✍️©️ลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ สุโขทัยเมืองมรดกโลก

บรรยากาศงานลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ จงั หวัดสุโขทยั ปัจจุบันงานประเพณี “ลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ จังหวัดสุโขทัย” ถือเป็นงานเทศกาลระดับชาติที่จัดข้ึนภายใต้ความร่วมมือของหน่วยงานภาครัฐ และเอกชน ซง่ึ ได้รับความสนใจจากนักทอ่ งเที่ยวทัง้ ชาวไทยและชาวตา่ งประเทศ ท่ีเข้ามาร่วมกิจกรรมอย่างหนาแน่นทุกปี ถือเป็นการส่งเสริมการท่องเที่ยว ภายในประเทศ ก่อให้เกิดการขยายตัวทางเศรษฐกิจ ท้ังยังเป็นการสร้างงาน สร้างรายได้แก่ชุมชน และน�ำไปสู่การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานอ่ืน ๆ ภายใน จงั หวดั สโุ ขทยั เชน่ ระบบคมนาคมขนสง่ และวสิ าหกจิ ชมุ ชน เปน็ ตน้ โดยในแตล่ ะปี มีการคาดการณ์ว่าการจัดงานเทศกาลนี้เพียงเทศกาลเดียวท�ำให้เงินหมุนเวียน สะพัดหลายร้อยล้านบาท และท่ีส�ำคัญเทศกาลดังกล่าวได้ด�ำเนินการมาอย่าง ตอ่ เนอื่ งยาวนานจนถงึ ปจั จบุ นั ได้ ๔๔ ปแี ลว้ นบั เปน็ งานเทศกาลทเี่ ปน็ เอกลกั ษณ์ และสร้างช่ือเสียง ตลอดจนความภาคภูมิใจให้แก่ชาวสุโขทัยและชาวไทย ทง้ั ประเทศ 49

50 ตลาดโบราณในงานลอยกระทง เผาเทียน เลน่ ไฟ

งานประเพณี “ลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ จงั หวดั สโุ ขทัย” ในมติ ิเศรษฐกิจสร้างสรรค์ และการสรา้ งมลู ค่าเพมิ่ ทางเศรษฐกจิ

งานลอยกระทง เผาเทยี น เลน่ ไฟ จงั หวัดสโุ ขทัยในยามค�่ำคนื

งานประเพณี “ลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ จังหวัดสุโขทัย” ณ อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ซึ่งกรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม ได้ริเร่ิม สืบสาน สร้างสรรค์ และต่อยอดนับตงั้ แต่ พ.ศ. ๒๕๒๐ สืบเนื่องมาจนถึงปจั จบุ นั กวา่ ๔ ทศวรรษ ถอื เป็นกจิ กรรมที่สอดคลอ้ งกบั กระแส “เศรษฐกจิ สร้างสรรค์” (Creative Economy)  ในวิถีโลกปัจจุบัน อันเป็นกลไกส�ำคัญในการพัฒนา เพ่ือสร้างรายได้ทางเศรษฐกิจในหลายประเทศทั่วโลก และเป็นส่วนหนึ่งของ การขับเคลื่อนระบบเศรษฐกิจท่ีเน้นด้านการพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ อันเก่ียวเนื่องกับการผลิตสินค้าและบริการในเชิงสร้างสรรค์ที่มีแรงบันดาลใจ มาจากองค์ความรู้ด้านศิลปวัฒนธรรม และมรดกทางวัฒนธรรมท่ีจับต้องไม่ได้ ผลผลติ ทเี่ กดิ ขน้ึ จากงานประเพณี “ลอยกระทง เผาเทยี น เลน่ ไฟ จงั หวดั สโุ ขทยั ” จงึ นบั เปน็ การตอ่ ยอดทางเศรษฐกจิ ทม่ี ศี กั ยภาพในการสรา้ งรายไดแ้ ละความมงั่ คงั่ ให้กับประเทศ สอดคล้องกับนโยบายของรัฐบาลที่ตระหนักถึงความส�ำคัญ ของการมุ่งพัฒนาประเทศในแนวเศรษฐกิจสร้างสรรค์ด้วยทุนทางวัฒนธรรม ซึ่งเป็นภูมิปัญญาของชาติท่ีผ่านการส่ังสมมายาวนานจากรุ่นสู่รุ่น มีเอกลักษณ์ และทรงคุณค่า น�ำมาประยุกต์และสร้างสรรค์ในมิติเชิงพาณิชย์จนเกิดเป็น อตุ สาหกรรมใหม่ เรยี กว่า “อตุ สาหกรรมทางวัฒนธรรม” (Culture Industry) 53

ตลาดแลกเบี้ย “วัฒนธรรมสรรค์สรา้ ง เศรษฐกิจสรา้ งสรรค”์ ด้วยหลักการดังกล่าวน�ำไปสู่นโยบายส�ำคัญของชาติ ได้แก่ ยุทธศาสตร์ ชาติ ๒๐ ปี ด้านความสามารถในการแข่งขนั และนโยบายการขับเคลื่อนประเทศ ไปสู่ประเทศไทย ๔.๐ (Thailand 4.0) ที่มุ่งเน้นการผลักดันให้เกิดความคิด สรา้ งสรรคเ์ พอื่ สรา้ งมลู คา่ เพม่ิ ในสนิ คา้ การพฒั นาผปู้ ระกอบการ เศรษฐกจิ ชมุ ชน ใหส้ รา้ งสรรคส์ นิ คา้ และบรกิ ารรปู แบบใหมใ่ หม้ จี ดุ เดน่ พฒั นาผลติ ภณั ฑท์ ม่ี คี วาม เปน็ เอกลกั ษณ์ และสรา้ งภาพลกั ษณ์สินค้าไทยใหเ้ ป็นท่ียอมรบั ของคนทว่ั โลก นอกจากน้ี งานประเพณี “ลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ จังหวัดสโุ ขทัย” ยงั สมั พนั ธเ์ ชอื่ มโยงกบั เรอื่ ง “การทอ่ งเทย่ี วเชงิ สรา้ งสรรค”์ (Creative Tourism) อันเป็นกระแสความนิยมต่อชุมชนท่ีเกิดข้ึนทั้งในและต่างประเทศอย่างต่อเน่ือง ซงึ่ องคก์ ารการศกึ ษา วทิ ยาศาสตรแ์ ละวฒั นธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) ไดก้ ำ� หนดนิยามความหมายไว้ วา่ 54

“....การเดินทางท่ีน�ำไปสู่ประสบการณ์ที่แท้จริงและมีการเช่ือมโยง ด้วยการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วมในงานศิลปะ มรดก หรือคุณลักษณะพิเศษของ สถานท่ี และยังท�ำให้เกิดการเชื่อมสัมพันธ์กับผู้คนท่ีอยู่อาศัยในพ้ืนท่ีซ่ึงเป็น ผู้สร้างสรรคว์ ฒั นธรรมที่ยงั มชี ีวิตนน้ั ขึน้ มา...” กระทรวงวัฒนธรรม ตระหนักถึงความส�ำคัญของเร่ือง “วัฒนธรรม สรรค์สร้าง เศรษฐกิจสร้างสรรค์” อันน�ำไปสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ ของประเทศไทยโดยทุนทางวัฒนธรรม จึงได้บูรณาการการด�ำเนินงานทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และประชาชน ซึ่งส่งผลให้เกิดการสรา้ งรายไดอ้ ย่างเปน็ รูปธรรมและ เป็นไปในทิศทางเดียวกัน เป็นการพัฒนาทักษะความสามารถการด�ำเนินงาน ของคนไทย สง่ เสริมให้ชุมชนและผปู้ ระกอบการมรี ายได้อย่างย่งั ยืน และสามารถ ยกระดับความสามารถในการแข่งขันทางเศรษฐกิจของไทยให้ยืนหยัดในเวทีโลก ไดอ้ ยา่ งมั่นคง การออกรา้ นจ�ำหน่ายสนิ คา้ พน้ื เมืองภายในงาน 55

พระอาทติ ย์อสั ดง ณ อทุ ยานประวัตศิ าสตรส์ ุโขทยั 56

ปจั ฉมิ บท

58 ตระพังเงนิ แหลง่ น�้ำสำ� คญั ของเมอื งสุโขทยั ในอดตี

ด้วยประวัติศาสตร์ความเป็นมาอันยาวนานของประเพณีลอยกระทง ย่อมเป็นสิ่งท่ีแสดงให้เห็นว่า ประเพณีนี้มีความผูกพันกับวิถีชีวิตของชาวไทย มาตงั้ แตอ่ ดตี จวบจนถงึ ปจั จบุ นั ทกุ วนั เพญ็ ขน้ึ ๑๕ คำ่� เดอื น ๑๒ อนั เปน็ ชว่ งเวลา ท่ีพระจันทร์เต็มดวงทอแสงนวลอยู่เหนือล�ำน้�ำ เราจะได้เห็นภาพของประชาชน ต่างพากันต้ังจิตอธิษฐานเพื่อขอพรในส่ิงท่ีมุ่งหวัง รวมท้ังขอขมาต่อสายน�้ำ ท่ีหล่อเล้ียงชีวิตมาตลอดท้ังปี เม่ือแสงเทียนจากกระทงนับร้อยนับพันใบกระทบ กับผิวน้�ำ เหมอื นจะแข่งความสวา่ งไสวกับแสงจันทรว์ นั เพญ็ ทำ� ให้ความสวยงาม ของค�่ำคืนแห่งประเพณีลอยกระทงเป็นท่ีโจษขานไปทั่วโลก และดึงดูดให้ นักทอ่ งเท่ยี วมารว่ มช่ืนชมและสัมผัสกบั วฒั นธรรมประเพณอี ันดงี ามของไทย อยา่ งไรกด็ ี แมว้ า่ ประเพณลี อยกระทงจะมปี ระวตั คิ วามเปน็ มาทย่ี าวนาน และมีการแตกแขนงทางความคิดออกไปอย่างกว้างขวางเพียงใด แต่สิ่งที่ส�ำคัญ ท่ีสุดของประเพณีนี้ ก็คือ “น�้ำ” เรายังคงต้องใช้น้�ำในการประกอบพิธีดังกล่าว ไม่ว่าจะเป็นน�้ำในแม่น�้ำ คูคลอง หรือสระน้�ำในโรงแรม ในสวนสาธารณะ ต่างมี ความส�ำคัญท้ังสิ้น เพราะมนุษย์และสัตว์ล้วนต้องใช้น�้ำในชีวิตประจ�ำวัน ดังนั้น นำ้� จงึ หมายถงึ ชวี ติ ดงั ทพี่ ระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช มหาราช บรมนาถบพิตร พระราชทานพระราชด�ำรัสไว้เมื่อวันที่ ๑๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๒๙ ณ พระตำ� หนักจติ รลดารโหฐาน พระราชวงั ดสุ ิต ความตอนหน่ึงว่า “...หลักส�ำคัญว่าต้องมีน�้ำบริโภค น้�ำใช้ น้�ำเพ่ือการเพาะปลูก เพราะว่า ชีวิตอยู่ท่ีน่ัน ถ้ามีน�้ำคนอยู่ได้ ถ้าไม่มีน้�ำคนอยู่ไม่ได้ ไม่มีไฟฟ้าคนอยู่ได้ แตถ่ า้ มไี ฟฟ้าไม่มนี ำ้� คนอยไู่ มไ่ ด.้ ..” เราจึงควรร่วมมือร่วมใจกันรณรงค์รักษาความสะอาดของแม่น�้ำล�ำคลอง แหล่งน�้ำในชุมชน ตลอดจนแหล่งน�้ำตามธรรมชาติ เพื่อต้อนรับเทศกาล ลอยกระทง เทศกาลแห่งความรื่นเริงในคืนวันพระจันทร์เต็มดวง อันจะท�ำให้ ประเพณีลอยกระทงยังคงไว้ซึ่งสาระ คุณค่า ความงดงาม และแสดงถึงความ กตัญญตู อ่ สายน�้ำสืบไป 59

บรรณานุกรม กรมศลิ ปากร. กรมศิลปากร ปีที่ ๗๓. กรงุ เทพฯ: กรมศลิ ปากร, ๒๕๒๗. . นามานกุ รมขนบประเพณไี ทย หมวดประเพณรี าษฎร์ เลม่ ๒ (ประเพณี เทศกาล และวนั สำ� คัญ ทางพทุ ธศาสนา). กรุงเทพฯ: แอดวานซ์ วิช่นั เซอรว์ สิ , ๒๕๕๐. . ส�ำนักโบราณคดี. น�ำชมอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำ� แพงเพชร. พิมพ์ครง้ั ท่ี ๒. สุโขทัย: โรงพมิ พ์วิทยาคอมพวิ เตอร์ - ออฟ เซท, ๒๕๔๖. กระทรวงวัฒนธรรม. วัฒนธรรมสรรค์สร้าง เศรษฐกิจสร้างสรรค์. นครปฐม: รงุ่ ศลิ ปก์ ารพิมพ์ (๑๙๗๗), ๒๕๖๒. กระทรวงวฒั นธรรม. กรมส่งเสรมิ วัฒนธรรม. ลอยกระทง. กรุงเทพฯ: ส�ำนักงาน กจิ การโรงพิมพ์องค์การ สงเคราะห์ทหารผา่ นศึก, ๒๕๕๗. การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. “ข่าว: ผู้มาเยือน.” อนุสาร อ.ส.ท. ๑๘, ๕ (ธนั วาคม ๒๕๒๐): หน้า ๘๔. เขมชาติ เทพไชย, พูลศรี รัตนหิรัญ และร่ืนนภา รัตนพงศ์. “ชาวเล.” ใน สารานกุ รมวัฒนธรรมภาคใต้ เลม่ ๓. กรงุ เทพฯ: อมรินทรก์ ารพิมพ,์ ๒๕๒๙, หนา้ ๙๖๓ - ๙๗๒. จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชพิธีสิบสองเดือน. พิมพ์ครงั้ ที่ ๑๕. กรุงเทพฯ: องค์การคา้ ของคุรสุ ภา, ๒๕๒๗. นสิ า พมิ พิเศษ. “ผลกระทบจากการจดั เทศกาลลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ ใน เขตอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย จังหวัดสุโขทัย.” สารนิพนธ์ปริญญา ศิลปศาสตรบัณฑิต ภาควิชาโบราณคดี คณะโบราณคดีมหาวิทยาลัย ศลิ ปากร, ๒๕๕๑. ประชากิจกรจักร (แช่ม บุนนาค), พระยา. พงศาวดารโยนก. พิมพ์ครั้งท่ี ๖. กรงุ เทพฯ: โรงพิมพ์ร่งุ วัฒนา, ๒๕๒๕. 60

ประชุมจารึก ภาคที่ ๘ จารึกสุโขทัย. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๔๘. (คณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจัดพิมพ์เป็นที่ระลึกในโอกาสท่ีวันพระบรมราช สมภพครบ ๒๐๐ ปี วนั ท่ี ๑๘ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๔๗). พระโพธิรังสี. ค�ำแปลจามเทวีวงศ์ พงศาวดารเมืองหริปุญไชย. พิมพ์คร้ังที่ ๕. นนทบรุ ี: มหาวิทยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธิราช, ๒๕๕๕. พพิ ัฒน์ กระแจะจนั ทร์. “ลอยสะเปา ลอยประทปี ย่เี ป็งล้านนา.” ใน ลอยกระทง เรือพระราชพิธี วัฒนธรรมนำ�้ ร่วมราก, กรงุ เทพฯ: โรงพิมพ์อักษรไทย, ๒๕๕๘. หนา้ ๖๘ - ๘๒. ภิญโญ จิตต์ธรรม. “ลอยเคราะห์.” ใน สารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต้ เล่ม ๘. กรุงเทพฯ: อมรนิ ทร์การพมิ พ์, ๒๕๒๙, หนา้ ๓๑๓๕. มณี พยอมยงค์. ประเพณีสิบสองเดือนล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ ๕. เชียงใหม่: ส. ทรพั ยก์ ารพิมพ,์ ๒๕๔๗. รัตนปัญญาเถระ. ชินกาลมาลีปกรณ์. แสง มนวิทูร แปล. กรุงเทพฯ: ร�ำไทย เพรส, ม.ป.ป. (วดั พระแกว้ จงั หวดั เชยี งราย จดั พิมพ์ในวโรกาสท่สี มเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชด�ำเนิน ทรงยกช่อฟ้าเอกพระอุโบสถและทรงเปิด “โฮงหลวงแสงแก้วเฉลิม พระเกยี รติฯ” พทุ ธศักราช ๒๕๕๐). ศรีเลา เกษพรหม. “โคมคา้ ง.” ใน สารานกุ รมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนอื เล่ม ๓. กรงุ เทพฯ: มลู นธิ สิ ารานกุ รมวฒั นธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชิ ย,์ ๒๕๔๒, หนา้ ๑๒๔๒ - ๑๒๔๔. . “ล่องสะเพา.” ใน สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ เล่ม ๑๑. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, ๒๕๔๒, หนา้ ๑๘๕๐. . “ลอยกระทง.” ใน สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ เล่ม ๑๑. กรงุ เทพฯ: มลู นธิ สิ ารานกุ รมวฒั นธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชิ ย,์ ๒๕๔๒, หนา้ ๑๘๕๒ - ๑๘๕๓. 61

ศรเี ลา เกษพรหม. “ลอยกระทงสาย.” ใน สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ เล่ม ๑๑. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทย พาณชิ ย์, ๒๕๔๒, หน้า ๑๘๕๓ - ๑๘๕๔. ศรศี กั ร วลั ลโิ ภดม. “เผาเทยี นเลน่ ไฟ.” ใน สารานกุ รมสโุ ขทยั ศกึ ษา (เลม่ ๒ ผ - ฮ). นนทบุรี: มหาวทิ ยาลยั สุโขทยั ธรรมาธริ าช, ๒๕๓๙, หนา้ ๕ - ๖. สุจติ ต์ วงษ์เทศ (บรรณาธกิ าร). ไม่มีนางนพมาศ ไมม่ ลี อยกระทง สมัยสุโขทัย. พมิ พค์ ร้ังท่ี ๒. กรงุ เทพฯ: มตชิ น, ๒๕๓๙. สุรางรัตน์ บุษบรรณ. “เผาเทียนเล่นไฟ ประเพณีไทยสมัยสุโขทัย.” สารกรมศลิ ปากร ๘, ๑๑ - ๑๒. (พฤศจิกายน ๒๕๓๘): หนา้ ๒๙ - ๓๑. เสฐียรโกเศศ (นามแฝง). เทศกาลลอยกระทง. พระนคร: โรงพิมพระจันทร์, ๒๕๐๐. (พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพนายแม้นฟุ้ง เนียวกุล ณ เมรุวัดมกุฏกษตั ริยาราม ๑๖ พฤศจิกายน ๒๕๐๐). อนันต์ จันทร์ประสาท. “อานิสงส์ยี่เพง - ลอยประทีสโคมไฟ.” ใน สารานุกรม วัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ เล่ม ๑๕. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรม วฒั นธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชิ ย์, ๒๕๔๒, หน้า ๗๘๙๑ - ๗๘๙๒. อาพนั ชนติ ย์ ตปิ ยานนท.์ “ประเพณลี อยกระทง.” วทิ ยานพิ นธป์ รญิ ญาศลิ ปศาสตร บณั ฑิต คณะโบราณคดี มหาวิทยาลยั ศิลปากร, ๒๕๒๔. อดุ ม รุ่งเรืองศร.ี “ตง้ั ธมั มห์ ลวง.” ใน สารานกุ รมวฒั นธรรมไทย ภาคเหนือ เลม่ ๕. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, ๒๕๔๒, หนา้ ๒๓๔๐ - ๒๓๕๐. . “อานสิ งสป์ ระทีส/ประทปี .” ใน สารานุกรมวฒั นธรรมไทย ภาคเหนอื เล่ม ๑๕. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทย พาณชิ ย,์ ๒๕๔๒, หนา้ ๗๘๘๖. . “อานิสงสป์ ระทสี /ประทปี .” ใน สารานุกรมวฒั นธรรมไทย ภาคเหนือ เล่ม ๑๕. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทย พาณิชย,์ ๒๕๔๒, หนา้ ๗๘๙๐. 62

ที่มาของภาพ การท่องเท่ียวแห่งประเทศไทย อนุสาร อ.ส.ท. ส�ำนักพิพิธภณั ฑสถานแห่งชาติ สำ� นกั งานวัฒนธรรมจังหวดั กระบ่ี ส�ำนกั งานวฒั นธรรมจังหวดั เชียงใหม่ ส�ำนักงานวฒั นธรรมจังหวัดตาก สำ� นักงานวฒั นธรรมจงั หวดั สโุ ขทัย อทุ ยานประวัติศาสตรส์ โุ ขทัย กลุม่ เผยแพร่และประชาสัมพนั ธ์ กรมศิลปากร นายชิตพร พลู ประสิทธ์ิ นายทศพร ทองค�ำ นายปรญิ ญา สอนไว Chester Betty Library 63

ลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ สุโขทยั เมอื งมรดกโลก กระทรวงวฒั นธรรม จัดพิมพ์เผยแพร่ พทุ ธศักราช ๒๕๖๓ จำ� นวน ๓,๐๐๐ เล่ม ISBN : 978-616-543-690-8 ท่ปี รกึ ษา รฐั มนตรีว่าการกระทรวงวฒั นธรรม นายอิทธิพล คณุ ปลม้ื ปลัดกระทรวงวฒั นธรรม นางยุพา ทววี ฒั นะกจิ บวร อธิบดกี รมศิลปากร นายประทปี เพง็ ตะโก รองอธิบดกี รมศลิ ปากร นายพนมบตุ ร จันทรโชติ ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ นภาษาและวรรณกรรม กรมศลิ ปากร นายบุญเตือน ศรีวรพจน ์ คณะบรรณาธกิ าร นางสาวศกุ ลรตั น์ ธาราศกั ด์ิ นางสาวอิสรีย์ ธีรเดช นางสาวศิรริ ัตน์ ทวีทรัพย์ นายบัณฑติ ล่ิวชยั ชาญ นายทตั พล พูลสวุ รรณ นางสาวพลอยชมพู ยามะเพวัน ค้นคว้าเรียบเรียง นายบณั ฑติ ลว่ิ ชัยชาญ นางสาวฉตั ราภรน์ จินดาเดช นายชญานิน นุ้ยสนิ ธ์ ุ นายภวู นารถ สงั ข์เงิน นายชัยสทิ ธ์ิ ปะนันวงค ์ นางสาวรงุ่ นภา สงวนศักด์ิศร ี นางสาวพลอยชมพู ยามะเพวัน นางสาวกมลพรรณ บุญสุทธิ์ ภาพปก : งานลอยกระทง เผาเทียน เลน่ ไฟ จังหวดั สุโขทยั เอ้อื เฟือ้ ภาพโดยการทอ่ งเทยี่ วแหง่ ประเทศไทย ออกแบบและจัดพมิ พ์ บรษิ ทั รุง่ ศิลปก์ ารพิมพ์ (๑๙๗๗) จ�ำกดั โทรศพั ท์ ๐ ๒๑๑๘ ๓๕๕๕



กระทรวงวฒั นธรรม กรมศิลปากร