แลดู ผู้ดูแล แนวทางเยียวยา ผู้ดูแล ผู้ป่วยระยะท้าย

เม่ือบุคลากรสุขภาพต้องกลายเป็นผู้ดูแลคนในครอบครัวของตัวเอง เขาก็คือ ‘ผู้ดูแล คนหน่ึง’ ทีป่ ระสบปญั หาไม่แตกตา่ งจากผู้ดแู ลคนอื่นๆ เลย จากการถอดบทเรยี นในครง้ั นี้ ท�ำ ใหส้ ามารถสรปุ แนวทางเยยี วยา และความตอ้ งการของบคุ ลากร สุขภาพท่ีกลายเป็นผดู้ แู ล จากบันทกึ ที่เขียนจากบคุ ลากรเหลา่ นั้นโดยตรง ดังตอ่ ไปนี้ 1. การแสดงเขา้ ใจ เหน็ อกเหน็ ใจ ปลอบประโลมบคุ ลากรสขุ ภาพทด่ี ูแลคนในครอบครวั ในบันทึกเรอื่ ง “ร้องไห้ได้มั้ย” โดย สภุ ิรชั ต์ นิธวิ ิสุทธิ์ (หนา้ 81) คือตวั อยา่ งที่แสดงให้เหน็ ถึงผลกระทบของการเจ็บป่วยของคนในครอบครัว ต่อสภาพจิตใจของผู้ท่ีเป็นบุคลากรสุขภาพได้อย่าง ชัดเจน ผู้เขียนได้กล่าวถึงพยาบาลรุ่นน้องคนหนึ่ง ท่ีดูแลมารดาซึ่งป่วยเป็นมะเร็งลำ�ไส้และอาการเร่ิม ทรดุ หนกั ส�ำ หรบั สายตาคนภายนอก ใครบ้างจะรูว้ ่า ภายใตบ้ ทบาทของพยาบาลวชิ าชพี ทที่ ำ�งานดแู ล ผูป้ ว่ ยมามาก เห็นความเปน็ ความตายมาหลายต่อหลายครงั้ ซง่ึ เปน็ สง่ิ ทที่ ำ�ใหส้ ังคมคาดหวังว่า จะตอ้ ง แข็งแกร่ง เข้าอกเขา้ ใจในสง่ิ ท่ตี อ้ งเผชญิ เปน็ อย่างดี ทวา่ เธอก็คือ ‘ลกู สาวคนหน่งึ ของแม’่ แมท่ ก่ี ำ�ลัง จะจากเธอไปในไม่ช้าน้แี ลว้ เสียงโทรศัพท์ในเช้าวันหนึ่งดังข้ึน ปลายสายท่ีโทรมามีนำ้�เสียงที่ขาดหายเป็นช่วงๆ แต่จับ ใจความได้ว่า “พ่ีมาเปิด MP3 ให้หน่อย” หลังจากนั้นก็เป็นเสียงร้องไห้ ทำ�ให้รู้ได้ทันทีว่า เกดิ อะไรขน้ึ กับนอ้ ง เมือ่ ไปถงึ ที่ตึกท่ีน้องท�ำ งานอยู่ พบว่านอ้ งนง่ั รอ้ งไห้อยทู่ มี่ มุ หอ้ งหลงั ประตู มีเพือ่ นๆ น้อง พยาบาลคอยปลอบใจอยู่ไม่ห่าง น้องร้องไห้ตลอดเวลาพร่ำ�บ่นแต่คำ�ว่า “ไม่รู้จะทำ�ไงดี ทำ�ไมถ่ กู เลย จะรอ้ งไหต้ ลอด” ...ฉนั กอดน้อง เพ่ือให้กำ�ลังใจ สงิ่ ทค่ี ณุ สุภิรัชต์ท�ำ ไม่ใชก่ ารปฏิบัตใิ นฐานะทม่ี าเยียวยา ‘พยาบาล’ แตค่ อื การปลอบประโลม อย่เู คียงข้าง โอบกอด ให้ก�ำ ลังใจดว้ ยภาษากายท่ีแสดงท้ังความเห็นใจและความเข้าใจต่อ ‘ผ้ดู ูแล’ คน หนึ่งที่อยู่ตรงหนา้ แลดู ผู้ดูแล แนวทางเยียวยา “ผูด้ แู ล” ผปู้ ว่ ยระยะท้าย 45

2. การให้ค�ำ ปรกึ ษา แนะนำ� เป็นที่พึง่ ใหก้ ำ�ลงั ใจ เมื่อบุคลากรประสบภาวะเปราะบางทาง จติ ใจ จากบนั ทกึ เรอ่ื ง “รอ้ งไห้ไดม้ ้ัย” โดย สุภริ ัชต์ นธิ ิวสิ ทุ ธิ์ (หนา้ 81) ได้บรรยายถึงภาวะวิกฤต ของพยาบาลรุ่นน้องท่ีแม่กำ�ลังจะเสียชีวิต เม่ือถึงช่วงสุดท้าย เธอร้องไห้หนัก ทำ�อะไรไม่ถูก ตอนนี้ ไม่สำ�คัญอีกต่อไปแล้วว่า เธอเป็นพยาบาลหรือไม่ ความเปราะบางทางจิตใจในช่วงที่กำ�ลังจะสูญเสีย เปน็ ธรรมชาติของมนษุ ยท์ ุกคน ดงั น้ัน การท่มี ีใครสักคนมาคอยให้ค�ำ ปรึกษา ช่วยจดั การ แนะน�ำ ส่ิงตา่ งๆ ทผี่ ดู้ แู ลไมส่ ามารถปฏบิ ตั ใิ หล้ ลุ ว่ งดว้ ยตนเองได้ และเปน็ ทพ่ี ง่ึ ใหผ้ า่ นพน้ เหตกุ ารณท์ ย่ี ากเยน็ คอื สง่ิ จ�ำ เปน็ ฉนั รบั ปากกบั พยาบาล ICU วา่ จะพานอ้ งมา และจะมาวางแผนรว่ มกนั วา่ จะดแู ลผปู้ ว่ ยอยา่ งไร หลงั จากคยุ กบั นอ้ งเกย่ี วกบั การวางแผน จะดแู ลแมต่ อ่ ไปอยา่ งไร นอ้ งเรม่ิ หยดุ รอ้ งไหแ้ ละ เข้าไปดแู มท่ ี่ ICU เขา้ ไปหอมแก้ม เข้าไปกอดและกระซบิ ข้างหขู องแม่ น่ังจับมือแม่ไว ้ ตลอดเวลา นอ้ งบอกอยากจะนมิ นตพ์ ระ เพอ่ื น�ำ ทางใหแ้ มไ่ ดส้ งบ หลงั จากทน่ี อ้ งไดท้ �ำ พธิ กี รรม ทางศาสนาและเข้าใจเกี่ยวกับส่ิงที่จะเกิดข้ึนต่อไป ฉันขอตัวกลับ และได้บอกกับน้องไว้ว่า “เข้มแขง็ นะ หากแมเ่ ปน็ อะไรไป อย่าลมื เอาพวงมาลัยและขออโหสกิ รรมให้แมด่ ้วย” เสียงโทรศัพท์ดังขึ้นอีกครั้ง “พี่ แม่เสียแล้วนะ น้องทำ�ตามที่พี่บอกทุกอย่างแล้ว น้องไม่ รอ้ งไห้แล้ว ขอบคุณในทกุ ๆ สงิ่ ทม่ี อบให้นะคะ” แล้วเธอก็ผ่านเหตุการณ์คร้ังนนั้ ไปได้ ด้วยการช่วยเหลือจากพยาบาลรุ่นพี่ท่ีคอยให้ค�ำ ปรึกษา มาโดยตลอด เช่นเดียวกับ คุณอุบล จ๋วงพานิช จากบันทึกเร่ือง “เมื่อพยาบาล...ต้องเป็นผู้ดูแลพ่อท่ี ป่วยหนัก” (หน้า 83) ซ่ึงเป็นพยาบาลวิชาชีพที่ปฏิบัติงานด้านการดูแลผู้ป่วยมะเร็งมานานหลายสิบปี ตอ้ งมาดแู ลพอ่ ทีเ่ ป็นไตวายเรือ้ รัง ซ่ึงผู้ปว่ ยตดั สนิ ใจด้วยตวั เองว่า จะไม่ลา้ งไต ระยะหลังพ่อของเธอเริ่ม อาการหนกั พดู เพอ้ คนเดียว ผดุ ลกุ ผดุ นง่ั กลัวสิง่ แวดลอ้ มรอบตวั อยคู่ นเดยี วไม่ได้ บอกวา่ มีคนจะมา รับไปอยู่ด้วย พูดรู้เรื่องเป็นบางครั้ง แต่ส่วนใหญ่ไม่รู้เร่ือง ระยะหลังนอนซึมเป็นสัปดาห์ กินอะไรไม่ได้ ท�ำ ใหเ้ ธอสบั สนวา่ จดั การกบั สถานการณท์ เ่ี กดิ ขน้ึ อยา่ งไร โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ในวนั ทอี่ าการวกิ ฤตจนตอ้ ง ตดั สินใจวา่ จะพาพอ่ ไปโรงพยาบาลหรอื ไม ่ 46 โครงการจัดการความรู้ สุขภาวะระยะทา้ ย เลม่ 3

เราเป็นผู้ดูแล เราเคยคิดว่า ใครนะจะช่วยเราได้ ช่วยตัดสินใจหน่อยว่า เราควรจะทำ� อะไรใหพ้ อ่ ได้บ้าง ใครจะบอกเราได้บา้ งว่า เราจะต้องจัดการอยา่ งไร ใหพ้ ่อสบายที่สดุ ...และแลว้ วนั สดุ ทา้ ย...ก็มาถงึ แม่โทรศัพทบ์ อกว่า ..พอ่ นอนแน่น่ิง หายใจเสยี งดงั ไมก่ นิ ขา้ ว มากว่าสัปดาห์ เราจงึ โทรฯ บอกให้พยาบาลท่อี ยอู่ นามัยใกลบ้ า้ นมาฉีดกลูโคสให้ แม่โทรมาอกี ว่าพยาบาลฉดี ไม่ได้ แทงเสน้ ไมเ่ ข้า เรารบี บึง่ รถมาถึงบา้ นท่ีพอ่ อยู่ห่างกัน 50 กโิ ลเมตร พบวา่ เส้นเลอื ดของพ่อตีบไปหมด แทงเส้นไม่ไดจ้ ริงๆ เราจะท�ำ อยา่ งไรดี จะพาไป รพ. ดีไหม แต่จำ�ได้ว่า พ่อส่ังเราว่า พ่อขอตายอยู่ท่ีแห่งนี้ ไม่ต้องพาพ่อไปรพ. อีก แต่ถ้าพ่อหมดสติ ไมร่ ูต้ วั ก็แลว้ แต่แม่และลูกจะเห็นสมควร เราจะทำ�ยังไงดี ณ ชว่ งเวลาน้เี ราต้องการหาคน ดูแล หาคนคอยตอบคำ�ถามเรา..วา่ เราควรจะท�ำ อะไรกับพอ่ ดี ในชว่ งเวลานน้ั เปน็ การตดั สนิ ใจทย่ี ากล�ำ บาก ในทสี่ ดุ แลว้ ครอบครวั กต็ ดั สนิ ใจไมไ่ ปโรงพยาบาล และใชเ้ วลาชว่ งท้ายทีบ่ า้ น กอ่ นท่ีผูป้ ่วยจะจากไปอย่างสงบ หลงั การกล่าวค�ำ อำ�ลาของภรรยา สดุ ทา้ ยจริงๆ อยากจะบอกทกุ คนว่า... ถึงแมเ้ ราจะเปน็ พยาบาล เราในฐานะผดู้ แู ล ..เราก็ ต้องการผู้ดแู ลเช่นกนั คะ่ เปน็ ประโยคแทนความในใจอย่างแจ่มชัด 3. การตระหนกั และปฏบิ ตั ิต่อบุคลากรสขุ ภาพทเ่ี ผชญิ ปญั หา ในฐานะทีเ่ ปน็ ‘ผดู้ แู ล’ คนหนงึ่ 3.1 การเปดิ โอกาสให้ระบายอารมณอ์ อกมา เชน่ เดียวกับผดู้ ูแลท่ัวไป นอกจากความทุกข์จากการป่วยของแม่แล้ว ยังมีความทุกข์อ่ืนอีกที่เกิดซ้ำ�ซ้อนภายในใจของ พยาบาลรายหน่ึง ในบนั ทกึ เรื่อง “รอ้ งไห้ได้มย้ั ” โดย สภุ ริ ัชต์ นธิ ิวสิ ุทธิ์ (หน้า 81) ความทุกข์เช่น เดียวกันน้ี อาจไม่เกิดกับคนท่ัวไป ท่ีสามารถสะท้อนความเสียใจออกมาผ่านน้ำ�ตาได้ โดยปราศจากการ ปิดกั้น แต่สำ�หรับเธอที่เป็นพยาบาลคนน้ี แม้การหลั่งนำ้�ตายังกลายเป็นความทุกข์อย่างหน่ึง แทนที่จะ เปน็ การระบายทกุ ข์เหมือนคนทัว่ ไป “พยาบาลรอ้ งไห้ไดม้ ้ยั พ”ี่ แลดู ผดู้ แู ล แนวทางเยยี วยา “ผูด้ แู ล” ผปู้ ว่ ยระยะทา้ ย 47

“นอ้ งกลัวคนเขาจะว่า เปน็ พยาบาลแล้วร้องไห้ แตน่ ้องทำ�ใจไมไ่ ด้ ถึงแม้วา่ แมจ่ ะปว่ ยเป็น แบบนม้ี านาน ท�ำ ใจไว้แลว้ พอถงึ เวลาจรงิ ๆ กท็ �ำ ใจไมไ่ ด้ สงสารแม่ จะเข้าไปดูก็กลัววา่ น้�ำ ตา จะไหลอีก นอ้ งจะทำ�ยังไงดี กลวั แม่ไปไมส่ งบ เพราะเห็นน�้ำ ตาของเรา กลัวแม่จะเปน็ กงั วล” สน้ิ เสียงพดู น้�ำ ตาของนอ้ งก็ไหลตลอดเวลา ฉนั กอดนอ้ งและบอกกับนอ้ งวา่ “อยากรอ้ งไห้ กร็ อ้ งให้เตม็ ท่ีไปเลย แมข่ องเรา เรารกั ที่สุด ใครจะวา่ อะไรกช็ า่ งเขา ไมส่ �ำ คญั หรอกวา่ เราจะเปน็ พยาบาล แลว้ จะรอ้ งไห้ไม่ได้ แตเ่ มอื่ เราร้องไหแ้ ล้ว ณ จุดหนงึ่ เราจะเต็มกบั มนั แล้วตอนนนั้ เราจะไปหาแมท่ ่ี ICU กันนะ” การเปิดโอกาสให้ระบายอารมณ์ โดยไมไ่ ดค้ าดหวังว่า เปน็ พยาบาลแล้ว จะรอ้ งไห้ไม่ได้ ทำ�ให้ ความทุกขค์ วามเครยี ดไดถ้ กู ระบายออกมาบ้าง บางทีน้ำ�ตาอาจไม่ใช่สิ่งที่สะท้อนความอ่อนแอ แต่คือ สัญญะของความซ่ือตรงต่อความรู้สึก ภายในอย่างหมดจด และเป็นวธิ หี น่งึ ท่แี สดงออกถงึ ความรัก 3.2 ให้การดแู ลด้านต่างๆ เหมือนผู้ดูแลท่วั ไป ในบันทกึ เร่อื ง “กบั ดกั ของการดแู ล” โดย ธารินทร์ เพญ็ วรรณ (หนา้ 92) เปน็ อกี ตัวอย่างเชิงรูปธรรม ท่ีทำ�ให้สังคมต้องตระหนักว่า บุคลากรสุขภาพที่ต้องกลายเป็นคนดูแลผู้ป่วยระยะ ท้ายในครอบครัวของตัวเอง ก็คือ ผู้ดูแลคนหนึ่งท่ีเผชิญกับปัญหา และต้องการการปฏิบัติจากทุกคน เช่นผู้ดูแลคนอื่นๆ ในสังคม ในท่ีน้ีแม่ของผู้ป่วยเป็นพยาบาลในชุมชน (community nurse) และเข้า ร่วมฝึกหลกั สูตรอบรมพนื้ ฐานในการดแู ลผูป้ ่วยแบบประคับประคองมาแลว้ ทำ�ใหแ้ พทยเ์ จา้ ของไขค้ ดิ ว่า เธอน่าจะเข้าใจกระบวนการรักษาและวิธีปฏิบัติในข้ันตอนต่างๆ เป็นอย่างดี จึงพูดคุยอธิบายแนวทาง การรกั ษาร่วมกนั ในการประชมุ ครอบครวั โดยใชศ้ พั ทเ์ ฉพาะทางการแพทย์บอ่ ยคร้งั ด้วยความคนุ้ ชินกับ การพูดคยุ กับคนในแวดวงวชิ าชีพใกลเ้ คียงกนั “คณุ แม่ หลงั จากน้ีไปผมจะปรบั MO เพมิ่ อกี นะครบั ถา้ นอ้ งเคา้ ยงั เหนอ่ื ยมากกม็ ี rescue dose ให้ ถา้ ยงั dyspnoea ไม่หายก็มี Mida ใหเ้ สริมอกี นะครบั ” แพทย์ช้แี จง 48 โครงการจัดการความรู้ สุขภาวะระยะทา้ ย เล่ม 3

แตค่ วามจรงิ ที่ไมท่ นั ไดน้ กึ คดิ กค็ อื ในชว่ งทเี่ จอเหตวุ กิ ฤต มสี ว่ นท�ำ ใหภ้ าวะการรบั รู้ สภาพ จิตใจ และความคิดความอ่านของบุคคลแตกต่างไปจากสภาพปกติ ดังน้ัน ทีมรักษาและผู้ที่อยู่รอบข้าง ตอ้ งไมล่ ะเลยทีจ่ ะสังเกตและประเมนิ รายละเอยี ดเหลา่ น้ีร่วมไปดว้ ยระหว่างการรกั ษา พ่ีเปด็ (พยาบาล) เลา่ ให้ผม (แพทย์) ฟังว่า “แมน่ ้องเคา้ นา่ สงสารเนอะ ถึงจะเรียนมา ทางนี้ แตพ่ อตอ้ งมาดแู ลลกู ตวั เองกท็ �ำ ไมไ่ ด้ ตอนเตรยี มยาเตรยี มของ มอื ไมง้ แ้ี ขง็ ไปหมด หยบิ จบั อะไรไมถ่ กู เลย พต่ี ้องมาจับมอื สอนใหมต่ ง้ั แตแ่ รก” เมอื่ ไดย้ นิ ประโยคนน้ั ผมจึงคิดไดว้ า่ ผมลมื สิ่งทสี่ ำ�คญั มากไป นัน่ คอื ถงึ แม้ว่าคณุ แม่ของ นัทจะท�ำ งานเป็นพยาบาล เคยเรียนและดแู ลผูป้ ว่ ยระยะสุดท้าย แตก่ เ็ ปน็ แมท่ ่ีก�ำ ลังดแู ล ลูกที่ปว่ ยเปน็ มะเร็งระยะสดุ ท้ายด้วยเชน่ กนั จากบทเรียนครั้งนี้ทำ�ให้ผมมองว่า เวลาที่เราดูแลบุคลากรทางการแพทย์ท่ีกลายมา เป็นผู้ป่วยหรือผู้ดูแลเสียเอง ส่ิงที่สำ�คัญคือ ต้องไม่นึกไปเองว่าเขาจะรับรู้และคิด อ่านเหมอื นยามปกติ เพราะนอกจากจะเปน็ แพทย์หรือพยาบาลแลว้ เขาก็เป็นคนไข้ เป็นแม่ของลูก สามีของภรรยาท่ีกำ�ลังเจอกับบททดสอบในชีวิต ในฐานะทีมผู้ดูแล แล้ว เราจึงควรปฏบิ ัติกับเขาเหมอื นกับผ้ปู ่วยหรือผดู้ แู ลคนอนื่ ๆ จึงจะเหมาะสมกวา่ ผู้ป่วยมีส่วนช่วยเยยี วยาผ้ดู แู ล ในขณะทีก่ ารดแู ลทุกอยา่ งมุง่ ไปทผ่ี ูป้ ว่ ย พวกเขากร็ ้เู ชน่ กนั ว่า ครอบครัวตอ้ งรับภาระและมคี วาม ทุกข์ใจ ซึ่งไม่เพียงผู้ดูแลเท่าน้ัน ที่สามารถเยียวยาบรรเทาทุกข์ของผู้ป่วย ทว่าผู้ป่วยก็มีบทบาทเช่น เดียวกันนน้ั ไดต้ อ่ ผดู้ แู ล ท้ังโดยตรงและโดยการแสดงใหเ้ ห็นถงึ ความพร้อมรับสิง่ ท่ีเกดิ ขน้ึ ชวี ติ ทม่ี คี วามสมั พนั ธ์โยงใยกนั สขุ ทกุ ขข์ องคนหนงึ่ กระทบอกี หลายคน สง่ิ ทผี่ ดู้ แู ลทกุ ข์ มาจากการ เห็นความทุกข์ทรมานจากโรคของผู้ป่วย หากแต่ผู้ป่วยใช้ชีวิตช่วงท้ายเป็นไปด้วยดี มีความพร้อมใน การเผชิญโรค และสามารถจากไปอย่างสงบได้ สิ่งเหลา่ นั้นกก็ ลับมาเยียวยาผดู้ แู ลเช่นกนั เช่นตวั อยา่ งในบันทึกเร่อื ง “ค�ำ อธิษฐานทีเ่ ปล่ยี นไป” โดย วีรมลล์ จันทรดี (หนา้ 62) ท่ีกล่าว ถงึ ผปู้ ว่ ยมะเรง็ รายหนงึ่ ทม่ี คี วามเขม้ แขง็ สามารถจดั การกบั สง่ิ คา้ งคาตา่ งๆ และพรอ้ มเผชญิ วาระสดุ ทา้ ย ในขณะท่ีญาติผู้ป่วยยังคงเป็นทุกข์กับความห่วงกังวลต่างๆ แต่เม่ือได้ตระหนักแล้วว่าผู้ป่วยสามารถ รับสภาพของโรคท่ีเปน็ อยู่ แนวแน่ท่ีจะมีสติจนวาระสุดท้าย และพร้อมทจ่ี ะจากไปอย่างหมดห่วง กท็ �ำ ให้ ญาติคลายกังวลและพรอ้ มท่ีจะตงั้ สตใิ นสง่ิ ทจี่ ะเกดิ ข้ึนต่อไป แลดู ผูด้ แู ล แนวทางเยียวยา “ผดู้ ูแล” ผู้ปว่ ยระยะท้าย 49

“ใช่ !! พลอยเคา้ เคยบอกพวี่ า่ เค้าอยากมีสตจิ นวาระสดุ ท้าย ถา้ อยา่ งน้นั ต้ังแต่คนื นี้ พี่จะเปล่ยี น ค�ำ อธษิ ฐานเปน็ ขอให้เราทง้ั คมู่ ีสตติ ราบจนวาระสดุ ทา้ ย” ส่วนผปู้ ว่ ยในบนั ทกึ เรื่อง “บนั ทึกจากใจ...ของญาตผิ ู้ดแู ลผูป้ ่วยก่อนสิ้นลม” โดย กานดาวศรี ตุลาธรรมกิจ (หน้า 54) ก็สามารถจากไปอย่างสงบได้ ด้วยการนำ�ทางของผู้ดูแล ให้น้อมใจระลึกถึง พระและความดีงามท่ตี ัวเองเคยทำ�ในชวี ติ ท่ผี ่านมา โดยไมต่ ้องเจาะคอ หรือ ถอดเครอื่ งช่วยหายใจ ซึง่ เคยเปน็ ทางแยกท่ีผูด้ แู ลต้องเลอื ก เมือ่ ชวี ิตของผปู้ ว่ ยใกลส้ ดุ ปลายทางเตม็ ที ดิฉันได้สวดมนต์ให้น้าฟัง บอกน้าว่า ฟังดิฉันสวดมนต์แล้ว ให้น้านึกถึงพระ นึกถึงผ้าเหลือง นกึ ถงึ แต่สง่ิ ดๆี ทนี่ า้ ทำ�มาตลอดชีวติ นา้ จ�ำ ได้ไหม นา้ ไปตลาดเหน็ เขาเอางูมาขาย เอานกมาขาย น้ายงั ซอื้ และใหค้ นน�ำ ไปปล่อย น้าเป็นคนดี ชว่ ยเหลอื ผูอ้ ืน่ เสมอ พวกเราทุกคนรกั น้านะ ตอนนน้ั น้าสงบตาปดิ เอามือนา้ มากมุ น้าก็ไมบ่ บี มอื ตอบดิฉัน ดิฉนั ได้สวดมนตแ์ ละพูดตลอดเวลา แม้นา้ จะไมล่ มื ตาแลว้ กต็ าม ดฉิ นั นงั่ สวดมนตจ์ นคณุ พยาบาลหวั หนา้ ตกึ ทา่ นสงสาร ทา่ นกรณุ าใหย้ มื เทป พระสวดมนตม์ าเปดิ ให้นา้ ฟัง หลงั จากน้นั ไม่นาน เขาก็จากไปอยา่ งสงบ เมือ่ มองในมุมของผดู้ ูแล ถือวา่ ได้ชว่ ยเยียวยาและดแู ล ตวั เองไปพร้อมๆ กนั เนือ่ งจากผูด้ ูแลได้ทำ�หนา้ ที่นอ้ มน�ำ ใจผปู้ ่วยให้สงบ นิง่ คลายความกงั วล ไม่กระสับ กระสา่ ยทรมาน หมดห่วงท้ังผูป้ ว่ ยและผู้ดแู ล บทสรุป การเจ็บป่วยในระยะท้ายหรือป่วยเร้ือรังของคนคนหนึ่งน้ัน เกี่ยวข้องโดยตรงกับภาระการดูแล ของคนในครอบครัว และมีผลเกี่ยวเนื่องกับบุคคลหลายฝ่ายในสังคมที่ต้องเข้ามาดูแลรักษาเยียวยา ทั้งผปู้ ว่ ย หรือแม้แต่ญาตผิ ้ปู ่วย ท่ีเรยี กกันวา่ ‘ผ้ดู ูแล’ หากจะมองในแง่การดูแล ‘ผู้ดูแล’ อย่างแรกก็ต้องเข้าใจถึง ‘ความเป็นผู้ดูแล’ ที่มีหน้าท่ีต้อง รับผิดชอบหลายอย่าง ท้ังในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการดูแลผู้ป่วย อันได้แก่ การดูแลในชีวิตประจำ�วัน ใหย้ า ป้อนอาหาร อาบน้�ำ พลิกตัว ทำ�แผล เฝ้าตดิ ตามอาการ ดูแลให้สบายกาย ใหก้ ำ�ลังใจ รวมทง้ั การตัดสินใจท่ีสำ�คัญต่อการรักษา ดำ�เนินเดินเร่ืองต่างๆ และยังรวมไปถึงส่วนที่เป็นผลกระทบตามมา จากการเจ็บปว่ ย เชน่ ภาระค่าใช้จ่าย และปรบั ตวั กับวถิ ีชีวิตทเ่ี ปลย่ี นแปลงไป 50 โครงการจัดการความรู้ สุขภาวะระยะทา้ ย เล่ม 3

การดูแลนั้นเร่ิมต้ังแต่การแสดงอาการแรกเร่ิมของโรค การประคับประคองการรักษา ไปจนถึง ความสนิ้ สดุ แหง่ ชวี ติ และสง่ ผลถงึ ชว่ งหลงั การเสยี ชวี ติ ซง่ึ ความตอ่ เนอ่ื งในการดแู ลเชน่ น้ี มรี ายละเอยี ด ในหลายแงม่ ุม หลายสภาวการณ์ และหลายปัญหาอุปสรรคทผี่ ู้ดูแลจะตอ้ งกา้ วผา่ นไป ความเครียด ความกดดนั ความรูส้ กึ ผิด ท้อแทเ้ หนอื่ ยล้า สับสน เปราะบาง ทีเ่ กดิ จากความทุกข์ ที่คนที่รักต้องเจ็บป่วย รวมท้ังได้รับผลกระทบด้านสังคม และคุณภาพชีวิต ทำ�ให้การเยียวยาผู้ดูแล เหลา่ นีเ้ ป็นเร่ืองสำ�คญั ไมแ่ พ้กัน ท่ตี อ้ งคำ�นึงถึงร่วมกบั การดแู ลผปู้ ่วย การเยียวยาผู้ดูแลเหล่าน้ี สามารถทำ�ได้ โดยการวางแผนร่วมกันของสหวิชาชีพอย่างรอบด้าน เขา้ ใจความคดิ ความรสู้ กึ ของผดู้ แู ล สรา้ งความสมั พนั ธอ์ นั ดเี พอื่ ใหเ้ ขา้ ถงึ ใจของพวกเขา เพอื่ ใหค้ �ำ ปรกึ ษา เยยี วยาจติ ใจ และเปน็ ตวั กลางในการเชอื่ มโยงการสอ่ื สารระหวา่ งคนในครอบครวั ซงึ่ ท�ำ ใหพ้ วกเขาเยยี วยา ซงึ่ กนั และกนั ไดด้ ว้ ยความรกั ความเขา้ ใจ ซง่ึ ผดู้ แู ลในทนี่ ้ี ยงั รวมไปถงึ บคุ ลากรสขุ ภาพทปี่ ระสบเหตกุ ารณ์ การเจบ็ ปว่ ยของคนในครอบครวั ซง่ึ ต้องกลายเปน็ ‘ผูด้ ูแลคนหนง่ึ ’ ไม่ใชส่ ถานะทมี รกั ษา ทีค่ นทว่ั ไปใน สังคมมกั คาดหวังในบทบาททางวิชาชีพ นอกจากน้ี ผูด้ ูแลเองก็มศี กั ยภาพในการเยยี วยาตนเองได้เป็นอย่างดี หากมคี วามเขม้ แข็งทางใจ ตระหนักในคุณค่าของสงิ่ ที่ท�ำ และกลับมาสนใจดแู ลจติ ใจตนเองไปพรอ้ มๆ กับการดูแลผปู้ ว่ ย ซ่งึ ผปู้ ่วย เองกม็ สี ว่ นในการเยยี วยาพวกเขาเชน่ กนั หากผปู้ ว่ ยแสดงออกถงึ การยอมรบั และมคี วามพรอ้ มทจี่ ะเผชญิ สงิ่ ทเ่ี กดิ ขึ้น ท้ายท่ีสุด หาใชก่ าร ‘แลดู ผดู้ แู ล’ จะเปน็ หนา้ ท่ีของฝา่ ยใดโดยล�ำ พงั เพราะในเมื่อความเปน็ ไป ของชีวติ มีความเกี่ยวพันกันในสังคม ดงั นัน้ ผู้ป่วย ผดู้ ูแล ทีมรกั ษา และ ระบบสงั คม จึงมสี ว่ นเกีย่ วโยง ในการเยยี วยาซงึ่ กันและกนั แลดู ผู้ดแู ล แนวทางเยยี วยา “ผู้ดแู ล” ผูป้ ว่ ยระยะท้าย 51

52 โครงการจัดการความรู้ สขุ ภาวะระยะท้าย เล่ม 3

บนั ทึกตนเรอ� ง เมอ� ฉนั เปนนักจิต (ตอนท่ี 2) โกรธเพราะรัก รชั นี ไตรยะวงศ https://www.gotoknow.org/posts/535334 การเปน caregiver เปน สง่ิ ทเี่ หนอ� ยมากๆๆ ตอ งใชพ ลงั ใจยกกาํ ลงั สอง-สาม เพอ� ยนื อยขู า งๆ คนไข คนทเ่ี ปน ทีร่ กั อยา งเตม็ กาํ ลังความสามารถ จากการ Line ขา มทวีปกับพีส่ าวทกุ วัน จึงไดเคสใหมมาทาํ การศึกษา พฒั นาความรดู า นจิตวทิ ยา ของเราอีกแลว เร�องมีอยูวา พ่ีนองคูหน่ึงทะเลาะกันอยางรุนแรงแทบตัดขาดกัน เพราะความเครียดท่ีเกิดจาก ความเจ็บปวยของแม เคาทะเลาะกันขามทวีปเลยนะ เร�องน้ีมีประเด็นตรงที่พ่ีสาวอยูเมืองไทย ตองรับ ภาระในการเดินเร�อง เพ�อยายแมมารักษาตัวท่ีกรุงเทพฯ ท่ีตัวเองทํางานอยู แตมีปญหาวา ไมไดขอใบ สง ตวั อยา งเปน ขนั้ ตอน โดยระหวา งนน้ั นอ งสาวอยเู มอื งนอกกข็ อคาํ แนะนาํ เรอ� งนจี้ ากเรา ผา นทางพส่ี าว

ของเรา เราก็แนะนําวา ใหกลับไปขอใบสงตัวน่ันแหละ เผ�อวาจะไดประหยัดคาใชจายลงไดเยอะเลย พี่นองเคาก็ไปคุยกันอยางไงไมรู สรุปวาทะเลาะกันและโกรธกันไปเลย พี่สาวเราเลยไมรูจะทําอยางไง เลยมาเลาใหค นตน เร�องอยา งเราฟง อกี ครัง้ ทวี่ ญิ ญาณนักจิตเขาสงิ รัชนอี ีกแลว ครบั ทาน เราจึงขอเบอร โทรศพั ทพส่ี าวของนอ งมา เพ�อขอคยุ ดวยหน�อยวา พอจะชวยเหลอื แนะนาํ อยางไรไดบ าง หลงั จากท่ีโทรไปแนะนําตัววา เราเปนใคร ยังไง แลว กฟ็ ง และกลาวช�นชมเคา เปน ระยะๆ เคา กลบั ไปขอใบสงตัวจริงๆ และสามารถใชสิทธิคารักษาได เราก็เปนคนรับฟงท่ีดีและสนับสนุน ใหกําลังใจเคา ที่ไดดูแลแมท่ีไมสบายเปนอยางดี ฟงนํ้าเสียงเคาผอนคลาย สบายใจ และน�าจะหายโกรธนองสาวแลว กอนวางสาย เราก็ใหเคาพาแมนอมนําธรรมะเขามาชวยบรรเทาความไมสบายใจ ดวยหนังสือธรรมะ ของทา นพทุ ธทาสวาดวยเร�อง การเจบ็ ไขไดปว ย เปนสงิ่ ท่ีเขามาเตอื นใหเรามสี ตมิ ากยงิ่ ข้นึ ในเคสน้ีพบวา น�าจะอยูในระยะที่ขาดขอมูลในเร�องการใชสิทธิ แสวงหาหนทางในการใชสิทธิท่ี ควรได แตอาจจะรับผิดชอบในการเดินเร�องดังกลาวคนเดียว และคงเครียด พอเจอเร�องมากระทบ เพยี งเล็กนอย (นองพดู ไมเ ขาหู หรือ นอ งใหข อมูล (สง่ั ) ทําโน�น นี่ นน่ั มากไป) จงึ อาจเกดิ อาการปรีด๊ แตก เจตนาดีท้ังคู คือหวงเร�องคารักษาและรักแม ดังนั้น ถาเจอแบบน้ี ควรประเมินสถานการณกอนวา เปน อยา งไร และพอจะมีชองทางไหนในการชว ยใหใชส ทิ ธิคารักษาไดบ า ง พอเร�องน้ีผา นฉลยุ กเ็ หมือน ยกปญหาออกไปเกอื บ 90% แลว พอดานการเงินหมดไป โลกอ�นๆ กด็ ูสดใสขนึ้ คะ หลังทําหนาที่แลว เราไมคอยชอบเลามากนัก เลยสงไฟลเสียงการสนทนาไปใหฟง สองพี่นอง จึงลงความเหน็ วา สถานการณนา� จะดขี น้ึ แลว อยากใหน องสาวลอง Line ขา มทวปี ไปหาพี่สาวเคา ใหม อีกครั้ง เพราะคนเปน caregiver มกั จะเครียดมากกกกกกกวาทกุ คน ดงั นน้ั เราควรใหกาํ ลงั ใจคนๆ น้ี มากๆ เพ�อเคา จะไดย ืนอยขู า งๆ คนไขท ่ีเคา รกั อยางเต็มกาํ ลงั ความสามารถ ปฏิบัติการดานจิตวิทยา สําหรับคร้ังนี้ผานไปอยางน�าช�นชม เพราะอยางนอย เราก็ไดความ สัมพันธของพี่นองคูนั้นกลับคืนมา พยายามใหทุกคนใชสติในการพูดคุยกันใหมากกวาการใชอารมณ ไมงั้น นอกจากทุกขเพราะหวงแมที่เจ็บปวยแลว ยังจะมาทุกขเพราะทะเลาะกัน ดวยความหวงของ พี่นอง ที่ตางคนตา งคิดวา ถาแกคดิ วา ทาํ ดีกวาช้ันกก็ ลบั มาทาํ เองไปเลย น�าน...คนเรากเ็ ปน ซะอยา งงี้ ทุกวันน้ี คนเรารกั กันนอ ยลง เพราะพดู คุยกันนอ ยลง ลองโหลด app ในสมารท โฟน เชน Line Tango มาลองใชด ูซิ แลวคณุ จะรูว าไกลแคไหนกเ็ หมอื นใกลท กุ ที ทกุ ท่ี ทุกเวลา ทคี่ ดิ ถึง แตถ าคยุ กนั แลว ยังไมเขาใจ ลองใหเวลาเปนคนชวยเราสักพัก คอยกลับไปคุยใหมอีกที แตถาถึงที่สุดแลวไมไหว จะขอตัวชวย ก็ไมน �าเกลียดนะ นักจิต(อาสา)อยา งเรา ยินดีบริการคะ 54 โครงการจดั การความรู สุขภาวะระยะทาย เลม 3

































“เสียเวลา เสยี การ เสียงาน อยากกลับไปบา น ลกู ๆ จะไดส ะดวกในการเฝา มากขนึ้ ” ลุงคาํ ดแี สดง สหี นา เปนกงั วลอยางมาก ลกู ๆ จงึ ปรกึ ษาพยาบาล ขอกลบั ไปอยบู า น ครงั้ นี้ กอ นกลบั บา น พยาบาลสาธติ วธิ กี ารพลกิ ตะแคง ตวั การทาํ แผล ฝก จนลูกๆ ทาํ ไดคลองแคลว ลุงคาํ ดี กพ็ อใจ หนา ตาสดช�นอยา งเห็นไดช ดั “จะมีพยาบาลตามไปเยี่ยมที่บานดวยนะคะ” พยาบาลบอกอยางกังวล เกรงวาจะดูแลคนไขได ไมดนี ัก ลงุ คําดีถูกสงประวตั ไิ ปยัง พยาบาลเยย่ี มบานเพ�อตดิ ตามไปดแู ลผูปว ยทบี่ าน หลายสัปดาห กวาพยาบาลเยี่ยมบานจะไดไปเยี่ยมลุงคําดี เวลานี้ ลุงคําดีนอนซมไมพูดจา หนาแดง ตัวรอน เม�อพยาบาลเปดดูแผลท่ีกน แผลมีเน้ือตายสีเขียวเต็มไปหมด สงกล่ินเหม็นดวย “คุณลงุ ติดเชอ้ื ในกระแสเลอื ดคะ ตองพาคณุ ลุงไปรกั ษาท่ีโรงพยาบาล” พยาบาลบอกกบั ญาตทิ ีด่ ูแล “หนไู มใชญาตคิ ะ ลูกของคณุ ลุงจางหนูมาดูแลแทน” เดก็ สาวตอบอยางใสซ�อ ลูกสาวลุงคําดี คนทฝ่ี กการทําแผล การพลิกตะแคงตวั มาเปนอยางดี ไมไ ดอยูดูแลพอ เพ�อนบา น บอกวา เด็กคนดแู ลก็ไมค อ ยอยูกบั ลุงคําดี กะเวลาลูกๆ ลุงคาํ ดีกลบั มา เด็กถงึ จะกลับมาอยกู ับลุง การกลับมาโรงพยาบาลของลุงคําดีคร้ังน้ี อาการหนักมาก คุณหมอรักษาดวยยาท่ีแรงท่ีสุด รางกายของลุงคําดีก็ไมยอมตอบสนอง กลับมีอาการหายใจหอบ ความดันโลหิตลดต่ําลง ลูกๆ ของ ลุงคําดปี ฏเิ สธการรกั ษา หลังจากท่คี ุณหมอ อธบิ ายอาการคนไขใหฟ ง “ปลอ ยใหพ อ แกไปตามวาระของแก” ลกู ชายคนโตบอกกบั นอ งๆ ลกู ทกุ คนเหน็ ดว ยกบั พชี่ าย “ปลอ ย พอ ไปสบาย ทรมานมานาน อยาทาํ ใหแ กเจ็บอีกเลย” “คุณหมอเขาใจพวกผมนะครับ” ลูกลุงน้ําดีหันมาทางคุณหมอคุณพยาบาล “พวกเราตางมีภาระ กนั คนละแบบ จงึ ไมไดด แู ลพอใหดี” ลูกชายคนโตบอกอยางเศรา ๆ “สงิ่ ทผ่ี า นมา ทกุ อยา งลว นเปน สง่ิ ด”ี พยาบาลอาวโุ สกลา วกบั ลกู ๆ ลงุ คาํ ดี พวกเขามสี หี นา พงึ พอใจ ยุคสมยั เปลย่ี นไป คนแกกลายเปน ภาระของลกู หลาน อยางที่ผหู ลักผูใหญก งั วลจรงิ ๆ ตางคนตาง ดนิ้ รน เพอ� ครอบครัวตนเอง “ใชวา ไมร กั พอแม” ลกู สาวยังบอกกับคุณหมอคณุ พยาบาล เมอ� พยาบาลเห็นวา ลูกๆ วิตกกังวล จงึ แนะนาํ ใหทําพธิ ีขอขมาพอ ขอใหพอ อโหสิกรรมให เพ�อ ใหพอจากไปอยางสงบ และไมติดคางอะไรตอกัน ลุงคําดีสีหนาอ่ิมเอิบพรอมๆ กับน้ําตาเออเต็มเบา ทง้ั ๆ ทหี่ มอบอกวา “คนไขไมร ูสกึ ตัว” แลดู ผูดแู ล แนวทางเยยี วยา “ผูดแู ล” ผูปว ยระยะทาย 71