ฉลาดทำศพ

ดทําศพ การรดนำ�้ ศพ นิยมจัดร่างกายศพให้นอนหงายเหยียดยาว จัดมือขวาให้เหยียด ออกหา่ งจากตัวเลก็ น้อยและหงายขน้ึ แบออกคอยรับการรดน้ำ� เพอ่ื แสดง ปริศนาธรรมแก่ผู้มารดน�้ำศพให้เห็นความจริงของชีวิต คล้ายๆ กับศพนั้น จะพดู ว่า “น่ีแน่ท่านทง้ั หลาย จงดนู ่ะ ฉันไปมอื เปลา่ นะ ฉนั ไมไ่ ดเ้ อาสมบัติ อะไรของมนุษย์ติดมือไปเลยแม้แต่น้อย และตัวท่านเองก็จะต้องเป็นเช่น เดียวกับฉันนีเ้ หมอื นกนั ” 4 การมดั ตราสัง มัดศพดว้ ยด้ายดบิ สขี าวขนาดเท่านว้ิ ก้อย จ�ำนวน 3 บ่วง บ่วงแรก สวมคอ บ่วงท่ีสองรัดรวบหัวแม่เท้าและข้อเท้าท้ังสองข้างให้ติดกัน และ บ่วงท่ีสามรัดรอบหัวแม่มือและข้อมือทั้งสองข้างให้ติดกันประนมไว้ท่ีอก ที่ต้องมัดอย่างแน่นหนาเพ่ือไม่ให้ศพท่ีขึ้นอืดขยายตัวจนอาจท�ำให้โรงศพ แตกปริเสียหาย แตใ่ นทางธรรมก็เพ่อื ให้คนที่ยงั อยู่พิจารณาวา่ บว่ งทั้งสาม คือความผูกพันกับบุตร สามีหรือภรรยา และทรัพย์สมบัติ เป็นบ่วงผูกมัด สัตว์โลกใหจ้ มอยใู่ นหว้ งทกุ ข์ ดงั โคลงโลกนิตทิ ่วี ่า มบี ุตรบ่วงหนง่ึ เกี้ยว พันคอ ทรัพยผ์ กู บาทาคลอ หน่วงไว้ ภริยาเยย่ี งบว่ งปอ รึงรัด มือนา สามบ่วงใครพ้นได ้ จงึ่ พ้นสงสารฯ 4 พระธรรมวโรดม (บุญมา คณุ สมปฺ นโฺ น ป.ธ.9). ระเบียบปฏบิ ัติของชาวพุทธ. กาญจนบรุ :ี ธรรม เมธี-สหายพัฒนาการพิมพ,์ 2547. การจดั และรว่ มงาน อย่างเรียบง่าย ไดป้ ญั ญา 51

การเซน่ ศพ ด้วยความเช่ือว่าผู้ตายต้องกินอาหารเพ่ือให้มีก�ำลังเดินทางไปใน โลกหนา้ ญาตผิ ตู้ ายจะน�ำอาหารมาตงั้ ไวข้ า้ งโลงดา้ นปลายเทา้ ตงั้ แตว่ นั แรก ของการตง้ั ศพ แลว้ เคาะโลงบอกกลา่ วใหผ้ ตู้ ายมารบั อาหาร แตใ่ นทางธรรม ชวนให้คนเปน็ คดิ ว่า การดูแลบุพการหี รือผูม้ พี ระคณุ ควรท�ำตงั้ แตท่ ่านยังมี ชีวิต5 การจดุ พลหุ รอื ประทัด ในทางธรรมชวนให้คิดว่า ชีวิตคนก็เหมือนประทัด เด๋ียวก็แตก เหลือแต่ฝุ่นฝอย ไม่เหลือแก่นสารอะไรไว้ให้คนรุ่นหลังเลย ชีวิตคือความ ว่างเปล่า (สุญญตา) จึงไม่ควรยึดติดถือมั่นในชีวิตจนงมงาย ปล่อยไม่ลง ปลงไมเ่ ปน็ ฉลาด 5 เรื่องเดียวกัน. ฉลาดท�ำ ศพ 52

การจดุ ธปู 1 ดอก แฝงปรศิ นาธรรมว่า ชวี ิตคนคนหนึ่ง มี 1 ชวี ิตเท่ากนั ธูปส่วนที่ถูก เผา คอื ชว่ งเวลาทด่ี �ำเนนิ ชวี ติ มาแลว้ สว่ นธปู ทเ่ี หลอื คอื ชว่ งเวลาทเี่ หลอื อยู่ ดทําศพ การสวดพระอภธิ รรม เป็นการสวดให้คนที่ยังมีชีวิตอยู่ฟัง กล่าวว่า ชีวิตประกอบด้วย ธรรมชาติ 2 ส่วน คือ ส่วนที่เป็นรูป คือ ร่างกาย ประกอบด้วยธรรมชาติ 4 อย่าง คือ ดินน�้ำ ลมไฟ (ธาตุ 4) กับส่วนที่เป็นนาม คือ จิต เจตสิก (ขันธ์ 5: รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ) เป็นไปตามเหตุตามปัจจัย ซ่ึงต้องมีการเส่ือมสลายไปตามสภาวะ มิสามารถต้ังอยู่ได้ตลอดไป ผู้น้อมน�ำธรรมมาเปรียบเทียบกับการจากไปของผู้วายชนม์ จะท�ำให้เห็น สัจธรรมของชีวิต ดังน้ัน แม้จะฟังบทสวดไม่เข้าใจ แต่เพ่ือให้การฟังสวด พระอภิธรรมเกิดผล ควรส�ำรวมส่งจิตไปอยู่กับเสียงพระสวด จะเกิดสมาธิ จติ ได้ นอกจากการฟังบทสวดจะเกิดประโยชน์แก่ผู้อยู่แล้ว ปัญญาจาก ความเขา้ ใจหลกั ธรรม หรอื จติ ทเ่ี ปน็ สมาธจิ ากการฟงั บทสวด ยงั ถอื เปน็ กศุ ล ท่ผี ูม้ างานศพสามารถอทุ ิศใหแ้ กผ่ ู้ลว่ งลบั ได้ หากเขาอยู่ในภพภูมทิ ี่มโี อกาส ไดร้ ับสว่ นบญุ น้นั การชกั ผ้าบังสกุ ลุ จุดหมายแรกทีเดียวเพ่ือให้พระได้ฝึกปฏิบัติทางจิต โดยการ พิจารณาศพให้เห็นว่า มีความแก่ มีความเจ็บ มีความตายเป็นธรรมดา ไมส่ ามารถจะหนพี ้นไปได้ ศพน้ีเป็นอยา่ งใด เราก็จะเป็นอย่างนนั้ กอ่ นจะ ชักผ้ากต็ อ้ งไปยืนก้มดูศพ ศพนั้นมสี ภาพอะไรต่ออะไรไมน่ ่าดู ถา้ ดูให้ตดิ ตา การจัดและร่วมงาน อย่างเรยี บงา่ ย ได้ปญั ญา 53

แล้ว ไปกุฏิก็น่งั หลับตาดู พจิ ารณาไป ช่วยใหจ้ ติ ใจสงบ สะอาด สว่าง ท�ำให้ เกดิ ปญั ญา6 บทสวดในการพจิ ารณาศพและชกั ผา้ บงั สกุ ลุ กลา่ วถงึ หวั ใจของ ศาสนาพุทธ ท้ังเร่ืองการเกิดดับหรือไตรลักษณ์ และนิพพาน คือ “อนิจจา วะตะ สงั ขารา อปุ ปาทะวะยะ ธมั มโิ น อปุ ปชั ชติ วา นิรชุ ฌันติ เตสัง วูปะสะ โม สุโข” แปลวา่ “รูปร่างสงั ขารทง้ั หลายไม่เท่ยี งเชน่ นี้เอง มีความเกิดความ แตกดับเป็นธรรมดา เกิดขึ้นมาแล้วก็ดับไป ดับการเกิดการตายของสังขาร เหลา่ นน้ั เสยี ได้ นบั เปน็ ความสขุ ” น�้ำมะพรา้ วลา้ งหนา้ ศพ มีความเช่ือว่า น้�ำมะพร้าวเป็นน้�ำท่ีเกิดข้ึน เอง มีความสะอาดบริสุทธิ์ เม่ือน�ำมาล้าง หน้าศพแล้ว เม่ือเกิดชาติหน้าจะได้เป็นคน สวย คนงาม มหี นา้ ตาดี สมสว่ น แต่ในทาง ธรรม เปน็ การสอนใหค้ นทมี่ ชี วี ติ อยรู่ จู้ กั เอา น้�ำ คือ สุจริตธรรม ช�ำระล้างใจให้สะอาด และเปน็ การเตอื นวา่ ใหด้ หู นา้ ใหช้ ดั ๆ วา่ นี่ เคยอยู่กับเรา รู้จักกับเรา บัดนี้ ไปไม่กลับ หลับไม่ตื่น ฟืน้ ไมม่ ีและหนไี ม่พ้น ฉลาด 6 หลวงพ่อปัญญานนั ทภกิ ขุ 54 ฉลาดท�ำ ศพ

ดทําศพตงุ สามหาง พิธีศพแบบล้านนามักใช้ตุงสามหางน�ำหน้าขบวนแห่ศพ หางท้ัง สามของตุงเป็นปริศนาธรรมท่ีชี้ให้เห็นถึงโลภะ โทสะ และโมหะ อันเป็น ปัจจัยส�ำคัญท่ีท�ำให้มนุษย์ยังคงเวียนว่ายตายเกิดอยู่ในสังสารวัฏ ไม่ไป สคู่ วามหลุดพน้ โดยสมบรู ณ์ การเวยี นสามรอบ การหามศพเวียนซ้ายรอบเมรุ 3 รอบ ก็เพ่ือทวนกระแสการเวียน วา่ ยตายเกดิ อยใู่ นภพทงั้ สามอนั มี กามภพ รปู ภพ อรปู ภพ ดว้ ยอ�ำนาจกเิ ลส ตณั หาอุปาทาน นอกจากนี้ ยังเป็นการสอนให้คนทีย่ งั มีชวี ติ ระลกึ อยเู่ สมอ วา่ การวน 3 รอบ คอื การเวยี นอยู่กบั เหตุ 3 อยา่ ง คือ กิเลสวัฏฏะ มีความอยากได้ กมั มะวัฏฏะ เมื่ออยากได้กล็ งมอื ท�ำ วิปากะวัฏฏะ เมื่อท�ำลงไปก็ได้รับผลของกรรมที่ท�ำ เม่ือได้รับ ผลของกรรมแล้วก็อยากได้อีก เมื่ออยากได้ก็ลงมือท�ำกรรมอีก เวลาเดิน ตามศพก็ควรจะคิดว่า วันหนึ่ง เราจะต้องเป็นอย่างนี้ เราหนีไปไม่ได้ วัน หนงึ่ กต็ อ้ งถงึ วาระของเราบา้ ง เวลาน้ี เรามาเผาคนอน่ื แตว่ นั อนื่ คนอน่ื เขา จะมาเผาเราบ้าง ขอให้คดิ ถึงความตายไว้บา้ ง การจัดและร่วมงาน อยา่ งเรยี บงา่ ย ไดป้ ัญญา 55

ฉลาดปริศนาธรรมในพิธกี งเตก็ 7 พิธีกงเต็กได้รับอิทธิพลมาจากการมองความตายแบบขงจ๊ือว่า ชีวิตคนเรา ตอ้ งการเพยี งแคต่ ายแล้วมีโลงฝงั มีลกู หลานมาเซ่นไหว้ และความเช่ือของ ลัทธิเต๋าที่ว่า ลูกหลานต้องช่วยให้ผู้ตายหลุดพ้นจากความทุกข์ทรมาน ในนรก และส่งให้ผู้ตายได้ขึ้นไปอยู่บนสวรรค์ ดังน้ัน จึงให้ความส�ำคัญกับ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งบรรพบุรษุ กับลกู หลาน ฮวงจ้ยุ และหลมุ ฝังศพ การท�ำกงเต็กจึงเป็นพิธีแทนคุณพ่อแม่ด้วยการอุทิศส่วนกุศลและ ส่งดวงวิญญาณทา่ นใหเ้ ดินทางไปยงั สวรรค์ ผูท้ จี่ ะรบั กงเต็กได้ ตอ้ งเปน็ ผู้ที่ เสียชีวิตหลังจากอายุ 50 ปีข้ึนไป และมีบุตรหลานแล้วเท่าน้ัน (ถ้าอายุ ตำ่� กว่า 50 จะไม่จดั พธิ ีให้ เพราะถือว่าเสียชวี ติ กอ่ นเวลาอนั ควร) คนจีนเช่ือว่าวิญญาณของผู้ตายจะต้องเดินทางไปสู่ศาลช้ันต้น ในเมืองนรกใน 7 วนั แรกท่ีตายไป เมอ่ื พิพากษาวา่ มบี าปมากกว่าบุญ กจ็ ะ ถูกส่งไปศาลถัดไป ซ่ึงมีจ�ำนวนท้ังสิ้น 10 ศาล การท�ำกงเต็กก็เพื่อช่วย ผอ่ นบาปใหแ้ กผ่ ตู้ าย สมยั โบราณจะท�ำกงเตก็ นบั แตว่ นั ตายไปจนครบ 7 วนั จากนน้ั จงึ ท�ำบญุ ทกุ ๆ 7 วนั จนครบ 7 คร้ัง หรือวันท่ี 49 เมื่อครบ 100 วนั กท็ �ำบญุ เปน็ พธิ ใี หญค่ รงั้ สดุ ทา้ ย พธิ กี งเตก็ จงึ เปน็ ตน้ แบบพธิ ที �ำบญุ หนา้ ศพ ซึง่ เรยี กว่าท�ำบุญ 7 วัน 50 วัน และ 100 วนั ของชาวพุทธไทยในปจั จบุ ัน ซ่ึงมีขึ้นเป็นครั้งแรกในงานพระศพสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ เมือ่ ปี พ.ศ. 2423 7 อาศริ า พนาราม. “กงเตก็ ” พิธีกรรมเชือ่ มความตายและคนเปน็ . สืบค้นเมอ่ื วันพฤหสั บดีท่ี 14 สงิ หาคม พ.ศ. 2557 จาก http://www.tcdc.or.th/src/14952/www-tcdcconnect-com/www-tcdc- connect-com/www-tcdcconnect-com/-กงเต็ก-พธิ ีกรรมเชือ่ มความตายและคนเป็น 56 ฉลาดทำ�ศพ

พิธีกงเต็กในบ้านเรามักจะท�ำกันในวันท่ี 6 หลังจากการสวดพระ อภธิ รรมตามพธิ ขี องชาวพทุ ธทวั่ ไปแลว้ ทง้ั น้ี เพราะในวนั ที่ 7 จะตอ้ งน�ำศพ ไปฝงั หรอื เผา ผู้ที่เคยเข้าร่วมพิธีกงเต็กอาจเคยเห็นพิธีกรรมบางอย่าง เช่น การ เผากระดาษ การวง่ิ ขา้ มสะพาน การจ�ำลองเหตกุ ารณ์ หรอื แตง่ กายของบตุ ร หลานผู้ตาย ทง้ั หมดลว้ นมที ่มี าและความหมาย ดงั นี้ ดทําศพ เส้ือผ้าเครอ่ื งแต่งกายหรอื ชุดกระสอบ นอกจากจะส่ือถึงความกตัญญูแล้ว ยังส่ือถึงการจัดระเบียบสังคม ตามคติจีนในระดับเครือญาติ เช่น บอกเพศ บอกรนุ่ บอกฐานะความเปน็ ลูกชาย ลูกสาว หลานใน (บุตรของลูกชาย) หลานนอก (บุตรของลูกสาว) เขย-สะใภ้ เป็นทน่ี ่าสังเกตว่า หมวกผา้ กระสอบของลกู ชายทุกคนจะมีตุ้มสี แดงห้อยไว้ข้างละสองลูก เป็นเครื่องอุปมาว่า ให้ปิดสองหูสองตามิให้รับรู้ เร่ืองอืน่ ใดท้งั สนิ้ เพราะอยใู่ นภาวะเศรา้ โศกจากความสูญเสยี เครอ่ื งกระดาษ การเผากระดาษกงเต็ก เป็นการแสดงความกตัญญูต่อผู้ตาย เป็น เสมือนการใช้หน้ีเวรหนี้กรรมให้แก่ผู้ล่วงลับ เครื่องกระดาษยุคแรกไม่ซับ ซอ้ นนกั เพราะมเี ปา้ หมายเพอื่ ใหผ้ ตู้ ายไปใชห้ นห้ี รอื เปน็ สนิ บนเปดิ ทางผา่ น แดนปรโลก ตอ่ มา มกี ารพลกิ แพลงใหเ้ ปน็ อปุ กรณเ์ ครอื่ งใชต้ า่ งๆ ส�ำหรบั ให้ ผู้ตายใช้สอยเหมือนเมื่อครั้งมีชีวิตอยู่ ซ่ึงสะท้อนวิถีชีวิตในแต่ละยุคสมัย เช่น ภาพถ่ายเครื่องกระดาษกงเต็กในสมัยรัชกาลท่ี 5 ต่อรัชกาลท่ี 6 มเี ครือ่ งกระดาษท�ำเปน็ รถยนตร์ ุน่ โบราณเปน็ ตน้ การจัดและร่วมงาน อย่างเรยี บง่าย ไดป้ ัญญา 57

ฉลาด ผเู้ ช่ียวชาญเร่ืองพิธีกงเตก็ กล่าวว่า เครื่องกระดาษท่ี “จ�ำเป็น” คือ เปน็ ปจั จยั พนื้ ฐานการด�ำรงชพี ในปรโลก มเี พยี ง 6 อยา่ ง ไดแ้ ก่ กระดาษเงนิ กระดาษทอง โคมไฟวิญญาณ หอ้ งน้ำ� ม้า นก และหีบเสอ้ื ผ้า ส่วนบ้านและ เฟอรน์ เิ จอรต์ า่ งๆ เปน็ “สงิ่ รอง” ทจี่ ดั ท�ำขนึ้ เพอ่ื ความสบายใจของลกู หลาน ส่วนของกระจุกกระจิกต่างๆ อย่างเคร่ืองประดับ เสื้อผ้า ไพ่นกกระจอก เคร่อื งเสียง รถยนต์ ทีวี คอมพวิ เตอร์ มอื ถือ บัตรเครดิต ฯลฯ สามารถเผา เพ่ิมเติมในพธิ ี “เชงเม้ง” ประจ�ำปี เหมือนกบั การซื้อของขวญั ไปฝากผูใ้ หญ่ พิธีล้างสระโลหิตมารดา เป็นพิธีช�ำระล้างมลทินให้กับดวงวิญญาณของมารดาก่อนไปสู่ภพ ใหม่ พิธีกงเต็กของคนจีนทุกกลุ่มภาษาให้ความส�ำคัญกับพิธีน้ี ชาวจีน ไหหล�ำจะพรรณนาความทุกข์ยากของมารดาตั้งแต่ต้ังครรภ์จนคลอด เมื่อ เสร็จพิธีแล้วจะมีการทุบชามบรรจุน�้ำสีแดง (สระโลหิตของมารดา) ให้แตก ไป ส่วนกลุ่มชาวจีนแต้จ๋ิวหรือกวางตุ้งจะก�ำหนดให้ลูกทุกคนช่วยกลืนน้�ำ แดงในชาม ซึ่งหมายถึงเลือดของแม่ไม่ให้เหลือแม้แต่น้อย หรือสื่อถึงการ กลืนกรรมของแม่ท่ีท�ำให้แผ่นดินแปดเปื้อนเมื่อคลอดลูก แต่เดิมน�้ำสีแดง น้ันท�ำมาจากเปลือกไม้ท่มี รี สฝาด เมือ่ ด่ืมจะข่นื คอมาก เสมอื นความขมขื่น ของมารดาที่ท�ำให้พื้นปฐพีมีมลทิน แต่ในช่วงกว่า 30 ปีที่ผ่านมา มีการ เปลยี่ นไปใชน้ �ำ้ หวานสีแดงแทน การท�ำกงเต็กแตกต่างกันไปตามประเพณีของแต่ละมณฑล ในที่น้ี ขอยกตวั อยา่ งพธิ ขี องชาวจนี แตจ้ ว๋ิ ซง่ึ เปน็ กลมุ่ คนจนี ทมี่ จี �ำนวนมากทสี่ ดุ ใน ประเทศไทย ดงั นี้ 58 ฉลาดทำ�ศพ

ดทําศพ1. สวดอญั เชิญพระพุทธเจ้าและพระโพธิสัตว์มาเปน็ องคป์ ระธาน ณ พทุ ธสภาทีแ่ ทนด้วยฉากผ้าปักสแี ดง 2. ส่งสารไปยมโลกดว้ ยมา้ และนก (กระดาษ) เพอ่ื แจง้ ข่าวการเสียชวี ิตไปยัง สวรรคแ์ ละปรโลก เป็นการบอกกลา่ วขอเปิดทางใหด้ วงวญิ ญาณได้เดินทาง โดยสะดวก 3. เชญิ วิญญาณมาสถติ ท่ีโคมไฟวิญญาณ (ถง่ ฮว้ ง-เชญิ วิญญาณ) ซ่งึ แขวน เสอ้ื ของผเู้ สยี ชวี ติ ไว้ แลว้ เชญิ ใหอ้ าบนำ้� ช�ำระดวงจติ ทห่ี อ้ งนำ�้ (หมกหยกเตง๊ –ศาลาแห่งความสะอาดบริสุทธิ์) เพ่ือให้ดวงวิญญาณพร้อมส�ำหรับการฟัง ธรรม และรับของท่ีลูกหลานเตรียมไว้ให้ ณ ปะร�ำพิธีซึ่งเป็นฉากผ้าปัก สีนำ�้ เงนิ 4. แจ้งบรรพบุรุษให้รับรู้ว่า ลูกหลานท่านเสียแล้ว ด้วยการจัดข้าวปลา อาหารเตรยี มรอรับ ใหบ้ รรพบุรษุ มาเปน็ พ่เี ล้ยี งในการเดนิ ทาง 5. สวดพระอภิธรรมและสวดขอพรใหด้ วงวิญญาณ 6. พิธีว่ิงธง เป็นการร�ำลึกถึงต้นก�ำเนิดของพิธีกงเต็ก อันมีมาตั้งแต่สมัย ปลายราชวงศซ์ ่ง โดยจะว่งิ เป็นรูปยนั ต์ซงึ่ พระอรหนั ต์จกี้ งเขียนขึ้นเพือ่ เรยี ก วิญญาณของพระนางฮสี ีในยุคนนั้ 7. การเดินสะพาน เปน็ สญั ลักษณ์แทนการเดินทางไปสู่อกี ภพหนึง่ เพือ่ ไป ขอเต๊ียบ (หนงั สือเดินทาง) จากพระพุทธองค์ 8. สวดส่งเทพ ส่งวิญญาณ และถวายเครื่องกระดาษ (ซ่ึงจะเผาในวัน ร่งุ ขนึ้ พร้อมกบั พธิ ีฌาปนกิจหรอื พธิ ีฝงั ตามแตป่ ระเพณีของครอบครวั นั้น) ถงึ ตรงนี้ กเ็ ป็นอันจบพธิ กี งเต็ก การจดั และรว่ มงาน อย่างเรยี บงา่ ย ไดป้ ัญญา 59

ฉลาด 60 ฉลาดท�ำ ศพ

รับมือค ว า มต า ยอย่ า งฉ ล า ด ดทําศพ เม่ือได้ยินค�ำว่า “ตาย” คนส่วนใหญ่มักนึกถึงความรู้สึกเชิงลบ เช่น ความ โศกเศรา้ และความวนุ่ วาย ทวา่ มองในมมุ กลบั หากผสู้ ญู เสยี ญาตมิ ติ ร หรอื แม้แต่คนท่ีเคยบาดหมางกับผู้ตายมองว่า ความรู้สึกเหล่าน้ีเป็นเรื่อง ธรรมชาติ และใชโ้ อกาสนแี้ ปรเปลยี่ นสงิ่ ทเี่ กดิ ขนึ้ ใหเ้ ปน็ การปลอบขวญั การ เยียวยา การคืนดี การสังสรรค์ระหว่างญาติมิตรเพื่อนฝูง หรือเรียนรู้ชีวิต ทีล่ ึกซง้ึ ขึ้น ความตายจะกลายเปน็ ขมุ ทรพั ยท์ ี่ทรงคณุ ค่ายิ่งนัก ท�ำอยา่ งไรเม่ือโศกเศร้า ความทกุ ขว์ า่ ดว้ ยเรอ่ื งความตายนนั้ เปน็ ความทกุ ขห์ นกั เพราะตาย แล้วจะไม่ได้เห็นหน้ากันอีก แม้จะเคยท่องบ่นหรือได้ยินบทธรรมเร่ือง อภณิ หปจั จเวกขณ์ 5 ประการอยเู่ นอื งๆ วา่ เราตอ้ งแกเ่ ปน็ ธรรมดา หนจี าก ความแกไ่ ปไมพ่ น้ เราตอ้ งเจบ็ เปน็ ธรรมดา เราตอ้ งตายเปน็ ธรรมดา เราตอ้ ง การจดั และร่วมงาน อยา่ งเรยี บง่าย ไดป้ ัญญา 61

ฉลาดพลัดพรากจากของรักของชอบใจเป็นธรรมดา เราหนีจากเร่ืองน้ันไปไม่พ้น เราท�ำส่ิงใดไว้ เราก็ต้องได้รับผลอันเกิดจากการกระท�ำน้ัน แต่เม่ือแรก สูญเสีย เรามักอยู่ในห้วงอารมณ์ท่ีโศกเศร้า ไม่มีจิตใจใคร่ครวญถึง หลักธรรม การเรยี นรูต้ งั้ แตว่ ยั เด็ก ท�ำให้คนสว่ นใหญ่ไมว่ ่าจะเป็นผู้รู้สึก ผ้เู ห็น อึดอัดกับอารมณ์ความรู้สึกและภาษากายที่บ่งบอกถึงความโศกเศร้า จนอยากถอยหนี ปกปิด หรือบิดเบือนให้เป็นเรื่องปกติหรือตลกโปกฮา แตใ่ นความจรงิ แลว้ ความโศกเศรา้ เปน็ ธรรมชาตขิ องสงิ่ มชี วี ติ ผทู้ ส่ี ญู เสยี จงึ ไม่ควรเก็บง�ำ กดทับ หรือรู้สึกผิด หากแต่ควรเห็นเป็นโอกาสที่จะเรียนรู้ และเข้าใจชีวิต ดังน้ัน เม่ือมีน�้ำตาหรือรู้สึกเศร้าหมอง ขอให้มองว่า เปน็ สญั ญาณในการเขา้ ไปคน้ หาขมุ ทรพั ยท์ ย่ี งิ่ ใหญ่ หากละทง้ิ โอกาสนไ้ี ปจะ เปน็ เรอ่ื งน่าเสียดายอย่างยง่ิ คิดวา่ เขาไปสบายแลว้ ปรมาจารย์เซนนาม ตงซาน กล่าวเตือนพระลูกศิษย์ท่ีพากัน ร่�ำไห้ก่อนท่านส้ินใจว่า “การมีชีวิตอยู่คือการงาน การตายก็คือการพัก มปี ระโยชน์อะไรท่ีจะมานงั่ รอ้ งไหค้ ร�่ำครวญ” ความรักความผูกพันต่อผู้ตายท�ำให้ผู้ยังอยู่รู้สึกห่วงใยกลัวผู้ตาย เจ็บปวดทุกข์ทรมาน โดยเฉพาะเมื่อเป็นการตายจากโรคร้ายหรือเหตุ ปัจจุบันทันด่วน แต่เทคโนโลยีสมัยใหม่ และประสบการณ์ตายแล้วฟื้น (Near Death Experiences) ของคนสว่ นใหญ่ล้วนยนื ยันว่า ชวี ิตหลังความ 62 ฉลาดท�ำ ศพ

ดทําศพตายท่ีได้ไปพบเจอไม่ได้น่ากลัวอย่างที่คิด ส่วนใหญ่เห็นแสงสว่างหรือ ตัวลอย ไม่มีความเจ็บปวด ผู้สูญเสียจึงไม่ควรกังวลว่าผู้ตายจะเจ็บปวด ทรมาน เช่น หญิงคนหนง่ึ เป็นมะเรง็ ระยะสุดทา้ ยและหวั ใจหยุดเต้น แตฟ่ น้ื กลับมาเพราะเสียงร้องไห้คร�่ำครวญของลูกชายบอกว่า ในช่วงหัวใจหยุด เต้นรู้สึกเหมือนอยู่ในความมืด แล้วก�ำลังเดินไปยังแสงสว่างที่เห็นอยู่ เบ้อื งหนา้ โดยไม่รสู้ กึ เจ็บปวดอะไร เหตุผลและหลกั ฐานเหล่านี้นา่ จะเปน็ ส่ิง ปลอบประโลมใจคนท่ียังอยู่ได้เป็นอย่างดีว่า อย่างน้อยก็ดีกว่าให้คนท่ีเรา รกั ทุกข์ทรมานเพราะความเจบ็ ป่วย บอกลาและอโหสิกรรม ความรู้สึกผิดค้าง นอกจากจะเป็นอุปสรรคต่อการตายอย่างสงบ ของผจู้ ากไป ยงั เปน็ เสยี้ นหนามต�ำใจของผยู้ งั อยู่ การขออโหสกิ รรม จงึ เปน็ พิธีท่ีช่วยให้เกิดการบอกกล่าวส่ิงคั่งค้างในใจ เพ่ือไม่ให้ความรู้สึกผิดเหล่า นั้นตดิ ตัวติดใจและสง่ ผลกระทบต่อจติ ใจในภายภาคหน้า แม้มาไมท่ นั พธิ ีขออโหสกิ รรม หรอื พบวา่ มคี วามรู้สึกผดิ ตดิ คา้ งอยู่ แม้ผู้ตายจะจากไปนานแล้ว เรายังสามารถใช้วิธีเขียนจดหมายถึงผู้ตาย บอกเลา่ ถึงความรสู้ กึ ทุกอย่างท่มี ตี อ่ เขา ท้ังน้ี หากอ่านออกเสยี งโดยล�ำพัง หรือมีคนที่ไว้วางใจน่ังรับฟังก็จะดี เพราะจะท�ำให้เกิดกระบวนการรับรู้ ภายในทช่ี ดั เจนขนึ้ หรอื อาจจะ “เชญิ ” เขามาคยุ ดว้ ย โดยจนิ ตนาการเสมอื น ว่าเขานงั่ อย่ขู ้างหนา้ แล้วบอกความในใจทุกอย่างท่ีอยากให้เขารบั รู้ การได้ พูดทกุ อย่างจนสน้ิ ความในใจจะท�ำใหร้ สู้ ึกดีข้นึ การจัดและรว่ มงาน อย่างเรียบงา่ ย ไดป้ ัญญา 63

ฉลาด รอ้ งออกมาเถอะ การรอ้ งไหเ้ ปน็ กลไกของรา่ งกายในการระบายความทกุ ขอ์ ยา่ งหนงึ่ เหมือนเวลาง่วงนอนเราจะหาว หรือเวลาที่เป็นแผล มือของเราจะไปจับ ท่ีตรงน้ันทันที มีการวิจัยพบว่า แผลที่เราเอามือไปสัมผัสดูแลบ่อยๆ จะหายเร็วกว่าแผลที่เราไม่ใส่ใจดูแล ความรู้สึกทุกข์ใจก็เหมือนกัน ถ้าเรา ไม่ดูแลมัน มันก็จะอยู่ฝังลึกลงไปในจิตใจของเรา เม่ือมีสิ่งท่ีเตือน ความทรงจ�ำ ความรู้สึกน้ันก็จะถูกปลุกข้ึนมาใหม่ การพยายามหนีหรือ ลืม มันเปน็ ไปไม่ได้ เพราะมนั ยงั อยู่กบั เรา แต่ถ้าเราดแู ลความรสู้ ึกของเรา อย่างถูกต้อง เราก็จะสามารถผ่านพ้นความรู้สึกนั้นไปได้ การดูแลอย่าง ถูกต้อง ต้องเริ่มจากการรักตัวเอง ยอมรับความรู้สึกท้ังหลายที่เรามี เช่น ถ้ารู้สกึ เศร้าใจ หรอื โกรธ ก็ยอมรบั ความรสู้ กึ น้นั ไมต่ อ้ งหนไี ปไหน เป็นมิตร กบั ความรูส้ ึกเหล่าน้ี เรากจ็ ะอยู่กบั มันได้โดยท่ไี มเ่ ป็นทกุ ขม์ าก จิตวิทยาสมัยใหม่แนะน�ำว่า เม่ือรู้สึกเศร้าและปวดร้าวจนอยาก ร้องไห้หรือร้องไห้ออกมาแล้ว อย่าผลักไส หรือกดข่มไว้ด้วยความรู้สึกผิด หรืออับอาย เพราะน้ำ� ตาเปน็ สญั ลกั ษณข์ องความรกั ไมใ่ ช่ความอ่อนแอ อยกู่ บั ความรสู้ กึ ทางกาย เม่ือรู้สึกโศกเศร้าหรือทุกข์ทรมาน ให้สังเกตอาการตอบสนอง ต่างๆ ของรา่ งกาย วา่ รอ้ น หนาว หรือเจ็บปวดอย่างไร ใหม้ องดูอยู่เช่นน้ัน การดูลมหายใจก็เปน็ อีกวธิ ีหนึ่ง การอยู่กับความรสู้ ึกทางกายเป็นวธิ เี ปล่ยี น จุดสนใจจากความโศกเศร้าไปสู่อีกจุดหนึ่ง ในช้ันต้นท�ำให้เราหยุดความคิด 64 ฉลาดทำ�ศพ

ดทําศพได้ และควบคุมไม่ให้เราตกลงไปอยู่ในวังวนของความคิดต่อไป ข้ันต่อไป หากชา่ งสงั เกตจะพบวา่ สกั พกั ความรสู้ กึ ทางกายทเี่ กดิ ขนึ้ จะหายไป เมอื่ คดิ ใคร่ครวญเปรียบเทียบ จะเห็นว่าความทุกข์ของเราเกิดจากความคิด และ ความคดิ หรือความทุกขน์ ้นั จะเกิดข้นึ และดบั ไป ไมอ่ ยู่คงทนถาวร หาเพ่อื นรบั ฟงั การดูแลผู้ป่วยเป็นเรื่องหนักหนา เป็นภาระรับผิดชอบอันหนักอึ้ง และการสูญเสียบุคคลท่ีเป็นที่รัก เป็นการสูญเสียท่ียิ่งใหญ่ ในภาวะเช่นนี้ สิ่งท่ีผู้สูญเสียต้องการที่สุดคือ การรับรู้รับฟังความทุกข์โศกและต้องการ ก�ำลังใจ หากไดบ้ อกเลา่ จะเป็นการ “ปลดลอ็ ค” ส่ิงทีห่ นักอึง้ และค้างคาใจ ท�ำบุญอทุ ิศสว่ นกศุ ล ตงั้ ใจท�ำบญุ ตามความตอ้ งการของผตู้ าย ท�ำบญุ ตามประเพณี หรอื บริจาคทรัพย์เพ่ือช่วยเหลือผู้อื่น แล้วตั้งใจอุทิศส่วนกุศลให้ผู้ตาย เมื่อ ท�ำบญุ แลว้ ท�ำใจใหเ้ ปน็ บญุ ดว้ ยการสรา่ งจากความเศรา้ โศกสนิ้ หวงั ใจทเ่ี ปน็ บุญจะชว่ ยให้เขาเป็นสุขในสัมปรายภพได้ ชวี ิตยังตอ้ งกา้ วเดินตอ่ ไป ตระหนักว่าชีวิตยังต้องก้าวเดินไปข้างหน้า วันข้างหน้าอาจไม่เลว ร้ายอย่างท่คี ิด วนั หน้าเรายังสามารถมีความสขุ ได้อีก บางคนนึกถงึ ลูกหรือ บุคคลอ่ืนในครอบครวั ท่รี อรับความรักจากเราอยู่ การจัดและรว่ มงาน อย่างเรยี บงา่ ย ได้ปญั ญา 65

ฉลาดความตายไม่ใชก่ ารจากอย่างส้นิ เชงิ ทุกศาสนาหลักมีค�ำสอนว่า การตายมิใช่จุดส้ินสุดของชีวิต พุทธ- ศาสนาเช่อื เรื่อง “เวียน-วา่ ย-ตาย-เกดิ ” บางคนกลา่ วว่า ชวี ติ ของเราไม่ตา่ ง จากก้อนน�้ำแข็งที่ลอยอยู่ในแก้วน้�ำ สักวันหน่ึง ก้อนน�้ำแข็งย่อมละลาย หายไป แตไ่ มไ่ ดห้ ายไปไหนเลย หากกลายกลนื เป็นส่วนหน่งึ ของนำ�้ ในแกว้ น้นั เอง การตายจึงเปน็ เพียงการเดนิ ทางไปส่สู ภาวะใหม่ของๆ คนคนนนั้ ทำ� อยา่ งไรกบั ความวนุ่ วายในงานศพ เมอ่ื มีคนตาย ย่อมมีญาตพิ นี่ อ้ งและเพื่อนฝูงจ�ำนวนมากเข้ามาเก่ียวข้องใน พิธีกรรมซึ่งคนส่วนใหญ่ไม่มีประสบการณ์มาก่อน หรือรับรู้มาต่างกัน เป็น ธรรมดาทจี่ ะมคี วามเหน็ ตา่ งและความขดั แยง้ ดงั นน้ั จงึ ไมค่ วรมองวา่ ความ วุ่นวายเป็นเร่ืองผิดปกติหรือเร่ืองต้องห้าม เพียงแต่ยอมรับและหาทาง รับมือ ผู้มีประสบการณ์แนะน�ำว่า สิ่งท่ีจะช่วยบรรเทาความขัดแย้งในงาน ศพได้คือ การวางแผนร่วมกันและการแบ่งงานอย่างชัดเจน และเทคนิควิธี ต่างๆ ดงั นี้ หายใจเรียกสติ หากมีความขัดแย้งรุนแรง อาจบอกภาวะภายในของตัวเองกับ คู่กรณี เช่น “ตอนนี้เหนื่อยและเครียดมาก ขอพักสักนิด แล้วค่อยมาคุย กันต่อ” อย่าดึงดันตอบโต้ในห้วงเวลาน้ัน แล้วสงบสติอารมณ์ด้วย 66 ฉลาดท�ำ ศพ

ดทําศพการดูลมหายใจ ลมหายใจมีความสัมพันธ์กับความรู้สึกของจิตใจ ถ้า เปลี่ยนแปลงลมหายใจได้ก็สามารถเปล่ียนความรู้สึกได้ เช่น เมื่อรู้สึก เปน็ ทกุ ข์ ลมหายใจเร่มิ ติดขดั ใหห้ ายใจช้าๆ ยาว ลกึ หายใจเขา้ ใหเ้ ตม็ ท้อง จนทอ้ งปอ่ ง และหายใจออกใหส้ ดุ จนทอ้ งแฟบ เมอ่ื รา่ งกายผอ่ นคลายจติ ใจ ก็คลายความเป็นทุกข์ลงได้ด้วย โดยธรรมชาติ ร่างกายมักเยียวยาตนเอง อยูแ่ ล้ว เช่น เมือ่ หนกั ใจกม็ ักจะถอนหายใจยาวเป็นต้น ค�ำนงึ ถงึ ผู้ตายเปน็ ท่ตี ั้ง หากเกิดความขัดแย้งเกี่ยวกับพิธีศพ ให้ชวนผู้เกี่ยวข้องมาพูดคุย โดยค�ำนึงถึงความต้องการอุทิศผลบุญกุศลให้แก่ผู้ตายเป็นหลัก ทั้งน้ี ลอง ชวนให้นึกดูว่า หากเราเป็นผู้ตาย เขาหรือเธอจะตัดสินใจอย่างไร ลอง สอบถามคนใกล้ชิดวา่ ผู้ตายฝากฝังเรอ่ื งการตายไวอ้ ย่างไร และเคารพการ ตัดสินใจของผู้ตาย เพื่อท�ำให้ความต้ังใจสุดท้ายของผู้ตายบรรลุผล และ ผูอ้ ยู่เบื้องหลังจะได้ปลอดปล่อยสิง่ คง่ั คา้ งในใจ จัดล�ำดบั ความสำ� คญั เมื่อคนในครอบครัวเสียชีวิต มีหลายสิ่งหลายอย่างต้องจัดการ ไม่ว่าจะเป็นพิธีศพ ภาระหน้าที่ทางเศรษฐกิจหรือสังคมของผู้ตายที่ต้อง ด�ำเนินต่อไปหรือยุติลง ดังนั้น จึงควรจัดล�ำดับความส�ำคญั ของสิง่ ท่ตี ้องท�ำ ตามล�ำดับก่อนหลัง เช่น จัดการพิธีศพก่อนการจัดการทรัพย์สินของผู้ตาย เป็นตน้ การจดั และร่วมงาน อย่างเรียบงา่ ย ไดป้ ัญญา 67

ฉลาด กระจายหนา้ ท่ี ส่วนใหญ่สามีภรรยาหรือบุตรหลานผู้ใกล้ชิดจะเป็นศูนย์กลางการ รับผดิ ชอบการจดั งานศพ ซึง่ มีข้ันตอนมากมาย ดงั นน้ั จึงควรมีการแจกแจง ภาระหน้าท่ีและมอบหมายผู้รับผิดชอบท่ีชัดเจน เพ่ือไม่ให้ภาระงานพุ่ง ตรงมายงั แมง่ านซึ่งอยู่ในภาวะโศกเศร้าเสยี ใจ เหนอื่ ย และเครยี ดอยูแ่ ล้ว เชค็ ลสิ ต์บรรเทาความวนุ่ วายในงานศพ8 ผู้มีประสบการณ์กล่าวถึงวิธีหลีกเลี่ยงความวุ่นวายในงานศพ ท่ีดีที่สุดคือ การวางแผนร่วมกับญาติพี่น้อง การแบ่งหน้าที่และก�ำหนด ผู้รับผิดชอบท่ีชัดเจน ในกรณีการเจ็บป่วยเร้ือรัง หากหาโอกาสวางแผนกับ ญาติพ่ีน้องได้ตั้งแต่ก่อนผู้ตายเสียชีวิตจะบรรเทาความวุ่นวายได้มาก และ จะดีย่ิงข้ึนหากมีโอกาสถามไถ่หารือกับผู้ตายก่อนว่า ต้องการให้งานศพ เปน็ อยา่ งไร และจัดการทรพั ยส์ นิ อย่างไร อยา่ งไรก็ตาม ความราบรนื่ ในงานศพเปน็ สิง่ ท่ไี มง่ ่ายนัก และหาก ไม่สามารถหลีกเล่ียงความขัดแย้งภายในหรืออุปสรรคท้ังท่ีคาดคิดและไม่ คาดคิดได้ ก็ขอให้ใช้ความสขุ มุ เยอื กเย็น รอบคอบ ในการแก้ไขปญั หานัน้ ๆ ให้ส�ำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี เพื่อให้ผู้วายชนม์ท่ีอาจมีญาณวิเศษรับรู้ได้มี ความรม่ เย็นเปน็ สขุ 8 เรยี บเรยี งจาก พ.อ.เบญจพล รงั ษีภาณรุ ตั น.์ การเตรยี มการและการจดั งานศพ คุณพอ่ สาลี่ รงั สีภานุรตั น์. สบื คน้ เมือ่ องั คารท่ี 5 สิงหาคม พ.ศ. 2557 จาก http://www.crma32.net/index. php?lay=boardshow&ac=webboard_show&No=1547136 68 ฉลาดทำ�ศพ

ดทําศพ การจดั และรว่ มงาน อยา่ งเรียบงา่ ย ได้ปัญญา 69

ฉลาดกอ่ นตาย ประชุมสมาชิกในครอบครัวเพื่อก�ำหนดแนวทางการปฏิบัติเพ่ือให้ เตรยี มตวั และแบ่งมอบงานเพือ่ ปอ้ งกันการสบั สนเมอ่ื ถึงเวลา ตดั สนิ ใจวา่ จะน�ำผปู้ ว่ ยกลบั มาบา้ นหรอื จะใหอ้ ยทู่ โี่ รงพยาบาลจนวาระ สุดท้าย ก�ำหนดวัดที่จะจัดงาน ก�ำหนดจ�ำนวนวันในการสวดอภิธรรมศพและ วนั ฌาปนกจิ หารือเรอ่ื งของช�ำรว่ ยงานศพ รวบรวมบญั ชที รพั ยส์ ิน/หนสี้ ินของผตู้ ายล่วงหนา้ ประมาณการค่าใช้จ่ายและรวบรวมเงินให้เพียงพอ ใช้เงินจากที่ไหน และใครจะออกเทา่ ไร เพอ่ื ไมใ่ หฉ้ กุ ละหกุ หรอื เกิดความขดั แยง้ ระหว่าง จัดงานศพ ก�ำหนดและแจ้งญาติผู้ใหญ่ และทาบทามผู้ช่วยเหลือ/อาสาในหน้าที่ ตา่ งๆ คดิ งานท่คี าดวา่ จะเกิดขึ้น และก�ำหนดผู้รบั ผดิ ชอบ พร้อมมอบอ�ำนาจ ในการจา่ ยเงินในแต่ละกิจกรรม จัดเตรียมเส้ือผ้าที่จะใช้ในงาน และแจ้งญาติสนิทให้เตรียมไว้แต่เนิ่นๆ เพอ่ื ลดปัญหาธรุ การ ตรวจสอบสทิ ธขิ์ องผปู้ ว่ ยและบตุ ร ทงั้ ในสว่ นทเ่ี ปน็ เจา้ หนา้ ทร่ี ฐั / บรษิ ทั เอกชน และทไี่ ดร้ บั จากองคก์ รของชุมชนท้องถ่ิน ก�ำหนดผูบ้ วชหน้าไฟ (ถ้าม)ี 70 ฉลาดทำ�ศพ

ดทําศพวนั ตาย / วนั รดน้ำ�ศพและสวดพระอภธิ รรม การรับศพออกจากโรงพยาบาล (ส�ำเนายืนยันการเสียชีวิต / ใบ มรณบัตร ส�ำเนาบัตรประชาชนผู้ไปรับ) เตรียมธูปเทียน ตะเกียง ใบเบกิ ทาง สายสิญจน์ เงินค่ารถรับศพ และปัจจยั ถวายพระไปด้วย จัดเตรียมสถานที่และอุปกรณ์รดน�้ำศพ น�ำเส้ือผ้าเครื่องแต่งกาย รองเท้า ของผูต้ าย เพ่อื ใส่ไปในโลง (ตามความเชือ่ ) ประมาณการผมู้ ารว่ มงานงาน เพอื่ สงั่ นำ้� และอาหารวา่ งเลยี้ งแขกตอน สวดพระอภิธรรม รวมน�ำ้ ส�ำหรบั พระสงฆ์ เตรียมอุปกรณ์ท่ีใช้ในการรดน�้ำศพ (ดอกไม้ ธูปเทียน ผ้าคลุมศพ ท่รี ดน�ำ้ ศพ พรอ้ มพานรอง นำ้� อบไทย ฯลฯ) บางแห่งทางวัดจัดเตรียม ให้ เตรียมชา่ งภาพ ส่งิ ท่ีต้องจัดเตรยี มในการสวดพระอภธิ รรมทกุ คืนคอื ก�ำหนดผู้จุดธูปเทียนบูชาพระพุทธ พระธรรม หน้าศพ และ ถวายไทยธรรม เตรียมของถวาย จตปุ จั จัย ธูปเทียน ปัจจัยส�ำหรับถวายพระสวดอภิธรรม การจัดและร่วมงาน อย่างเรยี บงา่ ย ไดป้ ัญญา 71

ฉลาดวันฌาปนกจิ โดยทั่วไป ขั้นตอนหลักประกอบด้วย การเชิญศพขึ้นต้ังบนศาลาบ�ำเพ็ญ กศุ ลและจดั สง่ิ ของตา่ งๆ การถวายภัตตาหารเพล การเลย้ี งอาหารกลางวัน ญาตมิ ติ ร พระสงฆแ์ สดงพระธรรมเทศนา สวดมาตกิ าบงั สกุ ลุ และการถวาย ผ้าบงั สกุ ุล วางดอกไมจ้ นั ทนแ์ ละประชุมเพลิง สิง่ ทต่ี ้องจดั เตรียม เอกสารล�ำดับงานและการแบ่งมอบงานในการจดั เตรียมสง่ิ ของ สถานท่ี อาหาร เงนิ พรอ้ มซองทตี่ อ้ งจา่ ยใหส้ ว่ นตา่ งๆ โดยจา่ หนา้ ซองชอ่ื ผรู้ บั ใหช้ ดั เจน เชน่ พระท่รี ่วมสวด ค่าบ�ำรุงเมรุ / ค่าน้�ำมันเผาศพ / คา่ เผาศพ ฯลฯ จดั เตรียมและก�ำหนดผูอ้ า่ นค�ำไวอ้ าลัย (ถ้ามี) แจ้งประธานและผู้ถวายผ้าไตรบังสุกุลแต่ละคนให้ทราบล่วงหน้าเท่าท่ี ท�ำได้ (ถา้ ม)ี 72 ฉลาดทำ�ศพ

ภายหลงั ฌาปนกจิ สรุปคา่ ใช้จา่ ยทไี่ ดด้ �ำเนนิ การไป ขอบคุณผูส้ นับสนนุ และชว่ ยงาน ก�ำหนดท�ำบญุ ครบรอบ 50 วัน 100 วนั (ถ้ามี) แจง้ ยกเลกิ หรือเปล่ียนชอื่ เอกสารผกู พนั ทางกฎหมายตา่ งๆ ของผตู้ าย เชน่ บตั รเอทีเอม็ บตั รเครดิต โทรศัพท์มอื ถอื เป็นตน้ ดทําศพ การจัดและร่วมงาน อย่างเรยี บง่าย ได้ปญั ญา 73

ฉลาด 74 ฉลาดท�ำ ศพ

ฉ ล า ดไ ป ง า น ศ พ ดทําศพ คนไม่น้อยคิดว่าการไปงานศพคือการท�ำหน้าท่ีทางสังคมท่ีมีต่อผู้ตายและ ญาติผู้ตาย หลังจากทักทายเจ้าภาพแล้วก็หาที่น่ังใกล้คนรู้จัก พูดคุยถาม สารทุกข์สุกดิบของกันและกัน ในช่วงพระสงฆ์สวดพระอภิธรรม ก็อาจ พูดคุยหรือไม่ก็น่ังพนมมือ แต่ใจคิดถึงเรื่องอ่ืนเพราะไม่รู้ความหมายใน บทสวด เมื่อสวดเสร็จก็รับประทานอาหารว่างแล้วอ�ำลาเจ้าภาพ ถือเป็น เสรจ็ พิธี แท้จริง หากเข้าใจทมี่ าและความหมายของพิธีกรรมตา่ งๆ งานศพ ถือเป็นพิธีที่สามารถเก็บเกี่ยวผลประโยชน์ได้มากมาย โดยเฉพาะมุมมอง ต่อชีวิตและสัจธรรมชีวิต ขณะเดียวกัน ผู้ไปงานศพอาจใช้งานนี้ขอ อโหสิกรรมหรือให้อภัยผู้ตายเพื่อปลดเร่ืองค้างคาใจ แสดงความเห็นอก เห็นใจหรอื ฟืน้ คนื ความสมั พนั ธก์ บั ญาตผิ ู้ตายไดอ้ กี ดว้ ย ในการไปงานศพควรตระเตรียมทางกายภาพให้พร้อม เช่น การ แต่งกายด้วยชุดสุภาพ เตรียมเงินช่วยเหลืองานศพ ในกรณีไปงานศพของ การจดั และรว่ มงาน อยา่ งเรยี บงา่ ย ไดป้ ัญญา 75

ฉลาดคนตา่ งศาสนา ควรศึกษาพิธีการลว่ งหนา้ เช่น เม่ือคนมสุ ลิมตายแล้วจะรีบ จัดการฝังศพโดยเร็วภายใน 24 ชั่วโมง โดยก่อนที่จะมีการน�ำผู้ตายไปฝัง จะตอ้ งมีการอาบนำ้� ศพซึ่งมกั ท�ำท่ีบา้ น การละหมาดใหศ้ พท�ำท่มี ัสยิด แลว้ น�ำศพไปฝังที่สุสาน ญาติมิตรที่ไม่ใช่คนในครอบครัวนิยมไปเย่ียมศพและ แสดงความเสยี ใจแกญ่ าตทิ บ่ี า้ น หากไปรว่ มงานทบี่ า้ นไมท่ นั ผชู้ ายสามารถ ไปร่วมการละหมาดที่มัสยิดได้ และผู้หญิงจะไม่ไปร่วมพิธีที่สุสาน ส่วน งานศพของคนคริสต์นิยมจัดท่ีวัดคริสต์หรือท่ีบ้าน โดยจะมีการตั้งศพสวด อธษิ ฐานกอ่ นพธิ ีฝงั ศพ 3, 5, 7 วัน เวลา 19.00 น. จากนั้น มพี ธิ เี คลือ่ นศพ ไปฝงั ทีส่ ุสาน เป็นต้น ผู้ไปร่วมงานสามารถอธษิ ฐานขอใหด้ วงวญิ ญาณของ ผูต้ ายไปสู่สวรรค์ หรอื กล่าวขออโหสิกรรมเชน่ เดยี วกบั ศาสนาพทุ ธ ทั้งน้ี สิ่งที่ส�ำคัญย่ิงกว่าคือการเตรียมใจเพื่อให้ก�ำลังใจผู้สูญเสีย และเรียนรูส้ จั ธรรมเกย่ี วกับความตายที่จะเผยตวั ใหเ้ ห็นในงานศพนั่นเอง อยเู่ ป็นเพอ่ื น / ให้ก�ำลงั ใจ คนโบราณมีประเพณีการไปเยี่ยมเยือนท่ีเรือนชานของผู้ตายเพ่ือ เปน็ เพ่ือนและให้ก�ำลงั ใจเจ้าของบา้ น เช่น ชาวล้านนามีพธิ ีอยู่ “เฮอื นเย็น” โดยหลังพิธีศพ ญาติมิตรจะกลับไปยังบา้ นเจ้าภาพงานศพเพอ่ื ชว่ ยเกบ็ ข้าว ของเคร่ืองใช้ ท�ำความสะอาดบริเวณบ้าน กลางคืนก็ยังอยู่เป็นเพ่ือน เจ้าภาพที่บ้าน หนุ่มสาวได้มีโอกาสพบปะพูดคุยกัน คนเฒ่าคนแก่จะเล่า นทิ านตลกพนื้ บา้ นใหเ้ ดก็ ๆ และผสู้ นใจฟงั โดยท�ำเชน่ นต้ี อ่ เนอ่ื งกนั 3-7 คนื ส่วนในภาคอีสานกม็ ีพธิ คี ลา้ ยคลงึ กนั เรยี กว่าพธิ ี “งันเฮอื นด”ี 76 ฉลาดท�ำ ศพ

ดทําศพ ปัจจุบัน พิธีดังกล่าวสูญหายไปตามความเปล่ียนแปลงทางสังคม ทคี่ นสว่ นใหญม่ ภี าระหนา้ ทกี่ ารงานรดั ตวั แตใ่ นฐานะเพอ่ื นฝงู ภายหลงั งาน ศพเราอาจแสดงความห่วงใยและท�ำให้ญาติผู้ตายอุ่นใจว่า ไม่ได้อยู่โดย ล�ำพงั ดว้ ยการเสนอตวั ไปเยยี่ มเยยี นทบี่ า้ น หากจิ กรรมท�ำรว่ มกนั หรอื การ ทักทายผ่านส่ือออนไลนต์ า่ งๆ เปน็ ระยะๆ เป็นตน้ ฟังอย่างตั้งใจ ผู้เชี่ยวชาญด้านการดูแลความโศกเศร้าจากการสูญเสียบุคคลอัน เป็นที่รักกล่าวไว้ว่า ความโศกเศร้าอาจคงอยู่เพียงไม่ก่ีสัปดาห์ ไม่กี่เดือน หรืออาจนานถึงสองปี แล้วควรกลับคืนสู่ภาวะปกติ หากยาวนานกว่าน้ัน ควรได้รับการดูแลช่วยเหลือเป็นพิเศษ ซึ่งในกรณีผู้สูญเสียรู้สึกโศกเศร้า อย่างรุนแรงและจมดิ่งอยู่กับความโศกเศร้าน้ัน สิ่งที่จะช่วยได้มากท่ีสุดคือ การฟังอย่างมีเมตตา ฟงั โดยไม่โต้แย้ง จนกวา่ ผู้สูญเสียจะตระหนักด้วยตวั เองวา่ ความสญู เสยี นั้นส่งผลกระทบต่อตวั เองและผอู้ นื่ อยา่ งไร ในฐานะผู้ฟัง ควรรับฟังเรื่องราวของผู้ที่ต้องการเล่าอย่างต้ังใจ แสดงความใสใ่ จแต่ไม่ซกั ถามถงึ เร่ืองอดึ อัดใจ เช่น เขาตายอยา่ งไร หรอื เธอ จะอยตู่ อ่ ไปอย่างไร เพราะจะเปน็ การตอกยำ�้ ความเจบ็ ปวดและสรา้ งความ กงั วลใจใหแ้ กผ่ ู้สูญเสียมากยิ่งขนึ้ ผฟู้ งั อาจร้สู ึกอึดอดั ใจเมอื่ มีคนรอ้ งไหต้ รงหนา้ และหาทางคลี่คลาย ความอึดอัดน้ันด้วยพูดปลอบโยน เห็นอกเห็นใจ ห้ามปราม หรือแนะน�ำ ส่งั สอน เชน่ “อายยุ งั น้อยอยแู่ ทๆ้ ไม่น่าไปเร็วเลยนะ” “อย่ารอ้ งนะ เด๋ยี ว คนตายจะไมส่ งบ” “สงบจติ สงบใจไวบ้ า้ งเถอะ” “ทกุ อยา่ งจะเรยี บรอ้ ย” หรอื การจดั และร่วมงาน อย่างเรยี บง่าย ไดป้ ญั ญา 77

ฉลาด“ท�ำใจเถอะนะ เขาไปดีแล้ว” การใช้ค�ำพูดปลอบใจผู้สูญเสียเป็นเรื่อง ละเอียดอ่อน ก่อนพูดควรพิจารณาสถานการณ์และส่ิงที่ปรากฏตรงหน้า อยา่ งเหมาะสมแทนการพดู เพราะความเคยชนิ เน่อื งจากอาจตอกย้ำ� ความ สญู เสีย ท�ำให้ผ้ฟู งั กักเก็บอารมณ์โศกเศร้าหรอื ความร้สู ึกโตแ้ ย้งไมเ่ หน็ ดว้ ย อยู่ภายใน ซึ่งส่งผลเสียต่อจิตใจในระยะยาว ในภาวะเช่นน้ี ผู้สูญเสีย ต้องการเพียงการรับฟังและความเข้าใจ โดยไมจ่ �ำเปน็ ตอ้ งอา้ งอิงถงึ เหตุผล หรือส่ิงควรไม่ควร การปลอบใจที่ดีท่ีสุดคือการนิ่งรับฟังโดยส่งสายตาและ ท่าทใี ส่ใจ หรอื ถามไถ่ว่าร้สู กึ อย่างไร ต้องการความช่วยเหลือใดหรือไม่ พจิ ารณาความตาย “การมาเผาศพ คนโบราณเขาว่าได้อานิสงส์มาก อานิสงส์มันอยู่ท่ีตรง ไหน? ก็อยู่ตรงท่ีเราไดป้ ัญญา ได้ความรู้ความคดิ เกีย่ วกบั ศพ เอามาเป็นเคร่ือง เตอื นใจ แลว้ เราน�ำไปประพฤติปฏบิ ตั ิ น่ันแหละคอื อานิสงส์ คือส่งิ ท่เี ราได”้ หลวงพ่อปญั ญานนั ทภิกขุ การเคารพศพ เมอื่ อยหู่ นา้ ศพใหร้ ะลกึ ไว้ 3 อยา่ ง หนง่ึ คอื เอวงั ภาวี หมายถงึ ตอ่ ไปเราก็ต้องเป็นแบบน้ี หน่ึงคือ เอวัง ธัมโม สิ่งน้ีคือธรรมชาติ อีกหน่ึงคือ เอวงั อะนะตโี ต ทุกชีวติ ไม่สามารถหนสี ่ิงนพ้ี ้น การฟังบทสวด การตงั้ ใจรว่ มงานศพคอื การท�ำบญุ กศุ ลอนั ยง่ิ ใหญ่ และแผบ่ ญุ กศุ ล น้ันให้ผู้ตายได้อนุโมทนา เพ่ือให้เขามีก�ำลังไปสู่สุคติ แม้งานศพจะเต็มไป ด้วยพิธีกรรมและบทสวดท่ีเราไม่เข้าใจ ให้ใช้โอกาสนี้รวบรวมจิตใจว่าจะ ต้ังใจอุทิศส่วนกุศลให้ผู้ตาย และหากมีโอกาสท�ำความเข้าใจกับบทสวด 78 ฉลาดทำ�ศพ

ดทําศพตา่ งๆ ลว่ งหนา้ จะเปน็ การดี เพอ่ื จะไดน้ อ้ มน�ำความหมายในบทสวดเหลา่ น้ี มาเตือนใจตวั เอง การฟังธรรม มี 2 แบบ แบบหน่ึงคือ ฟงั เอาเน้ือหาสาระ เช่น การฟงั เทศน์ ต้อง ฟังเปน็ ภาษาไทย ตอ้ งฟังแลว้ รู้เรอื่ ง น�ำไปใช้ได้ กบั อีกแบบหนึ่งคอื ฟงั เอา สมาธิ เชน่ การฟงั พระสวดเจรญิ พระพทุ ธมนต์ หรอื สวดพระอภธิ รรม แบบ นไี้ ม่จ�ำต้องรคู้ วามหมาย ให้ปลอ่ ยใจฟังเสียง ไม่วอกแวก คิดโน่น คดิ นี่ ให้ จติ เปน็ สมาธิ การฟังแบบน้ี หากพะวา้ พะวังกับค�ำแปล จิตจะไมเ่ ปน็ สมาธิ เมื่อถึงเวลาถวายผ้าถวายปัจจัยต่างๆ ก็ให้ตั้งใจน้อมถวายร่วมกับ เจ้าภาพ เมื่อพระเริ่มสวด ยถา สัพพี ก็ตั้งใจนึกกล่าวค�ำอุทิศส่วนกุศลให้ ผู้ตายได้อนุโมทนา และร่วมกันน้อมจิตให้มีความเมตตาต่อกัน แล้วแผ่ เมตตานั้นให้กบั ผตู้ ายได้รสู้ กึ ถงึ ความเย็นสบายของจิตใจ การเผาผี หลวงพ่อปัญญานันทภิกขุเคยกล่าวไว้ว่า เวลาเผาผี อย่าเผาแต่ผี นอก ใหเ้ ผาผใี นเสยี บา้ ง ผใี นในทนี่ หี้ มายถงึ สงิ่ ทไ่ี มด่ งี ามในใจ ถา้ เกดิ บอ่ ยๆ จะยงุ่ ยากล�ำบากใจ เดอื ดรอ้ นทง้ั ตวั เองและผอู้ น่ื เวลาขนึ้ ไปเผากค็ ดิ วา่ “เรา นี่อีกไม่นานก็ตายแล้ว อะไรท่ีไม่ดีและบกพร่องก็ละเลิกเสีย และมีความ ตัง้ ใจวา่ จะเลิกท�ำส่ิงเหลา่ นน้ั เทา่ กบั เผาผีในใจเรา” จะเห็นได้ว่าความตายของคนคนหนึ่ง และพิธีศพ มีขุมทรัพย์ทาง ปญั ญารอใหเ้ ราคน้ พบมากกวา่ การท�ำหนา้ ทท่ี างสงั คมหรอื ท�ำตามประเพณี ปฏิบัติ ดังค�ำกล่าวของหลวงพ่อปัญญานันทภิกขุว่า “ไปงานศพทุกครั้ง ฉลาดทุกครงั้ ” และ “ได้ก�ำไร” ไมใ่ ช่ “มาเปล่าไปเปล่า” การจัดและรว่ มงาน อยา่ งเรยี บง่าย ไดป้ ัญญา 79

ฉลาด 80 ฉลาดท�ำ ศพ

ฉล า ด ท�ำศพแ บบร่ว มสมัย ดทําศพในโลกยุคปัจจุบัน ผู้คนมีโอกาสสืบค้นข้อมูลและท�ำความเข้าใจท่ีมาและ ความหมายของพิธีศพมากข้ึน ขณะเดียวกัน สังคมไทยเป็นสังคมที่เปิด กวา้ งในการก�ำหนดพธิ ศี พทแ่ี สดงถงึ ความคดิ ความเชอื่ รว่ มสมยั ดงั นนั้ จงึ มี การจัดงานศพที่แตกต่างไปจากประเพณีนิยมเพ่ิมมากขึ้น ทิศทางของ งานศพแนวใหม่ท่ีเกิดขึ้นล้วนเป็นไปเพื่อตอบโจทย์ส�ำคัญคือ การมีความ- หมาย ประหยัด และเกิดบุญ ในที่น้ีหมายถึงการไม่เบียดเบียนตัวเอง ครอบครัว ผู้อื่น และสิ่งแวดล้อม ส่วนผู้ไปร่วมงานศพก็เร่ิมปรับตัวไปใน ทศิ ทางเดียวกัน ตวั อย่างเช่น • ชายผหู้ นงึ่ ออกแบบงานศพของตวั เองโดยงดเวน้ เครอ่ื งเสยี ง พลุ ดอกไม้ และการสวดพระอภิธรรม โดยใหเ้ หตุผลวา่ เปน็ บทสวดภาษาบาลี ท่ีคนส่วนใหญ่ฟังไม่รู้เรื่อง ส่ิงทดแทนคือเสียงธรรมเทศนาของพระภิกษุซึ่ง คนไทยนับถือกันวา่ เป็นผรู้ ธู้ รรม ปฏิบตั ดิ ี ปฏิบัตชิ อบ และเคยเทศนาเก่ียว กับงานศพหรือความตายความยาวไม่เกินคร่ึงชั่วโมงเพ่ือเป็นธรรมทาน อย่างแท้จรงิ แกผ่ มู้ ารว่ มงานศพ การจดั และร่วมงาน อยา่ งเรยี บงา่ ย ได้ปัญญา 81

ฉลาด • คุณหมอท่านหนึ่งจัดงานศพให้มารดา โดยก�ำหนดให้งดเว้น พวงหรีดดอกไม้ท้ังสดและแห้ง ซึ่งเมื่อเสร็จงานแล้วกลายเป็นขยะรกโลก แต่รับพวงหรีดพัดลม ซ่ึงสามารถน�ำไปบริจาคแก่วัดและโรงเรียนได้ใช้ ประโยชน์ตอ่ ไป • สามีนักอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมจัดงานศพให้ภรรยาโดยประดับ ตกแตง่ สถานทดี่ ว้ ยกลา้ ไมผ้ ลพนั ธด์ุ ี และเมอื่ เสรจ็ สน้ิ งานกแ็ จกกลา้ ไมใ้ หแ้ ก่ ญาตมิ ติ รเปน็ ของช�ำร่วย และบริจาคใหแ้ ก่วัดเพ่ือน�ำไปปลกู ใหอ้ อกดอกผล และสร้างความร่มรนื่ แก่โลกตอ่ ไป • นักธุรกิจหญิงท่ีต้องไปงานศพอยู่เป็นนิจ เปล่ียนมาใช้พวงหรีด หนังสือจากส�ำนักพิมพ์หนังสือธรรมะแทนการใช้พวงหรีดโฟมและดอกไม้ เพราะเห็นว่าเจ้าภาพสามารถน�ำหนงั สือดังกลา่ วไปบรจิ าคต่อได้ • ในงานศพมารดาของผู้บริหารองค์กรพัฒนาเอกชน มีการจัด สนทนาธรรมก่อนการสวดพระอภธิ รรม โดยเชญิ วิทยากร 3 - 4 คนมารว่ ม สนทนาธรรมในหัวข้อเก่ยี วกบั ความตาย จากนนั้ น�ำเนือ้ หาทไี่ ด้ไปจดั พิมพ์ หนงั สอื เพื่อแจกเปน็ วทิ ยาทาน หนงั สอื งานศพ ของช�ำรว่ ยทางเลือก ของช�ำรว่ ยงานศพเปน็ ประเพณนี ยิ มทเี่ จา้ ภาพงานศพจดั หาเพอ่ื ให้ ผู้มาร่วมงานระลึกถึงผู้ตายและเป็นสินน�้ำใจที่มาร่วมงาน ของช�ำร่วยส่วน ใหญ่เป็นของชิ้นเล็กๆ ท่ีสามารถน�ำไปใช้ในชีวิตประจ�ำวันได้ด้วย เช่น ยา หม่อง ยาดม พัด ภาชนะเล็กๆ เช่น จาน ขัน ถ้วย เป็นต้น แต่ปัจจุบัน 82 ฉลาดท�ำ ศพ

ดทําศพหนังสือแจกในงานศพเริ่มได้รับความนิยม เนื่องจากเป็นของช�ำร่วยท่ีช่วย สร้างปัญญาให้กับผู้มาร่วมงานศพ ถือเป็นวิทยาทาน ซึ่งเป็นการอุทิศบุญ กุศลใหผ้ ้ตู ายไปด้วยในตัว นักประวัติศาสตร์กล่าวไว้ว่า ความตายเป็น “พันธกิจสุดท้าย” ท่ีมนุษย์คนหนึ่งจะได้มีโอกาสท�ำประโยชน์แก่สังคม การเสียสละชีวิตหรือ การตายเพื่อชาติบา้ นเมอื ง หากไม่มีโอกาสทจ่ี ะสละชีวิตเพือ่ ชาตบิ ้านเมอื ง ก็ต้องท�ำให้การตายอย่างธรรมดาสามัญนั้นมีคุณค่ามากท่ีสุด หน่ึงใน หนทางน้นั คือ การท�ำหนังสอื อนสุ รณใ์ นงานศพ ซึง่ มักจะถอื ว่าเปน็ ตัวแทน ของคนคนน้ัน “คณุ คา่ ” มกั เปลยี่ นแปลงไป ตามสภาพสังคม ดังเช่นในช่วงปี 2520 - 2550 หนังสืองานศพส่วน ใหญ่ให้ความส�ำคัญกับ “เครือข่าย” “สายสัมพันธ์” สะท้อนผ่านค�ำ ไว้อาลัยของผู้หลักผู้ใหญ่หรือญาติพี่ น้องในหนังสอื งานศพของคนผู้น้ัน ปัจจุบัน ธุรกิจยุคใหม่ท�ำให้องค์กรธุรกิจและองค์กรการกุศลจัด เตรียมหนังสือท่ีมีเน้ือหาสาระเหมาะสมและตรงกับความต้องการของยุค สมัยไว้ตอบสนองความต้องการแบบเร่งด่วน เพียงแค่ใบแปะหน้าบอก ข้อมูลเก่ียวกับผู้ตายและเจ้าภาพก็ใช้งานได้แล้ว หนังสือจึงได้รับเลือกให้ เป็นของช�ำร่วยงานศพมากขึ้น ส่วนเน้ือหาก็สะท้อนความต้องการของ สังคมที่แสวงคุณภาพชีวิตที่ดี หนังสือเกี่ยวกับศาสนาและสุขภาพจึงได้รับ ความนิยมในปัจจุบนั การจัดและรว่ มงาน อย่างเรยี บงา่ ย ได้ปัญญา 83

ฉลาดพวงหรีดแนวใหม่ แม้เจ้าภาพจะแจ้งงดรับพวงหรีดและขอรับเป็นเงินบริจาคเพ่ือน�ำ เงนิ ไปใชใ้ น กจิ กรรมเพอื่ สงั คม แตใ่ นคนื แรกๆ ของงานศพของอดตี ประธาน หอการคา้ ผมู้ ชี อ่ื เสยี งทา่ นหนงึ่ มผี ไู้ ปวางพวงหรดี ถงึ 1,200 ชนิ้ หาพวงหรดี ราคาช้นิ ละ 1,000 - 3,000 บาท จะเปน็ เงิน 1.2-3.6 ลา้ นบาท และในวัน รุ่งขึ้น พวงหรีดเหล่านี้ก็ถูกน�ำไปท้ิง เพื่อเปิดพื้นท่ีให้พวงหรีดชุดใหม่ในวัน ตอ่ มา การวางพวงหรดี เปน็ ประเพณี ของชาวตะวันตกที่นิยมน�ำดอกไม้ไป วางเพ่ือระลึกถึงผู้ตาย ในบ้านเราเร่ิม ได้รับความนิยมต้ังแต่สมัยรัชกาลที่ 5 และกลายเป็นประเพณีนิยมในโอกาส ต่อมา สารหลักในพวงหรีดคือการ แสดงความเสียใจต่อเจ้าภาพและบอก กล่าวว่า ตัวเองและครอบครัวมา เคารพศพแล้ว พวงหรีดจึงมักมีชื่อ เสียงเรยี งนามของผู้ใหต้ ิดไว้ ประเดน็ ชวนคดิ กค็ อื พวงหรดี ทที่ �ำจากดอกไมส้ ด ดอกไมแ้ หง้ โฟม และพลาสติก สร้างขยะจ�ำนวนมหาศาล บ้างก็ว่าโฟมท่ีใช้ในพวงหรีดน้ัน มากกว่าโฟมจากประเพณีลอยกระทงเสียอีก เพราะการวางพวงหรีด มีทุกวัน ส่วนลอยกระทงมีเพียงปีละหนึ่งวัน นอกจากนี้ พวงหรีดยังสร้าง ภาระให้แก่พระสงฆแ์ ละเจา้ หน้าท่ใี นการก�ำจัดอีกดว้ ย 84 ฉลาดท�ำ ศพ

พระผู้ใหญ่บางท่านออกมารณรงค์ให้งดประเพณีวางพวงหรีด โดยเปล่ียนเป็นน�ำคุณธรรม น�้ำใจ ความห่วงใย ความรักใคร่สามัคคี วัสดุ สิ่งของ หรือเงินไปช่วยเจ้าภาพแทน บางท่านเทศนาให้ญาติโยมเลือก พวงหรดี ดว้ ยสติ ประหยดั บา้ ง และไมท่ �ำลายโลก9 นับเป็นเรื่องท่ีน่ายินดีท่ีกระแสอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและการ ใช้ทรัพยากรให้เกิดประโยชน์สูงสุด ท�ำให้ทุกวันนี้เราได้ยินอยู่บ่อยๆ ว่า เจ้าภาพแจ้งงดรบั พวงหรีด แต่ขอบริจาคเงินเพอื่ น�ำไปท�ำบญุ อทุ ิศส่วนกุศล ให้ผู้ตายแทน นอกจากน้ี ปัจจุบันยังมีการท�ำพวงหรีดจากวัสดุที่สามารถ น�ำไปใช้ประโยชนซ์ �ำ้ ได้ เช่น ผา้ พัดลม จกั รยาน นาฬิกา หนังสือ อุปกรณ์ การศึกษา เคร่ืองสังฆทาน ต้นไม้ ฯลฯ ซึ่งจากการส�ำรวจพบว่าราคา ไมแ่ ตกตา่ งจากพวงหรีดดอกไม้สด ดทําศพ ราคาพวงหรีด ส�ำรวจปี พ.ศ. 2557 พวงหรดี ดอกไม้สด 500 - 9,500 บาท (ตามขนาดและชนดิ ดอกไม้) พวงหรดี ดอกไม้แห้ง-ประดษิ ฐ์ 500 - 3,000 บาท พวงหรีดท่ที ำ� จากผ้า 300 - 1,500 บาท พวงหรดี พัดลม 1,000 - 3,500 บาท (ตามยห่ี ้อและขนาด) พวงหรดี หนังสอื 800 - 2,000 บาท พวงหรีดกล่องนาบุญ 800 - 10,000 บาท (อุปกรณ์การศกึ ษา) พวงหรดี ต้นไม้ 800 - 2,000 บาท 9 หรดี งานศพ. วดั ปา่ โสมพนัส. 12 กนั ยายน พ.ศ. 2553 85 การจัดและร่วมงาน อยา่ งเรียบงา่ ย ไดป้ ญั ญา

ฉลาด 86 ฉลาดท�ำ ศพ

ง า น ศพอุด มปัญ ญ า ดทําศพงานศพชุมชนร่วมใจท่ีบ้านดง แม้ความเป็นชุมชนจะช่วยเกื้อหนุนเจ้าภาพในการจัดงานศพ แต่ ประเพณีนิยมต่างๆ ก็อาจสรา้ งความเดอื ดรอ้ นล�ำบากใจใหแ้ ก่เจ้าภาพเช่น กนั ดงั เชน่ กรณชี าวชมุ ชนบา้ นดง จ.ล�ำปาง ทน่ี ยิ มจดั งานศพโดยมกี ารเลย้ี ง เหล้าและซ้ือหาส่ิงของต่างๆ เช่น ปราสาทศพและโลงศพ จากภายนอก ชุมชน ผลกค็ อื เจา้ ภาพสว่ นใหญ่มกั มีภาระหนี้สินจากการจดั งานศพ ภายหลังปี พ.ศ. 2545 ข้อมูลจากการวิจัยการจัดงานศพอย่าง พอเพยี งทว่ี เิ คราะหใ์ หช้ าวบา้ นรบั รถู้ งึ ความแตกตา่ งของคา่ ใชจ้ า่ ยในการจดั งานศพแบบเดิมและการจัดงานศพแบบพอเพียง จนร่วมใจกันงดเหล้าใน งานศพได้ส�ำเร็จ ต่อมาในปี พ.ศ. 2548 ก็ขยายผลไปสู่การท�ำโลงศพ / ปราสาทศพภายในชุมชนด้วยการแบ่งงานกันท�ำแทนการซ้ือหรือจ้างคน ภายนอก จากเดิมที่ต้องใช้เงินค่าปราสาทศพและโลงศพประมาณ 7,000- 10,000 บาท เหลือเพียงคา่ วสั ดอุ ปุ กรณ์ 1,000 - 1,500 บาทเท่านน้ั การจัดและรว่ มงาน อย่างเรยี บงา่ ย ไดป้ ญั ญา 87

ฉลาด ท้ังน้ี เมื่อมีคนตายในหมู่บ้าน ผู้สูงวัยชายหญิงและมัคนายกจะ ดูแลเรื่องส่ิงของและข้ันตอนการประกอบพิธีกรรม กลุ่มพ่อบ้านท่ีมีฝีมือ ด้านงานช่างจะรับผิดชอบเรื่องการท�ำโลงศพและปราสาทศพ กลุ่มแม่บ้าน ดูแลเรื่องการประกอบอาหาร การจัดเก็บถ้วยชาม และการเสิร์ฟอาหาร โดยมีกลุ่มเยาวชนมาช่วยเสริม กลุ่มสล่าแห่รับผิดชอบเรื่องการบรรเลง ปี่พาทย์ระหว่างพิธีกรรม ส่วนพระสงฆ์รับผิดชอบเรื่องการมาเทศนาธรรม และสวดพระอภิธรรม ผลจากการวิจัยพบว่า ปัจจุบันชาวบ้านดงส่วนใหญ่ไม่มีภาระ หนี้สินจากการจัดการศพ “แห่ก่อบ้านเฮา หีดก่อบ้านเฮา ปราสาทก่อบ้านเฮา ช่วยกั๋นแป๋ง จ๊าดงาม ตะก่อนต้องเสียสตางค์ไปซ้ือในเวียง ยะจะอ้ีเงินเหลือ คนตุ๊ก คนยากเปน้ิ กอ่ จะไดม้ เี หลอื (ขบวนแหก่ ข็ องบา้ นเรา โลงศพและปราสาทศพ บ้านเราก็ช่วยกันท�ำเสียสวย แต่ก่อนต้องเสียเงินไปซ้ือในเมือง ท�ำอย่างนี้ เงนิ เหลือ คนยากคนจนกย็ งั มีเงินเหลอื )” (ชาวบา้ นชมุ ชนบ้านดงท่านหนง่ึ , สัมภาษณ,์ 20 ธันวาคม พ.ศ. 2552) งานศพเรียบง่ายทวี่ ดั ชลประทานรังสฤษฏ์ หลวงพ่อปัญญานันทภิกขุ อดีตเจ้าอาวาสวัดชลประทานรังสฤษฏ์ อ�ำเภอปากเกรด็ จงั หวัดนนทบรุ ี ก�ำหนดใหต้ ้งั ศพภายในวัดได้ไม่เกนิ 3 คืน ไม่ต้องมีพวงหรีดมาเคารพศพ ดอกไม้ก็จัดเพียงเล็กๆ น้อยๆ ไม่มีดนตรี 88 ฉลาดท�ำ ศพ

ดทําศพปี่พาทย์มาบรรเลงกล่อมศพ ไม่อนุญาตให้จัดอาหารเลี้ยงไม่ว่าอาหารคาว หวานหรอื ประเภทใดๆ จะมบี า้ งกเ็ พยี งแคน่ ำ�้ ดมื่ รบั แขกทมี่ ารว่ มงานเทา่ นนั้ สวดพระอภิธรรมเพียงจบเดียวเม่อื สวดศพเสร็จแล้ว ต้องฟังธรรมต่อ เวลาที่ใช้ในการบ�ำเพ็ญกุศลศพไม่เกินหน่ึงชั่วโมง รวมเวลา เปิดศาลาสวดศพและเวลาท�ำพิธีไม่เกินสองชั่วโมง ท�ำพิธีเสร็จก็ปิดศาลา ห้ามการนอนเฝ้าศพ เจ้าภาพสามารถกลับบ้านแล้วไปท�ำงานตามปกติได้ ตอนเยน็ เสรจ็ งานแล้วกม็ าท�ำพิธีตามปกติ หลวงพ่อปัญญานันทภิกขุเคยกล่าวถึงท่ีมาของการจัดงานศพ แบบน้ีไว้ในการแสดงธรรมเร่ือง “การท�ำศพแบบประหยัด” วันอาทิตย์ที่ 21 มีนาคม พ.ศ. 2525 และการแสดงธรรมหัวข้อเกี่ยวกับความตายอื่นๆ มีใจความดงั นี้ การทอดผา้ บังสกุ ลุ แรกทเี ดยี วตอ้ งการใหพ้ ระไปพจิ ารณาศพวา่ มคี วามแก่ มคี วามเจบ็ มีความตายเป็นธรรมดา ไม่สามารถจะหนีพ้นไปได้ สมัยก่อนต้องเปิดหีบ วางไว้ก่อนให้พระไปดูเป็นภาพเตือนตาเตือนใจ แต่ปัจจุบันไม่ได้เปิดหีบให้ พระพิจารณา แค่เอาสายสิญจน์ผูกออกมาจากหีบ เข้าไม่ถึงเน้ือแท้ของ เร่ือง นอกจากนี้ ปัจจุบันการทอดผ้าบังสุกุลยังเป็นเครื่องแสดงเกียรติและ ศักด์ิศรีของผู้มาร่วมงานว่าคนเป็นประธานทอดผ้าจะมีต�ำแหน่งใหญ่โต แคไ่ หน ใครจะเป็นคนทอดผา้ กอ่ นหลัง การจัดและรว่ มงาน อย่างเรียบง่าย ไดป้ ัญญา 89

ฉลาด การสวดพระอภธิ รรม “...สวดพอเปน็ พิธเี ล็กนอ้ ย เพราะวา่ การสวด ไม่ใชส่ วดศพสวดผี แตส่ วดเพอื่ ใหค้ นเป็นฟัง เมอ่ื คนเปน็ ฟงั ไม่รู้เร่ือง สวดท�ำไมนานๆ เสยี เวลา เปล่าๆ ... สวดสักจบหน่ึงก็พอแล้ว แล้วก็ควรจะนิมนต์พระมาแสดงธรรม พูดภาษาไทยง่ายๆ ให้คนท่มี าประชุมกนั เกิดความรู้ความเข้าใจดีกว่า” การจัดดอกไม้ “เมื่อก่อนนี้ไม่มีการจัดดอกไม้ขึ้นไปตามราวบันได เดี๋ยวน้ีมีจัดทุก แหง่ อาตมาจ�ำได้วา่ เพงิ่ เกิดขน้ึ เม่อื สักปีกลายน้ีเอง เพราะกลว้ ยไมม้ ันมาก ดอกไม้มาก ก็เลยจัด เม่ือจัดขึ้นสักรายแล้ว รายอ่ืนก็ท�ำตาม...สมัยก่อนนี้ เขาตง้ั โลงศพไว้ แล้วเขาจัดดอกไม้ข้างๆ ใส่แจกันพอสวยพองาม เดย๋ี วนี้ดนั ข้ึนไปวางไว้บนโลงเลย ดูแล้วมันไม่สมควร เราประดับแต่ข้างล่างก็พอแล้ว บนโลงนั้นไม่ตอ้ งมีอะไร เอาผ้าคลุมไว้ เปน็ ผ้าด�ำกไ็ ด้” การจดุ ธูป “ไม่จ�ำเป็นต้องจุดธูป สอนตัวเองด้วยการน่ังพิจารณาที่ศพ ได้ ปัญญา แทนที่จะไปย่งุ กบั จุดธูปจุดเทยี น...มา 1 คนจุด 1 ก้าน คนละกา้ น แต่มัน 10 ก้าน 20 คน 30 คน 100 คน ควนั กลบศาลาแล้วควันโขมง แล้ว ศาลาเดี๋ยวน้ีกระจกท้ังนั้น ปิดกระจกไว้ ยิ่งจุดมากๆ ควันก็มาก มันไม่ เหมาะ นา่ จะชว่ ยกนั เลกิ คอื ไมต่ อ้ งจดุ อะไร แตเ่ ราไปนง่ั จดุ ใจเราใหส้ วา่ งขนึ้ ด้วยปญั ญา...ไปถงึ ก็นั่งลงกราบ นง่ั ลงกราบ แล้วก็นัง่ สงบใจ นกึ แผส่ ว่ นบุญ ใหแ้ ก่ผู้ตาย หรือหลังจากนนั้ กน็ ั่งบอกตัวเองวา่ ดไู ว้บา้ งเถอะ ชวี ติ คนมนั ก็ 90 ฉลาดทำ�ศพ

ดทําศพเท่าน้ีแหละ อยู่ในโลกวุ่นวายกันไปตามเรื่องตามราว แต่ผลท่ีสุดมันก็ตาย อย่างน้ี ตายแล้วเอาอะไรไปได้บ้าง ตึกแถวไร่นาสาโท เงินทองในธนาคาร หรือเอาอะไรไปได้บา้ ง ไม่มีอะไร มาเปลา่ ไปเปล่า” เลย้ี งอาหารหลังสวดพระอภิธรรม “...ไม่ประหยัด เรือ่ งเล้ียงนะ ต้งั ศพ 7 คืนน่ีต้องเล้ียงทุกคนื ๆ เสีย เงนิ เทา่ ไหร่ เจา้ ภาพเปน็ ทกุ ขเ์ พราะคณุ พอ่ คณุ แมต่ ายนกี่ พ็ อแลว้ ยงั มาเปน็ ทุกขเ์ รื่องหาของเล้ยี งอกี เล้ยี งพอดีพอรา้ ยกไ็ ม่ได้ กลวั คนนินทา กลัวไมส่ ม เกยี รติ กต็ อ้ งท�ำเตม็ ที่ สนิ้ เปลอื งมาก อาตมาไดศ้ กึ ษาแลว้ งานศพหนงึ่ เลย้ี ง เท่าไหร่ แล้วกเ็ ลยประกาศว่า งานศพที่วดั ชลประทานไม่มีการเลย้ี ง โยมรับ ได้ เขาพอใจ...” งดพวงหรดี “พวงหรดี นก่ี ็แพง พวงละ 400 - 500 แลว้ ถา้ ศพทม่ี คี นรู้จกั มากๆ เป็นเงินรวมแล้วตั้งแสน สิ้นเปลือง เลยแนะน�ำว่า เอาเงินใส่ซอง เขียนชื่อ บ้านเลขท่ี เบอร์โทรศัพท์ด้วย มอบเจ้าภาพ เจ้าภาพเก็บเงินเหล่านี้ไว้ ท�ำ ศพเสรจ็ แลว้ รวมญาตมิ านง่ั เปดิ ซองกนั จดไวใ้ ครเทา่ ไหรๆ่ จะไดเ้ อาคนื เขา เวลาเขาตายกัน แล้วเงินน้ีอย่าเอาไปใช้ เอาไปท�ำบุญ มูลนิธิ สภากาชาด อะไรเยอะแยะเป็นส่วนรวม ท�ำอย่างน้ันมันจะเกิดประโยชน์มากกว่าท่ีซ้ือ พวงหรดี ” การจัดและรว่ มงาน อย่างเรียบง่าย ไดป้ ญั ญา 91

ฉลาด ง า นศ พห ล วงพ่ อ ค� ำ เขี ย น สุ วั ณโณ เรียบง่าย เปี่ยมพลงั และมคี วามหมาย การจัดงานศพของพระสงฆ์ช้ันผู้ใหญ่ท่ีเป็นที่นับถือมักเต็มไปด้วยขั้นตอน และพธิ ีการที่ใช้ทงั้ เวลาและทรพั ยากรอื่นๆ อาทิ เกบ็ ศพไวข้ ้ามปี สรา้ งเมรุ ทีใ่ หญ่โตสมฐานะ และบรรจุอฐั ใิ นเจดยี ท์ ีใ่ หญ่โตพอกนั ทว่างานศพของหลวงพ่อค�ำเขียน สุวัณโณ อดีตเจ้าอาวาสวัดป่า สุคะโตและวัดภูเขาทอง อ�ำเภอแก้งคร้อ จังหวัดชัยภูมิ และพระอาจารย์ ผู้เผยแผ่การเจริญสติสายหลวงพ่อเทียน จิตฺตสุโภที่เน้นการเจริญสติ รู้การเคล่ือนไหวของกายตามหลักสติปัฏฐาน 4 กลับเป็นไปอย่างเรียบง่าย และอุดมปญั ญาอย่างแทจ้ ริง เมอื่ หลวงพ่อค�ำเขียนละสังขารด้วยโรคมะเร็งต่อมน้ำ� เหลอื งในช่วง เช้าตรู่ของวันท่ี 23 สิงหาคม 2557 ก็จัดให้มีการรดน้�ำศพเวลา 16.00 น. ของวันเดียวกัน แล้วต้ังศพไว้ ณ กุฏิพิพิธภัณฑ์หลวงพ่อค�ำเขียน วัดภูเขาทอง ระหว่างวนั ที่ 23-29 สิงหาคม จากนัน้ ถวายเพลิงสรีระสงั ขาร ณ เมรวุ ดั ภเู ขาทอง ในท่ี 6 กันยายน 2557 รวมระยะเวลา 15 วนั ทที่ �ำเชน่ นไ้ี ดด้ ว้ ยเพราะหลวงพอ่ ค�ำเขยี นไดส้ งั่ เสยี ทงั้ ทางวาจาและ เป็นลายลักษณ์อักษรไว้อย่างชัดเจน ประกอบด้วยสาระหลักคือ ขอให้จัด งานศพอย่างเรียบง่ายไม่ฟุ่มเฟือย ประกอบศาสนพิธีให้น้อย เน้นศาสน- ธรรมใหม้ าก ใหส้ วดพระอภธิ รรมและธมั มจกั กปั ปวตั ตนสตู รพรอ้ มการแปล เพอ่ื ใหญ้ าตโิ ยมเขา้ ใจความหมาย ใหเ้ กบ็ ศพไวท้ กี่ ฎุ ไิ มเ่ กนิ 7 วนั แลว้ เคลอ่ื น ศพไปศาลาใหญ่ไม่เกนิ 15 วนั ให้ใช้เมรเุ ผาศพเดมิ รว่ มกับชาวบ้าน ไม่ตอ้ ง 92 ฉลาดท�ำ ศพ

ดทําศพสร้างใหม่ให้สิ้นเปลือง ส่วนอัฐิให้เก็บเวลาตีส่ีหลังจากวันเผา อัฐิ ส่วนหนึง่ ฝังไวท้ ใ่ี ตต้ ้นจานวัดภูเขาทอง อกี ส่วนหนงึ่ บรรจทุ ี่ลานปฏบิ ัติธรรม วดั ป่าสุคะโต ดังน้ัน ในช่วงหกโมงเย็นของทุกวันจะมีการท�ำวัตรเย็นร่วมกัน ทั้งพระและฆราวาส โดยทางวัดได้เตรียมหนังสือสวดมนต์แปลไว้ให้ผู้ท่ี เข้าร่วมท�ำวัตรเย็นสาธยายมนต์ไปพร้อมกัน จากน้ันมีการแสดงพระธรรม- เทศนา ซ่ึงจะสน้ิ เสรจ็ ประมาณหนง่ึ ท่มุ หรอื หนง่ึ ทุ่มคร่งึ ส่วนพิธีการในวันถวายเพลิงเป็นไปอย่างเรียบง่าย มีการแสดง ธรรมคร่ึงชั่วโมง ไม่มีการชักผ้าบังสุกุล เพราะหลวงพ่อค�ำเขียนกล่าวไว้ว่า ปัจจุบันเป็นพิธีกรรมท่ีไม่มีความหมาย จากน้ัน ญาติโยมวางดอกไม้เทียน หอมซึ่งเป็นสัญลักษณ์แสดงความเคารพครูบาอาจารย์ของหลวงพ่อ ค�ำเขยี น คอื หลวงพอ่ เทยี น จติ ตฺ สโุ ภ แลว้ ถวายเพลงิ เปน็ อนั เสรจ็ พธิ ี รงุ่ สาง วันรุง่ ข้นึ มกี ารเกบ็ และบรรจอุ ฐั ติ ามค�ำสงั่ เสยี ของหลวงพ่อค�ำเขียน หลวงพ่อค�ำเขยี นเป็นพระท่ีใหค้ วามส�ำคัญกับธรรมชาติ เพ่อื แสดง ความเคารพและระลกึ ถงึ หลวงพอ่ ค�ำเขยี น ศษิ ยแ์ ละญาตโิ ยมจงึ พรอ้ มใจกนั จดั เตรยี มสถานทแ่ี ละบรรยากาศภายในวดั ใหเ้ รยี บงา่ ยและท�ำรา้ ยธรรมชาติ น้อยที่สุด เช่น ใช้กระทงกระดาษเคลือบไขแทนจานหรือกล่องโฟมเพื่อใส่ อาหาร เป็นตน้ พธิ ศี พของหลวงพอ่ ค�ำเขยี นจงึ เตม็ ไปดว้ ยความเรยี บงา่ ย ศกั ดสิ์ ทิ ธิ์ มีพลัง และมีความหมายสมกับการเป็นการแสดงธรรมเป็นตัวอย่างให้ ญาตโิ ยมเหน็ เป็นครง้ั สดุ ทา้ ย และเปน็ ตวั อย่างงานศพทเี่ หมาะสมย่งิ นกั กบั สังคมไทยในยคุ สมัยนี้ การจัดและร่วมงาน อยา่ งเรียบงา่ ย ได้ปัญญา 93

ฉลาด บทส่งท้าย การมองความตายและพิธีศพปัจจุบันเปล่ียนแปลงไปจากความเช่ือและ พิธกี รรมแบบดง้ั เดิมอยา่ งมาก ส่วนหนง่ึ เพราะความเป็นชุมชนทแ่ี ตกสลาย ท�ำให้เกิดวิชาชีพใหม่ๆ เข้ามามีบทบาทในการจัดการการตายและพิธีศพ มากขนึ้ เชน่ เจา้ หนา้ ทใ่ี นโรงพยาบาล สปั เหรอ่ (อาจารยเ์ มร)ุ หรอื บรษิ ทั รบั จัดการงานศพ ความรู้และทักษะในการจัดการงานศพจึงเลือนหายไป ความหมายในงานศพจงึ ถูกลดทอนลงไปด้วย หนังสือเล่มน้ีได้น�ำเสนอความเชื่อ พิธีกรรม และหลักธรรมที่อยู่ เบ้ืองหลงั พธิ ีศพ ทัง้ ในอดีต และปัจจบุ ัน รวมท้ังเสนอทางเลอื กในการจัด งานศพท่ีสอดคล้องกับหลักธรรม ประหยัด และได้บุญกุศลทั้งผู้ตายและ ผู้ยงั อยู่ ดว้ ยความหวงั วา่ จะชว่ ยจดุ ประกายใหผ้ ูอ้ ่านมมี มุ มองใหมๆ่ เก่ียว กับความตายและพิธีศพ มองเห็นความหมายจากปรศิ นาธรรม และขอเชิญ ชวนทุกท่านสร้างสรรค์งานศพให้เกิดกุศลธรรมในใจของท้ังผู้ร่วมและผู้จัด งาน กจิ กรรมส�ำคญั ทห่ี นนุ เน่อื งให้ชวี ิตและสังคมดีงาม อยา่ งไรกต็ ามรปู แบบพธิ ศี พแบบรว่ มสมยั ทปี่ รากฏในหนงั สอื เลม่ นี้ เป็นเพียงตัวอย่างจ�ำนวนหน่ึง หากผู้อ่านมีข้อมูลหรือประสบการณ์ตรง เกี่ยวกับการจัดงานศพแบบร่วมสมัยที่ชาญฉลาด ขอเชิญชวนให้แบ่งปัน เป็นวิทยาทาน โดยส่งข้อมูลมาได้ที่โครงการเผชิญความตายอย่างสงบ เครอื ขา่ ยพทุ ธิกา 94 ฉลาดท�ำ ศพ

โครงการเผชิญความตายอย่างสงบ เครือขา่ ยพทุ ธิกา ความตายถูกรับรู้แต่ด้านความสูญเสีย เจ็บปวดทรมาน เป็นอัปมงคล น่าหวาดกลัว จงึ ท�ำ ให้คนพากนั แกล้งลมื ความตาย ไมต่ ระหนกั ถึงความจรงิ วา่ ความตายต้องมาเยยี่ มเยอื นเราอยา่ งแนแ่ ท้ในวนั หน่ึง ดทําศพ ความกลัวที่ตามมาด้วยการหลีกเล่ียง และความประมาทที่ตาม มาด้วยการละเลย ไม่สนใจการเรียนรู้การรับมือกับความตาย ทำ�ให้เม่ือ ตนเองหรือคนใกล้ชิดต้องประสบกับความเจ็บป่วยหรือการตายเข้าจริงๆ ก็ไม่สามารถจัดการได้อย่างมีสติ ผู้ประสบปัญหามากที่สุดคือผู้ป่วยท่ีได้รับ ความทรมานจากการยืดความตาย ด้วยอุปกรณ์ทางการแพทย์ต่างๆ และ อาจตายทา่ มกลางบรรยากาศทไ่ี มเ่ ปน็ มติ รตอ่ การตายอยา่ งสงบ สมศกั ดศ์ิ รี ความเป็นมนุษย์ ขณะเดียวกัน ญาติ ผู้ดูแล และครอบครัวก็ตกอยู่ในความเศร้า หมอง สนิ้ หวงั ไรท้ างออก จากการแบกรบั ภาระการดแู ลอยา่ งมหาศาล จาก การยื้อชวี ิตด้วยเทคโนโลยีเกินความจำ�เป็น โครงการเผชิญความตายอย่างสงบ เครือข่ายพุทธิกา จึงพัฒนา เครื่องมือการเรียนรู้ในรูปแบบต่างๆ ตลอดจนพัฒนากลไกทางสังคม และวัฒนธรรม ให้เอื้อต่อการเผชิญความตายอย่างสงบ ในขณะเดียวกัน กเ็ กื้อกูลชวี ิตและสังคมท่ีดงี าม การจัดและรว่ มงาน อยา่ งเรียบงา่ ย ได้ปัญญา 95

ฉลาดทําศพ นอกจากโครงการเผชญิ ความตายอย่างสงบแล้ว เครอื ขา่ ยพุทธกิ า ยังดำ�เนินโครงการฉลาดทำ�บุญ โครงการสุขแท้ด้วยปัญญา โครงการป่วน ตลอดจนเผยแพร่หนังสือและส่ือธรรมะร่วมสมัย เพื่อฟื้นฟูพุทธธรรมให้ เป็นส่วนหน่ึงของชีวิตและ มีความหมายต่อสังคม ศึกษารายละเอียดเพ่ิม เตมิ ได้ท่ี www.budnet.org 96 ฉลาดท�ำ ศพ