EBOOK

รายงาน เรื่อง ภเู ขาไฟ (Volcano) จดั ทาโดย พระธนภณ เอนกวศนิ ชยั ชนั้ มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 6 นาเสนอ อาจารย์จฑุ าทิพย์ แก้วมณี กลมุ่ สาระวทิ ยาศาสตร์ วิชาวทิ ยาศาสตร์กายภาพ ประจาปีการศกึ ษา 2563 ภาคเรียนท่ี 1 โรงเรียนพระปริยตั ธิ รรมวดั สวุ รรณรังสรรค์ อาเภอบ้านฉาง จงั หวดั ระยอง

คานา รายงานเร่ืองนีจ้ ดั ทาขนึ ้ เพื่อการศกึ ษาเรื่องภเู ขาไฟ เพื่อการเรียนรู้ และศกึ ษาเรื่องรูปแบบของภเู ขาไฟ และ ลกั ษณะของภเู ขาไฟแตล่ ะชนิด วา่ มีลกั ษณะแตกตา่ งกนั อยา่ งไรบ้าง ภเู ขาไฟมกี ี่รูปแบบ มีก่ีชนิด ผ้เู ขยี น พระธนภณ เอนกวศนิ ชยั

สารบญั หน้า เร่ือง 4 5 ภเู ขาไฟ 6 รูปแบบภเู ขาไฟ 7 การแบ่งประเภทภเู ขาไฟ ภูเขาไฟแบบโล่ (Shield Volcano) 8 9 ลกั ษณะของภเู ขาไฟรูปโล่ 10 ตวั อย่างภเู ขาไฟรูปโล่ 11 ภมู ิอากาศ 12 ภเู ขาไฟแบบกรวยกรวด (Ash and Cinder Volcano) ลกั ษณะของภเู ขาไฟกรวยกรวด 13 14 การก่อตวั 15 ภเู ขาไฟแบบสลับชัน้ (Composite Volcano) 16 ลกั ษณะของภเู ขาไฟกรวยสลบั ชนั้ 17 ประวตั ิ แหล่งท่ีมา

เร่ือง ภเู ขาไฟ ภูเขาไฟ เป็นธรณีสณั ฐานท่ีหินหนืดปะทุผา่ นข้ึนมายงั พ้นื ผวิ ของดาวเคราะห์ ภูเขาไฟมกั เกิดข้ึนใกลก้ บั แนวรอยต่อระหวา่ งแผน่ เปลือกโลก อยา่ งไรกต็ าม ยงั มีภูเขาไฟที่เป็นขอ้ ยกเวน้ เรียกวา่ จุดร้อนภูเขาไฟ (Volcanic Hotspot) วชิ าท่ีศึกษาเกี่ยวกบั ภูเขาไฟ เรียกวา่ วทิ ยาภูเขาไฟ (vulcanology หรือ volcanology)

รูปแบบภูเขาไฟต่างๆ ภเู ขาเกิดจากการเปล่ยี นแปลงลกั ษณะของเปลอื กโลก ซง่ึ แผ่นธรณีทวีปดนั กนั ทาให้ชนั้ หินคดโค้ง (Fold) เป็นรูปประทนุ คว่าและประทนุ หงายสลบั กนั ภเู ขา ท่ีมยี อดแบนราบอาจเกิดจากการยกตวั ของเปลือกโลกตามบริเวณรอยเล่ือน (Fault) แตภ่ เู ขาไฟ (Volcano) มีกาเนิดแตกตา่ งจากภเู ขาทว่ั ไป ภเู ขาไฟเกิด จากการยกตวั ของแมกมาใต้เปลือกโลก

การแบ่งประเภท ภูเขาไฟแบ่งตามลกั ษณะรูปทรงไดเ้ ป็น 3 ประเภทใหญ่ ๆ คือ 1. ภเู ขาไฟแบบโล่ (Shield Volcano) 2. ภเู ขาไฟแบบกรวยกรวด (Ash and Cinder Volcano) 3. ภเู ขาไฟแบบสลับชัน้ (Composite Volcano)

ภูเขาไฟแบบโล่ (Shield Volcano) ภูเขาไฟรูปโล่ เป็นภูเขาไฟชนิดหน่ึงท่ีประกอบดว้ ยลาวาแขง็ ตวั เป็นหลกั ไม่มีเถา้ ท่ีพน่ จากปากปล่องภูเขาไฟประกอบดว้ ยหรือหาก มีกไ็ ม่มาก ทาใหภ้ ูเขาไฟชนิดน้ีมีความสูงไม่มากนกั แลดูเหมือนโล่ นกั รบเม่ือมองจากดา้ นบน ภูเขาไฟรูปโล่พบไดท้ ว่ั โลก ตวั อยา่ งเช่น ภูเขาไฟเวซูวีโย ภูเขาไฟเมานาเคอา นอกจากน้ียงั พบ ไดบ้ นดาวเคราะห์หิน หรือดวงจนั ทร์ที่มีขนาดใหญ่เพยี งพอเกบ็ แมกมาไวภ้ ายใน เช่นดาวศุกร์ ดาวองั คาร ดวงจนั ทร์ไอโอ ภูเขาไฟรูปโล่ต่างจาก ภูเขาไฟเชิงประกอบตรงท่ีภูเขาไฟเชิง ประกอบมีเถา้ ถ่านทบั ถมสลบั กบั ลาวาเยน็ ตวั ทาใหภ้่ ูเขาไฟเชิง ประกอบมีความสูงมากกวา่ ภูเขาไฟรูปโล่

ภเู ขาไฟรูปโลเ่ กิดจากการไหลของลาวาท่ีไมห่ นืด เมอ่ื ลาวาเยน็ ตวั ลงก็จะแขง็ ตวั กลายเป็นชนั ้ ทบั ถมขนึ ้ เป็นรูปทรงภเู ขาเตีย้ ๆ มมี มุ ชนั ไมม่ ากคือไมเ่ กิน 10 องศา ความสูงมกั อยใู่ นช่วงประมาณ 1/20 ของความกวา้ ง ในระยะแรกเม่ือก่อตวั จะเห็นเป็นลานลาวา (lava plateau) ต่างจากภูเขาไฟเชิง ประกอบที่มีลกั ษณะเป็นการทบั ถมของเถา้ และลาวาสลบั ช้นั และต่างจากภูเขาไฟกรวยกรวดที่ ประกอบดว้ ยเถา้ เป็นหลกั ภูเขาไฟรูปโล่มกั จะปะทุต่อเนื่องตลอดเวลาแทนการปะทุเป็นคร้ังคราว อยา่ งภูเขาไฟเชิงประกอบ ภูเขาไฟรูปโล่ใตเ้ มฆที่ใหญ่ที่สุดในโลกคือ ภเู ขาไฟเมานาโลอาซงึ่ สงู 4,169 เมตร (13,678 ฟุต) จากระดบั นา้ ทะเล และกวา้ ง 60 ไมล์ (100 กิโลเมตร) ประมาณกนั วา่ มี ปริมาตรหินบะซอลตท์ ี่ประกอบเป็นภูเขาไฟท้งั สิ้น ฐานรากของภูเขาไฟจมตวั อยใู่ ตเ้ ปลือกโลกลึก ประมาณ 8 กิโลเมตร (5 ไมล)์ [7] ภเู ขาไฟรูปโลส่ ว่ นมากท่ีมกี ารศกึ ษามกั อย่ทู ่ีหมเู่ กาะฮาวาย เพราะเขา้ ถึงง่าย และภูเขาไฟปะทุ ตลอดเวลา มีภเู ขาไฟคเิ ลาเอียปะทมุ าตงั ้ แต่ พ.ศ. 2526 เป็นแหล่งศึกษาหน่ึง ลกั ษณะการปะทุและ การปล่อยลาวาท่ีไม่รุนแรงและเชื่องชา้ กินเวลานานน้ีเอง แมว้ า่ จะมีการพ่นเถา้ ถ่านบา้ ง ทาให้ นกั วทิ ยาศาสตร์เรียกก่ารปะทุของภูเขาไฟน้ีวา่ การปะทุฮาวาย (Hawaiian eruption) การปะทุฮาวาย เมื่อเกิดหลายคร้ัง กจ็ ะเกิดเป็นช้นั ลาวาแขง็ บาง ๆ ทบั ถมกนั จนเกิดเป็นภูเขาซ่ึงมกั มีแอ่งลาวาตรงกลาง ภูเขาท่ีวา่ น้ีไม่สูงนกั เพราะการไหลแผก่ วา้ งของลาวา

ลักษณะของภเู ขาไฟรูปโล่ • เกิดจากลาวาที่มีความเป็นเบส (Basic lava volcano) เพราะประกอบดว้ ยแร่เหลก็ และแมกนีเซียม • ลาวามีลกั ษณะเหลว ไหลได้เร็วและแข็งตวั ช้า • กระระเบดิ ไมร่ ุนแรง จะมีเถ่าถา่ นและเศษหินก้อนเลก็ และควนั พน่ ออกมาบริเวณปากปลอ่ ง

ตวั อย่างภเู ขาไฟรูปโล่ เช่น ภูเขาไฟเมานาโลอา ภูเขาไฟเมานาโลอา (Mauna Loa) เป็นภูเขาไฟท่ีใหญ่ท่ีสุดในโลก ต้งั อยใู่ น ฮาวาย สหรัฐอเมริกา จดั เป็นภูเขาไฟมีพลงั เกิดการระเบิดทุกๆ 3 ปี คร่ึง การระเบิดคร้ัง ล่าสุดเมื่อ พ.ศ. 2527 เมานาโลอาเป็นภาษาฮาวาย แปลวา่ Long Mountain เป็นภูเขาไฟที่มี ปริมาตรประมาณ 18,000 คิวบิกไมล์ (75,000 km³) เม่ือประกอบกบั ภูเขา ไฟอีก 4 ลูกคือคีเลาเวอา เมานาเคอา โคฮาลา ฮูอาลาไลรวมเป็นเกาะฮาวาย ภูเขาไฟเมา นาโลอามีเน่ือที่ประมาณ 5,180 ตารางกิโลเมตร อยใู่ นเขตอุทยานแห่งชาติฮาวาย ภูเขาไฟเมานาโลอาจะระเบิดทุก ๆ 3 ปี คร่ึง ยอดเขาเมานาโลอามีความสูงวดั จากระดบั น้าทะเล 4,170 เมตร เป็นอนั ดบั สอง ของเกาะฮาวายรองจากยอดเขาเมานาเคอาซ่ึงสูงกวา่ ประมาณ 120 ฟุต (37 เมตร) แต่ เมื่อวดั ความสูงจากฐานส่วนท่ีจมอยใู่ ตท้ ะเลอีกประมาณ 5 กิโลเมตร จะเป็นภูเขาไฟที่ยงั ไม่ดบั ท่ีสูงท่ีสุดในโลกคือจะสูงกวา่ 9 กิโลมตรและสูงกวา่ ยอดเขาเอเวอเรสต์

ภูมิอากาศ เมานาโลอามีภูมิอากาศแบบเขตร้อน ตลอดท้งั ปี ท่ีระดบั ความสูงนอ้ ยจะมี อากาศอบอุ่น แต่ท่ีระดบั ความสูงมากข้ึนจะมีอากาศเยน็ จนถึงหนาว ตาราง ดา้ นล่างแสดงอุณหภูมิท่ีวดั ที่หอสงั เกตการณ์ที่ลาดเขา ที่อยทู่ ี่ระดบั ความ สูง 3,000 เมตรในเขตแอลป์ อุณหภูมิสูงสุดที่เคยบนั ทึกไดค้ ือ 85 °F (29 °C) เมื่อวนั ท่ี 18 กมุ ภาพนั ธ์ พ.ศ. 2546 และต่าสุดคือ 18 °F (−8 °C) เม่ือวนั ที่ 20 กมุ ภาพนั ธ์ พ.ศ. 2505

ภูเขาไฟแบบกรวยกรวด (Ash and Cinder Volcano) กรวยกรวดภเู ขาไฟ เป็นภเู ขาไฟขนาดเลก็ มาก สงู ประมาณ 100 - 400 เมตร ความลาดชนั ปานกลาง เกิดจากการสะสมตวั ของแก๊สร้อนในแมก มาท่ียกตวั ขนึ ้ มา เม่ือมีความดนั สงู เพยี งพอ ก็จะระเบดิ ทาลายพืน้ ผิวโลก ด้านบนเกิดเป็นปลอ่ งภเู ขาไฟ กรวดและเถ้าภเู ขาไฟ กระเดน็ ขนึ ้ ส่อู ากาศ แล้วตกลงมากองทบั ถมกนั บริเวณปากปล่องเกิดเป็นเนินเขารูป กรวย ข้อสงั เกตคือ ภเู ขาไฟแบบนีไ้ มม่ ีธารลาวาซงึ่ เกิดขนึ ้ จากแมกมาไหล แตจ่ ะมีลกั ษณะเป็นกรวดกลมๆ พ่งุ ออกมาจากปากปลอ่ ง แล้วกองสะสม กนั ทาให้เกิดความลาดชนั ประมาณ 30 - 40 องศา เช่น กรวยภเู ขาไฟใน รัฐโอรีกอน ประเทศสหรัฐอเมริกา

ลกั ษณะของภูเขาไฟกรวยกรวด • มีลกั ษณะเป็นกรวยสูงข้ึน ฐานแคบ • เป็นภูเขาไฟที่มีการระเบิดรุนแรงที่สุด ตัวอย่างภูเขาไฟรูปกรวยกรวด เช่น ภเู ขาไฟ Sunset Crater (USA) Sunset Craterเป็นกรวยถ่านที่ตงั ้ อย่ทู างเหนือของFlagstaffในรัฐแอริโซนาของสหรัฐฯ ปล่องภูเขาไฟอยภู่ ายในอนุสรณ์สถานแห่งชาติ Sunset Crater Volcano พระอาทิตย์ตกปลอ่ งภเู ขาไฟเป็นน้องคนสดุ ท้องในสตริงของภเู ขาไฟ (คนซานฟรานซิทงุ่ ลาวา ) ท่ีเกี่ยวขอ้ งกบั สถานท่ีใกลเ้ คียงซานฟราน ซิ Peaks

การก่อตวั วนั ท่ีของการปะททุ ี่ก่อตวั เป็นรูปกรวยสงู 340 เมตร (1,120 ฟุต) เร่ิมแรกมาจากวนั ท่ีมวี งแหวนซงึ่ บง่ บอกว่าการปะทเุ ร่ิมขนึ ้ ระหว่างฤดปู ลกู ในปี ค.ศ. 1064–1065 อยา่ งไรกต็ ามหลกั ฐานทางธรณีวทิ ยาและโบราณคดีล่าสุดทาใหเ้ กิดการ ปะทุข้ึนในราว ค.ศ. 1085 ช่องระบายอากาศท่ีใหญ่ท่ีสุดของการปะทุ Sunset Crater เป็นแหล่งที่มาของการไหลของลาวา Bonito และ Kana-a ที่ขยายออกไปประมาณ 2.5 กิโลเมตร ( 1.6 ไมล)์ NW และ 9.6 กิโลเมตร (6 ไมล)์ NE ตามลาดบั ช่องระบายอากาศ เพ่ิมเติมตามรอยแยกความยาว 10 กิโลเมตร (6.2 ไมล)์ ท่ีขยาย SE ทาใหเ้ กิดกาแพง กระจายขนาดเลก็ และลาวาไหลยาว 6.4 กิโลเมตร (4 ไมล)์ ไปทางทิศตะวนั ออก The Sunset ปล่องภูเขาไฟปะทุผลิตผา้ ห่มของเถา้ และแมก็ มา่ ครอบคลมุ พืน้ ท่ีกวา่ 2,100 ตารางกิโลเมตร (810 ตารางไมล)์ และบงั คบั ใหล้ ะทิ้งชวั่ คราวของการต้งั ถิ่นฐานของ ทอ้ งถิ่นSinaguaคน ภูเขาไฟได้ revegetated บางส่วนกบั ต้นสนและดอกไม้ป่า ปลอ่ ง ภเู ขาไฟเป็นชื่อของSunset Crater Beardtongue ( Penstemon clutei ) ในขณะที่ภูเขา ไฟถูกพิจารณาวา่ สูญพนั ธุ์ไปแลว้ แมจ้ ะมีอายทุ างธรณีวิทยาท่ียงั นอ้ ยเนื่องจากลกั ษณะ ของกรวยถ่านที่มีอายสุ ้นั แต่เขตภเู ขาไฟซานฟรานซิสโกยงั ถือวา่ มกี ารใช้งานอยแู่ ละการ ปะทใุ นอนาคตท่ีอ่ืนในพืน้ ที่เป็นความแน่นอนทางสถิติ

ภูเขาไฟแบบสลบั ช้ัน (Composite Volcano) ภเู ขาไฟกรวยสลับชัน้ (Composite cone volcano): เป็นภเู ขาไฟ ขนาดปานกลาง ที่มีรูปทรงสวยงามเป็นรูปกรวยควา่ สงู ประมาณ 100 เมตร ถงึ 3,500 เมตร เรียงตวั อย่บู ริเวณเขตมดุ ตวั (Subduction zone) เกิดขนึ ้ จากแผ่นธรณีมหาสมทุ รท่ีหลอมละลาย เป็นแมกมา แล้วยกตวั ขนึ ้ ดนั เปลอื กโลกขนึ ้ มาเป็นแนวภเู ขาไฟรูป โค้ง (Volcanic arc) ส่ิงที่ภเู ขาไฟพน่ ออกมามีทงั้ ธารลาวา และ กรวดเถ้าภเู ขาไฟ สลบั ชนั้ กนั ไป เน่ืองจากในบางครัง้ แมกมาแขง็ ตวั ปิดปากปลอ่ งภเู ขาไฟ ทาให้เกิดแรงดนั จากแก๊สร้อน ดนั ให้ภเู ขาไฟ ระเบิดและเปลีย่ นรูปทรง ตวั อยา่ งเช่น ภเู ขาไฟฟจู ิ ประเทศญี่ป่นุ , ภเู ขาไฟพินาตโู บ ประเทศฟิลิปปินส์, ภเู ขาไฟเซนต์เฮเลน รัฐ วอชิงตนั ประเทศสหรัฐอเมริกา ภเู ขาไฟรูปกรวยเป็นแนวภเู ขาไฟรูป โค้ง (Volcano arc) ซง่ึ เกิดขนึ ้ จากแมกมาในบริเวณเขตมดุ ตวั ของ เปลือกโลกมหาสมทุ รที่หลอมละลาย ประเภทนีร้ ะเบิด จะมีความ รุนแรงสงู และกอ่ ให้เกิดความเสียหายเป็นอย่างมาก

ลกั ษณะของภูเขาไฟกรวยสลบั ช้ัน • เป็นภเู ขาที่มีรูปร่างสมมาตร (Symmetry) • กรวยของภเู ขาไฟมีหลายชนั้ บางชนั้ ประกอบด้วยลาวา และเถ้าถ่านสลบั กนั ไป • ถ้ามีการระเบิดรุนแรงจะมีลาวาไหลออกมาจากด้านข้างของไหลเ่ ขา • เปน้ ถเู ขาไฟที่มีปลอ่ งขนาดใหญ่ และมีแอง่ ปากปลอ่ ง (Crater) ขนาดใหญ่ด้วย ตวั อย่างของภูเขาไฟกรวยสลบั ช้ัน เช่น ภูเขาไฟฟูจิ (ญี่ป่นุ ) ภเู ขาไฟฟจู ิ (Fuji Mountain) เป็นภูเขาท่ีสูงที่สุดใน ประเทศญี่ป่นุ ราว 3,776 เมตร (12,388 ฟุต) ต้งั อยบู่ ริเวณจงั หวดั ชซิ ูโอกะและจงั หวดั ยามานาชิ ซ่ึง อยทู่ างตะวนั ตกของ โตเกียว พ้ืนท่ีโดยรอบประกอบดว้ ย ทะเลสาบฟจู ทิ งั ้ ห้า อทุ ยานแห่งชาติฟจู ิ-ฮาโกเนะ-อซิ ุ และนา้ ตกชิราอิโตะ โดยในวนั ท่ีอากาศแจ่มใส สามารถมองเห็นจากโตเกียวได้ ในปัจจบุ นั ภเู ขาได้ถกู จดั โดยนกั วิทยาศาสตร์อย่ใู นลกั ษณะของภเู ขาไฟท่ีมีโอกาสปะทตุ ่า ระเบดิ ครัง้ ลา่ สดุ ในปี พ.ศ. 2250 (ค.ศ. 1707) ยคุ เอโดะ ภเู ขาไฟฟจู ิ มชี ื่อในภาษาญ่ีป่นุ ว่า \"ฟจู ิซงั \" ซง่ึ ในหนงั สือในสมยั ก่อนเรียกว่า \"ฟจู ยิ ามะ\" เน่ืองจากตวั อกั ษรคนั จิตวั ที่ 3 (山) สามารถอ่านได้ 2 แบบท้งั \"ยามะ\" และ \"ซงั \"

ประวตั ิ เชื่อวา่ มีผปู้ ี นภูเขาไฟฟูจิคร้ังแรกเม่ือ พ.ศ. 1206 โดยนกั บวชท่านหน่ึง และในช่วงระหวา่ งน้นั จนถึงยคุ เมจิ ภูเขา ไฟฟูจิไดช้ ่ือวา่ เป็นภูเขาศกั ด์ิสิทธ์ิซ่ึงหา้ มผหู้ ญิงข้ึน ปัจจุบนั ภูเขาไฟฟจู ิเป็นสถานท่ีท่องเที่ยวที่สาคญั และเป็นสัญลกั ษณ์ อยา่ งหน่ึงของประเทศญ่ีป่ ุน ซ่ึงจะเห็นไดจ้ ากในงานเขียนหรือภาพวาดตา่ งๆ โดยเฉพาะภาพวาดของโฮกไู ซ ที่มีให้ เห็นในวรรณกรรมและกาพยก์ ลอนท่ีสาคญั มากมายของญ่ีป่ ุน ในอดีตภูเขาไฟฟจู ิเป็นที่ฝึ กฝนของฐานทพั ซามูไร ซ่ึงใน ปัจจุบนั ฐานทพั หน่ึงของกองทหารญ่ีป่ ุนต้งั อยบู่ ริเวณเชิงเขาภูเขาไฟฟูจิ รูปแบบของภูเขาไฟฟูจิและกิจกรรมท่ีตอ่ เน่ืองยาวนานในการเป็นแรงบนั ดาลใจ ไดก้ ลายเป็นวถิ ีปฏิบตั ิทางศาสนา ท่ีเช่ือมโยงผคู้ นท่ีนบั ถือศาสนาชินโต พทุ ธศาสนา และธรรมชาติเขา้ ดว้ ยกนั ภูเขาไฟฟจู ิยงั มีอิทธิพลต่อศิลปิ นในช่วง ตน้ คริสตศ์ ตวรรษที่ 19 ในการผลิตภาพเขียนท่ีมีลกั ษณะทางวฒั นธรรม ซ่ึงทาใหภ้ ูเขาไฟลูกน้ีเป็นที่รู้จกั ไปทวั่ โลก ท้งั น้ีภูเขาไฟฟูจิซ่ึงมีความสูง 3,776 เมตร ต้งั อยรู่ ะหวา่ งจงั หวดั ยะมะนะชิและชิซุโอะกะ เป็นหน่ึงในทศั นียภาพที่ สวยงามที่สุดแห่งหน่ึงของญ่ีป่ ุน จากการท่ีเป็นภูเขาไฟที่มีรูปร่างสมมาตรและมีหิมะปกคลุมบริเวณยอดเขาตลอดท้งั ปี ทาใหก้ ลายเป็นจุดดึงดูดผคู้ นมานานหลายร้อยปี

แหล่งท่ีมา GOOGLE และหนงั สือวทิ ยาศาสตร์ https://poly.google.com/view/b6SdbtToOKj https://sites.google.com/a/lesa.biz/www/earth/lithosphere/ge ological-phenomenon/volcano https://www.wikipedia.org/