การเมืองการปกครองสุโขทัย

การเมืองการปกครอง สมยั สุโขทยั 78

2. การเมืองการปกครองสมัยสุโขทยั 2.1 ลกั ษณะการปกครอง แบ่งไดเ้ ป็น 2 ช่วง การปกครอง ลกั ษณะ การปกครอง สมยั สุโขทยั ตอนตน้ การปกครอง สมยั สุโขทยั ตอนปลาย 79

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.1 ลกั ษณะการปกครอง การปกครองสมยั สุโขทยั ตอนต้น พ.ศ. 1792–1841 เร่ิมจากพอ่ ขนุ ศรีอินทราทิตยจ์ นถึงสมยั พอ่ ขนุ รามคาแงงมงาราช พระมงากษตั ริยม์ ีความใกลช้ ิดกบั ประชาชน เรียกวา่ การปกครองแบบพ่อปกครองลูก 80

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.1 ลกั ษณะการปกครอง การปกครองสมยั สุโขทยั ตอนตน้ มีลกั ษณะสาคญั ดงั น้ี • พระมงากษตั ริยท์ รงมีฐานะเป็นผปู้ กครองสูงสุดและทรงใช้ อานาจอธิปไตยในการปกครอง • พระมงากษตั ริยม์ ีความใกลช้ ิดกบั ประชาชน ประชาชน เดือดร้อนมาสน่ั กระดิ่งเพอ่ื เขา้ เฝ้าได้ • ทรงยดึ งลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาในการบริงารบา้ นเมือง และทรงชกั ชวนประชาชนใงป้ ฏิบตั ิธรรมเพอ่ื อยรู่ ่วมกนั อยา่ งผาสุข 81

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.1 ลกั ษณะการปกครอง การปกครองสมยั สุโขทยั ตอนปลาย พ.ศ. 1841–2006 • งลงั จากพอ่ ขนุ รามคาแงงมงาราชสวรรคตแลว้ อาณาจกั ร เกิดความแตกแยก พระมงากษตั ริยอ์ งคต์ ่อมา คือ พระยาเลอไทย และพระยางว่ั นาถุม ไม่สามารถรักษาบา้ นเมืองไวไ้ ด้ เมอื งงลาย เมืองแยกตวั เป็นอิสระไม่ข้ึนต่อสุโขทยั 82

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.1 ลกั ษณะการปกครอง การปกครองสมยั สุโขทยั ตอนปลาย พ.ศ. 1841–2006 เริ่มจากสมยั พระมงาธรรมราชาท่ี 1 (ลิไทย) • เรียกการปกครองลกั ษณะน้ีวา่ การปกครองแบบธรรมราชา โดยพระมงากษตั ริยท์ รงอยใู่ นฐานะพระราชาผทู้ รงธรรม ทรงปกครองบา้ นเมืองดว้ ย 83

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.1 ลกั ษณะการปกครอง • เม่ือพระมงาธรรมราชาท่ี 1 (ลิไทย) ข้ึนครองราชยใ์ น พ.ศ. 1890 • ทรงตระงนกั ถึงความไม่มนั่ คงภายใน ประกอบกบั อาณาจกั รอยธุ ยาขยาย อานาจเขา้ มาถึงสุโขทยั พระองคจ์ ึงทรงดาเนินกศุ โลบายโดยทานุบารุงส่งเสริม พระพทุ ธศาสนา และทรงปฏิบตั ิธรรมเป็นตวั อยา่ งแก่ราษฎรและทรงสร้าง ถาวรวตั ถุทางพระพทุ ธศาสนาไวเ้ ป็นท่ีเคารพบูชาของเงล่าราษฎร ใงเ้ กิดเล่ือมใสศรัทธา และยดึ งลกั คาสอนของพระพทุ ธศาสนาเป็นงลกั ในการดาเนินชีวิต 84

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.1 ลกั ษณะการปกครอง ลกั ษณะการปกครองสมยั รัตนโกสินทร์ตอนตน้ มีลกั ษณะท่ีสาคญั ดงั น้ี • การปกครองที่ยดึ งลกั ธรรมของพระพทุ ธศาสนา เรียกวา่ การปกครองแบบธรรมราชา พระมงากษตั ริยแ์ บบธรรมราชา ทรงอยใู่ นทศพิธราชธรรม • พระมงาธรรมราชาที่ 1 ทรงเป็นผนู้ าแนวความคิดเรื่องธรรม- ราชามาปฏิบตั ิใงเ้ ป็นระบบอยา่ งจริงจงั และถือวา่ พระองค์ ทรงเป็นตน้ แบบของพระมงากษตั ริยต์ ามคติธรรมราชา • พระมงากษตั ริยข์ องสุโขทยั องคต์ ่อ ๆ มาทรงพระนามวา่ พระมงาธรรมราชา และปกครองราษฎรในแบบธรรมราช เงมือนกนั ทุกพระองค์ จนถึงพระมงาธรรมราชาท่ี 4 (บรมปาล) 85

เร่ืองน่ารู้: ทศพธิ ราชธรรม ทศพธิ ราชธรรม เป็นธรรมสางรับพระมงากษตั ริยแ์ ละผปู้ กครอง บา้ นเมือง ประกอบดว้ ย 1. การใง้ 6. การข่มกิเลส 2. การรักษากายวาจาใงเ้ รียบร้อย 7. ความไม่โกรธ 3. ความเสียสละ 8. ความไม่เบียดเบียน 4. ความซ่ือตรง 9. ความอดทน 5. ความอ่อนโยน 10. ความไม่คลาดจากธรรม 86

ช่วยกนั ตอบ 87 ราชธานีกบั เมืองลูกงลวงมีการปกครอง แตกต่างกนั อยา่ งไร ราชธานี พระมงากษตั ริยท์ รงเป็น ผปู้ กครองเอง ส่วนเมืองลูกงลวง พระราชโอรสงรือเจา้ นาย ที่เป็นพระราชวงศช์ ้นั สูง ที่พระมงากษตั ริย์ ทรงส่งไปเป็นผปู้ กครอง

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.2 การปกครองราชธานีและเมืองลูกหลวง การปกครองราชธานีงรือ เมืองลกู หลวง • พระมงากษตั ริย์ เมืองงลวง และเมืองลูกงลวง ทรงส่งเจา้ นายไปปกครอง ราชธานี เช่น เมืองศรีสัชนาลยั งรือเมืองงนา้ ด่าน หรือเมืองหลวง เมืองสระงลวงสองแคว (พษิ ณุโลก) เมืองนครชุม • เป็นที่ประทบั ของ เมืองหน้าด่าน (อยใู่ นจงั งวดั กาแพงเพชร) พระมงากษตั ริย์ • เป็นศูนยก์ ลางความเจริญ 88 • พระมงากษตั ริย์ ทรงปกครองเอง

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.2 การปกครองราชธานีและเมืองลูกหลวง การปกครองราชธานีงรือเมืองงลวง และเมืองลูกงลวง งรือเมืองงนา้ ด่าน ราชธานีแง่งแรกของ กรุงสุโขทยั อาณาจกั รสุโขทยั เมืองพษิ ณุโลก ตอ่ มาเมื่อพระมงาธรรมราชาที่ 1 เป็นราชธานีแง่งท่ี 2 ทรงยา้ ยมาประทบั ท่ีเมืองพษิ ณุโลก ของอาณาจกั รสุโขทยั เร่ือยมา จนกระทงั่ สิ้นสุดอาณาจกั รสุโขทยั ต้งั แต่ พ.ศ. 1905 ถึง พ.ศ. 1911 89

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.2 การปกครองราชธานีและเมืองลูกหลวง การปกครองราชธานีงรือเมืองงลวง และเมืองลูกงลวง งรือเมืองงนา้ ด่าน ราชธานีแง่งแรกของอาณาจกั ร สุโขทยั คือ เมืองสุโขทยั ราชธานีแง่งที่ 2 คือ เมืองพิษณุโลก เป็นราชธานีต้งั แต่พระมงาธรรม- ราชาที่ 1 (ลิไทย) ยา้ ยไปประทบั ที่เมืองน้ีใน พ.ศ. 1905 90

2. การเมืองการปกครองสมัยสุโขทยั 2.3 กฎหมายและกระบวนการยุตธิ รรม สงั คมสุโขทยั เป็นสงั คมท่ีมีระเบียบแบบแผน ส่วนใงญ่ไดร้ ับมาพร้อมกบั พระพทุ ธศาสนา และมีลทั ธิความเชื่อตามแบบศาสนาพรางมณ์-ฮินดู เขา้ มาดว้ ย นอกจากพิธีกรรมต่าง ๆ แลว้ ยงั มีศาสตร์ ในสาขาต่าง ๆ เช่น ธรรมศาสตร์ จึงมีกฎงมาย และกระบวนการพจิ ารณาคดีท่ีจาเป็นแก่กาลสมยั ปรากฏเป็นงลกั ฐานอยใู่ นจารึก ดงั น้ี 91

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.3 กฎหมายและกระบวนการยตุ ธิ รรม กฎหมาย กฎหมาย ในจารึกงลกั ที่ 1 ศิลาจารึกพอ่ ขนุ รามคาแงง ดา้ นท่ี 1 ระบุวา่ ว่าด้วยมรดก เม่ือผใู้ ดถึงแก่กรรม ทรัพยส์ ินยอ่ มตกแตล่ ูกของผนู้ ้นั กฎหมาย • เป็นกฎงมายของอาณาจกั รอยธุ ยา นามาบงั คบั ใชใ้ นสุโขทยั ลกั ษณะโจร ในสมยั พระมงาธรรมราชาท่ี 2 • กฎงมายน้ีบญั ญตั ิเก่ียวกบั การลกั พา การลกั ทรัพย์ และการฆ่าววั 92 ควาย ปรากฏในจารึกงลกั ท่ี 38 ศิลาจารึกกฎงมายลกั ษณะโจร มีท้งั งมด 8 มาตรา

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั ตวั อยา่ ง 2.3 กฎหมายและกระบวนการยตุ ธิ รรม กฎหมาย มาตรา 7 ซ่ึงกางนดวา่ ประชาชนตอ้ งช่วยจบั คนร้ายดว้ ย ถา้ จบั ไดก้ จ็ ะไดร้ างวลั แต่ผใู้ ดวางเฉย งรือจบั คนร้ายไดแ้ ลว้ ปล่อยไป งรือไม่ช่วยจบั กมุ ใงป้ รับไงมตามโทษ และของ ที่เสียงายเพราะคนร้ายชิงเท่าไร ใงผ้ นู้ ้นั ใชท้ ้งั สิ้น 93

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.3 กฎหมายและกระบวนการยตุ ธิ รรม กระบวนการ พจิ ารณาคดี การพจิ ารณา ใงม้ ีตุลาการพิจารณาความโดยสอบสวนดูใงไ้ ดค้ วามจริงแน่แท้ คดีของ แลว้ จึงตดั สินดว้ ยความซ่ือสัตยแ์ ละเท่ียงธรรม ไม่เขา้ ขา้ งผกู้ ระทา ตุลาการ ความผดิ และไม่เง็นแก่สินบน การถวายฎกี า ผใู้ ดตอ้ งการถวายฎีกาตอ่ พระมงากษตั ริยโ์ ดยตรงกส็ ามารถทาได้ โดยไปสัน่ กระด่ิงท่ีประตูพระราชวงั พระมงากษตั ริยจ์ ะทรงรับ เร่ืองราวและตดั สินคดีดว้ ยพระองคเ์ อง 94

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.3 กฎหมายและกระบวนการยุตธิ รรม กระบวนการ พจิ ารณาคดี ในเร่ื องไตรภูมิพระร่ วงงรื อไตรภูมิกถา มีขอ้ ความเตือนผพู้ จิ ารณาตดั สินคดีวา่ งากกินสินบนและไม่ตดั สินใงถ้ ูกตอ้ ง ตามทานองคลองธรรมแลว้ เม่ือตายไป จะตอ้ งไปเกิดเป็นเปรตยากไร้ ตอ้ งกินเน้ืองนงั ของตนเอง 95

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.3 กฎหมายและกระบวนการยุตธิ รรม “กระด่ิงพอ่ ขนุ ” สร้างจาลอง ตามแบบกระดิ่งท่ีขดุ ไดจ้ าก ฐานพระเจดียก์ ลางเมืองสุโขทยั กระดิ่งจาลองน้ีอยทู่ ่ีงนา้ บริเวณ พระบรมราชานุสาวรีย์ พอ่ ขนุ รามคาแงงมงาราช จงั งวดั สุโขทยั 96

2. การเมืองการปกครองสมยั สุโขทยั 2.4 ความเส่ือมของอาณาจกั รสุโขทยั ความเสื่อมของอาณาจกั รสุโขทยั การแตกแยกภายใน ปัญงาการแย่งชิงอานาจระงว่างเช้ือ เกิดจากสาเงตุสาคญั ต่อไปน้ี พระวงศ์ ทาใงอ้ ยธุ ยาเขา้ มามีอิทธิพลเงนืออาณาจกั รสุโขทยั ความเส่ือมของ ความไม่เข้มแข็งของพระมหากษตั ริย์ งลงั สมยั พระมงาธรรม- อาณาจกั รสุโขทยั ราชาที่ 1 (ลิไทย) พระมงากษตั ริยส์ ุโขทยั ไม่มีความเขม้ แขง็ พอ จึงไม่สามารถตา้ นทานการรุกรานของอยธุ ยาได้ การถูกตดั เส้นทางการค้ากบั ต่างประเทศ เส้นทางขนส่งทางน้า จากสุโขทยั มาตามแม่น้าเจา้ พระยา ผ่านอยุธยาไปยงั อ่าวไทย เป็ นเส้นทางการคา้ ท่ีสาคญั มากของอาณาจกั รสุโขทัย เม่ือมี การต้งั อาณาจกั รอยุธยาใน พ.ศ. 1893 สุโขทยั ไม่สามารถใช้ เสน้ ทางการคา้ เส้นน้ีไดอ้ ีก 97

สรุปความรู้ สมัยสุโขทยั ตอนต้น พ.ศ. 1792–1841 ❖ ปกครองแบบพ่อปกครองลกู การเมืองการปกครอง ❖ พระมงากษตั ริยม์ ีอานาจสูงสุดในการปกครอง สมัยสุโขทยั ❖ พระมงากษตั ริยม์ ีความใกลช้ ิดกบั ประชาชน ❖ พระมงากษตั ริยท์ รงยดึ งลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนา ลกั ษณะการปกครอง มาใชบ้ ริงารบา้ นเมือง การปกครองราชธานี และเมืองลูกหลวง สมยั สุโขทัยตอนปลาย พ.ศ. 1841–2006 ราชธานีหรือเมืองหลวง ❖ เป็นท่ีประทบั ของพระมงากษตั ริย์ เป็นศูนยก์ ลางในการปกครอง ❖ ราชธานีแง่งแรก คือ กรุงสุโขทยั ราชธานีแง่งที่ 2 คือ เมืองพิษณุโลก เมืองลกู หลวงหรือเมืองหน้าด่าน ❖ ต้งั อยใู่ กลร้ าชธานี ❖ พระมงากษตั ริยส์ ่งเจา้ นายไปปกครอง 98

สรุปความรู้ กฎหมาย ❖ กฎงมายวา่ ดว้ ยมรดก กฎมายและ ❖ กฎงมายลกั ษณะโจร กระบวนการยุตธิ รรม กระบวนการยุตธิ รรม ❖ การพิจารณาคดีของตุลาการ ความเส่ือมของ ❖ การถวายฎีกา อาณาจักรสุโขทยั ❖ ความแตกแยกภายใน เกิดการแยง่ ชิงอานาจกนั เองระงวา่ ง เช้ือพระวงศ์ ❖ ความไม่เขม้ แขง็ ของพระมงากษตั ริย์ ❖ การถูกตดั เสน้ ทางการคา้ กบั ต่างประเทศ 99