42 ตวั อยา ง เกณฑก ารประเมนิ ประเดน็ การประเมนิ ระดับคณุ ภาพการแตง กาย ดี พอใช ปรับปรงุ แตง กายสะอาดเรยี บรอ ย แตงกายสะอาดเรียบรอย แตงกายไมสะอาดการเขา แถว ถูกระเบยี บสม่ําเสมอ แตไมถกู ระเบียบ ตอ งใหค รู และไมถูกระเบยี บ ตกั เตอื นปฏบิ ัตติ นตามบทบาท เขาแถวตรงเวลา ไมพดู คยุ เขาแถวตรงเวลา ไมพ ดู คุย เขาแถวไมตรงเวลาหนา ที่ ขณะเขาแถว ขณะเขาแถว โดยครตู อง และพดู คยุ ขณะเขาแถวการเปนผูนาํ และ ตกั เตือนสมาชกิ ทีด่ ี ปฏบิ ตั ิหนาท่ีทไ่ี ดรบั ปฏิบตั ิหนา ทท่ี ไี่ ดร บั ไมป ฏิบัตหิ นา ท่ีทไี่ ดรับ มอบหมายไดเ รยี บรอย มอบหมายไดเรียบรอย มอบหมาย ดวยตนเอง โดยมีครูเปน ผใู หคาํ แนะนาํ ปฏิบตั ติ นเปนผนู าํ ท่ดี ี ปฏบิ ตั ติ นเปน ผนู าํ ทด่ี ี ไมป ฏิบตั ิตนเปนผูนําท่ีดี และเปน สมาชกิ ทด่ี ี หรอื เปน สมาชิกท่ีดขี อง หรอื เปน สมาชิกท่ีดี ของกลุม กลมุ โดยมคี รูเปน ผแู นะนํา
43ตวั อยา ง แบบประเมินพฤติกรรมรายบุคคล ประจาํ หนวยการเรียนรู พฤติกรรม รวม ปฏบิ ัติตนตาม การเปนผนู าํ และลําดับท่ี ชอ่ื - สกุล การแตง กาย ระเบยี บแถว บทบาทหนาท่ี เปน สมาชิกท่ีดี ๓๒๑ ๓๒๑ ๑ ๓๒๑๓ ๒ ๑ ๒ ๓ =๓ ๔ =๒ ๕ =๑ ๖ ๗ ๘ ๙ … เกณฑการใหคะแนน ดี ปานกลาง ปรับปรงุ ลงชือ่ ………………………………………………………… (…………………………………….……………….) ………./……………/………
44การตดั สนิ ผลการเรยี น เม่ือครูผูสอนจัดการเรียนการสอนและวัดและประเมินผลในแตละหนวยการเรียนรูจบครบท้ังรายวิชาและประเมินผลปลายป / ปลายภาค (การทดสอบคุณลักษณะ) แลวนําคะแนนทั้ง ๒ สวนมารวมกันเพ่ือตัดสินผลการเรยี น ดงั ตวั อยา งตัวอยาง การตัดสินผลการเรยี นรายวิชาเพิ่มเติมหนาท่ีพลเมอื ง หนวยการเรยี นรู คะแนนเต็ม คะแนนทไี่ ด๑. ……………………………………………………………………………… ๒๕ ๒๐๒. ……………………………………………………………………………… ๒๐ ๑๕๓. ……………………………………………………………………………… ๒๐ ๑๕๔. …………………………………………………….………………………… ๒๕ ๒๐ (๙๐) ๗๐ รวมคะแนนระหวางเรียน (๑๐) ๘ ปลายป/ ปลายภาค (การทดสอบคุณลักษณะ) (๑๐๐) ๗๘* รวม* คะแนนที่นําไปตดั สนิ ผลการเรยี น เม่อื เทยี บกับเกณฑนักเรยี นจะไดผ ลการเรียน ๓.๕การใหร ะดับผลการเรียน การตัดสินเพื่อใหระดับผลการเรียนรายวิชาเพิ่มเติมหนาท่ีพลเมือง สถานศึกษาสามารถใหระดับผลการเรียนดังนี้ ระดับประถมศึกษาปท่ี ๑ - ๓ สามารถใหระดับผลการเรียนหรือระดับคุณภาพการปฏิบัติของผูเรียนเปน ระบบตวั เลข ระบบตวั อกั ษร ระบบรอยละ และระบบที่ใชค ําสําคญั สะทอนมาตรฐาน ระดับประถมศึกษาปท่ี ๔ - ๖ ใหใ ชตวั เลขแสดงระดบั ผลการเรยี นเปน ๘ ระดบั ระดับมัธยมศึกษา ใหใ ชต ัวเลขแสดงระดับผลการเรยี นเปน ๘ ระดบัการรายงานผลการเรียน การรายงานผลการเรียนเปนการสื่อสารใหผูปกครองและนักเรียนทราบความกาวหนาในการเรียนรูของผูเรยี น ซึ่งสามารถรายงานเปน ระดบั คุณภาพการปฏบิ ัติของผเู รียนทส่ี ะทอนผลการเรียนรู ทั้งน้ีสถานศึกษาตองสรุปผลการประเมินและจัดทํารายงานผลการประเมินใหผูปกครองและนักเรียนทราบเปนระยะ ๆหรืออยางนอ ยภาคเรียนละ ๑ ครั้ง
45 ตวั อยาง แบบสรุปผลการประเมนิ ผลการเรยี นรูรายบคุ คล (สาํ หรับคร)ูลาํ ดบั ชอื่ - สกลุ ปฏิบตั ติ นตาม ความเหน็ ผลการเรียนรู ……………… ความเห็น ที่ กฎ ระเบียบ เพม่ิ เตมิ ปฏิบัตติ นตาม ๓๒๑ เพิม่ เตมิ และหนาที่ท่ี บทบาทหนา ที่ ตอ งปฏิบัติตน ในฐานะสมาชกิ ความเหน็ …… ในโรงเรียน ท่ีดขี องหองเรยี น เพิ่มเติม๑ ๓๒๑ และโรงเรยี น๒ ๓๒๑๓๔๕๖๗๘๙… ลงชอ่ื ………………………………………………………… (…………………………………….……………….) ………./……………/………
บรรณานกุ รม 46กลุม Thai Civic Education. (๒๕๕๖). กรอบแนวคดิ หลักสตู รการศึกษาเพ่ือสรางความเปน พลเมือง ในระบอบประชาธปิ ไตยของไทย (Conceptual framework for Thai Democratic Citizenship Education Curriculum). กรุงเทพมหานคร: บรษิ ทั เทคนิค อิมเมท จํากดั .ชยพร กระตา ยทอง. (2552). การพัฒนารายวชิ าเพิม่ เติมภาษาไทยแบบองิ มาตรฐานดว ยกระบวนการ ออกแบบยอนกลับ เพ่ือเสริมสรางความสามารถการวิเคราะหแ ละการอา นเชิงวเิ คราะห ของนกั เรียนมธั ยมศกึ ษาตอนตน . วทิ ยานิพนธด ษุ ฎีบณั ฑิต สาขาวิชาหลักสูตรและการสอน บัณฑติ วทิ ยาลยั จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลยั .ทศิ นา แขมมณี และคณะ. (๒๕๔๒). ทฤษฎีการเรยี นรูเพอื่ พัฒนากระบวนการคดิ . กรุงเทพมหานคร: สํานกั งานคณะกรรมการปฏริ ูปการศึกษาแหงชาต.ิ . (๒๕๔๘). ศาสตรก ารสอนองคค วามรเู พ่ือการจดั กระบวนการเรยี นรทู ม่ี ปี ระสิทธภิ าพ. กรุงเทพมหานคร: สํานกั พมิ พแหง จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย.พระธรรมปฏ ก (ป.อ. ปยุตโฺ ต). (2546). พุทธธรรม. (พิมพครงั้ ท่ี 22). กรุงเทพมหานคร: ธรรมสาร.พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยตุ โฺ ต). (254๙). ประชาธปิ ไตยจรงิ แท. ..คอื แคไหน. กรุงเทพมหานคร: ผลธิ มั ม ในเครอื บริษัท สํานกั พิมพเพ็ทแอนดโฮม จาํ กดั .ภูมพิ ลอดลุ ยเดช, พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหา. (๒๕๕๐). คาํ พอ สอน. ประมวลพระบรมราโชวาทและ พระราชดาํ รสั เกีย่ วกับเดก็ และเยาวชน. กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พกรงุ เทพมหานคร.ราชบัณฑติ ยสถาน. (๒๕๕๔). พจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔. กรงุ เทพมหานคร: บริษทั ศิริวฒั นาอนิ เตอรพริน้ ท จํากัด.วลัย อศิ รางกรู ณ อยุธยา (พานชิ ). (๒๕๕๔). ครสู งั คมศึกษากับการพัฒนาทักษะแกนกั เรยี น.กรุงเทพมหานคร: คณะครศุ าสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. . (๒๕๔๙). ประมวลบทความกิจกรรมพฒั นาผเู รียนสูมาตรฐานการเรียนรู กลุมสาระการเรียนรู สังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม. กรงุ เทพมหานคร: ศนู ยต าํ ราและเอกสารทางวิชาการ จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย. . (๒๕๔๙). หลกั สูตรการศึกษาขน้ั พน้ื ฐานเพ่อื พฒั นาความเปน พลเมืองไทยและพลเมืองโลก: บทบาทสาํ คญั ของกลมุ สาระการเรยี นรสู ังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม. ประมวลบทความ เร่อื ง หลักสตู รและการพัฒนาหลกั สูตรตามแนวปฏิรปู . กรงุ เทพมหานคร: ศูนยตําราและเอกสาร ทางวชิ าการจฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย.ศภุ ณฐั เพมิ่ พูนวิวฒั น และจารวุ รรณ แกวมะโน. (๒๕๕๗). คูม ือการอบรมสรา งจิตสํานกึ พลเมืองสําหรับ เยาวชนระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน . กรงุ เทพมหานคร: สถาบนั พระปกเกลา.สคุ นธ สนิ ธพานท. (๒๕๓๘). การใชวธิ สี อนแบบธรรมสากัจฉาเพือ่ สรางศรทั ธา และวิธีคิดตามหลัก พุทธธรรมแกนกั เรียนชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๓. นนทบรุ .ี วิทยานิพนธการศึกษามหาบัณฑิต แขนงวิชา หลกั สูตรและการสอน สาขาวิชาศึกษาศาสตร มหาวิทยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธริ าช. . (๒๕๕๒). พฒั นาทกั ษะการคิด...พชิ ิตการสอน. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพเลี่ยงเชียง. . (๒๕๕๔). วิธสี อนตามแนวปฏิรูปการศึกษาเพือ่ พฒั นาคุณภาพของเยาวชน. กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พเลี่ยงเชยี ง.สุมน อมรววิ ัฒน. (๒๕๔๙). คา นยิ มศึกษาเพื่อสันติภาพทย่ี ่ังยนื . ประมวลบทความ เรอื่ ง หลักสูตรและ การพัฒนาหลักสูตรตามแนวปฏริ ปู . กรุงเทพมหานคร: ศูนยต ําราและเอกสารทางวชิ าการ จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลยั .
47สาํ นักวชิ าการและมาตรฐานการศกึ ษา. สาํ นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาข้นั พ้ืนฐาน. (2552). ตวั ช้ีวดั และ สาระการเรียนรสู ังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ตามหลกั สตู รแกนกลางการศึกษาขน้ั พื้นฐาน พทุ ธศกั ราช 2551. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพชมุ นุมสหกรณก ารเกษตรแหงประเทศไทย จํากดั . . สาํ นักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพืน้ ฐาน. (2552). แนวปฏิบัติการวัดและประเมินผล การเรยี นรู ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้นั พนื้ ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551. กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พช มุ นุมสหกรณการเกษตรแหง ประเทศไทย จํากัด. . สํานกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขน้ั พืน้ ฐาน. (2552). แนวทางการจดั การเรยี นรู ตามหลักสตู ร แกนกลางการศึกษาข้ันพนื้ ฐาน พทุ ธศักราช 2551. กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พช มุ นุมสหกรณ การเกษตรแหง ประเทศไทย จํากดั . . สํานกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขัน้ พน้ื ฐาน. (2552). แนวทางการจัดกจิ กรรมพัฒนาผูเรียน ตามหลกั สูตรแกนกลางการศึกษาขน้ั พืน้ ฐาน พทุ ธศักราช 2551. กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พช ุมนมุ สหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จาํ กดั . . สาํ นักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพนื้ ฐาน. (2552). แนวทางการพฒั นา การวัดและประเมิน คณุ ลกั ษณะอนั พงึ ประสงค ตามหลกั สูตรแกนกลางการศกึ ษาขัน้ พน้ื ฐาน พทุ ธศักราช 2551. กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พช มุ นุมสหกรณการเกษตรแหง ประเทศไทย จาํ กดั . . สาํ นกั งานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพนื้ ฐาน. (2552). แนวทางการบริหารจดั การหลักสตู ร. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพชมุ นุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย. . สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขนั้ พ้นื ฐาน. (2552). หลกั สูตรแกนกลางการศกึ ษาข้ันพน้ื ฐาน พุทธศักราช 2551. กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พชุมนุมสหกรณก ารเกษตรแหงประเทศไทย จาํ กัด.ASEAN Secretariat, USAID and SEAMEO. (2012). ASEAN Curriculum Sourcebook. USA: Very Memorable, Inc.Department of Education, Science and Training, Australian Government. (2003). Values Education Study Executive Summary, Final Report. Commonwealth of Australia: Australia.Leo, J. D. (2006). Values within EIU/ESD: Reorienting Teacher Education to Address Sustainability & International Understanding. 22-25 August 2006, Penang: Malaysia. (copies)Llewellin, Sandie. (2001) “Planning Lessons and Schemes of work” in Citizenship Learning to Teach Citizenship in the Secondary School. 2nd Edition edited by Liam Gearon, London: Routledge.Ministry of Education, Singapore. (2014). 2014 Syllabus character and Citizenship Education Primary and Secondary. Student Development curriculum Division: Singapore (copies).SEAMEO and UN-HABITAT. (2007). SEAMEO Resource Package: Human Values-based Water, Sanitation, and Hygiene Education. SEAMOLEC Indonesia: Jakarta.Wiggins, G. and McTighe, J. (2005). Understand by design. New Jersey: Pearson Merrill Prentice Hall.
48ภาคผนวก
49 คําอธบิ ายของคาํ หลกั ในจดุ เนน และขอบขา ยรายวชิ าเพ่ิมเติมหนาทพี่ ลเมือง คําหลักตอไปนี้เปนคุณลักษณะของความเปนพลเมืองดีในระบอบประชาธิปไตยที่ครูควรจะจัดการเรียนรูใหผูเรียนไดตระหนัก เห็นความสําคัญ มีความเขาใจที่ถูกตอง คิดอยางมีวิจารณญาณและนําไปปฏิบัติไดอยางถกู ตอ งเหมาะสม คําหลกั คําอธิบายความเปน ไทย - หมายถึง สิ่งที่บง บอกถึงลกั ษณะของคนไทย ศิลปะ วัฒนธรรมความกตญั กู ตเวที ขนบธรรมเนียม และประเพณีของไทย - ผทู ร่ี ักความเปน ไทย คือ ผทู ีม่ คี วามภาคภูมิใจ เห็นคุณคา ชน่ื ชม อนุรกั ษศลิ ปะ ดวยการปฏิบัติตน สบื ทอด และเผยแพรค ุณลักษณะของคนไทย ตลอดจน ศิลปะ วฒั นธรรม ขนบธรรมเนียม และประเพณที ดี่ งี ามของไทยใหคงอยู สืบไป - หมายถงึ การรูคุณและตอบแทนคุณผูมีพระคุณ รวมทัง้ ทรพั ยากรธรรมชาติ และสิง่ แวดลอ ม ทที่ ุกคนไดพึ่งพาอาศยั ในการดํารงชีวติ - เปนคุณธรรมสําคญั อยางหน่ึงของความเปน มนุษย เพราะมนษุ ยต องพ่ึงพา ซึง่ กนั และกนั รวมทงั้ ตองพง่ึ พาทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ ม เพ่ือให สามารถดํารงชีวติ อยูไดดวยดี - การตอบแทนคุณผูมีพระคณุ ไดแ ก การเช่ือฟงและปฏิบตั ิตามคําแนะนาํ ส่งั สอน ใหค วามเคารพยกยอง ชว ยเหลือและเอาใจใสด แู ล - การตอบแทนคุณของทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอม ไดแ ก การใช ทรพั ยากรธรรมชาติอยา งประหยัดและคุม คา การดูแลรกั ษาและไมทาํ ลาย ส่งิ แวดลอ ม - ศลิ ปะ มคี วามหมายกวา งครอบคลมุ การแสดงออก และการสรา งสรรค ทุกดานของมนุษย กูรดู านศิลปะหลายคนไดใหความหมายของ “ศลิ ปะ” ไวต า ง ๆ กัน ดังนี้ ๑. ศิลปะ คือ ส่งิ ท่ีสรางสรรคขึน้ จากการเลียนแบบธรรมชาติ ๒. ศลิ ปะ คือ การแสดงออกเก่ยี วกับ ความเชื่อ ความศรทั ธา ความงาม ๓. ศิลปะ คือ การถายทอดความรูสกึ โดยใชสดั สวน รปู ทรง และ ความกลมกลนื ขององคป ระกอบตาง ๆ ๔. ศิลปะ คือ ความชาํ นาญในการถา ยทอดประสบการณ และจินตนาการ ใหเ ปน วตั ถุทีม่ ีสุนทรียภาพ - ศิลปะไทยมเี อกลกั ษณเ ฉพาะ มคี วามงดงาม ทีช่ าวตางชาติชนื่ ชม มหี ลายแขนง เชน สถาปต ยกรรมในการสรางวดั วงั จิตรกรรมไทย หัตถกรรมไทย ดนตรี นาฏศิลป เปน ตน
คาํ หลัก 50วัฒนธรรม คําอธิบายขนบธรรมเนยี มประเพณี - วฒั นธรรม หมายถึง ลักษณะทีแ่ สดงถงึ ความเจรญิ งอกงาม อันเปน แบบแผน ในการประพฤติปฏบิ ัติ และการแสดงออกซง่ึ ความรูสึกนึกคิดของคนในสังคม เดียวกนั เปน สิง่ ทเี่ กดิ จากการสงั่ สม เลอื กสรร ปรบั ปรุงแกไข จนถือวา เปนส่ิงดีงาม เหมาะสมกบั สภาพแวดลอ ม และมกี ารสบื ทอดเปน มรดกทางสังคม - ยเู นสโกแบงมรดกทางวฒั นธรรมเปน ๒ สว น คือ มรดกทางวัฒนธรรมทจี่ ับตอง ได เชน โบราณสถาน โบราณวัตถุ และมรดกทางวฒั นธรรมที่จับตองไมได อันเปนเร่ืองเก่ียวกับภูมปิ ญญา ระบบคณุ คา ความเชอื่ พฤติกรรมและวถิ ีชีวิต - วัฒนธรรมมคี วามสาํ คญั ตอ การดาํ รงอยขู องความเปน ชาติ ชาติท่ีไมม ี วฒั นธรรมของตนเองจะคงความเปนชาตอิ ยูไมได ในอดีต จนี เคยถูกชาวตาด เขายดึ ครอง และตัง้ ราชวงศห งวนขึ้นปกครอง แตกถ็ ูกชาวจนี ซงึ่ มีวฒั นธรรม ทส่ี ูงกวา กลนื เปนชาวจีนจนหมดสิ้น - วัฒนธรรมในแตล ะสงั คมอาจคลา ย หรอื แตกตา งกันได กเ็ นือ่ งมาจาก ความเช่อื เช้อื ชาติ ศาสนา และถนิ่ ที่อยู สังคมที่ประกอบดวยผคู น อนั หลากหลายทเี่ รียกวา พหุสังคม ยอ มมีความแตกตา งหลากหลาย ทางวัฒนธรรมดวยเชน กนั การอยูรว มกันในสงั คมที่มีความหลากหลายเชน นี้ จึงตองมีความเขาใจซงึ่ กันและกัน ใหเ กยี รตแิ ละเคารพซึ่งกันและกนั ดว ย - วฒั นธรรมมีการเปลี่ยนแปลงได เน่ืองจากสถานการณที่เปล่ียนแปลงไป และ การแลกเปล่ียนทางวัฒนธรรม โดยเฉพาะปจจบุ นั ท่เี ทคโนโลยีการสื่อสาร มคี วามเจริญกาวหนา การเล่ือนไหลทางวัฒนธรรมจึงแพรกระจายไปอยางรวดเร็ว การเลือกรับวัฒนธรรมอยา งมีวิจารณญาณจึงเปน สิ่งจําเปน ไมควรรบั วัฒนธรรม ตามกระแสนยิ ม แตควรเลือกรับเฉพาะสิ่งทมี่ คี ุณคาตอการดําเนนิ ชีวติ - เปน คําทีใ่ ชเ รียกรวมกัน หมายถงึ สงิ่ ท่คี นในสังคมหน่ึง ๆ นิยมประพฤตปิ ฏบิ ัติ ตอเนือ่ งกนั มา เพราะถือวา มีคุณคาท่ีกอใหเ กิดความสขุ ความเจริญแกชีวิตและ สังคม ขนบธรรมเนยี มประเพณขี องไทย เชน การมสี ัมมาคารวะตอผใู หญ ชายไทย ตองเปนผูนาํ ครอบครวั หญิงไทยตองมีกริ ยิ ามารยาทเรยี บรอ ย หญงิ ไทยตอง รักนวลสงวนตวั ไมย อมรับการแสดงความรสู ึกทางเพศอยา งเปด เผยในท่ีสาธารณะ คนไทยถอื วาศรี ษะเปนของสงู สวนเทาเปนของต่าํ การลงแขกชวยงานตาง ๆ - ขนบธรรมเนยี มไทยที่เกยี่ วกับศีลธรรม จรรยาเปนส่ิงทม่ี คี ุณคา ตอสงั คม ผใู ดฝา ฝน ถือวา ละเมิดกฎของสงั คม ถือเปน ความผิด ความชวั่ เชน การที่ ชาวไทยพทุ ธแสดงกิริยาลบหลดู ูหมิ่นพระพทุ ธรูป ศาสนสถาน และ ศาสนวัตถุ สวนขนบธรรมเนียมไทยบางเรื่องอาจไมเ ครงครัด ผูที่ไมทําตาม ขนบธรรมเนียมอาจถกู มองวาไมมีการศึกษา ไมมสี มบัติผูดี เชน แตง กาย ไมถ ูกกาลเทศะ ปฏบิ ัติตัวไมเ หมาะสมกบั กาลเทศะ - ประเพณีไทยซึ่งเปน ท่รี ับรแู ละชน่ื ชมของชาวตา งชาติ เชน สงกรานต ลอยกระทง แหเทยี นพรรษา บญุ บ้ังไฟ นอกจากน้ียงั มีประเพณีในทอ งถ่ิน ตาง ๆ ทเี่ ปน เอกลักษณของทองถ่นิ นั้น อนั เปน สง่ิ ท่ีนักทองเทยี่ วตา งชาติ ซึง่ สนใจดา นวฒั นธรรมชนื่ ชอบ เชน แหเทียนพรรษา จ.อุบลราชธานี ผตี าโขน จ.เลย ปอยสา งลอง จ.แมฮ อ งสอน
51คาํ หลกั คําอธบิ ายภูมปิ ญญาทองถิ่น หมายถงึ องคความรู ความสามารถ เทคนิคของผูค นในแตล ะทองถิน่ ที่นํามาใชใ นการแกปญ หาและพฒั นาการดําเนนิ ชวี ิตไดอยา งเหมาะสม กับยุคสมยั ทส่ี บื ทอดมาอยางตอ เนอ่ื งภูมิปญญาไทย - หมายถึง องคความรู ความสามารถ เทคนิคของคนไทย ทนี่ ํามาใช ในการแกป ญ หาและพัฒนาการดําเนนิ ชีวิตไดอ ยางเหมาะสมกับยุคสมยั ทีส่ ืบทอดมาอยางตอเนอื่ ง อนั เปน ทยี่ อมรบั ในระดับชาติ - ลกั ษณะทส่ี ําคญั ของภูมิปญญาไทย คือ ๑. เปนท้ังความรู ทักษะ ความเช่อื และพฤติกรรม ๒. แสดงถงึ ความสัมพันธระหวางคนกับคน คนกบั ธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม คนกบั สิง่ เหนือธรรมชาติ ๓. เปน กิจกรรมทุกอยางในวิถีชีวติ ของคนไทย ๔. เปน เรื่องการแกปญ หา การจัดการ การปรับตวั เพื่อความอยรู อดในการ ดาํ เนินชวี ิต ๕. มีการเปลย่ี นแปลงใหเหมาะกบั ยุคสมัยความรกั ชาติ ความรกั ชาติ การแสดงออกถึงความรักชาติ มดี ังน้ี ๑. การแสดงความเคารพ และปฏิบตั ติ นอยางเหมาะสมตอสัญลักษณ ทเี่ กยี่ วกับชาติ เชน รองเพลงชาติ ยนื ตรงเคารพธงชาติ ประดับธงชาตถิ กู ตอง ตามระเบียบทร่ี าชการกําหนด ๒. การเปน พลเมอื งดี และธํารงรกั ษาไวซึง่ ความเปนชาติไทย เชน เสยี ภาษี เคารพกฎหมาย บํารงุ รักษาและไมทําลายสาธารณสมบตั ิ ใชสทิ ธเิ ลือกต้งั สอดสอ งการกระทาํ ท่ีจะทําลายความมน่ั คงและความสงบเรียบรอยของชาติ บานเมืองยึดมน่ั ในศาสนา การยดึ มัน่ ในศาสนา คือ การศึกษาหลักธรรมคาํ สอนใหเ ขา ใจอยางถองแท ปฏบิ ตั ติ นตามหลกั ธรรมคําสอนของศาสนาที่ตนนับถือ และทาํ หนา ที่ เปนศาสนกิ ชนท่ดี ีในการทาํ นุบาํ รงุ และปกปองคุมครองศาสนาเทิดทูนสถาบนั พระมหากษัตรยิ การเทิดทนู สถาบันพระมหากษัตริย คือ ๑. การแสดงความเคารพ และปฏบิ ัติตนอยางเหมาะสมตอองคพ ระมหากษัตรยิ และพระบรมวงศานุวงศ ๒. การแสดงความเคารพ และปฏิบตั ิตนอยางเหมาะสมตอสัญลกั ษณทเ่ี ก่ียวกับ สถาบันพระมหากษตั รยิ ๓. ซาบซึง้ ในพระราชกรณยี กิจ และนอมนําแบบอยางของพระราชจริยวัตร พระราชดาํ รัส หลักการทรงงาน ตลอดจนหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง มาใชใ นการดาํ เนินชีวิตและการงาน เพ่ือความสขุ ความเจรญิ ของตนเอง สงั คม และประเทศชาติ ตลอดจนเผยแพรใหเปนที่ปรากฏแกสังคม
52คาํ หลัก คาํ อธบิ ายความมีวินัยในตนเอง หมายถึง ระเบยี บในการดําเนินชีวิต ในทน่ี จ้ี าํ กดั เฉพาะเรื่อง ความซือ่ สัตย สจุ รติ ความขยนั หมนั่ เพยี รและอดทน การใฝหาความรู ความตง้ั ใจปฏบิ ัติ หนา ที่ และการยอมรับผลท่ีเกิดจากการกระทําของตนเอง อันเปน คณุ ลักษณะสาํ คัญที่ตองการปลกู ฝงใหเกิดข้ึนในคนไทย เพือ่ ใหเ ปน คนดี มคี วามรูแ ละความสามารถ เพอื่ ความสขุ ความเจริญในชวี ิต และเปน กาํ ลงั สําคัญในการพฒั นาประเทศชาติความซ่ือสัตยสุจริต - หมายถึง การยดึ มั่นในความถูกตอง การประพฤติตามความเปน จรงิ และความถกู ตองตอตนเอง ผอู ่นื และประเทศชาติ ท้งั ทางกาย วาจาและใจ เชน ทําตามสัญญาที่ใหไ วตอ ตนเองและผูอื่น พูดความจรงิ ไมน าํ ส่งิ ของ ของผูอ่นื (ท่ีเจา ของไมอนญุ าต) หรอื ของสว นรวมมาเปน ของตน การหลกี เล่ียงทจ่ี ะปฏิบัตติ ามกฎหมาย - ผทู มี่ คี วามซอ่ื สัตยสจุ ริตจะประสบความสําเรจ็ และความเจริญในชวี ิต และการงาน เปน ที่ไวว างใจ อยูร ว มกับผูอ ่ืนได และเปนพลเมอื งดีของ ประเทศชาติความขยนั หมั่นเพยี รและอดทน - หมายถึง การทําหนาที่การงานดวยความพยายาม เขม แข็ง อดทน ไมทอถอย เปน คุณธรรมจรยิ ธรรมทีน่ าํ ไปสูความสาํ เร็จใฝหาความรู - หมายถึง ความต้ังใจแสวงหาความรจู ากแหลง เรียนรูตาง ๆ ท่เี ชื่อถือได อยางสมา่ํ เสมอ - การใฝห าความรเู ปนคุณสมบตั ขิ องผูท่ีพฒั นาตนเองอยตู ลอดเวลา เพอ่ื ใหมี ความรู ความสามารถ รเู ทา ทันการเปลี่ยนแปลง เพื่อปรับตัวและพง่ึ ตนเองได ในการดําเนนิ ชีวิตและการงานความต้งั ใจปฏิบัติหนา ท่ี - หมายถงึ ความเอาใจใส มงุ มนั่ ในการทําหนาท่ีของตนใหเ กดิ ผลสําเร็จ และ ผลดีตอ ตนเอง สงั คม และประเทศชาติการยอมรับผลที่เกิดจาก - หมายถึง ความรบั ผดิ ชอบในผลทเี่ กดิ ข้ึนจากการกระทําของตน เมื่อเกดิการกระทาํ ของตนเอง ผลเสียหายก็ไมโยนความผดิ ใหแกผ ูอน่ื นอ มรบั ความผิดพลาด แลว นํามา พจิ ารณาไตรตรอง เพ่ือปรบั ปรุงแกไขมิใหเกดิ ความเสยี หาย หรอื ความผดิ พลาดขึน้ อีก ผูท่มี ีความรับผิดชอบควรพจิ ารณาไตรตรองใหรอบคอบ ถงึ ความดีงาม ความถกู ตองเหมาะสม ผลดแี ละผลเสยี ทจี่ ะเกิดข้ึน กอนที่จะ ตัดสินใจกระทําการใด ๆ
53คาํ หลัก คาํ อธิบายระบอบการปกครอง - ประเทศที่ปกครองดวยระบอบประชาธปิ ไตยอนั มีพระมหากษตั รยิ ทรงเปน ประมขุแบบประชาธิปไตย หมายถงึ ประเทศท่ีใชร ะบบรัฐสภา (Parliamentary System) โดยท่พี ระมหากษตั รยิ อันมี มพี ระราชอํานาจในฐานะที่ทรงเปน ประมุขเทานัน้ สว นอาํ นาจนิตบิ ญั ญัตแิ ละอาํ นาจบริหารนน้ัพระมหากษัตริย เปน ของประชาชนทีเ่ ลือกและมอบอาํ นาจใหตวั แทนใชอ าํ นาจแทน แตตองใชอํานาจทรงเปนประมขุ ในพระปรมาภไิ ธยของพระมหากษัตรยิ เนื่องจากประชาชนเห็นความสาํ คัญของสถาบัน(Constitutional พระมหากษัตริย เพราะการบัญญัติกฎหมาย การออกคําส่งั การบรหิ ารราชการในนามของMonarchy) ประชาชนดว ยกันเอง อาจไมไดรับการยอมรบั เทา ทคี่ วร หรืออาจขาดเอกภาพในการปกครอง ประเทศไดหลกั อาํ นาจอธิปไตย - ประชาธิปไตยหมายถึงระบอบการปกครองที่ถือมตปิ วงชนเปน ใหญ การถือเสียงขางมากของปวงชน เปน ใหญ (พจนานุกรมฉบับราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔) เพราะประชาธิปไตยต้งั อยูบ นหลัก(Popular ปรชั ญามนุษยนยิ มที่เชอื่ วามนุษยมคี ุณคา มีศกั ด์ิศรี มีคุณภาพ สามารถทีจ่ ะปกครองกนั เองไดSovereignty) ไมควรท่ีจะใหอาํ นาจสงู สดุ ในการปกครองประเทศไปอยูก บั ใครคนเดยี ว หรือกลมุ คนสวนนอ ย กลุมเดียว หากแตควรทีจ่ ะใหประชาชนทุกคนมสี ว นในการกําหนดความเปน ไปของสังคม และประเทศชาติรว มกัน คงเปนไปไมไ ดทจี่ ะใหทกุ คนมีความคดิ เหน็ เหมือนกนั หมดทุกคน หากกลมุ หน่งึ มคี วามคิดเหน็ อยางหน่งึ แตอีกกลุมหน่ึงมคี วามคิดเหน็ อีกอยางหน่งึ บางคร้ัง การกําหนดความเปนไปของสังคมและประเทศชาติจําเปน ตองเลือกทจ่ี ะปฏบิ ตั อิ ยางใดอยางหนง่ึ เทานั้น ดงั น้ันสังคมและประเทศท่เี ปน ประชาธิปไตยจงึ ตองใหส มาชิกทกุ คนในสังคมลงมติ เพอื่ ใหทราบความคดิ เหน็ ของคนสวนใหญ และนํามาใชเ ปนแนวทางในการกําหนดความเปนไป ของสังคมและประเทศชาติคารวธรรม- เห็นคณุ คา - เดมิ มนษุ ยก ีดกัน รังเกยี จเดียดฉนั ท เอารดั เอาเปรยี บ ขมเหงรงั แก ทํารา ยประหตั ประหารกนัและเคารพศกั ด์ศิ รี เมื่อมนุษยม ีอารยะขน้ึ จงึ ไดเห็นความสาํ คญั ของการปฏิบตั ติ อกันโดยคาํ นึงถึงคุณคาและศักดิ์ศรีความเปน มนุษย ความเปนมนุษยและสทิ ธมิ นุษยชน หรือทีไ่ ทยเราเรยี กวา “เห็นคนเปนคน” นัน่ เอง ในอดีตและสิทธมิ นษุ ยชน สังคมตะวันตกมีการทาํ รา ยกันอยางปาเถื่อนมาก จงึ ตระหนักในเรื่องนส้ี ูง การเห็นคุณคาและ เคารพศกั ดิ์ศรีความเปน มนุษยแ ละสทิ ธิมนุษยชนหมายถึงการยอมรบั วามนุษยทุกคน ทกุ เชอ้ื ชาติ ลวนมคี ุณคา มีศักดิ์ศรี และมีสทิ ธขิ ั้นพื้นฐาน เชน ความเสมอภาคของบุคคล สทิ ธใิ นรางกายและ ชีวิต สทิ ธใิ นการศกึ ษา สิทธทิ างสาธารณสุข สทิ ธิในการยตุ ิธรรม สทิ ธิในทางศาสนา สทิ ธิทางการเมือง สิทธใิ นการแสดงความคดิ เหน็ ทัง้ นี้ประเทศสมาชิกองคการสหประชาชาติ ไดร บั รองปฏญิ ญาสากลวาดวยสทิ ธมิ นุษยชน (Universal Declaration of Human Right – UDHR) เม่ือวันที่ ๑๐ ธันวาคม ค.ศ. ๑๙๔๘
54 คําหลัก คําอธบิ าย - ใชส ิทธิ - สิทธิ หมายถงึ อาํ นาจอนั ชอบธรรม เชน บุคคลมีสิทธิและหนาทีต่ ามรัฐธรรมนูญ เขามีสิทธิโดยไมล ะทิ้งหนา ท่ี ในทีด่ นิ แปลงน้ี หรอื อาํ นาจท่ีกฎหมายรบั รองใหก ระทาํ การใดๆ โดยสุจรติ ไดอยา งอิสระ แตตอง - ใชเสรีภาพ ไมก ระทบกระเทือนถึงสทิ ธิของคนอ่นื (พจนานุกรมฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔)อยา งรบั ผิดชอบ - ระบอบประชาธิปไตยทีม่ ีหลักการพ้ืนฐานสําคญั ท่วี า มนษุ ยม ศี กั ดิ์ศรี มคี ุณคา จึงใหประชาชน มสี ิทธิและเสรภี าพมาก ทั้งนี้ ก็เพื่อใหประชาชนมสี วนรวมพัฒนาสงั คมและประเทศชาตใิ นฐานะ - ซ่อื สตั ยสจุ ริต เจาของอํานาจสงู สุด แทนท่ีจะมีสว นรว มไดเพยี งในฐานะผูใตป กครองเทาทผ่ี ปู กครองจะอนุญาตและมคี วามโปรงใส ใหเ ทานั้น - หลายครัง้ คนสวนใหญม ักคดิ ถึงสิทธทิ จี่ ะได สทิ ธทิ ่จี ะมีเพียงดา นเดียว แตสิทธิในระบอบ ประชาธปิ ไตยนนั้ ประชาชนมีสทิ ธทิ ่ีจะใหสงิ่ ท่ดี ี ส่ิงท่ีมปี ระโยชนตอ สังคมและประเทศชาติ ดว ย ซ่งึ กค็ ือหนาท่ี สิทธิและหนาท่เี ปนสิ่งทต่ี องอยคู ูกนั อยางสมดุลเสมอ บคุ คลยอมไมอาจ มีสทิ ธไิ ดหากไมทาํ หนาท่ี - เสรีภาพ หมายถึง ความสามารถทจี่ ะกระทาํ การใดๆ ไดตามทีต่ นปรารถนาโดยไมมีอุปสรรค ขัดขวาง เชน เสรภี าพในการพดู เสรภี าพในการนบั ถือศาสนา ความมสี ทิ ธิทจี่ ะทําจะพูดได โดยไมละเมิดสิทธขิ องผูอ่นื (พจนานกุ รมฉบับราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔) - ในระบอบเผด็จการประชาชนมกั จะถูกจาํ กัดเสรภี าพ พอเปล่ยี นมาเปนระบอบประชาธิปไตย คนท่ัวไปมักเขาใจวาบคุ คลยอมมีเสรภี าพไดอ ยางเต็มทจี่ ะทําอะไรก็ไดตามใจชอบ การใชเ สรภี าพ ของบุคคลนัน้ อาจไปกระทบ หรือละเมิดตอ เสรภี าพของบคุ คลอื่นได หรืออาจกลา วไดว า การใชเสรีภาพตอ งมีความรับผิดชอบกาํ กบั อยูด วยเสมอ อันหมายถึงความรบั ผดิ ชอบตอตนเอง และผูอ่ืน - ประชาชนในระบอบประชาธิปไตยจึงตองเขา ใจถงึ หลักการทว่ี า “ใชสทิ ธแิ ตไมล ะทง้ิ หนาที่” และ “ใชเ สรีภาพอยา งรบั ผดิ ชอบ” แตมิไดห มายความวา เสรีภาพของคนอ่นื ทําใหเราตองมี เสรีภาพนอ ยลงแตอยางใด เพราะมนษุ ยที่มีอยคู นเดยี วและมีเสรีภาพทจ่ี ะทําอะไรก็ไดตามใจ ชอบท้ังหมดไมม ีอยูจรงิ มีแตมนุษยท ่ีอยูรวมกบั คนอืน่ เพราะมนษุ ยเปน สิ่งมีชวี ติ ทต่ี องพึ่งพา อาศยั กัน มนุษยจ งึ ตองอยูรว มกนั เปน สังคม ประชาชนในระบอบประชาธิปไตยพึงยนิ ดีท่ีจะใช เสรีภาพของตนเพ่ือใหค นอืน่ ไดใ ชเสรภี าพเทา เทียมกบั ตน - สภาพทบ่ี ุคคลมเี สรภี าพท่จี ะทาํ อะไรก็ไดต ามใจชอบโดยไมจํากัดนั้นเปนลกั ษณะของอนาธปิ ไตย ซงึ่ มาจากคาํ วา “อน” ทแ่ี ปลวาไมมี และคําวา “อธิปไตย” ที่แปลวาอํานาจสงู สดุ “อนาธิปไตย” จงึ หมายถงึ สภาวะท่ีไมมีอาํ นาจสงู สดุ ทุกคนใหญหมด ใครจะทาํ อะไรก็ไดตามใจชอบ นา จะเปน ภาวะทีจ่ ลาจล สบั สน วนุ วายเปนอยางยิ่ง ดงั น้นั จะเหน็ ไดวา การเขา ใจวา ประชาชนควรมี เสรีภาพทีจ่ ะทําอะไรก็ไดตามใจชอบนั้นคืออนาธปิ ไตย ไมใชประชาธิปไตย - ซ่ือสตั ย หมายถึง ประพฤติตรงและจรงิ ใจ ไมคิดคดทรยศ ไมค ดโกงและไมห ลอกลวง สจุ ริต หมายถึง ความประพฤติชอบ (พจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔) ความโปรงใส (Transparency) ในทีน่ ้ีหมายถึงการเปดเผยความจริง ความพรอ มที่จะถกู ตรวจสอบไดท้ังนเี้ พื่อใหเ กิดการทจุ ริตไดยาก คนในระบอบประชาธปิ ไตยตองซื่อสตั ยส ุจริต และมคี วามโปรง ใสดว ย มใิ ชเพยี งเรียกรองใหผ ูอน่ื ซอ่ื สตั ยส ุจรติ และมคี วามโปรง ใสเทา นั้น
55คําหลกั คําอธบิ าย- ยึดหลัก - เสมอภาค หมายถึง มสี วนเทากนั เทาเทยี มกันความเสมอภาค - ยุตธิ รรม หมายถึง ความเทยี่ งธรรม ความชอบธรรม ความชอบดวยเหตผุ ล เท่ียงธรรมและความยตุ ิธรรม ไมเ อนเอยี งเขาขางใด ชอบดวยเหตผุ ล (พจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔) - ประชาชนในระบอบประชาธปิ ไตยยอ มมคี วามเสมอภาคในความเปน มนุษย เชน สทิ ธิ ทางการเมอื งการปกครอง สทิ ธิเลอื กตงั้ สิทธิในฐานะมนษุ ยหรือท่ีเรยี กวา สทิ ธมิ นุษยชน ความเสมอภาคในฐานะท่ีเปนมนุษย ความเสมอภาคในโอกาสทางการศึกษา การเมือง เศรษฐกจิ สงั คม เปนตน - การมีความเสมอภาคนน้ั มิไดห มายความวา ประชาชนในระบอบประชาธปิ ไตยจะตอ งมี ความเสมอภาคเสมอภาคกันทุกเรอ่ื งท้ังหมด ความเสมอภาคนี้หมายถึงความเสมอภาคกัน ในฐานะมนษุ ย แตป ระชาชนในระบอบประชาธิปไตยอาจมีบทบาท หนา ที่ทีแ่ ตกตา งกันได เชน ครูยอมมีความเสมอภาคกบั นักเรียนในฐานะที่เปนมนุษย และในฐานะทเี่ ปน พลเมือง แตก ารท่ีครเู ปนผทู าํ หนา ท่สี อน มอบหมายภารกจิ การเรียน วัดและประเมนิ ผลผูเ รยี น และ นกั เรียนเปน ผเู รียน รบั มอบภารกิจการเรยี น รับการวดั และประเมนิ ผลจากครูนัน้ มิได หมายความวาครูกบั นกั เรียนไมเสมอภาคกันสามคั คธี รรม - ภราดรภาพ หมายถึง ความเปน ฉนั พีน่ องกัน- ยดึ หลัก - ปรองดอง หมายถึง ออมชอม ประนีประนอม ยอมกัน ไมแกงแยงกัน ตกลงกนั ดวยภราดรภาพ ความไกลเ กลีย่ ตกลงกันดว ยไมตรีจิตปรองดอง สมานฉันท - สมานฉันท หมายถึง ความพอใจรว มกัน ความเหน็ พองกัน (พจนานุกรมฉบับราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔) - ความเสมอภาคในระบอบประชาธปิ ไตยนนั้ ตองเปนความเสมอภาคท่ียึดหลักความยดึ เหนี่ยว กันในสงั คม (Social Coherence) ไมใชความเสมอภาคแบบตวั ใครตวั มัน (Individualistic) หรอื ความเสมอภาคแบบไมย อมเสยี เปรยี บกนั ถาคนหน่ึงได ๕ สวน คนอื่น ๆ กต็ อ งได ๕ สวน เทา กัน นอยกวานเ้ี ปน ไมย อมกนั ตองแยงชงิ กนั ขดั แยง ทะเลาะเบาะแวง กนั แตเสมอภาค ในระบอบประชาธปิ ไตยน้หี มายถงึ สขุ ทุกขเ สมอกนั หากใครในสงั คมมีความสขุ คนอนื่ ๆ กพ็ รอมที่จะสุขดว ย และหากใครในสงั คมมีความทกุ ข คนอ่ืน ๆ กพ็ รอมทจ่ี ะทุกขดวย พรอมทีจ่ ะชว ยกันทงั้ ยามสุขและทุกข ไมเลือกท่ีรกั มักท่ชี งั ไมก ดี ก้ันกัน มใิ ชคอยแตจะอจิ ฉา ริษยา ไมใ หใครไดเปรยี บใครอยตู ลอดเวลา ท้งั หมดน้ีก็คือหลกั ภราดรภาพในระบอบ ประชาธิปไตยนัน่ เอง ซึง่ ก็คอื ความเปนพ่นี องกนั ไมแบงแยกรงั เกยี จเดยี ดฉันทกนั มีความสมคั รสมานรักใครกลมเกลยี วกนั (Solidarity) - ประชาชนในระบอบประชาธปิ ไตยตองยดึ หลักการประสานกลมกลืน (Harmony) คือ การกา วไปดว ยกนั ทํางาน และพฒั นาไปพรอมกัน ดวยสํานกึ ความเปนอันหนึ่งอันเดยี วกัน ของสังคม ไมใชจ ําใจตองประนีประนอม ยอมลดราวาศอกใหกัน อันอาจเปนความจาํ เปน ตอ งอยรู วมกันที่ไมย ง่ั ยนื
56คําหลัก คําอธบิ าย* แตกตา ง - ประชาชนในระบอบประชาธปิ ไตยไมจําเปน ตองมีความคิดเห็น มคี วามปรารถนาตองการแตไมแตกแยก เหมือนกนั ทกุ เรื่อง ตรงกันขาม ระบอบประชาธิปไตยตองการคนท่ีมีความคิดเหน็ ทแ่ี ตกตาง หลากหลาย เพราะอาจจะทาํ ใหไ ดท างเลือกทีด่ ีทสี่ ดุ ของสงั คมก็ได และถา ไมม ีความคดิ เห็น ทีแ่ ตกตางหลากหลาย สังคมโลกก็อาจจะไมพฒั นาเลย เชน อาจจะยังเช่ือวา โลกแบนและเปน ศูนยกลางของจักรวาลอยกู ็ได ประชาธิปไตยจึงไมหลบหนคี วามขดั แยง หากแตประชาชน ในระบอบประชาธิปไตยจะตองชวยกนั ทาํ ใหความขัดแยงน้ันนําไปสกู ารสรางสรรค - ตามหลกั ประชาธิปไตยสากล หามไมใหเ ลือกปฏิบัตโิ ดยไมเ ปนธรรมตอ บุคคลเพราะเหตุ แหง ความแตกตางในเรอ่ื งถิ่นกําเนดิ เชอ้ื ชาติ ภาษา เพศ อายุ ความพิการ สภาพทางกาย หรอื สขุ ภาพ สถานะของบุคคล ฐานะทางเศรษฐกจิ หรือสงั คม ความเช่อื ทางศาสนา การศึกษาอบรม หรือความคิดเห็นทางการเมือง- ใชห ลักสันติวิธี - สันติวิธี หมายถึง วธิ ีทจ่ี ะกอใหเ กิดความสงบ (พจนานุกรมฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔) - จดุ มุงหมายสาํ คญั ประการหนึ่งของประชาธปิ ไตยกเ็ พ่ือใหประชาชนไมตองทะเลาะ ทาํ ราย ประหัตประหารกนั ดว ยความรุนแรงอนั อาจนํามาซ่ึงความไมสงบสขุ แตกแยกกนั ทว่ั ไป ดังนั้น ประชาชนในระบอบประชาธิปไตยตอ งเรยี นรูทจี่ ะใชห ลกั สันติวิธดี วย- ยึดหลักเสยี ง - ฝายทเ่ี ปนเสยี งขางมาก ไมควรใชเสยี งขางมากละเมิดสทิ ธิและเสรีภาพข้ันพ้นื ฐานของฝายเสยี งขา งมากและเคารพ ขา งนอ ย ดงั ที่เรยี กวา “ปกครองโดยเสียงขา งมากและเคารพสทิ ธิของเสยี งขางนอย (Majority Ruleสทิ ธิของเสยี งขางนอ ย and Minority Rights)” เชน ฝา ยเสยี งขา งมากไมพ ึงใชม ติเพื่อจดั สรรงบประมาณใหแกพ้ืนทข่ี อง(Majority Rule and พวกตนโดยไมคาํ นงึ ถึงความเดอื ดรอ นและความจําเปน ของคนสว นนอ ยMinority Rights)- เห็นความสําคัญ - ประชาชนในระบอบประชาธปิ ไตยตองรูจักแยกแยะประโยชนข องสว นตวั กบั ประโยชนของในประโยชนข อง สวนรวม ตามปกติคนสวนใหญม กั เหน็ ประโยชนข องสวนตนเปนสาํ คัญ แตในการอยูรว มกันสว นรวม ในสงั คมทุกคนตองเห็นความสําคญั ในประโยชนข องสวนรวม เชน แมวา ผสู มัครรบั เลือกต้ัง จะหยบิ ยื่นประโยชนใ หแกเราเปนการสวนตวั แตในการใชสิทธเิ ลอื กตัง้ เราตอ งยึดหลกั ประโยชน ของสวนรวมเปน สําคัญ- มจี ิตสํานึก - ประชาธปิ ไตยตงั้ อยบู นพืน้ ฐานการอยรู ว มกันในสงั คม คนในระบอบประชาธปิ ไตยจึงตอ งมีรวมหมู (Team สาํ นึกความเปน กลมุ เปน สังคมเดยี วกนั เสมอ สามารถทํางานรว มกบั ผอู ืน่ ได และพรอมท่ีจะรบัSpirit) และทํางาน ผลทอ่ี าจเกิดข้นึ ไดร วมกัน (Accountability)เปนหมคู ณะ (TeamWorking)- มจี ิตสาธารณะ - ประชาธปิ ไตยเปน เร่ืองของทุกคนในสังคมและสังคมจะอยูรว มกนั อยางผาสุกไดนน้ั ทุกคน(Public-Mindedness) นอกจากจะมชี ีวติ สวนตัวของแตละคนแลว ทุกคนยงั ตองเสียสละ พรอมท่ีจะเสนอตวั ชวยกันและการมีจิตอาสา รับผดิ ชอบในกิจการทเ่ี ปนสาธารณะ ท้งั ในครอบครัว โรงเรียน ชุมชน สงั คม ประเทศชาติ และ(Volunteerism) ประชาคมโลกการมีสวนชวยในการพฒั นาครอบครัวโรงเรียน ชุมชน สังคมและประเทศชาติอยางยั่งยนื
57คาํ หลกั คําอธบิ ายปญ ญาธรรม- ยึดหลกั เหตุผล - การใชเสียงขางมากนน้ั อาจบอกไดแ ตความชอบ ความพึงพอใจ ความตอ งการ แตไมส ามารถความจรงิ และ ตดั สินความจริง ความถูกตองไดท ั้งหมด ดงั น้นั ประชาธิปไตยทด่ี จี ําเปนตองต้งั อยูบ นหลักความถูกตอง ความจรงิ ความถูกตอง ความดีงาม หรือหลกั ธรรมาธิปไตย ดว ยเหตนุ เ้ี สียงขางมากในระบอบ ประชาธปิ ไตยจงึ จําเปนตองรับฟงเสียงขางนอ ยดวยเหตุผล หากเสยี งขา งนอยมเี หตผุ ลที่ดกี วา ฝายเสยี งขา งมากก็ควรทจ่ี ะยอมรบั ความคดิ เห็นของเสียงขางนอย และความจริง ความถูกตอง การท่ีจะเปนสังคมประชาธิปไตยทยี่ ดึ หลักเหตุผล ความจริง ความถกู ตองได คนในสังคม มีสติปญ ญา มคี วามรู และมีคุณธรรม ดว ยการไดรับการศึกษาท่ีมีคณุ ภาพ- รูทันขอมูล - ในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศทสี่ ่อื และขอ มูลขา วสารมีความสําคญั มากขึ้น คนในระบอบขาวสาร ประชาธปิ ไตยจาํ เปน ตองเห็นความสาํ คัญ ติดตาม และสามารถคดิ อยา งมีวจิ ารณญาณในขอ มลู(Information ขาวสารเพ่ือใหร เู ทาทนั รวมถึงตอ งรแู ละเขาใจวิธกี ารและกระบวนการผลติ ส่ือและเทคโนโลยีLiteracy) และ สารสนเทศดพี อสมควร เนอื่ งจากผูผลิตสือ่ สามารถใชสอ่ื และขอมลู ขา วสารโนมนา วใหประชาชนรทู ันสอื่ (Media ทุกคนเชื่อ คลอ ยตาม และทําส่งิ ทผี่ ผู ลติ สอ่ื ตอ งการ ยง่ิ ไปกวา นัน้ ในปจ จบุ นั ประชาชนLiteracy) ยังสามารถเปนผผู ลิตสอ่ื และเผยแพรข อมูลขา วสารเอง เชน การนําเสนอ หรอื แบง ปน (Share) สาระผา นสื่อสงั คมสมยั ใหมและสือ่ ออนไลนต า ง ๆ การกระทาํ ดงั กลา วจะตอ งกระทาํ ดว ยความมสี ติ พิจารณาไตรตรองถึงผลที่จะเกิดขึ้น- ติดตามตรวจสอบ - ประชาชนในระบอบประชาธปิ ไตยจําเปนตอ งรทู นั ขาวสาร โดยเฉพาะขา วสารทางการเมอื งการปฏบิ ัตงิ าน อยางนอยตอ งมขี อมลู เก่ียวกับการปฏิบตั ิงานของบุคลากรทางการเมือง เพ่ือใหทราบวาของบุคลากร มผี ลกระทบตอประชาชนอยางไร ประชาชนควรสนบั สนนุ หรือคดั คาน ควรเตรียมตัวอยางไรทางการเมือง และโดยเฉพาะอยา งย่ิงประชาชนตองใชในการตัดสินใจในทางการเมืองและการเลือกต้ัง- มีความกลา หาญ - ประชาชนในระบอบประชาธปิ ไตยนอกจากจะตองซื่อสัตยสจุ ริตและมคี วามโปรง ใสแลวทางจรยิ ธรรม จะตอ งกลา ทจ่ี ะยืนหยัดในความจริง ความถูกตอง ไมป ลอยใหค วามเท็จ ความไมถูกตองดํารงอยู(Moral Courage) กลา ที่จะพดู แสดงออก และคัดคาน ท้ังนี้ ครตู อ งฝก ใหผเู รียนมคี วามกลาหาญทางจริยธรรมกลา ที่จะยนื หยดั และกลา ท่จี ะยืนหยัดในสิง่ ทถ่ี ูกตองอยา งมวี จิ ารณญาณโดยคํานึงถงึ ความปลอดภยั ดว ย เพื่อทจ่ี ะในสิ่งท่ถี กู ตอง ยืนหยัดในความจริงและความถกู ตองใหย ัง่ ยืนมากทส่ี ดุ(MoralAssertiveness)- มีทักษะการคิด - ประชาชนในระบอบประชาธิปไตยตอ งมีทกั ษะการคิดอยางมีวิจารณญาณ ท้งั คดิ วิเคราะหอยางมีวิจารณญาณ สังเคราะห เปรยี บเทยี บ ประเมนิ คา สบื สาวหาสาเหตุ แกป ญหา สรางสรรค รวมถงึ ทักษะการใช เหตุผล การต้ังคาํ ถาม การวิจัย การคนควา การรวบรวมขอมลู การโตแยง อนั จําเปน ตองใช ในกิจกรรมตาง ๆ ของสงั คม เชน การพดู คยุ แลกเปลยี่ น เสวนา อภิปราย โตว าที การออกเสยี ง ประชามติ การเลือกต้ัง และการมสี วนรว มทางการเมืองอนื่ ๆ- ทกั ษะการสื่อสาร - ประชาชนในระบอบประชาธิปไตยตอ งมที กั ษะการสอื่ สารในระบอบประชาธปิ ไตย ไดแกในระบอบ การฟง การอา น การคน ควา การจบั ใจความ การสรุปความ การยอ ความ การขยายความประชาธิปไตย การตคี วาม การแปลความ การพูด การเขียน การโตว าที การอภิปราย การวจิ ารณ การกลาแสดงออก การแสดงความคดิ เหน็ และการรับฟง ความคดิ เหน็ ของผูอน่ื
58 คาํ หลัก คําอธบิ าย - พฒั นาความรู - ในระบอบประชาธิปไตยถือวาประชาชนเปน ผมู ีอํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศ คุณภาพความคดิ จิตใจ ของประชาธิปไตยจงึ อยูที่คณุ ภาพของประชาชน ดังนนั้ ประชาชนในระบอบประชาธิปไตยพฤติกรรมและ ตอ งพัฒนาความรู ความคดิ เจตคติ พฤตกิ รรมและการทํางานของตนเองอยเู สมอ จงึ จะสามารถการทํางาน ทาํ ใหประชาธปิ ไตยสาํ เร็จผลดว ยดไี ดของตนเองอยูเ สมอ - ในระบอบเผด็จการประชาชนมีสวนรวมทางการเมืองอยางจาํ กัดเพียงในฐานะผูใ ตป กครอง - มีสวนรว ม แตประชาชนในระบอบประชาธิปไตยตองมีสวนรวมทางการเมอื งอยางสรา งสรรคในฐานะทางการเมอื ง เจา ของประเทศไดห ลากหลายวธิ ี แตท ้ังนตี้ องพฒั นาประชาชนใหมีสว นรว มทางการเมืองอยา งสรางสรรค อยางมีคณุ ภาพ - มีความรูพ ื้นฐาน - ประชาชนในระบอบประชาธิปไตยตอ งมคี วามรูพืน้ ฐานทางการเมือง ไดแ ก ความหมายทางการเมือง และความสําคัญของการเมืองการปกครอง ระบอบการเมืองการปกครอง ระบบเศรษฐกิจ(Political ประวัตศิ าสตรก ารเมืองการปกครองของไทย สถาบันและกระบวนการทางการเมืองการปกครองLiteracy) ของไทยในปจ จุบนั การเลอื กตั้งสมาชกิ สภาผูแ ทนราษฎรและการไดมาซึ่งสมาชิกวฒุ สิ ภา การบริหารราชการแผนดินของไทยในปจ จบุ นั การเลือกตั้งสมาชิกสภาทอ งถ่นิ และผูบ รหิ าร ทอ งถน่ิ สภาพปญหา สาเหตุ และแนวทางแกไขปญหาการเมอื งการปกครองของไทย การมสี ว นรวมของประชาชนในการพฒั นาการเมืองการปกครองของไทย
59 การเรียนการสอนรายวชิ าเพิ่มเตมิ หนา ท่พี ลเมอื ง: แนวปฏบิ ัติสําคญั การเรียนการสอนรายวิชาเพิ่มเติมหนาท่ีพลเมืองมีจุดเนนสําคัญ คือ ตองการใหเยาวชนไทยเปนพลเมืองที่ดีของสังคมไทย คือ มีความเปนไทย รักชาติ ยึดมั่นในศาสนา เทิดทูนสถาบันพระมหากษัตริย เปนพลเมืองดีท่ีมีวิถีชีวิตและมีสวนรวมในการเมืองการปกครอง ในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุขอยรู วมกนั ในสังคมอยางปรองดอง สมานฉนั ท พรอมดว ยคุณลักษณะความมวี ินัยในตนเอง ดงั นั้น การเรียนการสอนรายวิชาเพิ่มเติมน้ี จึงเนนท่ีการปฏิบัติลงมือทํา (Action) เพื่อใหเปนพลเมืองที่มีประสิทธิภาพ ซึ่งมีผลตอกระบวนการเรียนการสอน ผูสอนจะตองทําใหการเรียนการสอนมีความหมายและมีคุณคาแกผูเรียน เพื่อจะทําใหเกดิ ประโยชนท่แี ทจ รงิ แกเยาวชนและสงั คมโดยรวม แนวปฏิบัติสาํ คญั ทจี่ ะทําใหการเรยี นการสอนหนา ทีพ่ ลเมอื งบรรลวุ ตั ถุประสงค มีดังนี้ 1. ผูสอนตองเขาใจมโนทัศน (Concept) สําคัญของรายวิชาน้ี นั่นคือ การเขาใจในจุดเนนที่เปนพ้ืนฐานสําคัญ ซึ่งวัตถุประสงคของรายวิชาน้ีตองการพัฒนาทักษะ คานิยม และคุณลักษณะ ซ่ึงสะทอนดวยการปฏิบัติ(Action) 2. การวางแผนการสอนจะตองเนนการพัฒนาท่ีตอเน่ือง (Continuous Development) ของกระบวนการคิดกระบวนการสืบคน กระบวนการแกปญหา รวมท้ังกระบวนการพัฒนาคานิยม เพ่ือใหผูเรียนเกิดการเรียนรูและนาํ ไปสูการเปล่ยี นแปลงที่พึงประสงค ดังนนั้ การวางแผนการสอนควรเปด โอกาสใหผ เู รยี นไดท าํ กิจกรรม ดงั น้ี 1) ต้งั คาํ ถามดว ยตนเองเพอ่ื การสืบคน 2) มีสว นรว มในกจิ กรรมทหี่ ลากหลายในการสืบคนขอ มูล 3) ฝกการวิเคราะหโดยใชขอมูลจริง (Real Data) ในสภาพจริง ทั้งนี้ มีผูเชี่ยวชาญการสอนสังคมศึกษาหลายทานเสนอวาตองเปดโอกาสใหผูเรียนไดสํารวจ (Survey) หรือสัมภาษณ จากแหลงขอมูลที่เปนปฐมภูมิ 4) ผูเรียนทํางานเปนกลุมรวมกันกับเพื่อน รวมทั้งบุคคลอื่นในชุมชนตามโอกาสและวุฒิภาวะของผูเ รียน 5) นําเสนองาน หรือผลงานดวยวิธีการท่ีหลากหลาย เชน จัดอภิปราย ทําปายนิเทศ จัดนิทรรศการแสดงบทบาทสมมตุ ิ จัดทาํ Video Clip เปนตน 3. การสอนหนาที่พลเมืองตองเนนความเช่ือมโยง หรือความเก่ียวของ (Relevant) การลงมือทํา หรือปฏบิ ัตอิ ยา งตอเนอ่ื ง (Engaging) และเรยี นรูอยา งกระตอื รอื รน (Active Learning) 3.1 ความเช่ือมโยง หรือความเกี่ยวของ (Relevant) คือ การใชประเด็นจริง (Real Issue) ท่ีเปนปจจุบันที่เก่ียวของกับความคิดของคนวาจะถูก หรือผิด ดี หรือไมดี มีคุณคา หรือไมมีคุณคา เพ่ือการเรียนรูของผูเรียนจะเช่ือมโยงกับประสบการณจริง แตในกรณีใชประเด็นจริง ผูสอนควรใชวิจารณญาณ เพราะบางประเดน็ อาจมคี วามออ นไหว (Sensitive) ตอสังคม รวมท้งั ควรคาํ นงึ ถงึ วยั และวฒุ ภิ าวะของผูเรียนดว ย 3.2 การลงมือทํา หรือปฏิบัติอยางตอเน่ือง (Engaging) การเรียนจากประสบการณจริง ถือวาเปนหลักการสําคัญของการสอนหนาท่ีพลเมืองและเปนที่ยอมรับของนักการศึกษาท่ัวโลก ดังนั้น การลงมือทํา(ปฏิบัติ) อยางตอเนื่องกับประเด็นจริง (Real Issue) หรือเหตุการณจริง ท้ังในระดับครอบครัว หองเรียน โรงเรียนหรอื ชุมชน จงึ เปนสิง่ สําคัญ ตัวอยางตอไปนี้ เปนขอเสนอแนะในประเด็นจริง หรือเหตุการณจริง ที่อาจนํามาใชกับผลการเรียนรขู องรายวิชาหนาที่พลเมืองได
60 ประชาธปิ ไตยในโรงเรยี น เชน จัดใหมีกรรมการหอ งเรียน สภานักเรียน การแกปญหา เชน จัดกจิ กรรมการดูแลสิง่ แวดลอมและสาธารณสมบตั ิ วันสาํ คัญ / เหตุการณสําคัญ เชน จดั กจิ กรรมการเฉลมิ พระเกียรติ พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู วั และ สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ จดั กจิ กรรมวันรฐั ธรรมนูญ วนั ประชาธปิ ไตยสากล การรณรงค เชน จดั กิจกรรมรณรงคการตอตานการฉอราษฎรบังหลวง การมีจิตสาธารณะ เชน จัดกิจกรรมชวยเหลือผูประสบภัยตาง ๆ หรือ ผูท่ีเดอื ดรอน การยอมรับ- เชน การทําแบบวัดเจตคติ การทําวจิ ัยเกยี่ วกับ ในความหลากหลาย- ความหลากหลายทางวัฒนธรรม ทางวฒั นธรรม 3.3 เรียนอยางกระตือรือรน (Active) การเรียนอยางกระตือรือรน ก็คือ การเรียนที่ผูเรียนตอง “ทํา”หรือ “do” ทั้งน้ี การเรียนโดยผานการอภิปราย (Discussion) เปนวิธีที่สําคัญในการเรียนรายวิชาหนาที่พลเมืองเพราะการอภิปรายเปนทักษะท่ีสําคัญในการเรียนและทักษะของความเปนพลเมือง (Citizenship skill) เพ่ือแสดงออกซ่ึงสิทธิและเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น การอภิปรายโดยทั่วไปคงไมใชการอภิปรายท่ีเกี่ยวของกับประเด็นความเปนพลเมือง (Citizenship Discussion) Sandie Llewellin (2001) นักการศึกษาดานความเปนพลเมือง(Citizenship Education) ไดเสนอวา การอภิปรายที่เก่ยี วของกับความเปนพลเมืองควรมลี ักษณะ ดงั นี้ 1. เปนประเด็นทีเ่ กดิ ขึ้นจริง (Real Life Issue) 2. เก่ียวขอ งกับวถิ ชี วี ิตของประชาชน (Deal with Public Dimension of Life ) 3. เกี่ยวของกับเยาวชนในฐานะเปนพลเมืองคนหน่ึง (Relate to Young People as Citizens) 3.4 การเรียน (Learning) การเรียนรูเรื่อง หนาท่ีพลเมืองจะมีประสิทธิภาพ ตอเม่ือมีบรรยากาศของหองเรียนที่มีเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น ไมมีบรรยากาศของการใชอํานาจ หรือทําใหผูเรียนเกิดความไมสบายใจกลยุทธส าํ คัญที่จะทาํ ใหผ เู รียนในบรบิ ทของสงั คมไทยเรียนรูอยางมีประสทิ ธิภาพ คือ 1. จัดการทํางานเปนกลุมเล็ก เพื่อใหผูเรียนมีโอกาสแสดงความคิดเห็นไดท่ัวถึงกวาการทํางานในกลมุ ใหญ 2. เปดโอกาสใหผูเรียนมีสวนกําหนดกติกาในการทํางาน คุณภาพของงาน ประเด็นการอภิปรายหรือประเด็นที่จะศึกษาตลอดจนการจัดกิจกรรมท่ีเกี่ยวของ เพื่อท่ีผูเรียนเกิดความรูสึกวาการเรียน หรือการทํางานนั้นมคี วามหมายและมคี ุณคา จะไดทาํ งานอยางตอเนื่องและตั้งใจ (Engaging) 3. เปดโอกาสใหผูเรียนทุกคนแสดงความคิดเห็นและเมื่อมีขอสรุปความคิดเห็นของทุกคนควรจะอยูในขอสรุปนน้ั ๆ ดว ย 4. ครูควรสรางความรูสึกวาการประสบความสําเร็จ คือ การเรียนรู หรือการทํางาน โดยผานกระบวนการตาง ๆ เปนรางวลั ทนี่ าภูมใิ จ 5. ครูควรคํานึงถึงการเรียนรูหลาย ๆ รูปแบบ (Learning Style) ของผูเรียน การจัดกิจกรรมจึงควรมีหลากหลาย เชน การสาธิต การตอบคําถาม การอภิปราย การคนควาวิจัย การทําโครงการ การสํารวจการแกปญหา การใชเกม การแสดงบทบาทสมมติ การใชสถานการณจําลอง การใชกรณีศึกษา (Case Study)โดยมีการทาํ งานกลุมเลก็ และรายบุคคล
61 6. กรณีการเรียนรูท่ีเปนกระบวนการควรจัดใหครบข้ันตอนอยางตอเน่ือง แตครูก็อาจนําบางขั้นตอนมาจัดกิจกรรมแยกได เชน กิจกรรมการวิเคราะห ซึ่งเปนกิจกรรมที่อยูในขั้นตอนของกระบวนการเรียนการสอนหลายรูปแบบสามารถนํามาจัดเปนกิจกรรมแยกออกมาไดตามความเหมาะสม เปนการฝกความสามารถในการวเิ คราะห หรอื การจดั การกับขอมลู ตาง ๆ แกผ เู รียน 7. ครูควรมีการวัดและประเมินผลการเรียนรูของผูเรียนอยางตอเน่ืองตลอดเวลาในการจัดการเรียนรูเพ่ือสะทอนการปฏิบัติของผูเรียนในสภาพจริง ท้ังน้ี การวัดและประเมินหนาท่ีพลเมืองตองมีการประเมินภาระงานที่เก่ียวกับกิจกรรมใหผูเรียนปฏิบัติ การสรางลักษณะนิสัย รวมทั้งกระบวนการทํางานและคุณภาพงานดว ยวิธกี ารและเครื่องมือการวดั และประเมินผลทีห่ ลากหลาย จากหลักการสอนท้ัง 4 หลัก ขางตน Sadie Llewellin (2001) ไดสรุปหลักการสอนวาเปน R-E-A-L:Relevant, Engaging and Active Learning และแสดงความเห็นวาการทํางานในลักษณะโครงงาน (Project Work)เปนกิจกรรมท่ีสําคัญในการเรียนการสอนหนาที่พลเมือง เพราะเปนการเปดโอกาสใหผูเรียนไดรับผิดชอบในการเรียนรูมีวินัย และเปนการเรียนรูที่เปน Active Learning ผูเรียนไดมีโอกาสศึกษาประเด็นตาง ๆ ในสังคมท่ีเกิดข้ึนจริง ศึกษาปญหาอุปสรรค และเรียนรูในการแกไข เรียนรูบทบาทของพลเมืองดีในสังคมเพ่ือการเตรียมตัวเปนพลเมืองดีของชาติในอนาคต
62 การจดั เนือ้ หาและกิจกรรมการเรยี นรรู ายวิชาเพิ่มเตมิ หนาทีพ่ ลเมือง๑. จัดเนือ้ หาตามจดุ เนนแตละจดุ เนน ในทุกชัน้ ป โดยบูรณาการจุดเนนท่ี ๕ ความมีวนิ ัยในตนเอง ทส่ี อดคลองกบั ผลการเรยี นรแู ละสาระการเรียนรูข องจุดเนน ที่ ๑ - ๔ ทเ่ี ก่ยี วของ ตวั อยางระดับประถมศกึ ษาระดับชน้ั จุดเนน ผลการเรียนรู สาระการเรยี นรู บรู ณาการวนิ ยั ในตนเอง ป.๕ ๑. ความเปนไทย ๑. เหน็ คณุ คา และ มารยาทไทย - ต้ังใจปฏิบตั หิ นา ท่ี ปฏบิ ตั ิตนเปนผมู ี - การสนทนา - ยอมรบั ผลท่ีเกดิ จาก ๑.๑ ลกั ษณะท่ดี ี มารยาทไทย - การปฏิบตั ติ น การกระทําของตนเอง ของคนไทย ตามกาลเทศะ - การตอนรับ ผมู าเยอื น ๒. รคู ุณคาและ บํารุงรักษา ทรพั ยากรธรรมชาติ และส่ิงแวดลอมกจิ กรรมหลัก1. สาธิตมารยาทไทย และใหป ฏิบัตติ าม2. อธบิ ายประโยชนจากการมมี ารยาทไทยทดี่ ีงาม3. เขยี นตารางผลกระทบตอการมมี ารยาทไทยในเร่ืองตา งๆ4. กําหนดสถานการณและใหน ักเรียนแสดงบทบาทสมมตติ ามสถานการณนัน้ ๆ5. นักเรียนเขียนบนั ทึกประสบการณการนาํ มารยาทไทยไปใชจ ริงในชวี ติ ประจาํ วนั6. นกั เรียนเขียนบนั ทึกประจําวันทแ่ี สดงถงึ การดแู ลรักษาทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอม7. ครูใหน กั เรยี นทาํ แบบสํารวจความพงึ พอใจตอการมมี ารยาทไทยและการดแู ลรักษา ทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ มตัวอยางระดับมธั ยมศึกษาระดับชนั้ จดุ เนน ผลการเรยี นรู สาระการเรยี นรู บูรณาการวินยั ในตนเอง ม.๒ ๓. ความเปน ปฏบิ ตั ิตน การติดตามขา วสาร ใฝห าความรู อดทน พลเมอื งดีในระบอบ เปนพลเมืองดี ความกลา หาญ ประชาธปิ ไตยอนั มี ตามวถิ ี ทางจรยิ ธรรม พระมหากษัตรยิ ประชาธิปไตย การเปนผนู าํ ทรงเปน ประมุข เปน สมาชกิ ท่ดี ี ๓.๑ การดาํ เนิน ชีวติ ตามวถิ ี ประชาธปิ ไตย
63 กจิ กรรมหลัก ๑. ตดิ ตามขา วสาร วเิ คราะห และสรปุ ขา วตลอดสปั ดาห ๒. วิเคราะหขา วทเ่ี ปนประเด็นปญหาทางสังคม การเมือง เศรษฐกจิ และส่งิ แวดลอ ม ๓. เสนอความคิดเห็นทเี่ ปนรูปธรรมในการแกปญหาจากขอ ๒ ในปา ยนิเทศของโรงเรยี น (กจิ กรรมท้ังหมดเปนกิจกรรมกลมุ ที่ตองมกี ารวางแผน มอบหมายงาน ทาํ งานอยา งตอเนื่อง)๒. จัดเน้ือหาแบบบูรณาการใน ๕ จดุ เนน โดยตองวิเคราะหผลการเรียนรใู นแตล ะจดุ เนนวา เก่ยี วของ หรือเชื่อมโยง หรอื มปี ระเด็นรว มกันในเนือ้ หาตาง ๆ และตงั้ เปน Theme (หัวเร่ือง) ตัวอยาง ประถมศึกษาปท่ี ๖ จดุ เนน ท่ี ๓ ความเปนพลเมอื งดีในระบอบประชาธิปไตยอนั มพี ระมหากษัตริยท รงเปนประมุข ๓.๑ การดาํ เนินชวี ิตตามวถิ ปี ระชาธิปไตย ผลการเรยี นรู - ปฏิบัติตนและแนะนาํ ผูอนื่ ใหป ฏบิ ัตติ ามขอตกลง กติกา กฎ ระเบยี บ ของหองเรยี น และโรงเรยี น - เหน็ คุณคาและปฏบิ ัติตนตามบทบาทหนาท่ี มีสว นรว มและรับผิดชอบในการตดั สินใจ จดุ เนนที่ ๔ ความปรองดอง สมานฉันท ๔.๑ การอยูรวมกันในสงั คมแหง ความหลากหลาย ผลการเรยี นรู - ยอมรับความหลากหลายทางสังคมวัฒนธรรมในประเทศไทย และอยูร ว มกบั ผูอ่ืนอยา งสันติและพงึ่ พาอาศัยกนั จดุ เนน ท่ี ๕ ความมีวนิ ัยในตนเอง ผลการเรียนรู - ปฏิบตั ติ นเปนผูใฝห าความรู - ตัง้ ใจปฏบิ ตั หิ นา ท่ี - ขยันหมัน่ เพียรTheme: เคารพกตกิ า ปฏบิ ัตติ ามหนา ที่ อยูอยางสนั ตสิ ุข สาระการเรยี นรู - ขอตกลง กฎ กตกิ า ในหองเรยี นและโรงเรียน - บทบาทหนาทตี่ าง ๆ ของการเปนสมาชกิ ทีด่ ี - กิจกรรมตา ง ๆ ของหองเรยี น - ความหลากหลายทางสังคมวฒั นธรรมในประเทศไทย กิจกรรมหลกั ๑. วิเคราะหคณุ คา ขอตกลง กฎ กติกา กบั ชีวติ ประชาธิปไตยในหองเรยี นและโรงเรยี น ๒. เสนอแนวทางในการดูแลสาธารณสมบตั ิ สวนรว มในหองเรียนและโรงเรยี นตามบทบาทของตนเอง ๓. สํารวจและอภิปรายรวมกันถึงการใชสิทธิ หนาที่ และการใชเสรีภาพอยางรับผิดชอบในหองเรียนและโรงเรยี น
64 ๔. สํารวจและอภิปรายรวมกันถึงการทําหนาที่เปนสมาชิกท่ีดีของหองเรียนและโรงเรียน ในประเด็นการเปนผนู าํ การเปนสมาชกิ ทด่ี แี ละการถอื ประโยชนข องสว นรวมตอการรวมกิจกรรมตา ง ๆ ๕. ระดมสมองเสนอแนวทางการอยูรวมกันอยางสนั ตสิ ุข ในขณะท่สี ังคมมีความหลากหลายทางสงั คม-วัฒนธรรม ๖. ทําแบบวดั ทศั นคติของตนเองตอการอยรู ว มกันอยางสนั ติสขุ ในประเดน็ ดงั น้ี - เคารพซ่ึงกนั และกัน - ไมแ สดงกริ ยิ าวาจาดูหมน่ิ ผูอ่ืน - ชว ยเหลอื กนั และกัน - แบง ปน ๗. คนควา สถานการณขัดแยงในประเทศไทย และเสนอแนวทางแกไขปญหาในประเดน็ ละเมิดสทิ ธิและการรักษาสิง่ แวดลอม ตวั อยา ง มัธยมศกึ ษาปท ่ี ๓ จุดเนนท่ี ๑ ความเปน ไทย ๑.๑ ความเปนไทย: ลักษณะทีด่ ีของไทย ผลการเรียนรู - มีสวนรว ม แนะนําผอู ื่นใหอนรุ กั ษแ ละยกยองผมู มี ารยาท - แสดงออก แนะนําผอู น่ื และมสี วนรวมในกิจกรรม เอื้อเฟอ เผอื่ แผ และเสียสละ ๑.๒ ศลิ ปวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม และประเพณีไทย ผลการเรียนรู - เห็นคุณคา อนรุ ักษ สืบสาน และประยุกต ขนบธรรมเนยี ม ประเพณี ศลิ ปวัฒนธรรม และภมู ิปญ ญาไทย จดุ เนน ท่ี ๕ ความมีวนิ ัยในตนเอง ผลการเรยี นรู ปฏบิ ัติตนเปนผมู ีวนิ ยั ในตนเอง: ความซ่ือสตั ยสจุ ริต ขยนั หม่นั เพียร อดทน ใฝห าความรู ต้งั ใจปฏบิ ัติ ยอมรบั ผลที่เกิดจากการกระทําของตนเองTheme: ภูมิใจในความเปนไทย สาระการเรยี นรู - มารยาทไทย - เอ้ือเฟอ เผอื่ แผ และเสียสละ - ขนบธรรมเนยี ม ประเพณี ศิลปวัฒนธรรมไทย และภูมิปญ ญาไทย กิจกรรมหลกั ๑. นักเรียนจดั กิจกรรมรณรงคม ารยาทไทย - เชญิ วทิ ยากรมาอธิบาย / สาธติ - จดั ประกวดมารยาทไทยของนกั เรียนในระดบั ตา ง ๆ ๒. รวมกันอภปิ รายและจัดกจิ กรรมที่แสดงความเอ้อื เฟอเผ่อื แผและเสียสละในรปู กิจกรรมจติ สาธารณะ
65 ๓. ทาํ แบบสํารวจขนบธรรมเนยี ม ประเพณี ศิลปวัฒนธรรม และภมู ิปญญาไทยทมี่ ีคุณคาตอการอนุรกั ษและสบื สาน ๔. วิเคราะหผ ลการสํารวจจากขอ ๓ และนักเรยี นแตล ะช้นั รวมจดั นิทรรศการ แสดงขนบธรรมเนยี มประเพณี ฯลฯ ที่ไดรบั การเสนอ ๔ อนั ดับแรก พรอมทง้ั เสนอแนวทางการประยุกตข นบธรรมเนยี มประเพณีศลิ ปวฒั นธรรมเหลานน้ั๓. ผลการเรียนรูบางขอในจุดเนนตาง ๆ เชน จุดเนนที่ ๑ และ ๒ นักเรียนแตละช้ันอาจจัดกิจกรรมตาง ๆรว มกันได ทง้ั นี้ ขึ้นอยูกบั การวางแผนจดั หนวยการเรียนรูท่ีเอื้อตอการจัดกิจกรรมของทุกชั้นรวมกัน ซ่ึงนาจะมีผลตอการพฒั นานักเรียนมาก (Impact)๔. การวางแผนจัดหนว ยการเรยี นรูอาจจดั ใหส อดคลองกบั เหตุการณ สถานการณ ที่เก่ียวของกับจดุ เนนทง้ั ๕ จุดเนน
66 การใชเ ทคนิค / กระบวนการ / วธิ สี อน ในการจัดกิจกรรมการเรียนรรู ายวิชาเพิม่ เตมิ หนา ทีพ่ ลเมือง การจัดกิจกรรมการเรียนรูหนาที่พลเมืองใหบรรลุเปาหมายตามจุดเนนท้ัง ๕ น้ัน เพื่อใหเยาวชนมีคุณลักษณะที่ดีของคนไทย เห็นคุณคาความสําคัญและมีสวนรวมมือในการอนุรักษศิลปวัฒนธรรมขนบธรรมเนียมและประเพณีไทย เห็นคุณคาและแสดงออกถึงความรักชาติ ยึดมั่นในศาสนา และเทิดทูนสถาบันพระมหากษัตริย เปนพลเมืองดีในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุขดวยการดําเนินชีวิตตามวิถีประชาธิปไตย มีสวนรวมทางการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข มีความปรองดอง สมานฉันท สามารถอยูรวมกันในสังคมแหง ความหลากหลาย มกี ารจัดการความขดั แยงและสนั ตวิ ิธี ตลอดทัง้ เปนผูมีวนิ ยั ในตนเองดวยการประพฤติตนเปนคนซื่อสัตยสุจริต ขยันหมั่นเพียร อดทน ใฝหาความรู ต้ังใจปฏิบัติหนาท่ี และยอมรับผลท่ีเกิดจากการกระทําของตนเอง การจัดการเรียนรูใหบรรลุเปาหมายดังกลาวน้ัน ผูสอนจะตองใชกระบวนการ เทคนิค วิธีสอนที่มีขั้นตอนเนนสูการปฏิบัติจริง อีกทั้งยังตองใชกระบวนการคิดท่ีหลากหลายในการจัดกิจกรรมการเรียนรูอีกดวยทัง้ น้ี ในการจัดการเรียนการสอนในแตล ะระดับช้ันจะมีผลการเรียนรูท่ีกําหนดไวอยางชัดเจนท่ีจะนําพาผูเรียนบรรลุตามเปาหมายที่กําหนด ดังนั้น ผูสอนจึงควรแสวงหาและเลือกใช กระบวนการ เทคนิค วิธีสอนอยางเหมาะสม ซ่ึงตัวอยางกระบวนการ วิธีสอน วิธีคิดท่ีนําเสนอน้ีเปนเพียงสวนหนึ่งท่ีสามารถนําไปใชในการจดั การเรียนรูได๑. การจัดการเรียนรูโ ดยใชท ักษะกระบวนการเผชญิ สถานการณ (Conflict Situation Skills) ทักษะกระบวนการเผชิญสถานการณเปนกระบวนการเรียนรูอยางหน่ึงที่ฝกใหผูเรียนไดเรียนรูดวยตนเอง ไดมีโอกาสสัมพันธกับส่ิงท่ีจะเรียนรู หรือมีกัลยาณมิตร ชวยใหเกิดการเรียนรู และสามารถนําประสบการณจ ากการเรียนรนู น้ั มาเปนแนวทางในการเลือกและตัดสินใจ โดยผานการวิเคราะหและประเมินคาเพอ่ื นําไปสูการปฏิบตั ิขัน้ ตอนการจดั กิจกรรมการเรียนรู จากแนวคดิ ของ สมุ น อมรวิวัฒน ไดเสนอการใชกระบวนการเผชญิ สถานการณ ประกอบดว ย๔ ข้นั ตอน คือ ขน้ั ท่ี ๑ การรวบรวม ขา วสาร ขอมลู ขอเท็จจริง ความรูและหลักการ ขัน้ ท่ี ๒ การประเมนิ คา และประโยชน ข้ันท่ี ๓ การเลือกและการตัดสินใจ ขั้นที่ ๔ การปฏิบตั ิ การนาํ ทกั ษะกระบวนการเผชญิ สถานการณมาใชในการเรียนการสอนในโรงเรียน สามารถดาํ เนินการตามข้นั ตอนดังนี้ ๑. ข้ันนําเขาสูบทเรียน ผูสอนอาจจะนําสถานการณท่ีเปนขาว ภาพขาวจากแหลงตาง ๆ ซ่ึงเกิดข้ึนจริง บทความ หรือกรณีศึกษามากระตุนใหผูเรียนไดตอบคําถามในประเด็นสําคัญท่ีผูสอนกําหนด เพื่อใหเกิดความตระหนักในปญหาท่ีเกิดข้ึน หรือเห็นความสําคัญท่ีจะตองศึกษาในเร่ืองท่ีผูสอนนําเสนอ ซึ่งเปนเร่ืองที่สอดคลอ งกับบทเรียน
67 ๒. ขั้นสอน ๑) การรวบรวมขาวสาร ขอ มลู ขอเท็จจรงิ ความรู และหลักการ ข้ันตอนนเ้ี ปนข้นั พืน้ ฐานของการเผชญิ สถานการณและการแกปญหา ผูสอนอาจจะมอบหมายใหผเู รยี นไดไ ปศึกษาคนควา หาความรู เพ่อื ใหไดขอ มูลเกยี่ วกับเร่ืองท่ศี กึ ษา หรือขาวสารการกระทําที่สอดคลองกับเรื่องที่ศึกษา ซึง่ ผสู อนอาจจะหาแหลงขอมูล ความรหู รอื แหลง ขา วสารใหแ กผเู รียน ๒) การประเมนิ คณุ คา และประโยชน เมื่อผูเรียนไดศึกษาความรู หรือขาวสารขอมูล หรือสถานการณท่ีผูสอนมอบหมายแลวจะตองนํามาศึกษาวิเคราะหคุณคา หรือประโยชน ในข้ันตอนน้ีจะตองฝกใหผูเรียนรูจักหลักและวิธีการคิดในรูปแบบตาง ๆ เพื่อใหไดขอคิดวาสถานการณ หรือขอมูลท่ีไดศึกษานั้นมีคุณคามากนอย หรือมีประโยชนเพียงไร อาจจะใชเกณฑหรือวิธีการประเมินตามความเหมาะสม ซ่ึงอาจจะใชเกณฑดานคุณธรรม จริยธรรมเกณฑมาตรฐานและคานิยมของสังคม หรือกรอบทฤษฎี การคิดประเมินคามีความสําคัญและมีผลตอการเลือกการตัดสินใจ ในขั้นการประเมินคุณคานี้ ผูสอนอาจจะจัดทําเปนแบบฝกหรือมีคําถามเพ่ือฝกใหผูเรียนไดรูจักวเิ คราะห เพื่อเปนพืน้ ฐานของการประเมินคา และประโยชนหรือโทษของเรื่องทศ่ี กึ ษากไ็ ด ๓) การเลือกและการตัดสนิ ใจ ขั้นตอนนี้ จะเปนข้ันตอนท่ีตอเน่ืองจากข้ันตอนท่ี ๒ เม่ือผูเรียนไดประเมินคุณคาและประโยชนจากขอมูลและขาวสารแลว จะมองเห็นชองทางวาถาตนเองไดประสบกับสถานการณดังกลาวหรือสถานการณที่คลายคลึงกันนั้น ผูเรียนจะสามารถเลือกและตัดสินใจอยางไร จึงจะถูกตองหรือไดรับประโยชนอยางแทจริง เพื่อจะไดไมเ กิดปญหาจากการตัดสินใจทีผ่ ิดพลาด ในขั้นนี้ผูสอนอาจจะสรางสถานการณที่เปนกรณีตัวอยางปญหาในชีวิตจริงของผูเรียนอาจจะเปนปญหาในครอบครัว โรงเรียน สังคม และตั้งประเด็นคําถามใหผูเรียนไดฝกทักษะในการเลือกและการตดั สนิ ใจในการแกป ญหาอยางมหี ลักการ ๔) การปฏิบตั ิ เม่ือผูเรียนไดฝกทักษะต้ังแตข้ันการรวบรวมขาวสาร ขอมูล ขอเท็จจริง ความรูและหลักการไดฝกการประเมินคณุ คาและประโยชน ตลอดจนการเลือกและตัดสนิ ใจไปแลว ขั้นตอนท่ีสําคัญ คือควรจะฝกใหผเู รียนไดรูจักนําไปปฏิบัติ ซ่ึงในบางสถานการณ ผูเรียนสามารถนําไปปฏิบัติไดจริง จะทําใหผูเรียนไดพิสูจนวาการที่ตนไดตัดสินใจเลือกน้ัน เม่ือนําไปปฏิบัติจริงแลว ไดผลดีหรือไดรับประโยชนอยางไร ตัดสินใจถูกตองหรือไม แตในกรณีสถานการณนั้นไมเหมาะสมกับการนําไปปฏิบัติดวยตนเอง ผูสอนอาจจะออกแบบกิจกรรมใหผูเรียนไดพิสูจนความรูในแงปฏิบัติ โดยการสัมภาษณจากบุคคล ผูท่ีมีประสบการณหรือผูมีความรู หรือจากผลงานของนักวชิ าการ ที่ไดพิสูจนหรือทดลองปฏิบัติแลวเปนการยืนยันและเปนการสนับสนุนการตัดสินใจของผูเ รียน ๓. ข้ันสรุป เม่ือผูสอนไดดําเนินการใหผูเรียนทํากิจกรรมจนครบทุกข้ันตอนของกระบวนการเผชิญสถานการณแลว ผูสอนควรใหผูเรียนไดชวยกันสรุปแนวคิดหรือความรูและประสบการณท่ีตนไดรับเปนการยา้ํ เตือนใหเกดิ ความกระจางชดั ขึ้น ๔. ข้ันการวัดและการประเมินผล ผูสอนควรมีวิธีการวัดและการประเมินผลใหครอบคลุมทั้งดานพุทธพิสัย จิตพิสัยและทักษะพิสัย มีการกําหนดเครื่องมือวัดและประเมิน พรอมท้ังกําหนดเกณฑการวัดและการประเมนิ ผลใหช ดั เจน
68 ประโยชน ๑. ทําใหผูเรียนไดฝกทักษะการคนควาหาความรูจากแหลงขอมูลตาง ๆ อยางหลากหลาย ตลอดจนเปนผูท่ีทันตอ เหตุการณปจ จุบนั ทาํ ใหเปนบคุ คลแหงการเรียนรู ๒. ผูเรียนรูจักวิเคราะหสถานการณ วิเคราะหขอมูลขาวสารท่ีไดรับมาอยางเปนผูที่รูเทาทันมีหลักเกณฑในการวิเคราะหสถานการณอยางหลากหลาย โดยคํานึงถึงเกณฑมาตรฐานของสังคมและเกณฑดา นคณุ ธรรมจรยิ ธรรม ๓. ผูเรียนรูจักการเลือกและการตัดสินใจ โดยอาศัยพื้นฐานจากสถานการณท่ีเกิดข้ึนจริง ซ่ึงมีหลากหลาย เพ่ือนําไปประยุกตใชในชีวิตปจจุบัน เนื่องจากผูเรียนไมอาจจะเผชิญสถานการณท่ีรุนแรง หรือรายแรงไดจริง แตการท่ีไดเรียนรูตัวอยางเหตุการณจริง จะทําใหผูเรียนสามารถฝกทักษะการเลือกและการตดั สนิ ใจในการแกป ญ หาอยางมีหลกั การ ๔. ผเู รยี นสามารถปฏิบัติตนในการเผชิญสถานการณและแกปญหาชีวิตจริง ซึ่งจะตองใชวิธีการปฏิบัติโดยอาศัยหลักธรรมของศาสนามาเปนแนวทาง เพื่อใหการปฏิบัติตนบรรลุผลโดยมีการฝกฝนตนเองใหมีสติสัมปชัญญะ รูเทาทันปญหาและสถานการณท่ีกําลังเผชิญเพื่อจะไดปฏิบัติตนไดอยางถูกตอง การเผชิญสถานการณมีหลายระดับ ทั้งในบคุ คล ครอบครวั ชมุ ชน และประเทศชาติ ตลอดจนระดับโลก ซึ่งทุกระดับจะมีการแกปญหาโดยใชวธิ ีคดิ อยางถกู ตอ ง ขอ จาํ กัด การจัดกจิ กรรมการเรยี นการสอนท่ีจะไดผลบรรลุจุดประสงคของเร่ืองที่จะสอนน้ัน จะตองใชเวลามากผูสอนตองออกแบบกิจรรมใหผูเรียนไดศึกษาความรู และฝกปฏิบัตินอกหองเรียนบาง ซึ่งทําใหผูสอนบางคนจะเห็นวาเปน เรือ่ งยุง ยาก มองขา มการเลอื กนาํ ทกั ษะกระบวนการเผชญิ สถานการณไปใชก ับการเรยี นการสอน๒. การจัดการเรียนรโู ดยใชกระบวนการ (Learning Process) การจัดการเรียนรูที่เนนกระบวนการ เปนการจัดการเรียนรูท่ีใหผูเรียนเกิดการเรียนรูตามข้ันตอนอยา งตอเน่ืองจนบรรลุตามเปาหมายที่กาํ หนด ผูสอนเปน ผูว างแผนนาํ ผเู รียนผานขนั้ ตอนตางๆของกระบวนการทีละข้ันอยางเขาใจตรงกัน ครบวงจร ผูเรียนเขาใจและรับรูขั้นตอนของกระบวนการน้ัน และยังสามารถนํากระบวนการนน้ั ไปใชใ นสถานการณใ หมได และสามารถนาํ ไปใชในชีวติ ประจาํ วันจนเปนนิสยั กระบวนการไมใชวิธีสอนแตเปนแนวทางในการดําเนินงานเร่ืองใดเร่ืองหนึ่งอยางมีลําดับข้ันตอนตอเนอื่ งกันตงั้ แตตนจนจบ ทาํ ใหง านสาํ เรจ็ ตามเปาหมายอยางมีประสิทธิภาพ กระบวนการเปนทักษะที่จําเปนและตองฝกฝนใหผูเรียนมีทักษะในการทํางาน ดังน้ัน ผูสอนจะตองจัดกิจกรรมการสอนที่เปนข้ันตอนชัดเจนและควรมีหลกั การจดั กจิ กรรมดงั น้ี ๑. กจิ กรรมตองมีความนา สนใจ นาติดตาม ไมนา เบื่อหนาย ๒. มีความเหมาะสม สามารถทําใหผูเรยี นบรรลุจุดประสงคการเรยี นรู ๓. เปน กจิ กรรมท่สี รางสรรค ทาทายความสามารถ ย่ัวยุใหผูเรียนรวมกิจกรรมและสนองตอการเรียนรูของผูเรยี น ๔. กิจกรรมตองสอดคลองกับธรรมชาตขิ องรายวชิ า และสอดคลองกับจดุ ประสงค ๕. กจิ กรรมตองเนนใหผ ูเรียนปฏิบัติกิจกรรมดวยตนเอง คนพบการเรียนรูและสรุปผลการเรียนรู ดวยตนเอง ผเู รยี นรจู ักวางแผนการเรยี นรูด วยตนเอง ๖. ผูเรียนตองไดฝกทักษะรายบุคคล ฝกการทํางานเปนกลุม วิเคราะหเปน มองเห็นแนวทางในการแกปญ หา สามารถทาํ งานไดอยา งเปนระบบ
69 ในการจัดการเรียนการสอนเร่ืองใดเรื่องหน่ึงเพื่อใหบรรลุเปาหมายหรือจุดประสงคการเรียนรู ผูสอนอาจใชก ระบวนการหลากหลาย อาจเปน ๒ – ๓ กระบวนการก็ได กระบวนการทีส่ ามารถนํามาใชในการเรยี นรูหนาท่พี ลเมอื ง ไดแก ๑. กระบวนการสรางความตระหนัก เปนกระบวนการที่ตองการใหผูเรียนสนใจ เอาใจใส รับรู เห็นคุณคา ของสงิ่ ทก่ี าํ หนดหรอื สงิ่ ทศ่ี ึกษา และเกิดความคดิ ทจ่ี ะหาวธิ ีแกป ญ หา ซง่ึ มีข้นั ตอนดงั น้ี ๑) สังเกต ผูส อนจดั สถานการณ หรือใหข อมูลที่เกีย่ วของ ใหผูเรยี นสนใจ รบั รู เอาใจใส และเหน็ คณุ คา ๒) วิเคราะหวิจารณ ใหตัวอยาง สถานการณ ประสบการณตรง เพื่อใหผูเรียนจําแนกแจกแจงหาสาเหตุของสถานการณที่กําหนด หรือสถานการณตรง พิจารณาผลเสียท่ีเกิดข้ึนทั้งระยะส้ัน และระยะยาว ๓) สรุป ใหผูเรียนอภิปรายหาเหตุผล ขอมูลมาสนับสนุนความคิดเห็นของตนเพ่ือประเมินคณุ คา ของส่ิงทีศ่ กึ ษา และวางเปาหมายเพือ่ พัฒนาตอ ไป ๒. กระบวนการสรางคา นยิ ม เปน กระบวนการทีก่ ําหนดทิศทาง หรือแนวทางในการดาํ รงชวี ิตที่ถกู ตองเหมาะสม มีขนั้ ตอนดังนี้ ๑) สังเกต ตระหนัก ผูสอนใหผูเรียนสังเกตภาพเหตุการณ สถานการณ แลวพิจารณาส่ิงท่ีกาํ หนดใหวาคืออะไร เหมาะสมหรอื ไม ควรอนรุ กั ษหรือไม เพราะเหตุใด ๒) ประเมินเชิงเหตุผล ใหผูเรียนประเมินส่ิงท่ีกําหนดใหวาคืออะไร ดีหรือไม เพราะเหตุใดผเู รยี นชอบหรอื ไมชอบ เพราะเหตุใด ๓) กําหนดคานิยม ผูเรียนแตละคนแสดงความเชื่อ ความพอใจ ในการกระทํา สถานการณตา ง ๆ พรอมเหตผุ ล ๔) วางแนวปฏิบตั ิ ผูเรยี นชวยกนั กําหนดแนวทางปฏิบตั ิตามเหตุผลทีผ่ เู รยี นกําหนด โดยมีผสู อนรว มรบั ทราบกติกา การกระทํา ๕) ปฏบิ ัติดว ยความชืน่ ชอบ ผเู รียนปฏบิ ัติตามคานิยมทต่ี นกําหนด เมื่อเกิดความช่นื ชอบก็จะปฏิบัติดวยความเตม็ ใจและเหน็ คณุ คา ๓. กระบวนการสรา งเจตคติ เปนกระบวนการที่แทรกอยใู นทกุ เน้ือหา เปนความรูสึกที่มีตอส่ิงท่ีเรียนอาจเปน ความคิด หลักการ การกระทํา เหตกุ ารณ สถานการณ เปน ตน มีข้ันตอนดงั น้ี ๑) สังเกต ผสู อนเสนอขอมูล รูปภาพ สถานการณ ใหผูเรียนพิจารณาการกระทําท่ีปรากฏวาผเู รยี นมีความรูสึกอยางไร ดีหรือไม เชน ภาพคนท้ิงขยะลงแมน้ําลําคลอง ผูเรียนรูสึกอยางไร ชอบหรือไมชอบเพราะเหตุใด ๒) วิเคราะห ใหพิจารณาผลท่ีเกิดข้ึน ผลที่ตามมา แยกเปนการกระทําท่ีเหมาะสม ไดผลเปน ทีน่ า พอใจ หรือการกระทําทีไ่ มเหมาะสม ไดผลไมเปนที่นาพอใจ ๓) สรุป ผูเรียนสรุปความรูสึก ความคิดเห็นอยางมีเหตุผลวาจะเลือกปฏิบัติอยางไรแนวความคดิ ที่ถกู ตองควรเปนอยางไร ๔. กระบวนการกลุม เปนกระบวนการท่ีฝกใหท าํ กิจกรรมสาํ คญั คือ ๑) มีผูนําและมีการแบงหนาท่ีรับผิดชอบ กระบวนการกลุมจะตองมีการรวมกลุมต้ังแต๒ คนขึ้นไป มีบทบาทแตกตางกันไปตามหนาท่ี คือ ผูนํากลุม และสมาชิกในกลุม ผูนํากลุมจะทําหนาท่ีนําในความคิด เสนอความคิด ประสานความคิด กระตุนใหสมาชิกคิดวางแผน และกําหนดภาระงาน รวมท้ังติดตามประสานสัมพันธเพ่ือใหงานนั้นสําเร็จดวยดี ถาในกลุมมีบุคคลที่มีภาวะความเปนผูนําหลายคนก็ตอง
70ผลัดเปล่ียนกันเปนผูนํา หรือผูตาม มีการเสนอความคิดเห็น รับฟงความคิดเห็นของสมาชิกอยางมีเหตุผลมีการแบงหนา ทคี่ วามรับผิดชอบ แตตองชว ยเหลอื กนั เมือ่ มีปญหา ๒) การวางแผน มีการระดมพลังสมอง วางแผนการทํางาน กําหนดจุดประสงค และข้ันตอนหรือวิธีการดาํ เนนิ การ ๓) ปฏบิ ตั ติ ามแผน เมื่อวางแผนงานดวยการพิจารณาไตรตรองจากกลุมอยางดีแลว สมาชิกในกลุม จะปฏบิ ตั ิตามแผนดวยความรับผิดชอบ ๔) ประเมินผลการปฏิบัติงาน ระหวางการดําเนินงานตามแผน ผูนํากลุมและสมาชิกจะตองตดิ ตามผลการปฏบิ ตั ิงานเปนระยะๆ เพือ่ แกไขหรือปรับปรุงงานใหดีขน้ึ ๕) ปรับปรุงและพัฒนา มีการประเมินผลรวมและช่ืนชมในผลงานของกลุม หากยังไมเปนท่พี อใจ หรอื ไดแ นวทางทีย่ ังไมเหมาะสมจะตอ งมีการปรบั ปรุงและพัฒนาตอไป ๕. กระบวนการปฏิบัติ เปนกระบวนการท่ีทําใหผูเรียนฝกปฏิบัติจนเกิดทักษะ เกิดความชํานาญจนสามารถทาํ ไดอยา งคลองแคลว มีขนั้ ตอนดงั น้ี ๑) สังเกตรับรู ใหผูเรียนไดเห็นตัวอยางที่หลากหลายจนเกิดความเขาใจและเกิดความคิดรวบยอด ๒) ทําตามแบบ ใหผูเรียนทําตามตัวอยางท่ีแสดงใหเห็นทีละข้ันตอนจากพ้ืนฐานไปสูงานทย่ี งุ ยากซับซอนย่ิงข้นึ ๓) ทําเองโดยไมมีแบบ ใหผูเรียนปฏิบัติเองโดยไมตองดูตัวอยาง เปนการฝกใหทําเองตั้งแตตนจนจบ ๔) ฝกใหชาํ นาญ การฝกขนั้ น้ีผเู รยี นจะสามารถปฏบิ ัตดิ วยความชํานาญจากการฝก ปฏิบัติดว ยตนเอง หรอื ทําไดด ว ยตนเองอยางอตั โนมัติจากงานชิ้นเดมิ หรืองานท่ผี สู อนกาํ หนดใหใ หม ๖. กระบวนการสรางความคิดรวบยอด เปนกระบวนการที่ตองการใหผูเรียนเกิดการรับรู บอกไดอธบิ ายได และเขาใจในสิง่ ทเ่ี รยี น วาคอื อะไร หมายถงึ สิง่ ใด มีข้ันตอนดังนี้ ๑) สังเกต ใหผูเรียนรับรู ศึกษา พิจารณาส่ิงท่ีผูสอนนําเสนอ วามีลักษณะอยางไร เชนยกตัวอยา งภาพ คํา ขอความตา ง ๆ ใหผเู รียนพิจารณา ๒) จําแนกความแตกตาง ใหผูเ รยี นบอกขอแตกตางของสิ่งทสี่ ังเกตวาตางกนั อยางไร ๓) หาลักษณะรวม ใหผูเรียนพิจารณาภาพรวมของส่ิงท่ีสังเกต รับรู วามีอะไรที่เหมือนกันหรอื คลา ยคลงึ กนั ซ่ึงเปน แนวทางในการนาํ ไปสรปุ เปนหลักเกณฑ วธิ กี าร คําจาํ กดั ความ หรอื นิยามได ๔) ระบุชอ่ื ความคิดรวบยอด ใหผูเรียนระบุวาส่ิงที่รับรู ส่ิงท่ีกําหนดใหคืออะไร เรียกวาอะไรหรือมวี ิธีการอยา งไร ๕) ทดสอบและนาํ ไปใช ใหผเู รยี นนาํ ความรูไปทดลอง ทดสอบ สังเกต ทําแบบฝกหัด ปฏิบัติหรอื ตรวจสอบคาํ ตอบดวู าใชห รอื ไม นําไปใชต ามคณุ ลักษณะท่ผี ูเ รียนรบั รมู าหรือไม เพ่อื ประเมนิ ความรู ๗. ทักษะกระบวนการ ๙ ประการ เปนกระบวนการปฏิบัติหรือกระบวนการทํางานท่ีครบข้ันตอนต้ังแตแ รกเริม่ จนแลว เสรจ็ อยางดมี ีคุณภาพเปน ท่ีนาพอใจ ทักษะกระบวนการเปนวิธีการทํางานท่ีผูเรียนควรฝกปฏิบัติจนเปนนิสัย ไมวาปฏิบัติงานใดๆ ก็สามารถปฏิบัติไดจนสําเร็จเปนอยางดี มีประสิทธิภาพ ผูสอนจะใชทักษะกระบวนการ ๙ ประการ หรืออาจเรียกส้ัน ๆ วา ทักษะกระบวนการ สอดแทรกในการสอนได ข้ันตอนของทกั ษะกระบวนการ ๙ ประการ มดี ังน้ี
71 1) ตระหนักในปญหาและความจําเปน ผูสอนยกสถานการณตัวอยางใหผูเรียนเขาใจและตระหนักในปญหาและความจําเปนของเร่ืองที่จะศึกษา หรือเห็นประโยชน เห็นความสําคัญของเรื่องที่จะศึกษานั้น ๆหรืออาจยกกรณีตัวอยางท่ีสะทอนใหเห็นสภาพท่ีเปนปญหาความขัดแยงของเรื่องที่ศึกษาโดยใชสื่อประกอบเชน รูปภาพ วีดิทัศน สถานการณจริง ขาว กรณีตัวอยาง สไลด การอภิปราย การซักถาม การพาไปดูสถานการณที่เปน จริง ฯลฯ กระตนุ ใหผเู รียนเห็นสภาพปญหา เหน็ ความจาํ เปน ดวยตนเอง ๒) คิดวิเคราะห วิจารณ ผูสอนกระตุนใหผูเรียนคิดวิเคราะห วิจารณ ตอบคําถาม หรือทําแบบฝก โดยการแสดงความคิดเห็นเปนกลมุ หรอื รายบุคคล เพอ่ื ใหผูเรียนเห็นสาเหตขุ องปญ หาน้นั ๆ ๓) สรางทางเลือกอยางหลากหลาย เปดโอกาสใหผูเรียนแสวงหาทางเลือกในการแกปญหาอยางหลากหลาย โดยรวมกันวิเคราะหข อ ดี ขอ เสีย หรอื ขอจาํ กัด ๔) ประเมินและเลือกทางเลือกท่ีเหมาะสม ใหผูเรียนวิเคราะหและตัดสินทางเลือก โดยพิจารณาขอดีขอเสีย ขอจํากัด ปจจัย วิธีดําเนินงาน ผลผลิตตางๆ เปนตน และเลือกแนวทางท่ีเหมาะสมท่ีสุดจากการอภิปรายหรอื ระดมพลงั สมองของกลุม ๕) กาํ หนดและลําดับขน้ั ตอนในการปฏบิ ัติ ใหผูเรียนรว มกันวางแผนปฏบิ ตั งิ านดงั น้ี o การศึกษาขอมูลขน้ั พืน้ ฐาน o กาํ หนดวัตถุประสงค o กาํ หนดข้ันตอนการทาํ งาน o กาํ หนดผูรบั ผิดชอบ o กําหนดระยะเวลาการทํางาน o กําหนดวิธีการวดั ผลและประเมินผล ๖) ปฏิบัติดวยความช่ืนชอบ เมื่อกําหนดข้ันตอนการทํางานแลว ผูเรียนก็จะปฏิบัติงานตามแผน ผูสอนจะติดตาม ดูแล ชวยเหลือ เม่ือมีปญหา หากไมมีปญหาขณะปฏิบัติงานนั้น ผูเรียนก็จะทํางานดว ยความสนใจ กระตือรอื รน และเพลดิ เพลนิ ในการทํางาน ผสู อนควรชมเชยเพือ่ ใหข วญั กาํ ลงั ใจ ๗) ประเมินระหวางปฏิบัติ ในระหวางทํางานน้ันอาจมีปญหา และอุปสรรคบางใหผูเรียนประเมินผลการทํางานวามีปญหาอยางไร มีอุปสรรคอะไร ควรหาทางแกปญหาอยางไร นําไปปรับปรุงในการทาํ งานขัน้ ตอนตอ ไป ๘) ปรบั ปรุงใหดีขน้ึ อยูเสมอ ใหผูเรียนนําผลการประเมินมาแกไขปญหาเพื่อปรับปรุงงานใหดขี ้ึนและมีประสทิ ธิภาพยงิ่ ขน้ึ ๙) ประเมินผลรวมเพอื่ ใหเกิดความภูมิใจ เมอ่ื ผูเรยี นปฏิบัตงิ านตามแผนจนแลวเสร็จ ผูเรียนสรุปผลการดําเนินงานในภาพรวม เปรียบเทียบกับสภาพผลงานกอนดําเนินการและหลังการดําเนินการ หรือเปรียบเทียบกับวัตถุประสงคท่ีกําหนดวาไดผลเปนท่ีนาพอใจหรือไม มีผลพลอยไดอื่น ๆ อยางไร มีผลกระทบอยา งไร ผูเรยี นมคี วามพอใจ ภูมิใจในผลงานของตนหรือกลมุ เพียงใด และควรเผยแพรใ หผูอื่นรบั รูดว ย ในการจัดการเรียนรูโดยใชทักษะกระบวนการ ๙ ประการนี้ บางขั้นตอนผูสอนอาจรวมข้ันตอนก็ไดแมจะเขยี นไมค รบ ๙ ขนั้ แตในการปฏิบัตจิ ริงจะตองครบวงจรของการทํางาน คือ มีการวางแผน มีการปฏิบัติและมีการประเมนิ ผล กถ็ ือวา เปน ทักษะกระบวนการได ในการเขียนแผนการจัดการเรยี นรู ผูสอนควรศึกษากระบวนการตา ง ๆและสอนกระบวนการควบคูกันไปกับเน้อื หา เพ่ือไมใ หหลงกระบวนการ ผูส อนอาจเขียนขน้ั ตอนของกระบวนการกาํ กับไวหนา ขอ กไ็ ด
72๓. การจัดการเรยี นรแู บบโมเดลซิปปา (CIPPA Model) โมเดลซปิ ปา (CIPPA Model) เปน แนวคดิ ในการจัดการเรียนการสอน ของ ทิศนา แขมมณี ซ่ึงมาจากแนวคิดทางการศึกษาของ จอหน ดิวอี้ (John Dewey) ซึ่งเปนผูคิดเร่ืองการเรียนรูโดยการกระทํา (Learningby Doing) ผูเรียนเรียนรูโดยการลงมือปฏิบัติ ผูสอนเปนผูจัดประสบการณการเรียนรูใหแกผูเรียน ผูเรียนมีสวนรวม (Active Participation) โดยการมีสวนรวมอยางกระตือรือรน มีใจจดจอผูกพันกับสิ่งท่ีทํา ศึกษาคนควา รวบรวมขอมูล แลกเปลี่ยนความคิดและประสบการณระหวางกัน ผูเรียนรูจักสรางองคความรูดวยตนเอง ไดเรียนรูกระบวนการคูก บั การปฏิบตั ิ และสามารถนาํ ไปประยุกตใชไดอ ยา งมีประสทิ ธภิ าพ การจัดการเรียนรู CIPPA Model มาจากแนวคดิ หลัก ๕ แนวคดิ ซงึ่ เปนแนวคิดพื้นฐานในการจดัการศึกษาไดแก 1. แนวคดิ การสรางความรู (Constructivism) ๒. แนวคิดเร่ืองกระบวนการกลุมและการเรียนแบบรวมมือ (Group Process and CooperativeLearning) ๓. แนวคิดเกย่ี วกับความพรอมในการเรียนรู (Learning Readiness) ๔. แนวคิดเก่ยี วกบั การเรียนรูก ระบวนการ (Process Learning) ๕. แนวคิดเก่ยี วกบั การถายโอนการเรียนรู (Transfer of Learning)การจัดกิจกรรมการเรยี นรู ในการจัดกิจกรรมการเรียนรูโดยใชโมเดลซิปปา (CIPPA Model) ตามรูปแบบของทิศนา แขมมณี(๒๕๔๘: ๒๘๓ – ๒๘๔) มีข้นั ตอนการจัดกจิ กรรมการเรยี นรูด งั นี้ ข้นั ท่ี ๑ การทบทวนความรูเ ดมิ ข้นั น้เี ปน การดงึ ความรูเดิมของผเู รยี นในเร่ืองทีจ่ ะเรยี น เพ่ือชวยใหผูเรียนมีความพรอมในการเช่ือมโยงความรูใหมกับความรูเดิมของตน ผูสอนอาจใชวิธีการตางๆ ไดอยางหลากหลาย เชน ผูสอนอาจใชการสนทนาซักถามใหแกผูเ รียนเลา ประสบการณเดมิ หรือใหผูเรียนแสดงโครงความรูเดิม (Graphic Organizer) ของตน ขั้นที่ ๒ การแสวงหาความรูใหม ข้ันน้ีเปนการแสวงหาขอมูลความรูใหมของผเู รียนจากแหลงขอมูล หรือแหลงความรูตางๆ ซง่ึ ผสู อนอาจจดั เตรียมมาใหผเู รยี นหรือใหคําแนะนําเกย่ี วกบั แหลงขอมลู ตา ง ๆ เพื่อใหผ ูเรียนไปแสวงหาก็ได ในขนั้ นี้ผูส อนควรแนะนาํ แหลงความรูต า งๆ ใหแ กผูเรยี นตลอดทั้งจดั เตรยี มเอกสารสือ่ ตางๆ ขน้ั ที่ ๓ การศึกษาทําความเขา ใจขอมูล/ความรใู หม และเชื่อมโยงความรใู หมกับความรเู ดมิ ขน้ั นีเ้ ปน ขนั้ ทีผ่ ูเรียนศกึ ษาและทาํ ความเขา ใจกับขอมูล/ความรทู ห่ี าได ผเู รยี นสรา งความหมายของขอ มูล / ประสบการณใ หม โดยใชกระบวนการตางๆ ดวยตนเอง เชน ใชกระบวนการคิดและกระบวนการกลุมในการอภปิ รายและสรปุ ความเขา ใจเก่ยี วกับขอมูลน้ันๆ ซง่ึ จําเปน ตองอาศัยความเช่ือมโยงกับความรเู ดิม ในขั้นน้ีผูสอนควรใชกระบวนการตางๆ ในการจัดกิจกรรม เชน กระบวนการคิด กระบวนการกลุมกระบวนการแสวงหาความรู กระบวนการแกปญหา กระบวนการสรางลักษณะนิสัย กระบวนการทางสังคมเพื่อใหผูเรยี นสรางความรูขน้ึ มาดวยตนเอง ขัน้ ท่ี ๔ การแลกเปลี่ยนความรูความเขาใจกลุม ข้ันน้ีเปนข้ันที่ผูเรียนอาศัยกลุมเปนเคร่ืองมือในการตรวจสอบความรูความเขาใจของตน รวมทั้งขยายความรูความเขาใจของตนใหกวางข้ึน ซ่ึงจะชวยใหผูเรียนไดแบงปนความรูความเขาใจของตนแกผูอ่ืนและไดรับ ประโยชนจากความรูความเขาใจของผอู ืน่ ไปพรอม ๆ กัน ผเู รยี นแตล ะคนในกลมุ จะชวยเหลือกนั
73 ขนั้ ท่ี ๕ การสรปุ และการจัดระเบียบความรู ข้ันน้ีเปนข้ันของการสรุปความรูท้ังความรูเดิมและความรูใหม และจัดสิ่งที่เรียนใหเปนระเบียบ เพื่อชว ยใหผูเรยี นจดจําส่งิ ทเี่ รียนรูไ ดงาย ผูส อนควรใหผ เู รียนสรปุ ประเดน็ สาํ คัญประกอบดวยมโนทศั นหลกั และมโนทศั นย อยของความรูทั้งหมดแลวนํามาเรียงใหไดสาระสําคัญครบถวน ผูสอนอาจใหผูเรียนจดเปนโครงสรางความรู จะชวยสรางความรูและจดจําขอ มลู ไดงา ย ขน้ั ท่ี ๖ การปฏิบตั ิและ/หรือการแสดงผลงาน ข้ันน้ีจะชวยใหผูเรียนไดมีโอกาสแสดงผลงานการสรางความรูของตนเองใหผูอ่ืนรับรู เปนการชวยใหผเู รียนไดตอกยาํ้ หรือตรวจสอบความเขาใจของตนเอง และชวยสงเสริมใหผูเรียนใชความคิดสรางสรรค แตหากตองมีการปฏิบัติตามขอมูลท่ีได ขั้นนี้จะเปนขั้นปฏิบัติและมีการแสดงผลงานที่ไดปฏิบัติดวย ในขั้นนี้ผูเรียนสามารถแสดงผลงานดวยวิธีตางๆ เชน การจัดนิทรรศการ การอภิปราย การแสดงบทบาทสมมุติ เรียงความวาดภาพ ฯลฯ และอาจจัดใหม ีการประเมินผลงานโดยมีเกณฑที่เหมาะสม ข้นั ที่ ๗ การประยุกตใ ชความรู ขั้นนี้เปนขั้นการสงเสริมใหผูเรียนไดฝกฝนการนําความรูความเขาใจของตนเองไปใชในสถานการณตาง ๆ ท่ีหลากหลาย เพ่ือความชํานาญ ความเขาใจ ความสามารถในการแกปญหาและความจําเปนในเร่ืองน้ัน ๆ เปนการใหโอกาสผูเรียนใชค วามรใู หเปนประโยชน เปนการสง เสริมความคดิ สรางสรรค หลังจากประยุกตใชความรู อาจมีการนําเสนอผลงานจากการประยุกตอีกคร้ังก็ได หรือไมมีการนาํ เสนอผลงานในข้นั ที่ ๖ แตน าํ มารวมแสดงในตอนทายหลังขัน้ การประยุกตใชก็ไดเชน กนั ข้นั ที่ ๑ – ๖ เปนกระบวนการของการสรา งความรู (Construction of Knowledge) ข้ันท่ี ๗ เปนข้นั ตอนท่ีชวยใหผ ูเรยี นนาํ ความรูไปใช (Application) จงึ ทําใหรูปแบบน้ีมีคุณสมบตั ิครบถวนตามหลัก CIPPA ประโยชน ๑. ผูเรียนรจู กั การแสวงหาขอ มลู ขอเทจ็ จริงจากแหลง การเรยี นรูตางๆ และสามารถเช่ือมโยงความรูใหมกับความรเู ดิมเพื่อนาํ มาใชในการเรยี นรู ๒. ผเู รยี นไดฝก ทกั ษะการคดิ ท่หี ลากหลาย เปน ประสบการณท ี่จะนาํ ไปประยกุ ตใชในชีวติ ประจําวัน ๓. ผเู รยี นรจู ักการทํางานรว มกับผูอ่นื รูจกั วธิ ีการแลกเปล่ียนเรียนรรู วมกัน ขอ จาํ กดั ผูเรยี นจะตอ งมีความรับผดิ ชอบในการทาํ กิจกรรมตา งๆ รว มกบั กลมุ จงึ จะทําใหผลงานบรรลุเปาหมายไดอ ยา งมีประสทิ ธิภาพ๔. การจดั การเรยี นรโู ดยใชกระบวนการสืบเสาะหาความรู (Inquiry Process) การจัดการเรียนรูโดยใชกระบวนการสืบเสาะหาความรู เปนกระบวนการท่ีสงเสริมใหผูเรียนไดสืบคนเสาะหา สํารวจ ตรวจสอบ และคนควาดวยวิธีการตาง ๆ จนเกิดความเขาใจและรับรูความรูนั้นอยางมีความหมาย เปน การพัฒนากระบวนการคิดระดับสงู ใหแกผ ูเรียน ฝกใหส งั เกต การถาม – ตอบ การส่ือสารเช่อื มโยงบรู ณาการการนาํ เสนอ สรา งองคความรู โดยมผี ูสอนเปนผกู ํากับ ควบคมุ ใหคําปรึกษา ชี้แนะ ชวยเหลือกระตุนใหผูเรียนอยากรูอยากเห็น และสืบเสาะหาความรูจากการถาม พยายามหาคําตอบ หรือสรางองคความรูใหมดวยตนเองผา นกระบวนการคิด กระบวนการปฏบิ ัติ และสามารถนําไปประยกุ ตใ ชในการดาํ เนินชวี ิต
74การจัดกิจกรรมการเรียนรู ๑. ข้ันสรางความสนใจ (Engagement) เปนการนําเขาสูบทเรียนโดยนําเรื่องที่สนใจ อาจมาจากเหตกุ ารณทก่ี าํ ลังเกิดขึน้ อยูใ นชว งเวลานน้ั หรือเช่ือมโยงกับความรูเดิมท่ีเรียนมาแลว เปนตัวกระตุนใหนักเรียนสรา งคาํ ถามเปน แนวทางทใี่ ชใ นการสาํ รวจตรวจสอบอยา งหลากหลาย ๒. ขั้นสํารวจและคนหา (Exploration) เม่ือทําความเขาใจในประเด็นหรือคําถามท่ีสนใจ มีการกาํ หนดแนวทางการสํารวจตรวจสอบ ต้ังสมมติฐาน กําหนดทางเลือกท่ีเปนไปได ลงมือปฏิบัติเพื่อเก็บรวบรวมขอมูล ขอสนเทศ หรือปรากฏการณตาง ๆ วิธีการตรวจสอบอาจทําไดหลายวิธี เชน การทดลอง กิจกรรมภาคสนาม การศึกษาขอ มลู จากเอกสารตางๆ ๓. ขั้นอธิบายและลงขอสรุป (Explanation) เมื่อไดขอมูลเพียงพอ จึงนําขอมูลท่ีไดมาวิเคราะหแปรผล สรปุ ผล นําเสนอผลทีไ่ ดในรปู แบบตาง ๆ เชน บรรยายสรปุ สรางแบบจาํ ลอง หรือรปู วาด ๔. ขั้นขยายความรู (Elaboration) เปนการนําความรูที่สรางข้ึนไปเช่ือมโยงกับความรูเดิม แนวคิดท่ไี ดจะชวยเชอื่ มโยงกบั เร่ืองตางๆ ทําใหเ กดิ ความรูกวางขน้ึ ๕. ขั้นประเมิน (Evaluation) เปนการประเมินการเรียนรูดวยกระบวนการตาง ๆ วานักเรียนมคี วามรูอ ะไรบาง อยางไร และมากนอ ยเพยี งใด จากนั้นจะนําไปสกู ารนําความรไู ปประยุกตใชในเรอ่ื งอื่น ๆ ประโยชน กระบวนการสืบเสาะหาความรูชวยใหนักเรียนเกิดการเรียนรูทั้งเน้ือหา หลักการ ทฤษฎี ตลอดจนการลงมือปฏบิ ตั เิ พอ่ื ใหไ ดค วามรู ขอ จาํ กัด ผูสอนจะตองลดบทบาทของการเปนผูอธิบายในข้ันท่ี ๓ ผูสอนจะเปนเพียงผูเสนอแนะ ใหคําแนะนําและยอมรบั ฟง ความคดิ เห็นของผูเรยี น๕. วธิ สี อนแบบธรรมสากัจฉา (The Use of Dhammasakaccha) วิธีสอนแบบธรรมสากัจฉา เปนวิธีสอนท่ีใชหลักการสนทนาเปนสําคัญ เปนการสนทนาแลกเปล่ียนความคดิ เหน็ และอภปิ รายรว มกัน ซึ่งอาจจะเปนการสนทนาระหวางผูสอนและผูเรียน หรืออาจเปนการสนทนาอภิปรายรวมกันในหมูผูเรียน วิธีการสอนแบบธรรมสากัจฉาเปนวิธีการท่ีพระพุทธเจาทรงใชบอย วิธีหนึ่งพระพุทธเจามักทรงใชถามนําคูสนทนาเขาสูความเขาใจธรรมะ ทรงสงเสริมใหมีการสนทนากันในหมูสาวกปจจุบันนักการศึกษาไดนําหลักการสอนแบบธรรมสากัจฉามาประยุกตใชในการจัดการเรียนรู โดยแทรกวิธีคิดตามหลักพทุ ธธรรมเขาไปในกระบวนการจัดกิจกรรมการเรียนรู วธิ คี ดิ ตามหลกั พุทธธรรมที่พระพรหมคุณาภรณ(ประยุทธ ปยุตฺโต) ไดอธิบายวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการไว ๑๐ วิธี คือ วิธีคิด แบบสืบสาวปจจัย วิธีคิดแบบแยกแยะสวนประกอบ วิธีคิดแบบรูเทาทันธรรมดา วิธีคิดแบบอริยสัจหรือแบบแกปญหา วิธีคิดตามหลักการและความมุงหมาย (วธิ ีคดิ แบบอรรถสัมพันธ) วิธีคิดแบบคุณโทษและทางออก วิธีคิดแบบคุณคาแทและคุณคาเทียม วิธีคิดแบบอุบายปลุกเราคุณธรรม วิธีคิดแบบเปนอยูในปจจุบัน และวิธีคิดวิเคราะหในลักษณะตาง ๆ(วธิ ีคิดแบบวิภชั ชวาท)ขนั้ ตอนการจดั กิจกรรมการเรียนรู สุมน อมรวิวัฒน และ สุคนธ สินธพานนท ไดเสนอหลักการในการจัดระบบการเรียนการสอนแบบธรรมสากัจฉาไววา ผูเรียนจะตองรูจักแสวงหาความรู เพ่ือนํามาเปนพ้ืนฐานในการคิดวิเคราะหและประเมินคาความรู รวมสนทนาอภิปรายแลกเปล่ียนความคิดเห็นกัน วิจารณ พูดโตตอบกัน และซักถามกันอยางมีเหตุผล และสามารถนําผลการคิดวิเคราะหไปพิสูจนความรูดวยการปฏิบัติ ผูเรียนตองปฏิบัติตนเปนกัลยาณมติ ร
75 ๑. ขั้นนาํ เขา สูบ ทเรียน ผูสอนนําขาว หรือสถานการณตาง ๆ มาเสนอผูเรียน เพื่อใหเห็นปญหาและหาแนวทางในการแกไขปญหา และเหน็ คณุ คา ของการแกป ญ หาอยา งถูกตอง ๒. ขัน้ สอน ๑) แสวงหาความรู ผูสอนออกแบบกิจกรรมหรือกําหนดประเด็น เพื่อใหผูเรียนแสวงหาความรูดวยการคนควาหาความรูจากเอกสาร ตํารา หนังสือประเภทตาง ๆ ปายนิเทศ สื่ออุปกรณตาง ๆตลอดจนแหลง ความรดู านเทคโนโลยี แลวนํามาแลกเปลี่ยนความรูและชวยกันสรุป โดยมีผูสอนคอยชวยชี้แนะอยางมีเมตตา ๒) คนพบความรู / สนทนาแลกเปลี่ยนความรู ขณะที่ผูเรียนแสวงหาความรูดวยวิธีการตาง ๆ อยางหลากหลาย ผูเรียนก็ยอมคนพบความรูไปดวย ซึ่งถาจะใหคนพบความรูที่ตรงประเด็นผูสอนควรจดั ทําใบงานกาํ หนดหวั ขอ หรอื ตั้งประเด็นคาํ ถามเพื่อเปน การกํากบั ผูเรยี นใหศึกษาขอมูลความรูไดตรงตามเปาหมาย ๓) การวิเคราะหและประเมินคาความรู ผูสอนควรไดนําวิธีคิดรูปแบบตาง ๆ แทรกเขามาเพื่อใหผ เู รียนไดรจู กั วิเคราะหแ ละประเมินคาความรูอ ยางมเี หตุผล ผูสอนอาจนํากรณีตัวอยางมาใหผูเรียนไดฝกคิดหาสาเหตุของปญหา หรือคิดวิธีแกปญหาโดยใชวิธีคิดวิเคราะหแบบใดแบบหน่ึง เชน วิธีคิดตามหลักพทุ ธธรรม คดิ วเิ คราะห คดิ สังเคราะห คิดอยางมีวิจารณญาณ ฯลฯ ตอจากนั้นใหผูเรียนไดฝกการสรุปประเด็นของขอมลู ความรแู ละประเมินคาโดยวิธีแลกเปลย่ี นความคิดเห็นกนั ในกลมุ และเสนอตอชัน้ เรยี น ๔) พิสูจนความรูหรือขั้นปฏิบัติ เปนขั้นท่ีผูสอนไดจัดกิจกรรมฝกปฏิบัติ พิสูจนความรูใหผูเรียนทุกคนไดวางแผนการปฏิบัติตนและเลือกแนวปฏิบัติ เพื่อนําไปปฏิบัติจริงท้ังในเวลาเรียนและนอกเวลาเรียน โดยจะใหผเู รียนเลือกแนวทางปฏบิ ตั ติ นที่คลายคลึงกันในกลุมของตน เพ่ือจะไดรูถึงปญหาและสาเหตุของปญหาในการปฏบิ ตั ิ และนาํ มาอภปิ รายรว มกันเพอื่ หาแนวทางแกไข ในข้ันปฏิบัตินี้ผูสอนควรใหเวลาผูเรียนไดมีโอกาสปฏิบัติจริงตามแนวทางท่ีกลุมของตนไดเลือกไว ซึ่งอาจจะใชเ วลาสัก ๑ – ๒ สัปดาห เปน อยางนอ ย ๓. ขั้นสรปุ ๑) ใหผูเรียนทุกคนสรุปผลการปฏิบัติการและพิสูจนความรู ตามทางเลือกของผูเรียนแตละกลุม โดยสมาชิกแตละกลุมนําผลการสรุปมาเลาสูกันฟง ใหทราบถึงผลการปฏิบัติวาเปนอยางไรมีเร่ืองใดท่ีเปนปญหาอุปสรรค หาสาเหตุของปญหา และชวยกันเสนอแนวทางแกไข ถาบุคคลใดไดผลดีจากการปฏิบตั ิ ใหชว ยกนั หาสาเหตุของผลการปฏิบัตินัน้ ซ่ึงอาจใชวิธคี ิดแบบทผ่ี ูเรยี นคิดวาเหมาะสม ๒) ใหนําผลการสรุปของแตละกลุมมาแลกเปล่ียนกันดวยวิธีการตาง ๆ เชน พูด เขียน ฯลฯเพอื่ แสดงความม่ันใจวาขอมูลท่ไี ดรบั การพิสูจนด วยการปฏิบตั นิ ัน้ เปนไปได มคี ณุ คา และปฏิบัติไดผ ลจริง ประโยชน การจัดกิจกรรมการเรียนรูโดยใชวิธีการสอนแบบธรรมสากัจฉาน้ี ผูเรียนจะไดมีสวนรวมในการอภิปรายแลกเปล่ียนความคิดเห็นกัน ซ่ึงจะทําใหผูเรียนมีความกระตือรือรนท่ีจะแสวงหาความรูเพื่อมาเปนพ้ืนฐานในการสนทนา อภิปรายรว มกนั ใชก ระบวนการคดิ ซงึ่ จะนาํ ไปสกู ารตัดสนิ ใจปฏบิ ัติ ขอ จํากดั การฝกใหผ ูเ รียนใชท ักษะการคดิ ในข้ันวเิ คราะหแ ละประเมินคาความรู อาจตอ งใชเ วลานานถา ผูส อนยังไมเ คยฝก ใหผ ูเรียนใหร ูจักคิดมากอน
76๖. วธิ สี อนแบบแกป ญหา (Problem Solving) วิธีสอนแบบแกปญหา เปน วิธีสอนทม่ี งุ เนนใหผ เู รียนไดเ รยี นรูดว ยตนเอง เพ่ือใหผูเรียนคิดเปน ทําเปนและแกปญ หาเปน ซ่งึ มรี ากฐานมาจากความจริงในชีวิตของมนุษยที่ตองเผชิญกับปญหาตาง ๆ ทุกขณะ ดังน้ันถา มนษุ ยร จู กั แกป ญ หาไดก จ็ ะสามารถดําเนนิ ชวี ิตอยูในสงั คมไดอยา งราบรื่น นอกจากน้นั ยงั เปนวิธีสอนที่เปนไปตามหลักจิตวิทยาแหง การเรียนรูท่วี า “การเรยี นรจู ะเกิดข้นึ ไดเ มือ่ มปี ญ หาเกิดข้นึ ”ขนั้ ตอนการจดั กิจกรรมการเรยี นรู ขัน้ ท่ี ๑ ตัง้ ปญ หา ผสู อนสามารถดําเนินการใหผูเรียนเกิดปญหาหรือขอสงสัย เชน การใชคําถามนําสูปญ หา การเลา ประสบการณหรอื เหตกุ ารณในชีวิตประจําวัน หรือการสรางสถานการณใหเกิดปญหา ใหผูเรียนคิดคาํ ถาม หรือปญหา ข้ันที่ ๒ ตั้งสมมุติฐาน เปนข้ันตอนที่ใชเหตุผลในการคิดวิเคราะหปญหาและคาดคะเนคําตอบพิจารณาแยกปญหาใหญออกเปนปญหายอย แลวคิดอยางเปนระบบ โดยนําความรูความเขาใจ ขอมูล และประสบการณเ ดิมทเ่ี คยศกึ ษามาแลวมาคดิ แกป ญ หา คาดคะเนคาํ ตอบ ขั้นที่ ๓ วางแผนแกป ญ หา หรือออกแบบวิธีการหาคําตอบจากสมมตฐิ านท่ตี ้ังไว โดยศกึ ษาถงึ สาเหตุที่เกิดปญหาขึ้น และใชเหตุผลในการคิดหาวิธีการแกปญหาไดตรงกับสาเหตุ ซ่ึงจะตองสรางทางเลือก หรือวิธีการแกปญหาใหหลากหลาย แลวใชเหตุผลในการพิจารณาเลือกวิธีแกปญหาท่ีดีท่ีสุด มีความเปนไปไดมากท่สี ดุ พรอ มทง้ั เตรยี มอปุ กรณ เครอื่ งมอื ทจ่ี ะใชใ หพ รอ ม ข้ันท่ี ๔ เก็บรวบรวมขอมูลและวิเคราะหขอมูล เมื่อกําหนดหรือวางแผนแกปญหาแลวผูเรียนลงมือปฏิบัติตามแผนท่ีวางไว จดบันทึกขอมูลที่ไดเพื่อนําเสนอขอมูล ผานการวิเคราะหและการตรวจสอบความถูกตองของขอมลู จดั กระทําขอมลู แลว นําเสนอขอ มูลในรูปแบบทเี่ ขาใจไดงา ย ข้ันที่ ๕ สรุปผล เปน ขนั้ ท่ีนําขอมลู มาพจิ ารณา แปลความหมายระหวางสาเหตุกบั ผลท่เี กดิ ขึ้น เพ่อืหาคําตอบตามสมมตฐิ านแลว จงึ สรุปเปน หลักการกวาง ๆ ขน้ั ท่ี ๖ การตรวจสอบและการประเมนิ ผล เมอ่ื ไดขอสรุปเปนหลักการกวา ง ๆ แลวนาํ มาพจิ ารณาอกี คร้ังวาขอ สรุปนา เชื่อถือหรือไม ประโยชน วิธีสอนแบบแกปญหามีประโยชนตอผูเรียน ทําใหไดคิดแกปญหาดวยตนเอง ฝกการสังเกต วิเคราะหการหาเหตุผล ใชข อมลู ในการตัดสินใจ ทาํ ใหม ีประสบการณตรงดวยการลงมอื ปฏิบัติ ขอ จาํ กดั ปญหาท่ีเสนอตองนาสนใจ และเหมาะสมกับวัยของผูเรียน ผูสอนตองมีความสามารถในการชวยใหคาํ แนะนาํ ในการแกปญหาใหผเู รียน มกี ารฝกทักษะการคดิ ในการแกปญหาอยา งเปนระบบ๗. วธิ สี อนแบบสาธติ (Demonstration Method) วิธีสอนแบบสาธิตเปนวิธีการที่ผูสอนเปนผูถายทอดความรูใหผูเรียนเกิดการเรียนรูในเน้ือหาสาระพรอมทง้ั แสดงกระบวนการปฏิบตั ิประกอบคําอธบิ ายตามขัน้ ตอนการสาธิตนั้นๆ แลวใหผูเรยี นซักถาม อภปิ รายและสรุปผลการเรียนรูจ ากการสาธติ
77การจัดกจิ กรรมการเรียนรแู บบสาธติ การสาธติ แบง ออกเปน ๓ ลกั ษณะ คือ ๑. การสาธิตสาํ หรบั ผเู รยี นท้ังหอ ง (Class Demonstration) ๒. การสาธติ สาํ หรับกลุมยอย (Group Demonstration) ๓. การสาธิตเปนรายบุคคล (Individual Demonstration ) การสาธิต มีรูปแบบการสาธิตหลายแบบ เชน ผูสอนเปนผูสาธิต ผูสอนและผูเรียนรวมกันสาธิตผูเรียนสาธิตเปนกลุม ผูเรียนสาธติ เปนรายบุคคล วทิ ยากรสาธิตข้ันตอนการจดั การเรยี นรูแบบสาธิต ๑. ขั้นเตรียมการสาธิต กําหนดจุดประสงคของการสาธิตใหชัดเจน ศึกษาเน้ือหาในบทเรียนอยางละเอียด กําหนดขั้นตอนในการสาธิต จัดเตรียมเคร่ืองมืออุปกรณสําหรับสาธิต จัดเตรียมสถานที่สาธิตกอนการสาธิตในชั้นเรียนทุกคร้ังผูสอนจะตองทดลองกระบวนการสาธิตทุกข้ันตอน จัดเตรียมเอกสารและวธิ ีการวดั ประเมนิ ผลท่ีชดั เจน กาํ หนดเวลาในการสาธิตใหเ หมาะสม ๒. ข้นั สาธิต ๑) บอกจดุ ประสงคการสาธิตและเร่ืองท่จี ะสาธติ ใหผูเ รยี นทราบ ๒) บอกข้ันตอนของกิจกรรมท่ีผูเรียนตองปฏิบัติ เชน ตําแหนงท่ีผูเรียนนั่ง การจดบันทึกการสังเกต การต้งั คาํ ถาม การสรุปข้นั ตอน การสาธติ ๓) แนะนําสื่อการเรียนใหผูเรียนทราบ วาจะใชสื่อประเภทใดและแหลงการเรียนรูที่จะศึกษาคน ควา เพ่ิมเติมมีอะไรบาง ๔) ดําเนินการสาธิตอยางชาๆ เพ่ือใหผูเรียนไดเห็นข้ันตอนอยางละเอียด แมการสาธิตจะตองอาศัยทักษะการทํางานท่ีรวดเร็ว แตผูสอนตองทําการสาธิตคร้ังแรกอยางชาๆ เพื่อใหผูเรียนเขาใจข้ันตอนการสาธติ หลงั จากทส่ี าธิตครบทุกขั้นตอนแลว ผูสอนอาจยอนกลับมาสาธิตใหเร็วข้ึน เพ่ือใหเห็นธรรมชาติของการทํางานทีต่ อ เนื่อง หรอื อาจกลับมาสาธติ เฉพาะบางขั้นตอนท่ีเหน็ วา ซบั ซอน ๕) ใหผูเรียนมีสวนรวมในการสาธิต ผูสอนอธิบายใหผูเรียนฟงไปดวยระหวางการสาธิตแตละขั้นตอน โดยเนนใหผูเรียนสังเกตข้ันตอนการทํางานแตละขั้นตอนที่ผูสอนสาธิตในขณะที่มีการสาธิตนั้นผูสอนอาจต้ังคําถามใหผูเรียนตอบ ซึ่งเปนการเปดโอกาสใหผูเรียนไดมีสวนรวมท่ีดี เพราะการซักถามจะทําใหผเู รียนเขา ใจและมีความมนั่ ใจย่ิงข้นึ วาจะสามารถทําดว ยตนเองได ๓. ขน้ั สรุปการสาธติ ๑) สรุปขัน้ ตอนหรอื สิ่งทส่ี ําคัญ คอื ผูสอนใหผูเรียนสรุปผลจากที่เห็นตามลําดับขั้นตอนตาง ๆจากการสาธิต เพ่อื ประเมนิ วาผูเรียนมคี วามเขา ใจในการเรียนน้นั ๆ มากนอยเพยี งใด ๒) ผูสอนสรุปดวยการตั้งคําถาม เพื่อใหผูเรียนพิจารณาจากข้ันตอนตาง ๆ ท่ีสาธิต หรือกระบวนการสาธิต ๔. ขัน้ วดั และประเมินผล ผสู อนอาจใชวิธกี ารตางๆ เพ่ือประเมินวาผูเรยี นมคี วามรู ความเขาใจเกี่ยวกบั เร่ืองทสี่ าธิต ถามีเวลาอาจใหผูเ รยี นคนใดคนหนง่ึ ออกมาสาธติ ใหด ู ประโยชน วธิ สี อนแบบสาธิตทําใหผูเรียนมีความเขาใจกระจางชัดในสิ่งท่ีเรียนรู สามารถปฏิบัติตามขั้นตอนของการสาธิตได ผเู รยี นมีประสบการณตรงจากการฝกปฏิบัตติ ามแบบ
78 ขอจาํ กัด ผูสอนตองใชเวลาในการเตรียมการสาธิต ขณะทําการสาธิตผูสอนจะตองใชเทคนิคในการบริหารจัดการชั้นเรียนเพ่ือใหผูเรียนติดตามการสาธิตอยางตอเนื่อง ถาผูเรียนกลุมใหญเกินไปอาจทําใหผูเรียนไมส ามารถมองเห็นการสาธติ ไดท ่ัวถึงการนาํ กระบวนการคดิ มาใชในการจดั การเรยี นการสอนหนา ทพี่ ลเมือง การคิดเปนกระบวนการทางสมอง หรือพฤติกรรมที่เกิดข้ึนในสมองท่ีมีการคนหาหลักการ หรือความจริง แลววิเคราะหเน้ือหา ขอสรุป ซึ่งการคิดน้ันอาจจะเกิดจากส่ิงเรา หรือความจริงที่ไดรับรวมกับประสบการณเดิมที่มีอยู ในการจัดการเรียนรูในรายวิชาเพิ่มเติมหนาท่ีพลเมือง นอกจากจะเนนการจัดการเรียนรูที่ลงสูการปฏิบัติจริงแลว ครูผูสอนพึงนํากระบวนการคิดในรูปแบบตาง ๆ มาใชในการจัดกิจกรรมการเรียนรูเพื่อใหบรรลุเปาหมายตามผลการเรียนรู กระบวนการคิดมีมากมายหลายวิธี และนักการศึกษาแตละทา นกเ็ สนอขนั้ ตอนการคิดทแ่ี ตกตา งกนั ไป แตใ นทน่ี จ้ี ะขอยกตัวอยา งบางวธิ ี ดงั น้ี๑. การคิดวิเคราะห (Analyzing) ทศิ นา แขมมณี และคณะ ไดใ หค วามหมายและข้นั ตอนการคดิ วเิ คราะห ดงั นี้ การคิดวิเคราะหเปนการจําแนกแยกแยะสิ่งใดส่ิงหน่ึง / เรื่องใดเร่ืองหนึ่ง เพื่อคนหาองคประกอบและความสมั พันธระหวา งองคป ระกอบเหลานั้น เพ่อื ชว ยใหเ กดิ ความเขาใจในเรอื่ งนัน้ ข้นั ตอนการคิด ๑. ศึกษาขอมูล ๒. ต้ังวัตถปุ ระสงคในการวิเคราะหขอมูล ๓. กําหนดเกณฑในการจาํ แนกแยกแยะขอมูล ๔. แยกแยะขอมลู ตามเกณฑที่กาํ หนดเพือ่ ใหเหน็ องคประกอบของสง่ิ ท่วี เิ คราะห ๕. หาความสมั พนั ธระหวา งองคป ระกอบตางๆ และความสัมพันธของขอมลู ในแตล ะองคประกอบ ๖. นําเสนอผลการวิเคราะห ๗. นาํ ผลการวเิ คราะหมาสรปุ ตอบคาํ ถามตามวตั ถปุ ระสงค๒. การคิดสังเคราะห (Synthesizing) ทศิ นา แขมมณี และคณะ ไดใหค วามหมายและขน้ั ตอนการคิดสังเคราะหไววา การคดิ สังเคราะหเ ปนการนําความรูทผ่ี า นการวิเคราะหม าผสมผสานสรา งสง่ิ ใหมท่ีมลี ักษณะตางจากเดิม ขั้นตอนการคดิ สังเคราะห ๑. กาํ หนดวัตถปุ ระสงคของสง่ิ ใหมท ีต่ องการสราง ๒. ศึกษาวเิ คราะหขอ มูลที่เก่ียวขอ ง ๓. เลือกขอมลู ท่ีสอดคลองกับวตั ถปุ ระสงค ๔. นําขอมลู มาทํากรอบแนวคดิ สาํ หรับสิ่งใหม ๕. สรางส่งิ ใหมต ามวัตถปุ ระสงคโ ดยอาศัยแนวคดิ ที่กาํ หนด รวมกบั ขอ มูลอ่ืนๆ ทเี่ กยี่ วของ๓. การคิดอยางมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) การคิดอยางมีวิจารณญาณ เปนกระบวนการคิดท่ีใชเหตุผลโดยมีการศึกษาขอเท็จจริง หลักฐาน และขอมูลตาง ๆ เพ่ือประกอบการตัดสินใจ แลวนํามาพิจารณาวิเคราะหอยางสมเหตุผล กอนตัดสินใจวาส่ิงใดควรเชื่อ หรือไมควรเช่ือ ผูที่มีความคิดอยางมีวิจารณญาณ จะเปนผูมีใจกวาง ยอมรับฟงความคิดเห็นของผูอ่ืน
79อยางมีเหตุผล ไมยึดถือความคิดเห็นของตนเอง กอนจะตัดสินใจในเรื่องใดก็จะตองมีขอมูลหลักฐานเพียงพอและสามารถเปล่ียนความคิดเห็นของตนเองใหเขากับผูอื่นได ถาผูนั้นมีเหตุผลท่ีเหมาะสมถูกตองกวา เปนผูที่มีความกระตือรอื รนในการคน หาขอ มลู และความรู กลาวไดว า ผูทมี่ ีความคิดอยา งมีวจิ ารณญาณจะเปนผูม ีเหตผุ ล บลูมและกาเย ไดใ หแ นวคิดเกยี่ วกับกระบวนการคดิ อยา งมีวิจารณญาณวาเปนกระบวนการท่ีเริ่มจากสญั ลกั ษณท างภาษา จนโยงมาเปน ความคิดรวบยอด เปน กฎเกณฑ และนาํ เกณฑไ ปใช โดยมีขัน้ ตอนดังนี้ ๑. สงั เกต ใหผ ูเรยี นสังเกต รบั รู และพจิ ารณาคาํ ขอความ หรือภาพเหตุการณท่ีเกิดขึ้น ใหทํากิจกรรมการรับรู เขาใจ ไดความคิดรวบยอดที่เชื่อมโยงความสัมพันธของส่ิงตาง ๆ สรุปเปนใจความสําคัญครบถวนตรงตามหลักฐานขอ มูล ๒. อธิบาย ใหผูเรียนอธิบายหรือตอบคําถาม แสดงความคิดเห็น เห็นดวย หรือไมเห็นดวยกับส่ิงที่กาํ หนด เนนการใชเหตผุ ลดวยหลกั การ กฎเกณฑ อางหลักฐานขอ มลู ประกอบใหน าเช่อื ถือ ๓. รับฟง ใหผูเรียนไดฟงความคิดเห็นท่ีแตกตางจากความคิดเห็นของตน ไดฟงและตอบคําถามตามความคิดเห็นที่แตกตางกัน เนนการปรับเปล่ียนความคิดอยางมีเหตุผล ไมใชอารมณ หรือถือความคิดเห็นของตนเองเปนใหญ ๔. เชื่อมโยงความสัมพันธใหผูเรียนไดเปรียบเทียบความแตกตางและความคลายคลึงของส่ิงตาง ๆจัดกลุมทเี่ ปนพวกเดียวกนั หาเหตุผล หรือกฎเกณฑมาเชื่อมโยงในลักษณะอุปมาอุปไมย ๕. วิจารณ จัดกิจกรรมใหผูเรียนวิเคราะหเหตุการณ คํากลาว แนวคิด หรือการกระทําที่กําหนด แลวใหจําแนกหาขอดี ขอดอย สวนดี สวนดอย สวนสําคัญ หรือสวนที่ไมสําคัญจากส่ิงน้ัน ดวยการยกเหตุผลและหลกั ฐานมาประกอบ เชน บอกวา การกระทํานนั้ ไมเหมาะสม เพราะอะไร ทาํ ถกู ตองเพราะอะไร ๖. สรุป ใหผูเรียนพิจารณาการกระทํา หรือขอมูลตาง ๆ ท่ีเช่ือมโยงเก่ียวของกัน แลวสรุปผลอยางตรงไปตรงมาตามหลักฐานขอมูล เชน การกระทําน้ันผูเรียนเห็นวาเปนการกระทําที่ถูกตอง ควรประพฤติปฏบิ ตั อิ ยา งไร มเี หตุผลสนับสนนุ อยางไร ขอความท่ีกลา วมานัน้ เช่ือถือไดหรอื ไมอ ยา งไร กลาวไดวา การฝกทักษะใหผูเรียนรูจักคิดโดยใชวิธีการคิดตาง ๆ น้ัน จะเปนพื้นฐานสําคัญท่ีนําไปสูการตัดสินใจอยางถูกตองเหมาะสม เปนทักษะหน่ึงตามจุดหมายของหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐานพุทธศักราช ๒๕๕๑ ที่มุงพัฒนาผูเรียนใหมีสมรรถนะสําคัญในดานความสามารถในการคิด เนนความสามารถในการคดิ วเิ คราะห การคิดสงั เคราะห การคดิ อยา งสรา งสรรค การคิดอยา งมวี จิ ารณญาณ และการคิดอยางเปนระบบ เพ่ือนําไปสูการสรางองคความรู หรือสารสนเทศเพื่อการตัดสินใจเก่ียวกับตนเองและสังคมไดอยางเหมาะสม ดังนั้น ครูผูสอนจึงตองศึกษาหาความรูเก่ียวกับกระบวนการคิดตาง ๆ เพ่ือนํามาใชในการพัฒนาผูเ รียน
80 ตัวอยางหนวยการเรยี นรู๑. ตัวอยา งหนว ยการเรียนรูระดบั ประถมศกึ ษาส๑๒๒..... หนาที่พลเมอื ง ๒ กลุม สาระการเรยี นรสู งั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรมช้นั ประถมศึกษาปท ี่ ๒ เวลา ๕ ชั่วโมง๑. หนวยการเรยี นรูท ่ี ๓ ช่อื หนวยการเรียนรู สมาชิกท่ดี ี๒. ผลการเรยี นรู ๖. ปฏิบัติตนตามกฎ ระเบยี บ และหนาทที่ ี่ตองปฏิบัติตนในโรงเรยี น ๗. ปฏิบัติตนตามบทบาทหนา ทใ่ี นฐานะสมาชิกท่ดี ขี องหองเรียนและโรงเรยี น ๑๐. ปฏิบัติตนเปนผูม วี นิ ัยในตนเอง3. สาระสาํ คัญ / ความคิดรวบยอด การปฏบิ ตั ติ นตามกฎ ระเบยี บ และหนา ที่ ตามบทบาทหนาที่ในฐานะสมาชิกท่ดี ีของหองเรียนและโรงเรยี น และมคี วามต้ังใจปฏบิ ัติหนา ที่ เปน พ้นื ฐานของการเปน พลเมืองดี4. สาระการเรียนรู ๑. กฎ ระเบียบ และหนาทที่ ่ีตองปฏิบัตใิ นโรงเรยี น - การแตง กาย - การเขาแถว - การดแู ลพ้นื ท่ีที่ไดร ับมอบหมาย ๒. บทบาทหนาทขี่ องการเปน สมาชิกที่ดีของหองเรียนและโรงเรยี น - การเปนผูน ําและการเปนสมาชกิ ทีด่ ี - หนาทแ่ี ละความรบั ผดิ ชอบ ๓. คุณลกั ษณะของผูมวี ินยั ในตนเอง - ตัง้ ใจปฏิบตั หิ นา ที่๕. สมรรถนะสาํ คญั ของผูเรยี น ความสามารถในการใชท ักษะชวี ิต๖. คณุ ลกั ษณะอันพงึ ประสงค มีวนิ ัย๗. ชิน้ งาน / ภาระงาน ภาระงานรวบยอด - การแตง กายถูกระเบียบ - การเขา แถวเปน ระเบียบ - การดแู ลพืน้ ที่ท่ีไดร บั มอบหมาย - การเปนผูนาํ และสมาชิกทด่ี ี๘. การวดั และประเมินผล ๑. เกณฑการประเมิน ๒. แบบประเมนิ พฤติกรรมรายบคุ คล - ครปู ระเมินนกั เรียน - นักเรยี นประเมินตนเอง
81 - เพ่อื นประเมนิ เพื่อน เกณฑการประเมิน๓. แบบสรุปผลการประเมนิ ประเดน็ การประเมนิ ระดับคณุ ภาพการแตงกาย ดี พอใช ปรับปรุง แตงกายสะอาดเรียบรอ ย แตง กายสะอาดเรียบรอ ย แตง กายไมสะอาดการเขาแถว ถูกระเบยี บสมํ่าเสมอ แตไมถูกระเบียบ ตองใหค รู และไมถ กู ระเบยี บ ตกั เตือนปฏบิ ตั ิตนตามบทบาท เขา แถวตรงเวลา ไมพูดคุย เขาแถวตรงเวลา ไมพูดคยุ เขาแถวไมตรงเวลาหนา ที่ ขณะเขา แถว ขณะเขาแถว โดยครตู อง และพดู คุยขณะเขาแถวการเปนผนู ําและ ตกั เตือนสมาชกิ ทีด่ ี ปฏบิ ตั ิหนาท่ีทีไ่ ดรบั ปฏิบัติหนา ทีท่ ไี่ ดร บั ไมป ฏิบัติหนาที่ทไ่ี ดร บั มอบหมายไดเรียบรอย มอบหมายไดเ รียบรอย มอบหมาย ดวยตนเอง โดยมีครูเปน ผูใ หค าํ แนะนาํ ปฏบิ ตั ิตนเปน ผูน ําทีด่ ี ปฏบิ ตั ิตนเปนผูนาํ ที่ดี ไมป ฏิบัติตนเปนผนู ําที่ดี และเปนสมาชกิ ที่ดี หรอื เปน สมาชิกท่ีดีของ หรอื เปนสมาชิกที่ดี ของกลุม กลมุ โดยมีครเู ปนผูแนะนําวิธีการคดิ คะแนน การคิดคะแนน ใหนําคะแนนจากผลการประเมินของครู เพื่อน และตนเอง มาคิดคะแนนรวมกันโดยกาํ หนดสัดสว นคะแนน ดังนี้ ครู ใหค ิดคะแนนเต็ม ๑๒ คะแนน จากคะแนนเต็ม ๒๐ คะแนน คดิ เปน รอยละ ๖๐ เพือ่ น ใหค ิดคะแนนเต็ม ๔ คะแนน จากคะแนนเตม็ ๒๐ คะแนน คิดเปน รอ ยละ ๒๐ ตนเอง ใหคิดคะแนนเต็ม ๔ คะแนน จากคะแนนเต็ม ๒๐ คะแนน คดิ เปน รอ ยละ ๒๐
82 แบบประเมนิ พฤติกรรมรายบุคคล (สาํ หรบั ครู) ช่ือ - สกุล พฤตกิ รรม รวม สมาชกิ กลุม ปฏิบัติตนตาม การเปนผูนําและ ๑๒ลําดบั ท่ี การแตงกาย ระเบียบแถว บทบาทหนา ที่ เปน สมาชิกท่ดี ี ๑ ๓๒๑ ๓๒๑ ๒ ๓๒๑๓ ๒ ๑ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐ เกณฑการใหคะแนน =๓ ดี =๒ ปานกลาง =๑ ปรับปรุง ลงชอ่ื ………………………………………………………… (…………………………………….……………….) ………./……………/………
83 แบบประเมินพฤติกรรมรายบคุ คล (สาํ หรบั ตนเอง) ช่อื - สกลุ พฤติกรรม รวม สมาชกิ กลุม ปฏิบตั ติ นตาม การเปน ผูน ําและ ๑๒ลําดบั ท่ี การแตง กาย ระเบยี บแถว บทบาทหนาที่ เปนสมาชิกที่ดี ๑ ๓๒๑ ๓๒๑ ๒ ๓๒๑๓ ๒ ๑ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐ เกณฑการใหค ะแนน =๓ ดี =๒ ปานกลาง =๑ ปรบั ปรุง ลงชื่อ………………………………………………………… (…………………………………….……………….) ………./……………/………
84 แบบประเมินพฤติกรรมรายบคุ คล (สาํ หรับเพ่ือน) ชื่อ - สกุล พฤตกิ รรม รวม สมาชกิ กลุม ปฏิบัติตนตาม การเปนผูนําและ ๑๒ลําดบั ท่ี การแตงกาย ระเบยี บแถว บทบาทหนา ท่ี เปนสมาชิกที่ดี ๑ ๓๒๑ ๓๒๑ ๒ ๓๒๑๓ ๒ ๑ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐ เกณฑการใหค ะแนน =๓ ดี =๒ ปานกลาง =๑ ปรบั ปรุง ลงชือ่ ………………………………………………………… (…………………………………….……………….) ………./……………/………
85 แบบสรุปผลการประเมิน (สําหรบั คร)ูลาํ ดับท่ี ช่อื -สกลุ สรุปผลการประเมิน ตนเอง รวม ๑ สมาชกิ กลุม ครู เพอื่ น (๔) (๒๐) ๒ (๑๒) (๔) ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐ ลงชือ่ ………………………………………………………… (…………………………………….……………….) ………./……………/………
86๙. กิจกรรมการเรียนรู กจิ กรรมท่ี ๑ (๑ ช่วั โมง) ๑. ครแู ละนักเรียนรว มกนั พิจารณาวาเพ่ือนคนใดแตงกายถูกระเบยี บและเรียบรอย พรอมท้ังใหเ หตุผลประกอบ ๒. ครูใหนักเรียนทแี่ ตงกายถูกระเบียบและเรยี บรอ ย เลา วิธกี ารแตงกายทถี่ ูกระเบยี บและเรียบรอ ยครูและนักเรียนรว มกนั สรุป ๓. นกั เรียนสาํ รวจการแตง กายของตนเองวา ถูกระเบียบและเรยี บรอยหรือไม หากแตงกายถูกระเบยี บและเรยี บรอ ย ใหช ว ยเหลือเพอ่ื นที่แตงกายไมถ ูกระเบียบและเรียบรอย ๔. นกั เรยี นบันทกึ การแตงกายทถ่ี กู ระเบียบและเรียบรอ ยดวยตนเอง กิจกรรมที่ ๒ (๑ ชั่วโมง) ๕. ครูสรา งสถานการณจาํ ลองการแจกส่ิงของใหนักเรียนมารบั และใหนกั เรียนแสดงความรูสกึและความคดิ เห็นเก่ียวกับพฤตกิ รรมการรบั สิ่งของของนักเรยี นและเพื่อน ๖. กรณที น่ี ักเรยี นแยงกนั รบั สิ่งของ ใหครสู รางสถานการณจ าํ ลองการแจกส่ิงของใหน ักเรียนมารับโดยใหนกั เรียนเขาแถวรบั สิง่ ของ และใหน ักเรยี นแสดงความคิดเหน็ เก่ยี วกบั พฤตกิ รรมการรบั สิ่งของของนกั เรยี นและเพื่อน ๗. ครเู ช่อื มโยงใหเหน็ ความสาํ คัญของการเขาแถวทเ่ี ปน ระเบียบเรียบรอ ย ๘. นกั เรยี นสาธติ การเขา แถวอยางเปน ระเบียบ ในกรณตี า ง ๆ เชน การเขา แถวเคารพธงชาติการเขาแถวรับบริการ ๙. นกั เรยี นบนั ทกึ การเขาแถวเคารพธงชาตแิ ละการเขา แถวรับบริการของตนเองและเพื่อน กิจกรรมที่ ๓ (๑ ช่ัวโมง) ๑๐. แบงนักเรียนเปนกลมุ เลน เกมสรางปราสาท ใหแ ตละกลมุ สงตัวแทนมารบั วัสดุ / อปุ กรณจากครู๑ ชุด (กระดาษหนงั สือพิมพเกา ๑ ฉบับ กระดาษกาว ๑ มวน กระดาษ A๔ ๑ แผน) ๑๑. ครบู อกกติกาและเวลาในการเลน เกมใหท ุกกลมุ ทราบ และใหค ํานงึ ถงึ ผลงานจะตอ ง...สูงทสี่ ุดแข็งแรงท่สี ุด และสามารถยา ยจากท่หี นง่ึ ไปยงั ท่ีหนึ่งได โดย...ไมลม ๑๒. นักเรียนเรม่ิ เลน เกม เมอ่ื หมดเวลา ใหตัวแทนของแตล ะกลุมยกผลงานมาสง และใหแตละกลมุออกมาอธิบายวธิ ที าํ พรอ มท้งั บอกวา ไดอะไรจากการเลนเกมน้ี ในประเดน็ ตอไปน้ี - บทบาทผนู ําและการเปน สมาชกิ ท่ดี ี - กระบวนการทํางานกลมุ - ตงั้ ใจปฏบิ ตั หิ นา ท่ี ๑๓. ครูและนักเรียนรวมกันตรวจผลงานและรวมกนั สรปุ ขอคิดท่ีไดจ ากการเลนเกม ๑๔. ครเู ชอ่ื มโยงประเดน็ บทบาทผูนาํ การเปนสมาชกิ ที่ดี และกระบวนการทาํ งานกลมุ ไปสูการปฏบิ ตั ติ นตามบทบาทหนาท่ใี นฐานะสมาชิกทด่ี ีของหองเรียนและโรงเรยี น ๑๕. นักเรยี นชว ยกันบอกบทบาทหนาทีข่ องตนเองที่มตี อหองเรยี นและโรงเรียน
87 กิจกรรมที่ ๔ (๒ ช่วั โมง) ๑๖. นกั เรียนเลาประสบการณก ารดแู ลพืน้ ท่ีท่ีไดร บั มอบหมายในหอ งเรียน ๑๗. ครูเชือ่ มโยงใหเห็นความสําคัญของการปฏิบัตหิ นา ที่ท่ีไดรับมอบหมายดวยความรับผิดชอบ ๑๘. นกั เรยี นแบงกลุม ดูแลพื้นทใี่ นโรงเรยี น และชว ยกนั กาํ หนดบทบาทหนาท่ีและความรบั ผดิ ชอบของสมาชกิ ในกลมุ และนําไปปฏิบตั ิ ๑๙. ครูและนกั เรยี นรวมกนั ประเมนิ การทาํ งานกลุมในพ้ืนที่ท่ีรบั ผดิ ชอบ๑๐. สื่อการเรยี นรูแ ละแหลงการเรียนรู ๑. ส่งิ ของท่ใี ชแจกในสถานการณจ าํ ลอง ๒. เกมสรางปราสาท ๓. วัสดุ / อุปกรณป ระกอบการเลน เกมสรา งประสาท (กระดาษหนังสอื พมิ พเ กา ๑ ฉบบั กระดาษกาว๑ มว น กระดาษ A๔ ๑ แผน ) ตอ ๑ กลุม
88๒. ตวั อยา งหนวยการเรยี นรูระดบั มัธยมศึกษาส๒๑๒..... หนา ที่พลเมือง ๑ กลมุ สาระการเรียนรสู ังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรมชนั้ มัธยมศกึ ษาปท่ี ๑ ภาคเรียนที่ ๑ เวลา ๖ ช่วั โมง๑. หนวยการเรียนรทู ่ี ๓ ช่อื หนวยการเรียนรู พลเมืองดีตามวิถปี ระชาธิปไตย๒. ผลการเรียนรู ๒. แสดงออกถงึ ความเอ้ือเฟอเผือ่ แผ และเสียสละตอสงั คม ๖. ปฏบิ ัตติ นเปนพลเมืองดตี ามวิถปี ระชาธิปไตย ๑๐. ปฏิบัตติ นเปนผูมีวินัยในตนเอง๓. สาระสาํ คัญ / ความคิดรวบยอด พลเมืองดีตามวิถีประชาธิปไตยตองมีสวนรวมในกิจกรรมตาง ๆ ของสังคม ตัดสินใจโดยใชเหตุผลมคี วามเออ้ื เฟอ เผือ่ แผ และเสยี สละตอสังคม มีความขยนั หมั่นเพียรและต้ังใจปฏบิ ัตหิ นาที่๔. สาระการเรยี นรู ๑. พลเมอื งดตี ามวถิ ีประชาธิปไตย - มสี ว นรว มในกจิ กรรมตา ง ๆ ของสังคม - การตดั สินใจโดยใชเ หตุผล ๒. ความเออ้ื เฟอเผื่อแผแ ละเสียสละ ๓. ความขยันหมนั่ เพยี รและตั้งใจปฏิบัตหิ นาที่๕. สมรรถนะสําคญั ของผูเ รยี น ความสามารถในการใชทักษะชีวิต๖. คณุ ลกั ษณะอนั พงึ ประสงค ๑. มีวนิ ัย ๒. ใฝเ รียนรู ๓. มงุ มัน่ ในการทาํ งาน ๔. มีจิตสาธารณะ๗. ช้ินงาน / ภาระงาน ภาระงานรวบยอด - บันทึกการเขารว มกจิ กรรมท่เี ปนประโยชนต อสงั คม๘. การวดั และประเมนิ ผล ๑. เกณฑการประเมนิ ๒. แบบประเมินพฤติกรรมรายบคุ คล
89 เกณฑการประเมนิ ประเด็น ระดบั คุณภาพ การประเมิน ดมี าก ดี พอใช ปรับปรุง๑. ปฏบิ ัตหิ นาที่ มสี วนรว มในการ มีสว นรวมในการ มีสวนรว มในการ มสี ว นรว มในการเปนพลเมอื งดี ดาํ เนนิ โครงการ ดาํ เนนิ โครงการ ดําเนินโครงการ ดําเนนิ โครงการ(การมสี วนรวม) หรือกจิ กรรม และ หรอื กิจกรรม และ หรอื กจิ กรรม และ หรือกิจกรรม๒. มวี ินัยในตนเอง มสี วนรว มในการ มีสวนรว ม มสี วนรว มในการ แตไ มมสี ว นรวม(ขยันหมนั่ เพยี ร และ ตดั สินใจ ในการตัดสนิ ใจ ตัดสินใจในการ ในการตัดสินใจตัง้ ใจปฏิบัติหนาท่ี) ในการแกปญ หา ในการแกป ญหา แกป ญหาโดยมี ในการแกปญหา๓. ความ และรบั ผิดชอบ ครเู ปน ผแู นะนาํเออื้ เฟอเผ่ือแผ ในผลทเ่ี กดิ ขน้ึและเสียสละตอสังคม ปฏิบัตหิ นา ทที่ ีไ่ ดรบั ปฏิบัติหนาท่ที ี่ไดรบั ปฏบิ ัติหนาท่ที ่ีไดรบั ไมเ ตม็ ใจที่จะปฏิบัติ มอบหมาย มอบหมาย มอบหมายดวย หนาทีท่ ่ไี ดรบั ดว ยความไมยอทอ ดว ยความไมย อทอ ความไมย อทอโดยมี มอบหมาย และมกี ารตรวจสอบ และมกี ารตรวจสอบ ครเู ปนผแู นะนาํ ปรบั ปรงุ งานทไ่ี ดร บั แตไมน ําผล มอบหมายเพ่ือเพิ่ม มาปรับปรงุ งาน ประสทิ ธิภาพ ของงาน อุทิศกําลังกาย หรือ อทุ ิศกําลงั กาย หรอื อุทิศกําลังกาย หรอื อทุ ศิ กาํ ลงั กาย หรอื กําลังทรัพยใหแ ก กําลังทรัพยใหแก กําลังทรพั ยใหแก กําลังทรัพยใหแก ผูอื่นโดยไมห วงั ผูอ่นื โดยไมห วงั ผอู ืน่ โดยไมห วงั ผอู ่นื โดยหวัง ผลตอบแทนและ ผลตอบแทน ผลตอบแทน ซึง่ มี ผลตอบแทน ไมกระทบตอตนเอง ครูเปนผูแนะนาํ และผอู นื่
90 แบบประเมนิ พฤติกรรมรายบคุ คลลาํ ดบั ท่ี ชือ่ - สกลุ ความเออ้ื เฟอเผ่ือแผ ปฏบิ ตั ิหนา ที่ มีวินัยในตนเอง ๑ และเสียสละตอสังคม เปน พลเมืองดี (ขยันหม่ันเพียร และ รวม ๒ (การมีสวนรวม) ตัง้ ใจปฏิบัติหนา ท่ี) ๓ ๔ ๓ ๒ ๑ ๔ ๓ ๒ ๑ ๔ ๓ ๒ ๑ ๑๒ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐ เกณฑก ารใหคะแนน = ๔ ดมี าก = ๓ ดี = ๒ พอใช = ๑ ปรบั ปรุง ลงชื่อ………………………………………………………… (…………………………………….……………….) ………./……………/………
91๙. กิจกรรมการเรียนรู กิจกรรมที่ ๑ (ทักษะกระบวนการเผชิญสถานการณ) (เวลา ๔ ชวั่ โมง) ข้นั นํา ๑. นักเรยี นดู Video Clip เก่ยี วกับพลเมอื งดีตามวถิ ปี ระชาธปิ ไตย แลว รว มกันวิเคราะหการกระทําของบคุ คลทแ่ี สดงถึงคุณลักษณะของพลเมืองดี ๒. นักเรียนดูภาพการรวมทํากิจกรรมของประชาชนท่ีเปนประโยชนตอสังคม เชน ปลูกตนไมในสวนสาธารณะ ลอกคลอง ทําความสะอาดชุมชน สรางทางเขาหมูบาน ทําความสะอาดโบราณสถานอาสาสมัครบรรเทาสาธารณภัย ชวยกันกําจัดแหลงเพาะยุงลาย การรณรงคปองกันตอตานยาเสพติด เปนตนและรวมกันแสดงความคิดเห็นอยางมีเหตุผลถึงผลท่ีคาดวาจะไดรับจากกิจกรรมในภาพ ครูเช่ือมโยงใหน ักเรียนเห็นวากจิ กรรมเหลานัน้ เปน สวนหนง่ึ ของการกระทําท่แี สดงถึงการเปนพลเมืองดี ขน้ั ท่ี ๑ การรวบรวมขาวสาร ขอมูล ขอ เท็จจริง ความรูและหลกั การ ๓. นักเรียนแบงกลุมรวมกันสืบคนขอมูลขาวสารเกี่ยวกับการมีสวนรวมของประชาชนท่ัวไปในกจิ กรรมตาง ๆ ของสงั คม ท่แี สดงถึงการเปนพลเมืองดีจากแหลงเรียนรูที่หลากหลาย ครูช้ีแจงวิธีการทํางานกลุมรวมกนั และการปฏบิ ตั ติ ามบทบาทหนา ที่ท่ไี ดรบั มอบหมายดว ยความรับผิดชอบ ขนั้ ที่ ๒ การประเมนิ คณุ คาและประโยชน ๔. สมาชกิ ในแตล ะกลุมนําขอ มลู ที่ไดส บื คน มาเลาสูก ันฟง แลววเิ คราะหตามประเดน็ ตอไปน้ี - ลกั ษณะสําคัญของกิจกรรม - ผลดตี อผูปฏิบตั ิ - ผลดีตอ สังคมและประเทศชาติ - สง่ิ ที่นักเรยี นสามารถนาํ ไปประยกุ ตปฏิบัติในการดําเนนิ ชีวิต ๕. สมาชกิ แตละกลุมรวมกันสรุปขอมูลจากการวิเคราะหที่แสดงถึงผลดีของการปฏิบัติตนเปนพลเมืองดีแลว นาํ เสนอผลการวเิ คราะห กลมุ ผูฟ ง รวมกนั เสนอแนะเพมิ่ เติม ครตู รวจสอบความถูกตอ งเหมาะสม ๖. นักเรียนรวมกนั เขียนผังมโนทศั นแ สดงแนวทางการมสี วนรวมในกจิ กรรมตา ง ๆ ของสังคม ขั้นท่ี ๓ การเลือกและการตัดสินใจ ๗. สมาชกิ แตละกลุมรวมกันเลือกและตัดสินใจอยางมีเหตุผล เพื่อเขารวมกิจกรรมท่ีเปนประโยชนตอ สังคม เชน - การปลกู ตนไมใ นสวนสาธารณะหรอื ในโรงเรียน - รวมกจิ กรรมประหยดั พลังงาน - รกั ษาความสะอาดสาธารณสมบัติ - รณรงคต อ ตา นส่งิ เสพติด - เผยแพรความรเู ก่ยี วกับการเลือกตั้งทุกระดับ - รว มกจิ กรรมกับชุมชนในการสืบสานวฒั นธรรมไทย ฯลฯ
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107