วันสุนทรภู่ 2565

ประวัตสิ นุ ทรภู่ พระสุนทรโวหาร หรือที่เรียกกันท่ัวไปว่า สุนทรภู่ (26 มิถุนายน พ.ศ. 2329 - พ.ศ. 2398) เป็นอาลักษณ์ชาวไทยท่ีมี ช่ือเสียงเชิงกวี ได้รับยกย่องเป็น เชกสเปียร์แห่งประเทศไทย เกิด หลังจากต้ังกรุงรัตนโกสินทร์ได้ 4 ปี และได้เข้ารับราชการเป็น อาลักษณ์ราชสานักในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้า นภาลยั เมอื่ สน้ิ รชั กาลไดอ้ อกบวชเปน็ เวลาร่วม 20 ปี กอ่ นจะกลับ เข้ารับราชการอีกครั้งในปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า เจ้าอยหู่ ัว โดยเป็นอาลักษณ์ในสมเด็จเจ้าฟ้าจุฑามณี กรมขุนอิศเรศ รงั สรรค์ ในสมัยรัชกาลท่ี 4 ได้เล่ือนตาแหน่งเป็น พระสุนทรโวหาร เจ้ากรมอาลักษณ์ฝ่ายพระราชวังบวร ซึ่งเป็นตาแหน่งราชการ สดุ ท้ายก่อนส้นิ ชวี ิต

สุนทรภู่เป็นกวีที่มีความชานาญทางด้านกลอน ได้สร้าง ขนบ การประพันธ์กล อนนิทานและกลอนนิราศขึ้น ใหม่ จนกลายเป็นที่นิยมอย่างกว้างขวางสืบเนื่องมาจนกระทั่ง ถึงปจั จบุ นั ผลงานท่ีมีชื่อเสียงของสุนทรภู่มีมากมายหลายเรื่อง เชน่ นิราศภูเขาทอง นิราศสุพรรณ เพลงยาวถวายโอวาท กาพย์พระไชยสรุ ยิ า และ พระอภัยมณี เป็นต้น โดยเฉพาะเรื่อง พระอภัยมณี ได้รับยกย่องจากวรรณคดี สโมสรวา่ เป็นยอดของวรรณคดีประเภทกลอนนิทาน และ เปน็ ผลงานที่แสดงถึงทักษะ ความรู้ และทัศนะของสุนทร ภอู่ ย่างมากที่สดุ งานประพันธห์ ลายช้นิ ของสนุ ทรภู่ได้รับเลือกให้เป็น ส่วนหนึ่งในหลักสูตรการเรียนการสอนนับแต่อดตี มาจนถึง ปจั จุบัน เช่น กาพย์พระไชยสุริยา นิราศพระบาท และอีก หลายๆ เร่ือง

ปี พ.ศ. 2529 ในโอกาสครบรอบ 200 ปีชาตกาล สุนทรภู่ ได้รับยกย่องจากองค์การยูเนสโกให้เป็นบุคคลสาคัญของ โลกด้านงานวรรณกรรม ผลงานของสุนทรภู่ยังเป็นท่ีนิยม ในสงั คมไทยอย่างต่อเนื่องตลอดมาไม่ขาดสาย และมีการ นาไปดัดแปลงเป็นสื่อต่างๆ เช่น หนังสือการ์ตูน ภาพยนตร์ เพลง รวมถึงละคร มีการก่อสร้างอนุสาวรีย์ สุนทรภู่ไว้ที่ตาบลกร่า อาเภอแกลง จังหวัดระยอง บ้าน เกิดของบิดาของสุนทรภู่ และเป็นที่กาเนิดผลงานนิราศ เร่ืองแรกของท่านคือ นิราศเมืองแกลง นอกจากน้ียังมี อนุสาวรีย์แห่งอื่นๆ อีก เช่น ที่วัดศรีสุดาราม ท่ีจังหวัด เพชรบุรี และจังหวัดนครปฐม วันเกิดของสุนทรภู่คือวันท่ี 26 มิถุนายนของทุกปี ถือเป็น วันสุนทรภู่ ซ่ึงเป็นวัน สาคัญด้านวรรณกรรมของไทย มีการจัดกิจกรรมเชิดชู เกียรติคุณและส่งเสริมศิลปะการประพันธ์บทกวีจาก องค์กรต่างๆ โดยท่ัวไป

วัดเทพธิดารามวรวิหาร วดั ที่เคยเปน็ ที่พานกั ของสนุ ทรภกู่ วเี อกแหง่ กรุงรตั นโกสนิ ทร์

สุนทรภู่ มีช่ือเดิมว่า ภู่ เกิดในสมัยรัชกาลท่ี 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อวันจันทร์ เดือน 8 ข้ึน 1 ค่า ปีมะเมีย จุลศักราช 1148 เวลาเช้า 2 โมง (ตรงกับวันท่ี 26 มิถุนายน พ.ศ. 2329) ณ บริเวณด้านเหนือของ พระราชวังหลัง ซึ่งเป็นบริเวณสถานีรถไฟบางกอกน้อย ปัจจุบันน้ี เชื่อว่าหลังจากสุนทรภู่เกิดได้ไม่นาน บิดา มารดาก็หย่าร้างกัน บิดาออกไปบวชอยู่ท่ีวัดป่ากร่าอัน เป็นภูมิลาเนาเดิม ส่วนมารดาได้เข้าไปอยู่ในพระราชวัง หลัง ถวายตัวเป็นนางนมของพระองค์เจ้าหญิงจงกล พระธดิ าในเจ้าฟ้ากรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์ ดังนั้นสุนทร ภู่จึงได้อยู่ในพระราชวังหลังกับมารดา และได้ถวายตัว เป็นข้าในกรมพระราชวังหลัง สุนทรภู่ยังมีน้องสาวต่าง บดิ าอกี สองคน ชอ่ื ฉิมและนิม่

เชื่อกันว่า ในวัยเด็กสุนทรภู่ได้ร่าเรียนหนังสือกับพระใน สานักวัดชีปะขาว (ซึ่งต่อมาได้รับพระราชทานนามใน รัชกาลท่ี 4 ว่า วัดศรีสุดาราม อยู่ริมคลองบางกอกน้อย) ตามเน้ือความส่วนหน่ึงที่ปรากฏใน นิราศสุพรรณ ต่อมา ได้เข้ารับราชการเป็นเสมียนนายระวางกรมพระคลังสวน ในกรมพระคลังสวน แต่ไม่ชอบทางานอ่ืนนอกจากแต่งบท กลอน ซ่ึงสามารถแต่งได้ดีตั้งแต่ยังรุ่นหนุ่ม จากสานวน กลอนของสุนทรภู่ เช่ือว่าผลงานท่ีมีการประพันธ์ขึ้นก่อน สุนทรภู่อายุได้ 20 ปี (คือก่อน นิราศเมืองแกลง) เห็นจะ ได้แกก่ ลอนนิทานเร่อื ง โคบตุ ร

สุนทรภู่ลอบรักกับนางข้าหลวงในวังหลังคนหน่ึง ช่ือแม่จัน ชะรอยว่าหล่อนจะเป็นบุตรหลานผู้มีตระกูล จึงถูกกรมพระราชวังหลังกร้ิวจนถึงให้โบยและจาคุกคนท้ัง สอง แต่เม่ือกรมพระราชวังหลังเสด็จทิวงคตในปี พ.ศ. 2349 จึงมีการอภัยโทษแก่ผู้ถูกลงโทษทั้งหมดถวายเป็น พระราชกุศล หลังจากสุนทรภู่ออกจากคุกก็เดินทางไปหา บิดาที่เมืองแกลง จังหวัดระยอง การเดินทางคร้ังนี้สุนทรภู่ ได้แต่ง นิราศเมืองแกลง พรรณนาสภาพการเดินทางต่างๆ เอาไว้โดยละเอียด และลงท้ายเรื่องว่า แต่งมาให้แก่แม่จัน \"เป็นขันหมากมิ่งมิตรพิสมัย\" ในนิราศได้บันทึกสมณศักดิ์ ของบิดาของสนุ ทรภูไ่ ว้ด้วยว่า เป็น \"พระครูธรรมรังษี\" เจ้า อาวาสวัดป่ากร่า กลับจากเมืองแกลงคราวนี้ สุนทรภู่จึงได้ แม่จันเป็นภรรยา

แต่กลับจากเมืองแกลงเพียงไม่นาน สุนทรภู่ต้องติดตาม พระองค์เจ้าปฐมวงศ์ในฐานะมหาดเล็กตามเสด็จไปในงาน พธิ มี าฆบูชาที่พระพทุ ธบาท (เขตจงั หวัดสระบุรีในปัจจุบัน) เม่อื ปี พ.ศ. 2350 สุนทรภู่ไดแ้ ตง่ นริ าศพระบาท พรรณนา เหตกุ ารณ์ในการเดินทางคราวนด้ี ว้ ย สนุ ทรภู่กับแมจ่ ันมบี ตุ รด้วยกนั 1 คน ชื่อหนูพัด ได้ อยใู่ นความอุปการะของเจ้าครอกทองอยู่ ส่วนหนุ่มสาวท้ัง สองมีเรื่องระหองระแหงกันเสมอ จนภายหลังก็เลิกรากัน ไป หลังจาก นริ าศพระบาท ท่ีสนุ ทรภู่แต่งในปี พ.ศ. 2350 ไม่ปรากฏผลงานใดๆ ของสุนทรภู่อีกเลยจนกระท่ังเข้ารับ ราชการในปี พ.ศ. 2359

การเขา้ รบั ราชการ ของสุนทรภู่ สุนทรภู่ ได้เข้ารับราชการในกรมพระอาลักษณ์เม่ือ พ.ศ. 2359 ในรัชสมัยรัชกาลที่ 2 มูลเหตุในการได้เข้ารับ ราชการนี้ ไม่ปรากฏแน่ชัด แต่สันนิษฐานว่าอาจแต่งโคลง กลอนได้เป็นท่ีพอพระทัย ทราบถึงพระเนตรพระกรรณจึง ทรงเรียกเข้ารับราชการ แนวคิดหนึ่งว่าสุนทรภู่เป็นผู้แต่ง กลอนในบัตรสนเท่ห์ ซ่ึงปรากฏชุกชุมอยู่ในเวลานั้น อีก แนวคิดหนึ่งสืบเน่ืองจาก \"ช่วงเวลาท่ีหายไป\" ของสุนทรภู่ ซึ่งน่าจะใช้วิชากลอนทามาหากินเป็นที่รู้จักเลื่องช่ืออยู่ ชะรอยจะเปน็ เหตใุ ห้ถกู เรยี กเข้ารบั ราชการกไ็ ด้

เม่อื แรกสนุ ทรภู่รับราชการเป็นอาลักษณ์ปลายแถว มี หน้าท่ีเฝ้าเวลาทรงพระอักษรเพื่อคอยรับใช้ แต่มีเหตุให้ได้ แสดงฝีมือกลอนของตัว เม่ือพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศ หล้านภาลัยทรงแต่งกลอนบทละครในเร่ือง \"รามเกียรต์ิ\" ติดขัดไม่มีผู้ใดต่อกลอนได้ต้องพระราชหฤทัย จึงโปรดให้ สุนทรภู่ทดลองแต่ง ปรากฏว่าแต่งได้ดีเป็นท่ีพอพระทัย จึงทรงพระกรุณาฯ เล่ือนให้เป็น ขุนสุนทรโวหาร การต่อ กลอนของสุนทรภู่คราวน้ีเป็นที่รู้จักท่ัวไป เนื่องจากปรากฏ รายละเอยี ดอยใู่ นพระนิพนธ์ ชีวิตและงานของสุนทรภู่ ของ สมเด็จฯ กรมพระยาดารงราชานุภาพ บทกลอนใน รามเกียรต์ิท่ีสุนทรภู่ได้แต่งในคราวน้ันคือ ตอนนางสีดาผูก คอตาย และตอนศึกสิบขุนสิบรถ ฉากบรรยายรถศึกของ ทศกณั ฐ์ สนุ ทรภู่ไดเ้ ล่อื นยศเป็น หลวงสุนทรโวหาร ในเวลา ต่อมา ได้รับพระราชทานบ้านหลวงอยู่ที่ท่าช้าง ใกล้กับวัง ท่าพระ และมีตาแหน่งเข้าเฝ้าเป็นประจา คอยถวาย ความเห็นเก่ียวกับพระราชนิพนธ์และพระนิพนธ์วรรณคดี เรื่องต่างๆ รวมถึงได้ร่วมในกิจการฟื้นฟูศิลปวัฒนธรรมช่วง ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ โดยเป็นหน่ึงในคณะร่วมแต่ง ขนุ ชา้ งขนุ แผน ข้ึนใหม่

ระหว่างรับราชการ สุนทรภู่ต้องโทษจาคุกเพราะ ถูกอุทธรณ์ว่าเมาสุราทาร้ายญาติผู้ใหญ่ แต่จาคุกได้ไม่ นานก็โปรดพระราชทานอภัยโทษ เล่ากันว่าเนื่องจาก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงติดขัดบท พระราชนิพนธ์เร่ืองสังข์ทอง ไม่มีใครแต่งได้ต้องพระทัย ภายหลังพ้นโทษ สุนทรภู่ได้เป็นพระอาจารย์ถวายอักษร สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอาภรณ์ พระราชโอรส ในรัชกาลท่ี 2 เช่ือว่าสุนทรภู่แต่งเรื่อง สวัสดิรักษา ใน ระหว่างเวลาน้ี และในระหว่างรับราชการอยู่น้ี สุนทรภู่ แตง่ งานใหมก่ บั แม่นิม่ มีบุตรด้วยกันหนง่ึ คน ช่ือพ่อตาบ

สนุ ทรภรู่ บั ราชการอยเู่ พียง 8 ปี เม่อื ถงึ ปี พ.ศ. 2367 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเสด็จสวรรคต หลังจากน้ันสุนทรภู่ก็ออกบวช แต่จะได้ลาออกจากราชการ ก่อนออกบวชหรือไม่ยังไม่ปรากฏแน่ชัด แม้จะไม่ปรากฏ โดยตรงว่าสุนทรภู่ได้รับพระบรมราชูปถัมภ์จากราชสานัก ใหมใ่ นพระบาทสมเดจ็ พระน่งั เกลา้ เจ้าอยหู่ ัว แต่ก็ได้รับพระ อปุ ถัมภ์จากพระบรมวงศานวุ งศพ์ ระองค์อื่นอยู่เสมอ เช่น ปี พ.ศ. 2372 สุนทรภู่ได้เป็นพระอาจารย์ถวายอักษรเจ้าฟ้า กลางและเจ้าฟ้าป๋ิว พระโอรสในเจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี ปรากฏความอยู่ใน เพลงยาวถวายโอวาท นอกจากน้ันยังได้ อยู่ในพระอุปถัมภ์ของพระองค์เจ้าลักขณานุคุณ และกรม หม่ืนอัปสรสุดาเทพ ซึ่งปรากฏเนื้อความในงานเขียนของ สุนทรภู่บางเร่ืองว่า สุนทรภู่แต่งเรื่อง พระอภัยมณี และ สิงหไตรภพ ถวาย

สนุ ทรภบู่ วชอยเู่ ปน็ เวลา 18 ปี ระหวา่ งน้ันไดย้ ้ายไปอย่วู ัด ตา่ งๆ หลายแหง่ เท่าทพ่ี บระบุในงานเขยี นของทา่ นไดแ้ ก่ วดั เลยี บ วัดแจ้ง วดั โพธิ์ วัดมหาธาตุ และวัดเทพธิดาราม งานเขยี น บางชน้ิ สือ่ ให้ทราบวา่ ในบางปี ภิกษภุ ู่เคยตอ้ งเร่รอ่ นไม่มีทจ่ี า พรรษาบ้างเหมอื นกนั ผลจากการท่ีภิกษภุ ู่เดินทางธุดงค์ไปที่ ต่างๆ ทั่วประเทศ ปรากฏผลงานเปน็ นริ าศเรอ่ื งต่างๆ มากมาย และเช่อื ว่าน่าจะยงั มนี ิราศทคี่ น้ ไม่พบอีกเปน็ จานวนมาก โดย งานเขียนชนิ้ สุดท้ายท่ภี ิกษภุ ู่แตง่ ไวก้ อ่ นลาสกิ ขาบท คือ ราพัน พลิ าป โดยแตง่ ขณะจาพรรษาอยทู่ วี่ ัดเทพธิดาราม พ.ศ. 2385

ปี พ.ศ. 2385 ภิกษุภู่จาพรรษาอยู่ท่ีวัดเทพธิดาราม ท่ีมีกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพทรงอุปถัมภ์ คืนหน่ึงหลับฝัน เห็นเทพยดาจะมารับตัวไป เมื่อต่ืนข้ึนคิดว่าตนถึงฆาต จะตอ้ งตายแลว้ จึงประพันธ์เรื่อง ราพันพิลาป พรรณนา ถึงความฝนั และเล่าเร่ืองราวต่างๆ ท่ีได้ประสบมาในชีวิต หลังจากน้ันก็ลาสิกขาบทเพื่อเตรียมตัวจะตาย ขณะนั้น สุนทรภ่มู ีอายุได้ 56 ปี หลังจากลาสิกขาบท สุนทรภู่ได้รับพระอุปถัมภ์ จากเจ้าฟ้าน้อย หรือสมเด็จเจ้าฟ้าจุฑามณี กรมขุนอิศ เรศรังสรรค์ รับราชการสนองพระเดชพระคุณทางด้าน งานวรรณคดี สุนทรภู่แต่ง เสภาพระราชพงศาวดาร บท เห่กลอ่ มพระบรรทม และบทละครเร่ือง อภัยนรุ าช ถวาย รวมถงึ ยังแต่งเรือ่ ง พระอภัยมณี ถวายให้กรมหมื่นอัปสร สุดาเทพด้วย เม่ือถึงปี พ.ศ. 2394 พระบาทสมเด็จพระ น่ังเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต เจ้าฟ้ามงกุฎเสด็จขึ้น ครองราชย์เป็นพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และทรงสถาปนาเจ้าฟา้ น้อยข้ึนเป็น พระบาทสมเดจ็ พระ ปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว สุนทรภู่จึงได้รับแต่งตั้งเป็นเจ้ากรม อาลักษณ์ฝ่ายพระราชวังบวร มีบรรดาศักด์ิเป็น พระ สุนทรโวหาร ช่วงระหว่างเวลานี้สุนทรภู่ได้แต่งนิราศเพิ่ม อีก 2 เรือ่ ง คอื นริ าศพระประธม และ นริ าศเมืองเพชร

สนุ ทรภ่พู ำนกั อยใู่ นเขตพระรำชวงั เดิม ใกล้หอ นงั่ ของพระยำมนเทียรบำล (บวั ) มีห้องส่วนตวั เป็ น ห้องพกั กนั้ เฟีย้ มท่เี รียกชื่อกนั วำ่ \"ห้องสนุ ทรภ่\"ู เชื่อว่ำ สนุ ทรภู่พำนกั อย่ทู ี่นี่ตรำบจนถึงแก่อนิจกรรม เม่ือปี พ.ศ. 2398 สริ ิรวมอำยไุ ด้ 69 ปี



บรรณำนกุ รม Sanook.(2565). วนั สุนทรภู่ ประวตั สิ ุนทรภู่ กวีเอก 4 แผน่ ดนิ ของประเทศไทย.สบื คน้ เมอ่ื วนั ท่ี 21 มถิ นุ ายน 2565 เข้าถึงได้จาก https://www.sanook.com/campus/1390753/