การคิดเชิงวิพากษ์ ศ.ดร.พฤทธิ์

คุณลกั ษณะผู้บริหารและพลเมืองคุณภาพสาหรับ ประเทศไทย 4.0: การคดิ เชิงวพิ ากษ์และริเริ่มสร้างสรรค์ (Critical Thinking) ศ.ดร.พฤทธิ์ ศิริบรรณพทิ กั ษ์ 1

1.ประเด็นวกิ ฤตทางการศึกษา (Critical Issues in Education)ปัจจุบนั น้ี มีประเดน็ วกิ ฤตทางการศึกษา ซ่ึงผคู้ นมีความคิดเห็นแตกต่างกนั และมีความคิดเห็นตรงขา้ มกนั หลายประเดน็ เช่น 1.1 ประเดน็ การรับนกั เรียนเขา้ ศึกษา ต้งั แต่ระดบั ประถมศึกษาจนถึง ระดบั อุดมศึกษา: ควรจะรับโดยการสอบคดั เลือก หรือรับทุกคน 1.2 ประเดน็ ค่านิยมดา้ นการศึกษาของนกั เรียนและผปู้ กครอง: ควรมุ่งปริญญา หรือมุ่งตอบสนองความตอ้ งการกาลงั คนของประเทศ 2

1.3 ประเดน็ ผรู้ ับภาระค่าใชจ้ ่ายในการจดั การศึกษา: ควรใหร้ ัฐรับภาระหรือใหผ้ เู้ รียนรับภาระ1.4 ประเดน็ การจดั การศึกษาโดยองคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถิ่น: ควรให้กระทรวงศึกษาธิการ หรือองคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถิ่นเป็นผจู้ ดั การศึกษา1.5 ประเดน็ หลกั สูตร: ควรใชห้ ลกั สูตรกระทรวงศึกษาธิการหรือหลกั สูตรสถานศึกษา1.6 ประเดน็ การกระจายอานาจการบริหารจดั การศึกษา:ควรกระจายอานาจ หรือรวมศูนยอ์ านาจ ฯลฯ 3

2. การคดิ เชิงวพิ ากษ์ (Critical Thinking)เป็นกระบวนการตรวจสอบและประเมินประเดน็ วิกฤตและ มุมมองท่ีแตกต่างหรือขดั แยง้ เพอ่ื เสนอมุมมองใหม่ท่ีดีกวา่ เป็นวธิ ีการโตแ้ ยง้ ดว้ ยเหตุผลเรียกวา่ “วภิ าษวธิ ี หรือ Dialectics หรือ Dialectic Reasoning หรือ Dialectic Approach” (Nelson, Jack L. and others, 2007, pp. 6-410)

อริสโตเติล (Aristotle) นักปรัชญาตะวนั ตก เป็นผ้รู ิเริ่มและ เป็ นบิดาแห่ งวิภาษวิธีกรีก: Αριστοτέλης, Aristotelēsองั กฤษ: Aristotle 5

วภิ าษวธิ ี (Dialectic Reasoning) เป็นการตรวจสอบประเดน็ วิกฤตหรือประเดน็ สาคญัท่ีระบุประเดน็ หลกั และขอ้ โตแ้ ยง้ เชิงตรรกะหรือเหตุผล ของแต่ละมุมมองท่ีแตกต่างกนัควรมีอย่างน้อย 2 มุมมอง 6

มุมมองที่ 1 เรียกว่า Thesis หรือ ความเห็นที่ 1มุมมองที่ 2 เรียกว่า Antithesis หรือ ความเห็นที่ 2มุมมองท่ี 3 เรียกว่า Synthesis หรือ ความเห็นที่ 3 7

ประเด็นวิกฤต / ประเด็นสาคญั Thesis ความเห็นท่ี 1Antithesis Synthesis 8ความเห็นที่ 2 ความเห็นท่ี 3

ตวั อย่าง 1 : ประเดน็ วกิ ฤต เป้าหมายของการปฏิรูปการศึกษา คือ มุ่งความเป็นเลิศ (Excellence) หรือ มุ่งความเสมอภาค (Equality) Thesis : มุ่งความเป็ นเลศิ (excellence)เหตุผล 1. ตอ้ งการคนเก่งมาพฒั นาประเทศ 2. ตอ้ งการเพม่ิ ศกั ยภาพในการแข่งขนั ของ ประเทศไทยในเวทีโลก 9

Antithesis : มุ่งความเสมอภาค (equality) เหตุผล 1. ตอ้ งการความเสมอภาคทางการศึกษา 2. ตอ้ งการความเท่าเทียมระหวา่ งคนรวย คนจน 10

Synthesis 1 : มุ่งความเป็ นเลศิ ควบคู่กบั ความ เสมอภาค เหตุผล 1. ตอ้ งการพฒั นาคนเก่ง 2. ตอ้ งการความเสมอภาค 11

Synthesis 2 : มุ่งความเป็ นธรรม (equity)เหตุผล 1. ตอ้ งการลดช่องวา่ งระหวา่ งคนรวยกบั คนจน 2. ตอ้ งการความเป็นธรรมทางสงั คม 12

ตัวอย่าง 2 : ประเดน็ วิกฤต ควรสอนค่านิยมเสรีนิยม (Liberal values) หรือ ประเพณีนิยม (Traditional values) Thesis : ควรสอนค่านิยมเสรีนิยมเหตุผล 1. เพือ่ ส่งเสริมระบอบประชาธิปไตย 2. เพอื่ ยอมรับคุณค่าของปัจเจกบุคคล 13

Antithesis : ควรสอนค่านิยมประเพณนี ิยมเหตุผล 1. เพ่อื อนุรักษค์ ่านิยมท่ีดีงาม 2. เพอื่ รักษาเอกลกั ษณ์ไทย 14

Synthesis1 : ควรสอนค่านิยมเสรีนิยมควบคู่ กบั ประเพณนี ิยมเหตุผล 1. เพือ่ ส่งเสริมประชาธิไตย 2. เพือ่ รักษาส่ิงดีงาม หรือมรดกทางวฒั นธรรม 15

Synthesis2 : ควรสอนค่านิยมสีเขยี ว (Green values)เหตุผล 1. เพ่ืออนุรักษส์ ิ่งแวดลอ้ มธรรมชาติ 2. เพือ่ ลดภาวะโลกร้อน 16

3. พลวตั การคิดเชิงวพิ ากษ์ (A Dialectic Approach is Dynamic) ขอ้ วินิจฉยั ที่ 3 จากการคิดเชิงวพิ ากษร์ ะดบั ท่ี 1 หรือ รอบท่ี 1จะกลายเป็นข้อวินิจฉัยท่ี 1 ใหม่ ทม่ี ีความซับซ้อน (Sophisticated)ยง่ิ ขึ้น สามารถใชก้ ระบวนการคิดวพิ ากษร์ ะดบั ท่ี 2 หรือ รอบท่ี 2 และระดบั ต่อๆไปอีกไดอ้ ยา่ งต่อเน่ือง 17

ประเด็นวิกฤต / ประเดน็ สาคญั Thesis ความเห็นท่ี 1 New Thesis ความเห็นท่ี 1 ใหม่Antithesis Synthesis New Thesisความเห็นท่ี 2 ความเห็นที่ 3 ความเห็นท่ี 1 ใหม่ New Antithesis New Synthesis ความเห็นที่ 2 ใหม่ ความเห็นที่ 3 ใหม่ New Antithesis New Synthesis ความเห็นท่ี 2 ใหม่ ความเห็นท่ี 318 ใหม่

The End 19