STEMkids Learning book

เอกสารเผยแพรล่ าํ ดบั ท่ี 1/ 2553 What ? Where ? When ? Who ? Why ? How ?

What ? เซลลต์ น้ กาํ เนดิ (stem cells; สเตม็ เซลล์) เป็นเซลล์ทีม่ ี สเตม็ เซลล์ ความสามารถในการแบง่ ตัวได้เปน็ เวลานานและสามารถ สเตม็ เซลล์ สร้างเซลลล์ กู ที่เจริญพฒั นาไปเป็นเซลล์ท่ีทําหน้าทจี่ าํ เพาะ เซลลต์ ้นกําเนดิ แบ่งตวั โดยวธิ ไี มโตซสิ จากเซลลต์ ้นกําเนิด โปรเจนเิ ตอรเ์ ซลล์ 1 เซลล์ สร้างเซลล์ลูกได้ 2 เซลล์ โดยจะสร้างเซลล์ต้น กําเนิดอย่างน้อย 1 เซลล์ท่ีมีคุณสมบัติเหมือนกับเซลล์ต้น กําเนิดเร่ิมต้น ดังคุณสมบัติท่ีเรียกว่า self-renewal น อ ก จ า ก นี้ เ ซ ล ล์ ต้ น กํ า เ นิ ด ยั ง ส า ม า ร ถ เ จ ริ ญ พั ฒ น า (differentiation) ไปเป็นเซลล์ก่ึงกลางที่เรียกว่า โปรเจนิ เตอร์เซลล์ (progenitor cells) และในท้ายที่สุดพัฒนาไป เ ป็ น เ ซ ล ล์ ท่ี จํ า เ พ า ะ ไ ด้ ห ล า ย ช นิ ด ( terminal differentiation) เช่น เซลล์ไขมัน, เซลล์กล้ามเนื้อ และ เซลลเ์ นือ้ เยือ่ เกย่ี วพัน เปน็ ต้น เซลล์ไขมนั เซลล์เน้ือเยื่อเก่ียวพัน เซลลก์ ล้ามเนอ้ื

Where ? คนเรามีเซลล์ต้นกําเนิดอยู่ตามอวัยวะต่างๆ เช่น สมอง, ไขสันหลัง, หัวใจ, ไขกระดูก, ตับ, ปอด, ทางเดินอาหาร และผิวหนัง เป็นต้น โดยเซลล์ต้นกําเนิดชนิดท่ีอยู่ตามอวัยวะในคนเรา นี้เรียกว่า adult stem cells หรือ somatic stem cells มีหน้าที่รักษาสมดุลของเนื้อเยื่อ ภายในอวัยวะน้ันๆ โดยเซลล์ต้นกําเนิดอาศัยอยู่ร่วมกับเซลล์ชนิดอื่นๆ และสารภายนอก เซลล์ (extracellular matrix) ในบริเวณท่ีเรียกว่า “บ้านของเซลล์ต้นกําเนิด” (stem cell niche) เช่น บา้ นของเซลลต์ ้นกําเนิดประสาท เป็นตน้ เซลลแ์ อสโทรไซต์ เซลลต์ น้ กําเนิดประสาท เซลลไ์ มโครเกลีย หลอดเลือด เซลลป์ ระสาท สารภายนอกเซลล์ บา้ นของเซลล์ตน้ กําเนิดประสาท

When ? เม่ือเซลล์ไข่ (egg) จากแม่ผสมกับสเปิร์ม (sperm) จากพอ่ จะเกดิ เปน็ เซลลท์ ี่เรียกวา่ ไซโกต (zygote) จากนั้นจะแบ่งตัวอีกหลายรอบจนได้ คนเรามีเซลลต์ ้นกาํ เนิดตลอดชวี ติ เป็นบลาสโตซิทส์ (blastocyst) ท่ีเป็นก้อน กลวงๆ และมีกลุ่มเซลล์เกาะอยู่ภายในท่ีเรียกว่า inner cell mass หากเราแยกกลุ่มเซลล์ที่ว่าน้ี ออกมาเล้ียงในห้องปฏิบัติการ เราก็จะเรียกว่า เซลล์ต้นกําเนิดจากตัวอ่อน (embryonic stem cells) ซึ่งมีความสามารถเฉกเช่นเดียวกันในการ เจริญพัฒนาไปเปน็ เซลล์ทกุ ชนิดในร่างกายมนษุ ย์ เซลล์ต้นกําเนิดที่พบในระยะฟีตัสยังสามารถ เดินทางเชื่อมสายสัมพันธ์ระหว่างแม่กับลูกได้อีก ด้วย โดยเซลล์ต้นกําเนิดในแม่อาจจะเดินทางเข้า ไปในตัวของลูกท่ีอยู่ในครรภ์ และเซลล์ต้นกําเนิด ข อ ง ลู ก ก็ อ า จ เ ดิ น ท า ง เ ข้ า สู ก ร ะ แ ส เ ลื อ ด แ ม่ (fetomaternal stem cell trafficking) เซลล์ต้นกําเนิดทํางานอยู่ตลอดเวลาเพ่ือสร้าง เซลลป์ ระเภทต่างๆ ในรา่ งกายของคนเราต้งั แตเ่ รา อยู่ในครรภ์ของคุณแม่จวบจนเราลืมตามาดูโลก และเติบโตเปน็ ผู้ใหญ่

Who ? พืช, สตั ว์ และมนษุ ย์ตา่ งกม็ เี ซลลต์ น้ กาํ เนดิ ทท่ี าํ หนา้ ท่ี สรา้ งเซลลใ์ หม่เพ่ือรกั ษาสมดลุ ของส่ิงมีชีวติ สัตว์บางพวก เช่น หมานํ้า (axolotl) นิวท์ (newts) และซาลา แมนเดอร์ (salamander) เมื่อเกิดการบาดเจ็บหรือสูญเสีย อวัยวะ เช่น แขน, ขา หรือหาง ก็สามารถที่จะกระตุ้น กระบวนการฟ้ืนฟู/งอกใหม่ (regeneration) ได้อย่างสมบูรณ์ เกิดเป็นอวัยวะท่ีสามารถกลับมาทํางานได้เป็นปกติได้อีกคร้ัง กระบวนการงอกใหม่ดังกล่าวนี้เกิดจากการทํางานของทั้งเซลล์ ต้นกําเนิดและเซลล์ปกติท่ีสามารถเปล่ียนแปลงไปเป็นเซลล์ที่มี คณุ สมบัตคิ ล้ายกบั เซลลต์ น้ กาํ เนดิ

Why ? ปัจจบุ ันเป็นท่ที ราบกนั ดีว่าในร่างกายของคนเรามี เ ซ ล ล์ ต้ น กํ า เ นิ ด น้ั น อ ยู่ กั บ เ ร า ไ ป ต ล อ ด ชี วิ ต , เซลล์ต้นกําเนิดซ่ึงทําหน้าท่ีทั้งในสุขภาวะและ พฤติกรรมในชีวิตประจําวัน เช่น การออกกําลัง ซ่อมแซมเน้ือเยื่อเมื่อเกิดโรคภัยไข้เจ็บ โดยเฉพาะ กาย, การกินอาหาร, สารเคมีท่ีสัมผัส และ ในวัยเด็กน้ันเซลล์ต้นกําเนิดมีส่วนสําคัญในการ สิ่งแวดล้อมรอบตัวเรา เป็นต้น จึงสามารถ สร้างเสริมพัฒนาการร่างกายท่ีสมวัยและอาจจะ ปรับเปลี่ยนการทํางานของเซลล์ต้นกําเนิดใน เปน็ พืน้ ฐานสําคัญของการอยู่ดีมีสุขเม่ือมีอายุมาก รา่ งกายของเราได้ ข้นึ ความรู้เก่ียวกับเซลล์ต้นกําเนิดได้เปิดประตูไปสู่ แนวคิดการส่งเสริมสุขภาพและการรักษาทาง การแพทย์แนวใหม่ที่เรียกว่า เวชศาสตร์ฟื้นฟู ส ภ า ว ะ เ สื่ อ ม ห รื อ ก า ร แ พ ท ย์ เ ชิ ง ฟื้ น ฟู (regenerative medicine) ซ่ึงหมายถึง การแพทย์แขนงใหม่ท่ีมุ่งเน้นการทดแทน, การ ซ่อมเสริม, การฟื้นฟูเซลล์, เน้ือเย่ือ หรืออวัยวะท่ี เสื่อมถอยหรือได้รับบาดเจ็บทั้งจากความแก่ตาม ธรรมชาตแิ ละโรคภยั ไข้เจบ็ ดังนั้นกระบวนการประคับประคองและ ส่งเสริมให้เซลล์ต้นกําเนิดท่ีอยู่ในร่างกาย ทํางานได้อย่างมีประสิทธิภาพหรือการปลูก ถ่ายเซลล์ต้นกําเนิดจากภายนอกร่างกายจึง น่าจะเป็นกลยุทธ์ท่ีสําคัญในการส่งเสริม สขุ ภาพและการรักษาโรคในอนาคต

How ? พฤตกิ รรมการใชช้ วี ิตของเด็กอาจมีผลตอ่ การทํางานของเซลล์ตน้ กําเนิดท่อี ยใู่ นรา่ งกาย และ อาจจะสง่ ผลต่อเน่อื งกับพัฒนาการของร่างกายเม่อื เติบโตเปน็ ผ้ใู หญ่ ดงั นั้นการส่งเสริม สุขภาพในวยั เดก็ จงึ เป็นการลงทุนเพอื่ เสรมิ สรา้ งสุขภาพที่ดีในอนาคต กลยุทธ์สําคญั ท่ี สเตม็ คิดส์ อยากจะแนะนาํ เพอื่ การบํารงุ สเต็มเซลล์ในรา่ งกายของเรา ไดแ้ ก่ + สง่ เสริมปัจจัยทางบวก 3 ประการ คอื • ส่งเสรมิ การเรยี นรตู้ ลอดชีวติ • บรโิ ภคอาหารทม่ี ีประโยชน์ • ออกกําลังกายสมํ่าเสมอ - ปอ้ งปรามปัจจยั ทางลบ 3 ประการ คอื • หลีกเลย่ี งการด่มื เหล้า • หา่ งไกลควนั บหุ รี่ • ไม่ย่งุ เก่ยี วกบั สารเสพติด



สารเสพตดิ เป็นศัตรูกับเซลล์ตน้ กําเนิดประสาท, รบกวนการสรา้ งเซลล์ประสาทใหม่ในสมอง, และทําลายการเรยี นรแู้ ละความจํา ด้วยความปรารถดีจาก สเต็มคดิ ส์ Stay Smart. Stay STEMkids. STEMkids Facebook Page http://twitter.com/STEMkids http://stem4kids.wordpress.com/

สงเสรมิ สขุ ภาพ รกั ษาตน ทนุ ชวี ิต “เซลลต นกาํ เนิด” คุมครอง เรยี นรู ผบู ริโภค เทคโนโลยี เซลลตน กําเนดิ เราตอ งการ อยางชาญฉลาด คณุ ! สนใจรว มเปนทีมงานสเต็มคิดสวันนี้ ติดตามรายละเอียดเพิ่มเติมไดท ี่ STEMkids Facebook Page http://stem4kids.wordpress.com/