ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศึกษาสามพร้าวมหาวิทยาราชภัฏอุดรธานี โดย ผศ.พลอยระดา ภูมี

เม่าส้อย (Mao Soi) Family name : Phylianthaceae (Euphorbiaceae) Scientific name : Antidesma acidum Retz. Other names : มกั เมา่ (mak mao) เม่า (mao) เมา่ ตาควาย (mao ta khwai) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไม้พุ่ม หรือไม้ตน้ ขนาดเลก็ สงู ไดป้ ระมาณ 2-5 ม. ใบ ใบเด่ียว เรียงสลับ รูปใบหอกกลับ มีขนประปราย ทงั้ 2 ดา้ น ดอก ดอกช่อ แยกแขนงเชิงลด ออกท่ีซอกใบและปลายกิ่ง ดอกย่อยจ�ำนวนมาก แยกเพศอยู่คนละต้น ไม่มีกลีบดอก กลีบเลี้ยง สเี ขยี วออ่ น ผล ผลสด รปู ไข่ สมี ่วงเข้ม พบกระจายพนั ธต์ุ ามธรรมชาตใิ นปา่ ผลดั ใบ ปา่ เตง็ รงั และปา่ ดบิ ทว่ั ไป จัดเป็นไม้ระดบั กลาง ที่ชอบแสงแดดปานกลาง ï สว่ นทน่ี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ผลสด ผลสกุ รบั ประทานได้ ยอดออ่ น ใชป้ ระกอบอาหาร เช่น แกงเหด็ ถอบ หรอื ใช้ใบเป็นส่วนประกอบในแกงเหด็ เผา ความหลากหลายของพืชอาหาร 49 ในศูนยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

หมากข้าวเมา่ (Antidesma ghaesembilla Gaertn.) 50 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

หมากข้าวเม่า (Mak Khao Mao) Family name : Phylianthaceae (Euphorbiaceae) Scientific name : Antidesma ghaesembilla Gaertn. Other names : มะเมา่ (ma mao) เมา่ ไข่ปลา (mao khai pla) มะเม่าขา้ วเบา (ma mao khao bao) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไมต้ ้น ขาดเลก็ ถงึ กลาง สงู ไดถ้ งึ 20 ม. เปลอื กตน้ สนี ำ�้ ตาลเทา กง่ิ ออ่ นและยอดออ่ น มขี นสน้ั น่มุ สนี �้ำตาล ใบ ใบเดีย่ ว เรียงสลบั แผ่นใบกว้างรูปไข่ถงึ รปู รี ปลายมน กลม มีขนสั้นนุ่มถึงเกล้ียงทั้งสองด้าน ดอกออกเป็นช่อแบบช่อเชิงลด ตามซอกใบใกล้ยอดและปลายกิ่ง แยกเพศอยตู่ ่างต้น ดอก มีดอกย่อยจ�ำนวนมาก สเี ขียว ขนาดเลก็ ใบประดับรูป ใบหอก มขี นสน้ั นมุ่ ไม่มกี า้ น ผล ผลเป็นช่อ ค่อนข้างกลมหรือรี ขนาดเล็ก ผิวมีขน ผนังช้ันในแข็ง ผลอ่อนสีขาว สุกสีแดงคล�้ำถึงด�ำ เมล็ดขนาดเล็ก 1-2 เมลด็ พบตามป่าเต็งรงั ทโ่ี ล่งลมุ่ ต�ำ่ ปา่ ละเมาะ เรอื กสวนท่วั ไป และ ป่าพรุ ออกดอกราวเดอื น ม.ี ค. - เม.ย. ติดผลราวเดอื น พ.ค. - ก.ค. ï ส่วนทน่ี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ใบออ่ นและผลดบิ ใชป้ รงุ อาหารใหม้ รี สเปรยี้ ว ผลสกุ มรี สเปรย้ี ว หวาน ความหลากหลายของพืชอาหาร 51 ในศูนย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อุดรธานี

มะขามป้อม (Phyllanthus emblica L.) 52 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

มะขามป้อม (Ma Kham Pom) Family name : Phylianthaceae (Euphorbiaceae) Scientific name : Phyllanthus emblica L. Other names : Emblic, Emblic myrabolan, Indian gooseberry, Malacca tree ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไม้ยนื ต้น ขนาดกลาง สูง 8 - 20 ม. ผลัดใบ เรือนยอดโปร่ง ล�ำต้นคดงอ เปลือกนอกสีน�้ำตาลอมเทา ผิวเรียบหรือค่อนข้างเรียบ หลดุ ลอกเป็นแผ่นกว้างๆ ปลายกงิ่ มักลลู่ ง ใบ ใบเดยี่ ว เรยี งสลบั ระนาบเดยี ว มกั เรยี งตวั หนาแนน่ ตาม ก่ิงก้าน ใบอ่อนมีขนละเอียด ใบแก่ไม่มีขน มีขนาดเล็ก รูปแถบแกม รปู ขอบขนาน ดอก ดอกขนาดเลก็ แยกเพศตดิ ตามกง่ิ กา้ น สเี ขยี วออ่ นหรอื เหลอื งออกครีม ผล รปู กลม เกลีย้ ง ท่ีผิวมีรอยแยกตามยาวแบง่ เปน็ 6 ซีก ผลไม่มีก้าน ผลแก่สีเขียวอมเหลือง ผิวใส ชุ่มน้�ำ มีรสเปร้ียวและฝาด ชน้ั หุม้ เมล็ดแข็ง 3 หน่วย แต่ละหน่วยหมุ้ 2 เมล็ด พบตามปา่ เตง็ รัง ปา่ เบญจพรรณ ป่าสนผสมก่อ ออกดอกและ เป็นผลระหวา่ ง เดอื น ม.ค. - ส.ค. ï สว่ นท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ผลแก่ รับประทานได้ รสเปรยี วชมุ คอ ความหลากหลายของพืชอาหาร 53 ในศูนยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภัฏอุดรธานี

ไผ่ซางหนาม (Bambusa bambos (L.) Voss) 54 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศนู ย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี

ไผ่ซางหนาม (Phai Sang Nam) Family name : Poaceae (Graminaea) Scientific name : Bambusa bambos (L.) Voss Other names : ซางหนาม (sang nam) ไผป่ า่ (phai pa) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไผข่ นาดใหญ่ กอแนน่ มีหนาม และมีแขนงรกแน่น โดยเฉพาะ ตรงบริเวณโคน สูงประมาณ 10-24 ม. เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 15 - 18 ซม. ล�ำอ่อนมีสีเขียว ล�ำแก่จะมีสีเขียวเหลือง ข้อมีลักษณะ บวมเลก็ นอ้ ย รกู ระบอกเลก็ กาบหมุ้ ลำ� ลกั ษณะแขง็ เหมอื นหนงั รว่ งหลดุ ได้งา่ ย ตอนปลายกลม ขอบเรียบและมีขนสีทอง ลำ� ใหญก่ ว้าง กระจับ กาบหุ้มล�ำแคบ ใบ ใบยอดกาบเป็นรูปสามเหล่ียม ปลายใบเรียวแหลม โคนใบปา้ นหรอื เกอื บกลม ทอ้ งใบมขี น เสน้ กลางใบขา้ งบนแบน กา้ นใบ สั้น ครีบใบเล็ก ขอบใบมีหนามเล็กๆ กาบใบแคบไม่มีขนนอกจาก ตามขอบอาจจะมีขนออ่ น ออกดอกเป็นกลุม่ ï สว่ นทน่ี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร หนอ่ ออ่ น แขนง นำ� มาแกงเปน็ อาหาร หรอื นำ� มาทำ� หนอไมส้ ม้ รสขม ความหลากหลายของพชื อาหาร 55 ในศูนย์การศึกษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อุดรธานี

ไผ่บ้าน (Dendrocalamus asper (Schultes & J.H. Schultes) Backer ex K. Heyne) 56 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

ไผ่บ้าน (Phai Ban) Family name : Poaceae (Graminaea) Scientific name : Dendrocalamus asper (Schultes & J.H. Schultes) Backer ex K. Heyne Other names : ไผ่ตง (phai tong), Rough Giant Bamboo ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไผ่ขนาดใหญ่ สงู 20 - 30 ม. ลำ� ตรงอดั กนั เป็นกอค่อนข้าง แน่น ปลายล�ำโค้งถึงห้อยลง เส้นผ่านศูนย์กลางล�ำ 10 - 20 ซ.ม. ปลอ้ งยาว 20-50 ซ.ม. ลำ� ออ่ นปลอ้ งลา่ งมขี นสนี ำ�้ ตาลปกคลมุ หนาแนน่ ปลอ้ งบนมขี นสขี าวหรอื สเี ทาปกคลมุ ลำ� แกส่ เี ขยี วเขม้ หรอื สเี ขยี วอมเทา ปลอ้ งลา่ งยงั มขี นปกคลมุ หนาแนน่ และมกั มรี ากอากาศจำ� นวน มากออก ตามขอ้ แตกก่ิงต่�ำหรือตัง้ แต่กลางล�ำตน้ ขนึ้ ไป มีขอ้ ล�ำ 3-5 ก่ิง ใบ ใบเป็นรูปแถบแกมรูปใบหอกมีขนาด กาบหุ้มล�ำมีสี นำ�้ ตาลอมมว่ งหรอื สนี ำ้� ตาลจนถงึ สเี ขยี วออ่ น กาบของหนอ่ ออ่ นปกคลมุ ดว้ ยขนสีนำ�้ ตาลเขม้ ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร หน่ออ่อน แขนง น�ำมาประกอบอาหาร ประเภท แกง หมก รสขมเลก็ น้อย ความหลากหลายของพืชอาหาร 57 ในศูนย์การศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลัยราชภฏั อุดรธานี

เพ็ก (Vietnamosasa pusilla (A. Chev. & A. Camus) T. Q. Nguyen) 58 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศูนย์การศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี

เพ็ก (phet) Family name : Poaceae (Graminaea) Scientific name : Vietnamosasa pusilla (A. Chev. & A. Camus) T. Q. Nguyen Other names : ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไผ่ขนาดเล็ก เหงา้ แยกแขนง ล�ำตน้ สูง 50-150 ซม. เสน้ ผา่ น ศูนย์กลางไม่เกิน 1 ซม. แตกก่ิงจ�ำนวนมาก ไม่มีหนาม กาบรูป สามเหลี่ยม ขอบกาบใบและล้ินกาบมีขน ใบรูปใบหอกหรือรูปแถบ แผน่ ใบเหนยี ว ปลายเรยี วแหลม โคนคลา้ ยกา้ นใบเรยี วจรดกาบ แผน่ ใบ มขี นสน้ั นุม่ ทัง้ สองด้าน ช่อดอกแบบชอ่ แยกแขนง ออกเปน็ กระจุกตาม ตน้ ที่ไม่มใี บ ออกเดี่ยว ๆ รปู แถบ แบน ๆ ผลแบบผลแหง้ ไมม่ ีรยางค์ ในไทยส่วนมากพบทางภาคตะวันออก และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขึ้นหนาแน่นตามท่ีโล่ง โดยเฉพาะในป่าเต็งรังท่ีเป็นดินทราย ความสูง ระดบั ตำ่� ๆ ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร หน่อออ่ นนำ� มานิยมน�ำมาแกง ความหลากหลายของพชื อาหาร 59 ในศนู ย์การศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

เข็มป่า (Ixora butterwickii Hole) 60 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี

เข็มป่า (khem pa) Family name : Rubiaceae Scientific name : Ixora butterwickii Hole Other names : เข็มพวง (khem phuang) เข็มพวงโกเมน (khem phuang komen) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไมพ้ ุ่ม หรือไม้ตน้ ขนาดเลก็ สงู ไดถ้ ึง 4 ม. ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปไข่หรือรูปขอบขนานแกมรูปไข่ ปลายแหลมหรือป้าน โคนป้านหรือ รูปลม่ิ ขอบเรยี บ แผน่ ใบหนาคล้ายแผ่นหนัง หูใบ เชื่อมตดิ กนั เปน็ กาบ ปลายมรี ยางค์แหลม ดอก ดอกออกเป็นช่อซี่ร่มเชิงประกอบ ตามปลายกิ่ง ปลายช่อตั้ง กลีบเล้ียงรูปถ้วย โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด กลีบดอก สีขาวหรือสชี มพู รูปดอกเขม็ โคนเชื่อมตดิ กันเปน็ หลอด ผล ผลเมล็ดเดียวแข็ง สีเขียวจุดปะสีชมพูกระจายท่ัวผล เม่ือสุกสีด�ำ ทรงกลม พบท่ัวไปตามเต็งรัง ป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง และปา่ ดบิ เขา ï สว่ นทน่ี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ดอกน�ำมาเป็นผัก หรือประกอบอาหารจ�ำพวกซุบอีสาน หรือ แจวดอกผกั ผลสกุ รับประทานได้ ความหลากหลายของพชื อาหาร 61 ในศนู ย์การศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

ย่อป่า (Morinda elliptica (Hook. F.) Ridl.) 62 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพร้าว มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

ย่อป่า (yo pa) Family name : Rubiaceae Scientific name : Morinda elliptica (Hook. F.) Ridl. Other names : ยอ่ เถือ่ น (yo thuean) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไม้ยืนต้นขนาดกลาง สูงประมาณ 5 ม. ผลัดใบ ทรงพุ่ม มีกิ่งก้านไม่เป็นระเบียบ กิ่งอ่อนและยอดอ่อนมีขน ล�ำต้นสั้น คดงอ เปลอื กตน้ สนี ำ้� ตาลหรอื เทา แตกเปน็ รอ่ งลกึ ตามยาว และแนวขวาง หรอื เป็นสะเก็ดสเ่ี หลี่ยมเล็กๆ ใบ ใบเดยี่ ว ออกตรงข้ามสลบั รปู รแี คบ ขอบเรยี บ ปลาย แหลม สีเขียวเข้ม ผิวเกลี้ยงทั้งสองด้าน ร่วงหลุดง่าย ดอก ช่อสีขาว แบบกระจุก มกี ลน่ิ หอมออ่ นๆ ดอกเล็ก ออกเป็นกลุ่ม ตามซอกใบและ ปลายยอด ชอ่ รปู รา่ งค่อนข้างกลม กลีบดอกสขี าว บาง ผล ผลเป็นผลรวม รูปร่างบิดเบี้ยวหรือค่อนข้างกลม ผนังผลเชื่อมติดกัน ผิวผลเรียบ มีตาเป็นปุ่มรอบผล ผลอ่อนสีเขียว เน้อื ในออ่ นนุ่ม ฉำ�่ น�้ำ สีขาว ผลแกส่ ดี �ำ มเี มลด็ มาก สนี ำ�้ ตาล ออกดอก เดอื น มี.ค. - เม.ย. ติดผลราวเดือน พ.ค. - ก.ค. พบตามป่าเต็งรัง ปา่ เบญจพรรณ ï สว่ นท่นี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ใบออ่ น ยอดออ่ น ลวก ตม้ ใหส้ กุ จม้ิ นำ�้ พรกิ ผลสกุ ในมาตำ� เมยี่ ง ความหลากหลายของพชื อาหาร 63 ในศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี

ส่องฟ้าดง (Clausena harmandiana (Pierre) Pierre ex Guillaumin) 64 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี

ส่องฟ้าดง (song fa dong) Family name : Rutaceae Scientific name : Clausena harmandiana (Pierre) Pierre ex Guillaumin Other names : โปรง่ ฟา้ (prong fa) ลอ่ งฟา้ (long fa) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไมพ้ ุ่ม สูง 30 - 70 ซม.ไม่มขี น ใบ ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี เรียงสลับ ใบย่อยมี 3 - 7 ใบ รปู ขอบขนาน แกมรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบเบ้ยี ว ขอบใบ หยักแบบฟันเลื่อยห่าง ใบสเี ขยี วเข้ม ผิวใบมันมจี ดุ น้ำ� มันกระจาย และ จดุ โปรง่ ใส ดอก ดอกช่อแบบแยกแขนง เกิดที่ปลายยอด ดอกสีเหลือ อมเขยี วอ่อนๆ อับเรณสู ีเหลอื ง ผลสดฉำ่� น�ำ้ รูปกลมรี ผลออ่ นสเี ขยี ว ผล ผลแกส่ สี ม้ ถงึ แดง มเี มลด็ เดยี ว พบทวั่ ไปตามปา่ ผลดั ใบ ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ยอดอ่อนรับประทานเป็นผกั สด หรือลวก ความหลากหลายของพชื อาหาร 65 ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

อ่าวแดง (Curcuma angustifolia Roxb.) 66 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี

อ่าวแดง (ao dang) Family name : Zingiberaceae Scientific name : Curcuma angustifolia Roxb. Other names : กระเจยี ว (krachiao) อา่ ว (ao) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไม้ล้มลุกมีเหง้าอยู่ใต้ดิน อยู่ได้นานหลายปี มีความสูงได้ ประมาณ 40 - 60 ซ.ม. อาจข้ึนเป็นต้นเดียวหรือหลายต้นรวมกัน เป็นกอ มีความสูงได้ประมาณ 20 - 60 ซ.ม. หัวรูปไข่ เหง้าส้ันมาก ภายในมีสีขาว ใบรูปรี มีสีเขียวตลอดใบหรือมีสีแดงแต้มเป็นแถบตาม ยาวตลอดสองขา้ งเสน้ กลางใบ ช่อดอก เกดิ กลางกลุ่มใบ หรอื เกิดจาก เหง้าและเกิดก่อนใบ ใบประดบั สว่ นลา่ งสั้นและกว้าง ปลายมน สเี ขยี ว ใบประดับส่วนยอด ยาวและแคบกว่า ปลายแหลมหรือมน สีแดงเข้ม หรอื แดงเขม้ เฉพาะสว่ นปลายแลว้ คอ่ ยๆ จางลงไปหาฐานจนเปน็ สชี มพู กลบี ดอกสขี าวอมชมพู สเตมโิ นดและกลบี ปากมสี เี หลอื ง อบั เรณมู เี ดอื ย เป็นแผน่ สามเหลย่ี มปลายแหลม ช้ีลง รงั ไข่ มีขนปกคลมุ ครึง่ บน ï สว่ นท่นี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ช่อดอก และเหง้า น�ำมาลวกรบั ประทานเปน็ ผกั ความหลากหลายของพืชอาหาร 67 ในศนู ย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อุดรธานี

กระเจียวขาว (Curcuma parviflora wall) 68 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ย์การศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

กระเจียวขาว (krachiao khao) Family name : Zingiberaceae Scientific name : Curcuma parviflora wall Other names : กระเจียวโคก (krachiao khok) กระชายดง (krachai dong) อาวขาว (ao khao) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไม้ลม้ ลกุ มีเหง้าอย่ใู ต้ดิน อย่ไู ดน้ านหลายปี สูง 30 - 50 ซม. เหงา้ สัน้ มี 3-5 ใบ รปู ขอบขนานหรือรปู ใบหอก ชอ่ ดอกออกท่ยี อด ใบ ใบประดับสเี ขยี วชว่ งปลายสีขาว รูปขอบขนาน ดอก ดอกสีขาว กลีบดอกรูปไข่ แผ่นเกสรเพศผู้ท่ีเป็นหมัน รูปไข่กลับแกมรูปขอบขนาน สั้นกว่ากลีบปาก กลีบปากรูปขอบขนาน ปลายมีปื้นสีม่วงอมน้�ำเงิน ขอบจักชายครุย ปลายแฉกลึก 2 แฉก อับเรณูไม่มีเดือย รังไข่เกล้ียง พบทุกภาคขึ้นตามผลัดใบ ป่าดิบแล้ง และปา่ ดิบชืน้ ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ดอกออ่ น เหงา้ ออ่ น ลวกรับประทานเปน็ ผกั ความหลากหลายของพืชอาหาร 69 ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี

เปราะหอม (Kaempferia galanga L.) 70 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนยก์ ารศกึ ษาสามพร้าว มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

เปราะหอม (pro hom) Family name : Zingiberaceae Scientific name : Kaempferia galanga L. Other names : ว่านหอม (wan hom) หอมเปราะ (hom pro) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไม้ลม้ ลกุ ใบมปี ระมาณ 2-3 ใบ แบนราบ รูปรีกวา้ งเกือบกลม ยาว 6-14 ซม. ปลายเป็นต่ิงแหลม โคนกลมหรือรูปหัวใจ ขอบบาง แผ่นใบด้านล่างมีขนส้ันนุ่ม ไร้ก้าน ล้ินใบบาง มีขน ช่อดอกไร้ก้าน มหี ลายดอก ใบประดบั รปู ใบหอก มว้ นงอตามเสน้ กลางใบ หลอดกลบี เลี้ยง ปลายแยก 2 แฉก ต้ืนๆ กลีบดอกสีขาว รูปใบหอก กลีบหลัง ปลายแหลม กลบี ขา้ งปลายทู่ แผน่ เกสรเพศผทู้ เ่ี ปน็ หมนั สขี าว รปู ไขก่ ลบั หรือแกมรูปใบหอก กลีบปากแยกจรดโคน สีขาวมีปื้นสีม่วงช่วงโคน กลีบรูปไขก่ ลับ พบทุกภาค ข้ึนตามปา่ ผลัดใบ ปา่ ดบิ แล้ง และป่าดิบชื้น ï ส่วนทน่ี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ใบอ่อน ยอดอ่อน น�ำมาประกอบอาหารจ�ำพวกหมก หรือ รบั ประทานเปน็ ผักสด ความหลากหลายของพชื อาหาร 71 ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อุดรธานี

วา่ นเพชรน้อย (Stahlianthus pedicelatus A. Chaveer. & P. Mokkamul) 72 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนยก์ ารศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

ว่านเพชรน้อย (wan phet noy) Family name : Zingiberaceae Scientific name : Stahlianthus pedicelatus A. Chaveer. & P. Mokkamul Other names : วา่ นเพชรไพรวลั ย์ (wan phet phrai wan) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ วา่ นเพชรนอ้ ย มลี กั ษณะใบเลก็ ยาว ใบ เดย่ี ว เรยี งสลบั รปู ยาวรี แกมหอก มีจ�ำนวนใบนอ้ ย 2 – 3 ใบ ตอ่ เง้า กลางใบมเี ส้นสีแดง หัวกลม เล็ก ช่อดอกออกตรงกลางระหว่างใบ ดอกรูประฆัง สีขาว ใบประดับ 2 ใบ สีเขียวโดยมีเส้นสีแดงสลับโดยลอบ เชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย กลบี รองดอกสีขาว เชือ่ มกันเป็นหลอด กลีบปากรปู ไขก่ ลับ ปลายกลบี แยกเปน็ 2 พู กลางกลบี มแี ตม้ สเี หลอื งออ่ น ทว่ั ไปในเมอื งไทย ออกดอก ในช่วงฤดูฝน ï สว่ นท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ช่อดอก ลวกเป็นผกั ความหลากหลายของพืชอาหาร 73 ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี

74 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลัยราชภัฏอุดรธานี

บรรณานุกรม มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี, ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร.์ สบื คน้ วันที่ 15 มกราคม 2560. จาก http://www.phargarden.com/main.php?action= viewpage&pid=112 ศูนย์วิจัยและพัฒนาสง่า สรรพศรี องค์การสวนพฤกษศาสตร์ กระทรวง ทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดล้อม. ฐานขอ้ มูลพรรณไม้ องคก์ าร สวนพฤกษศาสตร.์ สบื คน้ วนั ที่ 15 มกราคม 2560. จาก http://www. qsbg.org/Database/plantdb/ ศูนย์ศึกษาและพัฒนาวนศาสตร์ชุมชนท่ี 10. รายงานการศึกษาชนิดพันธุ์ไม้ ประจ�ำปีงบประมาณ พ.ศ. 2552 เร่ือง เอ้ืองหมายนา (Costus speciosus Smith.). ส�ำนักจัดการทรัพยากรป่าไม้ที่ 10 (ราชบุรี), กรมป่าไม้ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดล้อม. 2552. สถาบันวิจัยและพัฒนาท่ีสูง (องค์กรมหาชน). โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากร ชวี ภาพและภูมิปญั ญาทอ้ งถ่ินบนพืน้ ทสี่ ูง (Highland E-Herbarium). E-Herbarium (eherb). สบื คน้ วนั ท่ี 15 มกราคม 2560. จาก http:// eherb.hrdi.or.th/aboutus.php สถานีวิจัยสิ่งแวดล้อมสะแกราช. พืชกินได้ในป่าสะแกราช. สถาบันวิจัย วทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยีแหง่ ประเทศไทย (วว.) วันที่ 15 มกราคม 2560. จาก http://www.tistr.or.th/sakaerat/plant%20in%20 sakaerat/plant.htm ส�ำนักงานหอพันธุ์ไม้ ส�ำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยาน แห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. ช่ือพรรณไม้ เต็ม สมิตินันทน์. สืบคน้ วันท่ี 15 มกราคม 2560. จาก http://www.dnp.go.th/botany/ mplant/index.aspx ความหลากหลายของพืชอาหาร 75 ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

ส�ำนักงานหอพันธุ์ไม้ ส�ำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยาน แห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. สารานุกรมพืชในประเทศไทย (ฉบับยอ่ ) (Concise Encyclopedia of Plants in Thailand). สืบค้น วันท่ี 15 มกราคม 2560. จาก http://www.dnp.go.th/botany/ dictindex.aspx อทุ ยานธรรมชาตวิ ิทยาสิรรี กุ ขชาติ มหาวิทยาลัยมหิดล. ข้อมลู สมนุ ไพร. สบื คน้ วนั ที่ 15 มกราคม 2560. จาก http://pharmacy.mahidol.ac.th/siri/ index.php?page=home โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริฯ สมเด็จพระเทพ พระรัชราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี สนองพระราชด�ำริโดย มหาวิทยาลยั ราชภฎั เชียงใหม.่ กิจกรรมของโครงการ กิจกรรมท่ี 3 กิจกรรมปลูกรกั ษาพนั ธุกรรมพชื . สบื คน้ วันที่ 15 มกราคม 2560. จาก http://www.rspg.cmru.ac.th/activity.php?activity=3 สำ� นักงานความหลากหลายทางชวี ภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้. พชื . สืบคน้ วันท่ี 15 มกราคม 2560. จาก http://biodiversity.forest.go.th Konickal Mambetta Prabhu Kumar, Gopinathan Ramanikutty Asish, Mamiyil Sabu and Indira Balachandran. 2013. Significance of gingers (Zingiberaceae) in Indian System of Medicine - Ayurveda: An overview. Ancient Science of Life 32 (4), p. 253 – 261. 76 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี