู ิค้มุ กนั ให้แก่ร่างกาย ประกอบด้วย primary lymphoid organs ได้แก่ ไข กระดกู (bone marrow) และต่อมไธมสั (thymus) กบั secondary lymphoid organs ได้แก่ ต่อมนา้ เหลือง (lymph nodes) ม้าม (spleen) ตอ่ มทอนซลิ (tonsils) และกลมุ่ ของ lymphoid tissues ใน อวยั วะตา่ งๆ เช่น Peyer’s patch (gut associated lymphoid tissue, GALT) และ branch-associated lymphoid tissue (BALT) ในปอด ระบบนา้ เหลอื งมีหน้าที่ปอ้ งกนั เชือ้ โรค (pathogens) หรือ antigens เช่น แบคทีเรีย ไวรัส ปรสติ โดยสร้าง antibodies จาก lymphocytes ในการต้านทานโรค 5. Digestive System ระบบย่อยอาหาร ประกอบด้วย upper digestive tract ได้แก่ ช่องปาก (oral cavity) คอหอย (pharynx) หลอดอาหาร (esophagus) และกระเพาะ อาหาร (stomach), lower digestive tract ประกอบด้วย ลาไส้เลก็ (small intestine) ลาไส้ใหญ่ (large intestine) และต่อมต่างๆ ที่เก่ียวข้ อง เช่น ต่อมนา้ ลาย (salivary gland) ตบั (liver) ตบั ออ่ น (pancreas) ทาหน้าที่เคีย้ วและ กลืนอาหาร (ingestion) ย่อยอาหาร (digestion) ดดู ซึม (absorption) และขับถ่ายอุจจาระออกจากร่างกาย (defecation) 6. Respiratory System ระบบหายใจประกอบด้วย 3 สว่ น ได้แก่ air-conducting portion (nasal cavity , paranasal sinus, nasopharynx, oropharynx, larynx, trachea, 10

bronchi และ bronchioles) ซึ่งเป็นทางผ่านของอากาศเม่ือหายใจเข้า (inspiration) และหายใจออก (exspiration) สว่ นที่ 2 เป็น respiratory portion ประกอบด้วย respiratory bronchioles, alveolar ducts, alveolar sacs และ alveoli มีหน้าท่ีแลกเปลี่ยนก๊าซระหว่างอากาศกับถุงลม ส่วนที่ 3 เป็น ventilation mechanism ซง่ึ อาศยั การหายใจเข้า-ออกโดยการช่วยเหลอื ของ thoracic cage, intercostal muscles, กะบงั ลม (diaphragm) และความยืดหยนุ่ (elasticity) ของเนือ้ ปอด 7. Urinary System ระบบขบั ถ่ายปัสสาวะประกอบด้วยไต (kidneys) ทอ่ ไต (ureters) กระเพาะปัสสาวะ (urinary bladder) และท่อปัสสาวะ (urethra) หน้าที่สาคญั ของระบบขบั ถ่ายปัสสาวะ ได้แก่ การควบคมุ สมดลุ ของนา้ เกลือแร่ และ กรด-ด่าง (acid-base) ของร่างกาย นอกจากนีย้ งั ขบั ถ่าย urea และ creatinine ออกมาเป็น ปัสสาวะ (urine) 8. Reproductive System ระบบสืบพนั ธ์ุสร้างอสจุ ิ (sperm) ในเพศชาย และไข่ (ovum) ในเพศหญิง อวยั วะ สบื พนั ธ์ุในเพศชายประกอบด้วยอณั ฑะ (testis), ทอ่ นาอสจุ ิ (vas deferens) ตอ่ มลกู หมาก (prostate gland) และอวยั วะสืบพนั ธ์ุภายนอก (external genital organs) อวยั วะสืบพนั ธ์ุในเพศหญิงประกอบด้วยรังไข่ (ovary) ท่อนาไข่ (oviduct) มดลกู (uterus) ช่องคลอด (vagina) และอวยั วะสืบพนั ธ์ุภายนอก (exteranal genital organs) 11

9. Nervous System ระบบประสาทประกอบ ด้วยเซลล์ประสาท (neuron) และเซลล์คา้ จนุ ระบบประสาท (glial cell) อย่ใู นสมอง (brain) และไขสนั หลงั (spinal cord) เส้นประสาทสมอง (cranial nerves) 10 คู่ และ เส้นประสาทไขสนั หลงั (spinal nerves) 31 คู่ หน้าที่เด่นของระบบประสาท คือ ถกู กระต้นุ ได้ (irritability) และ นาสญั ญาณประสาท (conductivity) 10. Endocrine System ระบบต่อไร้ท่อประกอบด้วยอวยั วะ ซงึ่ สร้างและหลงั่ ฮอร์โมน (hormones) ซง่ึ เม่ือเข้าสกู่ ระแส เลือดแล้วจะมีผลตอ่ อวยั วะและเนือ้ เยื่อต่างๆ ของร่างกาย ระบบนีป้ ระกอบด้วยตอ่ มใต้สมอง (pituitary gland หรือ hypophysis) ต่อมไทรอยด์ (thyroid gland) ต่อมพารา ไทรอยด์ (parathyroid gland) ต่อมหมวกไต (adrenal gland) ตบั อ่อน (endocrine pancreas) และต่อม ไพเนียล (pineal gland) ในสมอง REFERENCES 1. เรือน สมณะ มหกายวภิ าคศาสตร์แนวคิดและเหตผุ ล สานกั พมิ พ์อกั ษรเจริญทศั น์ กทม. 2526 2. Snell R.S. Clinical Anatomy for Medical Students 6th Ed. Lippincott Williams & Wilkins 2000. 3. Moore K.L. Dalley A.F. Clinically Oriented Anatomy 4th Ed. Williams & Wilkins 1999. 4. Drake RL. Vogl W. Mitchell A.W.M. Grey’s Anatomy for Students. 1st Ed. Elsevier Churchill Living Stone 2005. 5. April EW. Clinical Anatomy 3rd Ed. Williams & Wilkins 1997. 6. Woodburne R.T. Essential of Human Anatomy Oxford University Press 1994. 7. Kierszenbaum A.L. Tres L.L. Histology and Cell Biology An Introduction to Pathology 3rd Ed. Elsevier Saunder 2012. 8. Young et al. Wheather’s Functional Histology A Text and Color Atlas 5th Ed. Churchill Livingstone 2006. 12