คู่มือเลือกชนิดพรรณไม้เพื่อปลูกป่าป้องกันอุทกภัย

ปน แถ Albizia lucidior (Steud.) I. C. Nielsen วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-MIMOSOIDEAE) ชื่ออน่ื โคนา้ํ (ราชบุร)ี ; จะแข หรือ สะแข (ภาคเหนอื , ภาค ตะวันออกเฉียงเหนือ); ตังแข (ราชบุรี); แทงแข, พญารากขาว (อุตรดิตถ); ติแข (เลย); แถ, ปนแข (ภาคเหนือ); นางแหง, พฤกษ (กาญจนบุร)ี ลักษณะวิสยั ไมเ นอ้ื แขง็ ปานกลาง โตเร็ว ไมผ ลดั ใบ ขนาด กลางถงึ ขนาดใหญ ตน สงู ไดประมาณ 40 ม. เปลือกคอ นขา งเรียบ สเี ทา มีชอ งอากาศมาก ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คญั ใบประกอบแบบขนนก สองช้นั กา นชอใบมตี อ ม แขนงยอยเรียงตรงขา ม 1–3 คู ใบยอย เรียงตรงขาม 2–7 คู รปู ไขห รือรูปขอบขนาน ผวิ เกลยี้ ง ชอดอกแบบ ชอ แยกแขนง ออกตามซอกใบใกลป ลายกง่ิ ชอ ดอกยอ ยแบบกระจกุ แนน สขี าว กลบี เล้ยี งเชอื่ มติดกันรูปถว ย ปลายแยก 5 แฉก มขี น ประปราย กลีบดอกเชื่อมติดกันรูปกรวย ปลายแยก 5 แฉก มีขน ประปราย เกสรเพศผจู าํ นวนมาก ผลเปน ฝก แบนบาง รปู ขอบขนาน ยาว 10–30 ซม. แหงแลวแตก เมล็ดกลมแบน เขตการกระจายพนั ธุ อินเดยี เนปาล จีน พมา ลาว กมั พชู า เวยี ดนาม ไทย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ข้ึนใน ปา ดบิ แลง ปา ดบิ แลง กงึ่ ปา ดบิ เขา และปา ผลดั ใบผสม โดยเฉพาะตาม ชายปาแทบมุกภาคของประเทศ ยกเวนภาคใต ระดับความสูงไมเ กิน 1,200 ม. ประโยชน ไมเนือ้ ออ น ใชทาํ ฟน เพาะเลีย้ งคร่ังไดดี การขยายพันธุ เพาะเมลด็ เพาะงาย อัตราการงอกสงู ขอ แนะนํา เปน ไมเ บกิ นํา โตเรว็ เปน พชื ตระกลู ถ่วั ท่ชี วยปรบั ปรุงดนิ ขนึ้ ไดด ใี นทีค่ อนขางช้นื หรอื ชายนํา้ เรอื นยอดคอนขา งแนน ใหร มเงาไดด ี เหมาะสําหรบั ปลกู ในพน้ื ที่ตนน้ําลําธารรว มกับไมเนอ้ื แขง็ โตชา หลายชนิดของปา ผสมผลัดใบ ขอ มลู เพม่ิ เติม ตนไมเมอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 4 (2) (1985) 44

พฤกษ Albizia lebbeck (L.) Benth. วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-MIMOSOIDEAE) ชือ่ อน่ื กา มปู, ชงุ รุง, กะซึก, คะโก (ภาคกลาง); กา นฮงุ (ชยั ภมู )ิ ; คางฮุง (อดุ รธาน,ี มหาสารคาม); จาขาม (ภาคเหนอื ); จามจุรี, จามรี, วึก (กรุงเทพฯ); ตุด (ตาก); ถอนนา (เลย); พญากะบุก (ปราจนี บุรี); มะขามโคก, มะรุมปา (นครราชสมี า) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ น้ือแขง็ ปานกลาง โตเรว็ ผลดั ใบ ขนาด กลางถงึ ขนาดใหญ สงู ไดป ระมาณ 30 ม. เปลอื กเรยี บหรอื ขรขุ ระ สนี ํา้ ตาลเขม มชี องอากาศสนี ้ําตาลทว่ั ไป ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคัญ ใบประกอบแบบ ขนนกสองช้ัน แขนงยอ ยเรยี งตรงขา ม 2–4 คู ใบยอยเรียงตรง ขาม 4–9 คู รูปขอบขนานแกมไขกลับ ปลายใบกลม โคนใบ เบ้ียว ชอดอกแบบชอกระจุกแนน สีขาว ออกตามซอกใบใกล ปลายกง่ิ แตล ะชอ มดี อกยอ ยทมี่ ขี นาดใหญท สี่ ดุ หนงึ่ ดอกอยู ตรงกลาง ดอกมีกลิ่นแรง กลีบเลี้ยงรูประฆงั ปลายแยกเปน 5 แฉก กลบี ดอกสีขาวแกมเหลอื ง เชือ่ มตดิ กันรปู กรวย ปลายแยก 5 แฉก เกสรเพศผจู าํ นวนมาก ผลเปน ฝก แบน รปู ขอบขนาน ยาว 15–35 ซม. แหง แลวแตก มี 6–12 เมลด็ เขตการกระจายพันธุ เขาใจวามีถิ่นกําเนิดในแอฟริกา แพรกระจายในธรรมชาติทั่วไปท่ีอินเดีย เนปาล ปากีสถาน บังคลาเทศ พมา ลาว กัมพูชา เวียดนาม ไทย มาเลเซีย อินโดนเี ซีย ออสเตรเลยี การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขนึ้ ทว่ั ไปในปา ผลดั ใบผสม ปา เตง็ รงั และปา ดบิ แลง ทว่ั ประเทศ หรอื ตามรมิ ลาํ ธาร ระดบั ความสงู ไมเ กนิ 800 ม. ออกดอกประมาณเดอื นมนี าคม ผลแกป ระมาณเดอื นพฤศจกิ ายน คา งตน ไปจนถงึ เดือนมนี าคม ประโยชน เนอ้ื ไมใ ชก อ สรา ง เครอ่ื งมอื กสกิ รรม เครอ่ื งเรอื น ไมฟ น เปลอื กใหน าํ้ ฝาดสาํ หรบั ฟอกหนงั เมลด็ และเปลอื ก มรี สฝาดเปน ยาสมาน แกร ดิ สดี วงทวาร ทอ งรว ง โรคกลากเกลอื้ น และโรคเรอ้ื น ใบมสี รรพคณุ เยน็ ดบั พษิ ลวกรบั ประทาน เปน ผัก ใชเลี้ยงสัตว ฝกและเมล็ดมพี ษิ สําหรบั สตั วเ ล้ียงถากินในปรมิ าณมาก ดอกมกี ลนิ่ แรง ดึงดดู ผึง้ ไดด ี การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ ฝก ถกู แมลงเจาะทาํ ลายไดง า ย เมลด็ เปลอื กแขง็ กอ นนาํ ไปเพาะตดั ปลายหรอื นาํ ไปลวก นาํ้ รอ นแลว แชน าํ้ เยน็ ประมาณ 24 ชว่ั โมง เพม่ิ อตั ราการงอกไดส งู กวา รอ ยละ 70 เมลด็ เกบ็ ไวไ ด 2–4 ป แตอ ตั ราการงอกจะลดลง ขอแนะนํา เปน ไมเ บิกนํา โตเรว็ ชอบแสงแดดจัด ขน้ึ ไดดใี นพน้ื ทเ่ี สอ่ื มโทรม ชวยปรับปรุงดิน สามารถแตกหนอ ไดดี หลังอายุ 1 ป มีความทนทานสงู แตไมค อยทนไฟ หกั โคน ไดงา ย แมลงปกแขง็ บางชนดิ ชอบทาํ ลายระบบรากและเปลอื ก ระบบรากคอ นขางตืน้ จงึ ควรปลูกผสมผสานกบั ไมโ ตเรว็ และโตชาปาผลัดใบ ผสมไดห ลายชนิดท่มี รี ะบบรากลกึ ขอมูลเพิม่ เตมิ ไมท ี่มีคา ทางเศรษฐกิจของไทย ตอนที่ 3 (กรมปา ไม, 2526); ตน ไมเ มืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (3) (1998); Flora of Thailand Vol. 4 (2) (1985) 45

พพี าย Elaeocarpus lanceifolius Roxb. วงศ ELAEOCARPACEAE ชอื่ อ่ืน กระบกหิน (นครราชสมี า); ดอกสรอ ย (ภาคตะวันออกเฉยี ง เหนอื ); มะมนุ , มุน, ยาขบงู (ภาคเหนอื ) ลักษณะวสิ ัย ไมเ นื้อแขง็ โตคอ นขา งเร็ว ไมผลดั ใบ ขนาดกลางถึง ขนาดใหญ สูงไดประมาณ 30 ม. เรอื นยอดเปน พมุ กลมทบึ โคนตนเปน พพู อน เปลือกเรียบ สีน้ําตาลปนชมพู ไมหนุมตน มหี นาม ลักษณะทางพฤกษศาสตรท ่ีสาํ คัญ ใบเรยี งเวยี น รูปใบหอกหรอื รปู ไขกลบั ยาว 8–20 ซม. ปลายใบแหลมยาว ขอบใบจักฟน เลอ่ื ย ใบแก กอ นรว งสแี สด ใบเกลย้ี ง ชอ ดอกแบบชอ กระจะ ยาว 7–10 ซม. ดอก สขี าว มีกลิ่นหอม กลบี เลยี้ งและกลีบดอกมีจาํ นวนอยางละ 5 กลีบ กลีบ ดอกสั้นกวากลีบเลี้ยงเล็กนอย ขอบจักชายครุย เกสรเพศผู 15 อัน จานฐานดอกจัก 5 พู แตล ะพูแยกเปน 2 พู ตน้ื ๆ รงั ไขม ีขน ผลแบบผล ผนังชน้ั ในแข็ง ทรงรี ยาว 3–4 ซม. สุกสแี ดงคล้ํา เมลด็ แข็ง เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดยี เนปาล จนี ตอนใต พมา ลาว กมั พชู า เวยี ดนาม ไทย คาบสมทุ รมลายู อนิ โดนีเซีย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขน้ึ ตามปา ดบิ แลง ใกลแหลงน้ํา ปาดิบช้ืน ปาดิบเขา และปาชายน้ํา ระดับความสูงจนถึง ประมาณ 1,200 ม. ออกดอกเดือนกรกฎาคม–สิงหาคม ติดผลเดือน กนั ยายน–เมษายน ประโยชน ไมเ น้อื แขง็ ใชในการกอสราง ผลเปนอาหารของสัตวปา ลําตนตม นํา้ ดืม่ แกผ ดิ สาํ แดง การขยายพันธุ เพาะเมลด็ แยกเอาเนอ้ื และกระเทาะชน้ั หุมเมลด็ ทแ่ี ขง็ ออกโดยแชใ นนาํ้ 1 คนื ใสถ งุ พลาสตกิ รดั ปากถงุ แลว หมกั ไวใ นกองปยุ อนิ ทรยี กลางแดด และคอยตรวจดูวามกี ารงอกหรือไม เน่อื งจากมีอตั ราการงอกตํา่ ประมาณรอยละ 25 อาจจะใชเ วลา งอกประมาณ 1 เดอื นหรือนานถึง 2 ป ควรยา ยกลา ออนลงภาชนะปลกู ทันทที ่เี มล็ดงอก ขอแนะนํา เปน ไมท่ชี อบแสงแดดและความชุม ช้นื โดยเฉพาะในปาดบิ เขา ปา ดบิ ชืน้ หรอื ปา ชายน้าํ เหมาะสาํ หรับฟน ฟสู ภาพปาตนน้าํ ในพืน้ ทส่ี งู เมลด็ ใชเวลาการงอกนาน ในระยะกลา ไมจ ะโตชา และจะโตเรว็ ใน ระยะไมห นมุ ควรปลกู ผสมผสานกบั ไมโ ตเรว็ ในปา ดบิ เขา เชน กาํ ลงั เสอื โครง กลว ยษี และกอ ชนดิ ตา ง ๆ ขอ มลู เพม่ิ เตมิ ตน ไมเ มอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); เมลด็ และกลา ไมย นื ตน : เพอื่ การฟน ฟปู า ในภาคเหนอื ของประเทศไทย (หนว ยวจิ ยั การฟน ฟปู า , 2543); Flora of Thailand Vol. 2 (4) (1981); Flora of China Vol. 12 (2007) 46

โพบาย Balakata baccata (Roxb.) Esser วงศ EUPHORBIACEAE ชอื่ อน่ื กระดาด, ขา วเยน็ (แพร) ; มะดคี วาย, สลดี ง, สลนี ก (เชียงใหม) ; เมี่ยงนกคอ (อดุ รธานี) ลักษณะวสิ ัย ไมเนือ้ ออน โตเรว็ ไมผลัดใบ ขนาดกลาง ถึงขนาดใหญ สูงไดกวา 30 ม. เปลือกเรียบ ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรทส่ี าํ คัญ ใบเรยี งเวียน รปู ไข ยาว 8–22 ซม. แผน ใบดา นลางมีปุมเล็ก ๆ กระจายตามขอบ ใบ ชอ ดอกออกตามซอกใบใกลป ลายกง่ิ หรอื ปลายกงิ่ ยาว 5–12 ซม. ใบออ นสแี ดง ดอกขนาดเลก็ แยกเพศรว มตน กลบี เลย้ี ง 2 กลบี ไมมีกลบี ดอก ดอกเพศผอู ยูสวนบนของชอดอก ออก เปนกระจกุ ส้ัน ๆ เกสรเพศผู 2 อนั ดอกเพศเมียอยูดา นลา ง ยอดเกสรเพศเมียแยกเปน 2 พู ผลแบบผลมีเน้ือหน่ึงถึงหลาย เมล็ด กลม ๆ เสน ผา นศูนยกลางประมาณ 1 ซม. ผลสุกมนี วล สีแดงอมมวงถงึ ดํา มี 1–2 เมล็ด สีดาํ เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดยี บงั กลาเทศ พมา จนี ตอนใต ลาว กัมพชู า เวยี ดนาม ไทย มาเลเซีย อนิ โดนีเซยี การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขนึ้ ใน ปาผลัดใบผสม ปาดิบแลง ปาดิบเขา และปาดิบชื้น และมักพบตามชายปาหรือปาเส่ือมโทรม ท่ัวทุกภาคของประเทศ สําหรับในปา ผลัดใบผสมจะพบตามริมลําธาร ระดับความสงู จนถงึ ประมาณ 1,800 ม. ผลแกเ ดอื นพฤษภาคม–ธันวาคม ประโยชน ไมเน้ือออน ความแข็งแรงทนทานนอย ใชในการกอสรางชั่วคราว ดามเครื่องใช หีบ ลังไม ไมอัด ผลเปน อาหารของสตั วเลี้ยงลกู ดวยนมขนาดเล็กและนก การขยายพันธุ เพาะเมลด็ โดยแกะเนอ้ื หมุ เมลด็ ออก แชเ มลด็ ไวใ นนาํ้ ประมาณ 2–3 วนั ตากใหแ หง อตั ราการงอก คอ นขา งตาํ่ เพาะใตแ สงราํ ไรหรอื กลางแจง ได กลา ไมเ ปราะบาง ควรใชค วามระมดั ระวงั ในการเคลอ่ื นยา ย หา มตดั แตง ราก ขอ แนะนํา เปนไมเ บกิ นํา ชอบข้นึ ในทีช่ ้นื และมีแสงแดดจัด ทนตอไฟปา ไดพ อสมควร เหมาะสาํ หรบั ปลูกฟน ฟูตน นาํ้ ในปา ดิบแลง ปาดิบช้ืน และปาดิบเขา ทรงพุมมใี บหนาแนนใหรม เงา สรา งใบใหม ทิ้งใบเกา จาํ นวนมากและรวดเร็ว ปกคลมุ วชั พืชและใหค วามชมุ ช้ืนไดด ี เหมาะตอ การปลกู เปน ไมพ ่ีเล้ยี งใหแ กไมเน้ือแข็ง โตชาหลายชนดิ ขอ มูลเพม่ิ เติม พรรณไมตนของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรปาไม, 2542); ตน ไมเ มอื งเหนอื (ไซมอน และ คณะ, 2543); PROSEA No. 5 (3) (1998); Flora of Thailand Vol. 8 (1) (2005); Flora of China Vol. 11 (2008) 47

มะกอกนํ้า Elaeocarpus hygrophilus Kurz วงศ ELAEOCARPACEAE ช่อื อื่น สารภีน้าํ (ภาคกลาง); สมอพพิ า ย (ระยอง) ลักษณะวิสัย ไมเนื้อแข็งปานกลาง โตเร็ว ไมผลดั ใบ ขนาดเล็กถงึ ขนาดกลาง สูงไดป ระมาณ 15 ม. ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ่ีสาํ คญั ใบเรียงเวียน รปู ไขก ลับ ยาว 6–12 ซม. (ขนาดคอนขา งเลก็ กวา ชนดิ อืน่ ๆ ในสกลุเดียวกนั ) ขอบใบจักซฟี่ น แผนใบเกลย้ี ง มกั มขี นทซี่ อกเสน แขนงใบ ใบแกก อ นรว งสแี ดง ชอ ดอก ออกตามซอกใบยาว 2–10 ซม. ดอกสขี าว กลบี เลย้ี งและ กลีบดอกมีจํานวนอยางละ 4–5 กลีบ กลีบดอกยาว 1.5–2.5 ซม. ขอบกลีบดอกจักชายครุยประมาณกึ่ง หน่ึง เกสรเพศผูจํานวนมาก ผลแบบผลผนังชั้นในแข็ง ทรงรี เกลีย้ ง เมล็ดแข็ง เขตการกระจายพนั ธุ อินเดีย พมา ลาว กมั พูชา ไทย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขนึ้ กระจายในพน้ื ทรี่ าบลมุ นาํ้ ทว มถงึ มกั ขน้ึ ตามรมิ นาํ้ ทว่ั ทกุ ภาค ระดบั ความสงู จนถงึ ประมาณ 1,200 ม. ออกดอก เดือนเมษายน–พฤษภาคม เปนผลเดือนกรกฎาคม– กันยายน ติดผลชวงเดอื นตุลาคม–ธนั วาคม ประโยชน ผลรับประทานได ทานสดหรอื ดองในนา้ํ เกลือ จําหนา ยไดใ นราคาสูง และเปน อาหารของสัตวป า การขยายพันธุ เพาะเมล็ด แกะเอาเน้อื และกระเทาะชนั้ หุม เมล็ดท่ีแขง็ ออกโดยแชในนาํ้ 1 คนื กอ นนาํ ไปเพาะ หรือใชวธิ เี ดียวกับการเพาะพพี า ย ขอ แนะนํา เหมาะสําหรบั ฟนฟปู า ชายนาํ้ หรอื ปาบุง -ปา ทามในเขตทีร่ าบลมุ ชายนาํ้ ทั้งในภาคเหนือ และภาคกลาง เปนไมโตคอนขา งเรว็ ปลูกงาย ชอบแสงแดดจดั ทนทานน้าํ ทวม มรี ะบบรากท่แี ขง็ แรงยดึ เกาะ ตลิง่ ไดด ี สามารถปลกู ผสมผสานกับไมในวงศยางไดหลายชนดิ ขอ มลู เพม่ิ เตมิ ตน ไมเ มอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); เมลด็ และกลา ไมย นื ตน : เพอื่ การฟน ฟปู า ในภาคเหนอื ของประเทศไทย (หนว ยวิจัยการฟน ฟูปา , 2543); Flora of Thailand Vol. 2 (4) (1981) 48

มะกอกปา Spondias pinnata (L. f.) Kurz วงศ ANACARDIACEAE ชื่ออื่น กอกกุก, กุก (เชียงราย); กอกหมอง (ภาคเหนือ); กุง (เชียงใหม); มะกอกปา (นครราชสีมา); กอกเขา (นครศรีธรรมราช) ลักษณะวิสัย ไมเนื้อออน โตเร็ว ผลัดใบ ขนาดกลาง เรือนยอดคอ นขา งโปรง เปลอื กเรยี บ สเี ทา เปลอื กชน้ั ในสชี มพู มยี าง ขาวใส เปลี่ยนเปนสีดํา มีกลิ่นคลายน้ํามัน ยาง ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ไมมีหูใบ ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี ใบยอยมี 4–6 คู เรยี งตรงขาม รูปขอบขนาน ยาว 4–26 ซม. โคนใบเบย้ี ว ขอบเรยี บหรอื หยักมนถ่ี เสนแขนงใบเรียงจรดกันเปน เสนขอบใน ใบออนสีน้าํ ตาลแดง ชอดอก ออกตามซอกใบท่ีปลายก่ิง ดอกขนาดเล็ก สีขาวครีม มีเพศเดียวหรือสมบูรณเ พศ กลีบเลยี้ งเชอ่ื มกนั เปน หลอด ปลาย แยกเปน 5 แฉก กลีบดอก 5 กลบี จานฐานดอกหยัก 10 พู เกสรเพศผู 8–10 อนั กา นเกสรเพศเมีย 4–5 อนั แยกกัน ผลแบบผลผนงั ชั้นในแข็ง ทรงรี ยาว 3.5–5 ซม. สวนมากมี 2–3 เมลด็ เขตกระจายพนั ธุ อินเดยี เนปาล ศรีลงั กา พมา หมูเกาะอนั ดามัน จีน ลาว กมั พูชา เวียดนาม ไทย มาเลเซีย อินโดนซี ยี ฟล ิปปนส การกระจายพนั ธุแ ละนเิ วศวิทยาในประเทศไทย พบทว่ั ไปในปาผลัดใบผสม ปา เต็งรัง ปาดบิ แลง และปาดบิ ช้ืน ทุกภาคของประเทศ ระดบั ความสงู จนถงึ ประมาณ 500 ม. ผลแกเ ดอื นธันวาคม–เมษายน ประโยชน เนอื้ ไมอ อ น ใชท าํ เฟอรนเิ จอรแ ละกอ สรา งในรม ทาํ กา นและกลอ งไมขดี ลงั ไม ไมอัด เปลอื กและใบ แกป วดทอง บดิ ปวดขอ รักษาแผลสด แผลไฟไหม ใบออน ดอกและผลรบั ประทานได ปจจบุ นั ผลและยอดมะกอกปา นิยมนํามาประกอบอาหารพนื้ เมอื งอสี าน ทําใหมีราคาแพง (ลูกละ 1 บาท) จึงเปน ไมปาทค่ี วรสง เสรมิ ใหม กี ารปลูกมาก ขึ้น ผลใชท าํ แยมและเจลลี่ และเปนอาหารสัตวป า การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด ปกชํา และการตอนก่ิง เมลด็ มอี ายปุ ระมาณ 1 ป อัตราการงอกรอยละ 5–20 เมล็ด ใชเวลางอก 12–50 วนั สามารถใชว ธิ ีปกชาํ ตอนกงิ่ และใชเ หงา ปลูกได ขอแนะนาํ เปน ไมโตเร็วและทนแลง ไดดี เรอื นยอดไมห นาแนน มากนัก เหมาะสําหรบั ปลูกฟน ฟู สภาพปาผลัดใบผสมและปา ดบิ แลง โดยปลกู ผสมผสานกบั ไมโตชา ในปา ผลัดใบผสมและปา ดิบแลง เชน แดง ประดู และไมวงศย าง ขอมลู เพิ่มเตมิ พรรณไมตนของประเทศไทย (สว นพฤกษศาสตรปาไม, 2542); ตนไมเมอื งเหนอื (ไซมอน และ คณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 10 (3) (2010) 49

มะขามปอม Phyllanthus emblica L. วงศ EUPHORBIACEAE ชอื่ อืน่ กาํ ทวด (ราชบุร)ี ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ นอ้ื ออนหรอื แขง็ ปานกลาง โตคอนขา ง เร็ว ผลัดใบ ขนาดเล็กหรือขนาดกลาง สูงไดประมาณ 20 ม. เปลอื กสเี ขยี วอมเทา ลอกออกเปน แผน ๆ เนอื้ ไมส แี ดงอมนาํ้ ตาล ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบเรยี งชดิ กนั ดคู ลา ย ใบประกอบ รปู ขอบขนานแคบ โคนใบเบยี้ วเลก็ นอ ย ปลายใบ มน ดอกเพศผูและดอกเพศเมยี อยรู วมตน ดอกขนาดเล็ก สี ขาวนวล ออกเปน ชอ กระจุก 3–5 ดอก ตามซอกใบ กลีบเลี้ยง 6 กลีบ ไมมีกลบี ดอก เกสรเพศผู 3 อัน จานฐานดอกเปนตอ ม 6 ตอ มในดอกเพศผู รปู วงแหวนในดอกเพศเมยี ผลคลายผล ผนงั ช้นั ในแข็ง ทรงกลม เสน ผานศนู ยก ลาง 2–3 ซม มี 3 ชอง แตล ะชองมี 2 เมลด็ เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดยี ศรีลังกา จนี (ไหนาน) พมา ลาว กัมพชู า เวยี ดนาม ไทย มาเลเซีย อินโดนเี ซยี ฟล ิปปน ส การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้นในปาผลัดใบผสม ปาเต็งรัง ปาดิบแลง และปาดิบเขา เสื่อมโทรม ท่ัวทกุ ภาคของประเทศ ระดับความสูงจนถึงประมาณ 1,500 ม. ออกดอกเดอื นเมษายน–มิถนุ ายน ผลแก เดอื นธนั วาคม–มีนาคม ประโยชน เนอ้ื ไมอ อน ใชในงานกอสรา งภายใน ทําเฟอรนเิ จอร และไมฟน ผลรบั ประทานได มีวิตามนิ ซีสงู มี สรรพคุณดา นสมนุ ไพรหลายอยาง ลดไข เปน ยาฝาดสมาน ขับปส สาวะ บํารุงหวั ใจ อีกทง้ั ยังเปน อาหารใหแ กสตั วป า ได ดวย ปจจุบันผลมะขามปอมไดร ับความนิยมนํามาปรุงยาสมุนไพรและผลไมด องอยางมาก มวี ิตามินซีสูง ทาํ ใหมรี าคาดี และมีการลักลอบเก็บหาจากปา การขยายพันธุ เพาะเมล็ด โดยเก็บผลแกท ง้ิ ไวใหแ หง จนแตก ตัดปลายเมล็ด แชในนํา้ 1–2 วัน กอนนําไปเพาะใน ทแี่ สงราํ ไร ควรคดั เมล็ดทสี่ มบรู ณ จะมอี ัตราการงอกสงู เมลด็ ใชเ วลางอก 35–120 วนั ขอแนะนํา เปนไมค อนขางโตเรว็ และขน้ึ ไดด ีแทบทกุ สภาพพื้นที่ ชอบแสงแดดจดั ทนตอไฟปาและ ความแหงแลงไดดี ปลกู ผสมผสานกับไมโ ตชา และโตเรว็ ไดแทบทุกชนดิ ขอ มลู เพ่ิมเติม พรรณไมตน ของประเทศไทย (สว นพฤกษศาสตรป า ไม, 2542); ตนไมเ มืองเหนอื (ไซมอน และ คณะ, 2543); PROSEA No. 5 (3) (1998); Flora of Thailand Vol. 8 (2): (2007); Flora of China Vol. 12 (2008) 50

มะแขวน Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) DC. วงศ RUTACEAE ชอื่ อื่น กําจดั ตน , พริกหอม, หมากมาศ, ลกู ระมาศ (ภาค กลาง); มะขว ง, หมักขว ง (ภาคเหนือ) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ นอ้ื ออ นหรอื แขง็ ปานกลาง โตเรว็ ไมผ ลดั ใบ ตน ขนาดกลางถึงขนาดใหญ สูงไดประมาณ 35 ม. เปลือกมี หนาม ยาว 1–2.5 ซม. ลาํ ตนเปลาตรง เรือนยอดโปรง แผกวาง ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ลําตนและกิ่งมี หนาม ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี เรยี นหนาแนนทีป่ ลาย กง่ิ ใบยอยเรยี งตรงขา ม มี 5–14 คู โคนใบเบ้ยี ว แผนใบมจี ุด โปรง แสง ขยด้ี มมกี ลนิ่ หอมคลา ยสม ดอกเพศผแู ละดอกเพศ เมียอยตู างตน ชอ ดอกออกปลายกิ่งหรือตามซอกใบใกลป ลาย กิง่ ดอกขนาดเล็ก กลีบเลย้ี งและกลบี ดอกมจี ํานวนอยา งละ 4 กลบี กลบี ดอกสีขาวนวล กลบี หนา เกสรเพศผู 4 อัน เกสรเพศ เมยี แยก 3 แฉก ผลแบบผลแหง แตก เสน ผา นศนู ยก ลาง 6–7 มม. มี 2–5 ซกี ในแตล ะซกี มี 1 เมลด็ สีดาํ เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดยี ศรลี งั กา พมา ลาว กมั พชู า เวียดนาม ไทย มาเลเซยี อินโดนเี ซีย ฟลปิ ปนส ปาปว นิวกินี การกระจายพนั ธุและนเิ วศวิทยาในประเทศไทย ขึน้ กระจายหาง ๆ ในปาดบิ ช้ืนทางภาคใต ปา ดิบเขาระดบั ตาํ่ ปา ดิบแลง และปา ผลัดใบผสมทางภาคเหนือ และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื พบมากแถบจงั หวัดเชียงใหม แพร และนา น โดยเฉพาะตามชายปาและปาเสื่อมโทรม ระดับความสูง 800–1,500 ม. ออกดอกเดือนมิถุนายน–กันยายน ผลแกจัด ประมาณธันวาคม–มกราคม หรอื กมุ ภาพนั ธ ประโยชน เนื้อไมค อ นขา งออน แตม ีความทนทาน ใชก อ สราง และทาํ ไมฟน ใบและยอดออนรับประทานเปน ผักสด ผลและเมล็ดตากแหงมรี สเผ็ดรอน ใชผสมเครือ่ งเทศปรุงอาหารทางภาคเหนือและภาคใต เชน ลาบ แกง และยํา ดบั กลน่ิ คาวไดด ี ราคาสูง เปลอื ก ใบ ผล และเมล็ด มีนา้ํ มันหอมระเหย มีฤทธ์ใิ นการตา นเช้ือจลุ นิ ทรยี หลายชนิด นา ท่ี จะนาํ ไปใชใ นการควบคุมแมลงศตั รูพืชได นิยมปลกู ใหร ม เงาแกพ ชื เกษตร การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ เกบ็ ผลแก นาํ มาแยกเมล็ดออก ขูดเยือ่ หมุ เมลด็ ออกโดยใชทรายถู จากนนั้ นําไปเพาะ ในกระบะทราย เมลด็ งอกใชเ วลาประมาณ 15 วนั หรือมากกวาน้ี อตั ราการงอกคอนขางต่ํา ขอ แนะนาํ เปน ไมเ บิกนาํ โตเรว็ ท่มี ปี ระโยชนมากมาย เรือนยอดโปรง ปลกู รว มกับไมเนอื้ แขง็ พวก กอชนดิ ตาง ๆ ไดดี เชน กอ เดือย และกอตาหมู โดยเฉพาะพืน้ ปาดบิ เขาในพ้ืนทส่ี ูง และพ้นื ทีท่ ําไรเ ลื่อนลอย ควรมีการทําแนวกนั ไฟ เนอื่ งจากเปลอื กคอ นขางบาง นอกจากน้ยี ังพบปญ หาปลวกกดั กินรากและโคนตน ขอมลู เพิ่มเตมิ ตน ไมเมอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 12 (2001) 51

มะมือ Choerospondias axillaris (Roxb.) B. L. Burtt & A. W. Hill วงศ ANACARDIACEAE ช่อื อน่ื มะกอกหนงั (ชยั ภูม)ิ ; มะหนงั (ตาก) ลักษณะวิสัย ไมเน้ือออน โตเร็ว ผลัดใบชวงส้ัน ๆ ขนาดกลาง แตอ าจสงู ไดถ ึง 30 ม. เปลอื กเปนรอ งตามยาว กงิ่ มีชอ งอากาศทัว่ ไป ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบประกอบแบบ ขนนกปลายค่ี ใบยอยมี 2–6 คู เรียงตรงขาม รปู ไขห รือรปู ใบ หอก ยาว 4–12 ซม. โคนใบเบยี้ ว ใบออนขอบจักฟนเลอ่ื ย ใบแกขอบเรียบ แผนใบดานบนเมื่อแหงเปนสีน้ําตาลแดง ดอกเพศผูและดอกเพศเมียอยูตางตน ดอกเพศผอู อกเปน ชอ ตามซอกใบหรอื ปลายกง่ิ ดอกเพศเมยี ออกเดย่ี ว ๆ ตามซอก ใบใกลป ลายก่ิง ขนาดใหญก วา ดอกเพศผู ดอกสีเขียว มเี สน สนี า้ํ ตาล กลบี เลย้ี งเปน หลอดขนาดเลก็ ปลายแยกเปน 5 แฉก กลีบดอก 5 กลีบ รูปรี ดา นนอกมีขนประปราย เกสรเพศผู 8–10 อนั ผลแบบผนงั ผลชนั้ ในแขง็ ยาว 2–3 ซม. มเี มลด็ เดยี ว ปลายเมลด็ มรี อยแผล เขตการกระจายพันธุ เนปาล ภูฏาน อินเดีย จีน ไตห วนั ญปี่ ุน กัมพูชา ลาว เวียดนาม ไทย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้นตามปาดิบแลงและปาดิบเขาทางภาคเหนือ ภาคตะวัน- ออกเฉยี งเหนือ และภาคตะวันออก ระดบั ความสงู 700–1,200 ม. เมล็ดแกเดอื นพฤศจกิ ายน–มกราคม ประโยชน ไมเน้ือออ น ใชก อสรางในรม ไมฟน ไมอัด เมลด็ เปลอื กแข็ง ใชทําเคร่อื งประดบั นํา้ ค้นั จากเปลอื กใช รกั ษาแผลไฟไหม นยิ มปลกู เพอื่ ผลติ ผล ผลใชเ ปน เครอ่ื งเทศ ผลดองรบั ประทานได ผลสดเปน อาหารของสตั วป า พวกกวาง เกง ใบใชเลย้ี งสัตว การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด เกบ็ ผลแกน ําไปแชน ํ้า 2–3 วนั เพอื่ ขยําแกะเอาเนอ้ื ออก ควรเกบ็ จากตน ทม่ี ขี นาดใหญ และมีอายุมาก แตมีอัตราการงอกคอนขางตํ่า โดยเฉพาะถาเก็บเมล็ดไวนานขึ้น เมล็ดขนาดเล็กมีอัตราการงอกสูงกวา เมลด็ ท่ีมีขนาดใหญ กลาไมปลกู แลว มอี ัตราการรอดตายสงู และสามารถใชว ธิ ีปกชาํ ได ขอ แนะนํา เหมาะสําหรบั ปลูกฟนฟูสภาพปาดิบแลง และปา ดิบเขา ตามทีล่ าดชนั เจริญเตบิ โต คอ นขางเรว็ สามารถปลูกผสมผสานกับไมโ ตชาหลายชนดิ ได โดยเฉพาะกอชนิดตา งๆ นิยมปลกู เพ่ือเปน รมเงาใหพืชเกษตร ในกรณีปลกู เพ่อื เกบ็ เก่ียวผล การคัดเลือกแมพนั ธทุ ่ดี ีจะใหผ ลผลิตทีส่ ูง ขอ มูลเพม่ิ เติม ตน ไมเ มืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 10 (3) (2010); Flora of China Vol. 11 (2008) 52

ยมหอม Toona ciliata M. Roem. วงศ MELIACEAE ช่ืออ่ืน ยมฝก ดาบ (ภาคเหนอื ); สะเดาดง (กาญจนบรุ )ี ลักษณะวิสัย ไมเนือ้ แขง็ ปานกลาง โตคอ นขา งเรว็ ไมผ ลัดใบ ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สงู ไดประมาณ 30 ม. เรอื นยอดแผกวา ง เปลอื กเรยี บหรอื แตกเปน สะเกด็ ตามยาว สนี าํ้ ตาลเทา เปลอื กในเปน เสน ใย มีกลิ่นหอม สีนา้ํ ตาลแดง ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คญั ใบประกอบแบบขนนก ปลายค่ี บางครงั้ ใบทป่ี ลายลดรปู ยาว 30–50 ซม. ตน เลก็ อาจยาว ไดเกอื บ 1 ม. ใบยอยมี 5–14 คู เรียงตรงขามหรือเรยี งสลบั โคนใบ เบ้ียว ใบออนมีขนนุม ชอดอกแบบชอแยกแขนง หอยลง ยาว 40–55 ซม. ดอกขนาดเลก็ กลบี เลยี้ งและกลบี ดอกมจี าํ นวนอยา งละ 5 กลีบ กลีบเล้ียงแยกจรดโคน กลีบดอกสีขาวครีม ขอบมีขนครุย เกสรเพศผู 5 อนั เชอื่ มติดกันเปนหลอด ผลแบบผลแหง แตก มี 5 ซีก ยาว 2–2.5 ซม. สีนา้ํ ตาลเขม เรยี บหรือมชี องอากาศกระจาย เมล็ดมปี ก ทป่ี ลายทัง้ 2 ขาง เขตการกระจายพนั ธุ ปากสี ถาน เนปาล อนิ เดยี บงั คลาเทศ จีนตอนใต พมา ลาว กัมพูชา เวยี ดนาม ไทย มาเลเซยี อนิ โดนีเซีย ฟล ิปปน ส ปาปว นวิ กนิ ี การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขนึ้ ทว่ั ไป ในปาดิบชนื้ ปาดบิ แลง และปา ดิบเขาระดบั ตา่ํ มกั พบตามรมิ ลําธาร หรอื ใกลร อ งนาํ้ ระดบั ความสงู จนถงึ ประมาณ 1,500 ม. ออกดอกเดอื นมกราคม–กมุ ภาพนั ธ ตดิ ผลเดอื นมนี าคม–มถิ นุ ายน เมลด็ มักถูกลมพดั กระจายไปไดไกล ๆ ประโยชน เนอ้ื ไมแ ข็งและมคี วามทนทานปานกลาง ชักเงาไดด ี ใชในการกอ สรา ง เครื่องเรอื น เฟอรนเิ จอร ตอ เรอื แกะสลกั เคร่อื งดนตรี ไมอ ดั ใบรับประทานเปนผกั สดได ดอกใหสีแดงหรือสเี หลอื งใชยอมผาไหม เปลือกใชเปน ยาบาํ รงุ กําลงั รกั ษาโรคบดิ และสมานแผล นิยมปลกู เปน สวนปา ใชเล้ียงผง้ึ และไมรมิ ถนน ในหลายประเทศ การขยายพันธุ เพาะเมล็ด สามารถเก็บเมลด็ ไดตลอดทงั้ ป เมลด็ ท่ีเกบ็ บนตนมอี ตั ราการงอกสูง เมลด็ ใชเ วลางอก 8–15 วนั การเพาะควรทําในทร่ี ม เมล็ดสามารถเกบ็ ไดนานประมาณ 1 ป ภายใตอ ุณหภูมิ 5–8 องศาเซลเซยี ส ขอแนะนาํ เปนไมโตคอ นขางเรว็ ตองการแสงปานกลางหรือมาก ปลูกกลางแจง ได ทนแลง เหมาะ สาํ หรบั ปลกู ในปา ดบิ แลง และปา ดบิ เขา ตามหบุ เขาหรอื ทล่ี าดชนั ใกลร อ งหว ย ปลกู ผสมกบั ไมโ ตเรว็ หรอื ไมเ บกิ นาํ ไดห ลายชนิด ในระยะตน กลาควรมีรมเงาบา ง ไมทนไฟ แตกหนอ และแตกรากไดดี อาจไมเหมาะสมในการปลกู ใหร ม เงากบั พชื เกษตร ขอมลู เพิม่ เติม ตนไมเมอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (2) (1995), Flora Malesiana ser. I, Vol. 12 (1) (1995) 53

ยางนา Dipterocarpus alatus Roxb. ex G. Don วงศ DIPTEROCARPACEAE ชอ่ื อน่ื ยางขาว, ยางแมน าํ้ , ยางหยวก (ภาคเหนอื ); ยางควาย (หนองคาย); ยางกุง (เลย); ยางเนนิ , ยางใต (ภาคตะวันออก) ลักษณะวสิ ยั ไมเ น้อื แขง็ ปานกลาง โตคอนขางเรว็ ผลัดใบ ชว งส้ัน ๆ ขนาดใหญ สงู ไดป ระมาณ 40 ม. ลาํ ตน ตรง มพี ูพอน เปลอื กแตกเปนแผน ใหนา้ํ มนั ยางและชนั ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรทส่ี าํ คัญ หูใบขนาดใหญ แผน ใบดา นลา งมขี นรปู ดาวสน้ั ๆ เสน แขนงใบเรยี งขนานกนั ดอก มีรว้ิ สีชมพู 5 กลีบ บิดเวยี น ยาวประมาณ 3 ซม. เกสรเพศผมู ี ประมาณ 30 อนั กานชูอบั เรณูส้นั ปลายอบั เรณมู รี ยางครูปเสน ดาย รงั ไขม ขี น ผลมหี ลอดกลบี เลี้ยงหุม จนมดิ ยาว 2–2.5 ซม. มี ครีบตามยาว 5 ครีบ ปก ยาว 2 ปก ยาว 8–14 ซม. ปก สัน้ 3 ปก ยาวประมาณ 1 ซม. เมลด็ มขี นสั้นนุม ปลายมตี ิ่งแหลม เขตการกระจายพันธุ ศรลี ังกา อินเดีย บังคลาเทศ พมา ลาว กมั พูชา เวียดนามตอนใต ไทย คาบสมทุ รมลายู ฟลิปปนส การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้นใน ปา ดบิ แลง เกือบทว่ั ประเทศ ยกเวน ภาคใตต อนลา ง ระดับความ สงู จนถงึ ประมาณ 500 ม. ออกดอกประมาณปลายเดอื นธนั วาคม ตดิ ผลเดอื นมนี าคม–พฤษภาคม ตดิ ผลแทบทกุ ป การสบื พนั ธตุ าม ธรรมชาตคิ อนขางต่าํ เมล็ดถูกแมลงเจาะทาํ ลายไดงาย ประโยชน เปน ไมเ ศรษฐกจิ ทสี่ าํ คญั ของประเทศในแถบเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต เนอื้ ไมใ ชใ นงานกอ สรา ง ชนั และ น้ํามนั ยางซงึ่ มปี รมิ าณมากใชใ นอตุ สาหกรรมผลติ สี และแลกเกอร เนือ้ ไมม ีความแข็งปานกลาง แตไมทนทานนกั มีแมลง และเช้ือราเปนศัตรจู ํานวนมาก ควรไดรบั การอาบนา้ํ ยา หรอื ใชง านในรม และนยิ มทาํ เปนไมอัด การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ แตมปี ญหาเร่อื งคณุ ภาพของเมล็ดทถ่ี กู แมลงเจาะทําลายไดง าย อายุสัน้ เมลด็ ท่เี ก็บ บนตน มีอัตราการงอกสงู เมลด็ งอกใชเวลา 7–30 วนั กอนเพาะควรเด็ดปกทิง้ หา มผง่ึ แดด ใหเ พาะในกะบะทราย การ ขยายพันธโุ ดยวธิ สี บั รากมอัตราการรอดตายสูงกวา รอ ยละ 50 ขอ แนะนาํ เปน ไมโ ตคอ นขา งเร็ว ตองการแสงมาก ข้ึนไดด ตี ามพ้นื ที่ชายนา้ํ ทมี่ ดี นิ ลกึ มากกวา 1 ม. หรอื สันดอนชายแมนํา้ ที่มีนํา้ ทวมปกติไมเ กิน 1 เดอื น ตนท่ีอายุเกนิ 1 ป ทนตอ น้ําทว มขงั ไดนานกวา 1 เดือน เหมาะสาํ หรับการฟน ฟปู าในพ้นื ทรี่ าบนํา้ ทว มถงึ และปลกู ผสมผสานกับไมในปาดบิ แลง โดยเฉพาะไมวงศยาง ดว ยกนั อยา งไรก็ตามยางนาไมข นึ้ ชิดตลิง่ มากนกั เหมือนตะเทยี นทอง เนื่องจากระบบรากไมแ ข็งแรงเทา อน่งึ ยางแดง (Dipterocarpus turbinatus C. F. Gaertn.) มคี ณุ สมบตั คิ ลา ยยางนา แตข นึ้ ในทลี่ าดชันไดดกี วา สว น ยางปาย (Dipterocarpus costatus Gaertn.) เหมาะสาํ หรบั พืน้ ทร่ี ะดบั ความสงู มากกวา 500 ม. และตามสนั เขา ขอ มูลเพม่ิ เติม ยางนา (กรมปาไม, 2553); พรรณไมตนของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรป าไม, 2542); ตน ไม เมอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (1) (1993); Dipterocarpaceae of Thailand with special reference to silvicultural ecology (Smitinand & Santisuk, 1981) 54

ลาํ ปา ง Pterospermum diversifolium Blume วงศ STERCULIACEAE ชื่ออืน่ ขนาน (ปราจนี บรุ )ี ; ละปาง, สะละปาง (สระบรุ )ี ลักษณะวิสัย ไมเ น้ือออ น โตเร็ว ไมผลัดใบ ขนาดกลางถงึ ขนาด ใหญ สงู ไดป ระมาณ 20 ม. มกั แตกกงิ่ ตาํ่ เปลอื กแตกเปน สะเกด็ สนี าํ้ ตาล ปนเทา ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบเรยี งเวยี น ใบรปู ไขก ลบั หรอื รูปขอบขนานแกมรูปไข ปลายใบหยกั เปน แฉกตื้น ๆ 3–5 แฉก โคนใบ รูปหวั ใจ เบี้ยว แผนใบดานลางมีขนสขี าวหนาแนน ดอกออกเด่ียว ๆ ยาว 8–12 ซม. กลบี เลยี้ งและกลีบดอกมจี ํานวนอยางละ 5 กลีบ กลบี เลีย้ งแยกกัน มีขนปกคลมุ ทงั้ 2 ดา น กลีบดอกสขี าว เกสรเพศผู 15 อัน ผลแบบผลแหง แตก รูปขอบขนาน ยาว 10–20 ซม. มสี ันตามยาว 5 สนั มขี นสนั้ หนาแนน สนี า้ํ ตาล เมลด็ จาํ นวนมาก มปี ก บาง ๆ ยาว 2–5 ซม. รวมปก เขตการกระจายพันธุ อนิ เดีย มาเลเซีย อนิ โดนเี ซยี เวียดนาม ไทย การกระจายพนั ธุแ ละนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบกระจาย หาง ๆ ตามชายปา ปา เสอื่ มโทรม หรอื ชายนํา้ ในปาดิบชนื้ ปาดบิ แลง และปาดิบเขา ท่ัวทุกภาคของประเทศ ระดับความสูงจนถึงประมาณ 1,200 ม. ตดิ ผลเดอื นกุมภาพนั ธ–พฤษภาคม ประโยชน ไมเน้ือออนคอนขางแข็ง ใชสําหรับงานโครงสราง ภายใน เฟอรน เิ จอร ไมอดั ไมฟน เคร่อื งใชตาง ๆ เปลอื กเปน เสนใยใช ทํากระดาษ ชา งปา ชอบฉีกเปลือกกิน ปลูกเปนไมประดับ ทรงพมุ สวยงาม ดอกมกี ล่นิ หอม การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด แตผลแกค อ นขา งใชเวลานาน ขอแนะนํา เปนไมโ ตเร็ว ชอบแสงแดดจัด สรางใบและทง้ิ ใบอยา งรวดเร็ว แตม ีพุมใบหนาตลอดป รกั ษาความชมุ ช้ืนและสรา งความสมบรู ณใ หแ กดนิ เหมาะสําหรบั การปลกู ฟน ฟูสภาพปา ดบิ แลงและปา ดิบเขา ระดับตาํ่ ปลูกผสมผสานกับไมโ ตชาทตี่ อ งการรม เงาในระยะแรกไดดี และยังเหมาะสาํ หรับปลูกรว มกับกอ ชนิด ตา ง ๆ ขอ มลู เพม่ิ เติม Flora of Thailand Vol. 7 (3) (2001) 55

ลาํ พูปา Duabanga grandiflora (Roxb. ex DC.) Walp. วงศ LYTHRACEAE (SONNERATIACEAE) ชื่ออื่น กระดังงาปา (กาญจนบุรี); กาลา, คอเนียง (เชยี งใหม); ตะกกู า (จนั ทบุรี); ตมุ เตน , ตุมบก, ตมุ ลาง, ตุม อา , เตน , ลกู ลาง, อา (ภาคเหนอื ); ลนิ้ ควาย (ปราจนี บรุ )ี ; สะบนั งาชา ง (แพร) ลกั ษณะวสิ ัย ไมเ น้อื ออน โตเรว็ ไมผ ลดั ใบ ขนาดกลาง ถงึ ขนาดใหญ สงู ไดป ระมาณ 40 ม. โคนตน มพี พู อน เปลอื กเรยี บ สเี ทาออน แกเ ปนตุม กิง่ ออนเปนเหลยี่ ม ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คญั ใบเรยี งตรงขา ม รปู ขอบขนาน ยาว 10–24 ซม. ขอบใบเรียบ แผนใบดา นบนสเี ขียว เขม เปนมัน ดานลา งมนี วล กา นดอกสั้น ชอ ดอกออกท่ีปลายกิง่ กลีบเลี้ยงและกลีบดอกมีจํานวนอยางละ 6-7 กลีบ หลอด กลบี เลีย้ งรปู ถวย แข็งหนา สเี ขยี ว เสน ผานศนู ยกลาง 1.5–2.4 ซม. กลีบดอกสีขาว ยาวประมาณ 4 ซม. มีกลิ่นเหม็นคลาย ปส สาวะแมว เกสรเพศผจู าํ นวนมาก ผลแบบผลแหง แตกกลาง พู มี 5–6 พู ผลแกส นี าํ้ ตาล กลบี เลยี้ งตดิ ทนคลา ยรปู ดาว เมลด็ จํานวนมาก ยาวคลา ยเสน ดา ย เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดีย พมา จนี ตอนใต ลาว กมั พูชา เวียดนาม ไทย คาบสมุทรมลายู การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขน้ึ ทว่ั ไปในพน้ื ทโ่ี ลง หรอื ปา เสอ่ื มโทรม ในปา ดบิ เขา ปา ดบิ ชน้ื สาํ หรบั ในปา ดบิ แลง และปา ผลดั ใบผสมมกั จะพบใกลล าํ ธาร ทว่ั ทกุ ภาคของประเทศ ระดบั ความสงู จนถงึ ประมาณ 1,500 ม. ประโยชน ไมเน้ือออน ใชทําแผนกระดาน งานกอสรางช่ัวคราว ตอเรือพาย เครื่องเรือน ยอดออนและดอก รับประทานได ใบใชเ ลย้ี งสัตว ดอกเปน แหลง นา้ํ หวานทส่ี ําคญั แกค า วคาวและกระรอก การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด เมล็ดใชเวลางอก 31–42 วนั อตั ราการงอกสงู กวารอ ยละ 85 ขอแนะนํา ไมเ บกิ นาํ โตเร็ว เหมาะสําหรับปลูกฟนฟูปา ดบิ เขา ปาผลดั ใบผสม หรอื ปา ดิบแลงใน หบุ เขา รอ งหว ย หรือปา ชายน้ํา ท้งั ในเขตตนน้าํ และท่ีราบลมุ น้ําทว มถงึ ปลูกผสมผสานกับไมโ ตชาหรือโตเรว็ ได หลายชนดิ ขอควรคาํ นึง คอื ตนมขี นาดคอ นขางสงู ใหญ หักโคน ไดง า ย ขอมลู เพม่ิ เตมิ พรรณไมต น ของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรปาไม, 2542); ตน ไมเ มอื งเหนือ (ไซมอน และ คณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 5 (4) (1992) 56

สนสามใบ Pinus kesiya Royle ex Gordon วงศ PINACEAE ช่ืออื่น เกย๊ี ะเปลือกแดง, เกย๊ี ะเปลือกบาง (ภาคเหนอื ); จว ง (ภาคเหนอื , ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ); สนเขา (ภาคกลาง) ลกั ษณะวิสยั ไมเนอ้ื ออน โตเร็ว ไมผ ลัดใบ ขนาดใหญ อาจสงู ไดถึง 45 ม. เรือนพมุ ใบโปรง รปู รม ลาํ ตนกลมเปลาตรง เปลอื กแตกเปน สะเกด็ ขนาดใหญ ลอกออกตามยาวหรอื คอ นขา ง กลม สีน้าํ ตาลเขม ชันมีกลิ่นหอม ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรทีส่ าํ คัญ ใบเด่ียว ออกเปน กระจกุ 3 ใบ เสน ยาวคลา ยเขม็ ยาว 10–25 ซม. โคนใบมกี าบ หุม ออกหนาแนนชวงปลายก่ิง โคนเพศผูคลายหางกระรอก สีเหลืองออน ออกตามซอกใบใกลปลายกิ่งจํานวนมาก โคน เพศเมยี ออกเดย่ี ว ๆ หรอื เปน คตู ามกง่ิ โคนเปน กาบแขง็ แบบไม เรยี งซอนกนั แนน สีนาํ้ ตาลเขม รปู ไขห รือกรวย ยาว 5–10 ซม. ไรก า นหรอื มกี า นสนั้ ๆ โคนแกก าบจะแยกและเปด อา ออก เมลด็ ขนาดเล็ก รปู รี ยาว 1.5–2.5 ซม. มีปก บาง เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดยี จีนตอนใต พมา ไทย ลาว กัมพูชา เวยี ดนาม ฟลิปปนส การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้น กระจายในปา สนเขา ปา เตง็ รงั ผสมสน และปา ดบิ เขา ทางภาคเหนอื ภาคกลาง และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ระดบั ความ สูง 1,000–1,600 ม. มักข้นึ เปน กลมุ ใหญต ามสันเขาหรอื ยอดเขาทีด่ นิ ต้นื ทนแลง และไฟปา ไดด ี ออกโคนเดอื นมกราคม– มีนาคม เมล็ดแกเ ดอื นธันวาคม–มีนาคม ประโยชน เนอ้ื ไมอ อ น ใชใ นการกอ สรา งในรม ทาํ เฟอรน เิ จอร เยอ่ื กระดาษ เปน ไมฟ น ตดิ ไฟงา ย ชนั และนาํ้ มนั สน กลั่นเปน นา้ํ มนั ใชผสมยาทาถูนวดแกปวดเมือ่ ย ทาํ นาํ้ มันชกั เงา ยาเรอื ผสมยารกั ษาโรค มรี าคาแพง การขยายพันธุ เพาะเมล็ด เมลด็ สามารถเกบ็ ไดเกอื บตลอดทง้ั ป ตอ งเกบ็ โคนแกบนตน เมล็ดตองผ่ึงใหแ หง เก็บ ไวไดน าน กอนเพาะนําไปแชน้ํา 1 คืน จะเพ่มิ อัตราการงอกได ใชดนิ ในปา สนหรอื ใตตน สนจะชว ยใหก ลา เจรญิ เติบโตได ดี กลา ไมส ามารถยา ยปลูกไดภ ายใน 4–6 เดือน ตอ งควบคมุ วัชพืชและปองกนั ไฟในปแ รกๆ ขอ แนะนาํ เปนไมเบกิ นาํ โตเร็ว ชอบขน้ึ ในทีโ่ ลงแจง โดยเฉพาะปา เต็งรังระดับสงู หรอื ปา ดบิ เขา เสือ่ มโทรมทถ่ี ูกไฟไหม เหมาะสําหรับปลูกฟน ฟสู ภาพปา ในพื้นทส่ี ูง ควรปลกู ผสมผสานกับไมใบกวาง เนือ่ งจาก การปลูกสนสามใบเพียงชนดิ เดียว จะทาํ ใหปริมาณน้าํ ในลําธารในเขตตนนํา้ ลดนอ ยลด เพราะไมส นจะดดู นํา้ ใน ดินและคายน้าํ ปรมิ าณมากกวา ไมใ บกวาง และปาสนท่หี นาแนนมีความเสี่ยงตอ การเกิดไฟปาท่รี นุ แรง หรอื การ หักโคน ของตน สนเปน ผนื ใหญไดง าย สําหรบั สนสองใบ (Pinus merkusii Jungh. & de Vriese) มกั จะขึ้นในท่ี ระดบั ตาํ่ กวา มรี ะยะพกั ตวั (grass stage) และเมลด็ มอี ายสุ น้ั กวา สนสามใบ ขน้ั ตอนการเพาะและการดแู ลกลา ไม จงึ ยงุ ยากกวาสนสามใบ ขอมลู เพ่มิ เตมิ ตน ไมเมืองเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (1) (1994) 57

สนุน Salix tetrasperma Roxb. วงศ SALICACEAE ชื่ออน่ื ไครนุน , ไครบก (ภาคเหนอื ); สนนุ นํา้ (นครราชสีมา) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ นื้อออน โตเร็ว ผลดั ใบชว งส้ัน ๆ กอนออกดอก ขนาดเล็กถงึ ขนาดกลาง สงู ไดประมาณ 20 ม. ลําตนอว นส้นั และบดิ งอ เปลอื กแตกเปนรองสีนํ้าตาลหรอื เทาเขม ลักษณะทางพฤกษศาสตรทส่ี ําคัญ ใบเรียงเวียน รปู ใบหอก ยาว 6–18 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบรปู ลิม่ หรือเบีย้ ว ยอดออนมขี นสีเงนิ หนาแนน ขอบใบจกั ฟนเลื่อยถี่ ชอดอกแบบชอหางกระรอก ออกท่ี ปลายกง่ิ ชอ ดอกหอยลง ดอกสขี าวหรอื สเี หลือง ผลแบบผลแหงแตก สนี า้ํ ตาลออ นหรือสเี ทา มี 4–6 เมล็ด ปลายเมลด็ ดา นหนึง่ มีขนสขี าว เปน ปุย ซงึ่ ชว ยในการกระจายพันธใุ หลมพัดไปไดไกล เขตการกระจายพนั ธุ จีน อนิ เดยี พมา กมั พชู า ลาว เวียดนาม ไทย คาบสมุทรมลายู ฟลปิ ปนส การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ข้ึนตามปา ชายน้าํ รมิ บงึ หรือแหลงนา้ํ ซับ ทง้ั ในทีร่ าบลุมน้ําทวมถึง และรองหวยใน เขตตนน้าํ พบไดท ง้ั ในปาผลัดใบและไมผ ลดั ใบท่ัวประเทศ ระดับความสงู จนถึงประมาณ 1,900 ม. ออกดอกเดือนพฤศจิกายน–มกราคม ติดผล เดือนธนั วาคม–กมุ ภาพนั ธ ประโยชน ไมเ น้อื ออ น ใชเปนไมฟน ทรงพุมสวย ใชป ลกู เปนไม ประดบั ตามสองขา งถนนหรอื รมิ แมน าํ้ เปลอื กใชบ าํ รงุ หวั ใจ แกห วดั แกไ ข นํา้ ค้นั ใบสดแกพ ษิ งูสวดั การขยายพันธุ เพาะเมล็ด ปก ชาํ และใชหนอ ขอแนะนาํ คณุ สมบัตกิ ารปลูกเชนเดียวกับกานเหลือง แตส นุนจะข้นึ ไดด ตี ้งั แตพ นื้ ทด่ี นิ เลนใกลร ะดบั นา้ํ ทะเลจนถึงในพ้นื ทสี่ งู ในปาดิบเขา และสามารถขนึ้ ไดบนซาก พชื ท่ลี อยอยูในบงึ (แพขส้ี นุน ) ไมชอบข้นึ บนดินรมิ ตล่งิ ท่เี ปน ดนิ ตะกอนแขง็ อัดแนน สงู จากระดบั นํ้าในลําธาร ปกตไิ มเ กิน 5 ม. หรอื ข้นึ ในพน้ื ท่ีทม่ี ดี นิ ชัน้ ลา งเปย กชน้ื อยูเสมอ เชน ในพืน้ ท่ีราบลมุ ภาคกลางตอนลาง ระบบ รากแผกวา งกวาลําตน แตกหนอไดดี ชวยปอ งกันการพงั ทลายของชายตลิง่ ขอ มูลเพม่ิ เติม ตนไมเมอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); ไมป า ยนื ตน ของไทย 1 (เออื้ มพร และคณะ, 2547); Flora of Thailand Vol. 5 (1) (1987) 58

สมอพเิ ภก Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb. วงศ COMBRETACEAE ชอ่ื อนื่ สมอแหน (ภาคกลาง); ลนั (เชยี งราย); แหน, แหนขาว, แหนตน (ภาคเหนือ) ลักษณะวสิ ยั ไมเนอื้ ออน โตเรว็ ผลดั ใบชวงส้ัน ๆ ขนาด กลางถึงขนาดใหญ อาจสงู ไดถ งึ 40 ม. โคนตน มพี พู อน เปลอื กสี น้ําตาลเทาหรือสีเทาดํา เรยี บหรอื แตกเปนรองตามยาว เปลือกใน สเี หลอื ง ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคญั ใบเรยี งกระจุกแนน ที่ปลายกง่ิ รปู ไขก ลับ ยาว 4–16 ซม. กา นใบยาว 3–9 ซม. มตี อ ม หนง่ึ คใู กลโคนใบ ใบแกสเี หลอื ง ชอ ดอกแบบชอ เชงิ ลด ออกตาม ซอกใบหรือปลายก่งิ ดอกเพศผูและดอกสมบรู ณเ พศอยูบ นตน เดียวกัน ดอกเพศผูอ ยปู ลายของชอ ดอกขนาดเล็ก สเี หลืองออน เกสรเพศผู 10 อนั จานฐานดอกมขี นสนี ้ําตาลแดงหนาแนน ผล แบบผนังผลช้ันในแข็ง รปู ไข ยาว 2–3 ซม. เปลือกเรียบหรอื มสี ัน นนู 5 สัน เมล็ดสีขาว ผิวยน ยาว 2–2.5 ซม. เขตการกระจายพนั ธุ อินเดีย ศรลี งั กา พมา จีนตอนใต ลาว กัมพชู า เวียดนาม ไทย มาเลเซีย อินโดนเี ซีย ออสเตรเลีย ตอนบน การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขน้ึ ตาม ปา ผลดั ใบผสม ปา ดบิ ชนื้ ปา ดบิ แลง มกั พบตามพนื้ ทท่ี มี่ ดี นิ ลกึ และ ชุมช้ืน ทไ่ี มล าดชนั มากหรือตามทรี่ าบลุมนาํ้ ทวมถงึ พบท่ัวประเทศ ระดบั ความสงู จนถึงประมาณ 1,000 ม. ผลใิ บใหม พรอมออกดอกชว งเดอื นมนี าคม–เมษายน ผลแกเดอื นกันยายน–พฤศจกิ ายน ประโยชน เน้อื ไมออ น สีขาวเทา ใชท าํ งานเฟอรนเิ จอรภ ายใน ทํากลองหรอื ลัง ผลแหงใชฟอกหนังใหสารสีดาํ แกท อ งผูกและทองรว ง การขยายพันธุ เพาะเมลด็ ควรใชเมลด็ ใหม ขูดเอาเนื้อออกโดยการกวนในน้าํ แชนาํ้ ประมาณ 1 วัน อัตราการ งอกสงู มากกวารอยละ 85 เมลด็ ใชเ วลางอก 2–5 สปั ดาห สามารถปลูกโดยการหวา นเมลด็ ในแปลงปลกู โดยตรงได ขอ แนะนํา สมอพิเภกชอบข้ึนในพน้ื ทีด่ นิ ลึกมากกวา 50 ซม.ข้ึนไป ตอ งการแสงมาก และทนนา้ํ ทว ม เหมาะสําหรบั การปลูกฟนฟสู ภาพปาผลดั ใบผสมและปาดิบแลง ทัง้ ในเขตที่ราบและพืน้ ที่ระดบั สูงท่ไี มลาดชัน มากนัก รากและพูพอนของสมอพเิ ภกมีความแขง็ แรง ปองกันการพงั ทะลายของชายตล่งิ ไดดี เหมาะตอ การ ปลูกเปน ไมชายนํา้ ขอ มลู เพม่ิ เติม ตนไมเ มืองเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 3 (1983); Flora of China Vol. 13 (2007) 59

สะตือ Crudia chrysantha (Pierre) K. Schum. วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE) ชอื่ อนื่ ดขู าว, เดอื ยไก (สโุ ขทยั ); ประดขู าว (สรุ นิ ทร, สโุ ขทยั ); แห (สกลนคร) ลักษณะวิสยั ไมเนือ้ ออ น โตเรว็ ปานกลาง ผลดั ใบชว งสนั้ ๆ ตน ขนาดเลก็ ถงึ ขนาดกลาง สูง 10–20 ม. ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคัญ ใบประกอบแบบขน นกปลายคี่ ใบยอ ยเรียงสลับ รปู ไข ยาว 3–8 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบกลมหรอื มน ขอบใบเรยี บ ชอ ดอกคลา ยชอ เชงิ ลด ยาว 5–15 ซม. กลบี เลี้ยง 4 กลีบ ดา นในมขี นสัน้ นุม ไมม กี ลีบดอก เกสร เพศผู 8–10 อนั ผลเปนฝกแบนๆ รูปรี ยาว 5–6 ซม. แหงแลว แตก มีขนกํามะหยปี่ กคลมุ มี 1–2 เมล็ด เขตการกระจายพันธุ ลาว เขมร เวียดนาม ไทย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ข้ึน กระจายหา ง ๆ ตามที่ราบลุม ริมนํา้ ปาบึงนํา้ จืดหรือปาบุง -ปา ทาม ทองนา และปา ดบิ แลง แถบทกุ ภาคของประเทศ ยกเวน ทางภาคใต ในสมัยกอบพบเห็นไดท่ัวไป โดยเฉพาะท่ีราบลุมแมน้ําเจาพระยา และพื้นที่ชุมนํ้าในประเทศแถบอินโดจีน ปจจุบันพบเห็นตนขนาด ใหญตามวัดวาอารามในพ้ืนที่ภาคกลาง สวนทางภาคตะวันออก เฉียงเหนือมักพบเปนตนขนาดเล็กตามปาบึงนํ้าจืด ผลแกเดือน พฤษภาคม–กรกฎาคม ประโยชน เปน พชื วงศถั่วทมี่ คี ณุ สมบตั ิบํารงุ ดนิ ทรงพมุ สวยงาม ใชปลูกเปนไมป ระดบั ตกแตง สวน ใหร มเงา เน้ือ ไมใชในการกอ สรางในรม ทาํ ครก สาก กระเดื่อง และเคร่อื งใชตาง ๆ การขยายพันธุ เพาะเมล็ด เพาะงา ย แตฝ กทสี่ มบรู ณมนี อ ย เมล็ดควรแชนาํ้ ไวป ระมาณ 1 วัน กอ นนําไปเพาะ อตั ราการงอกเกือบรอยละ 100 ขอ แนะนาํ ไมโ ตเรว็ กลา ไมต องการแสงมาก ระบบรากแผก วาง ลกึ เหมาะสาํ หรับการปลูกฟนฟูปา ชายน้ําหรอื เคยเปน ปาบึงนํ้าจดื มากอน ระดบั ความสูงไมเ กิน 300 ม. ท้ังทางภาคเหนอื ตอนลาง ภาคตะวัน- ออกเฉียงเหนือ และภาคกลาง เพอื่ ปอ งการการพังทะลายและการกดั เซาะของชายตลงิ่ เปน ไมทนนาํ้ ทวม ให พมุ กวา ง สามารถปลกู รวมกบั ไมวงศย างไดด ี เชน ยางนา และตะเคยี นทอง ขอมลู เพิ่มเติม พรรณไมตน ของประเทศไทย (สว นพฤกษศาสตรปาไม, 2542); Flora of Thailand Vol. 4 (1) (1984) 60

สะทอนรอก Elaeocarpus robustus Roxb. วงศ ELAEOCARPACEAE ชื่ออ่ืน ทอ นรอก, ทะลอก (ตราด); โปะบา (อบุ ลราชธาน)ี ; มะมุน (ภาคตะวันตกเฉียงใต); ลูกกะรอกบานดาน (ชลบุรี) ลักษณะวสิ ัย ไมเ นอ้ื แข็ง โตคอนขา งเรว็ ไมผ ลัดใบ ขนาด กลาง สูงไดประมาณ 15 ม. เรือนยอดรูปกรวยคว่ํา เปลือกเรียบ สีน้าํ ตาลปนเทา ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ใบเรียงเวียน รปู ไข หรือรปู ขอบขนาน ยาว 8–25 ซม. (มขี นาดใบคอ นขางใหญก วา ชนดิ อน่ื ๆ ในสกลุ เดยี วกนั ทอ่ี ยใู นหนงั สอื คมู อื น)ี้ ปลายใบแหลม ยาว ขอบใบหยัก แผนใบมีขนทั้งสองดาน กานใบยาว 2–9 ซม. ชอ ดอกออกตามซอกใบและกง่ิ สีขาวนวล กลบี เล้ยี งและ กลีบดอกมจี าํ นวนอยา งละ 5 กลีบ ปลายกลีบดอกจักชายครยุ ผลแบบผนังผลชัน้ ในแขง็ ทรงรี มีขนสีนาํ้ ตาลเทา มี 1–3 เมลด็ เขตการกระจายพันธุ อินเดีย บังคลาเทศ พมา กัมพชู า ไทย คาบสมุทรมลายู อนิ โดนีเซีย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย พบใน ปาดิบเขา ปาดิบแลงใกลแหลงนํ้า ปาดิบชื้น และปาพรุ ระดับ ความสูงจนถึงประมาณ 1,200 ม. การสืบพันธุตามธรรมชาติ คอ นขา งดี ผลแกช วงเดอื นมิถุนายน–ธนั วาคม ประโยชน ไมเน้ือแข็ง ใชก อ สราง ผลรับประทานได สด หรือใชปรุงอาหาร และเปนอาหารของสัตวปา มีวิตามินซีสูง แกท อ งเสยี นยิ มปลกู เพ่อื เก็บผลในหลายประเทศในเอเชยี ใต การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ มวี ธิ กี ารเพาะเชน เดยี วกบั พพี า ย เมลด็ ใชเ วลาการงอกนาน มขี อ มลู ระบวุ า การเพาะเลย้ี ง เน้อื เย่อื ไดผลดี ขอแนะนํา เปน ไมท ่ชี อบแสงแดดและความชมุ ช้ืนโดยเฉพาะในปา ดบิ เขา ปาดิบชื้น หรอื ปา ชายนาํ้ เหมาะสําหรับฟนฟสู ภาพปาตนน้ําในพืน้ ท่ีสงู ในระยะกลาไมจะโตชา และจะโตเร็วในระยะไมหนุม ควรปลูก ผสมผสานกับไมโ ตเร็วในปา ดิบเขา เชน กําลงั เสือโครง กลวยษี และกอ ชนดิ ตา ง ๆ เชนเดยี วกบั พพี า ย แตส ะทอ นรอกจะเหมาะกับการปลูกในพน้ื ท่ีตํ่ากวา ขอ มลู เพมิ่ เตมิ ตน ไมเ มอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); เมลด็ และกลา ไมย นื ตน : เพอื่ การฟน ฟปู า ในภาคเหนอื ของประเทศไทย (หนว ยวจิ ัยการฟน ฟปู า, 2543); Flora of Thailand Vol. 2 (4) (1981) 61

สัก Tectona grandis L. f. วงศ LAMIACEAE (LABIATAE) ช่ืออน่ื สกั ทอง (ท่วั ไป) ลักษณะวสิ ยั ไมเนื้อแขง็ ปานกลาง โตเรว็ ในชว ง 1–15 ปแรก ผลัดใบ ขนาดกลางถึงขนาดใหญ สูงได ประมาณ 40 ม. มีพพู อนต้นื ๆ ลําตนเปลาตรง เปลอื ก แตกเปน รอ งตนื้ ๆ ตามยาว สีเทาหรอื สนี าํ้ ตาลออน ลักษณะทางพฤกษศาสตรทสี่ ําคัญ ใบเรยี งตรง ขามสลับตั้งฉาก ขนาดใหญ กวาง 25–30 ซม. ยาว 30–40 ซม. ตนออ นใบมขี นาดใหญก วานี้ แผน ใบสาก มี ขนดานลาง ขย้ีแลวมีสแี ดงติดมือ ชอดอกขนาดใหญ ออกตามปลายกิ่ง ดอกขนาดเล็ก สีขาว สมมาตรดาน ขาง ผลแบบผลผนังช้ันในแข็ง มีเย่ือหุมพองลมคลาย บอลลนู มี 1–4 เมลด็ เมลด็ ขนาดเสน ผา นศนู ยก ลาง 1–2 ซม. มี 4 ชอง เปลือกแข็งมีขนสั้น ๆ นมุ สีนํา้ ตาล เขตการกระจายพนั ธุ อินเดยี พมา ลาว ไทย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขน้ึ เปน ไมเ ดน ในปา ผลดั ใบผสมทางภาคเหนอื แตส ามารถปลกู และเจรญิ เตบิ โตไดใ นภาคอน่ื ๆ ระดบั ความสงู จนถงึ ประมาณ 1,200 ม. ดอกออกเดอื นมถิ นุ ายน–กนั ยายน ผลแกใ ชเ วลา ประมาณ 4 เดือน เก็บเมล็ดไดประมาณเดือนพฤศจิกายน–มกราคม หรอื อาจถึงเดอื นเมษายน ประโยชน เน้ือไมน าํ้ ตาลอมเหลือง มีลวดลายสวยงาม เนื้อไมออนหรอื แข็งปานกลาง เลือ่ ยไสกบ ตบแตงงาย ทนปลวกและมอด โดยเฉพาะถา ไดร ับการอาบนา้ํ ยา ราคาแพง ใชป ระโยชนไ ดหลายอยา ง นยิ มปลกู เปน สวนปา ในหลาย ประเทศทัง้ ในแอฟรกิ าและเอเชยี กิง่ ใชเปน ไมฟ นไดเ ปนอยางดี การขยายพันธุ เพาะเมล็ด การนําเมล็ดแชน ้ํา 24–72 ช่วั โมง หรือแชน ้าํ และผ่งึ อากาศสลบั กันไป 5–7 วนั กอน นาํ ไปเพาะ จะชว ยใหอ ัตราการงอกเรว็ ข้นึ เมล็ดท่เี ก็บบนตน มีอัตราการงอกสูงกวา เกบ็ ทพี่ ้นื การเลือกแมพ นั ธุเ ปนสง่ิ ที่ ควรพิจารณาใหเ หมาะสม การใชเหงาเปน วธิ ที ่นี ิยม และคาใชจ ายนอย โดยใชกลา สักท่ีมีอายปุ ระมาณ 1 ป ขอ แนะนาํ เปนไมเ บิกนาํ โตเรว็ ในระยะแรก ตอ งการแสงมาก ผลัดใบเปนเวลานาน ระบบรากตน้ื แผกวาง ปกติจะเจริญเติบโตไดดบี นดนิ ที่สลายมาจากหนิ ปนู หรือหนิ ดนิ ดาน โดยเฉพาะดนิ ทีล่ ึกมากกวา 50 ซม. ในธรรมชาติมกั จะขึ้นรวมกบั ไผซาง (Dendrocalamus membranaceus Munro) ซ่งึ ไผซางสามารถพบไดทวั่ ประเทศ และเปน ไมดัชนีบอกความเหมาะสมพ้นื ที่ปลกู สกั ได เหมาะสาํ หรบั การปลูกผสมผสานกับไมโตเรว็ และ โตชาไดหลายชนดิ ของปา ผลดั ใบผสม ซ่ึงผลดั ใบไมน าน มรี ะบบรากลกึ และควรมสี ัดสวนของสักเพยี งประมาณ รอ ยละ 20 การปองกันไฟในระยะแรกเปนสิง่ สําคญั ในการปลกู สกั ขอ มลู เพมิ่ เติม สกั (กรมปาไม, 2553); พรรณไมต น ของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรป าไม, 2542); ตนไมเ มือง เหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (1) (1993) 62

สัตบรรณ Alstonia scholaris (L.) R. Br. วงศ APOCYNACEAE ชือ่ อ่ืน ชบา, ตนี เปด, พญาสัตบรรณ (ภาคกลาง); ยางขาว (ลําปาง); หสั บรรณ (กาญจนบุร)ี ลกั ษณะวิสัย ไมเ นือ้ ออ น โตเรว็ ไมผลัดใบ ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สูงไดป ระมาณ 40 ม. เปลอื กสเี ทา กง่ิ มีชอ งอากาศ ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคัญ ทุกสวนมียางสีขาว ขนุ ใบเรียงเปน วงรอบ 4–10 ใบ รูปชอน ปลายใบมนกลม โคน ใบรปู ลม่ิ หรอื เปน ครบี แผน ใบดา นลา งมีนวล เสนแขนงใบจาํ นวน มากเรยี งขนานกนั ชอ ดอกเปน กระจกุ เรยี งแนน คลา ยชอ ซรี่ ม ยาว 3–9 ซม. มีขนสั้นนมุ ดอกจาํ นวนมาก สขี าวครีม มกี ลนิ่ หอม กลบี เล้ียง 5 กลบี กลีบดอก 5 กลบี เรยี งทบั กนั ไปทางซา ยในดอกตูม เกสรเพศผู 5 อัน รงั ไขม ขี น ผลเปนฝก ออกเปนคู รูปขอบขนาน ยาว 20–55 ซม. เมลด็ จาํ นวนมาก มกี ระจุกขนยาว 1.5–2 ซม. เขตการกระจายพนั ธุ อินเดยี ปากสี ถาน ศรีลงั กา จนี ตอน ใต เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต ประเทศในหมเู กาะแปซฟิ ก ออสเตรเลยี (ควีนสแลนด) การกระจายพันธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขนึ้ ตาม ชายปาหรือปาเสอ่ื มโทรมของปาดบิ เขา ปา ดบิ ชน้ื ปา ดิบแลง และ ปาผลัดใบผสม ท่ัวทุกภาคของประเทศ มักพบใกลชายนํ้า ระดับ ความสูงจนถึงประมาณ 1,200 ม. ออกดอกเดอื นตุลาคม ฝก แก เดือนธนั วาคม–เมษายน ประโยชน เนอ้ื ไมอ อ น ใชท าํ โลงศพ เครอื่ งเรอื น กลอ ง เยอื่ คณุ ภาพดี เปลือกชว ยสมานแผล ลดอาการอกั เสบ แกไขมาลาเรยี โรคลมบา หมู โรคหืด แกทอ งเสีย บดิ ใบใชพอกดับพษิ โรคเหน็บ ชา ยางรกั ษาแผลเนา เปอ ย ผสมนํ้ามนั หยอดแกปวดหู นยิ มปลูก เปนไมป ระดบั ทรงพุม สวยงาม ใหรมเงาไดดี การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ ปก ชาํ กงิ่ ตอน เมลด็ คอ นขา งเกบ็ ยากเน่ืองจากฝกแกมักแตกอาบนตน มีอัตราการงอกสูงเกือบ รอยละ 100 สามารถเกบ็ ไวใ นภาชนะปด ไดประมาณ 2 เดือน แตอ ัตราการงอกลดลงเลก็ นอ ย ขอแนะนาํ เชน เดยี วกับนองขาว แตสัตบรรณสามารถขึ้นในพน้ื ท่รี ะดบั ตํา่ ๆ และทนแลง ไดด กี วา นองขาว ระบบรากหนาแนนและแผก วาง ทนตอ การถูกนา้ํ ทวม จึงเหมาะสําหรบั การปลกู ปอ งกนั ตลิ่ง และปลกู ในพื้นท่รี าบลมุ แมนา้ํ หรอื ปลกู ในปา ผลัดใบผสมท่ีเสื่อมโทรม ขอมลู เพ่มิ เติม พรรณไมต น ของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรป าไม, 2542); ตน ไมเ มืองเหนอื (ไซมอน และ คณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 7 (1) (1999) 63

เสย้ี วดอกขาว Bauhinia variegata L. วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE) ชื่ออ่ืน นางอว้ั , เสย้ี ว (เชียงใหม) ; เปย งพะโก (สุโขทยั ) วิสัย ไมโตคอนขางเร็ว เนื้อแข็ง ผลัดใบ ขนาดเล็กหรือขนาดกลาง สูงได ประมาณ 15 ม. กง่ิ ออ นมขี นสั้นนมุ ลั ก ษ ณ ะ ท า ง พ ฤ ก ษ ศ า ส ต ร ที่ สาํ คญั ใบเรยี งเวยี น รปู ไขก วา งหรอื เกอื บ กลม ปลายเวาลึกประมาณ 1 สวน 4 หรอื สว น 3 โคนใบรปู หัวใจ ชอ ดอกแบบ ชอ กระจะสนั้ ๆ มี 2–3 ดอก ในแตล ะชอ กลีบเล้ียงคลายกาบ กลีบดอก 5 กลีบ สวนมากมีสขี าว รปู ไขก ลบั โคนสอบแคบ เปน กา นกลบี กลบี ใหญม รี วิ้ ดา นในกลบี สีแดงอมมวงหรือชมพู เกสรเพศผูท่ี สมบรู ณ 5 อนั เปน หมนั 1–5 อนั ผลเปน ฝกแบน รูปขอบขนาน เบีย้ ว แหงแลว แตกอาออก มี 10–25 เมลด็ เมล็ดแบน เสน ผานศนู ยกลาง 1–1.5 ซม. เขตการกระจายพันธุ อินเดยี พมา จนี ตอนใต ลาว เวียตนามตอนบน ไทย การกระจายพันธแุ ละนเิ วศวิทยา ข้ึนกระจายทัว่ ไปในปาเบญจพรรณ ปาดบิ แลง และปาดบิ เขา ทางภาคเหนอื และภาคตะวนั ตกเฉียงใต ระดบั ความสงู 500–1,500 ม. ชอบดนิ ที่มีหินปูน มกั พบตามสันเขา โดยเฉพาะทีล่ าดชันดา น ทิศใตที่มีแสงแดดดจัด ใบจะรวงเกือบหมดเมื่อออกดอก ดอกออกเดือนมกราคม–กุมภาพันธ ผลแกจัดประมาณเดือน เมษายน–กรกฎาคม ประโยชน เน้อื ไมแ ข็งปานกลาง แตม ีขนาดเลก็ เหมาะที่จาํ ทาํ เปนไมฟ น เปลือกมสี ารฝาดใชย อ มผา แห และอวน ดอกออนและฝกออนรับประทานได ใบใชเลี้ยงสัตว สามารถปลูกเปนไมประดับ เพราะดอกดกสวยงวยงาม ใบจะรวง เกอื บหมดเม่ือออกดอก เปน พชื วงศถ ่วั ใชปลกู เพอ่ื ปรับปรงุ ดินได การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ เมลด็ สามารถเก็บเมล็ดท่ีรวงตามพ้นื ดินได เมล็ดงอกเร็วหลงั จากรวงสพู น้ื ควรรีบนาํ ไปเพาะทันที หรอื ภายในหน่ึงสปั ดาห ขอ แนะนาํ เปนไมโ ตคอนขางเรว็ ตองการแสงแดดจัด เหมาะสําหรบั ปลูกฟน ฟูสภาพปาทางภาค เหนอื โดยเฉพาะปา เบญจพรรณเสอ่ื มโทรมท่เี ปน หินปูน และพ้ืนลาดชนั ทีท่ ําไรเล่ือนลอยในปา ดบิ เขา สามารถ ปลูกผสมผสานกับไมโตเร็วและโตชาไดหลายชนดิ โดยเฉพาะกอ ชนดิ ตา ง ๆ ขอ ควรระวัง กลา ไมเ ปนอาหาร ของสัตวเ ลี้ยง ขอมูลเพิม่ เตมิ ตนไมเ มืองเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 4 (1) (1984) 64

แสมสาร Senna garrettiana (Craib) H. S. Irwin & Barneby วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE) ชื่ออื่น ข้ีเหล็กโคก, ขี้เหล็กแพะ (ภาคเหนือ); ข้ีเหล็กปา (ภาคหนอื , ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ); ข้เี หลก็ สาร (นครราชสีมา, ปราจนี บรุ )ี ลักษณะวสิ ยั ไมเนือ้ แขง็ ปานกลาง โตเร็ว ไมผลัดใบ ขนาด กลาง สงู ไดประมาณ 15 ม. เปลือกแตกเปนสะเกด็ คลา ยสเ่ี หลย่ี ม สคี อนขางดาํ ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี ําคญั ใบประกอบแบบขน นกปลายคู ใบยอ ย 6–9 คู รปู ไข แผน ใบเกลยี้ งท้งั สองดาน ชอ ออกแบบชอ แยกแขนง ออกตามปลายกงิ่ ลกั ษณะทวั่ ไปคลา ยดอก ขเ้ี หลก็ กลบี เลยี้ งและกลบี ดอกมจี าํ นวนอยา งละ 5 กลบี กลบี ดอก สีเหลอื ง เกสรเพศผู 10 อัน ขนาดใหญ 2 อัน ขนาดเลก็ 5 อนั ไมส มบูรณ 3 อัน ผลเปน ฝกแบน บาง รปู ขอบขนาน ยาว 15–20 ซม. บดิ เลก็ นอย เมล็ดแบน รูปรียาว สนี าํ้ ตาล เขตการกระจายพันธุ กมั พชู า ลาว เวียดนาม ไทย การกระจายพันธุและนเิ วศวิทยาในประเทศไทย ขนึ้ ใน ปาเต็งรัง และปาผลัดใบผสมที่คอนขางแหงแลง ทางภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ และภาคตะวนั ออก ระดับ ความสงู ไมเ กนิ 500 ม. การสบื พนั ธตุ ามธรรมชาตดิ ี ออกดอกและ ตดิ ผลประมาณเดอื นพฤษภาคม–พฤศจิกายน ผลอาจแกคางปและเก็บไดช วงเดือนมกราคม–มีนาคม ประโยชน เนอื้ ไมใ ชท าํ ดา มเครอ่ื งมอื เรอื แกะสลกั ไมฟ น และถา นทม่ี คี ณุ ภาพ ใบออ นและดอกออ นใชเ ปน อาหาร เชนเดียวกับขเ้ี หลก็ ขบั พยาธิ เปน ยาถาย รักษางสู วดั ปลูกเปน ไมต น ประดบั สองขา งถนน การขยายพันธุ เพาะเมลด็ เปลอื กคอนขา งแข็ง นําเมล็ดแชน้าํ รอ น 80–90 องศาเซลเซยี ส แลวทงิ้ ไวใหเ ย็น จงึ นาํ ไปเพาะ อัตราการงอกประมาณรอยละ 75 เมล็ดใชเวลางอก 4–30 วัน สามารถใชว ิธีปลกู โดยเมล็ดโดยตรงไดดี รวมทง้ั การเพาะเลี้ยงเนือ้ เย่อื ขอแนะนํา เปน ไมเ บิกนาํ โตเร็ว ชอบแสงแดดจดั ทนทานตอ ความแหงแลงและไฟปาไดด ี มักจะขนึ้ บนดนิ ปนทราย ดนิ หินปูน หรอื ดินลูกรงั ที่ตื้น แตกหนองา ย เหมาะสําหรับปลกู ฟน ปูสภาพปาผลดั ใบผสมและ ปา เตง็ รังท่เี ส่อื มโทรม แตเน่ืองจากเปนไมโ ตคอ นขางชา ในระยะแรก ควรปลูกรวมกบั ไมโ ตเรว็ เชน ซอ อะราง หรอื กระเชา และควรมกี ารควบคมุ วัชพืชใหดีในระยะ 1–2 ป แรก ขอมลู เพ่ิมเตมิ ตน ไมเ มอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 4 (1) (1984) 65

อะราง Peltophorum dasyrachis (Miq.) Kurz วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE) ชื่ออื่น ราง, อะลาง (นครราชสีมา, อุดรธานี); คางรุง, คางฮุง (พิษณุโลก); จาขาม, ชาขม (เลย); นนทรี (ภาคกลาง); อนิ ทรี (จนั ทบุร)ี ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ นอ้ื คอ นขา งออ น โตเรว็ ผลดั ใบชว งสน้ั ๆ ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สงู ไดป ระมาณ 30 ม. ลักษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คัญ กงิ่ ออนมขี นสน้ั นมุ สี นา้ํ ตาลแดง หูใบมหี ลายเสน คลายเขากวาง ใบประกอบแบบ ขนนกสองชนั้ แขนงยอ ยเรียงตรงขาม 5–9 คู ใบยอ ยเรียงตรง ขา ม 6–16 คู รปู ขอบขนาน ยาว 1–2.5 ซม. ปลายใบเวา ตน้ื โคน ใบเบย้ี ว แผนใบมีนวลดานลา ง ไรกา น ชอ ดอกแบบชอ กระจะ หอ ยลง ออกตามซอกใบใกลป ลายกิ่ง กลีบเลี้ยงและกลบี ดอกมี จาํ นวนอยางละ 5 กลีบ กลบี เล้ยี งดา นนอกมีขนสีน้ําตาล กลีบ ดอกสเี หลืองออน เกสรเพศผู 10 อัน ผลเปนฝก แบน ขอบบาง คลา ยปก มี 4–8 เมลด็ เมล็ดแบน รปู รี เขตการกระจายพันธุ กมั พูชา ลาว เวยี ดนาม ไทย มาเลเซีย อนิ โดนเี ซีย การกระจายพนั ธุแ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ข้นึ ตามชายปาดบิ แลง ปา ดบิ ช้นื และปาผลัดใบผสมในระดบั ต่ํา ๆ ท่ัวประเทศ โดยเฉพาะทางภาคตะวันออก ระดับความสูงไมเกิน 800 ม. ออกดอกพรอมกับผลิใบออนเดือน มกราคม–มีนาคม เปน ผลเดือนมนี าคม–มถิ นุ ายน หรืออาจถงึ เดือนกันยายน ประโยชน เนอ้ื ไมไ มท นทานมากนกั นยิ มทาํ เปนไมฟน เปลือกในรบั ประทานได ใชปรุงอาหาร เปลอื กนอกใชเ ปน สียอมธรรมชาติและเปนสมุนไพรแกทองรวง ขับลม โรคเกี่ยวกับเสมหะและโลหิต ใบออนและดอกออนใชเปนอาหาร เชนเดียวกบั ขีเ้ หลก็ ใบรว งชวยปรบั ปรุงดิน การขยายพันธุ เพาะเมลด็ นาํ เมล็ดแชนํา้ รอน 70–80 องศาเซลเซียส ประมาณ 15 ช่ัวโมง ขอแนะนาํ ไมเ บกิ นาํ โตเรว็ ชอบแสงแดดจดั ระบบรากลกึ ใบหนาแนน ทนแลง ทนไฟ แตกหนอ ไดด ี เหมาะสําหรับการปลูกฟนฟูปาเสือ่ มโทรมในปา ดบิ แลง และปาผลัดใบผสม ปอ งกนั การชะลา งของหนา ดิน แต ไมเหมาะสาํ หรับพน้ื ท่ีราบลุมท่ีมนี าํ้ ทวมบอ ยและพ้นื ทตี่ นน้ําในระดบั สูง ปลกู ผสมผสานไมโ ตเรว็ และโตชาไดด ี หลายชนิด โดยเฉพาะไมในวงศยาง ขอ มลู เพ่ิมเตมิ ตนไมเ มอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 11 (1997); Flora of Thailand Vol. 4 (1) (1984) 66

อนิ ทนลิ นํา้ Lagerstoemia speciosa (L.) Pers. วงศ LYTHRACEAE ชื่ออน่ื ตะแบกดาํ , อนิ ทนิล (ภาคกลาง) ลกั ษณะวิสัย ไมเ นอื้ แขง็ ปานกลาง โตคอ นขางเรว็ ผลัดใบชว ง สัน้ ๆ ขนาดเลก็ ถงึ ขนาดใหญ สงู ไดป ระมาณ 25 ม. ลาํ ตน มกั คดงอ เปลือกเรียบ หรือลอกเปนแผนบาง ๆ เล็กนอ ย สนี าํ้ ตาลออนปนเทา เปลอื กในมเี สนใย ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบเรยี งตรงขา มในระนาบ เดยี วกัน ยาว 5–30 ซม. ชอดอกออกตามซอกใบหรอื ปลายกงิ่ ต้งั ตรง ยาว 15–40 ซม. กลีบเลี้ยงรปู ถวย มี 12–14 สันตามยาว ผวิ เกล้ียง ปลายแยก 6 กลบี กลบี ดอก 6 กลบี สชี มพูออ นหรอื ขาว ยาว 1.5–3 ซม. ขอบยน มีกานกลีบ เกสรเพศผจู ํานวนมากติดท่ีโคนกลีบเล้ียง ผล แบบผลแหงแตก มี 6 ซกี ยาวประมาณ 2.2 ซม. เมล็ดจาํ นวนมาก ปลายเมล็ดมปี ก เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดีย เอเชยี ตะวันออกเฉียงใต การกระจายพนั ธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึน้ ตามชาย นา้ํ หรอื พนื้ ทรี่ าบลมุ ทมี่ นี าํ้ ขงั ในปา ผลดั ใบผสม ปา ดบิ แลง และปา ดบิ ชน้ื ทั่วประเทศ พบไดท ัว่ ไปในปา บงึ นาํ้ จดื หรือตามทุง นา ออกดอกเดอื น มนี าคม–มถิ นุ ายน ผลเรม่ิ แกเ ดอื นพฤศจกิ ายน หรอื คา งปไ ปจนถงึ เดอื น มีนาคมปถ ัดไป ประโยชน เนอ้ื ไมแข็งแร็งปานกลาง ทนปลวก ใชใ นการกอ สรา ง ทาํ ฟนไดด ี เปลอื กแกไข แกทองเสีย ใบหรือแกนตมหรอื ชงนํ้ารอ นดมื่ ลดอาการไขในมาลาเรีย ลดน้ําตาลในเลือด ขับปสสาวะ ลดความดัน ด อ ก ส ว ย ง า ม นิ ย ม ป ลู ก เ ป น ไ ม ป ร ะ ดั บ ต า ม ส อ ง ข า ง ถ น น แ ล ะ สวนสาธารณะท่ัวไป การขยายพันธุ เพาะเมล็ด เมลด็ ใชเวลาการงอก 15–50 วนั เกบ็ ไวไ ดนานทอ่ี ณุ หภูมปิ กติ แตอ ตั ราการงอกลดลง หรอื อาจใชว ธิ ีปกชําและเทคนคิ การเพาะเลีย้ งเนื้อเยอ่ื ขอ แนะนาํ เปน ไมเ บกิ นํา โตเร็ว ชอบแสงแดดจดั เหมาะสาํ หรับปลูกฟนฟสู ภาพปา ผลดั ใบผสม ปาดิบแลง ปาบึงนํ้าจืด และท่รี าบลมุ ทวั่ ไป ปองกนั การพงั ทลายของตล่ิง ทนทานตอนํา้ ทวม ทนแลงและไฟปา ไดด คี ลา ยตะแบกนา แตอนิ ทนลิ นํา้ มักจะขน้ึ ในพ้ืนทีป่ า ท่ีชื้นกวา สามารถปลกู รว มกับไมใ นปาชายน้ําไดด ี เชน จกิ นา ตะเคียนทอง ยางนา และสนุน เปน ตน ขอ มูลเพ่มิ เตมิ ตน ไมเมืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); A revision of Lagerstroemia (Furtado, 1969); PROSEA No. 5 (3) (1998) 67



กระโดน Careya sphaerica Roxb. วงศ LECYTHIDACEAE ชื่ออื่น ขุย (กาญจนบุรี); จิก (ภาคกลาง, ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ); กระโดนบก, กระโดนโคก, ปยุ , ปยุ ขาว, ผา ฮาด (ภาคเหนอื ) ลักษณะวิสัย ไมเน้ือแข็งปานกลาง โตชา ผลัดใบ ขนาดกลาง สูงได ประมาณ 20 ม. แตกกง่ิ ต่ําแผกวา ง เปลือกหนาเรยี บหรอื ลอกเปนสะเกด็ บาง ๆ สีนํ้าตาลเทา เนอ้ื ไมสีนา้ํ ตาลแดง แตกหนอ ไดดี ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คัญ กง่ิ ออ นเปนเหลยี่ ม ใบเรยี งเวียน หนาแนน ชว งปลายก่งิ รปู ไขก ลบั ยาว 20–30 ซม. ปลายแหลมเปน ตง่ิ สน้ั ๆ โคนใบสอบเรยี วดคู ลา ยครบี ขอบจกั ฟน เลอ่ื ย ชอ ดอกออกสน้ั ๆ ตามปลาย กงิ่ ออกดอกพรอ มผลใิ บออน มีใบประดบั 3 ใบ กลีบเล้ยี ง 4 กลบี ตดิ ทน กลีบ ดอก 4 กลีบ สขี าวอมเขียว เกสรเพศผจู าํ นวนมาก สีขาว โคนสีชมพู เช่อื ม ตดิ กนั ทโ่ี คน ยาวกวา กลบี ดอก รงั ไขอ ยใู ตว งกลบี ผลแบบผลมเี นอ้ื หนงึ่ ถงึ หลาย เมล็ด เสน ผานศูนยกลาง 5–8 ซม. เมลด็ แบน เรยี ว ยาวประมาณ 1 ซม. เขตการกระจายพนั ธุ อฟั กานสิ ถาน อนิ เดยี พมา ลาว กมั พชู า เวยี ดนาม ไทย มาเลเซีย อินโดนเี ซีย ฟล ปิ ปนส การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขน้ึ ในปา ผลดั ใบผสม ปาเต็งรัง ปาดิบแลง และปาดิบชื้น ทั่วทุกภาคของประเทศ ระดับความสูงถึง ประมาณ 900 ม. ออกดอกเดือนมีนาคม–เมษายน ผลแกเดือนมีนาคม– พฤษภาคม ประโยชน เนื้อไมท นทานในรม เปลอื กใชทําเชอื ก เบาะรองหลงั ชาง กระดาษ สียอมผา ใหส ีนํ้าตาลแดง ใบ ดอก และผลออนรับประทานเปนผักสด มีสรรพคุณทางสมุนไพรหลายอยาง ผลเปนยาฝาดสมาน ใชเปนอาหารสัตวพวก โคและกระบอื ดว ย เมลด็ และรากเปน พษิ ใบและยอดออ นมปี รมิ าณกรดออกซาลคิ คอ นขา งสงู อาจทาํ ใหเ กดิ นวิ่ ในกระเพาะ ปส สาวะ การขยายพันธุ เพาะเมลด็ อตั ราการงอกสงู กวารอยละ 90 เมล็ดงอกใชเ วลา 15–45 วัน และสามารถขยายพันธุ โดยวิธีปกชําหรือแยกจากเหงาหรือหนอไดผ ลดี ขอ แนะนํา เปนไมชอบแสงแดดจัด ทนแลง และไฟปา ไดดี ขึ้นไดท ้งั ดนิ ลูกรงั และดนิ ปนทราย หรอื ดินตน้ื ทม่ี กี ารระบายนํ้าดี ระบบรากแข็งแรง็ เหมาะสําหรับปลูกฟนฟูสภาพปา ไดแทบทกุ สภาพปา ยกเวน ปา ดบิ เขาในพน้ื ทีส่ งู ขอ มลู เพ่ิมเติม ตน ไมเมอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (3) (1993.) 69

กระทอน Sandoricum koetjape (Burm. f.) Merr. วงศ MELIACEAE ชือ่ อืน่ มะตอ ง (ภาคเหนือ, ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ นอ้ื แขง็ ปานกลาง โตคอ นขา งชา ไมผ ลดั ใบ ตน ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ อาจสงู ไดถ งึ 50 ม. ลาํ ตน มกั ขดงอ มพี ูพอน เปลอื กเรียบหรือแตกลอ นเปน ชน้ิ บาง ๆ สนี า้ํ ตาลออ น มีชองอากาศทั่วไป เปลือกในสีนา้ํ ตาลแดงอมชมพู มนี ํ้ายางขาว ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ไมมีหูใบ ใบ ประกอบมี 3 ใบยอย โคนใบมักเบ้ียว ใบแกกอนรวงสีแดง ชอ ดอกแบบชอ แยกแขนง กลบี เลย้ี งและกลบี ดอกมจี าํ นวนอยา ง ละ 4–5 กลีบ กลีบเลีย้ งหยักต้นื ๆ กลบี ดอกแยกกัน สีเหลอื ง ดอกบานกลีบดอกจะพบั งอ เกสรเพศผู 8–10 อนั เช่อื มตดิ เปนหลอด ยอดเกสรเพศเมียหยักเปนพู ผลแบบผลผนังช้ันใน แขง็ กลมแปน ขนาดใหญ มขี นกํามะหยีส่ ีนา้ํ ตาล มีประมาณ 5 เมล็ด เมล็ดมีปยุ สีขาวหุม เขตการกระจายพนั ธุ อินเดีย พมา ลาว กมั พูชา เวยี ดนาม ไทย มาเลเซีย ฟล ปิ ปนส การกระจายพนั ธแุ ละนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบขึ้นตามปา ดบิ แลงใกลช ายนาํ้ ปาดบิ เขาระดบั ต่าํ และปา ดิบช้ืน ท่ัวทุกภาคของประเทศ ระดับความสูงจนถึงประมาณ 1,200 ม. ออกดอกเดือนมีนาคม–เมษายน ผลแกเดือน พฤษภาคม–สงิ หาคม ประโยชน เนอ้ื ไมแ ขง็ ปานกลาง ลวดลายสวยงาม มกี ลนิ่ หอม ใชก อ สรา ง เครอื่ งเรอื น ลงั ใสข อง ผลแกร บั ประทาน เปน ผลไมสด ดอง และใชป รุงอาหาร ปลกู ประดบั ใหรมเงาพชื การเกษตรอ่ืน ๆ ไดดี เปน อาหารของสตั วปา หลายชนิด รากและใบแกไ ข ทองเสยี เปลอื กใชถ า ยพยาธิ มฤี ทธยิ์ ับยั้งเซลลมะเร็ง การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ เมลด็ มีอายุส้ัน ควรรบี เพาะโดยเร็ว จะมอี ตั ราการงอกสงู กวา รอยละ 90 เมลด็ งอกใช เวลาประมาณ 15–30 วัน การขยายพนั ธุอาจใชวิธตี อนกิง่ หรือทาบกิ่งได ขอแนะนาํ เปน ไมโตเรว็ ในระยะแรก ๆ ตอ งการแสงมากหรอื แสงราํ ไร ข้ึนไดด ใี นพนื้ ท่ีดินชุมชน้ื หรอื ใกลแหลงนํ้า ทนนํา้ ทว มไดน านกวา 1 เดือน รากมไี มโครไรซา ชว ยบํารงุ ดิน ขอมลู เพ่ิมเติม ตน ไมเ มืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (3) (1993); Flora Malesiana ser. I, Vol. 12 (1) (1995) 70

กระบก Irvingia malayana Oliv. ex A. W. Benn. วงศ IRVINGIACEAE ช่อื อื่น กะบก, จะบก, ตระบก (ภาคกลาง); บก, หมากบก (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ); มะมื่น, ม่ืน (ภาคเหนือ); มะลื่น, หมกึ ล่ืน (สุโขทัย, นครราชสีมา) ลักษณะวสิ ยั ไมเน้อื แข็ง โตชา ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สงู ไดป ระมาณ 40 ม. เรอื นยอดเปน พมุ คอ นขา งกลมหรอื รี ลาํ ตน เปลาตรง โคนตน มกั เปนพูพอน เปลือกเรยี บหรือแตกเปน สะเก็ด สีเทาแกมน้ําตาลแดง ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคัญ มีหูใบเรียวแหลม โคงรูปดาบมวนหุมยอดออน ยาว 1.5–3 ซม. ใบรูปรีหรือรูป ขอบขนาน ยาว 5–10 ซม. ปลายใบเปนตง่ิ แหลม แผน ใบเกลี้ยง ชอดอกออกตามซอกใบและปลายกิ่ง ดอกขนาดเล็ก สีขาวนวล กลีบเลย้ี งและกลบี ดอกมีจาํ นวนอยางละ 5 กลบี กลีบเล้ยี งเชอ่ื ม ตดิ กนั ทโ่ี คน กลบี ดอกเรียงซอนเหลื่อมในดอกตมู เกสรเพศผู 10 อัน ติดใตจานฐานดอก ผลแบบผนังผลชั้นในแข็ง ทรงรี ยาว 3–6 ซม. สุกสีเหลอื ง มี 1 เมล็ด เขตการกระจายพันธุ อินเดีย พมา ลาว กมั พูชา เวยี ดนาม ไทย มาเลเซยี อินโดนีเซีย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขึ้นกระจายท่วั ไปในปา เตง็ รัง ปา ผลดั ใบผสม ปา ดิบแลง และ ปา ดบิ ชื้น พบมากตามปา เต็งรงั ทัว่ ทกุ ภาค พบนอยทางภาคใต จนถงึ ระดบั ความสงู ประมาณ 1,000 ม. ออกดอกเดือน กุมภาพนั ธ–มนี าคม ผลแกเ ดอื นเมษายน–พฤษภาคม ประโยชน เนือ้ ไมมีความแข็งแรงทนทาน ใชใ นการกอ สราง เครอื่ งมอื การเกษตร เครอ่ื งดนตรไี ทย เชน ระนาด ใช ทําถานใหความรอนสูงและมีราคาสูง ผลสุกเปนอาหารพวกเกงกวางและนก เมล็ดรับประทานได ใหนํ้ามันใชใน อตุ สาหกรรมทาํ สบแู ละเทยี นไข ไขกระบกมปี รมิ าณไขมนั สงู มาก ทนตอ การเกดิ ปฏกิ ริ ยิ าทางเคมี มศี กั ยภาพในการพฒั นา เปน อาหารท่ีเพ่มิ คุณคาได การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ โดยเกบ็ ผลสกุ แยกเอาเนอ้ื ออก คอ ย ๆ ผา ชน้ั หมุ เมลด็ ทแ่ี ขง็ ออกแลว นาํ ไปเพาะ อตั รา การงอกสงู เมลด็ มอี ายุส้ัน ขอแนะนาํ เปน ไมโตชา ขน้ึ ไดด แี ทบทุกสภาพปา ทนแลง และไฟปา ไดดี เจรญิ เตบิ โตไดท งั้ ในที่ แสงแดดจัดหรอื คอนขางรม สามารถขน้ึ ไดท ั้งในดนิ ตน้ื และลกึ แตตอ งมกี ารระบายนํ้าดี ขอ มูลเพิ่มเติม พรรณไมตนของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรป า ไม, 2542); ตนไมเ มอื งเหนือ (ไซมอน และ คณะ, 2543); Flora of the World (Harris, 1999); Flora of Thailand Vol. 2 (4) (1981) 71

กอ เดอื ย Castanopsis acuminatissima (Blume) A. DC. วงศ FAGACEAE ช่อื อ่ืน กอสรอย, กอหนาม, กอแหลม (ภาคเหนือ); กอ อดิ , กอ หมดั , กอ หดั , กอ แดง (ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ); กอ กินหนว ย (ภาคตะวันออก) ลักษณะวิสัย ไมเ นอื้ แข็ง โตชา ไมผลดั ใบ ขนาดกลาง ถงึ ขนาดใหญ สูงไดประมาณ 40 ม. เปลือกแตกเปน สะเกด็ และเปนรองตามยาว สนี ้ําตาลเขม ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรทีส่ าํ คัญ ใบรปู รี รูปขอบ ขนานหรอื แกมรปู ใบหอก ยาว 5.5–13 ซม. ขอบหยกั หา ง ๆ คอ นไปทางปลายใบ แผน ใบดา นลา งสเี ขยี วเทาหรอื สสี นมิ ชอ ดอกแบบชอเชงิ ลด ยาวไดป ระมาณ 15 ซม. ชอดอกเพศ ผูและเพศเมยี แยกกัน กลบี รวม 6 กลีบ เกสรเพศผู 10–12 อนั เปน หมนั ในดอกเพศเมยี ผลรูปทรงกลม ยาว 1–1.5 ซม. รวมกาบหุมผลที่หุมผลจนมิด ผิวกาบมีหนามแข็งส้ัน แตล ะกาบมี 1 ผล เกลย้ี ง เขตการกระจายพนั ธุ อินเดยี ไตห วนั ญป่ี นุ พมา ลาว กมั พชู า เวียดนาม ไทย มาเลเซีย อินโดนีเซยี การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขึ้นตามปาดิบช้ืน ปาดิบแลง ปาดิบเขา และปาผลัดใบผสม ทว่ั ทกุ ภาค ระดบั ความสงู 800–1,400 ม. ดอกออกชว งเดือนมกราคม–มนี าคม ตดิ ผลชว งเดือนกมุ ภาพนั ธ–พฤศจิกายน ประโยชน เนอ้ื ไมแขง็ ใชใ นการกอสราง เสา ไมฟ น และถาน ผลรับประทานได เปนอาหารของสัตวป า การขยายพันธุ เพาะเมลด็ เกบ็ ผลสนี ้าํ ตาล แกะกาบหมุ ผลออก แชน ํ้าประมาณ 24 ชวั่ โมง คดั เมลด็ ทล่ี อยนาํ้ ออก เพาะเมล็ดในทีม่ ีแสงรําไร อตั ราการงอกรอยละ 50 เมลด็ ใชเ วลางอก 2–8 สัปดาห ขอแนะนํา เปน ไมเ บิกนํา โตคอนขา งชา ตอ งการแสงมาก มักพบในปา ดบิ เขาเส่อื มโทรม ทนตอ ไฟ ปาและสภาพแวดลอมไดด ี เหมาะสาํ หรับการปลูกฟน ฟสู ภาพตนน้าํ ในทส่ี งู เพอื่ ปอ งกนั การพงั ทะลายของดนิ ควรปลกู ผสมผสานกบั ไมก อชนดิ อน่ื ๆ และไมโตเรว็ หรือไมโ ตชา ของปา ดบิ เขา เชน ทะโล มะมือ มะแขวน กาํ ลังเสือโครง นางพญาเสือโครง และสนสามใบ ขอ มูลเพิ่มเติม พรรณไมวงศก อของไทย (จาํ ลอง และคณะ, 2549); ตน ไมเ มอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 9 (3) (2008) 72

กอเตยี้ Quercus aliena Blume วงศ FAGACEAE ช่อื อ่ืน กอ นะแอ, กอ นาํ้ , กออารี (ภาคเหนอื ) ลักษณะวสิ ัย ไมเ นอ้ื แข็ง โตชา ไมผลัดใบ ขนาดเลก็ ถงึ ขนาดกลาง สูงไดประมาณ 20 ม. เปลอื กแตกเปน รอ งตามยาว สีนํ้าตาลเขม ลักษณะทางพฤกษศาสตรทส่ี ําคัญ ใบรูปไขกลับหรือรปู ขอบขนาน ยาว 8–23 ซม. โคนใบเวาเปนตง่ิ ใบหู เบย้ี ว ขอบ จักฟนเล่ือย ชอดอกแบบชอเชิงลด ชอดอกเพศผูและเพศเมีย แยกตางชอแตรวมตน ดอกเพศผูหอยลง ดอกเพศเมียตั้งขึ้น กลบี รวม 6 กลบี เกสรเพศผู 8–10 อนั เกลยี้ ง เปนหมนั ในดอก เพศผู ผลรปู ทรงกระบอกแกมรปู ไข เสน ผา นศนู ยก ลาง 1.2–1.3 ซม. รวมกาบหมุ ผล กาบหุม ประมาณหนง่ึ ในสามของความ ยาวตวั ผล กาบไมเชือ่ มติดกัน ไมแ ยกในผลแก ผวิ กาบเปน เกลด็ บางเรียงสลบั แตละกาบมี 1 ผล รูปไข ผวิ เกลย้ี ง เขตการกระจายพันธุ อนิ เดยี จนี พมา ลาว ญป่ี ุน ไทย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยา ขน้ึ ตามปา สน ปา ผลดั ใบ ผสมระดบั สงู ปา ดบิ แลง และปา ดบิ เขา ทางภาคเหนอื ภาคตะวนั - ออกเฉยี งเหนอื และภาคตะวนั ออก ระดบั ความสงู 800–1,400 ม. ออกดอกเดือนมกราคม–พฤษภาคม ติดผลเดือนมิถุนายน– สงิ หาคม ประโยชน เน้ือไมแ ข็ง ใชเปนไมฟน และถาน แทง ไมใช เพาะเหด็ ผลเปน อาหารของสตั วปา การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด คลาย ๆ กอ เดอื ย แกะกาบ หุมผลออก แชนํา้ ประมาณ 24 ชวั่ โมง คดั เมลด็ ที่ลอยน้าํ ออก เพาะเมลด็ ในทมี่ ีแสงราํ ไร ขอแนะนํา เปน ไมเบิกนํา โตคอ นขางชา ตองการแสงมาก ทนตอ ไฟปา และสภาพแวดลอ มไดด ี เหมาะสาํ หรับการปลกู ฟนฟูสภาพตน นํา้ ในท่ีสูงเพอื่ ปองกนั การพังทะลายของดนิ เชนเดียวกับกอเดือย ควร ปลกู ผสมผสานกบั กอ ชนดิ อ่นื ๆ และไมโ ตเร็วหรอื ไมโ ตชา ของปาดิบเขา โดยเฉพาะสนสามใบ ขอมูลเพิ่มเติม พรรณไมว งศกอของไทย (จาํ ลอง และคณะ, 2549); ตนไมเมืองเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 9 (3) (2008) 73

กอใบเลื่อม Castanopsis tribuloides (Sm.) A. DC. วงศ FAGACEAE ช่อื อนื่ กอ หลงั่ , กอขา ว, กอเดือย, กอ หนาม, กอ แหลม, กอดกู , กอหนวดแมว, กอแหง (ภาคเหนอื ) ลักษณะวสิ ยั ไมเ น้ือแข็ง โตชา ไมผลดั ใบ ขนาดเล็กถงึ ขนาดใหญ สงู ไดประมาณ 40 ม. เปลอื กแตกเปนสะเกด็ และเปน รองตามยาว หนาไมเปนระเบียบ สีน้ําตาลคล้ําหรือสีเทาแกม น้าํ ตาล ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบรปู ขอบขนาน ยาว 7–21 ซม. ปลายแหลมยาวหรอื ยาวคลา ยหาง ขอบเรยี บ ชอ ดอก แบบชอ เชงิ ลด ชอ ดอกเพศผแู ละเพศเมยี แยกตา งชอ หรอื รว ม ชอ เดยี วกนั ดอกเพศเมียอยูทางโคนชอ กลบี รวม 6 กลบี เกสร เพศผู 12 อัน เกลี้ยง เปนหมันในดอกเพศเมีย ผลทรงกลม เสน ผา นศูนยก ลาง 1.5–2 ซม. รวมกาบหมุ ผล กาบหุมผลเกือบมิด ผิวกาบมหี นาม แขง็ สนั้ ปลายโคงงอ เรียงกนั หรอื เกาะกลมุ เปนเกลยี ว 3–4 แนว ตามผิวกาบ แตละกาบมี 1 ผล ผิวเกลีย้ ง เปนมนั สีน้าํ ตาล เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดยี เนปาล จนี พมา ลาว เวียดนาม ไทย การกระจายพันธแุ ละนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขน้ึ กระจายตามปาดบิ ชน้ื ปา ดิบแลงกง่ึ ปาดบิ เขา ปาดบิ เขา และปาผลัดใบผสม และปาเต็งรังระดับสูง ท่ัวทุกภาคของประเทศ ระดับความสูง 600–1,700 ม. ออกดอกชวงเดือน พฤษภาคม–มิถุนายน ติดผลเดือน มิถุนายน–พฤศจิกายน การขยายพันธุ เพาะเมล็ด วิธีเพาะเชนเดียวกับกอเดือย ใชเวลางอกมากกวา อัตราการงอกสูงประมาณรอยละ 80 ประโยชน เนือ้ ไมแ ขง็ ใชใ นการกอสรา ง เสา ไมฟ นและถา น ผลรบั ประทานได และเปนอาหารของสัตวปา การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ คลา ย ๆ กอเดือย แกะกาบหุมผลออก แชน าํ้ ประมาณ 24 ชว่ั โมง คัดเมลด็ ท่ีลอยนํ้า ออก เพาะเมล็ดในที่มีแสงรําไร ขอ แนะนาํ เปน ไมเบิกนาํ โตคอนขางชา ตองการแสงมาก แตก ลาไมตอ งการรมเงาในระยะแรก ทน ตอ ไฟปา และสภาพแวดลอ มไดด ี เหมาะสาํ หรบั การปลกู ฟน ฟสู ภาพตน นาํ้ ในทส่ี งู เพอ่ื ปอ งกนั การพงั ทลายของดนิ เชนเดียวกับกอ เดือย แตสามารถปลูกในพ้นื ท่รี ะดับสูงกวา ควรปลูกผสมผสานกบั กอชนดิ อ่นื ๆ และไมโ ตเรว็ หรอื ไมโตชา ของปาดบิ เขา โดยเฉพาะสนสามใบ ขอมลู เพิม่ เตมิ พรรณไมว งศกอของไทย (จาํ ลอง และคณะ, 2549); ตนไมเมืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 9 (3) (2008) 74

กอแปน Castanopsis diversifolia (Kurz) King ex Hook. f. วงศ FAGACEAE ชื่ออ่ืน กอหร่ัง, กอกาวกวาง, กอตี, มะกอ, กอหนาม (ภาคเหนอื ) ลกั ษณะวสิ ัย ไมเ นอื้ แขง็ โตชา ไมผลัดใบ ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สงู ไดป ระมาณ 30 มม.เปลอื กคอ นขา งเรยี บ สนี า้ํ ตาล ดํา สลบั ดวยสเี ทาเปน วงใหญ ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบรปู รหี รอื รปู ขอบขนาน ยาว 11–22 ซม. ขอบใบเรียบ แผนใบดานลางมีขนส้ันนุม ชอ ดอกแบบชอ เชงิ ลด ชอ ดอกเพศผแู ละเพศเมยี แยกเพศตา ง ชอ หรือรวมชอเดยี วกนั ดอกเพศเมียอยทู างโคนชอ กลีบรวม 6 กลีบ เกสรเพศผู 12 อนั เกล้ียง เปนหมันในดอกเพศผู ผลรูป ทรงกลม เสน ผา นศูนยกลาง 4–6.5 ซม. รวมกาบหมุ ผล กาบหมุ ผลจนเกือบมิด ยกเวนบริเวณปลายยอด ผิวกาบคลุมดวย หนามหนาแนน หนามเหยียดตรงและโคงเล็กนอย มีขน ปกคลุม กาบไมแยกในผลแก แตละกาบมี 1–3 ผล เกลี้ยง เขตการกระจายพนั ธุ พมา ลาว ไทย การกระจายพนั ธุและนเิ วศวิทยาในประเทศไทย ข้นึ ตามปาดบิ แลง ปาดิบเขา และปาผลดั ใบผสมระดบั สูง ทาง ภาคกลางและภาคเหนอื ระดบั ความสงู 700–2,200 ม. สว นมากพบในระดบั 1,000-1,500 ม. ออกดอกเดอื นกมุ ภาพนั ธ– พฤศจิกายน ตดิ ผลเดือนสงิ หาคม–ธันวาคม ประโยชน เน้ือไมแข็ง ใชใ นการกอสรา ง เสา ไมฟ น และถาน ผลรับประทานได และเปน อาหารของสตั วปา การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด คลาย ๆ กอ เดือย แกะกาบหมุ ผลออก แชน าํ้ ประมาณ 24 ช่วั โมง คดั เมล็ดทลี่ อยน้ํา ออก เพาะเมล็ดในทมี่ แี สงรําไร ขอแนะนาํ เปน ไมเบิกนํา โตคอ นขางชา ตองการแสงมาก ทนตอไฟปา และสภาพแวดลอมไดด ี เหมาะสําหรับการปลกู ฟน ฟสู ภาพตน นํ้าในทส่ี งู มากเชน เดียวกับกอเดือย เพ่ือปองกนั การพังทะลายของดิน ควรปลกู ผสมผสานกบั กอ ชนดิ อน่ื ๆ และไมโ ตเรว็ หรอื ไมโ ตชา ของปา ดบิ เขาในระดบั สงู เชน ทะโล กาํ ลงั เสอื โครง มะแขวน และสนสามใบ เปนตน ขอ มูลเพิ่มเติม พรรณไมว งศก อของไทย (จาํ ลอง และคณะ, 2549); ตน ไมเ มอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 9 (3) (2008) 75

กอ พวง Lithocarpus fenestratus (Roxb.) Rehder วงศ FAGACEAE ชื่ออื่น กอกอ, กอหลับเตาปูน, กอแดง (ภาค เหนอื ) ลักษณะวิสยั ไมเ นื้อแขง็ โตชา ไมผ ลดั ใบ ขนาด เลก็ ถงึ ขนาดกลาง สงู ไดป ระมาณ 20 ม. เปลอื กคอ นขา ง เรียบหรือแตกเปนรองเล็กตามยาว สีนํ้าตาลแกมเทา ออน เปลือกในมสี ันตามยาวและรอยกดเนื้อไม ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ีส่ าํ คญั ใบรูปขอบ ขนานหรอื รูปใบหอก ยาว 12–28 ซม. ปลายใบแหลม ยาวหรอื ยาวคลา ยหาง ขอบเรยี บ ชอ ดอกแบบชอ เชงิ ลด ชอดอกเพศผูและเพศเมียแยกตางชอหรือรวมชอ เดยี วกัน ดอกเพศเมียอยทู างโคนชอ กลบี รวม 6 กลีบ เกสรเพศผู 10–12 อัน เกลี้ยง เปนหมนั ในดอกเพศเมีย ผลรูปไขหรอื รปู กรวยหงาย เสน ผานศนู ยกลาง 2–2.5 ซม. รวมกาบหุมผล กาบหมุ ผลเกอื บมดิ ผิวกาบเปน เกล็ดบางติดเรียงสลับหรือซอนเหล่ือมกัน กาบไม แยกในผลแก แตละกาบมี 1 ผล รูปไข ผิวเกลีย้ ง เขตการกระจายพันธุ เนปาล ภูฐาน อนิ เดีย จีน พมา ลาว เวยี ดนาม ไทย การกระจายพนั ธุแ ละนเิ วศวิทยา ข้ึนกระจายตามปา ดิบชนื้ ปาดบิ แลงกง่ึ ปาดบิ เขา ปา ดิบเขา ปาสนผสมเตง็ รงั และปา ผลัดใบผสมระดบั สงู ทกุ ภาคของประเทศ ระดบั ความสงู 800–2,400 ม. ออกดอกเดอื นกันยายน–มีนาคม ตดิ ผล เดือนกรกฎาคม–กนั ยายน ประโยชน เนือ้ ไมแขง็ ใชใ นการกอสราง เสา ไมฟ น และถา น ผลเปน อาหารของสัตวป า การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด คลาย ๆ กอ เดือย แกะกาบหมุ ผลออก แชน ํ้าประมาณ 24 ช่วั โมง คัดเมลด็ ทล่ี อยน้าํ ออก เพาะเมล็ดในทมี่ แี สงรําไร ขอแนะนํา เปน ไมเบิกนาํ โตคอ นขางชา ตองการแสงมาก ทนตอ ไฟปา และสภาพแวดลอมไดด ี เหมาะสาํ หรบั การปลกู ฟน ฟสู ภาพตน นาํ้ ในทส่ี งู มากเชน เดยี วกบั กอ เดอื ย แตส ามารถปลกู ในระดบั ความสงู ทม่ี าก กวา เพ่อื ปอ งกันการพังทะลายของดนิ ควรปลกู ผสมผสานกบั กอ ชนิดอนื่ ๆ และไมโ ตเรว็ หรอื ไมโ ตชา ของ ปา ดิบเขาในระดบั สูง เชน ทะโล กาํ ลงั เสอื โครง มะแขวน และสนสามใบ เปนตน ขอ มลู เพิ่มเตมิ พรรณไมวงศก อ ของไทย (จาํ ลอง และคณะ, 2549); ตนไมเมอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 9 (3) (2008) 76

กอ หยุม Castanopsis argyrophylla King ex Hook. f. วงศ FAGACEAE ชื่ออ่นื กอหวั ลอก, กอต,ี กอ หนามใบเล็ก, กอ กางดาง, กอ ตาหมหู ลวง (ภาคเหนอื ) ลักษณะวิสยั ไมเ นือ้ แขง็ โตชา ไมผลดั ใบ ขนาดเลก็ ถงึ ขนาดกลาง สงู ไดป ระมาณ 20 ม. เปลอื กแตกเปน สะเกด็ และเปน รอ งตามยาว สดี าํ เทา ลักษณะทางพฤกษศาสตรท ่ีสาํ คญั ใบรปู รีหรือรูปขอบ ขนาน ยาว 12–17 ซม. ขอบใบเรยี บ ชอ ดอกแบบชอเชงิ ลด ชอ ดอกเพศผูและเพศเมียแยกเพศอยูตางชอหรือบนชอเดียวกัน ดอกเพศเมียยาวกวาเพศผู กลบี รวม 6 กลบี เกสรเพศผู 12 อัน เกลยี้ ง เปน หมนั ในดอกเพศเมยี ผลทรงกลม เสน ผา นศนู ยก ลาง ประมาณ 4 ซม. รวมกาบหมุ ผลทห่ี มุ ผลจนมดิ ผวิ กาบมหี นาม แข็งท้งั หนามเดยี่ ว ๆ และแยกแขนง มขี นตามหนาม แตละ กาบมี 1 ผล เกลย้ี ง เขตการกระจายพันธุ อินเดยี จนี พมา เวยี ดนาม ไทย การกระจายพันธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ข้นึ ตามปาดบิ ชื้น ปา ดบิ แลง ปาดบิ เขา ปา ผลัดใบผสม และ ปาเต็งรังระดับสูง ทุกภาคของประเทศ พบนอยทางภาคใต ระดับความสูง 300–1,300 ม. แตสวนมากพบในระดับ 500–900 ม. ออกดอกเดือน มีนาคม–สงิ หาคม ติดผลเดือนสิงหาคม–ธนั วาคม ประโยชน เน้อื ไมแ ขง็ ใชในการกอสรา ง เสา ไมฟนและถาน ผลเปนอาหารของสัตวป า การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ คลา ย ๆ กอเดอื ย แกะกาบหมุ ผลออก แชนาํ้ ประมาณ 24 ชว่ั โมง คดั เมล็ดที่ลอยนํ้า ออก เพาะเมล็ดในที่มีแสงรําไร ขอ แนะนาํ เปนไมเ บกิ นาํ โตคอนขา งชา ตอ งการแสงมาก ทนตอไฟปาและสภาพแวดลอ มไดด ี เหมาะสาํ หรบั การปลกู ฟน ฟูสภาพตน นํา้ ในที่สงู มากเชน เดยี วกับกอเดือย แตสามารถปลกู ไดในสภาพพ้ืนท่ี หลากหลายกวา โดยเฉพาะพื้นที่ทีม่ ีความชุมชืน้ สงู เพื่อปอ งกนั การพังทะลายของดนิ ควรปลูกผสมผสานกับ กอชนดิ อื่น ๆ และไมโตเรว็ หรอื ไมโ ตชา ของปาดิบเขาในระดบั ตํ่าหลายชนดิ รวมทงั้ สนสามใบ ขอ มลู เพ่ิมเตมิ พรรณไมว งศก อ ของไทย (จําลอง และคณะ, 2549); ตนไมเ มืองเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 9 (3) (2008) 77

กํายาน Styrax benzoides Craib วงศ STYRACACEAE ชือ่ อน่ื ซาดสมงิ (นครพนม) ลักษณะวิสยั ไมเน้ือแขง็ โตชา ไมผลดั ใบตน ขนาดเล็กถึง ขนาดกลาง สูงไดประมาณ 20 ม. เรือนยอดโปรง เปลือกเรียบ สเี ทา ลักษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คญั กิ่งออ นเปนเหลย่ี ม มีขนรูปดาวสีนํ้าตาลอมเทาปกคลุมหนาแนน มักมีหูด (gall) คลา ยซหี่ วสี นี าํ้ ตาล ยาว 3–6 ซม. ใบเรยี งเวยี น แผน ใบหนา ดา น ลางมีขนสั้นนุมสีนํ้าตาลอมเทา ชอดอกออกตามซอกใบและ ปลายกิง่ ดอกมีกลิน่ หอม กลีบเลย้ี งเชื่อมกันเปนหลอด ปลายตดั เปน คล่นื หรือหยักต้ืน ๆ 5 แฉก กลีบดอก 5 กลบี โคนเช่อื มกัน เปน หลอดสน้ั ๆ กลีบรปู ใบหอก พบั งอกลับ เกสรเพศผู 10 อัน ผลแบบผลผนังช้นั ในแข็ง กลมหรอื แปน เปลอื กแข็ง มขี นรปู ดาว สเี ทาหนาแนน แตกออกเปน 3 สว น มี 1–2 เมลด็ กลม ๆ สนี ํา้ ตาล เขตการกระจายพันธุ ลาว พมา เวยี ดนาม ไทย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ข้ึน กระจายท่ัวไปในปาดิบแลง ปาดิบเขา ปาผลัดใบผสม และปา เตง็ รงั ระดบั สงู หรอื ขน้ึ แทรกในปา สน พบแทบทกุ ภาคของประเทศ ยกเวนภาคใต ระดับความสูง 600–1,600 ม. ออกดอกเดือน มกราคม–กุมภาพนั ธ ผลแกเดอื นมนี าคม–เมษายน ประโยชน ไมเ นอ้ื แขง็ มชี นั ใชท าํ เครอื่ งยาและเครอ่ื งสาํ อาง ตนตมน้ําดื่มรักษาโรคไตพิการ เปลือกแกไข ระงับปวด ตําพอก ถอนพษิ แมลงสัตวก ัดตอย การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ เมลด็ สดมีอัตราการงอกคอนขางสูง เมลด็ มีอายุ 1–3 เดือน ขอ แนะนํา ไมโ ตชา ชอบแดดจัดหรือแสงรําไร ทนไฟ เจริญเตบิ โตไดดบี รเิ วณทเ่ี ปน ดนิ รว น มกี าร ระบายน้ําไดด ี ตองการนํา้ นอยถงึ ปานกลาง ปลกู เล้ยี งไดงา ย เหมาะสําหรบั การปลกู เปน ไมช ้ันรองในปาตน นาํ้ โดยเฉพาะปา ดิบเขาทมี่ ีไมกอหนาแนน ผสมเต็งรงั และสนสามใบ ขอ มูลเพมิ่ เติม พรรณไมตน ของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรป า ไม, 2542); ตน ไมเ มอื งเหนอื (ไซมอน และ คณะ, 2543); อนุกรมวิธานพชื อักษร ก (ราชบัณฑติ ยสถาน, 2538); Flora of Chaina Vol. 15 (1996) 78

คงคาเดอื ด Arfeuillea arborescens Pierre วงศ SAPINDACEAE ชื่ออ่ืน ชางเผือก, ตะไลคงคา (ภาคเหนือ); คงคาเลอื ด, หมากเล็กหมากนอ ย (ภาคกลาง); ตะไล (ภาคตะวันตกเฉียงใต) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเนือ้ แขง็ ปานกลาง โตคอน ขางชา ผลัดใบ ตน ขนาดเลก็ ถึงกลาง สูงไดป ระมาณ 20 ม. เปลอื กคอ นขา งเรยี บ สนี าํ้ ตาล มีชองอากาศ กระจาย ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ใบ ประกอบแบบขนนกปลายคู ใบยอ ยมี 1–4 คู ปลาย ใบเวาตื้นหรือแหลมยาว แผนใบดานลางมีขนรูป ดาว ดอกเพศผูและดอกเพศเมียอยูในชอเดียวกัน กลบี เลยี้ ง 5 กลบี กลบี ดอก 2–4 กลบี สเี ขยี วมแี ตม สนี า้ํ ตาล ขนาดเลก็ กวา กลบี เลย้ี ง จานฐานดอกรปู คลา ยปาก เกสรเพศผู 6–9 อนั ผลแบบผลแหง แตก เปนแผนบางพองลม มี 3 พู เมล็ดสีดํา มีขนสี นาํ้ ตาล ขั้วเมล็ดขนาดเลก็ เขตการกระจายพันธุ พมา กัมพชู า ไทย ก า ร ก ร ะ จ า ย พั น ธุ แ ล ะ นิ เ ว ศ วิ ท ย า ใ น ประเทศไทย ขึ้นในปาผลัดใบผสมท่ีคอนขางแลง และปา ดิบแลง แทบทกุ ภาคของประเทศยกเวน ภาคใต ชอบขึน้ บนเขาหนิ ปูน ระดบั ความสูงจนถงึ ประมาณ 600 ม. ดอก ออกเดือนพฤศจกิ ายน–มีนาคม ตดิ ผลเดอื นมกราคม–พฤษภาคม ประโยชน เนือ้ ไมคอ นขางแขง็ ใชทาํ เคร่ืองมือการเกษตร นาํ้ ตมจากเน้ือไมแ ละเปลือกมสี รรพคณุ ลดไข ลดการ กระหายน้าํ ใชอ าบแกค นั เรอื นพมุ แนน เหมาะสาํ หรบั ปลูกเปนไมป ระดับสองขา งทาง และสวนสาธารณะ การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด เกบ็ ผลแกบนตนหรือใตต น เอาเปลือกหมุ เมลด็ ออก เพาะในกระบะทรายหยาบผสม ขี้เถา แกลบในทรี่ ม เงา เมล็ดใชเวลางอก 4–18 วนั อัตราการงอกสงู รอยละ 75 และ 88 จากเมลด็ ทีเ่ กบ็ บนตน และใตตน ตามลาํ ดบั ยา ยกลาลงถุงมีอตั ราการรอดตายสูงกวารอยละ 95 ขอเสนอแนะ ไมม เี รอื นยอดหนาแนน คลมุ ดินไดด ี โตชา มรี ะบบรากลึก แตส ามารถขึ้นไดบ นดิน ต้ืนและมหี นิ โผลท ั่วไป เหมาะสําหรับปลกู ฟนฟสู ภาพปา ผลัดใบผสม โดยเฉพาะปลกู ผสมกบั ไมโตเร็วชนดิ ตา งๆ โดยเฉพาะสักทม่ี ีระบบรากตน้ื ขอมูลเพ่ิมเติม การผลิตกลาไมสมุนไพรชนิดยืนตนและเถาวัลย (อภิสิทธ์ิ และคณะ, 2550); ตนไมเมืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 7 (1) (1999); Medicinal Plants in Thailand Vol. 2 (Saralamp, 1997) 79

คาหด Engelhardtia spicata Blume วงศ JUGLANDACEAE ชื่ออ่ืน เก็ดลิน้ (จนั ทบรุ ี) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเนอ้ื แขง็ โตชา ผลดั ใบชวงส้ัน ๆ ขนาด กลาง สูงไดประมาณ 20 ม. ลําตนมักคดงอ โคนตนมีพูพอน เปลือกแตกเปนสะเกด็ สเี ทา ก่งิ มชี องอากาศ ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คญั ใบประกอบแบบขน นกปลายคู ใบยอ ยมี 1–6 คู เรยี งตรงขามหรอื เกือบตรงขาม ใบ ยอ ยรปู ขอบขนานหรอื รูปใบหอก ยาว 7–21 ซม. ขอบใบเรียบ ชอ ดอกแแบชอ เชงิ ลด ออกตามกง่ิ และปลายกง่ิ ดอกสว นมาก แยกเพศอยตู น เดียวกัน ดอกจาํ นวนมาก ใบประดบั แยก 3 พู มีใบประดบั ยอ ย 2 อนั กลบี เล้ยี ง 4 กลีบ ไมม กี ลบี ดอก แนบติด รังไขในดอกเพศเมีย เกสรเพศผู 3-15 อัน ผลแบบผลแหงแตก ทรงกลม มีขนหนามสั้นหนาแนน ผลมปี ก 3 ปก ปก กลางยาว ท่สี ดุ ยาว 3–5 ซม. เมลด็ รปู ไข ปลายแหลม เขตการกระจายพนั ธุ พมา ลาว กมั พชู า เวยี ดนาม ไทย มาเลเซยี ฟลิปปน ส การกระจายพนั ธุและนิเวศวทิ ยาในประเทศไทย ขึ้นกระจายในปา ดิบเขา ปา ดบิ แลง และปา ผลัดใบผสมระดับ สงู แทบทกุ ภาคของประเทศ ยกเวน ภาคใต ระดับความสงู 500–1,600 ม. ออกดอกเดอื นธนั วาคม–มกราคม ติดผลเดือน กุมภาพนั ธ–มนี าคม ประโยชน เนื้อไมค อ นขางแข็ง แตไมท นทานมากนัก เหมาะสาํ หรับการกอสรา งในรม เปลอื กและใบใชเ บ่ือปลา ลําตนฝนกับมะขามปอมกินหลงั คลอดเปนยาคุมกาํ เนิด การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ เกบ็ ผลแกสีนํ้าตาล เพาะในท่รี ําไร อตั ราการงอกประมาณรอยละ 30 เมลด็ งอกใชเวลา ประมาณ 1 เดือน ขอ แนะนํา ไมโตชา ทนตอ ไฟปา ไดดี มกั ข้ึนในที่ทมี่ ีแสงแดดจัดถงึ ปานกลาง พุม ใบหนาแนน ปอ งกนั การชะลา งหนา ดินไดดี รากลึก เหมาะสาํ หรบั ปลูกฟนสภาพปาตนนา้ํ ทง้ั ปาผลดั ใบผสม ปาดิบแลง และ ปา ดิบเขา โดยเฉพาะพนื้ ท่ีทมี่ ีความชมุ ชน้ื สงู หรือรอ งลําธาร ขอ มลู เพมิ่ เตมิ ไมป า ยนื ตน ของไทย 1 (เออ้ื มพร และปณธิ าน, 2547); ตน ไมเ มอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of China Vol 4 (1999) 80

เชยี ด Cinnamomum iners Reinw. ex Blume วงศ LAURACEAE ชื่ออน่ื กระดงั งา (กาญจนบรุ )ี ; มหาปราบตวั ผ,ู อบเชย, อบเชยตน (ภาคกลาง); บอกคอก (ลําปาง); ฝกดาบ (พิษณุโลก); พญาปราบ (นครราชสีมา); สะวง (ปราจนี บุรี) ลักษณะวิสัย ไมเ นื้อแข็ง โตชา ไมผลดั ใบ ขนาดกลาง สงู ไดประมาณ 20 ม. เปลอื กบาง เกลี้ยง สีนํ้าตาลออ นหรือเกือบ เทา กง่ิ ออ นมีขนคลายเสนไหม ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คญั ใบเรยี งตรงขา มหรอื เกือบตรงขา ม รปู ขอบขนาน ยาว 8–30 ซม. แผนใบหนา ดาน บนสเี ขยี วเขม เปน มนั ดา นลา งมนี วลสเี ขยี วอมเทา เสน ใบออก จากโคนใบ 3 เสน ชอดอกแบบชอแยกแขนง ออกตามซอกใบ หรือปลายยอด ดอกสเี หลืองออน กลบี รวม 6 กลบี เรยี งเปน 2 ช้นั ชั้นละ 3 กลบี เกสรเพศผู 12 อัน เรียงเปน 3 วง เปน หมัน 3 อัน ผลแบบผลผนงั ชน้ั ในแขง็ ทรงรี มีวงกลีบรวมท่เี ปนถวยรองรับ ผลแกสีแดงหรอื มวงดาํ เขตการกระจายพันธุ อนิ เดีย พมา กัมพูชา เวียดนาม ไทย คาบสมทุ รมลายู อินโดนเี ซยี ฟล ปิ ปนส การกระจายพันธแุ ละนิเวศวทิ ยาในประเทศไทย ขึ้นกระจายในปาดบิ เขา ปาดิบช้นื และปาดิบแลง ตามชายนํ้า ทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลาง และภาคตะวนั ออกเฉยี งใต ระดับความสูง 100–1,300 ม. ออกดอก เดอื ยมีนาคม–เมษายน ติดผลเดือนพฤษภาคม–มิถนุ ายน ประโยชน เน้ือไมแขง็ ทนทานตอการทําลายของแมลง นยิ มใชทําเสา เชน เสาหลักเมอื งและศาลเจา เปลือกใช เปน เครือ่ งเทศในการปรงุ อาหาร ทาํ เครือ่ งหอม บาํ รุงหวั ใจ บาํ รุงธาตุ แกอ าการออ นเพลีย รากตมนาํ้ ด่ืมแกไขของสตรี หลงั คลอดบตุ ร การขยายพันธุ เพาะเมลด็ ตอนก่ิง และปกชํา การเพาะดวยเมล็ด ใหแ กะเอาเนือ้ ออก เพาะในทแี่ สงราํ ไร มีอตั รา การงอกประมาณรอยละ 40–75 ขอ แนะนาํ เหมาะสําหรับปลกู ในพืน้ ทีป่ าดบิ เขาและปา ดิบแลง ชายนํ้า แตไ มเ หมาะปลกู กบั สัก เนือ่ งจากตอ งการแสงมาก ผลเปน อาหารของนก กระรอก และคา งคาวหลายชนิด ชว ยทําใหแพรกระจายพนั ธุ ไดก วางและรวดเรว็ ขอมูลเพ่มิ เติม ตนไมเ มืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); องคความรเู รอื่ งพืชปา ที่ใชป ระโยชนทางภาคเหนือ ของไทย เลม 2 (สธุ รรม และคณะ, 2552); Flora of China Vol. 7 (2008) 81

แดง Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub. var. kerrii (Craib & Hutch.) I. C. Nielsen วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-MIMOSOIDEAE) ชอ่ื อน่ื กรอ ม, ตะกรอ ม, สะกรอม (ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ) ลักษณะวิสัย ไมเนื้อแข็ง โตชา ผลัดใบ ขนาดกลางถึง ขนาดใหญ สงู ไดป ระมาณ 30 ม. ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบประกอบแบบขน นกสองชน้ั แขนงยอย 1 คู กา นใบยอ ยคลา ยงามหนงั สติก มี ตอมทีง่ าม ใบยอ ยเรยี งตรงขา ม 4–5 คู โคนใบเบยี้ ว ชอ ดอก แบบชอกระจุกแนน ออกตามซอกใบที่ปลายกิ่ง 1–2 ชอ ชอกลม สขี าว มกี ลิ่นหอม กลีบเลย้ี งเช่ือมติดกันรปู กรวย ปลาย แยก 5 แฉก ผิวดา นนอกมีขน กลีบดอก 5 กลบี รูปขอบขนาน เกสรเพศผู 10 อนั สนั้ ยาวอยางละ 5 อัน ผลเปน ฝกแบนรูปรี แกมรูปสามเหลี่ยมโคง ยาว 10–15 ซม. เปลือกแขง็ หนา แหง แลวแตกเปน 2 ซกี เมลด็ แบนสนี า้ํ ตาลเขม เขตการกระจายพันธุ พมา ลาว กมั พูชา เวียดนาม ไทย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขนึ้ ใน ปา ดิบแลง ปาผลัดใบผสม และปาเต็งรัง ทัว่ ประเทศ ยกเวน ภาค ใตตอนลา ง ระดบั ความสงู ไมเกิน 1,000 ม. ออกดอกพรอมแตก ใบออ นประมาณเดอื นมกราคม–มนี าคม ตดิ ผลดอื นกมุ ภาพนั ธ– ธนั วาคม หรอื เลยไปจนถึงเดือนเมษายน ประโยชน เน้ือไมแข็งแรง ทนทาน เหมาะสําหรับใชในการกอสรางที่ตองการความม่ันคงแข็งแรง หมอนรถไฟ เครอ่ื งมอื เครอ่ื งใชต า ง ๆ เปลอื กในสแี ดง เปน สมนุ ไพร ชาวบา นนยิ มขดู ใสล าบเพอ่ื ใหเ นอ้ื จบั ตวั กนั ไดด ี ใบออ นรบั ประทานได การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ ควรเกบ็ ฝก แกบ นตนทยี่ ังไมแ ตก เมลด็ เก็บไวไดนานประมาณ 3 ป เมลด็ สดนาํ ไปเพาะ ไดทนั ที อัตราการงอกประมาณรอยละ 40–75 แตถ านาํ ไปลวกน้ํารอ นอณุ หภมู ิประมาณ 70 องศาเซลเซยี ส 5–16 ชั่วโมง หรือตดั ปลายออกกอ นนาํ ไปเพาะ อตั ราการงอกเพ่มิ เปน ประมาณรอ ยละ 90 ขอ แนะนํา เปน ไมโ ตชา แตขนึ้ ไดดใี นทีแ่ หง แลง ฟน ตัวไดเรว็ จากไฟปา เหมาะสาํ หรับปลูกฟนฟู สภาพปา ผลัดใบผสม และปา เตง็ รงั ลาํ ตน จะเปลาตรงถา ดนิ ลึก แตจ ะแตกกงิ่ ตํ่าและมพี มุ ใบมากถา ขน้ึ ในดนิ ตื้น สามารถปลูกผสมผสานกับไมโ ตเรว็ ไดห ลายชนิด รวมทง้ั สัก ขอมูลเพ่มิ เตมิ ไมท ่มี ีคา ทางเศรษฐกจิ ของไทย ตอนท่ี 3 (กรมปาไม, 2526); ตน ไมเ มืองเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 4 (2) (1985) 82

ตะครอ Schleichera oleosa (Lour.) Oken วงศ SAPINDACEAE ช่ืออื่น กาซอง, คอ (กาญจนบุรี); คอสม (เลย); เคาะ (นครพนม); เคาะจก , มะเคาะ, มะจก (ภาคเหนอื ); ตะครอ ไข (ภาค กลาง) ลกั ษณะวสิ ัย ไมเนื้อแข็ง โตชา ผลัดใบชว งสั้น ๆ ขนาด กลางถึงขนาดใหญ สูงไดประมาณ 25 ม. ลาํ ตน มักบิดงอ เปลือก เรียบ หรือขรุขระ สเี ทา เปลอื กในสีน้าํ ตาลแดง ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคัญ ใบประกอบแบบ ขนนกปลายคู ใบยอ ยมี 2–4 คู ปลายยอดเปนต่ิงคลา ยหูใบ ใบรปู รหี รอื รปู ไขก ลบั ใบชว งลา งมขี นาดเลก็ กวา ชว งปลาย โคน ใบเบ้ยี ว ใบแกดานลางเกลีย้ ง มตี มุ ใบเปนขน เน้ือใบเหนยี ว หนา ใบออ นสมี ว ง ชอ ดอกแบบชอ กระจกุ แยกแขนง สขี าว ออก ตามซอกใบ ยาว 6–15 ซม. ดอกเพศผูและดอกเพศเมียอยู คนละตน ออกเปนกระจกุ บนแกนชอ กลบี เล้ียง 4–6 กลบี ขนาดเล็ก ไมม ีกลีบดอก เกสรเพศผู 5–9 อัน ลดรูปในดอก เพศเมีย ผลแบบผลมเี นอ้ื หนึง่ ถึงหลายเมล็ด ปลายเปนตงิ่ แหลม เปลอื กแข็ง สกุ สีน้ําตาล มี 1–2 เมลด็ เมลด็ เกลี้ยง มี เยือ่ หมุ เมลด็ สเี หลอื งหรอื สสี ม เขตการกระจายพันธุ อินเดีย ศรีลงั กา พมา กมั พชู า ลาว เวียดนาม ไทย การกระจายพนั ธแุ ละนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขนึ้ กระจายในปาผลัดใบผสม ปา ดบิ แลง และปา เตง็ รัง แทบ ทุกภาคของประเทศ ยกเวนภาคใต ระดับความสูงจนถึงประมาณ 900 ม. ออกดอกเดอื นมกราคม–เมษายน เปน ผลเดอื น มีนาคม–กนั ยายน ประโยชน เนื้อไมแ ขง็ ใชใ นการกอ สราง ทําไมฟนและถา นคุณภาพดี ใหค วามรอนสูง ใบและก่ิงเปน อาหารสัตว ผลสุกรับประทานได รสเปรี้ยว และเปนอาหารสตั วป า ใบออนรับประทานเปน ผกั สด เมล็ดใหน ํ้ามัน ใชใ สผ ม ผสมสยี อม ผา บาตกิ แกผดผื่นคนั นยิ มปลกู เล้ียงคร่งั ในอนิ เดีย การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด ควรเพาะทนั ที อัตราการงอกสูง แตสามารถเก็บไวในภาชนะปดไดน าน 1–2 ป และ สามารถปลูกโดยเมล็ดโดยตรงไดผลดีเชน กัน ขอ แนะนํา เปนไมโ ตชา ทนทานตอ ความแลง แลงและไฟปาไดดี ระบบรากหนาแนน และลึก ยดึ ช้นั ดินไดดี เหมาะสําหรบั การปลูกผสมผสานกบั ไมโตเรว็ ของปา ผลดั ใบผสมและปา เต็งรังไดห ลายชนิด โดยเฉพาะ สกั ที่มรี ะบบรากตืน้ ขอ มูลเพมิ่ เตมิ พรรณไมตนของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรป า ไม, 2542); ตนไมเ มืองเหนอื (ไซมอน และ คณะ, 2543); PROSEA No. 11 (1997); Flora of Thailand Vol. 7 (1) (1999) 83

ตาเสอื Aphanamixis polystachya (Wall.) R. Parker วงศ MELIACEAE ชอื่ อนื่ ขมน้ิ ดง (ลาํ ปาง); ตาปู (ปราจนี บรุ )ี ; มะยมหางกา น (บุรีรัมย); มะหังกาน, มะฮังกาน, มะอา (ภาคเหนือ); เย็นดง (กาํ แพงเพชร); เลาหาง (เชียงใหม) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ นอ้ื แขง็ ปานกลาง โตชา ไมผ ลดั ใบ ขนาด กลางถงึ ขนาดใหญ สงู ไดป ระมาณ 25 ม. เปลือกเรยี บหรอื หลุด ลอ นเปนสะเกด็ เล็กนอ ย สีนาํ้ ตาลเขม เปลอื กในสีแดงหรือครีม ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบประกอบแบบขน นกปลายค่ี ยาว 30–50 ซม. ใบยอ ยเรยี งตรงขา มหรอื เกอื บตรง ขา ม มี 5–7 คู รูปรหี รือรปู ขอบขนาน ยาว 8–15 ซม. โคนใบ เบยี้ ว แผน ใบดา นลา งเกอื บเกลย้ี ง ชอ ดอกเพศผแู บบชอ กระจกุ แยกแขนง ชอดอกเพศเมยี หรอื ดอกสมบูรณเพศแบบชอเชงิ ลด กลีบเลี้ยงและกลีบดอกมีจํานวนอยางละ 3 กลีบ กลีบ เลย้ี งมีขนครุยสแี ดงบรเิ วณขอบกลีบ กลีบดอกสีครีมหรอื เหลือง ออ น เรยี งซอ นเหลื่อมในดอกตมู เกสรเพศผู 5–8 อนั เชื่อมตดิ กันเปนหลอด ทรงกลม ๆ ผลแบบผลแหงแตก ทรงกลม เสนผานศูนยกลาง 2.5–5 ซม. สเี หลืองซีด แตกหนาเปน 3 ซกี มี 1–3 เมล็ด เยอ่ื หุมเมล็ดสีแดง เขตการกระจายพนั ธุ ศรีลงั กา อนิ เดีย ภูฏาน จนี ภูมภิ าคอนิ โดจีน ไทย มาเลเซยี อนิ โดนเี ซยี หมเู กาะโซโลมอน การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบตามปาดิบแลงใกลแหลงนํ้าหรือรองหวย หรือปาดิบเขา ระดบั ต่าํ ทั่วประเทศ ระดับความสงู ไมเ กนิ 1,200 ม. ผลแกในราวเดือนมถิ นุ ายน–สงิ หาคม ประโยชน ไมเน้ือแข็ง ใชกอสราง ทําเฟอรนิเจอร ใบตําพอกแกบวม ผลแกปวดขอ นํ้ามันจากเมล็ดใชทําสบู ใบบดผสมนํา้ ใชฉ ดี ปองกันโรคของขาวในระยะออกรวง ผลเปนอาหารแกนกและสัตวป า ยางจากผลมพี ษิ การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ เพาะงาย ขอแนะนาํ ตองการแสงแดดปานกลาง ปลกู กลางแจง ได เหมาะสําหรับปลูกในปา ดบิ แลงและ ปา ดบิ เขาใกลแ หลงน้ํา ตามหบุ เขา หรอื ทีล่ าดชนั ใกลร องหวย ปลูกผสมกับไมโตเรว็ ชายนาํ้ หรอื ไมเ บิกนําของ ปาดบิ แลง และปาดิบเขาไดห ลายชนิด เชน สัตบรรณ โพบาย เฉียงพรา นางแอ ตลอดจนไมว งศยางหลายชนิด ขอมลู เพิ่มเติม พรรณไมตน ของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรป า ไม, 2542); ตน ไมเ มืองเหนอื (ไซมอน และ คณะ, 2543); Flora Malesiana ser. I, Vol. 12 (1) (1995); Flora of China Vol. 11 (2008) 84

ติ้วขาว Cratoxylum formosum (Jack) Dyer วงศ CLUSIACEAE (GUTTIFERAE) ชอื่ อนื่ ตว้ิ สม (นครราชสมี า); แตว หอม (พษิ ณโุ ลก); ตว้ิ ขน (นครราชสมี า); ต้ิวแดง, ติว้ ยาง, ตว้ิ เลอื ด (ภาคเหนอื ); ติ้วเหลอื ง (ภาคกลาง); แตว หนิ (ลําปาง) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ นอื้ แขง็ โตชา ผลดั ใบ ขนาดเลก็ ถงึ ขนาด กลาง หรืออาจสงู ไดถ ึง 30 ม. ตน ขนาดเล็กมักมหี นามแข็งตาม ลําตน เปลอื กแตกเปนรองหรอื แตกเปน สะเก็ดสีนา้ํ ตาลเขม ลักษณะทางพฤกษศาสตรท ี่สําคัญ ใบเรยี งตรงขา ม รปู รี ยาว 3–10 ซม. ปลายใบแหลมหรอื มน โคนใบรปู ล่ิมกวา ง ใบแก สแี สดหรือแดง ดอกออกเปนชอ กระจกุ สั้น ๆ ตามซอกใบท่ีรว ง หลน ดอกสชี มพหู รือขาว กลบี เลยี้ ง 5 กลีบ สีแดง กลบี ดอก 5 กลีบ ขอบกลีบดอกมีขน เกสรเพศผเู ช่อื มตดิ กนั เปน มดั 3 มัด มี 20–30 อนั ปลายแยกกนั คลา ยเสน ดา ยเปน พู ผลแบบผลแหง แตก 3 ซีก รปู กระสวย สนี าํ้ ตาลหรือนํา้ ตาลปนดํา เมลด็ ขนาด เล็ก มี 6–8 เมล็ดในแตล ะซีก หมายเหตุ มี 2 ชนดิ ยอ ย คือ subsp. formosum กิ่ง ใบ และกลบี เล้ียงเกลย้ี ง สว น subsp. pruniflorum กงิ่ ใบ และกลบี เล้ียงมีขนยาว ในที่น้ีไมไ ดแยกเปนชนิดยอยดังกลาว เขตการกระจายพนั ธุ จีนตอนใต ลาว กมั พชู า เวยี ดนาม ไทย มาเลเซยี อินโดนเี ซยี ฟล ปิ ปน ส การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้น ทว่ั ไปตามชายปา ดบิ แลง ปา ดบิ ชนื้ ปา ผลดั ใบผสม และปา เตง็ รงั ทกุ ภาคของประเทศ จนถงึ ระดบั ความสงู ประมาณ 1,000 ม. ออกดอกเดือนมนี าคม–กรกฎาคม เปนผลเดือนสิงหาคม–กันยายน ประโยชน เนอ้ื ไมแขง็ มาก ใชในการกอสรา ง เปลือกใชท าํ สยี อมใหสนี าํ้ ตาล นา้ํ ยางจากลําตน ใชรกั ษาบาดแผล และทาแกฝ า เทา แตก รากและใบ ใชตม กินแกปวดทอง เปลือกและใบ ตําผสมกบั นาํ้ มันมะพรา ว ทาแกโรคผวิ หนัง ผล ทาํ ไมป ระดับแหง ใบและดอกออ นมรี สเปรยี้ ว รบั ประทานเปนผักสดหรือปรุงอาหาร มฤี ทธิต์ านอนมุ ูลอสิ ระ การขยายพันธุ เพาะเมลด็ เมลด็ ขนาดเลก็ จํานวนมาก เพาะงาย และยังสามารถใชวิธีปก ชําได ขอแนะนํา เปน ไมโ ตคอ นขา งชา แตจดั วา เปน ไมเ บิกนาํ ชนิดหน่ึง ตอ งการแสงมาก ทนแลงและไฟปา ไดด ี มักจะขน้ึ เปนกลมุ ตามพื้นทด่ี นิ ตนื้ หรือดนิ ไมสมบรู ณ เหมาะสําหรับปลกู ผสมกบั ไมโตเรว็ หลายชนิด โดย เฉพาะในปาผลัดใบผสมและปาเตง็ รัง เมลด็ มีจํานวนมาก สามารถปลกู โดยการโปรยเมลด็ ลงในพื้นท่ีปลูกกอน เขา ฤดูฝน ซง่ึ เลียนแบบวธิ แี พรกระจายพนั ธตุ ามธรรมชาติ ขอมลู เพ่มิ เตมิ พรรณไมตนของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรปาไม, 2542); ตน ไมเมืองเหนือ (ไซมอน และ คณะ, 2543); Flora of China Vol. 13 (2007) 85

ประดู Pterocarpus macrocarpus Kurz วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-PAPILIONOIDEAE) ชื่ออื่น ฉะนอง (เชยี งใหม); ดู, ดปู า (ภาคเหนอื ); ประดูป า (ภาคกลาง); ประดเู สน (ราชบุร,ี สระบุรี); ทะนง (สุรินทร) ลกั ษณะวสิ ัย ไมเ น้อื แข็ง โตชา ผลดั ใบ ขนาดใหญ สงู ได ประมาณ 30 ม. เปลือกแตกแบบสะเกด็ สนี า้ํ ตาลเขม เปลอื กใน สแี ดงนํ้าตาล มยี างเหนยี วสีแดงเขม ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คญั ใบประกอบแบบขน นกปลายค่ี ใบยอ ย 7–9 ใบ เรียงสลับ รูปไขหรอื แกมรปู ขอบ ขนาน โคนใบมนกลมหรอื ตดั แผน ใบเกลย้ี ง มขี นเลก็ นอ ยตาม เสนกลางใบ ชอดอกแบบชอกระจะ ออกตามซอกใบใกลป ลาย กิ่ง ดอกจํานวนมาก กลีบเลี้ยงเช่ือมติดกันรูประฆัง ปลายแยก เปน 5 แฉก มขี นทง้ั สองดา น กลบี ดอกรปู ดอกถว่ั สเี หลอื งซดี ๆ เกสรเพศผู 10 อัน เชือ่ มติดกันเปน 2 มัด ผลแบบผลปกเดยี ว รูปกลมนูนมปี กโดยรอบ เสนผานศูนยก ลางประมาณ 4–7 ซม. เขตการกระจายพนั ธุ อินเดีย พมา ลาว เวยี ดนาม ไทย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ข้ึนในปาเต็งรัง ปาผลัดใบผสม และปาดิบแลงทั่วประเทศ ยกเวนภาคใต ระดับความสูงจนถึง 800 ม. ออกดอกประมาณเดือนมีนาคม ผลแกเ ดือนมถิ ุนายน–สงิ หาคม หรอื ไปจนถึง เดอื นธันวาคมหรือมกราคม ประโยชน เนอื้ ไมม ลี วดลายสวยงาม แขง็ แรงทนทาน ใชใ นการกอ สรา งทตี่ อ งการความแขง็ แรง เครอ่ื งเรอื น เครอื่ ง ดนตรี เครือ่ งมือเคร่อื งใชทางการเกษตร และตวั ถงั รถ เปลือกใชย อมผา และใหนาํ้ ฝาดใชฟ อกหนงั การขยายพันธุ เพาะเมลด็ เมล็ดมีเปลอื กหมุ แขง็ เหนยี ว จึงตอ งแกะเปลือกออก นาํ เมล็ดไปแชน า้ํ ครึง่ วนั แลว นาํ มาผ่งึ ในทอ่ี ากาศถายเทไดสะดวกคร่ึงวัน ทาํ สลบั กัน 3 ครงั้ กอนเพาะควรนาํ ไปแชน ํ้า 24 ชวั่ โมง อยา งไรก็ตาม อตั ราการ งอกคอนขา งตาํ่ สามารถเปลอื ยรากหรอื ใชเหงาปลกู ไดผลดี ขอแนะนาํ เปน ไมโตชา ตอ งการแสงมาก ทนตอความแหงแลงและไฟปา ไดด ี เจริญเติบโตไดดใี น ดินทลี่ กึ ปลูกไดท ้งั ตามพ้ืนทล่ี าดชันและท่ีราบลาดเทเลก็ นอ ย เหมาะสําหรับปลูกฟนฟปู า ผลัดใบผสมและ ปาดบิ แลง ผสมผสานกับไมโตเร็วและโตชาหลายชนดิ โดยเฉพาะปลกู รวมกับตะเคียนทอง พะยงู หวา และสัก ขอมลู เพม่ิ เติม ไมท ่ีมคี า ทางเศรษฐกิจของไทย ตอนที่ 3 (กรมปาไม, 2526); ตนไมเ มืองเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543) 86

พญารากดํา Diospyros variegata Kurz วงศ EBENACEAE ชื่ออ่ืน น้ําจอย (ปราจีนบุรี); พลับดํา (กาญจนบุรี); มะเขอื เถ่ือน, อดี าํ (กําแพงเพชร) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ นอื้ แขง็ โตชา ขนาดกลาง สงู ไดป ระมาณ 20 ม. เปลอื กแตกเปน สะเกด็ สีดาํ ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบเรยี งสลบั รปู ขอบ ขนานหรอื รปู ใบหอกกลบั ยาว 15–30 ซม. แผน ใบหนา เกลีย้ ง ดอกเพศผูและดอกเพศเมียอยูตางตน ดอกสีขาวหรือชมพู กลบี เลย้ี งและกลบี ดอกมจี าํ นวนอยา งละ 4 กลบี กลบี เลย้ี งมขี น สัน้ นมุ ดานนอก กลบี ดอกรูปดอกเขม็ ดอกเพศผอู อกเปนชอ กระจกุ ส้ันๆ เกสรเพศผู 14–18 อนั ดอกเพศเมียออกเดี่ยว แต มขี นาดใหญก วา ดอกเพศผู กลบี เลย้ี งตดิ ทน ผลแบบผลมเี นอ้ื หนงึ่ ถึงหลายเมล็ด ทรงกลม กลีบเล้ียงขยายใหญ ปลายกลีบแยก ประมาณกงึ่ หนึง่ กลีบพับกลบั เอนโดสเปร ม มีลาย เขตการกระจายพันธุ อินเดีย พมา เวยี ดนาม ไทย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขน้ึ รมิ ลําธารและทั่วไปในปาดิบแลง หรือปาผลัดใบผสมที่มีไฟปา รบกวนนอย ท่วั ทุกภาคของประเทศ ระดับความสูงไมเกนิ 700 ม. ออกดอกเดอื นมีนาคม–กรกฎาคม เปน ผลเดอื นพฤษภาคม– กันยายน ประโยชน เน้ือไมแ ข็ง สดี าํ ใชทาํ เครือ่ งเรอื น สวนตา งๆ มสี รรพคณุ ดา นสมนุ ไพรหลายอยาง บาํ รุงธาตุ เจริญ อาหาร วัณโรค ปวดเมอื่ ย แกอักเสบ ถอนพษิ ผลเปน อาหารของสตั วปา การขยายพันธุ เพาะเมลด็ และการตอนกิง่ ขอแนะนาํ ไมในสกลุ มะเกลอื สว นใหญเ ปน ไมช ้นั รองในปา ดิบ จงึ ชวยสรางความหนาแนนและความ ตอเน่อื งของเรอื นยอดปาใหส มบรู ณม ากยง่ิ ข้ึน ผลของพญารากดาํ เปน อาหารของสัตวป า จึงพบกลาไมไดงา ย กระจายอยทู ่วั ไปตามชายปา หรอื ปาเส่ือมโทรม กลา ไมแขง็ แรง ทนรมเงาหรืออยูกลางแจงได และทนแลงไดด ี อกี ดวย เหมาะสาํ หรับปลกู ผสมผสานกับไมโตเรว็ ของปาดิบแลง ขอ มลู เพิม่ เติม Flora of Thailand Vol. 2 (4) (1981) 87

พะยอม Shorea roxburghii G. Don วงศ DIPTEROCARPACEAE ช่อื อ่ืน กะยอม, ขะยอมดง (ภาคเหนอื ); ยางหยวก (นา น); แคน (ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ); สกุ รม (ภาคกลาง); พะยอมทอง (ปราจีนบรุ )ี ลักษณะวิสยั ไมเนอื้ แขง็ ปานกลาง โตคอ นขางชา ผลัดใบ ชว งสนั้ ๆ หรอื ชว งนานขนึ้ ในปา ผลดั ใบ ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สงู ไดประมาณ 35 ม. มพี พู อน เปลือกหนาแตกเปน รองตามยาว เปลือกใน เรยี งเปน ช้ันสเี หลือง คลา ยกระบาก ชนั สเี หลอื งออน ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คญั หใู บรปู ใบหอกขนาด เล็ก ใบรูปรหี รือรูปขอบขนาน ยาว 5–15 ซม. แผน ใบเกลยี้ งหรือ มีเกล็ดดานลาง ตนกลาแผนใบดานลางมักมีขนสั้นนุม เสนใบ ยอ ยแบบขน้ั บนั ได ชอ ดอกออกตามซอกใบ ยาว 3–8 ซม. ดอก สคี รีม มี 5 กลบี รว งตดิ กนั เกสรเพศผู 15 อนั กานชูอับเรณสู ้ัน ปลายอับเรณมู รี ยางค ยาวประมาณ 1.5 เทา ของความยาวอับ เรณู รงั ไข เกลยี้ งชว งโคน ยอดเกสรเพศเมยี แยก 3 แฉก หลอด กลีบเล้ยี งหมุ เมลด็ เกอื บมดิ ปก ยาว 3 ปก ยาว 5–10 ซม. ปก สน้ั 2 ปก ยาว 3–6 ซม. โคนปก หนา เมลด็ เกล้ยี ง ปลายมีติง่ แหลม เขตการกระจายพันธุ อินเดีย พมา ลาว กัมพชู า เวียดนามตอนใต ไทย คาบสมทุ รมลายู การกระจายพันธแุ ละนิเวศวทิ ยาในประเทศไทย ขน้ึ ในปา เตง็ รงั ปา เบญพรรณ ปาดิบแลง และปาดิบชนื้ ทั่วทกุ ภาคของประเทศ บางครง้ั พบตามปา ชายหาด ระดบั ความสงู จนถงึ ประมาณ 1,500 ม. ผลแกช ว งเดอื นเมษายน–พฤษภาคม หรอื เลยไปจนถึงเดอื นพฤศจกิ ายน ประโยชน เนอื้ ไมม ีความคงทนแข็งแรง ใชในการกอ สรา งไดดี นิยมปลูกเปน ไมสวนปา เปลือกช้นั ในของพะยอม ใชเค้ียวกับหมาก หรอื ใชเ ปนสารกนั บดู ในการเกบ็ นํา้ ตาลสด นอกจากน้พี ะยอมยังนิยมปลูกเปนไมดอกหอมอกี ดว ย การขยายพันธุ การเพาะเมล็ด ควรเปนเมล็ดท่ีรวงใหมๆ หรือเมล็ดแกบนตน ควรตรวจดูความสมบูรณท่ีไมถูก แมลงเจาะทาํ ลาย ใหเ ด็ดปก ออกกอ นนาํ ไปเพาะ หา มตากแดด การยา ยปลูกไมค วรเปลือยราก ขอ แนะนาํ เปนไมโ ตชา แตท นแลง และไฟปาไดด ี สามารถข้ึนไดในดินทไี่ มสมบรู ณ เชน ดินลูกรัง ชนั้ ดนิ ตน้ื ในปา เต็งรงั ตามสันเขา หรอื ดินปนทรายใกลช ายหาด และดินหินปนู เหมาะสาํ หรับฟนฟสู ภาพปา ได แทบทุกประเภท ยกเวนปาดิบเขาสูง ขอมลู เพ่ิมเติม พรรณไมต นของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรป า ไม, 2542); ตน ไมเ มอื งเหนือ (ไซมอน และ คณะ, 2543); PROSEA No. 5 (1) (1993); Dipterocarpaceae of Thailand with special reference to silvicultural ecology (Smitinand & Santisuk, 1981) 88

พะยูง Dalbergia cochinchinensis Pierre วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-PAPILIONOIDEAE) ชอ่ื อน่ื ขะยงุ (อบุ ลราชธาน)ี ; แดงจนี (ปราจนี บรุ )ี ; ประดตู ม, ประดู่น้ํา (จันทบุรี); ประดู่ลาย (ชลบุรี); ประดู่เสน (ตราด); พะยูงไหม (สระบรุ )ี ลกั ษณะวิสัย ไมเ นอ้ื แข็ง โตชา ผลัดใบชว งสน้ั ๆ ขนาด กลางถงึ ขนาดใหญ สงู ไดประมาณ 30 ม. เปลอื กแตกเปน สะเก็ด สนี ํ้าตาล ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคัญ ใบประกอบแบบ ขนนกปลายคี่ ใบยอยมี 7–9 ใบ เรียงสลับ รูปไขหรือรูปขอบ ขนาน ปลายใบแหลม โคนใบมน แผน ใบดา นลา งมนี วล ชอ ดอก แบบชอ แยกแขนง ออกตามซอกใบใกลปลายกิง่ กลีบเล้ยี งเช่ือม ตดิ กนั รปู ถว ย ปลายแยกเปน 5 แฉก กลบี ดอกรปู ดอกถว่ั สขี าว มีกลน่ิ หอมออน ๆ เกสรเพศผู 10 เชอ่ื มตดิ กนั เปน 2 มัด ผลเปน ฝกแบน รปู รีแกมขอบขนาน ยาว 3–5 ซม. เมล็ดรปู ไต เขตการกระจายพันธุ ลาว กมั พชู า เวยี ดนาม ไทย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขนึ้ ใน ปา ผลดั ใบผสม และปา ดบิ แลง ทางภาคตะวนั ออก ภาคตะวนั ออกเฉยี งใต ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และพบกระจายพนั ธุ มาถงึ ภาคเหนอื ตอนลา งและภาคกลางฝง ตะวนั ออก ในจงั หวัดพิษณโุ ลก ในธรรมชาติสามารถขน้ึ ไดใ กลร ะดบั น้ําทะเลซึง่ พบทอี่ ทุ ยานแหง ชาตเิ ขาแหลมหญา -หมเู กาะเสมด็ จงั หวดั ระยอง จนถงึ ระดบั ความสงู ประมาณ 800 ม. ออกดอกประมาณ เดือนพฤษภาคม ผลเร่ิมแกเ ดือนตลุ าคม สามารถเก็บไดจ นถงึ ประมาณเดือนกมุ ภาพันธ ประโยชน เนอ้ื ไมล ะเอยี ด เหนยี ว แขง็ ทนทาน และชกั เงาไดด ี มนี า้ํ มนั ในตวั ใชท าํ เครอ่ื งเรอื น เฟอรน เิ จอร เครอื่ ง ใชต าง ๆ แกะสลัก หวี และดามเครอื่ งมือตาง ๆ ราคาแพง เปน ที่นยิ มในตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศจนี การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ ฝก สดควรผงึ่ ใหแ หง แกะเมลด็ นาํ ไปแชใ นนา้ํ รอ น ทง้ิ ไวใ หเ ยน็ ประมาณ 16 ชว่ั โมง หรอื แชน า้ํ เยน็ ประมาณ 24 ชวั่ โมง และตดั ปลายเมลด็ กอ นนาํ ไปเพาะ โดยใชท รายกลบ เมลด็ ใชเ วลางอกประมาณ 7 วนั เมลด็ สามารถเก็บไวไดน าน 1–3 ป ขอแนะนาํ ไมโตชา ชอบขึน้ ในปาดบิ แลง ท่ีสลายตวั มาจากหนิ ทราย หรือหินดินดานท่มี ีการระบาย นา้ํ ดี ในปจจบุ ันประชากรลดนอ ยลงมาก เนอ่ื งจากการลกั ลอบตัดโคน สง ไปขายตา งประเทศ จงึ แนะนําใหปลกู เพ่อื เพิม่ ประชากรและอนรุ กั ษพ นั ธุกรรมของพะยงู ไว สามารถปลกู ไดพน้ื ทที่ ีม่ สี ภาพปา ผลดั ใบผสมและ ปาดิบแลง รว มกบั ไมโตชาและโตเร็วหลายชนิด รวมทงั้ สกั ขอ มลู เพมิ่ เติม พรรณไมต น ของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรป า ไม, 2542); ไมที่มีคา ทางเศรษฐกิจของไทย ตอนที่ 3 (กรมปา ไม, 2526) 89

มะคา แต Sindora siamensis Teijsm. & Miq. วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE) ชื่ออน่ื มะคาหนาม (ภาคกลาง, ภาคเหนอื ); มะคา หยุม (ภาคเหนือ); แต (ภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ) ลกั ษณะวสิ ยั ไมเ นอ้ื แขง็ โตชา ขนาดกลาง สงู ไดป ระมาณ 20 ม. เปลอื กเรยี บหรอื แตกเปน สะเกด็ รอ น สนี าํ้ ตาลเขม เรอื นยอด แผร ูปรม ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคัญ ใบประกอบแบบ ขนนกปลายคู ใบยอ ยเรยี งตรงขา ม 3 คู รปู รี ปลายใบกลมหรอื เวาต้นื แผน ใบหนา ขอบใบแขง็ ชอดอกแบบชอแยกแขนง ออก ตามซอกใบและปลายกิ่ง มีกลิ่นหอม กลีบเล้ียง 4 กลีบ มีขน ปลายกลีบมหี นาม กลีบดอก 1 กลีบ สีแดงแกมเหลือง รูปไข เกสรเพศผู 10 อัน สมบรู ณ 9 อัน ผลเปน ฝกแบน รูปคอนขา ง กลม ปลายเปนต่งิ หนาม ผวิ มหี นามแหลม แหงแลวแตก เมล็ด แบนหนา รูปกลม มีเนื้อเยอื่ สเี หลืองติดอยทู ีโ่ คน หมายเหตุ มี 2 พนั ธุ คอื var. siamensis และ var. mari- tima คาํ บรรยายลกั ษณะขา งตน เปน พนั ธแุ รก สว นพนั ธทุ ส่ี อง ฝก มหี นามนอ ยหรอื ไมมีหนาม พบนอยกวา และกระจายหาง ๆ เขตการกระจายพันธุ กัมพูชา ลาว เวียดนาม ไทย มาเลเซีย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้น กระจายหาง ๆ หรือเปนกลุม ในปาเตง็ รงั ปาผลัดใบผสม หรือชายปา ดิบแลง ในพืน้ ทรี่ ะดับต่าํ แทบทุกภาค ยกเวน ภาค ใตตอนลาง ระดบั ความสูงจนถงึ ประมาณ 500 ม. ผลแกประมาณเดอื นตุลาคม–มกราคม ประโยชน เนือ้ ไมแขง็ แรง ทนทาน ใชใ นการกอสราง ทําเครอ่ื งมอื เกษตรกรรม เคร่อื งเรอื น เฟอรน ิเจอร น้ํามนั จากไมใ ชย าแนวเรอื เนื้อเย่ือหมุ เมล็ดใชแ ทนหมาก ฝก และเปลอื กใหน ํ้าฝาดสาํ หรบั ฟอกหนงั การขยายพันธุ เพาะเมลด็ นาํ เมลด็ แชนา้ํ รอนประมาณ 24 ชั่วโมงกอ นนาํ ไปเพาะ ขอแนะนาํ เปนไมโตชา ชอบแสงแดดจดั ขนึ้ หนาแนนในปา เต็งรังและปาชายหาด เหมาะสําหรับ ฟน ฟูสภาพปา ปาเตง็ รังและปา ผลัดใบผสม โดยเฉพาะพืน้ ท่ีเสื่อมโทรมและแหง แลง มีดนิ ต้ืนหรอื ดนิ ปนทราย สําหรบั ในพนื้ ทแ่ี หงแลงแตม ดี ินลกึ สามารถปลกู ผสมกบั ไมโตชา ไดห ลายชนดิ เชน มะคาโมง แดง พะยูง หวา และสกั เปนตน ขอมลู เพม่ิ เตมิ ตน ไมเมอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (1) (1993); Flora of Thailand Vol. 4 (1) (1984) 90

มะคา โมง Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE) ชอื่ อื่น มะคาใหญ (ภาคกลาง); มะคา หลวง, มะคา หัวคาํ (ภาคเหนือ) ลักษณะวสิ ยั ไมเ น้อื แข็ง โตชา ผลัดใบชวงสั้น ๆ ขนาด กลางถึงขนาดใหญ สูงไดประมาณ 30 ม. แตกกงิ่ ต่าํ เปลือกคอน ขา งขรขุ ระ สีเทา ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ใบประกอบแบบ ขนนกปลายคู ใบยอยเรยี งตรงขา ม 3–4 คู รปู รี ปลายใบมน หรอื เวา ตน้ื ชอ ดอกแบบชอ แยกแขนง ออกตามซอกใบและปลาย กง่ิ กลบี เล้ยี ง 4 กลีบ สีเขยี ว ขอบกลบี บางมีขน กลีบดอก 1 กลีบ รูปชอน สชี มพูแกมแดง ปลายกลบี ยน เกสรเพศผู 10 อัน ไมสมบรู ณ 3 อนั ผลเปน ฝกแบน รปู ขอบขนาน เปลือกหนา แขง็ เมื่อแกแ ลว แตกเปน 2 ซีก เมลด็ รปู รี สีดาํ มเี นือ้ เยื่อหนา สีสม คลมุ สว นโคนของเมลด็ เขตการกระจายพันธุ พมา กมั พูชา ลาว เวยี ดนาม ไทย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขน้ึ ใน ปา ผลัดใบผสมและปา ดิบแลง แทบทกุ ภาคของประเทศ ยกเวน ทางภาคใต ระดับความสูงไมเกิน 600 ม. ผลิใบใหมพรอม ออกดอกประมาณเดือนกุมภาพันธ ผลแกเดือนพฤษภาคม– พฤศจกิ ายน สามารถเกบ็ เมลด็ ไดจนถงึ เดือนกมุ ภาพนั ธ ประโยชน เนื้อไมมีลวดลายสวยงาม แข็งแรงทนทาน ใชท าํ เฟอรนเิ จอร เครือ่ งเรือนชน้ั ดี กอ สรา ง เครอื่ งมอื เครื่องใช ตาง ๆ ปุมไมมะคาโมงมลี วดลายสวยงามมรี าคาแพง เน้ือในเมลด็ รับประทานได มีรสมัน เปลือกใหน ้าํ ฝาดใชฟ อกหนัง การขยายพันธุ เพาะเมลด็ เกบ็ ฝกแกนาํ มาตากแดดเพือ่ ใหฝ ก แตกอา ออก เมล็ดมเี ปลอื กแข็งมากและมีเย่ือหนาสี เหลอื งหมุ จงึ ควรตดั เอาเยื่อหนาสีเหลอื งออก และตัดปลายเมลด็ ใหเห็นเนอ้ื ดานในเลก็ นอย นําไปแชน ้ํา 12–24 ชว่ั โมง จะชวยใหเมล็ดงอกไดเ รว็ ขึน้ อตั ราการงอกประมาณรอ ยละ 60–100 เมล็ดสามารถเกบ็ ไวไ ดนาน 2–3 ป ขอแนะนาํ ไมโ ตชา ชอบความชมุ ชน้ื สงู ผลิใบในฤดูแลง เรือนยอดแผกวางใหร มเงาดี เหมาะสาํ หรบั ปลกู ผสมผสานกบั ไมโ ตชา ในปาผลดั ใบผสมไดห ลายชนดิ เชน แดง พะยูง หวา และตะครอ เปน ตน และปลูก ผสมผสานไดดีกบั ไมโตเร็วในปา ผลดั ใบผสมและปา ดิบแลง เชน โพบาย ปนแถ กระเชา อะราง และทิง้ ถอน แตค วรคํานงึ ถึงเรือนยอดท่ีแผกวาง อาจไปปกคลมุ ไมช นิดอื่นได ขอ มูลเพิม่ เติม ตนไมเ มอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (1) (1993); Flora of Thailand Vol. 4 (1) (1984) 91

มะปว น Mitrephora tomentosa Hook. f. & Thomson วงศ ANNONACEAE ชื่ออน่ื กระโปกกระจอน (จันทบรุ )ี ; กลว ยข้ีเหน็ , ขี้เห็น (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ); ก่ิงขึ้น (จันทบุรี); แดงดง (เลย); ดงดําขาว (เชียงใหม); นมหนู (กรุงเทพฯ); นางนวล (ลําปาง); ปอแฮด, แฮด (เชียงใหม) ; มะดกั (สระบรุ ี); ลาํ ดวนดง (ขอนแกน) ลกั ษณะวสิ ยั ไมโ ตชา เนอื้ แขง็ ปานกลาง ไมผ ลดั ใบ ขนาด เล็กถึงขนาดกลาง สูงไดประมาณ 20 ม. ทรงพุมคอนขางกลม เปลือกเรียบ แตกกิ่งขนานกับลําตน ก่ิงออนมีขนสีนํ้าตาลหนา แนน ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั ใบรปู ขอบขนาน ยาว 10–15 ซม. แผน ใบคอ นขา งหนา ใบออ นมขี นสนี า้ํ ตาล ชอ ดอก แบบชอ กระจุกส้นั ๆ สวนมากมดี อกเดียว กลบี เล้ยี งมีขนส้นั นมุ ดานนอก กลบี ดอกสีครีมอมเหลอื ง เรียง 2 ชน้ั ชน้ั ละ 3 กลบี ชนั้ นอกแผอ อก ชน้ั ในรปู เรอื มแี ถบสมี ว ง ปลายกลบี ประกบ กัน ดอกบานเสน ผาศูนยก ลางประมาณ 4.5 ซม. ผลกลุม มีผล ยอ ย 16–24 ผล ทรงรี ยาวประมาณ 3 ซม. ผลแกส ีเหลอื ง มี 3–7 เมล็ด เขตการกระจายพันธุ พมา ลาว กมั พชู า เวยี ดนาม ไทย เมษายน ผลแกเดือนกรกฏาคม–สงิ หาคม การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย ขนึ้ ใน ปาดิบแลง ปาดิบเขา และปาดิบช้ืน ทั่วทุกภาค แตพบมากใน ปา ดบิ แลง ระดบั ความสงู 100–1,200 ม. ออกดอกเดอื นมนี าคม– ประโยชน เนือ้ ไมแ ขง็ ปานกลาง ใชทําเกวียน และเครอื่ งมอื กอ สรา ง เปลือกมีสารซาโปนนิ ใชท าํ สบไู ด ผลเปน อาหารสตั วปา การขยายพันธุ เพาะเมล็ด โดยนาํ เมลด็ แชในน้าํ อุนประมาณ 24–48 ช่วั โมง เมลด็ ตอ งเปน เมล็ดใหม นอกจากนี้ ยังสามารถใชว ธิ เี สียบยอด และตอนกิ่งไดผ ลดี ขอแนะนาํ เปนไมโ ตชา กลาไมต อ งการรมเงา มักอาศัยอยใู ตเ รือนยอดไมใหญ สามารถปลกู ผสม ผสานกบั ไมโ ตเรว็ หลายชนดิ ในปา ดิบแลง เชน ยมหอม กฤษณา ยางบง และตาเสือ เพื่อใหเ ปน ไมชั้นสอง ไมเ หมาะสาํ หรับทร่ี าบลมุ รมิ นาํ้ ขอมลู เพมิ่ เตมิ Flora of China Vol. 19 (2011); พรรณไมวงศกระดังงา (ปยะ, 2544) 92

ยางบง Persea kurzii Kosterm. วงศ LAURACEAE ชื่ออ่นื บง ยางโบง หมี (นครพนม, นครราชสีมา); กา ย (ภาคเหนอื ) ลักษณะวิสัย ไมเ น้ือแขง็ โตชา ไมผ ลดั ใบ ขนาดเลก็ ถึง ขนาดกลาง สงู ไมเ กนิ 15 ม. ลาํ ตน เปลาตรง เปลอื กเรยี บสนี าํ้ ตาล เทา เปลอื กในสีแดงปนนา้ํ ตาล ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ี่สาํ คญั ใบเรียงเวียน รูปไข กลบั หรือรปู ขอบขนานแกมรูปไข ยาว 13–18 ซม. แผน ใบหนา เกลย้ี ง ขย้ีแลว มีกลนิ่ หอมฉนุ ชอดอกแบบชอ แยกแขนง ออก ตามปลายยอด สเี ขียวออน กลบี เลี้ยงมี 2 ชั้น ช้นั ละ 3 กลบี ไมมกี ลบี ดอก เกสรเพศผู 6 อนั ผลแบบผลผนงั ชนั้ ในแขง็ ทรง กลม เสน ผานศูนยก ลางประมาณ 1 ซม. สดี าํ มนี วลสีขาว เมลด็ กลม ขนาดใหญ แข็ง เขตการกระจายพนั ธุ พมา ลาว เวยี ดนาม กัมพูชา ไทย การกระจายพันธแุ ละนเิ วศวิทยาในประเทศไทย ข้นึ กระจายในปาดบิ เขา และปา ดบิ แลง บางคร้งั พบตามชาย ปา เตง็ รงั ทม่ี ดี นิ ลกึ ใกลล าํ ธาร หรอื ทม่ี นี าํ้ ทว มเปน ครงั้ คราว ทางภาคเหนอื และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ออกดอกเดอื น มกราคม–มีนาคม ผลแกเดอื นมีนาคม–เมษายน ประโยชน เนอื้ ไม ใชใ นการกอ สรา ง เครอื่ งใชภ ายในบา น เปลอื กบดเปน ผงผสมขเ้ี ลอื่ ยใชท าํ ธปู หรอื ผสมกาํ มะถนั ทํายากนั ยงุ เปลอื กแหงขายไดราคากิโลกรมั ละ 5 บาท นา้ํ ยางเมือกในเปลอื กใชป องกนั ปลวก มอด และมดไดด ี หรอื นาํ ผงเปลอื กมาทาเนอื้ ไมห รอื ผสมปูนซเี มนต ก่ิงกานใชท ําฟน ใบตําพอกแผลสด เปน ยาหา มเลอื ดและสมานแผล การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ เมลด็ ควรเปน เมลด็ ท่เี กบ็ ใหม ๆ ไมควรเกบ็ ไวน านเกนิ 30 วนั กอนเพาะใหแ กะเอาเนอื้ สีดําออกดวยการขยําดวยมอื แลวลางน้าํ ผึ่งลมใหแหง แลว เพาะในทรี่ าํ ไร มอี ตั ราการงอกประมาณรอ ยละ 80–90 หรือ ถอนตน กลา ทีง่ อกใตต น มาชาํ ในถงุ เมลด็ ใชเวลางอก 3–4 เดือน ขอ แนะนาํ เปน ไมโตชา ตน กลา ตอ งอาศัยรม เงา ไมห นมุ ขนึ้ กลางแจงได รากลกึ เหมาะสาํ หรบั ปลูก เพ่อื ฟน ฟปู า ดบิ เขา หรือปาดิบแลงตามชายนํ้า โดยปลูกผสมผสานกบั ไมโ ตเรว็ เชน กลว ยษี ทะโล และมะมอื และไมเ น้อื แขง็ ท่ีเปนไมเบิกนําในปาดบิ เขา เชน กอชนิดตา ง ๆ ยางบงเปน ไมป าเศรษฐกิจ ปลูกและดูแลงาย สรางรายไดเสริมใหแ กร าษฎรที่ยงั จาํ เปน ตองพง่ึ พาปาไดด ี ผลของยางบงยงั เปน อาหารของนก กระรอก และ คา งคาวหลายชนิด ซึ่งชว ยทําใหยางบงแพรกระจายพันธุไ ดก วางและรวดเร็ว ขอมลู เพม่ิ เตมิ องคความรูเรือ่ งพืชปา ที่ใชประโยชนทางภาคเหนอื ของไทย เลม 2 (สธุ รรม, 2552); ไมปา ยืนตน ของไทย 1 (เออื้ มพร และปณธิ าน, 2547) 93