ธรรมที่เป็นเครื่องมือในการเดินทาง

ธรรใมนทกาเ่ี ปรเน ดเินคทรอื่ างงมือ



ร่วมเป็นเจ้าภาพ พมิ พ์ธรรมะเล่มนอ้ ยได้ท่ี หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปญั โญ โทร. ๐ ๒๙๓๖ ๒๘๐๐

รายช่ือหนงั สอื ธรรมะเล่มนอ้ ย ๑๒ เล่ม สำ� หรบั ปี ๒๕๕๕ ประกอบดว้ ย ๑. การมีอายุครบรอบปี...เป็นเช่นน้ันเอง ๒. สิ่งที่เป็นคู่ชีวิต ๓. มาฆบูชา วันน้ีเป็นการกระท�ำเพ่ือบูชาพระอรหันต์ ๔. ความถูกต้องของการศกึ ษา ๕. ความหมายและคณุ ค่าของ ค�ำว่า “ล้ออายุ” ๖. การท�ำงานน้ันคือการปฏิบัติธรรม ๗. เศรษฐศาสตร์ของชาวพุทธ ๘. พระธรรมในทุกแง่ทุกมุม ๙. มอื ขวาทำ� บญุ อยา่ ใหม้ อื ซา้ ยรู้ ๑๐. ปวารณา คอื เครอ่ื งหมาย แหง่ คนดี ๑๑. ประโยชน์ของความกตัญญู ๑๒. ภูมิต่างๆ และ แนวครองชีวติ ๑๒ เลม่ ส�ำหรับปี ๒๕๕๖ ประกอบด้วย ๑. ธรรมะเผดจ็ การ ๒. ความเปน็ ไปของจิต ๓. ความเขา้ ใจถกู เก่ียวกับศาสนา ๔. พุทธบริษัทไม่ต้องใช้ยาระงับประสาท ๕. ธรรมท่ีลูกของพระพุทธเจ้าควรปฏิบัติ ๖. การบวช คือการบังคับตัวเอง ๗. โทษที่เกิดเพราะไม่มีวินัย ๘. อย่าง นั้นเอง ๙. มะพร้าวนาฬิเกร์ ๑๐. ชีวิตโวหาร ๑๑. สติ ๑๒. สนั ทิฏฐิโก ๑๒ เลม่ สำ� หรับปี ๒๕๕๗ ประกอบด้วย ๑. ธรรมะท�ำไมกัน ๒. แผ่นดินรองรับร่างกาย ธรรมะรองรับ จิตใจ ๓. สิ่งท่ีเรียกว่ากิเลส ๔. ธรรมคือสิ่งจ�ำเป็นแก่มนุษย์ ส�ำหรับป้องกันและแก้ไข ๕. ส่ิงซึ่งเป็นอุปกรณ์แก่การเลิก อายุ ๖. ทุกส่ิงอยู่เหนือปัญหา ๗. รู้จักธรรมะให้ถึงที่สุด ๘. หลักธรรมท่ีทุกคนควรทราบ ๙. ธรรมท่ีเป็นเครื่องมือใน การเดินทาง ๑๐. ผลพลอยได้ท่ีเน่ืองถึงกันและกันในโลก ๑๑. ธรรมะคือหนา้ ท่ี

ธรรมที่เป็นเครอื่ งมือ ในการเดนิ ทาง โดย พุทธทาสภิกขุ ลำ� ดบั ที่ ๙ ประจ�ำปี ๒๕๕๗ www.bia.or.th

โอวาทลาสิกขาบทแก่ พระนวกะวัดชลประทานรังสฤษด์ิ ณ สวนโมกขพลาราม สุราษฎรธ์ านี บรรยายเม่ือวันที่ ๑๙ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๕๑๓ ผ้ถู อดค�ำบรรยาย คณุ นิรมล โชตชิ ัยสถิตย์ ผ้ตู รวจทาน คุณนภาพร ฮงึ วัฒนากลุ

ธรรมทเ่ี ป็นเครอื่ งมือ ในการเดินทาง การบรรยายสำ� หรบั ผทู้ จี่ ะลาสกิ ขาบท ในตอนนี้ จะไดพ้ ดู กันถงึ ธรรมะทเ่ี ปน็ เครอ่ื งมอื สำ� หรบั การเดนิ ทาง หรอื สำ� หรบั การทำ� การงาน หรือส�ำหรับการต่อสู้ในชีวิตนี้ก็ตาม นี่มันใช้ เครื่องมือรวมกันเพราะว่ามันเป็นเรื่องเดียวกัน เปน็ ส่ิงเดียวกัน ขอให้ทบทวนไอ้ขอ้ ความทแ่ี ล้ว มาถึงเร่ืองการบวชและการลาสึก ก็เพ่ือให้ได้ ๑

เรยี นรคู้ วามรทู้ จี่ ำ� เปน็ สำ� หรบั ฆราวาส แลว้ กอ็ อก ไปปฏบิ ัติ ให้ความเป็นมนุษย์น้นั ดที ่สี ุด เพื่อให้ ชวี ติ เปน็ การเดนิ ทางทด่ี ที สี่ ดุ เปน็ การทำ� การงาน ท่ดี ีทีส่ ดุ หรือว่าต่อสจู้ นชนะโลกทัง้ สามโลก คือ ท้ังโลกนี้ทั้งโลกอน่ื ทั้งโลกอุดร ทีนี้ส่ิงท่ีจะได้เป็นความรู้ออกไป มันก็ คือความร้ทู เ่ี ก่ยี วเนื่องกันอยู่ วา่ ไอช้ วี ติ น้ีมนั คอื อะไร จะต้องเพื่อประโยชน์อะไร หรือว่าจะท�ำ อย่างไร ส�ำเรจ็ ได้โดยวธิ ใี ด มนั เน่ืองๆ กันอยู่ กร็ ู้ แล้วชีวิตคือการเดินทางและการต่อสู้ในหน้าที่ ทีนี้ก็จะเหลืออยู่ว่าเดินอย่างไร ต่อสู้อย่างไร โดยเฉพาะ มันมีธรรมะอยู่ประเภทหนึ่งต้ังอยู่ ในลกั ษณะทเี่ ปน็ เครอ่ื งมอื ทจี่ ะตอ้ งใชใ้ นการเดนิ ทาง หรอื ในการตอ่ สใู้ นชวี ติ นี้ แตข่ อยำ�้ อกี สกั นดิ หนึ่งว่าไอ้เรื่องการเดินทางหรือการท�ำการงาน หรือการต่อสู้นี้มันเป็นเร่ืองเดียวกัน หรือสิ่ง ๒

เดยี วกนั เปน็ การเดนิ ทางนนั้ หมายความวา่ จาก ตำ�่ ไปหาสงู ดว้ ยการทำ� หนา้ ท่ีดว้ ยการทำ� การงาน ถูกต้องหมด และในการท�ำการงานน้ันย่อม เป็นการต่อสู้ ทั้งภายนอกและภายใน ต่อสู้ ภายนอกก็คือวา่ คู่แข่งขนั ซง่ึ เปน็ มนษุ ย์ดว้ ยกนั หรอื วา่ ในโลกนมี้ สี งิ่ รบกวนมาก ตอ่ สภู้ ายในกค็ อื ตอ่ สู้กับกิเลสของตัว ความเหลวไหลของตวั เอง เปน็ ต้น ฉะนน้ั เครอื่ งมอื สำ� หรบั ตอ่ สกู้ ค็ อื ธรรมะ ประเภทนี้ ซ่ึงในท่ีน้ีก็จะยกเอาธรรมะหมวด ที่ดีท่ีสุด ที่ส�ำคัญที่สุด เฉพาะเจาะจงท่ีสุดแก่ ฆราวาส คอื ธรรมะหมวดทเี่ รยี กวา่ ฆราวาสธรรม อยใู่ นหมวดทป่ี ฏบิ ตั ใิ น นวโกวาท คงจะเคยอา่ น เคยผ่านมาแลว้ จะจ�ำได้แลว้ ด้วยซำ้� ไป ปญั หาก็ เหลืออยู่ว่าจะเอามาใช้มันได้อย่างไร จะปฏิบัติ ใหไ้ ด้อยา่ งไรตามนัน้ ๓

ท่ีจริงไอ้ธรรมะน้ีไม่มีฆราวาส ไม่มี บรรพชิต ธรรมะส�ำหรับดับทุกข์ท้ังน้ัน แต่ถ้า จะกันเอามาเฉพาะท่ีมันเหมาะส�ำหรับฆราวาส มนั กไ็ ดพ้ วกหนง่ึ แตธ่ รรมะพวกนนั้ มนั กย็ งั ใชไ้ ด้ ส�ำหรับบรรพชิต หรอื ใช้ไดส้ �ำหรบั เรอ่ื งอ่นื ๆ ต่อ ไปอกี เชน่ มดี สกั เลม่ หนงึ่ คนหนงึ่ หรอื พวกหนง่ึ กใ็ ชไ้ ปอยา่ งหนงึ่ ใชไ้ ปอยา่ งหนง่ึ ไมเ่ หมอื นกนั ใช้ เปน็ อาวธุ กไ็ ด้ ใชเ้ ปน็ เครอ่ื งมอื กไ็ ด้ เพราะฉะนน้ั ธรรมะ ฆราวาสธรรม นกี้ บ็ รรพชติ กใ็ ชไ้ ด้ แตท่ นี ี้ เราจะพดู กันเฉพาะในแงท่ ี่ฆราวาสจะตอ้ งใช้ ฆราวาสธรรม แปลวา่ ธรรมสำ� หรับ ฆราวาส ทีน้ีชื่อบอกชัดอยู่แล้วว่าจ�ำเป็นแก่ ฆราวาส ไปจัดไว้เฉพาะส�ำหรับฆราวาสใน ความหมายอันหนงึ่ ระดับหนึ่ง มีอยู่ ๔ ขอ้ คือ สัจจะ –ความจริงใจ ทมะ –การบังคบั ตวั เอง ขันตี –ความอดกลนั้ อดทน จาคะ –สละสิง่ ที่ จะตอ้ งสละ ๔

โดยใจความสจั จะกค็ อื จรงิ ในการทวี่ า่ ต้ังใจจะท�ำ ลงมือท�ำ หรือท�ำอยู่ก็เรียกว่าจริง ฉะนั้นเป็นพระเป็นเณรนี้ก็บวชจริง เรียนจริง ปฏบิ ตั จิ รงิ ไดผ้ ลจรงิ เรยี กวา่ สจั จะ ตอ้ งมคี วาม จริงซึ่งกินความกว้าง จริงต่อตัวเอง จริงต่อ ผู้อน่ื จรงิ ต่อเวลา จริงตอ่ หน้าทกี่ ารงาน จรงิ ตอ่ อุดมคติของความเป็นมนุษย์หรือเกียรติของ ความเปน็ มนษุ ย์ นีก้ เ็ รยี กวา่ จรงิ ทั้งน้ัน ทนี ้ี ทมะ คอื การบงั คบั ใจ บงั คบั ตวั เอง ได้ คือบังคบั ใจได้ เรยี กกันทว่ั ๆ ไปว่าการบังคบั ตัวเอง จะเรียกว่าการข่มกาย ข่มใจ ข่มกิเลส ข่มอะไรกไ็ ดท้ งั้ น้นั ทนี ี้ภาษาท่ัวๆ ไปในโลกนีใ้ ช้ เรียกวา่ บงั คบั ตวั เอง การบังคบั ตัวเอง อันถัดไปก็คือ ขันตี ความอดกล้ัน อดทน หมายถึงรอได้คอยได้ด้วยความอดกลั้น อดทน กท็ �ำไปเรื่อย ทนทำ� ไปได้เรอ่ื ยไมเ่ ลิก ๕

ทนี ้อี นั สุดท้าย จาคะ คำ� น้ีแปลว่า สละ ออกไป บรจิ าค สงิ่ ใดไมค่ วรมอี ยใู่ นตนกต็ อ้ งเอา ออกไป ส่ิงใดควรบริจาคก็ต้องบริจาคออกไป รวมทงั้ วตั ถสุ ง่ิ ของดว้ ย และความรสู้ กึ คดิ นกึ นสิ ยั สันดานอะไรด้วย เป็นส่ิงที่ต้องบริจาคออกไป ถา้ มันไม่ควรจะมอี ย่ใู นตน น้ีเรียกว่ามีอยู่ ๔ ข้อ ทีนี้ก็ดูให้ดีว่า มันเนื่องกันอย่างที่มาแยกกัน ถ้าแยกกันมัน ท�ำงานไม่ไดด้ ี หรอื อาจจะล้มเหลวกไ็ ด้ เหมอื น โตะ๊ ๔ ขา ถา้ เอาออกสักขาหนง่ึ หรอื สองขามนั กไ็ มส่ ำ� เรจ็ ประโยชน์ ธรรมะ ๔ ขอ้ นกี้ เ็ หมอื นกนั ต้องไปดว้ ยกนั จงึ จะส�ำเรจ็ ประโยชน์ ฉะนั้นขอให้มองเห็นความสัมพันธ์กัน ว่า อันแรกที่สุดต้องต้ังต้นด้วยความจริงใจว่า เราจะท�ำอะไร เราเรียนมารู้ทั่วถึงแล้วเกี่ยวกับ อดุ มคตขิ องความเปน็ มนษุ ย์อะไรตา่ งๆน้ีเหมอื น ๖

ทเ่ี ราพดู กนั มาแลว้ สองครง้ั แลว้ ทนี เี้ หลอื แตจ่ ะ ต้ังใจจะท�ำตามนั้น จะเดินทางหรือว่าจะต่อสู้ ให้เต็มที่ คือเต็มตามอุดมคติท่ีเราหวัง เรียกว่า สัจจะ ตั้งสัจจะลงไปในการกระท�ำ ทีน้ีสัจจะนี้ อยไู่ มค่ อ่ ยจะไดถ้ า้ ไมม่ กี ารบงั คบั ตวั เอง ตวั สจั จะ ที่ไม่มีการบังคับตัวเองนั้นไปไม่รอด หรือว่าไป ได้คร่ึงๆ กลางๆ มันกล็ ะลายไปเสีย ต้องมกี าร บังคบั ตวั เองนี้ ชว่ ยให้ทำ� ไป ไม่ยอมแพ้ ไม่ยอม ถอยหลัง ไมอ่ ะไร บังคับให้มันทำ� ตามสัจจะอกี ทีหน่ึง ทนี เ้ี มอื่ ทำ� ไปดว้ ยการบงั คบั อยา่ งน้ี มนั เจ็บปวดหรือว่ามันต้องทน มันจึงมีขันตีเข้ามา คอื ตอ้ งทน ถา้ ไมท่ นมนั กบ็ งั คบั ไปไมไ่ ด้ เดย๋ี วมนั กเ็ ลกิ เพราะการบงั คบั นน้ั มนั เจบ็ ปวด ฉะนนั้ ตอ้ ง มีขันตี ความอดทนเข้ามาช่วยอดกล้ันต่อความ เจบ็ ปวด ทนี ค้ี วามอดกลน้ั นนั้ มนั มขี อบเขตจำ� กดั ๗

ถ้ามันเกินนักมันก็อดกลั้นไม่ไหว มันจึงมีการ ระบายออกไปอยู่เร่ือยๆ เหมือนกับลิ้นระบาย อะไรสกั อยา่ งหนงึ่ คอยระบายไปเรอ่ื ยพอใหท้ นไหว จงึ มจี าคะเขา้ มาเปน็ ขอ้ สดุ ทา้ ย นว่ี า่ ธรรมะ ๔ ขอ้ สัจจะ ทมะ ขนั ตี จาคะ น่ที อ่ งกนั ไวใ้ หด้ ี ถ้ารู้วา่ มันเปน็ อะไร แล้วรูว้ ่ามันเนือ่ งกันอย่างไร ทนี เ้ี ราจะพจิ ารณากนั ดโู ดยละเอยี ด ไอ้ สง่ิ แรกทจี่ ะมองเหน็ กค็ อื วา่ เรามสี ง่ิ เหลา่ นกี้ นั อยู่ หรือว่ารู้จักส่ิงเหล่านี้กันดี แต่แล้วมันไม่จริง นี่ ขอให้พวกคุณทุกคนนี่มองย้อนหลังไปแต่หน หลังท่ีเป็นมาแล้วแต่หนหลัง จะพบว่ามันขาด ในคณุ ธรรมเหลา่ น้ี สจั จะ มนั กไ็ มร่ อ้ ยเปอรเ์ ซน็ ต์ ไอบ้ งั คบั ตวั เองแลว้ กย็ งิ่ เหยาะแหยะๆ ไมเ่ อาจรงิ ขนั ตี กเ็ หมือนกนั มนั ทนแต่ปาก จาคะ น่ียง่ิ ไม่ สละ สละกเ็ พ่อื จะได้ของแลกเปลยี่ นอย่างนเี้ ขา ไม่เรียกว่าสละ ถ้าสละจริงก็ต้องเพ่ือจะบังคับ ๘

ข่มข่ีหรือละลายกิเลส ไม่ใช่ไปซื้อหาอะไรมา บ�ำรุงบำ� เรอตัว ขอให้พิจารณาดูให้ดีว่าต้ังแต่แล้วมา ตั้งแตจ่ ำ� ความไดม้ าจนบัดนี้ จนกอ่ นบวชนีแ้ ล้ว กม็ าบวชน้ี สงิ่ เหลา่ นเ้ี รามกี นั อยา่ งไร ผมพดู โดย ไมเ่ กรงใจว่า มีกนั อย่างใช้ไม่ได้ หรือไมจ่ รงิ ไม่มี อะไรมาทำ� ให้จริง มันกเ็ ลยไม่จรงิ มนั อยากระบุ ลงไปว่าส�ำหรับข้อที่หนง่ึ คอื สัจจะ น้ันมันกลาย เป็นเรื่องโกหกตัวเองไปเสียเร่ือย รู้จักอุดมคติ ของความเปน็ มนษุ ยแ์ ลว้ มนั กไ็ มป่ รารถนาจะทำ� โกหกตัวเอง มันไปตามใจตา หู จมูก ลิ้น กาย ความเอร็ดอร่อยทางเน้ือหนัง ยอมเสียอุดมคติ แก้ตัวไปต่างๆ นานาว่า อุดมคตินี้มันไม่มี ประโยชน์อะไร สู้ของไอ้เป็นช้ินเป็นดุ้นเป็น กอ้ นสดๆ รอ้ นๆ นไี้ ม่ได้ นม่ี นั กค็ อื โกหกตวั เอง เรียกตัวเองว่ามนุษย์แต่ไม่ท�ำอย่างมนุษย์ จริง หรือไม่จริงไปพิจารณาดู มันก็คือโกหกตัวเอง ๙

ทีน้ีมันละเอียดหรือสูงข้ึนไปก็เรียกตัว เองว่าพระ ถ้าไม่ท�ำอย่างพระ ก็ยังเห็นกันอยู่ หยกๆ วา่ เลน่ หวั หยอกเอนิ กันอยา่ งเด็กๆ อยา่ ง ฆราวาส ทเี่ ปน็ พระน่ี นมี่ นั พดู กนั ตรงๆ เปน็ พระ กไ็ มท่ ำ� อยา่ งพระนกี่ เ็ รยี กวา่ มนั กไ็ มจ่ รงิ คอื โกหก ตวั เอง นย่ี งั จะตอ้ งเปน็ อะไรอกี มาก จะเปน็ บตุ ร ที่ดีของบิดามารดา จะเป็นศิษย์ที่ดีของครูบา อาจารย์ ของสำ� นกั ศกึ ษา จะเปน็ พลเมอื งทด่ี ขี อง ประเทศชาติ จะเป็นสาวกที่ดีของพระพุทธเจ้า เหลา่ น้ี มนั วา่ แตป่ าก วา่ รกั บดิ ามารดากร็ กั แตป่ าก เคารพบิดามารดาก็เคารพแต่ปาก ไม่ถึง ๕๐ เปอร์เซ็นต์ของที่ควรจะรัก ที่ควรจะเคารพ เพราะไมม่ ใี ครมาทำ� อะไรไดอ้ ยา่ งกเ็ พราะวา่ บดิ า มารดากไ็ มไ่ ดม้ าเรยี กรอ้ งจจู้ พี้ ถิ พี ถิ นั ไอเ้ ดก็ ๆ น่ี ก็เหลวไหลและกไ็ ม่จริง น่ีโตป่านน้ีแล้ว บวชพระแล้ว จะสึก ๑๐

ออกไปแลว้ น่ี จะเปน็ บตุ รทดี่ ขี องบดิ ามารดากนั สักที ก็ดจู ะไมจ่ ริง เมอื่ นกึ เมอ่ื คดิ นก้ี ด็ ูจรงิ ตัง้ ใจ จรงิ แตพ่ อไปกระทบอะไรเขา้ มนั กเ็ ตลดิ เปดิ เปงิ มันเฉื่อยชาหรือเลอะเลือนไป ไม่จริง บุตรท่ีดี ตอ้ งยกบดิ ามารดาขนึ้ มาจากนรก คอื ความรอ้ น ใจทกุ ชนดิ ขอ้ นก้ี ต็ อ้ งจำ� ไวด้ ว้ ย เพราะคำ� วา่ บตุ ร นน้ั กแ็ ปลวา่ ผยู้ กบดิ ามารดาขน้ึ จากนรก คำ� ๆ นี้ มันแปลอย่างน้ัน ตามค�ำเดิม ความหมายเดิม ภาษาอินเดยี ทีนี้ นรกคือความร้อนใจทุกชนิด ทีนี้ บุตรน่ีต้องยกความร้อนใจของบิดามารดาออก ไปเสียทุกชนิด เด๋ียวนี้กลับจับบิดามารดาใส่ ลงไปในความร้อนใจอย่างน้ันอย่างนี้ ก็คือจับ บดิ ามารดาใส่นรก มันกเ็ ปน็ บุตรไปไมไ่ ด้ เพยี ง เท่าน้ีมันก็ไม่จริงเสียแล้ว เราไม่ยอมตามความ ประสงค์ของบิดามารดา เราเอาความต้องการ ๑๑

ของเราเป็นใหญ่ น่ีเป็นตัวอย่างของการที่เรียก ว่าไม่จริง ไม่มีสัจจะหรือไม่มีความจริง หลอก ตวั เองวา่ เปน็ ศษิ ยท์ ีด่ ขี องครบู าอาจารย์ ว่าเปน็ พลเมอื งทดี่ ีของประเทศชาติ เปน็ สาวกที่ดีของ พระพทุ ธเจา้ นกี้ เ็ ลน่ ตลกอยเู่ รอ่ื ย นโ้ี ดยสว่ นใหญ่ มนั เปน็ อยา่ งน้ี ทีนี้โดยส่วนท่ีมันเฉพาะเจาะจงลงไป อย่างเช่นว่าเราจะต้องท�ำอะไร มีหน้าท่ีอย่างไร เราก็ไม่ค่อยจะจริงต่อหน้าที่ ต่อความหมาย ตอ่ อดุ มคติหน้าทนี่ นั้ ๆ ถงึ คราวทเ่ี ราจะต้องเป็น เองบ้าง ทีน้ีเราจะเป็นบิดามารดาเองบ้าง เป็น ครูบาอาจารย์เองบ้าง เป็นเองบา้ ง กไ็ มจ่ ริงอีก ผลสดุ ทา้ ยพวกคุณแม้แต่จะละการสูบบุหรี่ คณุ กท็ �ำไม่ได้ เพราะมกี ารโกหกตวั เอง เพราะฉะน้ันพระพุทธเจ้าท่านยกเอา ขอ้ สจั จะนมี้ าเปน็ ขอ้ แรกเปน็ จดุ ตง้ั ตน้ วา่ จะตอ้ ง ๑๒

ซอ่ื สตั ยต์ อ่ อดุ มคติ ตอ่ หลกั การ ตอ่ อะไรทจี่ ะตอ้ ง ทำ� นนั้ จะตอ้ งอธษิ ฐาน รวบรวมกำ� ลงั ใจทงั้ หมด ทัง้ ส้ินมาตง้ั สจั จอธิษฐานว่าเราจะท�ำอะไร มันมี อะไรก่อี ย่างทต่ี อ้ งท�ำ อะไรเปน็ เร่ืองใหญ่ อะไร เป็นเร่ืองเล็ก ชีวิตคือการต่อสู้ คือการเดินทาง คือการงานนี้ก็เป็นเรื่องใหญ่ ต้องให้มันส�ำเร็จ ตามนัน้ เพราะในโลกน้ีจะตอ้ งมที รพั ย์ มยี ศ มี ไมตรี อย่างท่ีว่าน้ีต้องมีให้ได้ เรื่องโลกหน้าก็มี จติ ใจสงบรำ� งบั กต็ ้องมใี ห้ไดเ้ หมอื นกัน ฉะน้ันไปช�ำระสะสางไอ้เร่ืองความ หลอกตัวเอง โกหกตัวเองน้ีกันเสียทุกๆ ท่าน ทุกๆ คน คิดบัญชีมันดูตั้งแต่ต้นจนปลายมา ตั้งแต่ต้นจนบัดน้ีมัน มันมีความเหลวไหล ไม่ จริงต่อตัวเอง หลอกตัวเองมาอย่างไรบ้าง มัน คงจะจรงิ บา้ ง มนั มสี ว่ นจรงิ บา้ งดว้ ยความจำ� เปน็ หรอื ความหวงั ความอยากอะไรอยู่ แตม่ นั ไมจ่ รงิ ๑๓

ทง้ั หมด มันมสี ่วนโลเล ด้วยอ�ำนาจของกเิ ลสซ่ึง เปน็ เหตุใหแ้ ก้ตวั ใหบ้ ิดพลิ้ว มันกฉ็ ลาดในการ ท่ีจะหาเหตุผลมาแก้ตัว หลอกตัวเองแล้วก็มัน กห็ าเหตุผลมาให้เห็นว่าไม่ได้หลอกตวั เอง น่คี อื อปุ สรรค นค่ี อื ขา้ ศกึ คอื พญามาร คอื ศตั รขู อ้ แรก ต้องรบให้มันชนะ ต้องฆ่ามันใหต้ ายดว้ ยธรรมะ ท่เี รยี กว่า สัจจะ –ความจรงิ ใจ ถา้ จะจำ� แนกดว้ ยรายละเอยี ดมนั มากนะ จรงิ ตอ่ เวลา จรงิ ตอ่ บคุ คล บคุ คลอน่ื จรงิ ตอ่ เวลา จริงต่อหน้าที่การงาน จริงต่ออะไรก็ตาม และ จริงตอ่ ตวั เอง คอื มันมาสำ� คญั ท่ีสุด มารวมอยทู่ ่ี จริงต่อตัวเอง ถ้าไม่จริงต่อตัวเองแล้วอย่างอ่ืน มันเหลวหมดน่ะ ที่เรียกว่าจะตรงต่อเวลา จริง ต่อเวลา ต่อการงาน ต่อบุคคลอื่นน้ันมันเหลว หมด มนั ต้องจรงิ ต่อตวั เองก่อน นี่มาสรุปอยู่ท่ีว่าจริงต่อตัวเอง ถ้าจะ ๑๔

พูดให้เพราะก็ว่าจริงต่ออุดมคติของความเป็น มนุษย์ของตัวเอง มนุษย์ควรจะได้อะไรบ้าง ก็ เปน็ อยา่ งไรบา้ ง ตอ้ งใหม้ นั ไดต้ ามอดุ มคตนิ นั้ จงึ จะเรยี กวา่ ซอื่ ตรงตอ่ ตวั เอง ทนี ม้ี นั กไ็ มก่ ลา้ โกหก คนอ่ืน ไมก่ ล้าโกงเวลา ไมก่ ลา้ บดิ พลว้ิ ไม่กลา้ อะไรตา่ งๆ หมด จึงตอ้ งจ�ำคำ� วา่ ตรงตอ่ ตัวเอง ไวด้ ว้ ย ซง่ึ มนั คอ่ นขา้ งจะยากเพราะวา่ เมอ่ื ตวั เอง เปน็ ตวั เองแลว้ ใครจะมาดา่ มาวา่ มาเตือน มนั กไ็ ม่มี มันก็เลยโกหกตัวเองไดง้ า่ ย ถา้ เราโกหกผู้ อ่นื เพอื่ นมันกด็ ่าเอา หรอื วา่ ไม่ตรงตอ่ เวลาเราก็ ไปไมท่ ันรถไฟอยา่ งน้ี เป็นต้น นี้มันมีไอ้เหล่านี้มันบังคับ แต่ว่าไอ้ เร่ืองตรงต่อตัวเองสิมันไม่มีอะไรมาบังคับมัน นอกจากธรรมะช้ันสูง คือความเป็นผู้ดี ความ เปน็ ผมู้ ธี รรมะเทา่ นน้ั ทจ่ี ะมาตกั เตอื นหรอื จะมา ลงโทษใหเ้ สยี ใจ ใหล้ ะอาย ทนี เี้ มอ่ื เกดิ ไมล่ ะอาย ๑๕

ไมก่ ลวั ไมเ่ สยี ใจตวั เองกล็ ม้ ละลาย ขอใหม้ หี ริ ิ มี โอตตปั ปะ ใหม้ ากพอสำ� หรบั จะซอื่ ตรงตอ่ ตวั เอง เป็นขอ้ แรก สจั จะทง้ั หลายมารวมอยทู่ สี่ จั จะตอ่ ตวั เอง น้เี ปน็ จดุ ตั้งตน้ ขอให้เหลียวดไู ปรอบๆ วา่ มีสัจจะกันอยู่ที่ตรงไหนบ้างในโลกนี้ มากน้อย เท่าไร มันมีแต่เล่นตลกหลอกลวงกัน กระท่ัง หลอกลวงตัวเองเป็นทส่ี ดุ เรยี กว่าโลกน้ีมนั ขาด ธรรมะ มันจึงเป็นโลกท่ีเดือดร้อนระส่�ำระสาย เป็นโลกนรก ไม่มีความจริงต่อกันและกัน ไม่มี ความจรงิ ตอ่ ตวั เอง ทนี สี้ ำ� หรบั ฆราวาสเรานตี่ อ้ ง จรงิ ตอ่ ตวั เองสำ� หรบั ทำ� หนา้ ทกี่ ารงาน หรอื การ เดินทางตามแบบท่ีว่าจะต้องเดินอย่างไร ท่ีเรา พูดกันแลว้ ในคร้ังทแ่ี ลว้ มา แล้วทีน้ีก็ดูต่อไปในข้อท่ีสอง ทมะ ท.ทหาร และ ม.มา้ อ่านวา่ ทะ-มะ คำ� ๆ น้ีมนั ๑๖

แปลว่าข่ม ก็คือข่มใจบังคับจิตใจ บังคับตัวเอง ค�ำว่าจิตใจ ค�ำว่าตัวเองน่ีแทนกันได้ บังคับจิต ก็คือบังคับตัวเอง บังคับตัวเองก็คือบังคับท่ีจิต คำ� ว่าบงั คับตวั เองคือบังคับจิตของตวั เอง ไม่ให้ ทำ� อะไรไปตามการบงั คับนนั้ ข้อน้ีก็ต้องการ การกระท�ำท่ีถึงที่สุด อกี เหมอื นกนั พระพุทธภาษติ กม็ ีอยู่ชัดวา่ “จง บังคับตัวเองให้ถึงขนาดมาตรฐานเดียวกันกับ ท่ีควาญช้างฉลาดบังคับช้างท่ีตกน�้ำมัน” คุณ ต้องฟังค�ำว่าควาญช้างที่ฉลาดและก็ช้างที่ตก น�้ำมนั มนั มคี วามหมายอย่างไร ไม่ใชค่ วาญชา้ ง ธรรมดา ไม่ใช่ชา้ งธรรมดา แล้วมันจงึ เปน็ ศลิ ปะ หรอื วา่ เปน็ การกระทำ� ทม่ี นั รนุ แรงมาก กเ็ ปรยี บ จติ เหมอื นชา้ งตกนำ้� มนั ไมใ่ ชช่ า้ งธรรมดา เพราะ วา่ จิตนม้ี ันเหมอื นกับสตั วป์ า่ สัตว์ท่ีจับมาจากป่าใหม่ๆ เอามาขังไว้ ๑๗

เฉยๆ ก็ดูไม่มีพษิ สงอะไร แต่พอไปแตะตอ้ ง ไป บังคบั ไปผกู ไปมัด ไปฝกึ แล้วก็มันต่อต้านทันที มนั กเ็ ลยตงึ ตงั ขน้ึ มา เปน็ อนั ตรายขน้ึ มา จติ จงึ ถกู เปรยี บดว้ ยชา้ งทต่ี กนำ�้ มนั กม็ นั บา้ มนั จะเอาแต่ เรื่องของมัน ไม่ฟังเสียงใคร เพราะฉะนั้นการ บงั คบั นนั้ กต็ อ้ งโดยบคุ คลทฉี่ ลาด เมอื่ เปน็ ควาญ ช้างท่ีถึงขนาดมีความรู้ ความสามารถ มีอาวุธ มีเคร่ืองมืออะไรดี ก็บังคับช้างที่ตกน้�ำมันได้ นสี่ ำ� หรบั เรากลายเปน็ วา่ แยกออกเปน็ สองคนแลว้ เราคนเดยี วถกู แยกออกเปน็ สองคน คอื จติ ดวงหนง่ึ ทเ่ี ป็นจติ เหมอื นกบั สัตวป์ า่ และ จติ อีกดวงหนง่ึ ก็เหมอื นกบั วา่ คนทีจ่ ะฝกึ บงั คบั ไอ้สัตว์ป่าน้ัน น่ีจะงงๆ จะเข้าใจยากกันตอนนี้ แหละว่า จิตมันมีดวงเดียวแล้วมันจะเล่นตลก เลน่ ละครสองบทสองบาทไดอ้ ยา่ งไร ๑๘

เรื่องเกี่ยวกับจิตนี้ไปศึกษากันเป็น พิเศษหรือไว้พูดกันคราวอ่ืน แต่ให้รู้ว่าถ้ามันมี การกระทำ� หรอื การฝกึ ฝนอยา่ งใดมาก อยา่ งนน้ั แหละมนั จะมกี ำ� ลงั มาก แลว้ มนั กจ็ ะขม่ ขไี่ อท้ มี่ นั มีก�ำลังน้อย ฉะน้ันเราถึงอบรมจิตด้วยวิธีต่างๆ ท่ที า่ นวางไว้ จะเรยี กว่ากรรมฐานหรอื วปิ ัสสนา อะไรกต็ ามใจ แตม่ นั เปน็ วธิ ฝี กึ ฝนอบรมจติ สว่ น ทใ่ี ห้เป็นไปในทางน้ี ทางขวา สมมติว่าทางขวา มากเข้า มากเข้า มากเข้า มันก็มีอ�ำนาจที่จะ ควบคมุ การปรงุ แตง่ ของจติ ทจี่ ะเอยี งไปทางซา้ ย คือทางเลว ทางต่�ำได้มากกว่าหรือได้ก่อนกว่า ฉะน้ันจิตดวงเดียวจึงท�ำหน้าที่ได้ทั้ง สองอยา่ ง คือฝ่ายดกี ไ็ ด้ ฝา่ ยชว่ั กไ็ ด้ ฝา่ ยสงู ก็ได้ ฝา่ ยตำ่� กไ็ ด้ ถา้ เราอบรมไอธ้ รรมชาตฝิ า่ ยสงู มาก มนั กเ็ คยชนิ แตท่ จ่ี ะสงู ฉะนนั้ มนั จงึ เกยี ดกนั ออก ไปเสียได้ซึ่งฝ่ายต่�ำหรือท�ำลายฝ่ายต่�ำไปเสียได้ ๑๙

ไม่ให้มันหือขึ้นมาได้ เรียกว่าฝ่ายสูงมันชนะ นี่ อาการอยา่ งนคี้ อื อาการทเ่ี รยี กวา่ บงั คบั หรอื ขม่ จติ นไ้ี วอ้ ยา่ งสดุ เหวย่ี งเหมอื นกบั ควาญชา้ งทข่ี ม่ ชา้ ง ตกน้�ำมัน คอื มสี ติสมั ปชญั ญะ รักษาภาวะหรอื สมรรถภาพของจติ ทฝ่ี กึ ไวใ้ นฝา่ ยสงู ใหม้ นั จรงิ จงั เมอ่ื คณุ คดิ วา่ คณุ จะละบหุ รี่ จะทง้ิ บหุ รี่ ตัง้ สัจจะลงไปแลว้ ทีน้ีมาสกั คร่หู น่งึ คณุ คงเง่ยี น บหุ รี่ เอาละ ทีนมี้ ันกม็ กี ารตอ่ สู้ จะเอาอะไรมา บงั คบั ไอค้ วามรสู้ กึ ทเ่ี งย่ี นบหุ ร่ี ทมี่ นั จะไปหลอก ตัวเอง เลิกล้มความคิดท่ีจะไปสูบบุหรี่ คุณไป ศึกษาข้อน้ีให้เข้าใจ มันก็จะเข้าใจค�ำว่า จิตที่ อบรมดีแล้วมันจะบังคับจิตท่ีไม่ได้รับ ท่ีฝ่ายต่�ำ ไดอ้ ยา่ งไร ท่ีเป็นฝ่ายต�ำ่ นี่เราต้องสร้างจิตชนิดท่ีเป็นความจริง รกั ษาอดุ มคตจิ รงิ แลว้ กบ็ งั คบั ใหม้ นั นกึ ถงึ อยแู่ ต่ ฝา่ ยนนั้ ดงั นน้ั มนั จะตอ้ งมวี ธิ อี บรมฝกึ ฝนจติ ตาม ๒๐

สมควรแมว้ า่ เปน็ ฆราวาส หดั บงั คบั ตวั เองบงั คบั จิตน่ีให้เต็มที่เหมือนกับพระที่จะบรรลุมรรคผล นิพพานโดยเร็วเหมือนกัน บังคับให้ท�ำแต่สิ่งที่ ควรท�ำ แต่ส่ิงทถี่ กู ต้อง อย่างเฉยี บขาด เหมอื น กบั การบงั คบั ขา้ งนอก เชน่ ครบู งั คบั ศษิ ย์ พอ่ แม่ บงั คับลกู เดยี๋ วน้ีจติ บงั คบั จติ เรยี กว่าเราบงั คับ จิต มนั เนอ่ื งกันอย่กู ับสจั จะ เพราะฉะนั้นสัจจะ มันจะคอยกระตุ้นให้บงั คับและการบังคับก็เพื่อ จะหล่อเลี้ยงสัจจะไว้ สัจจะมนั ก็จะคอยกระตุน้ การบังคบั ไวอ้ กี มนั ช่วยกันและกนั อยา่ งนี้ ทีนี้ก็ไปถึงอันที่สามคือ ขันตี –ความ อดทน กินความกว้างไปถึงว่าเราอดทนได้ใน ระยะยาว รอได้ คอยได้ แมเ้ ปน็ ระยะยาว เปน็ ปี เป็นสิบปีอะไรก็คอยได้ ทนได้ ความหมาย มันเป็นอย่างน้ัน ทีน้ีคนเข้าใจขันตีเป็นเร่ือง เบ็ดเตล็ดเล็กน้อย อดกล้ันอดทนอะไรนิดๆ ๒๑

หนอ่ ยๆ กม็ าอวดดีอวดเดน่ วา่ เราเป็นคนอดทน ที่จริงยังไม่รู้ว่าตัวเองยังไม่ได้อดทนกี่มากน้อย ท้ังในโรงเรียนก็มักจะสอนกันแต่ว่า ทนล�ำบาก ตรากตร�ำเจ็บใจ น้ีมันก็ยังไม่หมด ทนล�ำบาก คือเม่ือท�ำการงานแล้วมันล�ำบาก หรือเจ็บไข้ มันล�ำบาก ทนตรากตร�ำนี่มันก็ต้องทนความ เจบ็ ปวด ทนไอค้ วามหนาวความรอ้ นอะไรตา่ งๆ ทนเจ็บใจเม่ือเขาด่าว่า ก็ทนได้ไม่โกรธ คนสบ ประมาทก็ทนได้ไม่โกรธ นี้ก็เรียกว่าการอดทน เป็นขันตี ถกู แล้ว เมื่อล�ำบากเหน็ดเหนื่อยก็ทนได้ เม่ือ เจบ็ ไขก้ ท็ นได้ เมอ่ื ถกู เขาสบประมาทกท็ นได้ แต่ ว่าการอดทนเพียงเท่านี้มันยังไม่เก่ง มันก็ต้อง อดทนใหถ้ งึ ขนาดทเี่ รยี กวา่ การบบี คน้ั ของกเิ ลส เราทนการบีบคั้นของกิเลสได้เป็นระยะยาวจึง จะเรียกว่าอดทนที่แท้จริง ค�ำว่า อธิวาสนขันตี เลง็ ถึงการอดทนตอ่ การบบี คน้ั ของกเิ ลสท้งั นั้น ๒๒

คณุ คิดวา่ จะเลิกสูบบุหรี่ มีสัจจะแลว้ ก็ มี ทมะ บงั คบั ตวั เองใหเ้ ลกิ นพ้ี อเลกิ เขา้ มนั เงยี่ น มนั กก็ ระสบั กระสา่ ยเหลอื ประมาณ นค่ี อื การบบี ค้ันของกเิ ลส ร้จู กั ก็ดี ถา้ กิเลสมันจะบงั คับใหไ้ ป เลกิ เลกิ ความตงั้ ใจไปสบู บหุ รกี่ นั ใหม่ หรอื วา่ จะ ไม่ไปดูหนังบังคับตัวไม่ให้ไปดูหนัง ความอยาก จะไปดหู นงั นน้ั คอื กิเลส มันก็บีบคนั้ ใหไ้ ปดูหนงั ใหจ้ นได้ ถา้ เราทนการบบี คนั้ ของกเิ ลสไมไ่ ด้ เรา กส็ ูบบุหรอี่ ีก เราก็ไปดหู นังอีก หรอื ไปท�ำอะไรท่ี เปน็ อบายมขุ อกี นกี่ ว็ า่ การบบี คนั้ ของกเิ ลส ไมใ่ ช่ เขา ไมใ่ ชม่ ใี ครมาดา่ วา่ หรอื ไมใ่ ชม่ กี ารเจบ็ ไขเ้ จบ็ ปวด แดดเผาลมพดั มนั เปน็ เรอ่ื งการบบี คนั้ ของ กเิ ลสทม่ี อี ยใู่ นจติ ใจ เราตอ้ งทนได้ หรอื วา่ สกู้ นั ได้ กบั พญามารตัวน้ี คนเราทนไมไ่ ด้ หรอื วา่ ทนไดแ้ ตไ่ มเ่ ปน็ ระยะยาวน้ีก็เท่ากับทนไม่ได้ เพราะบางอย่าง ๒๓

ต้องทนเป็นระยะยาว ฉะน้ันคนจะท�ำมาหากิน จะทำ� กสกิ รรม ทำ� สวนอยา่ งนก้ี ต็ อ้ งทนระยะยาว กว่าสวนท่ีท�ำมันจะให้ผล ถ้าทนไม่ได้มันก็เลิก ไปขโมยดีกวา่ ไปคอรปั ชั่นดีกว่า ขา้ ราชการทน รอคอยไม่ได้ก็คอรัปช่ันดีกว่า เร่ืองทนไม่ได้น่ัน แหละคอื ทำ� ใหไ้ อท้ ี่ตงั้ ต้นไวด้ ีเหลวหมด ตงั้ ใจไว้ ดีแล้วเดินมาตงั้ ครง่ึ ตงั้ ค่อนน่ี ถ้าไปเกิดทนไมไ่ ด้ ตอนสดุ ทา้ ยนกี้ ล็ ม้ ละลายเหมอื นกนั มนั ตอ้ งทน กนั ไดต้ ลอดเรอื่ งตลอดราว ตอ้ งการทจ่ี ะตอ้ งทน ทีนี้ฆราวาสนี่มันจะต้องตั้งตัวจนมี ทรพั ย์ มยี ศ มไี มตรอี ยา่ งทวี่ า่ แลว้ มนั ยงิ่ ตอ้ งการ ระยะยาว กว่าจะมีทรัพย์มากพอ มีทรัพย์แล้ว กว่าจะมีเกียรติยศช่ือเสียงมากพอ และกว่าจะ มีคนรักรอบด้านนี้มันก็ต้องทน ทนท�ำไป คน โบราณเขาสอนไว้อย่างท่ีเราไม่ยอม ไม่ค่อยจะ เช่ือหรือดูถูก คือเขาพูดส้ันๆ ว่าอุตส่าห์ท�ำไป ๒๔

เถอะเท่านี้ ก็เห็นว่าเป็นค�ำสอนที่เล็กๆ น้อยๆ ค�ำสอนเด็กเล่น อุตส่าห์ท�ำไปเถอะมันดีเอง แหละ ผมได้รับค�ำตักเตือนอย่างน้ีจากคนเฒ่า คนแก่ กระทงั่ จากพระมหาเถระทร่ี กั ใครเ่ อน็ ดผู ม ทา่ นไมเ่ คยใหค้ ำ� สงั่ สอนอะไรมากไปกวา่ ประโยค สนั้ ๆ นี้ว่า อุตสา่ หท์ ำ� ไปเถอะมนั ดีเองแหละ นี่หมายความว่าเม่ือเรามีสวนโมกข์ ใหมๆ่ กำ� ลงั เรมิ่ กจิ การสวนโมกข์ คณะธรรมทาน ใหมๆ่ น้ี พระเถระผเู้ ฒา่ บางองคค์ ดิ วา่ ผมอาจจะ เลิกล้มความต้ังใจเพราะสู้ไม่ไหว อุตส่าห์เตือน กนั แต่เพยี งเท่าน้ี น่ีผมกเ็ อามาเตอื นพวกคุณอกี วา่ อตุ สา่ หท์ ำ� ไปเถอะมนั ดเี องแหละ มแี ตค่ ณุ ทน ไมไ่ ด้ ท�ำไปเถอะน่ีมันทนไมไ่ ด้ มนั จะเอาเดีย๋ วนี้ มนั จะเอาเรว็ ๆ มันจะเอาเอร็ดอร่อยในทางวตั ถุ ทางเนือ้ ทางหนัง ไม่เอาอุดมคตเิ สียแลว้ ก็ไมม่ ี การอดทนในระยะยาว ๒๕

ฉะน้ันจะต้องรู้จักอบรมจิตใจอีก ไม่มี อะไร อบรมจติ ใจใหม้ นั ทนได้ เมอื่ เราอบรมจติ ใจ ให้บังคับตัวเองได้ และอบรมจิตใจให้มันทนได้ ทนไปถา้ ทนได้ กม็ เี คลด็ อยวู่ า่ ใหร้ สู้ กึ สนกุ ในการ ทนกันเสียบ้าง คือว่าดึงเอาความเคารพนับถือ ตัวเองเข้ามาช่วย ว่าพอเราท�ำอะไรในลักษณะ ท่ีเราเห็นว่ามนั ถกู ตอ้ ง เราควรจะมีความอิม่ อก อม่ิ ใจวา่ เรากม็ อี ะไรดี และเราเคารพตวั เองไดว้ า่ มีอะไรดี อันนี้มันจะช่วยให้ทนได้ หรอื ให้มนั ยิ้ม ได้ หรือให้มันสนุกในการทน ไม่ใช่ว่าเราจะไป ยนิ ดปี รดี าพอใจตอ่ เมอื่ ไดล้ าภ ไดย้ ศ ไดช้ อื่ เสยี ง ได้อะไรต่างๆ เหล่าน้ัน นั่นจะท�ำให้ทนไม่ได้ เราจะตอ้ งยนิ ดเี มอ่ื ไดท้ ำ� เมอื่ ไดท้ น เมอ่ื ได้ลงมือท�ำและได้ทน ไดอ้ ดทนอยูน่ ี่เราจะยินดี จะพอใจว่าเป็นการได้ที่ดี แล้วก็นับถือตัวเอง เคารพตัวเอง ยกมือไหวต้ วั เองวา่ มันอตุ ส่าห์ทำ� ๒๖

มาได้ถึงขนาดนี้เชียวนะ ในการอดกล้ันอดทน หรืออะไรกต็ าม นี่ผมพูดนี่ก็เพ่ือให้คุณไปทบทวน ทดสอบดูว่าคุณเคยท�ำกันอย่างนี้รึเปล่า ที่แล้ว มาแต่หลัง ถ้าไม่เคยท�ำก็จะต้องเตรียมตัวท่ีจะ ท�ำแล้ว เพราะว่าต่อไปน้ีมันต้องออกไปเผชิญ โลกให้ดีกว่าที่แล้วมา มีเหตุการณ์บังคับหลาย อยา่ งและโดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ กค็ อื วา่ ไอส้ งั คมเขา จะไมใ่ ห้อภัยแก่เราแลว้ ถา้ เราไปทำ� ผิดทำ� พลาด เพราะเราได้บวชแล้ว เขาถือว่าคนบวชแล้วรู้ แล้ว ท�ำอะไรผิดไม่ได้แล้ว ไม่เหมือนเมื่อก่อน ยังไม่ได้บวชได้เรียนท�ำอะไรผิดบ้างก็ไม่ค่อยจะ ถือสาอะไร แตน่ บ่ี วชเรียนแลว้ สกึ ออกไปทำ� ผดิ อะไรกไ็ มย่ อมแลว้ จะชหี้ นา้ วา่ บวชเสยี ผา้ เหลอื ง แล้ว นั่นแหละเตรียมตัวให้ดีที่จะมีความจริงใจ มีการบงั คับตัวเอง มีความอดทน ให้เขาเหน็ ว่า ๒๗

มันประกอบอยู่ด้วยคุณธรรมเหล่านี้จริงๆ เขา จะยกมอื สาธกุ ารวา่ ไม่เสียทีที่ไดบ้ วช ทีน้ีอนั สุดท้าย จาคะ –บรจิ าค นีใ่ ชก้ ับ ส่ิงของก็ได้ ข้าวของเงินทองอะไรก็ตามท่ีเป็น วัตถุ บรจิ าคออกไป น้กี ็บริจาคความร้สู ึกคดิ นึก นิสยั สนั ดานเลวๆ ออกไป กต็ ้องบรจิ าคออกไป ถ้ามันมีอะไรเป็นความเลวอยู่ในตัวต้องบริจาค ออกไป นสิ ยั เลวๆ สันดานเลวๆ ทเี่ พงิ่ มาจบั ได้ เดย๋ี วนว้ี า่ อา้ ว นม่ี นั นสิ ยั เลวนห่ี วา่ กต็ อ้ งบรจิ าค ออกไป นเ้ี รยี กบรจิ าคไอส้ ง่ิ ทเ่ี ปน็ นามธรรมไมใ่ ช่ วตั ถุ ละเว้นความชัว่ นก่ี เ็ รยี กว่าบรจิ าคความชั่ว ออกไป ละเวน้ นิสยั สันดานท่เี คยประพฤตเิ ลวๆ เช่นสูบบุหรี่น้ี นิสัยนี้เลว อ้าว บริจาคออกไป ไม่ใช่เอาบุหรี่ไปเท่ียวแจกคนอ่ืนนะ ไม่ใช่อย่าง นน้ั เรียกวา่ จะละการสูบบุหร่ี ท้ิงบุหร่ี สละบหุ ร่ี ๒๘

ทีนี้ จาคะ หรือบริจาคน้ีจึงใช้ได้เป็น ความหมายรวมๆ กนั วา่ บรจิ าคส่งิ ท่ีไมค่ วรเอา ไว้ ค�ำแปลท่ดี ที ีส่ ดุ ของค�ำๆ นี้คอื บริจาคส่งิ ทไี่ ม่ ควรจะมีอยู่หรือเอาไว้ เงินส่วนนี้ถ้าไม่บริจาค ออกไป มันจะท�ำให้คนน้ันเลวลงมาก คือเป็น คนข้เี หนียวเป็นคนเหน็ แกต่ วั จดั เมอื่ เหตกุ ารณ์ มนั อยใู่ นสถานะทค่ี วรชว่ ยเหลอื กนั ดว้ ยเงนิ ดว้ ย ของ ดว้ ยแรงอะไรก็ตาม คนนีม้ นั ยงั ไม่ชว่ ย มัน ยังไมบ่ ริจาค ดงั น้ันเราถอื ว่าไอเ้ งนิ ส่วนนี้คอื เงนิ ที่เอาไว้ไม่ได้ คือเงินที่ต้องบริจาค ถ้าขืนเอาไว้ เราจะเปน็ คนเลว คือขเ้ี หนียวเกนิ ไป เหน็ แก่ตวั เกินไป ฉะน้ันเราจึงบริจาคเงินน้ีให้คนขอทาน บ้าง ให้การกุศลที่สูงข้ึนไปตามล�ำดับๆ ในเม่ือ ควรจะบริจาค ให้ถือว่าเงินน้ันเอาไว้ไม่ได้ ถ้า ขืนเอาไว้มันท�ำให้เราเลว ให้เป็นคนเห็นแก่ตัว ก็บรจิ าคมนั ออกไป คือบรจิ าคเงนิ น้นั ๒๙

ทีน้ีดูให้ดีบริจาคเงินน้ันไม่ใช่บริจาค แตเ่ งนิ มนั บรจิ าคความเห็นแก่ตัว บรจิ าคความ ตระหน่ีขี้เหนียวออกไปด้วย น่ันคือบริจาคข้าง ใน บริจาคข้างนอกคือเงินหรือของ ให้สุนัขกิน ใหแ้ มวกนิ อะไรกต็ ามใจ มนั บรจิ าคของขา้ งนอก ทนี ้ขี า้ งในก็คือบรจิ าคความเห็นแก่ตัว จนไม่ให้ ใครกิน จนไม่เอ็นดูเมตตาปราณีใครเสียเลยนี่ มันเลวมาก กเ็ ลยบรจิ าคความเห็นแกต่ ัว ความ ข้ีเหนยี วออกไปด้วย นี้มนั ก็เรยี กวา่ เนื่องกัน ทีน้ีที่มันยังมีอีกไกลไปกว่าน้ันก็คือว่า นสิ ัยเลวๆ สนั ดานเลวๆ นี้ จะต้องตงั้ ปณธิ านที่ จะละมัน ยกตวั อย่างมาแล้ว แลว้ ๆ เล่าๆ เชน่ การสบู บหุ รี่ ไอเ้ รอื่ งนมี้ นั เปน็ เรอ่ื งไมม่ ปี ระโยชน์ ขืนเอาไวท้ �ำใหเ้ ราเลวลง เปน็ คนไม่มี ไมม่ ที มะ ไม่มีความรู้สึกผิดชอบช่ัวดี เพราะฉะนั้นก็เห็น อยู่ว่า บุหรี่มันไม่มีประโยชน์แล้วท�ำไมเราต้อง ๓๐

ไปเป็นทาสมัน จนต้องไปซ้ือหามาสูบแล้วเป็น ทาสมนั ทำ� อยา่ งนน้ั มนั เปน็ คนไมร่ จู้ กั ผดิ ชอบชวั่ ดี ไมร่ จู้ กั ถูก ไม่รู้จกั ผิด ฉะนน้ั สันดานหรอื นสิ ัย อนั นตี้ อ้ งละออกไป แมว้ า่ จะเคยสบู บหุ รมี่ าแลว้ ตงั้ สบิ ปี ยี่สบิ ปี นี่เขาเรียกว่าบริจาคสิ่งที่ควรบริจาค ออกไปเสียจากจิตใจ อย่าเอาไว้ในจิตใจ จริต หรือนิสัยท่ีเลวน้ัน สันดานท่ีเลวนั้นจะต้องสละ ออกไป ต้องมกี ารไขออกระบายออกอยา่ งนอ้ี ยู่ เรื่อยๆ ไป เราจึงจะรักษาหลักต่างๆ ไว้ได้ ไม่ น้ันจะมีความกดดันมากจนเรียกว่าทน ทนไม่ ไหว จรงิ ใจอยไู่ มไ่ หว บงั คบั ตวั เองไมไ่ หว อดกลนั้ ทนไม่ไหวเพราะมันมีความกดดันในส่วนนิสัย สนั ดานมนั มากเกนิ ไป ชว่ ยแกไ้ ขมนั ทกุ อยา่ งทกุ ทางเป็นการระบายออกไป ระบายออกไปเล็กๆ น้อยๆ ทุกๆ วิถีทางที่มันจะระบายไอ้ความชั่ว ๓๑

หรอื นสิ ัยเลวออกไปได้ ถ้านั้นอยา่ อย่าเหน็ เปน็ ของเล็กน้อยในการท่ีจะสงบจิตสงบใจไหว้พระ สวดมนตภ์ าวนาเชา้ ๆ เย็นๆ ก่อนนอนอะไรกนั บา้ ง มันกเ็ ปน็ เครื่องช่วย ระบายนสิ ยั เลวๆ ออก ไป แล้วกส็ รา้ ง หิริ โอตตัปปะ ขนึ้ มา น่ีคุณคิดว่าเร่ืองเหล่าน้ีเป็นเรื่องพ้น สมัยแล้ว เป็นเรื่องของคนโง่เง่า หรือเป็นเร่ือง ของปู่ย่าตายายท่ีพ้นสมัยแล้ว ในการท่ีจะมา ไหวพ้ ระสวดมนตบ์ า้ ง เชา้ ๆ เยน็ ๆ หรอื มานง่ั นกึ รำ� พงึ ถึงสงั ขาร อนจิ จัง ทุกขัง อนัตตาบา้ ง อยา่ เขา้ ใจผดิ วา่ นมี้ นั ไมม่ ปี ระโยชนห์ รอื พน้ สมยั แลว้ หรือว่ามันไมเ่ กย่ี วกับเรา เพราะวา่ นนั่ แหละคอื ไอร้ เู ลก็ ๆ ทจ่ี ะเปดิ ไขระบายไอน้ สิ ยั สนั ดานเลวๆ ออกไปเรอ่ื ยๆ ทลี ะเลก็ ทลี ะนอ้ ยมนั จะไดม้ เี หลอื ความกดดนั นอ้ ย แล้วเราจะทนได้ ไอเ้ รือ่ งที่เรา จะต้องทนนม่ี ันจะทนได้ ๓๒

ทีนี้ค�ำว่า จาคะ บริจาคส่ิงที่ไม่ควรมี อยใู่ นตนออกไปเสยี จากตนนมี้ คี วามหมายกวา้ ง มาก นบั ตง้ั แต่ใหเ้ งนิ ใหข้ อง ช่วยเหลือผู้อนื่ จน กระท่งั ให้ไอค้ วามเห็นแกต่ วั ทุกชนิด สละความ เหน็ แกต่ วั ทกุ ชนดิ ความโง่ ความเขลา ความหลง ความมัวเมาต่างๆ นี้ต้องสละออกไป นี่ จาคะ คำ� นม้ี นั กวา้ งอย่างน้ี ไม่ใช่เพียงแต่ว่าให้ของ ให้ นั่นให้นี่แก่กัน แล้วจะเป็นจาคะข้ึนมา นั้นมัน เปน็ เรอ่ื งคา้ ขาย เอาเงนิ ไปซอื้ ความรกั อยา่ งนมี้ นั ไม่ใช่จาคะ เอาเงินไปจ้างเขามาเป็นพรรคพวก ของเรานมี้ นั ไมใ่ ชจ่ าคะ ไมใ่ ชก่ ารใหท้ าน เปน็ การ ลงทนุ เพอื่ ผลกำ� ไร แมท้ สี่ ดุ แตว่ า่ ไปทอดกฐนิ ไป ท�ำบุญให้ทานอย่างนั้นอย่างน้ีเพ่ือจะได้สวรรค์ วิมาน อย่างนี้ก็ไม่ใช่จาคะ เป็นการค้าขายเอา ก�ำไรเกินควร อย่างงมงาย บริจาคเงินท�ำบุญ ออกไปจรงิ แตม่ นั ไมล่ า้ งความตระหน่ี มนั ไมล่ า้ ง ๓๓

ความเห็นแก่ตัว เพราะมันหวังว่าจะได้สวรรค์ วิมานอะไรเป็นก�ำไรมหาศาล น่ีมันไม่ละความ เหน็ แก่ตวั ไมล่ ะความตระหน่อี ย่างนี้ มนั ไดเ้ ป็น จาคะ แล้วก็ท�ำบุญนี้ออกไปนี้เพื่อผู้อ่ืน จะไป ทอดกฐินหรือจะไปทำ� อะไรกต็ าม สงิ่ ทบี่ รจิ าคไปนนั้ ขอใหม้ นั เปน็ ไป เปน็ ประโยชนแ์ กผ่ อู้ น่ื เถอะ เราจะไมย่ อมรบั เอาอะไร เลย ก็แล้วน่ีเราจะได้มากท่ีสุด คือได้ท�ำลาย ความเหน็ แกต่ วั ไม่เอาอะไรเลยนัน้ ได้มากทสี่ ดุ ค�ำพูดนี้ฉลาดเกินไปกว่าท่ีคนสมัยนี้จะเข้าใจได้ เพราะวา่ คนสมยั นมี้ นั มวั เมาแตจ่ ะเอาแตไ่ ดท้ าง วัตถุ คนโบราณเขาพดู วา่ ไอ้ไมเ่ อาอะไรเลยน่นั แหละจะได้ จะได้หมด เพราะว่าเมื่อเราไม่เอา อะไรเลยหมายความวา่ เราไม่เห็นแกต่ ัว เรากไ็ ด้ ธรรมะสูงสุดคือความไม่เห็นแก่ตัว ถ้าบริจาค ส่ิงของอะไรออกไปก็ขอให้เป็นประโยชน์แก่ผู้ ๓๔

อนื่ เถอะ อยา่ มานกึ ถงึ เรา อยา่ มาเกย่ี วกบั เราเลย บรจิ าคไป สมมติว่าไปทอดกฐินนี่ ให้เงินนั้นมัน ไปเป็นประโยชน์แก่การสร้างวัดสร้างวา สร้าง การศึกษา สรา้ งหม่คู ณะสงฆ์ทด่ี ี มศี าสนาเปน็ ที่ พึง่ อยใู่ นโลก ให้สตั ว์โลกทัง้ หลายมคี วามสขุ เถิด เราอย่านึกเอาอะไร น่ันแหละจะได้มากและได้ สงู สดุ คงเป็น จาคะ ทแ่ี ท้จรงิ ในท่ีน้ี คือมันสละ ออกไปจรงิ ๆ ไม่ใช่ลงทนุ คา้ หากำ� ไรเกนิ ควร ฉะนั้น จาคะ ที่แท้ก็ต้องสละไอ้ความ รู้สกึ เลวๆ นีไ้ ป เลวๆ สันดานเลวๆ โดยเฉพาะ ความเหน็ แกต่ วั นน้ั ตอ้ งสละออกไป กท็ ำ� ทกุ อยา่ ง ทกุ ทางท่ีจะท�ำลายความเห็นแก่ตัว เมื่อข้ีเกียจ กข็ ยนั เสยี มนั จะทำ� ลายความเหน็ แกต่ วั เมอื่ มนั จะไปเที่ยวสนุกสนานอบายมุขก็หยุดเสียเพื่อ ท�ำลายความเห็นแก่ตัว ไหว้พระสวดมนต์เพื่อ ๓๕

ท�ำลายความเห็นแก่ตัวเพราะว่ามันข้ีเกียจ ไม่ อยากท�ำ มันจะท�ำเพื่อท�ำลายความเห็นแก่ตัว จะท�ำไปแต่ในทางท่ีตรงกันข้ามต่อความเห็น แก่ตัว อะไรเป็นความเห็นแก่ตัวเราจะท�ำอย่าง ทางตรงกันข้ามเรอ่ื ย อย่างประชดมนั เลย นจี่ งึ จะเปน็ จาคะในท่นี ี้ น่ีเราพูดกันถึง ฆราวาสธรรม ๔ ข้อ ในฐานะที่เป็นตัวธรรมะบริสุทธิ์ ก่อนๆ เวลา มันมีจ�ำกัด ให้เรารู้จักไอ้สิ่งท้ัง ๔ นี้อย่างถูก ต้อง เกี่ยวข้องกับเราอย่างไร เป็นความส�ำเร็จ หรือความล้มเหลวอย่างไรเสียก่อน แล้วเราจึง จะศกึ ษาให้มนั จำ� กดั เข้าไป ลงไป ทเ่ี รยี กกนั วา่ ประยกุ ต์ แลว้ เอาธรรมะนมี้ าใชไ้ ดอ้ ยา่ งไร พดู กนั ใหเ้ หน็ ชดั ยิ่งขน้ึ ไปอกี ในทนี่ ้กี ็ขอใหท้ กุ คนนีจ่ �ำค�ำพดู ๔ ค�ำนี้ ของพระพุทธเจ้าไว้วา่ สัจจะ ทมะ ขนั ตี จาคะ ๓๖

นเี้ ปน็ ธรรมะสำ� หรบั ฆราวาสโดยตรง ถา้ ไมเ่ ชอื่ ก็ จงไปถามสมณพราหมณ์ ครบู าอาจารยเ์ หลา่ อนื่ ดูทีว่า ยังมีธรรมะไหนอีกบ้างท่ีเหมาะส�ำหรับ ฆราวาสยงิ่ ไปกวา่ ธรรมะ ๔ อยา่ งนี้ พระพทุ ธเจา้ ทา่ นตรสั อยา่ งน้ี เมอ่ื ฆราวาสมธี รรมะ ๔ อยา่ งน้ี แลว้ จะแกป้ ญั หาตา่ งๆ ไดห้ มด สจั จะ ทมะ ขนั ตี จาคะ เป็นพระเครือ่ งรางแขวนไวท้ ่คี อ ให้ท่คี อ ของเรามี สจั จะ ทมะ ขนั ตี จาคะ เปน็ สญั ลกั ษณ์ ท่ีแขวนไว้ มีความจริง และบังคับให้ได้ แล้วก็ ทนได้ แมจ้ ะต้องทนในระยะยาว และก็ระบาย ความกดดันต่างๆ ออกอยเู่ สมอ ทนได้ เรยี กวา่ ฆราวาสธรรม ๔ อยา่ ง เจาะจงไวส้ ำ� หรบั ฆราวาส โดยเฉพาะอย่างน้ี เราจะได้พูดกันถึงที่ใช้เป็น เครื่องมอื อยา่ งไรโดยละเอยี ดในวันต่อไป นกี้ ็หมดเวลาสำ� หรับวนั น้ี. ๓๗

ฆราวาสธรรม แปลวา ธรรมสำหรับฆราวาส ทนี ้ีชอื่ บอกชดั อยแู ลว วาจำเปนแกฆราวาส ไปจดั ไวเฉพาะสำหรับฆราวาส ในความหมายอันหนึง่ ระดับหนึง่ มอี ยู ๔ ขอ คอื สัจจะ –ความจริงใจ ทมะ –การบังคับตัวเอง ขนั ตี –ความอดกล้นั อดทน จาคะ –สละสง่ิ ทจี่ ะตองสละ สมทบพิมพ ๘ บาท