grammatiki

Περιεχόμενα 3 ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ καιΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥγια όλες τις τάξεις του ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Καλύπτει όλη τη διδασκόμενη ύληΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΑΦΗΜΑ

4 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του ΔημοτικούΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ και ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥγια όλες τις τάξεις του ΔημοτικούΠαναγιώτα Παπαδημητρίουe-mail: [email protected]Αλέξανδρος Μιχαήλe-mail: [email protected]η έκδοση: Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 2018ISBN: 978-618-5271-58-9Copyright © Εκδόσεις ΓΡΑΦΗΜΑΕπιμέλεια-Μακέτα εξωφύλλου: Θάλεια ΦωτάκηΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΑΦΗΜΑΣΤΡ. ΕΞΑΔΑΚΤΥΛΟΥ 5, 546 35 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΤηλ./Fax: 2310.248272, e-mail: [email protected] ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΑΦΗΜΑAπαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η ολική ή μερική αναπαραγωγή του πα-ρόντος έργου με οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικόκαι ηχογράφησης, ή όπως αλλιώς χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.

Περιεχόμενα 5 _ στους λάτρεις της ελληνικής γλώσσας

6 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του Δημοτικού

Περιεχόμενα 7 Εισαγωγικό σημείωμαΑγαπητοί αναγνώστες, δάσκαλοι, γονείς και παιδιά,Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας φτιάχτηκε με σκοπό να γίνει πο-λύτιμος οδηγός όλων μας για ένα συναρπαστικό ταξίδι στην ελληνικήγλώσσα. Είναι χωρισμένο σε δύο μέρη. Στο πρώτο υπάρχουν συ-γκεντρωμένα τα γραμματικά φαινόμενα που διδάσκονται σε όλες τιςτάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Σε κάθε σελίδα βρίσκονται απαραί-τητες πληροφορίες και παραδείγματα για την κατανόηση και χρήση τηςελληνικής γραμματικής στην καθημερινή ζωή, σε γλωσσικές δραστη-ριότητες και στην παραγωγή γραπτού λόγου, με την οποία ασχολείταιτο δεύτερο μέρος του βιβλίου. Σε αυτό παρουσιάζονται διαφορετικάείδη κειμένων μαζί με τις αντίστοιχες δομές τους, δηλαδή τα βήματαπου με απλό και έξυπνο τρόπο οδηγούν στη συγγραφή ολοκληρω-μένων κειμένων. Ευχόμαστε η μελέτη του βιβλίου να συνοδεύσει ευχά-ριστα τη διαδρομή μας για την πιο αποτελεσματική χρήση της γλώσ-σας. Φιλικά, Οι συγγραφείς

8 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του Δημοτικού

Περιεχόμενα 9 Περιεχόμενα Μέρος Α΄: Γραμματική1ο ΚεφάλαιοΤο αλφάβητο ................................................................ 19Δίψηφα Φωνήεντα .......................................................... 19Δίψηφα Σύμφωνα ........................................................... 19Διπλά σύμφωνα ............................................................. 20Συνδυασμοί φωνηέντων ................................................... 20Δίφθογγοι .................................................................... 20Καταχρηστικοί δίφθογγοι ................................................. 21Συμφωνικά συμπλέγματα.................................................. 21Τελικά σύμφωνα ............................................................ 21Τελικό ς ...................................................................... 21Τελικό ν ...................................................................... 22Συλλαβισμός ................................................................. 22Ονόματα λέξεων ανάλογα με τις συλλαβές τους ....................... 23Έκθλιψη ..................................................................... 24Αφαίρεση .................................................................... 24Αποκοπή ..................................................................... 242ο Κεφάλαιο 25 25Ο τόνος ....................................................................... 26Τονισμός λέξεων Ι .......................................................... 26Τονισμός λέξεων ΙΙ..........................................................Ερωτηματικές λέξεις «πού» και «πώς» ..................................

10 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του Δημοτικού3ο Κεφάλαιο 27 27Το ενωτικό Ι (-) ............................................................. 27Το ενωτικό ΙΙ (-)............................................................. 28Η απόστροφος ( ’ ) ......................................................... 28Τα διαλυτικά ( ¨ )........................................................... 28Η τελεία (.) .................................................................. 29Το κόμμα (,) ................................................................. 29Το ερωτηματικό (;) ......................................................... 29Το θαυμαστικό (!)........................................................... 30Η άνω και κάτω τελεία (:) ................................................ 30Η παρένθεση ( ) ............................................................. 30Η παύλα (-) .................................................................. 30Τα εισαγωγικά (« ») ........................................................ 31Τα αποσιωπητικά (…) ...................................................... 31Η διπλή παύλα (- -)......................................................... 31Συντομογραφίες............................................................. 32Αρκτικόλεξα .................................................................Επιφωνήματα ................................................................4ο Κεφάλαιο 33 33Οι πτώσεις ................................................................... 33Ονομαστική πτώση ......................................................... 33Γενική πτώση ................................................................ 34Λειτουργία της γενικής πτώσης........................................... 34Αιτιατική πτώση............................................................. 34Κλητική πτώση .............................................................. 35Οριστικό άρθρο ............................................................. 35Αόριστο άρθρο .............................................................. 36Οριστικό άρθρο – Αδύνατοι τύποι προσωπικών αντωνυμιών.........Πληθυντικός ευγενείας.....................................................5ο Κεφάλαιο 37 37Ουσιαστικά................................................................... 38Κοινά και κύρια ουσιαστικά ...............................................Περιεκτικά ουσιαστικά .....................................................

Περιεχόμενα 11Διάκριση των-τον ........................................................... 38Διάκριση του –οι των αρσενικών από το –η των θηλυκών 39 και το –ι των ουδέτερων ουσιαστικών .............................. 39Διάκριση μεταξύ τις, της και στις......................................... 40Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά ........................................ 40Ανισοσύλλλαβα αρσενικά ουσιαστικά.................................... 40Κλίση αρσενικών ουσιαστικών σε –ας.................................... 41Κλίση αρσενικών ουσιαστικών σε –ης.................................... 41Κλίση αρσενικών ουσιαστικών σε –ος.................................... 41Κλίση προπαροξύτονων αρσενικών ουσιαστικών σε –ος .............. 42Κλίση θηλυκών ουσιαστικών σε –α ....................................... 42Κλίση θηλυκών ουσιαστικών σε-η ........................................ 43Κλίση θηλυκών ουσιαστικών σε –ου...................................... 43Θηλυκά ουσιαστικά σε –ισσα .............................................. 44Λόγιος σχηματισμός θηλυκών ουσιαστικών σε –ος και -η............. 44Κλίση ουδέτερων ουσιαστικών σε –ο και –ι.............................. 45Κλίση ουδέτερων ουσιαστικών σε –μα ................................... 45Ουδέτερα ουσιαστικά σε –ειο.............................................. 45Κλίση ουδέτερων ουσιαστικών σε –ος ................................... 46Διάκριση του –ω των ρημάτων από το –ο των ουδέτερων ............6ο Κεφάλαιο 47 48Τα επίθετα ................................................................... 48Κλίση επιθέτων σε –ος-η-ο................................................. 49Κλίση επιθέτων σε –ης,-ης,-ες............................................ 49Κλίση επιθέτων σε –ύς, -ιά, -ύ ............................................ 50Κλίση επιθέτων σε –ής, -ιά, -ί ............................................. 50Κλίση επιθέτων σε –ος, -ο ................................................. 51Κλίση επιθέτων σε -ων, -ουσα, -ον ...................................... 51Κλίση επιθέτων σε -ύς, -εία, -ύ ........................................... 52Επίθετα σε -ικος -ινος –ιμος ............................................... 52Το επίθετο «ο πολύς, η πολλή, το πολύ» ............................... 54Αριθμητικά επίθετα ......................................................... 55Βαθμοί επιθέτων ............................................................Παραθετικά των επιθέτων .................................................

12 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του ΔημοτικούΑνώμαλα παραθετικά ...................................................... 55Υποκοριστικά ................................................................ 557ο Κεφάλαιο 57 57Αντωνυμία ................................................................... 58Προσωπικές αντωνυμίες ................................................... 58Κτητικές αντωνυμίες........................................................ 59Αυτοπαθείς αντωνυμίες .................................................... 59Ερωτηματικές αντωνυμίες ................................................. 60Αόριστες αντωνυμίες ....................................................... 60Οριστικές αντωνυμίες ......................................................Αναφορικές αντωνυμίες....................................................8ο Κεφάλαιο 61 61Ρήμα .......................................................................... 61Ενεργητική και Παθητική Φωνή .......................................... 62Το ρήμα είμαι................................................................ 62Το ρήμα έχω ................................................................. 62Χρόνοι του ρήματος ........................................................ 63Ενεστώτας ................................................................... 64Παρατατικός ................................................................. 64Αόριστος ..................................................................... 65Εξακολουθητικός μέλλοντας .............................................. 65Συνοπτικός/Στιγμιαίος μέλλοντας ........................................ 66Παρακείμενος................................................................ 66Υπερσυντέλικος ............................................................. 67Συντελεσμένος μέλλοντας ................................................. 67Έγκλιση ...................................................................... 67Οριστική έγκλιση ........................................................... 68Αρνητική οριστική .......................................................... 68Υποτακτική έγκλιση ........................................................ 68Αρνητική υποτακτική ....................................................... 68Προστακτική έγκλιση....................................................... 69Σχηματισμός Προστακτικής................................................ 69Αρνητική προστακτική .....................................................Συζυγίες ρημάτων ..........................................................

Περιεχόμενα 13Ρήματα α΄ συζυγίας ........................................................ 69Ρήματα α΄ συζυγίας σε –ίζω............................................... 69Ρήματα α΄ συζυγίας σε –ώνω ............................................. 70Ρήματα α΄ συζυγίας σε –εύω .............................................. 70Ρήματα α΄ συζυγίας σε –αίνω και -ένω .................................. 70Ρήματα α΄ συζυγίας σε –άβω.............................................. 70Ρήματα β΄ συζυγίας ........................................................ 71Ορθογραφία καταλήξεων ρημάτων -είτε/-είται, –ήστε/-είστε ...... 71Ορθογραφία του «ισ» της συλλαβής των ρημάτων 72 πριν την κατάληξη στον Αόριστο .................................... 72Συνδετικά ρήματα........................................................... 73Ανώμαλα ρήματα............................................................ 74Λόγια κλίση ρημάτων ...................................................... 75Σύνθετα ρήματα και αύξηση............................................... 75Μετοχές ενεργητικής φωνής .............................................. 76Μετοχή παθητικής φωνής..................................................9ο Κεφάλαιο 77 77Σχηματισμός και χρήση επιρρημάτων.................................... 78Χρονικά επιρρήματα........................................................ 78Τοπικά επιρρήματα ......................................................... 78Τροπικά επιρρήματα ....................................................... 79Ποσοτικά επιρρήματα ...................................................... 79Παραθετικά επιρρημάτων ................................................. 80Χρονικοί προσδιορισμοί....................................................Τοπικοί προσδιορισμοί .....................................................10ο Κεφάλαιο 81 81Προθέσεις ....................................................................Λόγιες προθέσεις – σημασία – σύνθετες λέξεις..........................11ο Κεφάλαιο 83 83Σύνδεσμοι ....................................................................Χρονικοί σύνδεσμοι.........................................................

14 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του ΔημοτικούΑιτιολογικοί σύνδεσμοι .................................................... 83Συμπλεκτικοί σύνδεσμοι ................................................... 83Αντιθετικοί σύνδεσμοι ...................................................... 84Ειδικοί σύνδεσμοι ........................................................... 84Διάκριση «ότι» και «ό,τι» .................................................. 84Υποθετικοί σύνδεσμοι ...................................................... 84Αποτελεσματικοί σύνδεσμοι ............................................... 8412ο Κεφάλαιο 85 85Οικογένειες λέξεων......................................................... 85Σύνθετες λέξεις ............................................................. 86Σύνθετες λέξεις με αριθμητικά ............................................ 86Συνώνυμες λέξεις ........................................................... 86Αντίθετες λέξεις ............................................................. 86Ομώνυμα ..................................................................... 87Παρώνυμα ................................................................... 87Τονικά παρώνυμα........................................................... 87Κυριολεξία – Μεταφορά .................................................... 87Παρομοίωση ................................................................. 88Διάκριση παρομοιώσεων από τις χρονικές προτάσεις ................. 88Προσωποποίηση ............................................................Εκφράσεις-Συμφράσεις ....................................................13ο Κεφάλαιο 89 89Υποκείμενο................................................................... 89Αντικείμενο .................................................................. 90Κατηγορούμενο ............................................................. 90Απλές προτάσεις ............................................................ 90Ελλειπτικές προτάσεις ..................................................... 91Επαυξημένες προτάσεις.................................................... 91Αρνητικές προτάσεις ....................................................... 91Ερωτηματικές προτάσεις................................................... 91Ερωτηματικές λέξεις........................................................ 92Κύρια ή ανεξάρτητη πρόταση .............................................Δευτερεύουσα/εξαρτημένη πρόταση.....................................

Περιεχόμενα 15Χρονικές προτάσεις......................................................... 92Αιτιολογικές προτάσεις .................................................... 92Τελικές προτάσεις .......................................................... 92Αναφορικές προτάσεις ..................................................... 92Αποτελεσματικές / Συμπερασματικές προτάσεις ....................... 93Ειδικές προτάσεις........................................................... 93Βουλητικές προτάσεις ...................................................... 94Ενδοιαστικές προτάσεις.................................................... 94Υποθετικός Λόγος........................................................... 94Ευθύς και πλάγιος λόγος .................................................. 95Σύνδεση προτάσεων........................................................ 96Απρόσωπα ρήματα.......................................................... 97Απρόσωπες φράσεις........................................................ 98Ενεργητική / Παθητική σύνταξη .......................................... 98Ποιητικό αίτιο ............................................................... 98Μεταβατικά ρήματα ........................................................ 98Άμεσο αντικείμενο .......................................................... 99Έμμεσο αντικείμενο......................................................... 99Αμετάβατα ρήματα.......................................................... 99Ονοματικές φράσεις ........................................................ 99Ρηματικές φράσεις.......................................................... 100Μετατροπή ονοματικής φράσης σε ρηματική ........................... 100Μετατροπή ρηματικής φράσης σε ονοματική ........................... 100 Μέρος Β΄: Παραγωγή ΛόγουΒασικά κειμενικά είδη που συναντούμε στο Δημοτικό................. 103Δομικά σχήματα και σύνδεση με γραμματικά φαινόμενα ............. 104● Αφήγηση ................................................................ 104 Γραμματικά φαινόμενα που συνδέονται με την Αφήγηση ........ 105● Περιγραφή .............................................................. 106 Γραμματικά φαινόμενα που συνδέονται με την Περιγραφή...... 110

16 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του Δημοτικού● Επιχειρηματολογία..................................................... 111 Γραμματικά φαινόμενα που συνδέονται με την Επιχειρηματολογία ............................................ 111● Πρόσκληση.............................................................. 112 Γραμματικά φαινόμενα που συνδέονται με την Πρόσκληση ..... 112● Οδηγίες.................................................................. 113 Γραμματικά φαινόμενα που συνδέονται με τις Οδηγίες .......... 113● Συνταγή ................................................................. 114 Γραμματικά φαινόμενα που συνδέονται με τη Συνταγή .......... 114● Άρθρο.................................................................... 115 Γραμματικά φαινόμενα που συνδέονται με το Άρθρο............. 115● Επιστολή ................................................................ 116 Γραμματικά φαινόμενα που συνδέονται με την Επιστολή ........ 116Βιογραφικά σημειώματα συγγραφέων................................... 117

Περιεχόμενα 17 Μέρος Α΄ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

18 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του Δημοτικού

1ο Κεφάλαιο 19 1ο ΚεφάλαιοΤο αλφάβητο ΜμΤο αλφάβητο της ελληνικής γλώσσας περιέχει 24 γράμματα. Αα Ββ Γγ Δδ Εε Ζζ Ηη Θθ Ιι Κκ ΛλΝν Ξξ Οο Ππ Ρρ Σσ(ς) Ττ Υυ Φφ Χχ Ψψ ΩωΑπό αυτά τα 7 είναι φωνήεντακαι τα 17 είναι σύμφωνα.● Φωνήεντα: α, ε, η, ι, υ, ο, ω● Σύμφωνα: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ αβγ δ ε ζ ηθ ι κΔίψηφα Φωνήεντα αι = ε, οι = ε, ει = ι, υι = ι,είναι δύο φωνήεντα που ακούγονται σανένα, όταν τα προφέρουμε. ου = ου μπ, ντ, γκ, τσ, τζΤα δίψηφα φωνήεντα είναι: αι = ε, οι = ι, ει = ι, υι = ι, ου = ουΔίψηφα Σύμφωναείναι δύο σύμφωνα που ακούγονται σανένα, όταν τα προφέρουμε.Τα δίψηφα σύμφωνα είναι: μπ, ντ, γκ, τσ, τζ

20 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του ΔημοτικούΔιπλά σύμφωναείναι τα σύμφωνα που ακούγονται σανδύο αλλά γράφονται σαν ένα.Αυτά είναι● το «ξ» που ακούγεται σαν «κσ» (ξύστρα)και● το «ψ» που ακούγεται σαν «πσ» (ψαρεύω)Συνδυασμοί φωνηέντωνείναι οι συνδυασμοί αυ και ευ.● Ο συνδυασμός αυ άλλοτε προφέρεται αβ και άλλοτε αφ. αυλή, αυτοκίνητο (αυ = αβ) (αυ = αφ)● Ο συνδυασμός ευ άλλοτε προφέρεται εβ και άλλοτε εφ.πνεύμα, ευτυχισμένος(ευ = εβ) (ευ = εφ)Δίφθογγοιείναι δύο φωνήεντα (αη, αϊ, άι, οη,οϊ, όι) που βρίσκονται μαζί και προ-φέρονται σε μία συλλαβή. αϊ-τός, κε-λάη-δη-μα, χαϊ-δεύ-ω, καη-μός, πλαϊ-νός, παϊ-δά-κια

6ο Κεφάλαιο 47 6ο ΚεφάλαιοΤα επίθετα Είναι λέξεις που δίνουν μια ιδιότητα στα ουσιαστικά. ο πράσινος δράκος η εύκολη άσκηση το άτακτο σκυλάκι Τα συναντάμε στα τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο) ο γαλάζιος ουρανός η γαλάζια ζώνη το γαλάζιο μολύβι Συμφωνούν με τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν σε γένος, αριθμό και πτώση. του προσεκτικού οδηγού τις καλές μαγείρισσες των παλιών τραγουδιών Κλίνονται όπως τα ουσιαστικά που συνοδεύουν και διατηρούν τον τόνο στην ίδια συλλαβή σε όλες τις πτώσεις. Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Eνικός ΑριθμόςΟνομαστική ο μεγάλος η μεγάλη το μεγάλοΓενική τοίχος φωτιά βιβλίοΑιτιατικήΚλητική του μεγάλου της μεγάλης του μεγάλου τοίχου φωτιάς βιβλίουΟνομαστικήΓενική τον μεγάλο τη μεγάλη το μεγάλοΑιτιατική τοίχο φωτιά βιβλίοΚλητική - μεγάλε - μεγάλη - μεγάλο τοίχε φωτιά βιβλίο Πληθυντικός Αριθμός οι μεγάλοι οι μεγάλες τα μεγάλα τοίχοι φωτιές βιβλία των μεγάλων των μεγάλων των μεγάλων τοίχων φωτιών βιβλίων τους μεγάλους τις μεγάλες τα μεγάλα τοίχους φωτιές βιβλία - μεγάλοι - μεγάλες - μεγάλα τοίχοι φωτιές βιβλία

48 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του ΔημοτικούΚλίση επιθέτων σε –ος, -η, -ο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ενικός Αριθμός το άσπρο του άσπρουΟνομαστική ο άσπρος η άσπρη το άσπροΓενικήΑιτιατική του άσπρου της άσπρης - άσπροΚλητική τον άσπρο τη άσπρη τα άσπραΟνομαστική των άσπρωνΓενική - άσπρε - άσπρη τα άσπραΑιτιατικήΚλητική Πληθυντικός Αριθμός - άσπρα οι άσπροι οι άσπρες των άσπρων των άσπρων τους άσπρους τις άσπρες - άσπροι - άσπρεςΚλίση επιθέτων σε –ής,-ής,-ές Αρσενικό/Θηλυκό Ουδέτερο Ενικός αριθμός επιμελές επιμελούςΟνομαστική ο/η επιμελής το επιμελές -Γενική του/της επιμελούς του επιμελήΑιτιατική τον/την επιμελή το επιμελών επιμελήΚλητική - - - - Πληθυντικός αριθμόςΟνομαστική οι επιμελείς ταΓενική των επιμελών τωνΑιτιατική τους/τις επιμελείς ταΚλητική - --

52 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του ΔημοτικούΤο επίθετο «ο πολύς, η πολλή, το πολύ»Ορθογραφικοί κανόνες Το αρσενικό και το ουδέτερο στον ενικό αριθμό γράφονται με ένα «λ». Το θηλυκό στον ενικό αριθμό γράφεται με δύο «λ». Όλος ο πληθυντικός αριθμός γράφεται με δύο «λ». Το αρσενικό και το ουδέτερο γράφονται με «υ» στον ενικό αριθμό, ενώ το θηλυκό με «η». Ήρθαν πολλοί νέοι μαθητές στο σχολείο μας φέτος με πολύ κέφι και πολλή χαρά για πολλές νέες εμπειρίες. Ενικός αριθμόςΟνομαστική ο πολύς η πολλή το πολύΓενική -Αιτιατική - της πολλήςΚλητική το πολύ τον πολύ την πολλή -ΟνομαστικήΓενική -- τα πολλάΑιτιατική των πολλώνΚλητική Πληθυντικός αριθμός τα πολλά οι πολλοί οι πολλές - πολλά των πολλών των πολλών τους πολλούς τις πολλές - πολλοί - πολλέςΑριθμητικά επίθεταείναι τα επίθετα που δείχνουν αριθμούς.Χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες:Απόλυταδείχνουν μια συγκεκριμένη ποσότητα από πρόσωπα, ζώα ή πράγματα. Ζήτησα να μου δώσουν δύο σακούλες. Αγόρασα πέντε κρεμμύδια.

96 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του ΔημοτικούΣύνδεση προτάσεωνΟι προτάσεις συνδέονται με τρεις τρόπους:1. Ασύνδετο σχήμα έχουμε όταν πολλές προτάσεις βρί-σκονται η μία μετά την άλλη και χωρίζο-νται μεταξύ τους με κόμμα (,). Χθες στο σχολείο γράψαμε, διαβάσαμε, τρέξαμε, παίξαμε, ζωγραφίσαμε. Αγόρασα μια σκούπα, σκούπισα το πάτωμα, ξεκουράστηκα.2. Παρατακτική σύνδεση Οι προτάσεις παρατάσσονται, δηλαδή μπαίνουν η μία μετά τηνάλλη και συνδέονται μεταξύ τους με παρατακτικούς συνδέσμους. Σεαυτή την περίπτωση οι προτάσεις είναι μεταξύ τους ισοδύναμες, δηλα-δή είναι είτε όλες κύριες είτε όλες δευτερεύουσες/εξαρτημένες. Παρατακτικοί ΣύνδεσμοιΣυμπλεκτικοί και, ούτε, μήτεΔιαζευκτικοί ή, ή-ή, είτε, είτε-είτε, είτε-ήΑντιθετικοί αλλά, παρά, ωστόσο, ενώ, όμως, εντούτοις, μολαταύτα, εξάλλου, εκεί που, μάλισταΣυμπερασματικοί επομένως, ώστε, λοιπόν, άρα, έτσι, τότεΕπεξηγηματικός δηλαδή Σηκώθηκε και έφυγε. Διάβασε την εφημερίδααλλά δεν ήπιε τον καφέ του.

13ο Κεφάλαιο 973. Υποτακτική σύνταξη Μία δευτερεύουσα/εξαρτημένη πρόταση υποτάσσεται σε μία κύριαή σε μία άλλη δευτερεύουσα/εξαρτημένη και η σύνδεση μεταξύ τουςγίνεται με υποτακτικούς συνδέσμους.Ειδικοί Υποτακτικοί ΣύνδεσμοιΧρονικοί ότι, πως, που καθώς, αφού, αφότου, πριν, όταν, σαν, ενώ, μόλις,Αιτιολογικοί ώσπου, προτού, ωσότου, όποτεΥποθετικοί επειδή, γιατί, διότι, αφούΑποτελεσματικοί εάν, αν, άμαΤελικοί ώστε, ώστε να, έτσι πουΔιστακτικοί να, για ναΕναντιωματικοί μήπως, μη(ν) ενώ, αν και, μολονότι, παρ’ όλο πουΉρθε στη δουλειά αργά επειδή δεν χτύπησε το ξυπνητήρι. Θα προπονηθώ για να νικήσω.Απρόσωπα ρήματαείναι τα ρήματα που τα χρησιμοποιούμε στο γ’ πρόσωπο του ενικούαριθμού και έχουν για υποκείμενο μια ολόκληρη πρόταση. Επιτρέπεται να σταθμεύετε δίπλα στο πεζοδρόμιο.απρόσωπο υποκείμενο ρήμαΑπαγορεύεται να κάνετε φασαρία τις ώρες κοινής ησυχίας.απρόσωπο υποκείμενο ρήμα

13ο Κεφάλαιο 101 Μέρος Β΄ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Παραγωγή Λόγου 103Βασικά κειμενικά είδη που συναντούμε στο Δημοτικό Όταν αναφερόμαστε σε κειμενικά είδη εννοούμε κείμενα που τοκαθένα τους εμπίπτει σε συγκεκριμένες κατηγορίες. Το κάθε κειμενικόείδος αποτελεί ένα ειδικής μορφής πεδίο γνώσης και δράσης, το οποίοχαρακτηρίζεται από συγκεκριμένο θεματικό περιεχόμενο, ύφος καιδομή1. Τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ) διακρίνουν τοναναφορικό λόγο (με βασικά κειμενικά είδη την αφήγηση και την περι-γραφή) και τον κατευθυντικό λόγο (με κειμενικά είδη την πρόσκληση,την παράκληση, την οδηγία, τη συνταγή, την επιχειρηματολογία κτλ). Kειμενικά Κειμεενίιδκάηείδη ΑνΑανλαφλόφόογογρροοιςιςκκόός ς ΚαΚταετευυθθυυννττικικόςός λλόόγοοςς Αφήγηση: Περιγραφή: Επιχειρηματολογία: Αμφύήγθηοσιη: Πκερτιιγρρίαοφυή: Εππιχρπειρόρόησσμκκαλλτηοησλσηογηία: παπαρμραύαμθμούύιθθιαια πρκοτσιρώίοπυου οοδδηηγγίαία μυμθυιθσισττοορρήήμμαατατα σσυυννττααγγήή διδηιηγγήμμαατταα πρζοζώώσώοουπυου άάρρθθρροοιστισοτροιρκικήή ααφφήήγηγσηηση ττόόπποουυαπαοπμονμνηημμοοννεεύύμαμταατα ανατνιτκικεειιμμέέννουου εεππιισσττοολλήή1 Bakhtin(1986), The problem of speech genres (V. McGee, Trans.). In C. Emerson & M. Holquist (Eds.), Speech genres and other late essays (pp. 60- 102). Austin: Univ. of Texas Press.

104 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του ΔημοτικούΔομικά σχήματα και σύνδεση με γραμματικά φαινόμενα Αφήγηση Αφήγηση είναι η προφορική ή γραπτή παρουσίαση ενός γεγονότοςή μιας σειράς γεγονότων είτε πραγματικών είτε φανταστικών. Δομικό Σχήμα Αφήγησης2 Προσανατολισμός (Πρόλογος): • Ποιος είναι ο ήρωας/ οι ήρωες; 1 • Τόπος δράσης. • Χρόνος δράσης. • Τι συνέβη; Γιατί; Κύριο θέμα: • Εμφάνιση προβλήματος: 2 • Ποιος ή ποιο γεγονός ξεκίνησε το πρόβλημα; • Πώς αισθάνθηκε ο ήρωας; • Πώς αντέδρασε ο ήρωας; Εξέλιξη της δράσης: 3 • Αντιδράσεις άλλων προσώπων. • Κάποιο απρόσμενο γεγονός που προκαλεί νέες αντιδράσεις. 4 Λύση του προβλήματος: • Πώς ο ήρωας έλυσε το πρόβλημά του; Επίλογος 5 • Γενικό συμπέρασμα • (Προσωπική γνώμη)2 Η δομή βασίζεται στο δομικό σχήμα των Labov & Waletzky (1967) “Narrative analysis”. Essays on the Verbal and Visual Arts, ed. J. Helm, 12-44. Seattle: U. of Washington Press. Reprinted in Journal of Narrative and Life History 7:3-38, 1997.: α. προσανατολισμός, β. «περιπέτεια», γ. αξιολόγηση, δ. λύση, ε. κατά- ληξη.

Παραγωγή Λόγου 105 Γραμματικά φαινόμενα που συνδέονται με την Αφήγηση: Παρελθοντικοί χρόνοι (Παρατατικός και Αόριστος) ή Ενεστώτας (Ιστορικός Ενεστώτας), για να είναι πιο ζωντανή η αφήγηση. Διάλογοι σε ευθύ λόγο. Για να δείξω τη χρονική σειρά των γεγονότων και για να αλλάξω παραγράφους χρησιμοποιώ: 1. Χρονικά επιρρήματα: χθες, αύριο, μετά, ύστερα, μόλις, αργά, νωρίς, έπειτα, κάποτε, κατόπιν κτλ 2. Χρονικούς συνδέσμους: όταν, σαν, ενώ, πριν, προτού, ώσπου κτλ. 3. Χρονικές εκφράσεις: όλη τη μέρα, εδώ και πολλά χρόνια, κάθε μέρα κτλ.

Παραγωγή Λόγου 117 Βιογραφικά Σημειώματα Συγγραφέων Η Παναγιώτα Παπαδημητρίου είναι δασκάλαστην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση από το 2001 με με-ταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές στον τομέατης γλωσσολογίας στο Αριστοτέλειο ΠανεπιστήμιοΘεσσαλονίκης. Εξειδικεύθηκε στη διδασκαλία της Ελ-ληνικής ως δεύτερης γλώσσας σε αλλόγλωσσους καιστην Εκπαίδευση Ενηλίκων. Είναι κριτής σε επιστημο-νικά συνέδρια και εξωτερική συνεργάτιδα του Κέ-ντρου Ελληνικής Γλώσσας. Έχει πληθώρα ανακοινώσεων και δημοσιεύσεων σε επιστημονικάσυνέδρια και περιοδικά. Στον ελεύθερό της χρόνο απολαμβάνει την ανά-γνωση λογοτεχνικών βιβλίων και καταπιάνεται με τη συγγραφή δικών τηςβιβλίων. Άλλα βιβλία της συγγραφέως: «Ταξίδι στη Γλώσσα» για τη Β΄ Δημοτικού, εκδόσεις Γράμμα, 2009 «Στρατηγικές για μια αποτελεσματική ακαδημαϊκή διάλεξη-Ερευνητικά αποτελέσματα”, εκδόσεις Γράμμα, 2011 «Δέκα ποιήματα για τον πατέρα μου\", 2015 «Η ταξιδιάρα λεμονιά\", 3ο Π.Π.Σ. Ευόσμου, 2015 «Νέα πρότυπα για το ανδρικό φύλο μέσα από παιδικά λογοτεχνικά βι- βλία: Εφαρμογή του προγράμματος σε δημοτικά σχολεία» (Συλλογικό έργο), εκδόσεις Γράφημα, Οκτώβριος 2015 «Εγχειρίδιο Παραγωγής Γραπτού Λόγου στο Δημοτικό», εκδόσεις upublish, 2016 «Ένα ταξίδι αγάπης», εκδόσεις upublish, 2017 «Διδακτικά σενάρια για το μάθημα των Θρησκευτικών» (Συλλογικό έρ- γο), εκδόσεις upublish, 2017 «Διδακτικά σενάρια με θέμα τα βότανα και τα αρωματικά φυτά» (Συλ- λογικό έργο), εκδόσεις upublish, 2017 «Δραστηριότητες Δημιουργικής Γραφής για το Δημοτικό Σχολείο», τεύ- χος Α΄(Συλλογικό έργο), εκδόσεις Γράφημα, 2018 «Δραστηριότητες Δημιουργικής Γραφής για το Δημοτικό Σχολείο», τεύ- χος Β΄(Συλλογικό έργο), εκδόσεις Γράφημα, 2018

118 Γραμματική και Παραγωγή Λόγου για όλες τις τάξεις του Δημοτικού Ο Αλέξανδρος Μιχαήλ είναι δάσκαλος και τελειό-φοιτος του Τμήματος Κινηματογράφου της Σχολής Κα-λών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσα-λονίκης. Η Μεταπτυχιακή του Εργασία στο ΤμήμαΓλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού ΠαρευξείνιωνΧωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης έχειθέμα τη «Διαπολιτισμική Διαχείριση της Ετερότηταςμέσω Λογοτεχνίας και Κινηματογραφικής Πολυτροπι-κότητας». Έχει λάβει Εξειδίκευσή στη Διδασκαλία τηςΕλληνικής ως δεύτερης/ξένης Γλώσσας και υπήρξε κριτής και εισηγη-τής σε διεθνή και πανελλήνια εκπαιδευτικά συνέδρια. Έχει παρακολουθή-σει μαθήματα Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας και είναι πιστοποιημένοςγνώστης του Συστήματος Γραφής και Ανάγνωσης Τυφλών Braille καιΕκπαιδευτής Ενηλίκων. Είναι συγγραφέας εκπαιδευτικών βιβλίων και έχειεμπειρία ως κειμενογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός. Άλλα βιβλία του συγγραφέα: «Διδακτικά σενάρια για το μάθημα των Θρησκευτικών» (Συλλογικό έρ- γο), εκδόσεις upublish, 2017 «Διδακτικά σενάρια με θέμα τα βότανα και τα αρωματικά φυτά» (Συλ- λογικό έργο), εκδόσεις upublish, 2017 «Δραστηριότητες Δημιουργικής Γραφής για το Δημοτικό Σχολείο, τεύ- χος Α΄» (Συλλογικό έργο), εκδόσεις Γράφημα, 2018 «Δραστηριότητες Δημιουργικής Γραφής για το Δημοτικό Σχολείο, τεύ- χος Β΄» (Συλλογικό έργο), εκδόσεις Γράφημα, 2018