["Nh\u1eefng danh tu\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7t Nam 153 \u0111\u01b0\u1ee3c tin n\u00e0y N guy\u1ec5n N h\u1ea1c sai L c V \u0103n H \u01b0 ng th\u00e1p t\u00f9ng Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7, Nguy\u1ec5n L\u1eef v\u00e0 Tru\u00edtng V\u0103n \u0110a v\u00e0o \u0111\u00e1nh Gia \u0110 \u1ecbn h . T h \u1ee7 y binh T \u00e2 y S\u01a1n \u0111\u1ebfn c\u1eeda c \u1ea7 n G i\u1edd , \u0111\u1ee3i l\u00fac th\u1ee7y tri\u1ec1u d\u00e2ng, gi\u00f3 t\u1eeb bi\u1ec3n th\u1ed5i m\u1ea1nh v\u00e0o \u0111\u1ea5t. T i\u1ec1 n qu\u00e2n Ch\u00e2u V \u0103n T i\u1ebf p d\u00f9ng h\u1ecfa c\u00f4ng ch\u1ed1ng tr\u1ea3 song th\u1ea5t b\u1ea1i t\u1ea1i \u0111\u1ed3n th\u1ee7y binh I3\u00e1c N g\u01b0. T \u01b0 \u1edb n g tr\u1ea5n gi\u1eef l\u00e0 T \u00f4 n T h \u1ea5 t M \u1eadu \u0111em qu\u00e2n ra giao chi\u1ebfn, song ch \u1ec9 m\u1ed9t v\u00e0i hi\u1ec7p li\u1ec1n b\u1ecb L\u00ea V\u0103n H \u01b0 ng gi\u1ebft ch\u1ebft. N guy\u1ec5n \u00c1 n h b\u1ecf G ia \u0110 \u1ecbn h ch \u1ea1y v\u1ec1 Ba G i\u1ed3 n g . Q ua \u0111\u1ebfn th\u00e1ng 4 hai b\u00ean \u0111\u00e1nh nhau t\u1ea1i \u0110 \u00f4 n g T u y \u00ea n (K i\u1ebf n An, \u0110 \u1ecbn h T\u01b0\u1eddng). Qu\u00e2n Nguy\u1ec5n v\u1eeba th\u1ea5y qu\u00e2n T \u00e2 y S\u01a1n h\u00f9ng h\u1ed5 k\u00e9o \u0111\u1ebfn th\u00ec \u0111\u00e3 mu\u1ed1n ch\u1ea1y tr\u1ed1n. Do \u0111\u00f3 m\u1edbi v\u1eeba gi\u00e1p tr\u1eadn th\u00ec binh li\u1ec1n tan r\u00e3. L\u00e8 V \u0103n H \u01b0 ng t\u1ea3 x\u00f4ng h\u1eefu \u0111\u1ed9t, b\u1eaft s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c t\u01b0\u1edbng Nguy\u1ec5n H u\u1ef3nh \u0110 \u1ee9c l\u1eadp c\u00f4ng \u0111\u1ea7u. N guy\u1ec5n \u00c1nh ch \u1ea1y tr\u1ed1n ra Ph\u00fa Q u\u1ed1c. L\u00ea V \u0103n H \u01b0 n g theo Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 v\u1ec1 Q uy Nh\u01a1n. Sau khi vua Quang Trung \u0111\u00e1nh th\u1eafng qu\u00e2n T h an h , L\u00ea V\u0103n H \u01b0ng \u0111\u01b0\u1ee3c tri\u1ec7u v\u1ec1 \u00ed\u2019 h\u00fa Xu\u00e2n. N\u0103m G i\u00e1 p D\u1ea7n (1 7 9 4 ), vua C \u1ea3n h T h \u1ecbn h sai L\u00ea V \u0103n H\u01b0ng v\u00e0o \u0111\u00e1nh Ph\u00fa Y\u00ean. L\u00ea V\u0103n H\u01b0ng k\u00e9o \u0111\u1ebfn \u0111\u00e8o C\u00f9 M \u00f4ng th\u00ec g\u1eb7p Nguy\u1ec5n Quang H uy. Nguy\u1ec5n Q uang H u y ng\u01b0\u1eddi Ph\u00fa Y\u00ean, thi\u1ec7n d\u1ee5ng c\u00e2y m\u00f3c c\u00e2u b\u1ea1c, g\u1ecdi l\u00e0 ng\u00e2n c\u00e2u, \u01b0a c\u01b0\u1ee1i ng\u1ef1a b\u1ea1ch. Q u\u00e2n s\u0129 th\u01b0\u1eddng g\u1ecdi l\u00e0 B\u1ea1ch m\u00e3 Ng\u00e2n c\u00e2u T \u01b0 \u1edb n g qu\u00e2n. H u y \u0111\u00e3 c\u00f3 s\u1ee9c m\u1ea1nh l\u1ea1i tin h th\u00f4ng v\u00f5 ngh\u1ec7, gi\u1ecfi binh ph\u00e1p, \u0111\u01b0\u1ee3c vua T h \u00e1 i \u0110 \u1ee9 c \u00e1i tr\u1ecdng, phong ch\u1ee9c Ph\u00f2ng ng\u1ef1 s\u1eed cho v\u00e0o tr\u1ea5n B\u00ecnh Thu\u1eadn. Th\u00e1ng 3 n\u0103m Q u \u00fd S\u1eedu (1793), Nguy\u1ec5n Quang H u y b\u1ecb \u0111\u1ea1i binh T \u00f4 n T h \u1ea5 t H \u1ed9 i t\u1ea5n c\u00f4ng. \u00edt qu\u00e2n, c\u00f4 th\u1ebf, Q uang H u y ph\u1ea3i r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1 Ph\u00fa Y\u00ean, chi\u1ebfm c\u1ee9 m\u1ed9t v\u00f9ng hi\u1ec3m y\u1ebfu trong d\u00e3y C \u00f9 M \u00f4ng \u0111\u1ee3i d\u1ecbp l\u1eadp c\u00f4ng chu\u1ed9c t\u1ed9i. K h i g\u1eb7p \u0111\u01b0\u1ee3c nhau, hai b\u00ean vui m\u1eebng v\u00ec t\u00ecnh b\u1ea1n c\u0169, v\u00ec c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi t\u00e0i gi\u1ecfi gi\u00fap s\u1ee9c, n\u00ean \u0111\u00e3 \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm Ph\u00fa Y\u00ean \u0111\u01b0\u1ee3c d\u1ec5 d\u00e0ng. L\u00ea","154 T\u00fa s\u00e1ch 'Vi\u1ec7\/ Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u00f2i' V\u00e1n H \u01b0ng \u0111\u1ec3 N guy\u1ec5n Q uang H u y \u1ecf l\u1ea1i tr\u1ea5n th\u1ee7 Ph\u00fa Y\u00ean, k\u00e9o qu\u00e2n v\u1ec1 l\u2019 h\u00fa Xu\u00e2n. T \u1ea1 i Ph\u00fa Xu\u00e2n, T h \u00e1 i s\u01b0 B\u00f9i \u0110 \u1eafc T u ycn d\u1ef1a v\u00e0o s\u1ef1 tin c\u00e2n c\u00f9a C\u1ea3nh T h \u1ecbn h , quy\u1ec1n th\u1ebf c\u1ee7a B\u00f9i T h \u00e1 i h\u1eadu, n\u00ean c\u00e0ng ng\u00e0y c\u00e0ng l\u1ed9ng h\u00e0nh. I.c V\u0103n H\u01b0ng v\u00ec ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ed3ng ch\u00e2u, t\u00e1nh t\u00ecnh th\u1eadt th\u00e0, b\u1ea3o sao nghe v\u1eady. H \u01b0 ng v\u1ed1n kh\u00f4ng c\u00f3 h\u1ecdc, ch \u1ec9 gi\u1ecfi vi\u1ec7c \u0111\u00e1nh nhau, kh\u00f4ng th\u00edch b\u00e0n chuy\u1ec7n tri\u1ec1u ch \u00edn h , n\u00ean \u0111\u01b0\u1ee3c B\u00f9i H\u1eafc Tuy\u00ean tr\u1ecdng d\u1ee5ng. Nguy\u00ean L\u00ea V\u0103n H \u01b0ng l\u00fac c\u00f2n tr\u1ebb, ch\u01b0a \u0111i l\u00e0m \u0103n c\u01b0\u1edbp, c\u00f3 \u1ecf nh\u1edd nh\u00e0 h\u1ecd D\u01b0\u01a1ng trong th\u00f4n. H\u01b0ng giao t\u00ecnh v\u1edbi ng\u01b0\u1eddi t\u1edb g\u00e1\u00ec c\u1ee7a ch\u1ee7 nh\u00e0 t\u00ean l\u00e0 N g\u1ecdc B\u00edch. H \u01b0 ng t\u1eb7ng cho Ng\u1ecdc m\u1ed9t chi\u1ebfc nh\u1eabn v\u00e0ng h\u1eb9n n\u0103m n\u0103m sau \u0111\u1ebfn c\u01b0\u1edbi, song m\u1ea3i m\u01b0u d\u1ed3 s\u1ef1 nghi\u1ec7p n\u00ean H \u01b0ng l\u1ed7i h\u1eb9n. C h \u1edd \u0111\u1ebfn ng\u00e0y h\u1eb9n m\u00e0 kh\u00f4ng th\u1ea5y tinh lang, N g\u1ecdc B\u00edch nh\u1ecbn \u0103n m\u00e0 ch\u1ebft. 1 rong trong th\u1eddi gian tr\u1ea5n th\u1ee7 D i\u00ean Kh\u00e1nh, H\u01b0ng th\u01b0\u1eddng nh\u1edb \u0111\u1ebfn t\u00ecnh x\u01b0a. C \u00f3 k\u1ebb gi\u1ecfi thu\u1eadt th\u1ea7n ti\u00ean chi\u00eau h\u1ed3n N g\u1ecdc B\u00edch l\u00ean. H \u1ed3 n h\u1eb9n c\u00f9ng H \u01b0ng r\u1eb1ng 13 n\u0103m sau s\u1ebd \u0111\u1ebfn h\u1ea7u kh\u0103n t\u00fai. V \u1ec1 Ph\u00fa Xu\u00e2n, L\u00ea V \u0103n H \u01b0ng d\u01b0\u1ee3c B\u00f9i L3\u1eafc T u y \u00ea n tr\u1ecdng d\u1ee5ng M\u1ed9t h\u00f4m trong bu\u1ed5i l\u1ec5 m\u1eebng sinh nh\u1eadt c\u1ee7a H\u01b0ng, m\u1ed9t th\u01b0cmg gia gi\u00e0u c\u00f3 t\u1ea1i Ph\u00fa Xu\u00e2n \u0111em \u0111\u1ebfn m\u1eebng m\u1ed9t ca c\u01a1 hi\u1ec7u N g\u1ecdc B\u00edch. H \u01b0ng ch\u01a1 l\u00e0 m\u1ed9t chuy\u1ec7n h y h\u1eefu, v\u00ec ch\u1eb3ng nh\u1eefng t\u00ean tr\u00f9ng m\u00e0 dung nhan c\u0169ng ph\u1ea3ng ph\u1ea5t ng\u01b0\u1eddi t\u00ecnh c\u0169 nh\u00e0 h\u1ecd D\u01b0\u01a1ng. H \u01b0ng c\u1ea7m tay vu\u1ed1t ve th\u00ec tr\u00f4ng th\u1ea5y n\u01a1i ng\u00f3n tav \u0111eo nh\u1eabn \u1ecf b\u00e0n tay tr\u00e1i c\u1ed5 v\u1ebft h\u1eb1n s\u00e2u nh\u01b0 v\u1ebft m\u1ed9t chi\u1ebfc nh\u1eabn. Do \u0111\u00f3 t\u00ecnh th\u01b0\u01a1ng y\u00eau c\u00e0ng n\u1ed3ng \u0111\u1eafm. T \u00edn h t\u00ecnh c\u1ee7a L\u00ea V\u0103n H \u01b0ng r\u1ea5t trung th\u1ef1c, n\u00ean d\u00f9 \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00e1i s\u01b0 B\u00f9i D \u1eafc Tu y\u00ean bi\u1ec7t \u0111\u00e3i song c\u00e0ng ng\u00e0y H \u01b0ng c\u00e0ng th\u1ea5y r\u00f5 Tu y\u00ean l\u00e0 m\u1ed9t k\u1ebb \u0111\u1ea1i gian th\u00ec c\u1ecf th\u00e1i \u0111\u1ed9 ph\u1ea3n \u0111\u1ed1i m\u1ea1nh.","Nh\u1eefng danh tu\u00f9ng trong l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam 155 B\u00f9i \u0110 \u1eaf c T u y \u00ea n nh\u1eadn th\u1ea5y L\u00ea V\u00e3n 1 l\u01b0ng kh\u00f4ng c\u00f2n l\u00e0 con h\u00f9 nh\u00ecn \u0111\u1ec3 m \u00ecnh kh u yn h lo\u00e1t, sai khi\u1ebfn n\u1eefa, ncn t\u00ecm c\u00e1ch x\u00fac xicm vua C \u1ea3nh T h \u1ecbn h tr\u1eeb \u0111i. N h\u00e2n L\u00ea V \u0103n H \u01b0 n g sau khi th\u1eafng tr\u1eadn \u1edd Ph\u00fa Y \u00ea n , giao th\u00e0nh cho Nguy\u1ec5n Quang H u y tr\u1ea5n th\u1ee7, r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1 Ph\u00fa Xu\u00e2n. T u y \u00ea n kh\u00e9p t\u1ed9i H \u01b0 ng l\u00e0 kh\u00f4ng th\u1ec9nh m\u1ec7nh tr\u01b0\u00f3c, c\u1ea5u k\u1ebft nha tr\u1ea3o h\u1ea7u mong l\u00e0m v\u00e2y c\u00e1nh, c\u00f3 \u00fd mu\u1ed1n t\u1ea1o ph\u1ea3n, t\u00e2u vua ch\u00e9m \u0111\u1ea7u r\u0103n ch\u00fang. Vua C \u1ea3n h T h \u1ecbn h nghe l\u1eddi chu\u1ea9n t\u1ea5u. L\u00e8 V\u0103n H \u01b0ng ung dung nh\u1eadn l\u1ea5y c\u00e1i ch\u1ebft. S\u1ef1 vi\u1ec7c n\u00e0y \u0111\u00e3 d\u1eabn \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c V \u00f5 V\u0103n D\u0169ng t\u1eeb B\u1eafc H \u00e0 v\u1ec1 Ph\u00fa Xu\u00e2n b\u1eaft gi\u1ebft cha con B\u00f9i \u0110 \u1eafc Tuyc'n, B\u00f9i \u0110 \u1eafc T r\u1ee5 v\u00e0 Ng\u00f4 V\u0103n S\u1ecf. N \u1ed9i t\u00ecnh nh\u00e0 T \u00e2 y s\u01a1n \u0111ang r\u1ed1i ren l\u1ea1i c\u00e0ng mau tan r\u00e3. N GUY\u1ec4N V\u00c1N TU Y\u1ebeT Nguy\u1ec5n V\u0103n T uy\u1ebft ng\u01b0\u1eddi x\u00e3 Nh\u01a1n \u00c2n, huy\u1ec7n An Nh\u01a1n. L\u00fa c nh\u1ecf c\u00f3 s\u1ee9c m \u1ea1nh, \u01b0a th\u00edch \u0111\u00e1nh nhau v\u1edbi l\u0169 tr\u1ebb trong th\u00f4n, bao gi\u1edd c\u0169ng th\u1eafng. L\u1edbn l\u00ean t\u1eadp t\u1ee5 c\u00e1c tay anh ch\u1ecb \u1ecf ch\u1ee3 G \u00f2 C h \u00e0 m , chuy\u00ean khu\u1ea5y ph\u00e1 x\u00f3m l\u00e0ng, \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1ea7u l\u00e0m \u0111\u1ea1i ca. C \u00e1 c phi\u00ean ch\u1ee3 t\u1ea1i ch\u1ee3 G \u00f2 Ch\u00e0m th\u01b0\u1eddng r\u1ea5t \u0111\u00f4ng ng\u01b0\u1eddi mua b\u00e1n. B\u0103ng nh\u00f3m c\u1ee7a Tu y\u1ebft ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng r\u1ea5t qui c\u1ee7. N h \u1eef n g k\u00e8 l\u1ea1 m\u1eb7t \u0111\u1ebfn bu\u00f4n b\u00e1n ph\u1ea3i ra m\u1eaft T u y \u1ebf t r\u1ed3i m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea5t l\u1ec1u bu\u00f4n b\u00e1n. N h\u1eefng k\u1ebb l\u00e0m ngh\u1ec1 m\u00e3i v\u00f5, b\u00e1n thu\u1ed1c \u0111\u1ec1u l\u00e0m \u0111\u00fang theo l\u1ec7. M \u1ed9t h\u00f4m, m\u1ed9t \u00f4ng gi\u00e0 r\u00e2u t\u00f3c b\u1ea1c ph\u01a1 tr\u1eafng nh\u01b0 b\u00f4ng v\u1ea3i c\u00f9ng hai c\u00f4 g\u00e1i m\u1eb7t m\u00e0y \u0111\u1eb9p \u0111\u1ebd, \u0111\u1ebfn ch\u1ee3 m\u00e3i v\u00f5. \u00f4 n g gi\u00e0 kh\u00f4ng thc\u01a1 l\u1ec7 c\u0169, v\u1eeba \u0111\u1ebfn li\u1ec1n khua chi\u00eang khai di\u1ec5n. C \u00f4 g\u00e1i nh\u1ecf m\u00faa ki\u1ebfm vun v\u00fat, kh \u00ed l\u1ea1nh r\u1ee3n ng\u01b0\u1eddi. Ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ebfn xem \u0111\u00f4ng nh\u01b0 ki\u1ebfn v\u00e0 ti\u1ebfng v\u1ed5 tay hoan h\u00f4 d\u1eady tr\u1eddi.","156 Tus\u00e1ch \\\"Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t nu\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' Nguy\u1ec5n V\u0103n T u y\u1ebft nghe tin, \u0111\u00f9ng \u0111\u00f9ng n\u1ed5i gi\u1eadn, ii\u1ec1n k\u00e9o m\u01b0\u01a1i t\u00ean th\u1ee7 h\u1ea1, \u0111\u1ebfn v\u1ea5n t\u1ed9i \u00f4ng gi\u00e0. \u00f4 n g gi\u00e0, h\u1ecfi kh\u00f3ng th\u00e8m n\u00f3i, \u0111\u00e1nh kh\u00f4ng th\u00e8m \u0111\u1ee1, \u0111\u1ee9ng tr\u01a1 tr\u01a1 nh\u01b0 m\u1ed9t t\u01b0\u1ee3ng \u0111\u00e1 tr\u1eddi tr\u1ed3ng. T u y \u1ebf t th\u1ea5t kinh b\u1ecf v\u1ec1 nh\u00e0, t\u00ecm c\u00e1ch r\u1eeda h\u1eadn. O ng gi\u00e0 v\u00e0 hai c\u00f4 g\u00e1i tr\u00fa t\u1ea1m t\u1ea1i mi\u1ebfu th\u1ed5 \u0111\u1ecba \u1ecf sau ch\u1ee3, Tuy\u1ebft \u0111\u1ee3i \u0111\u1ebfn \u0111\u00eam khuya, gi\u1eaft ki\u1ebfm v\u00e0o l\u01b0ng, nh\u1ea3y t\u01b0\u1eddng v\u00e0o mi\u1ebfu. B\u1ed1n be im ph\u0103ng ph\u1eafc. H ai c\u00f2 g\u00e1i ng\u1ee7 say. \u00d4 ng gi\u00e0 ng\u1ee7 ng\u00e1y nh\u01b0 s\u1ea5m. I uy\u1ebft kh\u1ebd l\u00e9n \u0111\u1ebfn g\u1ea7n, r\u00fat ki\u1ebfm \u0111\u00e2m v\u00e0o c\u1ed5 \u00f4ng gi\u00e0. Ki\u1ebfm g\u00e3y k\u00eau \u0111\u00e1nh r\u1eafc. 1 uy\u1ebft ho\u00e0ng s\u1ee3 ch\u1ea1y tr\u1ed1n. \u00d4 n g gi\u00e0 n\u00edu l\u1ea1i. Iu y \u1ebf t run s\u01a1, qu\u1ef3 xu\u1ed1ng ch\u1ecbu t\u1ed9i. \u00f4 n g gi\u00e0 ng\u1ed3i d\u1eady n\u00f3i: - N h\u00e0 ng\u01b0\u01a1i t\u01b0 ch\u1ea5t th\u00f4ng m inh, l\u1ea1i c\u00f3 s\u1ee9c m\u1ea1nh xu\u1ea5t ch\u00fang. Sao kh\u00f4ng lo r\u00e8n v\u00f5 luy\u1ec7n v\u0103n, \u0111\u1ec3 ch\u1edd C(J h\u1ed9i ra gi\u00fap n\u01b0\u1edbc, m\u00e0 l\u1ea1i \u0111\u1eafm m \u00ecnh trong v\u0169ng b\u00f9n nh(\u00ed? Tu y\u1ebft l\u1ea1y, th\u1ec1 quy\u1ebft t\u00e2m h\u1ed1i c\u1ea3i v\u00e0 van xin \u0111\u01b0\u1ee3c theo l\u00e0m m\u00f4n \u0111\u1ed3. \u00d4 ng gi\u00e0 t\u00ean T r\u1ea7 n K im hl\u00f9ng l\u00e0 m\u1ed9t v\u00f5 s\u01b0 th\u00f4n Tr\u01b0 \u1eddng f)\u1ecbn h , huy\u1ec7n T u y V i\u1ec5n. V \u00f4 ngh\u1ec7 tuy\u1ec7t lu\u00e2n, song v\u00ec con trai m\u1ea5t s\u1edbm, n\u00ean d\u1eabn hai ch\u00e1u n\u1ed9i \u0111i giang h\u1ed3 h\u1ea7u t\u00ecm nh\u00e2n t\u00e0i truy\u1ec1n th\u1ee5 v\u00f5 c\u00f4ng. G\u1eb7p \u0111\u01b0\u1ee3c Nguy\u1ec5n V\u0103n Tu y\u1ebft, Tr\u1ea7n l\u00e3o s\u01b0 r\u1ea5t v\u1eeba l\u00f2ng. Tuyct theo Tr\u1ea7n l\u00e3o ra \u0111i. T r\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng ngao du s\u01a1n th\u1ee7y, Tu y\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1ea7y ng\u00e0y \u0111\u00eam r\u00e8n luy\u1ec7n \u25a0th\u1eadp b\u00e1t ban v\u00f5 ngh\u1ec7 c\u00f9ng truy\u1ec1n c\u00e1c kinh nghi\u1ec7m c\u1ee7a gi\u1edbi giang h\u1ed3. M\u1ed9t h\u00f4m, tr\u00ean m\u1ed9t \u0111\u1ec9nh d\u1ed1c cao, hai th\u1ea7y tr\u00f2 g\u1eb7p m\u1ed9t t\u1ea3ng \u0111\u00e1 ch\u1eadn \u0111\u01b0\u1eddng, m\u1ed9t b\u00ean l\u00e0 v\u1ef1c th\u1eb3m m\u1ed9t b\u00ean l\u00e0 s\u01b0\u1eddn n\u00fai, n\u00ean mu\u1ed1n \u0111i qua ph\u1ea3i \u0111\u1ea9y \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ea3ng \u0111\u00e1 xu\u1ed1ng v\u1ef1c. \u0110 e th\u1eed s\u1ee9c v\u00e0 m\u01b0u tr\u00ed c\u1ee7a tr\u00f2, Tr\u1ea7n l\u00e3o li\u1ec1n b\u1ea3o Tu y\u1ebft d\u1eb9p t\u1ea3ng \u0111\u00e1. Tu y\u1ebft v\u00e2ng l\u1eddi, hai tay \u00f4m t\u1ea3ng \u0111\u00e1, v\u1eadn s\u1ee9c x\u00f4 xu\u1ed1ng v\u1ef1c. Q u\u1ea3 l\u00e0 m\u1ed9t thanh ni\u00ean c\u00f3 s\u1ee9c m\u1ea1nh nh\u01b0 H\u1ea1ng V \u00f5 , Tu y\u1ebft \u0111\u00e2y \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ea3ng \u0111\u00e1","Nh\u1eefng danh tu\u1edbng trang l\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7t Nam 157 nghicP\u1ecb\u1ec9 d\u1ea7n d\u1ea7n v\u1ec1 ph\u00eda v\u1ef1c. B\u1ed7ng nhi\u00ean d\u00e1nh r\u1ea7m m\u1ed9t ti\u1ebfng, \u0111\u1ea5t n\u01a1i b\u1edd v\u1ef1c r\u1eddi ra v\u00e0 s\u1ee5t xu\u1ed1ng, l\u1ecfi nhanh t\u1ea3ng \u0111\u00e1 l\u0103n theo. Tu y\u1ebft \u0111ang v\u1eadn s\u1ee9c x\u00f4 t\u1edbi, n\u00ean l\u1ee1 \u0111\u00e0, lo\u1ea1ng cho\u1ea1ng s\u1eafp nh\u00e0o theo. Nhanh nh\u01b0 ch\u00f3p, Tr\u1ea7n l\u00e3o d\u00e3 nh\u1ea3y \u0111\u1ebfn h\u00ean c\u1ea1nh l uy\u1ebft Tay t\u00f3m l\u1ea5y co \u00e1o, ch\u00e2n d\u1ea1p m\u1ea1nh v\u00e0o t\u1ea3ng \u0111\u00e1 \u0111ang r(Ji l\u00e0m \u0111i\u1ec3m t\u1ef1a, nh\u1ea3y ng\u01b0\u1ee3c l\u00f4i theo 1uy\u1ebft v\u1ec1 ph\u00eda sau. Sau m\u1ed9t l\u00fac d\u1ecbnh th\u1ea7n, 1 Li\u1ef9\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1ea7y ch \u00ec d\u1ea1y: - K h i t\u1ea3ng d\u00e0 lung lay s\u1eafp do, l\u1ef1c \u0111\u00e2y c\u1ee7a con v\u1eabn c\u00f2n v\u00e0 ti\u1ebfp t\u1ee5c x\u00f4 ra. L\u00fac th\u00ecnh l\u00ecnh d\u1ea5t r(Ji, con s\u1ebd b\u1ecb h\u1ee5t h\u1eabng v\u00e0 d\u01b0\u1eddng nh\u01b0 con tr\u00f2 l\u1ea1i h\u1ecb t\u00e0ng d\u00e1 l\u00f4i theo. C h o n\u00ean khi \u1ea5y con ph\u1ea3i nhanh ch\u00f3ng thu h\u1ed3i n\u00f4i l\u1ef1c, d\u00f9ng t\u1ea3ng d\u00e1 l\u00e0m \u0111i\u1ec3m t\u1ef1a \u0111\u1ec3 nh\u1ea3y v\u1ecdt v\u1ec1 sau. c\u1ea7n ph\u1ea3i d\u1ea1p l\u00ean t\u1ea3ng \u0111\u00e1 m\u1ed9t c\u00e1ch h\u1ebft s\u1ee9c nh\u1eb9 nh\u00e0ng, n\u1ebfu \u0111\u1ea1p m\u1ea1nh, con s\u1ebd roi theo h\u00f2n \u0111\u00e1. T h \u1ebf \u0111\u1ea1p n\u00e0y gi\u1ed1ng nh\u01b0 con chu\u1ed3n chu\u1ed3n kh\u1ebd d\u1ed9ng v\u00e0o m\u1eb7t n\u01b0\u1edbc l\u00fac \u0111ang bay d\u00ea c\u1ea5t c\u00e1nh v\u00fat bong l\u00ean. Nguy\u1ec5n V\u0103n I uy\u1ebft nh\u00f2 theo th\u1ea7y s\u1ed1ng nhi\u1ec1u \u1ecf c\u00e1c khu v\u1ef1c n\u00fai r\u1eebng n\u00e9n kinh nghi\u1ec7m v\u00e0 chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u trong r\u1eebng n\u00fai h\u1ecdc \u0111\u01b0\u1ef1c r\u1ea5t nhi\u1ec1u Sau 5 n\u0103m theo th\u1ea7y, T u y\u1ebf t \u0111\u01b0\u1ee3c \u00e1n s\u01b0 ch o v\u1ec1 nguy\u00ean qu\u00e1n \u0111\u1ec3 l\u1eadp nghi\u1ec7p. B\u1ecdn d\u1ed3 \u0111\u00e0ng c\u0169 t\u1ee5 h\u1ed9i \u0111\u00f3n m\u1eebng. 1 uy\u1ebft sau \u0111\u00eam ti\u1ec7c vui h\u1ed9i ng\u1ed9 d\u00e3 khuy\u00ean anh em \u0111\u1ed3ng d\u00e0ng gi\u1ea3i t\u00e1n, t\u00ecm c\u00f4ng \u0103n vi\u1ec7c l\u00e0m krctng thi\u1ec7n. M \u1ed9t s\u1ed1 sau n\u00e0y theo T u y\u1ebf t quy ph\u1ee5c nh\u00e0 T \u00e2 y S(tn M \u1ed9t h\u00f4m , V \u00f5 V\u01b0ong Nguy\u1ec5n Ph\u00fac K h o \u00e1t Nam tu\u1ea7n \u0111\u1ebfn Q u y N h(Jn. N ghe \u0111\u1ed3n ch\u00faa Nguy\u1ec5n c\u00f3 con tu\u1ea5n m\u00e3 t\u00ean X \u00edch K \u1ef3 , T u y \u1ebf t \u0111\u1ecdi d\u00eam khuya l\u00e9n v\u00e0o h\u00e0nh cung b\u1eaft ng\u1ef1a r\u1ed3i l\u00ean y\u00ean ch\u1ea1y th\u0103ng l\u00ean v\u00f9ng An K h \u00ea . T r\u1edd i v\u1eeba h\u1eedng s\u00e1ng th\u00ec ng\u1ef1a \u0111\u00e3 qua kh\u1ecfi d\u00e8o V \u0129n h V i\u1ec5 n . C o n X \u00edc h K \u1ef3 l\u00e0 c\u1ed1ng v\u1eadt c\u1ee7a C a o M i\u00ean , ch\u00faa r\u1ea5t y\u00eau c \u1eca u \u00fd . Ng\u1ef1a b\u1ecb m\u1ea5t tr\u1ed9m , Tu\u1ea7n ph\u00f9 N guy\u1ec5n K h \u1eaf c I uy\u00ean b| l\u1ed9i ch\u1ebft. N h \u1edd 1r\u01b0ong Ph\u00fac","1 5 8 T \u01b0 s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam ~\u0111\u00e1t nu\u1edaQ can ngu\u1edfi' Loan ra s\u1ee9c c\u1ea7u xin m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c mi\u1ec5n lu y c n cho ng\u01b0\u1eddi \u0111i t\u00ecm kh\u1eafp Q u y N h\u01a1n, Ph\u00fa Y\u00ean, Qu\u00e0ng N gh\u0129a, nh\u01b0ng kh\u00f4ng t\u00ecm ra b\u00f3ng d\u00e1ng. K h i xa gi\u00e1 ch\u00faa N guycn tr\u1ecf v\u1ec1 \u1ec9^h\u00fa Xu\u00e2n th\u00ec trong Dm h tu\u1ea7n ph\u00f9 Q u y N h\u01a1n b\u1ed7ng th\u1ea5y hi\u1ec7n tr\u00ean v\u00e1ch m\u1ea5y ch\u1eef l\u1edbn: \\\"K \u00e8 tr\u1ed9m ng\u1ef1a C h\u00faa l\u00e0 N guy\u1ec5n V \u0103n T u y \u1ebf t \u1ecf 1uy V icn \\\". T u y\u00ea n xcm th\u1ea5y, li\u1ebft h\u1ed3n. D \u1eb7n t\u00e0 h\u1eefu \u0111\u1eebng ti\u1ebft l\u1ed9, vi\u1ec7c d\u01b0\u1ee3c im. T u y \u1ebf t sau khi thc(j th\u1ea7y h\u1ecdc th\u00e0nh t\u00e0i, tr\u1edd v\u1ec1 T u y V ic n , nh\u1eefng mong c\u1ee9u d\u1ed3ng b\u00e0o ra kh\u00f2i \u00e1ch chuy\u00ean ch\u1ebf c\u00f9a ch\u00faa N guycn, song kh\u00f4ng hict l\u00e0m c\u00e1ch n\u00e0o, \u0111\u00e0nh \u00f4m \u00e2p m\u1ed9ng m\u00e0 ch\u1edd ng\u01b0\u1eddi d\u1ed3ng kh \u00ed d\u1ed3ng phir\u01a1ng. K \u1ecbp khi nghe tin T \u00e2 y S\u01a1n v\u01b0\u01a1ng chi\u00eau m\u1ed9 h\u00e0o kict, 1uy\u1ebft li\u1ec1n \u0111em b\u1ed9 h\u1ea1 l\u00e9n s\u01a1n tr\u1ea1i \u0111\u1ea7u C\u1ecau\u00e2n v\u00e0 r\u1ea5t \u0111\u01b0\u1ee3c hoan ngh\u00eanh d \u1ea1i d\u00e2y, T u y \u1ebf t g\u1eb7p l\u1ea1i 1 r\u1ea7n T h \u1ecb Lan, c\u00f4 ch\u00e1u g\u00e1i c\u1ee7a s\u01b0 ph\u1ee5 \u0111ang s\u1ed1ng c\u00f9ng v\u1edbi ch\u1ecb dir\u1edbi tr\u01b0\u1edbng B\u00f9l T h \u1ecb Xu\u00e2n. H \u1ecd c\u00f9ng nhau k\u1ebft duy\u00ean tr\u0103m n\u0103m. Khi Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c x\u01b0ng v\u01b0\u01a1ng, Nguy\u1ec5n V\u0103n 1 uy\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c phong T \u1ea3 \u1ec9^\u00f4 \u0111\u1ed1c, c\u00f9ng V\u1edaI 1 l\u1eefu D \u00f4 \u0111\u1ed1c N guy\u1ec5n V \u0103n L\u1ed9c th\u00e1p t\u00f9ng Nguy\u1ec5n N h\u1ea1c t\u1ea5n c\u00f4ng huy\u1ec7n T u y V i\u1ec5 n . C h i\u1ebfm \u0111\u01b0\u1ee3c huy\u1ec7n l\u1ef5, Nguy\u1ec5n V\u0103n 1 uy\u1ebft \u1edd l\u1ea1i tr\u1ea5n gi\u1eef. K h i N guy\u1ec5n H u\u1ec7 ra I hu\u1eadn H \u00f3a r\u1ed3i I h\u0103ng Long th\u00ec Nguy\u1ec5n V \u0103n T u y \u1ebf t c\u0169ng \u0111i theo v\u00e0 l\u1eadp \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec1u c\u00f4ng tr\u1ea1ng. Sau khi b\u00ecnh \u0111\u1ecbnh dh\u0103ng Long, D \u00f4 d\u1ed1c T u y \u1ebf t \u1edd l\u1ea1i B\u1eafc th\u00e0nh c\u00f9ng v\u1edbi Ng\u1ecf V\u0103n S\u1edf, Phan V\u0103n L\u00e2n. \u00ed hang 10 n\u0103m M\u1eadu I h\u00e2n (1788), ba d\u1ea1o (\u1ecau\u00e2n M\u00e3n T h an h ti\u1ebfn v\u00e0o Th \u0103n g Lttng, T \u00e2 y S\u01a1n t\u1ea1m th\u1eddi lui qu\u00e2n. Nguy\u1ec5n V\u0103n Tu y\u1ebft c\u01b0\u1ee1i X \u00edch K \u1ef3 v\u1ec1 Ph\u00fa Xu\u00e2n b\u00e1o c\u00e1o l\u00ecnh h\u00ecnh. Ng\u00e0y 25 th\u00e1ng I I , Nguy\u1ec5n \u1ec9 lu\u1ec7 l\u00ean ng\u00f4i Llo\u00e0ng \u0111\u1ebf. Nguy\u1ec5n V\u00e3n l uy\u1ebft l\u00e3nh ch\u1ee9c f)\u1ea1 i D \u00f4 \u0111\u1ed1c c\u00f9ng v\u1edbi D\u1ea1i D \u00f4 \u0111\u1ed1c Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c th\u1ed1ng l\u00e3nh d\u1ea1o L\u1ea3 qu\u00e2n ki\u00eam c\u00e0 b\u1ed9","Nh\u1eefng danh tu\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7t Nam 159 binh l\u1eabn th\u1ee7y qu\u00e2n T u y\u1ebf t gi\u1eef nhi\u1ec7m v\u1ee5 kinh l\u01b0\u1ee3c H \u1ea3i D\u01b0\u01a1ng, \u1ee9ng ti\u1ebfp m\u1eb7t \u0110\u00f4ng. Ng\u00e0v m\u1ed3ng b\u1ed1n th\u00e1ng gi\u00eang n\u0103m K \u1ef7 D\u1eadu (1789), \u0111\u1ed3ng m\u1ed9t lo\u1ea1t v\u1edbi c\u00e1c.c\u00e1nh qu\u00e2n kh\u00e1c, D\u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Nguy\u1ec5n V\u0103n T u y\u1ebf t \u0111\u00e3 t\u1ea5n c\u00f4ng d\u1ea1o qu\u00e2n Th an h \u0111\u1ecfng \u1edf H \u1ea3i D\u01b0\u01a1ng. Tr\u1ea1i gi\u1eb7c v\u1ee1 tan, c\u1ecau\u00e2n l('(p b\u1ecb ti\u00eau di\u1ec7t, l\u1edbp b\u1ecb \u0111\u1ea1p l\u00e8n nhau m\u00e0 ch\u1ea1y. C h \u1ea1 y m\u1ed9t m\u1ea1ch thang v\u00ea T\u00e0u . lOi\u1ec7t x\u01a1ng gi\u1eb7c ng\u01a1\u1ea1i x\u00e2m, D\u1ea1i D \u00f4 d\u1ed1c Nguycn V\u0103n Tuy\u1ebft v\u1ec1 Ph\u00fa Xu\u00e2n. Vua Quang Trung m\u1ea5t, \u1ecfng c\u00f9ng b\u00e0 B\u00f9i T h \u1ecb Xu\u00e2n ph\u00f2 vua C \u1ea3nh T h \u1ecbn h l\u01a1 vi\u1ec7c tr\u1ea5n gi\u1eef kinh th\u00e0nh Sau hai v\u1ee3 ch\u1ed3ng \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1eed ra g\u00ecn gi\u1eef B\u1eafc th\u00e0nh. Th\u00e1ng 6 n\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1802), N guy\u1ec5n \u00c1nh r\u1ea7m r\u1ed9 k\u00e9\u01a1 \u0111\u1ebfn Th\u0103ng L\u01a1ng. Li\u1ec7u ch\u1ed1ng kh\u00f4ng n\u1ed5i, D\u1ea1i D \u00f4 \u0111\u1ed1c T u y\u1ebft c\u00f9ng phu nh\u00e2n \u0111\u01b0a vua B\u1eedu H \u01b0ng c\u00f9ng cung quy\u1ebfn sang s\u00f4ng N h\u1ecb H \u00e0, ch\u1ea1y l\u00ean v\u00f9ng n\u00fai ph\u00eda B\u1eafc, c\u1edb D \u00f4 \u0111\u1ed1c N guycn V \u0103n T \u1ee9 v\u00e0 T \u01b0 m\u00e3 N guy\u1ec5n V \u0103n Dung thc\u01a1 h\u1ed9 gi\u00e1. Do\u00e0n ng\u1ef1 gi\u00e1 dcn X\u01b0\u01a1ng G iang, b\u1ecb qu\u00e2n Nguy\u1ec5n ba\u01a1 v\u00e2y. H ai \u00f4ng b\u00e0 D \u1ea1 i D \u00f4 \u0111\u1ed1c T u y \u1ebf t ph\u00e1 \u0111\u01b0\u1ee3c v\u00f2ng v\u00e2y ph\u00f2 xa gi\u00e1 ch\u1ea1y tho\u00e1t \u0111\u01b0\u1ee3c m\u01b0\u01a1i d\u1eb7m th\u00ec L\u00ea C h \u1ea5t k\u00e9o qu\u00e2n k\u1ef5 m\u00e3 \u0111u\u1ed5i theo k\u1ecbp . N h \u1edb t\u00ecnh quen bi\u1ebft c\u0169, N guy\u1ec5n V \u0103n T u y \u1ebf t \u0111\u00e3 trao \u0111\u1ed5i v\u1edbi L\u00ea Ch\u1ea5t v\u1ec1 ngh\u0129a vua t\u00f4i, song L\u00ea C h\u1ea5t vin v\u00e0o th\u00f9 cha m\u00e0 kh\u01b0\u1edbc t\u1eeb. Kh\u00f4ng th\u1ec3 thuy\u1ebft ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c, Nguy\u1ec5n V\u0103n T u y \u1ebf t \u0111\u00e0nh ra l\u1ec7nh cho phu nh\u00e2n ph\u00f2 x\u00e1 vua B\u1eedu H \u01b0 ng ch\u1ea1y tr\u01b0\u1edbc c\u00f2n m \u00ecnh \u1edd l\u1ea1i \u0111\u00e1nh nhau v\u1edbi L\u00ea C h \u1ea5t. Nguy\u1ec5n V\u0103n Tuy\u1ebft v\u1edbi c\u00e2y ng\u00e2n c\u00f4n tung ho\u00e0nh ngang d\u1ecdc gi\u1eefa l\u1edbp l\u1edbp qu\u00e2n nh\u00e0 Nguy\u1ec5n bao v\u00e2y. L\u00ea Ch\u1ea5t \u0111\u1ed1i v\u1edbi V\u0103n Tu y\u1ebft c\u00f3 ph\u1ea7n thua k\u00e9m, song nh\u1edd binh \u0111\u00f4ng t\u01b0\u1edbng nhi\u1ec1u, n\u00ean c\u00e0ng k\u00e9o d\u00e0i cu\u1ed9c chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u, Nguy\u1ec5n V\u0103n Tu y\u1ebft c\u00e0ng tuy\u1ec7t v\u1ecdng. T h \u00ecn h l\u00ecnh m\u1ed9t vi\u00ean \u0111\u1ea1n tr\u00fang v\u00e0o ch\u1ed7 ng\u1ef1c c\u1ee7a Nguy\u1ec5n","160 T\u00fa s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t nu\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' V\u0103n T u y \u1ebf t. C o n X \u00edch K \u1ef3 c\u0169ng li\u00ean ti\u1ebfp b\u1ecb th\u01b0\u01a1ng. C h \u1ee7 t\u01b0\u1edbng nh\u00e0o xu\u1ed1ng ng\u1ef1a X \u00edch K \u1ef3 c\u0169ng qu\u1ef5 theo. \u0110 \u00f3 l\u00e0 ng\u00e0y 16 th\u00e1ng 6 n\u0103m Nh\u00e2m Tu \u1ea5t (1802). Theo T\u00e2y S\u01a1n th\u1ea5c h \u1ed5 t\u01b0\u1edbng - H\u1eefu V inh NGUY\u1ec4N V\u0102N L\u1ed8 C Nguycn V\u0103n l.\u1ed9c ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng K \u1ef3 S\u01a1n, huy\u1ec7n T u y V icn Th u \u1edf nh\u1ecf nh\u00e0 ngh\u00e8o ph\u1ea3i \u0111i \u1ecf ch\u0103n tr\u00e2u cho m\u1ed9t ph\u00fa h\u1ed9 trong l\u00e0ng. N h\u1edd c\u00f3 s\u1ee9c kh\u00f2e v\u00e0 can \u0111\u1ea3m n\u00ean \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u00e0n tr\u1ebb c\u00f9ng b\u1ecdn t\u00f4n l\u00e0m th\u1ee7 l\u0129nh. Ng\u00e0y ng\u00e0y ch\u0103n tr\u00e2u ngo\u00e0i \u0111\u1ed3ng, r\u00e0nh rang chuy\u00ean \u0111i \u0111\u00e1nh nhau. M\u1ed9t h\u00f4m, v\u00ec ham ch\u01a1i n\u00ean \u0111\u1ec3 tr\u00e2u \u0103n l\u00faa, v\u1ec1 nh\u00e0 b\u1ecb ch\u1ee7 \u0111\u00e1nh m\u1eafng, h\u0103m d\u1ecda, n\u00ean b\u1ecf nh\u00e0 ra \u0111i. Sau 10 n\u0103m tr\u1ecf v\u1ec1 \u0111\u00e3 th\u00e0nh m\u1ed9t thanh ni\u00ean c\u01b0\u1eddng tr\u00e1ng, s\u1ed1ng b\u1eb1ng ngh\u1ec1 l\u00e0m thu\u00ea, g\u00e1nh m\u01b0\u1edbn. M \u1ed9t h\u00f4m \u0111i ch\u01a1i v\u1ec1 khuya, b\u1ecb \u0111\u00e1m canh tu\u1ea7n b\u1eaft tr\u00f3i v\u00e0o c\u1ed9t \u0111\u00ecnh, vu cho l\u00e0 \u0111i \u0103n tr\u1ed9m. Tro n g \u0111\u00eam t\u1ed1i, nh\u00e2n \u0111\u00e1m d\u1eb1n tu\u1ea7n ng\u1ee7 qu\u00ean, L\u1ed9c d\u00f9ng mi\u1ebfng m\u1ea3nh s\u00e0nh c\u1eaft d\u00e2y tr\u1ed1n tho\u00e1t. D\u00e2n canh tu\u1ea7n h\u01a1n 10 ng\u01b0\u1eddi \u0111u\u1ed5i theo \u0111\u1ec1u b\u1ecb \u0111\u00e1nh ng\u00e3, kh\u00f4ng d\u1ee9ng d\u1eady n\u1ed5i. T r\u1edd i t\u1ed1i nh\u01b0 m\u1ef1c, L\u1ed9c ch\u1ea1y l\u1ea1c v\u00e0o c\u00e1nh \u0111\u1ed3ng l\u00faa ch\u00edn, ng\u01b0\u1eddi gi\u1eef ru\u1ed9ng ng\u1ee1 l\u00e0 \u0103n tr\u1ed9m. H \u00f4 ho\u00e1n \u1ea7m \u0129, ng\u01b0\u1eddi trong x\u00f3m t\u1ee7a ra v\u00e2y b\u1eaft. Ng\u01b0\u1eddi m\u1ed7i l\u00fac m\u1ed9t \u0111\u00f4ng, k\u00e8 g\u1eady ng\u01b0\u1eddi h\u00e8o, \u0111u\u1ed1c th\u1eafp s\u00e1ng c\u1ea3 \u0111\u1ed3ng, L\u1ed9c d\u00f9ng tay \u0111\u00e1nh ng\u00e3 h\u1ebft l\u1edbp n\u00e0y \u0111\u1ebfn l\u1edbp kh\u00e1c, nh\u01b0ng kh\u00f4ng tho\u00e1t kh\u1ecfi v\u00e2y. Li\u1ec7u kh\u00f4ng th\u00e8 d\u00f9ng quy\u1ec1n, L\u1ed9c b\u00e8n gi\u1eadt l\u1ea5y m\u1ed9t c\u00e2y roi c\u1ee7a m\u1ed9t tu\u1ea7n dinh r\u1ed3i d\u00f9ng chi\u00eau th\u1ee9c \u0111\u00e1nh gi\u1ea3i v\u00e2y ra s\u1eed d\u1ee5ng. \u0110 \u00f3 l\u00e0 th\u1ebf \\\"to\u00e0n phong t\u1ea3o di\u1ec7p\\\". M \u1ed9t ng\u1ecdn roi vung ra, h\u00e0ng chuc ng\u01b0\u1eddi ng\u00e3 r\u1ea1p. G \u1ead y, h\u00e8o v\u0103ng t\u1ee9 ph\u00eda. Ho\u1ea3ng h\u1ed3n, m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi \u00f9n \u00f9n k\u00e9o nhau, x\u00f4 l\u1ea5n nhau m\u00e0 ch\u1ea1y. \u0110u\u1ed1c dang c\u1ea7m tay v\u1ed9i qu\u0103ng xu\u1ed1ng \u0111\u1ea5t, nh\u00e2n b\u00f3ng t\u1ed1i v\u00e0 h\u1ed7n lo\u1ea1n, L\u1ed9c l\u1eb9 l\u00e0ng th<j\u00e1t th\u00e2n, l\u1eeb \u0111\u1ea5y, ti\u1ebfng \u0111\u1ed3n Nguy\u1ec5n V\u0103n","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam 161 L\u1ed9c v\u00f5 ngh\u1ec7 si\u00eau ph\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c lan truy\u1ec1n. K h i T \u00e2 y S\u01a1n v\u01b0\u01a1ng t\u1ee5 h\u1ed9i qu\u1ea7n anh m\u01b0u \u0111\u1ed3 \u0111\u1ea1i nghi\u1ec7p, Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c li\u1ec1n \u0111\u1ebfn gia nh\u1eadp v\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c ti\u1ebfp \u0111\u00e3i v\u00e0o h\u00e0ng th\u01b0\u1ee3ng t\u00e2n. K h i Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c x\u01b0ng v\u01b0\u01a1ng, Nguy\u1ec5n V \u0103n L\u1ed9 c \u0111\u01b0\u1ee3c Phong l\u00e0m H \u1eefu \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c, c\u00f9ng v\u1edbi T \u1ea3 \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Nguy\u1ec5n V\u0103n Tuy\u1ebft theo \u0111\u1ea1o binh Nguy\u1ec5n N h\u1ea1c ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh huy\u1ec7n l\u1ef5 T u y V i\u1ec5n, r\u1ed3i t\u1ea5n c\u00f4ng th\u00e0nh Q u y N h\u01a1n. M\u00f9a thu n\u0103m Q u \u00fd T \u1ef5 (1-77.^), Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c th\u00e1p t\u00f9ng Nguy\u1ec5n L\u1eef v\u00e0 V \u00f5 V\u0103n Cao \u0111i v\u00e0o Ph\u00fa Y\u00ean, Di\u00ean Kh\u00e1nh, B\u00ecnh Thu\u1eadn \u0111\u1ec3 xem x\u00e9t t\u00ecnh h\u00ecnh d\u00e2n ch\u00fang v\u00e0 li\u00ean l\u1ea1c v\u00f3i hai vua T h \u1ee7 y X\u00e1, H\u1ecfa X\u00e1, v\u1eadn \u0111\u1ed9ng nh\u00e2n d\u00e2n \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng h\u01b0\u1ecfng \u1ee9ng cu\u1ed9c Nam ti\u1ebfn c\u1ee7a qu\u00e2n T \u00e2 y S\u01a1n. Ph\u00e1i \u0111o\u00e0n v\u1ec1 t\u00e2u r\u00f5 t\u00ecnh h \u00ecn h ; m\u1ecdi t\u1ea7ng l\u1edbp nh\u00e2n d\u00e2n ba t\u1ec9nh \u0111\u1ec1u ch\u00e1n gh\u00e9t ch\u1ebf \u0111\u1ed9 \u0111\u1ed9c t\u00e0i tham nh\u0169ng c\u1ee7a quan l\u1ea1i nh\u00e0 N g u y\u1ec5n , ai n\u1ea5y \u0111\u1ec1u mong c\u00f3 cu\u1ed9c \u0111\u1ed5i thay. C \u00f2 n quan qu\u00e2n nh\u00e0 Nguy\u1ec5n th\u00ec ch \u1ec9 lo b\u00f3c l\u1ed9t nh\u00e2n d\u00e2n, kh\u00f4ng ngh\u0129 g\u00ec \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c an nguy qu\u1ed1c gia, cho n\u00ean vi\u1ec7c ph\u00f2ng th\u1ee7 r\u1ea5t l\u1ecfng l\u1ebbo. M\u00f9a \u0111\u00f4ng n\u0103m \u1ea5y, Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9 c c\u00f9ng L\u00ea V\u0103n H \u01b0ng theo C h in h Nam t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n Ng\u00f4 V\u0103n S\u1edf v\u00e0o \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm ba ph\u1ee7 Ph\u00fa Y\u00ean, Di\u00ean Kh\u00e1nh, B\u00ecnh Thu\u1eadn. Qu\u00e2n \u0111i \u0111\u1ebfn d\u00e2u nh\u00e2n d\u00e2n hoan ngh\u00eanh \u0111\u1ebfn \u0111\u00f3. T\u01b0\u1edbng nh\u00e0 Nguy\u1ec5n l\u00e0 Nguy\u1ec5n V\u0103n H i\u1ec1n b\u1ecb gi\u1ebft, Nguy\u1ec5n Khoa Ki\u00ean b\u1ecb b\u1eaft s\u1ed1ng. \u0110\u1ea1i th\u1eafng, qu\u00e2n T \u00e2 y Son r\u00fat v\u1ec1. Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9 c \u1edd l\u1ea1i tr\u1ea5n th\u1ee7 Ph\u00fa Y\u00ean. M \u00f9a \u0111\u00f4ng n\u0103m G i\u00e1p Ng\u1ee3 (1774), \u0111\u01b0\u1ee3c tin Ch\u00e2u V\u0103n T i\u1ebf p d\u1ef1ng c\u00f2 kh\u1edfi ngh\u0129a t\u1ea1i T r\u00e0 L\u01b0\u01a1ng, huy\u1ec7n T u y A n, \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Nguy\u00ean V \u0103n L\u1ed9c dem qu\u00e2n v\u00e2y \u0111\u00e1nh. Qu\u00e2n c\u1ee7a Ch\u00e2u V\u0103n T i\u1ebf p ch\u01b0a gi\u00e1p tr\u1eadn \u0111\u00e3 tan r\u00e3. T i\u1ebf p t\u1ea9u tho\u00e1t, leo l\u00ean n\u00fai th\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ea1o v\u00e0o G ia \u0110 \u1ecbnh, cung thu\u1eadn \u0110 \u1ecbnh v\u01b0\u01a1ng Nguy\u1ec5n Ph\u00fac T\u1ea7n. M\u00f9a thu n\u0103m \u1ea5y, T\u1ed1 n g Ph\u01b0\u1edbc H i\u1ec7p c\u1eed \u0111\u1ea1i binh chi\u1ebfm B\u00ecnh Th u \u1eadn , t\u1ea5n c\u00f4ng D i\u00ean Kh\u00e1nh. L\u00ea V \u0103n H \u01b0ng tr\u1ea5n th\u1ee7 Di\u00ean Kh\u00e1nh lui qu\u00e2n v\u1ec1 Ph\u00fa Y\u00ean, k\u1ebft h\u1ee3p v\u1edbi Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c ch\u1edd","162 T\u1ee7 s\u00e1ch \\\"Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u00e0i' binh Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 k\u00e9o v\u00e0o \u0111\u00e1nh b\u1ea1i th\u1ee7y, h\u1ed9 binh c\u1ee7a T\u1ed1ng Ph\u01b0\u1edbc H i\u1ec7p, chi\u1ebfn th\u1eafng xong, Nguy\u1ec5n V\u0103n L()C theo Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 v\u1ec1 Q uy Nh\u01a1n N\u0103m B\u00ednh Ng\u1ecd (1786), Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c \u0111\u01b0\u1ee3c th\u0103ng ch\u1ee9c T h \u1ee7 y s\u01b0 \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c theo T i\u1ebf t ch\u1ebf Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 \u0111em \u0111\u1ea1i binh ra \u0111\u00e1nh Thu\u1eadn H \u00f3a. T h \u00e0 n h Thu\u1eadn H \u00f3a do Ph\u1ea1m Ng\u00f4 C\u1ea7u tr\u1ea5n th\u1ee7, ph\u00f3 t\u01b0\u1edbng H o\u00e0ng \u0110 \u00ecnh 1 h\u1ec3 ph\u1ee5 t\u00e1. Ph\u1ea1m Ng\u00f4 C\u1ea7u l\u00e0 t\u01b0\u1edbng v\u00f4 m\u01b0u l\u1ea1i tham lam, ch\u1ec9 lo vi\u1ec7c v\u01a1 v\u00e9t c\u00f9a d\u00e2n \u0111\u00ea l\u00e0m gi\u00e0u, c\u00f2n vi\u1ec7c qu\u00e2n th\u00ec giao cho k\u00e8 thu\u1ed9c h\u1ea1. Do t\u00ednh tham lam, l\u00f2ng \u0111\u1ed1 k\u1ef5, nghi ng\u1edd, n\u00ean c \u1ea7 u \u0111\u00e3 tr\u00fang k\u1ebf Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 ly gi\u00e1n gi\u1eefa c \u1ea7 u v\u00e0 \u0110 \u00ecn h T h e . Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 l\u00e0m m\u1ed9\u00ed phong th\u01b0 \u0111\u1ec3 g\u1ecfi cho Ho\u00e0ng \u0110 \u00ecnh T h \u1ec3 khuy\u00ean v\u1ec1 h\u00e0ng T \u00e2 y S\u01a1n, m\u00e0 l\u1ea1i b\u1eafn v\u00e0o cho Ph\u1ea1m Ng\u00f4 c \u1ea7 u xem. c \u1ea7 u b\u1eaft \u0111\u1ea7u nghi ng\u1edd T h \u1ec3 . K h i binh T \u00e2 y S\u01a1n v\u00e2y \u0111\u00e1nh th\u00e0nh Ph\u00fa Xu\u00e2n, Ng\u00f4 C\u1ea7u sai \u0110 \u00ecnh T h e \u0111em binh ra \u0111\u00e1nh, r\u1ed3i \u0111\u00f3ng c\u1eeda th\u00e0nh kh\u00f4ng ti\u1ebfp vi\u1ec7n. T h \u1ec3 v\u00e0 hai con c\u00f9ng t\u01b0\u1edbng s\u0129 ch\u1ebft t\u1ea1i tr\u1eadn ti\u1ec1n. Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c m\u1ed9t m\u00ecnh m\u1ed9t ng\u1ef1a x\u00f4ng v\u00e0o ph\u00e1 c\u1eeda th\u00e0nh, v\u01b0\u1ee3t qua ch\u01b0\u1edbng ng\u1ea1i c\u00f9ng binh gi\u1eef th\u00e0nh, x\u00f4ng th\u1eb3ng v\u00e0o dinh tr\u1ea5n th\u1ee7. Ng\u01b0\u1eddi ng\u1ef1a \u0111\u1ebfn \u0111\u00e2u, th\u00e2y ng\u01b0\u1eddi ng\u00e3 ra \u0111\u1ebfn \u0111\u00f3. V\u01b0\u1ee3t qua c\u1ed5ng dinh, Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9 c b\u1eaft g\u1eb7p Ph\u1ea1m Ng\u00f4 c \u1ea7 u \u0111ang c\u00f9ng gia \u0111\u00ecnh khu\u00e2n c\u1ee7a c\u1ea3i ch\u1ea1y tr\u1ed1n. B\u1eaft s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c Ph\u1ea1m Ng\u00f4 c\u1ea7 u , Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c l\u1eadp c\u00f4ng \u0111\u1ea7u. Th\u00e0nh Ph\u00fa Xu\u00e2n v\u1eeba h\u1ea1 xong, Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c l\u1ea1i l\u00ean ng\u1ef1a c\u00f9ng Nguy\u1ec5n L\u1eef, V \u00f5 V\u0103n Nh\u1eadm ti\u1ebfn qu\u00e2n \u0111\u00e1nh l\u1ea5y c\u00e1c doanh tr\u1ea1i thu\u1ed9c Qu\u1ea3ng T r \u1ecb, Qu\u1ea3ng B\u00ecnh. C h \u1ec9 trong m\u1ea5y h\u00f4m, \u0111\u1ea5t Thu\u1eadn H\u00f3a \u0111\u01b0\u1ee3c b\u00ecnh \u0111\u1ecbnh xong T h \u00e1n g 6 n\u0103m B\u00ednh N g\u1ecd (1 7 8 6 ), N guy\u1ec5n V \u0103n L\u1ed9 c \u1edf l\u1ea1i gi\u1eef th\u00e0nh Ph\u00fa Xu\u00e2n c\u00f9ng v\u1edbi Nguy\u1ec5n L\u1eef \u0111\u1ec3 Nguy\u1ec5n Llu\u1ec7 k\u00e9o qu\u00e2n ra B\u1eafc Hd di\u1ec7t ch\u00faa T r \u1ecbn h . T h \u00e1 n g 1 1 n\u0103m M\u1eadu T h \u00e2 n (1 7 8 9 ), Q uang T m n g l\u00ean ng\u00f4i H o\u00e0ng d\u1ebf, k\u00e9o qu\u00e2n ra B\u1eafc di\u1ec7t qu\u00e2n Th an h. Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c \u0111\u01b0\u1ee3c phong \u0110\u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c ch\u1ec9 huy c\u00e1nh qu\u00e2n ph\u00eda t\u1ea3, ti\u1ebfn l\u00e8n L\u1ea1ng S\u01a1n, Ph\u01b0\u1ee3ng","Nh\u0169ng danh t\u01b0\u1edbngtrongl\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7tNam 163 N h\u00e3n, gi\u1eef v\u00f9ng Y\u00ean T h \u1ebf , ch\u1eadn \u0111\u01b0\u1eddng r\u00fat lui c\u1ee7a \u0111\u1ecbch. T \u00f4 n S \u0129 N gh\u1ecb c\u00f9ng binh t\u01b0\u1edbng trcn \u0111\u01b0\u1eddng r\u00fat ch\u1ea1y v\u1ec1 Nam Q uan, b\u1ecb qu\u00e2n c\u1ee7a \u0110 \u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c L\u1ed9c \u0111\u00e1nh gi\u1ebft. T \u00f4 n S \u0129 Ngh\u1ecb ph\u1ea3i v\u1ee9t b\u1ecf t\u1ea5t c\u1ea3 s\u1eafc th\u01b0, \u1ea5n t\u00edn \u0111\u1ec3 lo ch \u1ea1y tho\u00e1t th\u00e2n Sau khi vua C\u1ea3nh T h \u1ecbn h Icn ng\u00f4i, Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1eed v\u00e0o tr\u1ea5n th\u1ee7 Q u\u1ea3ng N gh\u0129a. N\u0103m \u0110 in h T \u1ef5 (1797), Nguy\u1ec5n \u00c1nh k\u00e9o th\u1ee7y binh ra \u0111\u00e1nh Q u \u1ef5 N h\u01a1n, song th\u1ea5t b\u1ea1i, b\u00e8n k\u00e9o qu\u00e2n ra \u0111\u00e1nh Qu\u1ea3ng Nam . 1 h\u00e0nh Qu\u1ea3ng Nam b\u1ecb v\u00e2y, nh\u1edd c\u00f3 L\u00e2m T h \u1ecb B\u1ea1ch c\u1ed1 th\u1ee7 v\u00e0 vi\u1ebft huy\u1ebft th\u01b0 c\u1ea7u c\u1ee9u Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c \u0111cm binh ra \u0111\u00e1nh lui N guycn Anh, gi\u1ea3i v\u00e2y cho th\u00e0nh Qu\u1ea3ng Nam. Th\u00e1ng gi\u00eang n\u0103m Canh Th\u00e2n (1800), Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c k\u00e9o binh v\u00e0o k\u1ebft h\u1ee3p v\u1edbi Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u, V\u00f5 V\u0103n D\u0169ng v\u00e0o c\u1ee9u Q u y N h\u01a1n, b\u1ecb T \u1ed1 n g V i\u1ebft Ph\u01b0\u1edbc c\u1ea7m ch\u00e2n t\u1ea1i B\u00ecnh \u0110 \u00ea. v \u1ed1 n bi\u1ebft r\u00f5 \u0111\u1ecba th\u1ebf c\u00f9a Qu\u00e0ng Ngh\u0129a, L\u1ed9c \u0111\u00e3 \u0111\u1ec1 ngh\u1ecb chia qu\u00e2n l\u00e0m ba \u0111\u1ea1\u01a1 thc(j ba ng\u00f5 \u0111\u00e8o B\u1ebfn D\u00e1, n\u00fai Sa Lung v\u00e0 n\u00fai Cung Qu\u0103ng v\u01b0\u1ee3t qua kh\u1ecfi B\u1ebfn D\u00e1 v\u00e0o th\u1eb3ng Q u y Nh\u01a1n. Th\u00e1ng 5 n\u0103m T \u00e2 n lO\u1eadu (1 8 0 1 ), th\u00e0nh Q u y N h\u01a1n th\u1ea5t th\u1ee7. Tr\u01b0 \u1edb c \u0111\u00f3, I\u2019h\u00fa Xu\u00e2n c\u0169ng th\u1ea5t th\u1ee7. T\u01b0\u1edbng nh\u00e0 Nguy\u1ec5n l\u00e0 L\u00ea V\u0103n Duy\u1ec7t c\u00f9ng L\u00ea Ch\u1ea5t \u0111cm (\u1ecau\u00e2n v\u00e0o c\u1ee9u Q u y N h\u01a1n, b\u1ecb T \u00e2 y Son ch\u1eadn \u0111\u00e1nh. Sau \u0111\u01b0\u1ee3c tin Thu\u1eadn H \u00f3a ho\u00e0n to\u00e0n b\u1ecb chi\u1ebfm , D i\u1ec7u v\u00e0 D\u0169ng \u0111cm qu\u00e2n ra N gh\u1ec7 An. Nguy\u1ec5n V\u00e0n L\u1ed9c v\u00e0 Nguy\u1ec5n Quang H u y \u0111\u00f3ng \u1edf D\u01b0\u01a1ng An, K \u1ef3 S\u01a1n \u1edf ph\u00eda \u0110\u00f4ng Nam th\u00e0nh Q u y N h (jn . D \u00f3 l\u00e0 m\u1ed9t h\u00f2n th\u1ed5 s\u01a1n ch\u1ea1y d\u00e0i theo h\u01b0\u1edbng B\u1eafc Nam, bao quanh \u0111\u1ebfn v\u00e0i m\u01b0\u01a1i d\u1eb7m. H \u00ecn h n\u00fai kh\u00f4ng \u0111\u1ec1u, hai \u0111\u1ea7u m\u1edf r\u1ed9ng v\u00e0 cao, ch\u00ednh gi\u1eefa h\u01a1i eo v\u00e0 th\u1ea5p, \u1edf \u0111\u1ea7u ph\u00eda B\u1eafc n\u1ed5i l\u00ean hai \u0111\u1ec9nh \u0111\u1ee9ng song song, m\u1ed9t l\u00e0 h\u00f2n Ph\u1ee5ng S\u01a1n, m\u1ed9t l\u00e0 h\u00f2n Xu\u00e2n S\u01a1n. \u0110 \u1ea7u ph\u00eda Nam c\u0169ng c\u00f3 m\u1ed9t \u0111\u1ec9nh cao g\u1ea7n hai ng\u1ecdn kia, t\u00ean l\u00e0 M ai S\u01a1n. T r\u00ea n n\u00fai g\u1ed3m nhi\u1ec1u h\u00f2n \u0111\u00e1 l\u1edbn v\u00e0 c\u00f3 m\u1ed9t c\u00e1i h\u1ea7m r\u1ed9ng \u0103n s\u00e2u v\u00e0o n\u00fai, c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 Q ui Khanh t\u1ee9c l\u00e0 H\u1ea7m R\u00f9a, v\u00ec tr\u01b0\u1edbc mi\u1ec7ng hang c\u00f3 m\u1ed9t h\u00f2n \u0111\u00e1 h\u00ecnh gi\u1ed1ng con r\u00f9a. T h \u1ebf n\u00fai r\u1ea5t hi\u1ec3m tr\u1edf. v \u1ed1 n l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u1edf K \u1ef3","1 6 4 T\u1ee7s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5tn\u01b0\u1edbc, con ngu\u00f9i' S\u01a1n, n\u00ean Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c bi\u1ebft r\u00f5 nh\u1eefng n\u01a1i hi\u1ec3m y\u1ebfu. V\u1edbi 80.000 qu\u00e2n, tr\u1ea5n ph\u1ee5c h\u01a1n 20 c\u1ee9 \u0111i\u1ec3m hi\u1ec3m tr\u1ecf, Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9 c \u0111\u00e3 c\u1ea7m ch\u00e2n h\u01a1n 30 v\u1ea1n qu\u00e2n c\u1ee7a L\u00ea V\u0103n D uy\u1ec7t v\u00e0 Nguy\u1ec5n V\u0103n Th \u00e0n h. N h\u00f2 v\u1eady m\u00e0 th\u00e0nh Q u y N h\u01a1n \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1eef v\u1eefng. N\u0103m Nh\u00e2m Tu\u1ea5t (1802), Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c nghe tin vua C \u1ea3nh T h \u1ecbn h b\u1ecb b\u1eaft, \u00f4ng t\u1ef1 \u0111\u1ed9ng gi\u1ea3i t\u00e1n qu\u00e2n s\u0129, m\u1ed9t m\u00ecnh l\u00ean n\u00fai K \u1ef3 S\u01a1n \u1ea9n n\u00e1u, d\u00f9ng H\u1ea7m R\u00f9a l\u00e0m ch\u1ed1n n\u01b0\u01a1ng th\u00e2n. Nguy\u00ean Quang H u y c\u0169ng l\u00ean n\u00fai D\u01b0\u01a1ng An tr\u00fa \u00e2n, th\u1ec9nh tho\u1ea3ng v\u1ec1 Ph\u00fa Y\u00ean th\u0103m qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng v\u00e0 ra K \u1ef3 S\u01a1n th\u0103m \u00f4ng L\u1ed9c. T u y nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n m\u1ea5t, song Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c trong l\u00f2ng v\u1eabn nu\u00f4i ch \u00ed ph\u1ee5c h\u01b0ng. M\u1ed9t h\u00f4m, \u00f4ng I\u1ef4)C h\u1ecfi \u00f4ng H u y: C\u1ef1u th\u1ea7n nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n, v\u0103n c\u0169ng nh\u01b0 v\u00f5, c\u00f2n kh\u00e1 nhi\u1ec1u tay t\u00e0i tu\u1ea5n, sao kh\u00f4ng h\u1ee3p s\u1ee9c l\u1ea1i c\u00f9ng lo vi\u1ec7c ph\u1ee5c h\u01b0ng. N h \u01b0 th\u1ebf ch\u1eb3ng h\u00f3a ra l\u00e0 kh\u00f4ng t\u1eadn trung v\u00f3i c\u1ef1u ch\u00faa hay sao? \u00f4 n g H u y \u0111\u00e1p: - N h\u1eefng anh h\u00f9ng ngh\u0129a s\u0129 ra gi\u00fap nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n t\u1eeb ng\u00e0y m\u1edbi kh\u1ecfi ngh\u0129a cho \u0111\u1ebfn nay, kh\u00f4ng ai ph\u1ee5 nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n. T \u1ea5 t c\u1ea3 \u0111\u1ec1u lo tr\u00f2n ph\u1eadn s\u1ef1 cho \u0111\u1ebfn gi\u1edd ch\u00f3t, nh\u01b0 th\u1ebf l\u00e0 t\u1eadn trung. N h\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n \u0111\u00e3 kh\u00f4ng c\u00f2n n\u1eefa th\u00ec ch\u00fang ta t\u1eadn trung v\u1edbi ai? B\u1ea7y t\u00f4i c\u1ee7a vua L\u00ea C h i\u00ea u T h \u1ed1 n g bo bo gi\u1eef l\u00f2ng trung v\u1edbi c\u1ed1 ch\u1ee7, n\u1ed5i d\u1eady \u0111\u00e1nh \u1edf mi\u1ec1n B\u1eafc, h\u1ebft l\u1edbp n\u00e0y \u0111\u1ebfn l\u1edbp kh\u00e1c \u0111\u00e3 chang l\u1ee3i g\u00ec cho nh\u00e0 L\u00ea m\u00e0 c\u00f2n l\u00e0m kh\u1ed5 d\u00e2n h\u1ea1i n\u01b0\u1edbc. Ph\u1ea3i ngh\u0129 \u0111\u1ebfn d\u00e2n \u0111\u1ebfn n\u01b0\u1edbc tr\u01b0\u1edbc. Kh\u00f4ng c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m l\u1ee3i cho d\u00e0n, cho n\u01b0\u1edbc th\u00ec n\u1eb1m y\u00ean ch\u1edb \u0111\u1eebng n\u00ean g\u00e2y r\u1ed1i th\u00eam. Trung v\u1edbi m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi, m\u1ed9t nh\u00e0, m\u00e0 l\u00e0m kh\u1ed5 cho d\u00e2n cho n\u01b0\u1edbc th\u00ec trung \u1ea5y, k\u00e8 ch\u00e2n ch\u00ednh kh\u00f4ng n\u00ean ngh\u0129 \u0111\u1ebfn. Tru n g \u1ea5y kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 trung. Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9c nghi\u1ec7m th\u1ea5y \u0111\u00fang, n\u00e8n kh\u00f4ng c\u00f2n nu\u00f4i m\u1ed9ng ph\u1ee5c h\u01b0ng nh\u00e0 T \u00e2 y Scm n\u1eefa. T \u1eeb \u1ea5y kh\u00f4ng c\u00f2n ai tr\u00f4ng th\u1ea5y \u00f4ng xu\u1ea5t hi\u1ec7n n\u1eefa. Theo T\u00e2y S\u01a1n th\u1ea5t h\u00f4 t\u01b0\u1edbng - H\u1eefu Vinh","Nh\u1eefng danh tu\u1edbng trongl\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7tNam 1 6 5 \u0110\u1eb6NG V\u1ea2N LONG \u0110 \u1eb7ng V \u0103n Long t\u1ef1 l\u00e0 T \u1eed V \u0103 n , ng\u01b0\u1eddi huy\u1ec7n T u y Ph\u01b0\u1edbc (T u y V i\u1ec5n), ph\u1ee7 Q u y Nh\u01a1n. L\u00fac nh\u1ecf, h\u1ecdc v\u00f5 tinh th\u00f4ng v\u1ec1 m\u00f4n ng\u1ea1ch quy\u1ec1n (quy\u1ec1n c\u1ee9ng m \u1ea1nh), sau Icn An T h \u00e1 i th\u1ee5 gi\u00e1o th\u1ea7y Tr\u01b0 \u01a1 n g V \u0103n H i\u1ebfn h\u1ecdc chuy\u00ean v\u1ec1 m\u00f4n mi\u00ean quy\u1ec1n (quy\u1ec1n m\u1ec1m d\u1ebbo), ng\u00f3t n\u0103m n\u0103m m\u00f3i th\u00e0nh t\u00e0i. Ng\u01b0\u1eddi trong v\u00f5 l\u00e2m th\u1ea5y \u0110 \u1eb7ng tinh th\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3 hai m\u00f4n ng\u1ea1nh c\u00f4ng v\u00e0 nhuy\u1ec5n c\u00f4ng, kh\u00f4ng ai \u0111\u1ecbch n\u1ed5i, n\u00ean t\u00f4n x\u01b0ng l\u00e0 \u0110 \u1eb7n g V \u00f4 \u0110 \u1ecbc h . N go\u00e0i ra, \u0110\u1eb7ng l\u1ea1i c\u00f3 s\u1ee9c m\u1ea1nh h\u01a1n ng\u01b0\u1eddi, n\u1eb1m ng\u1eeda d\u01b0\u1edbi \u0111\u1ea5t, d\u00f9ng hai tay n\u00e2ng m\u1ed9t c\u1ed7 xe b\u00f2 ch\u1edf n\u1eb7ng. Ng\u01b0\u00f2i Q u y Nh\u01a1n th\u01b0\u1eddng g\u1ecdi \u00f4ng l\u00e0 \u0110 \u1eb7n g T h i\u1ebf t T \u00fd (\u0110 \u1eb7n g tay s\u1eaft). \u0110\u1eb7ng V\u0103n Long t\u00ednh t\u00ecnh \u0111i\u1ec1m \u0111\u1ea1m, h\u1ecdc r\u1ed9ng hi\u1ec3u nhi\u1ec1u, \u0111\u01b0\u1ee3c \u00e2n s\u01b0 h\u1ecd Tr\u01b0\u01a1ng ch\u0103m d\u1ea1y chu \u0111\u00e1o. K h i c\u00f2n \u1edf tr\u01b0\u1eddng, \u0110 \u1eb7ng k\u1ebft th\u00e2n v\u00f3i Nguy\u1ec5n H u\u1ec7 v\u00e0 l^han V \u0103n L\u00e2n. N\u01a1i qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng kh\u00f4ng c\u00f3 \u0111\u1ed1i th\u1ee7, \u0110\u1eb7ng \u0111i giang h\u1ed3 kh\u1eafp \u0111\u00f3 \u0111\u00e2y h\u1ea7u ti\u00eau dao ng\u00e0y th\u00e1ng. N \u01a1i \u0110 \u1eb7ng th\u01b0\u1eddng lui t\u1edbi l\u00e0 c\u00e1c danh s\u01a1n \u0111\u1ea5t B\u1eafc. B\u1edfi v\u1eady, kh i nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n kh\u1edfi ngh\u0129a, \u0110 \u1eb7ng V\u0103n Long c\u00f2n m\u00e3i \u1edf t\u1eadn ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc tr\u00ean b\u01b0\u00f3c \u0111\u01b0\u1eddng v\u00e2n du K h i \u0110 \u1eb7n g v\u1ec1 \u0111\u1ebfn N gh\u1ec7 An th\u00ec g\u1eb7p l\u00fac vua Q uang T ru n g k\u00e9o binh ra B\u1eafc, d\u1eebng l\u1ea1i N gh\u1ec7 A n \u0111\u1ec3 tuy\u1ec3n th\u00eam qu\u00e2n. \u0110\u1eb7ng V\u0103n Long li\u1ec1n \u0111\u1ebfn nh\u1eadp ng\u0169. T\u00e2n binh \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c luy\u1ec7n t\u1eadp h\u00e0ng ng\u00e0y. Q u\u00e2n s\u0129 \u0111\u1ec1u m\u1eb7c \u00e1o qu\u1ea7n c\u1eb7p n\u1eb9p \u0111\u1ecf, \u0111\u1ed9i n\u00f3n ng\u00f9 k\u1ebft tua \u0111\u1ecf: Qu\u00e2n dun\u1ef7 \u0111\u00e2u m\u00f3i l\u1ea1 th\u01b0\u1eddnc\u1eca M\u0169 mao, \u00e1o \u0111\u00f2 ch\u1eadt \u0111\u01b0\u1eddn\u1ef9 k\u1ec3o ra {\u0110 \u1ea1 i N am q u \u1ed1 c s \u1eed d i\u1ec5n ca) Vua Quang Tru n g th\u01b0\u1eddng xuy\u00ean c\u01b0\u1ee1i voi \u0111i xem qu\u00e2n l\u00edn h t\u1eadp luy\u1ec7n v\u00e0 ban l\u1eddi ph\u1ee7 d\u1ee5 m \u1ecdi ng\u01b0\u1eddi.","1 6 6 T\u1ee7 s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' M \u1ed9t h\u00f4m, nh\u00e0 vua tr\u00f4ng th\u1ea5y m\u1ed9t \u0111\u00e1m t\u00e2n binh c\u00f3 m\u1ed9t tr\u00e1ng s\u0129, \u0111\u1ed3ng ph\u1ee5c to\u00e0n tr\u1eafng, tay c\u1ea7m k\u00edch, l\u01b0ng \u0111co cung, bi\u00eau di\u1ec5n v\u00f5 ngh\u1ec7 tr\u00f4ng v\u1eeba \u0111\u1eb9p v\u1eeba h\u00f9ng. N h\u00e0 vua l\u1ea5y l\u00e0m l\u1ea1 cho ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ebfn g\u1ee3i B\u1ea1ch tr\u00e1ng s\u0129 v\u1eeba \u0111\u1ebfn g\u1ea7n, nh\u00e0 vua li\u1ec1n nh\u1ea3y xu\u1ed1ng vo i, ch\u1ea1y \u0111\u1ebfn c\u1ea7m tay g\u1ecdi: - C \u1ed1 nh\u00e2n. G \u1eb7p \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1ea1n c\u0169, hi\u1ebft r\u00f5 t\u00e0i n\u0103ng, vua Q uang T ru n g b\u00e8n phong cho \u0110\u1eb7ng ch\u1ee9c \u0110\u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c, th\u1ed1ng l\u00e3nh m\u1ed9t \u0111\u1ea1o qu\u00e2n \u0111i b\u00ecnh B\u1eafc. T ro n g cu\u1ed9c h\u1ed9i ng\u1ed9, Long c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1eb7p l\u1ea1i b\u1ea1n \u0111\u1ed3ng m\u00f4n c\u0169 l\u00e0 Phan V \u0103n L\u00e2n. Sau c\u00e2u chuy\u1ec7n h\u00e0n huy\u00ean, Long h\u1ecfi th\u0103m tin t\u1ee9c v\u1ec1 \u00e2n s\u01b0 Tr\u01b0 \u01a1 n g V\u0103n H i\u1ebf n . L\u00e2n n\u00f3i: - T h \u1ea7 y ra gi\u00fap vua Th \u00e1i \u0110 \u1ee9c m\u1ed9t th\u1eddi gian r\u1ed3i lui v\u1ec1 An Th \u00e1 i d\u01b0\u1ee1ng l\u00e3o. T \u1eeb \u1ea5y, v\u00ec vi\u1ec7c binh b\u1eadn r\u1ed9n, n\u00ean t\u00f4i kh\u00f4ng v\u1ec1 th\u0103m th\u1ea7y \u0111\u01b0\u1ee3c m\u00e0 c\u0169ng kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c tin t\u1ee9c g\u00ec c\u1ee7a th\u1ea7y. Kh\u00f4ng bi\u1ebft c\u00f3 c\u00f2n kh\u1ecfe m\u1ea1nh kh\u00f4ng? \u01a1 n x\u01b0a ngh\u0129 l\u1ea1i l\u1eafm l\u00fac th\u1eadt bu\u1ed3n! Long n\u00f3i: - H \u01a1n m\u01b0\u1eddi n\u0103m nay, t\u00f4i m\u1ea3i mi\u1ebft tr\u00ean ch\u1ed1n giang h\u1ed3 c\u0169ng kh\u00f4ng lo tr\u00f2n ngh\u0129a s\u01b0 \u0111\u1ec7, nh\u01b0ng chuy\u1ebfn n\u00e0y, n\u1ebfu \u0111\u00e1nh \u0111u\u1ed5i \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1eb7c x\u00e2m l\u0103ng th\u00ec ch\u1eafc th\u1ea7y c\u0169ng m\u1eebng r\u1eb1ng c\u00f4ng d\u1ea1y d\u1ed7 kh\u00f4ng \u0111\u1ebfn \u0111\u1ebfn n\u1ed7i u\u1ed5ng. S\u00e1ng 30 th\u00e1ng ch\u1ea1p n\u0103m M\u1eadu T h \u00e2 n (1 788), vua Quang Trung truy\u1ec1n l\u1ec7nh xu\u1ea5t qu\u00e2n. \u0110\u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Long c\u00f9ng \u0110\u1ea1i \u0110\u00f4 \u0111\u1ed1c B\u1ea3o th\u1ed1ng l\u00e3nh h\u1eefu qu\u00e2n g\u1ed3m m\u00e3 binh v\u00e0 t\u01b0\u1ee3ng binh. \u0110 \u00ea chu\u1ea9n b\u1ecb \u0111\u00e1nh \u0111\u1ed3n Kh\u01b0\u01a1ng Th\u01b0\u1ee3ng n\u1eb1m \u1edf ph\u00eda T \u00e2 y Nam th\u00e0nh T h \u0103 n g Long, \u0110 \u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Long hi\u1ec7p c\u00f9ng \u0110\u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c M\u01b0u \u0111em m\u00e3 qu\u00e2n qua huy\u1ec7n Ch\u01b0\u01a1ng \u0110 \u1ee9 c (H \u00e0 \u0110\u00f4ng) \u0111\u1ec3 ti\u1ebfn \u0111\u1ebfn l\u00e0ng Nh\u00e2n M\u1ee5c, huy\u1ec7n Thanh T r\u00ec (H \u00e0 \u0110\u00f4ng).","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbngtrongl\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7tNam 1 6 7 C \u00e1nh qu\u00e2n c\u1ee7a \u0110 \u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Long \u0111\u01b0\u1ee3c hai v\u1ecb t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n t\u00e0i ha tr\u1ee3 gi\u00fap. M \u1ed9t l\u00e0 \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c L \u00fd V \u0103n B\u01b0u, v\u1ecb t\u01b0\u1edbng c\u00f3 t\u00e0i \u0111i\u1ec1u khi\u1ec3n \u0111o\u00e0n k \u1ef5 binh chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u m\u1ed9t c\u00e1ch thu\u1ea7n th\u1ee5c. H ai l\u00e0 t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n \u0110 \u1eb7ng T i\u1ebf n \u0110 \u00f4 ng , qu\u00ea \u1edf L\u01b0\u01a1ng X\u00e1, g\u1ea7n T h \u0103 n g Lo n g ; tr\u00ed d\u0169ng h\u01a1n ng\u01b0\u1eddi, tr\u01b0\u00f3c kia \u0111\u00e3 t\u1eebng l\u00e0m quan c\u00f9ng ch\u00faa T r \u1ecbn h , sau quy thu\u1eadn nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n, \u0111\u01b0\u1ee3c phong ch\u1ee9c \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c. \u0110 \u1eb7n g T i\u1ebf n \u0110 \u00f2 n g nh\u1edd th\u00f4ng thu\u1ed9c, am hi\u1ec3u \u0111\u1ecba h\u00ecnh \u0111\u1ecba th\u1ebf trong kh\u1eafp v\u00f9ng T h \u0103n g Long v\u00e0 l\u00e2n c\u1eadn, n\u00ean tham m\u01b0u cho \u0110 \u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Long, vi\u1ec7c h\u00e0nh qu\u00e2n qua c\u00e1c \u0111\u01b0\u1eddng t\u1eaft tr\u00e1nh \u0111\u01b0\u1ee3c tai m\u1eaft qu\u00e2n T h a n h . T \u1eeb T h a n h T r \u00ec, qu\u00e2n \u0110 \u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Long chi\u1ebfm tr\u1ecdn hai \u0111\u1ed3n Y\u00ea n Q u y\u1ebf t v\u00e0 N h\u00e2n M \u1ee5c n\u1eb1m \u1edf ph\u00eda T \u00e2 y B\u1eafc \u0111\u1ed3n Kh\u01b0\u01a1ng Th \u01b0 \u1ee3 n g . H ai \u0111\u1ed3n n\u00e0y l\u00e0m ti\u1ec1n \u0111\u1ed3n cho Kh\u01b0\u01a1ng Th\u01b0 \u1ee3ng , m\u1ea5t m\u1ed9t c\u00e1ch mau l\u1eb9 v\u00e0 im l\u1eafng. T \u1eeb l\u00fac ch\u01b0a tinh s\u01b0\u01a1ng, \u0111\u1ed3n Kh\u01b0\u01a1 ng T h \u01b0 \u1ee3 n g \u0111\u00e3 b\u1ecb v\u00e2y k\u00edn m\u00e0 l\u00edn h trong \u0111\u1ed3n c\u00f2n say s\u01b0a gi\u1ea5c \u0111i\u1ec7p. Q u\u00e2n \u0110 \u1ea1 i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Long nh\u1edd nh\u00e2n d\u00e2n y\u1ec3m tr\u1ee3 \u0111\u00e3 d\u00f9ng r\u01a1m kh\u00f4 b\u1ec7n th\u00e0nh con c\u00fai, t\u1ea9m d\u1ea7u, ch\u1ef1c l\u1eeda. R\u1ed3i m\u1ed9t ti\u1ebfng h\u00f4, mu\u00f4n ngh\u00ecn ti\u1ebfng \u1ee9ng, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi l\u1eeda b\u1ef1c ch\u00e1y s\u00e1ng l\u00f2a. To \u00e1n qu\u00e2n k\u1ef5 m\u00e3, tay c\u1ea7m gi\u00e1o, tay c\u1ea7m \u0111u\u1ed1c, \u00e0o \u00e0o x\u00f4ng v\u00e0o. B\u1ed9 binh h\u00f2 h\u00e9t vang tr\u1eddi theo sau g\u00f3t ng\u1ef1a. Q u\u00e2n trong \u0111\u1ed3n th\u1ee9c gi\u1ea5c, khi\u1ebfp \u0111\u1ea3m, ch \u1ec9 lo t\u00ecm \u0111\u01b0\u1eddng t\u1ea9u tho\u00e1t. Q u\u00e2n T \u00e2 y S\u01a1n tr\u00e0n v\u00e0o nh\u01b0 n\u01b0\u00f3c v\u1ee1 b\u1edd. Q u\u00e2n T\u00e0u b\u1ecb gi\u1ebft qu\u00e1 n\u1eeda. M \u1ed9t n\u1eeda c\u00f2n s\u1ed1ng s\u00f3t, l\u1edbp ch \u1ea1 y ra h\u01b0\u1edbng B\u1eafc, l\u1edbp n\u01b0\u01a1ng theo s\u00f4ng T \u00f4 L\u1ecbch ch\u1ea1y v\u1ec1 h\u01b0\u1edbng N am . C h \u1ea1y \u0111\u1ebfn \u0110\u1ea7m M \u1ef1c th\u00ec g\u1eb7p \u0111o\u00e0n voi c\u1ee7a \u0110 \u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c B\u1ea3o. Q u\u00e2n T \u00e0 u b\u1ecb voi ch\u00e0 x\u00e9 tan t\u00e0nh. T \u01b0 \u1edb n g ch \u1ec9 h u y \u0111\u1ed3n l\u00e0 \u0110 \u1ec1 \u0111\u1ed1c s\u1ea7m N g h i \u0110 \u1ed1 n g , kh i tr\u1eadn \u0111\u00e1nh b\u1eaft \u0111\u1ea7u \u0111\u00e3 khi\u1ebfp s\u1ee3 tr\u1ed1n ra H oa S\u01a1n t\u1ee9c g\u00f2 \u0110 \u1ed1 ng \u0110 a, th\u1eaft c\u1ed5 t\u1ef1 t\u1eed.","168 T\u1ee7 s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' Di\u1ec7t xong \u0111\u1ed3n Kh\u01b0\u01a1ng Th\u01b0\u1ee3ng, \u0110\u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Long gi\u1ee5c qu\u00e2n \u00e0o \u1ea1t ti\u1ebfn v\u00e0o T h \u0103 n g Long ti\u1ebfp \u1ee9ng v\u1edbi \u0111\u1ea1o qu\u00e2n vua Quang T a in g . Qu\u00e2n M\u00e3n Thanh b\u1ecb qu\u00e9t s\u1ea1ch. T\u00f4 n S\u0129 Ngh\u1ecb ch\u1ea1y tr\u1ed1n v\u1ec1 T\u00e0u. B\u1eafc h\u00e0 ho\u00e0n to\u00e0n \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1ea3i ph\u00f3ng. T u y nhi\u00ean, sau khi vua L\u00ea C h i\u00eau T h \u1ed1 n g ch\u1ea1y theo t\u00e0n qu\u00e2n T \u1ed3 n S \u0129 N gh\u1ecb, th\u00ec m\u1ed9t s\u1ed1 c\u1ef1u th\u1ea7n nh\u00e0 L\u00ea l\u1ea1i d\u1ef1a v\u00e0o \u0111\u1ecba th\u1ebf hi\u1ec3m y\u1ebfu c\u1ee7a c\u00e1c n\u00fai r\u1eebng ph\u00eda B\u1eafc, t\u1ee5 qu\u00e2n ch\u1ed1ng l\u1ea1i nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n. \u0110\u1ea1i \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c Long ph\u1ea3i \u1edf l\u1ea1i B\u1eafc H \u00e0 \u0111\u00ea \u0111\u00e1nh d\u1eb9p. T r\u01b0 \u1edb c ti\u00ean l\u00e0 d\u1eb9p cu\u1ed9c d\u1ea5y lo\u1ea1n c\u1ee7a D \u01b0\u01a1ng \u0110 \u00ecn h Tu \u1ea5n , ng\u01b0\u1eddi huy\u1ec7n Y\u00ean T h \u1ebf (B\u1eafc G ia n g ), tr\u01b0\u00f3c \u0111\u00e2y \u0111\u00e3 ph\u00f2 L\u00ea C h i\u00eau T h \u1ed1 n g trong khi \u1ea9n n\u00e1u \u0111\u1ec3 ch\u1edd vi\u1ec7n binh Tru n g Q u \u1ed1 c. K h i C h i\u00eau T h \u1ed1 n g ch \u1ea1y sang T \u00e0 u , Tu \u1ea5 n \u1ecf l\u1ea1i ti\u1ebfp t\u1ee5c ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng ch\u1ed1ng T \u00e2 y S\u01a1n. \u0110 \u1eb7ng V \u0103n Long \u0111em binh t\u1ea3o tr\u1eeb. Tu\u1ea5n \u0111\u00e1nh kh\u00f4ng l\u1ea1i, ch\u1ea1y tr\u1ed1n v\u00e0o r\u1eebng r\u1ed3i bi\u1ec7t t\u00edch. T h \u1ee9 \u0111\u1ebfn l\u00e0 nh\u00f3m Ph\u1ea1m \u0110 \u00ecn h \u0110 \u1ea1 t, ng\u01b0\u1eddi V \u0169 G iang (B\u1eafc N in h ), c\u00f9ng em l\u00e0 T \u1ea1 o s\u0129 Ph\u1ea1m \u0110 \u00ecn h Phan, ti\u1ebfn s\u0129 Ph\u1ea1m \u0110 \u00ecn h D \u1eef v\u00e0 c\u00e1c con l\u00e0 Ph\u1ea1m \u0110 \u00ecn h H \u00e2n , Ph\u1ea1m \u0110 \u00ecn h C \u00f9 , Ph\u1ea1m \u0110 \u00ecnh N inh, Ph\u1ea1m \u0110 \u00ecn h Du\u1eadt, qu\u1eadt kh\u1edfi \u1ecf n\u00fai Huy\u1ec1n \u0110 in h , t\u1ee5c g\u1ecdi l\u00e0 n\u00fai T re o \u0110 in h . Ph\u1ea1m vi ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a nh\u00f3m n\u00e0y r\u1ea5t m\u1ea1nh \u1edf v\u00f9ng L\u1ea1ng G ian g , \u0110 \u1eb7ng V \u0103n Long ph\u1ea3i ch\u1eadt v\u1eadt l\u1eafm m\u1edbi ti\u00eau di\u1ec7t \u0111\u01b0\u1ee3c. Sau khi vua Quang Trung m\u1ea5t, C\u1ea3nh T h \u1ecbn h \u0111\u1ec3 cho quy\u1ec1n th\u1ea7n l\u1ed9ng h\u00e0nh, m\u1ed1i n\u01b0\u1edbc sanh r\u1ed1i. \u0110\u1eb7ng V\u0103n Long b\u00e8n xin t\u1eeb ch\u1ee9c v\u1ec1 nh\u00e0 m\u1edf tr\u01b0\u1eddng d\u1ea1y v\u00f5. N h\u01b0ng r\u1ed3i nh\u1eadn th\u1ea5y k\u1ebb h\u1ecdc v\u00f5 l\u00fac n\u00e0y kh\u00f2ng c\u00f3 c h \u00ed l\u00f3n, ai n\u1ea5y \u0111\u1ec1u ngh\u0129 \u0111\u1ebfn quy\u1ec1n l\u1ee3i ri\u00eang t\u01b0, \u0110 \u1eb7ng c\u00f4ng li\u1ec1n \u0111\u00f3ng c\u1eeda tr\u01b0\u1eddng l\u00ean n\u00fai l\u00e0m r\u1eaby. M \u1ed9t h\u00f4m, V \u00f5 V\u0103n D \u0169ng t\u00ecm \u0111\u1ebfn vi\u1ebfng th\u0103m. G \u1eb7p l\u1ea1i c\u1ed1","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam 1 6 9 tri. \u0110 \u1eb7ng vui m\u1eebng kh\u00f4 n xi\u1ebft, nh\u01b0ng kh i nghe V \u00f5 b\u00e0n \u0111\u1ebfn chuy\u1ec7n ph\u1ee5c h\u01b0ng nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n th\u00ec \u0110 \u1eb7ng l\u1eafc \u0111\u1ea7u n\u00f3i: - T \u00f4 i ra gi\u00fap nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n v\u00ec \u0111\u00e2u ph\u1ea3i nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n m\u00e0 ch\u00ednh v\u00ec t\u1ed5 qu\u1ed1c. N\u1ebfu gi\u1eb7c T h an h kh\u00f4ng \u0111em qu\u00e2n sang mong chi\u1ebfm n\u01b0\u1edbc ta th\u00ec t\u00f4i m\u00e3i l\u00e0m con h\u1ea1c n\u1ed9i, m\u00e1u \u0111\u00e2u ph\u1ea3i d\u00ednh tay. C \u00f2 n v\u1ec1 nh\u00e0 T \u00e2 y Son th\u00ec ch \u00ednh C \u1ea3n h T h \u1ecbn h \u0111\u00e3 l\u00e0m m\u1ea5t. Song n\u1ebfu V \u0169 ho\u00e0ng kh\u00f4ng b\u1ecf \u0111\u00edch l\u1eadp th\u1ee9 th\u00ec \u0111\u00e2u \u0111\u1ebfn n\u1ed7i nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0y? N a y \u0111\u1ea5t \u0111\u00e3 m\u1ea5t m\u00e0 l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi c\u0169ng m\u1ea5t, h\u1ecfi c\u00f2n m ong l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c vi\u1ec7c g\u00ec n\u1eefa? M \u00e0 d\u00f9 c\u00f3' l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c n\u1eefa th\u00ec l\u00e0m \u0111\u00ea l\u00e0m g\u00ec, n\u1ebfu kh\u00f4ng ph\u1ea3i \u0111\u00ea tranh chi\u1ebfm ng\u00f4i b\u00e1u. M \u00e0 tranh ng\u00f4i b\u00e1u ch o ai? C h o nh\u00e0 T \u00e2 y S\u01a1n hay cho ch \u00ednh m \u00ecnh? T h \u00f4 i, tr\u00ean 30 n\u0103m tr\u1eddi \u0111\u00e3 \u0111\u00e1nh nhau, nh\u00e2n d\u00e2n \u0111\u00e3 qu\u00e1 \u0111i\u00eau \u0111\u1ee9ng r\u1ed3i, kh\u00f4ng n\u00ean gieo r\u1eafc th\u00eam tang t\u00f3c. V \u00f5 ra v\u1ec1, \u0110 \u1eb7ng l\u00ean \u1edf lu\u00f4n tr\u00ean n\u00fai cao. Trong n\u01a1i m\u00e2y kh \u00f3 i, kh\u00f4ng ai bi\u1ebft \u0110 \u1eb7ng \u1edf ng\u1ecdn n\u00fai n\u00e0o trong d\u00e3y Nam S\u01a1n H i\u1ec7n nay, t\u1ea1i K \u1ef3 S\u01a1n c\u00f3 m\u1ed9t d\u00f2ng h\u1ecd \u0110\u1eb7ng. T \u1ea1 i Di\u00eau T r \u00ec c\u0169ng c\u00f3 m\u1ed9t d\u00f2ng. N h\u01b0ng ch\u01b0a r\u00f5 h\u1ecd \u0110\u1eb7ng n\u00e0o thu\u1ed9c d\u00f2ng d\u00f5i \u0110\u1eb7ng t\u01b0\u1edbng c\u00f4ng. Theo V \u00f5 nh\u00e2n B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh","17 0 T\u1ec9\/ s\u00e1ch \\\"Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc con ng\u01b0\u1eddi\\\" \u0110\u1ed6 TH\u00c0NH NH\u00c2N - BI K\u1ecaCH C\u1ee6A T \u01af \u1eda N G T\u00c0I \u0110 \u1ed7 Th\u00e0nh Nh\u00e2n ho\u1eb7c \u0110 \u1ed7 Th\u00e0nh Nhon, ng\u01b0\u1eddi huy\u1ec7n H \u01b0\u01a1ng T r\u00e0 , ph\u1ee7 Th \u1eeb a T h i\u00ea n sau d\u1eddi v\u1ec1 tr\u1ea5n Phi\u00ean An trong Nam. \u00f4 n g sinh v\u00e0o n\u0103m n\u00e0o kh\u00f4ng r\u00f5, ch \u00ec bi\u1ebft khi \u0110 \u1ecbn h v\u01b0\u01a1ng Nguy\u1ec5n Ph\u00fac Th u \u1ea7n c\u00f2n \u1ecf Ph\u00fa Xu\u00e2n, \u00f4ng ch \u1ec9 l\u00e0 v\u00f5 quan b\u1eadc th\u1ea5p, ch\u1ee9c H\u1eefu \u0111\u1ed9i tr\u01b0\u1edfng. N\u0103m 1771, anh cm T \u00e2 y S\u01a1n hi\u1ec7u tri\u1ec7u d\u00e2n ch\u00fang: \\\"\u0110\u00e1nh d\u1ed5 Tr\u01b0 \u01a1 n g Ph\u00fac Loan v\u00e0 v\u00e0 \u1ee7ng h\u1ed9 H o\u00e0ng t\u00f4n 13\u01b0\u01a1ng, l\u1ea5y c\u1ee7a nh\u00e0 gi\u00e0u chia cho nh\u00e0 ngh\u00e8o\\\", \u0111\u00ea ph\u1ea5t c\u1edd kh\u1ecfi ngh\u0129a. Qu\u00e2n kh\u1ecfi ngh\u0129a ng\u00e0y c\u00e0ng l\u1edbn m\u1ea1nh, \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm nhi\u1ec1u n\u01a1i thu\u1ed9c quy\u1ec1n ki\u1ec3m so\u00e1t c\u1ee7a ch\u00faa N guy\u1ec5n. N\u0103m 1775, b\u1ecb qu\u00e2n T \u00e2 y S\u01a1n v\u00e0 t\u01b0\u1edbng B\u1eafc H \u00e0 l\u00e0 Ho\u00e0ng Ng\u0169 Ph\u00fac r\u01b0\u1ee3t \u0111u\u1ed5i, Nguy\u1ec5n Ph\u00fac Thu\u1ea7n ch\u1ea1y \u0111\u1ebfn Tr\u1ea5n Bicn''\\\\ r\u1ed3i ra l\u1ec7nh tri\u1ec7u t\u01b0 \u00f3 n g T\u1ed1 n g Ph\u01b0\u1edbc H i\u1ec7p. Nh\u01b0ng v\u00ec qu\u00e2n c\u1ee9u vi\u1ec7n kh\u00f4ng \u0111\u1ebfn k\u1ecbp, nh\u00e2n c\u01a1 h\u1ed9i, \u0110 \u1ed7 Th \u00e0 n h Nh\u00e2n g\u1ecdi Nguy\u1ec5n H u\u1ef3nh \u0110\u1ee9c, Tr\u1ea7n B\u00faa, \u0110 \u1ed7 V\u00e0ng, \u0110 \u1ed7 K \u1ef5 , V\u0169 Nh\u00e0n, \u0110 \u1ed7 B\u1ea3ng... c\u00f9ng h\u1ecdp binh \u1edf Ba G i\u1ed3 ng (Tam Ph\u1ee5)*^* \u0111\u01b0\u1ee3c V\u00f9ng tuong \u1ee9ng v\u1edbi \u0111\u1ea5t c\u00e1c t\u1ec9nh S\u00f4ng B\u00e9, \u0110\u1ed3ng Nai v\u00e0 V\u0169ng T\u00e0u-B\u00e0 R\u1ecba ng\u00e0y nay (gi\u1ea3i th\u00edch c\u1ee7a GS. Nguy\u1ec5n Kh\u1eafc Thu\u1ea7n, tr. 75). Ba Gi\u1ed3ng l\u00e0 ba g\u00f2 \u0111\u1ea5t c\u1ed5, ch\u1ea1y xuy\u00ean qua 2 huy\u1ec7n Ki\u1ebfn H\u01b0ng, Ki\u1ebfn \u0110\u1ea3ng, thu\u1ed9c \u0111\u1ecba h\u1ea1t tr\u1ea5n \u0110\u1ecbnh T\u01b0\u1eddng. 0 \u0111\u00e0y, ph\u00eda tr\u01b0\u1edbc c\u00f3 s\u00f4ng d\u00e0i ng\u0103n tr\u1edd, ph\u00eda sau l\u00e0 v\u00f9ng \u0111\u1ed3ng l\u1ea7y c\u1ecf r\u1eadm. Nh\u00e2n l\u1ea5y n\u01a1i n\u00e0y l\u00e0m n\u01a1i \u0111\u00f3ng qu\u00e1n ch\u1ee9a l\u01b0\u01a1ng, khi x\u1ea3y ra vi\u1ec7c nguy c\u1ea5p c\u00f3 th\u1ec3 \u1ea9n tr\u00fa \u0111\u01b0\u1ee3c. Nh\u00e0 v\u1ea3n Son Nam cho bi\u1ebft th\u00eam: Ba Gi\u1ed3ng g\u1ed3m m\u1ed9t ph\u1ea7n Long An ng\u00e0y nay, \u0103n tr\u1ecdn v\u00f9ng M\u1ef9 Tho, b\u1edds\u00f4ng Ti\u1ec1n: kh\u00f4ng \u00fang v\u00e0o m\u00f9a l\u0169 l\u1ee5t, kh\u00f4ng ki\u1ec7t m\u00f9a h\u1ea1n, ru\u1ed9ng ph\u00ec nhi\u00eau, n\u01b0\u1edbc ng\u1ecdt quanh n\u0103m, th\u00eam v\u01b0\u1eddn c\u00e2y \u0103n tr\u00e1i, kh\u00ed h\u1eadu t\u1ed1t, th\u1ee7y l\u1ee3i g\u1ea7n nh\u01b0 ho\u00e0n chinh trong bu\u1ed5i","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam 171 h\u01a1n 30\u00cdX) ng\u01b0\u1eddi, x\u01b0ng l\u00e0 \\\"\u0110\u00f4ng ScJn Th\u01b0 \u1ee3ng t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n\\\", r\u1ed3i \u0111i c\u1ee9u gi\u00e1. T \u1eeb Ba G i\u1ed3 ng , \u0110 \u1ed7 T h \u00e0 n h N h\u00e2n \u0111\u01b0a qu\u00e2n ti\u1ebfn l\u00ean \u0111\u00e1nh \u00fap qu\u00e2n T \u00e2 y S\u01a1n do t\u01b0\u1edbng Nguy\u1ec5n L\u1eef ch\u1ec9 huy, th\u1eafng lu\u00f4n m\u1ea5y tr\u1eadn. Nguy\u1ec5n L\u1eef bi\u1ebft kh\u00f4ng \u0111\u1ecbch n\u1ed5i, b\u00e8n l\u1ea5y th\u00f3c tr\u01a1ng kho ch\u1edf h\u01a1n hai tr\u0103m thuy\u1ec1n ch\u1ea1y v\u1ec1 Q u y N h\u01a1n. \u0110 \u1ed7 Th \u00e0n h N h\u00e2n l\u1ea5y l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c G ia \u0110 \u1ecbn h (l\u1ea7n th\u1ee9 nh\u1ea5t) b\u00f2n \u0111\u00f3n ch\u00faa N guy\u1ec5n Ph\u00fac T h u \u1ea7n tr\u1ecf l\u1ea1i G ia \u0110 \u1ecbn h . D o l\u1eadp \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ea1i c\u00f4ng, \u0110 \u1ed5 Th\u00e0nh Nh\u00e2n \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00faa Nguy\u1ec5n cho gi\u1eef ch\u1ee9c C h \u01b0 \u1edf n g d in h , phong t\u01b0\u1edbc Pint\u01a1nt) Qu\u1eadn c\u00f4nt\u1eca. T \u01b0 \u00f3 n g s\u0129 qu\u00e2n \u0110 \u00f4ng S\u01a1n \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c ban th\u01b0\u1edfng theo th\u1ee9 b\u1eadc. B\u1ea5y gi\u1edd, c\u00f3 vi\u00ean t\u01b0\u1edbng \u0111i theo t\u01b0\u1edbng T \u1ed1 n g Ph\u00fac H i\u1ec7p t\u00ean l\u00e0 L \u00fd T \u00e0 i, g\u1ed1c ng\u01b0\u1eddi H oa, ch\u1ec9 huy \u0111\u1ea1o H \u00f2a N gh\u0129a qu\u00e2n, tr\u01b0\u1edbc khi tham gia phong tr\u00e0o T \u00e2 y S\u01a1n t\u1eebng ki\u1ebfm s\u1ed1ng b\u1eb1ng ngh\u1ec1 bu\u00f4n b\u00e1n. \u0110 i v\u00f3i T \u00e2 y Son m\u1ed9t th\u00f2i gian L \u00fd T \u00e0 i, t\u1eebng l\u00e0m ph\u00f3 t\u01b0\u1edbng cho t\u01b0\u1edbng Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7, nh\u01b0ng do nhi\u1ec1u phen b\u1ea1i tr\u1eadn, thay v\u00ec quy\u1ebft c h \u00ed l\u1eadp c\u00f4ng, L \u00fd T \u00e0 i l\u1ea1i t\u00f2 ra b\u1ea5t m\u00e3n. T\u01b0\u1edbng c\u1ee7a ch\u00faa Nguy\u1ec5n \u1edf Ph\u00fa Y\u00ean bi\u1ebft r\u1ea5t r\u00f5 \u0111i\u1ec1u n\u00e0y n\u00ean \u0111\u00e3 chi\u00eau h\u00e0ng \u0111\u01b0\u1ee3c L \u00fd T\u00e0i. Ch\u00faa Nguy\u1ec5n Ph\u00fac Thu\u1ea7n mu\u1ed1n thu d\u00f9ng L \u00fd T \u00e0 i, nh\u01b0ng \u0110 \u1ed7 T h \u00e0 n h Nh\u00e2n v\u00ec mu\u1ed1n tranh gi\u00e0nh \u0111\u1ecba v\u1ecb n\u00ean n\u00f3i: L \u00fd T\u00e0i ch\u1eb3nt\u1eca (\u1ecaua c\u0169n0 chi l\u00e0 lo\u00e0i ch\u00f3, lo\u00e0i heo, c\u00f3 d\u00f9nc) c\u0169nt) v\u00f4 \u00edch m\u00e0 th\u00f4i B\u1edfi l\u1eddi n\u00e0y, L \u00fd T \u00e0 i k\u1ebft o\u00e1n v\u1edbi \u0110 \u1ed7 T h \u00e0n h N h\u00e2n. \u0110\u1ebfn khi T \u1ed1 n g Ph\u00fac H i\u1ec7p m\u1ea5t, L \u00fd T \u00e0 i lo \u0110 \u1ed7 T h \u00e0 n h N h\u00e2n l\u00e0m h\u1ea1i \u0111\u1ea7u nh\u1edd s\u00f4ng r\u1ea1ch thi\u00ean nhi\u00ean. Nguy\u1ec5n \u00c1nh v\u00e0 T\u00e0y S\u01a1n c\u1ed1 tranh ch\u1ea5p v\u00f9ng \u0111\u1ea5t gi\u00e0u t\u00e0i l\u1ef1c, nh\u00e2n l\u1ef1c n\u1ea7y, ai chi\u1ebfm \u0111u\u1ecdc l\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 n\u1eafm ph\u1ea7n th\u1eafng cu\u1ed1i c\u00f9ng. (\u0110inh mi\u1ebfu v\u00e0 l\u1ec5 h\u1ed9i d\u00e1n gian, Nxb Th\u00e0nh ph\u1ed1 H\u1ed3 Ch\u00ed Minh, tr. 250. D\u1eabn theo GS. Nguy\u1ec5n Kh\u1eafc Thu\u1ea7n, tr. 76.","1 7 2 Ti\u00ed s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5tn\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u00f2\u00ed' m \u00ecnh, b\u00e8n \u0111em thu\u1ed9c h\u1ea1 chi\u1ebfm gi\u1eef n\u00fai C h \u00e2 u T h \u1edb i\u2019^* \u0111\u1ec3 ch\u1ed1ng i\u1ea1i Th \u00e0n h Nh\u00e2n. M \u1ed9t l\u1ea7n L \u00fd T \u00e0 i \u0111em qu\u00e2n \u0111\u00e1nh \u00fap qu\u00e2n \u0110\u00f4ng S\u01a1n. Th \u00e0n h Nh\u00e2n ch\u1ed1ng c\u1ef1 kh\u00f4ng n\u1ed5i, ph\u1ea3i \u0111\u1eafp l\u0169y t\u1eeb s\u00f4ng B\u1ebfn Ngh\u00e9 \u0111\u1ebfn B\u1ebfn Th an \u0111\u00ea c\u1ed1 th\u1ee7. Th\u00e1ng 1I n\u0103m B\u00ednh Th \u00e2n (1776) do s\u1ee9c \u00e9p c\u1ee7a L \u00fd T \u00e0 i, ch\u00faa Nguy\u1ec5n Ph\u00fac Thu\u1ea7n l\u00e0m l\u1ec5 nh\u01b0\u1eddng ng\u00f4i cho ch\u00e1u ru\u1ed9t m \u00ecnh l\u00e0 N guy\u1ec5n Ph\u00fac D\u01b0\u01a1ng (T \u00e2 n C h \u00edn h v\u01b0\u01a1ng), L \u00fd T \u00e0 i \u0111\u01b0\u1ee3c N guy\u1ec5n Ph\u00fac D\u01b0\u01a1ng phong l\u00e0 B\u1ea3o gi\u00e1 D \u1ea1 i t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n. N\u0103m \u0110 inh D\u1eadu (1777), t\u01b0\u1edbng Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 \u0111em qu\u00e2n v\u00e0o \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm G ia D \u1ecbn h l\u1ea7n th\u1ee9 2. Q u\u00e2n T \u00e2 y S\u01a1n m\u1ea1nh m\u1ebd \u0111\u00e1nh b\u1ea1i qu\u00e2n N guy\u1ec5n nhi\u1ec1u tr\u1eadn, sau \u0111\u00f3 truy l\u00f9ng g\u1eaft gao, c\u1ea3 Nguy\u1ec5n Ph\u00fac Thu\u1ea7n v\u00e0 Nguy\u1ec5n Ph\u1ee9c D\u01b0\u01a1ng c\u00f9ng m\u1ed9t s\u1ed1 quan l\u1ea1i \u0111\u00e3 b\u1ecb b\u1eaft v\u00e0 b\u1ecb gi\u1ebft n\u0103m \u0111\u00f3. L \u00fd T \u00e0 i \u1edf B\u1ebfn Ngh\u00e9 \u0111em qu\u00e2n giao chi\u1ebfn m\u1ea5y l\u1ea7n v\u00f3i th\u1ee7y qu\u00e2n c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 \u0111\u1ec1u th\u1ea5t b\u1ea1i. H o\u1ea3ng lo\u1ea1n, L \u00fd T \u00e0 i \u0111em qu\u00e2n ch\u1ea1y v\u1ec1 Ba G i\u1ed3 n g th\u00ec b\u1ecb qu\u00e2n \u0110 \u00f4 n g S\u01a1n c\u1ee7a \u0110 \u1ed7 Thanh Nh\u00e2n \u0111\u00f3n \u0111\u01b0\u1eddng gi\u1ebft ch\u1ebft. Kh\u00f4ng th\u1ec3 \u0111\u1ec3 ng\u00f4i ch\u00faa b\u1ecf tr\u1ed1ng, \u0111\u1ea7u n\u0103m M\u1eadu Tu\u1ea5t (1778), Nguy\u1ec5n \u00c1nh, ch\u00e1u ch\u00faa Nguy\u1ec5n Ph\u00fac Thu\u1ea7n, khi n\u00e0y m\u00f3i 17 tu\u1ed5i \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c t\u01b0\u00f3ng t\u00f4n l\u00e0m \u0110 \u1ea1 i nguy\u00ean s\u00fay N hi\u1ebfp qu\u1ed1c ch\u00ednh. K\u00ea t\u1eeb \u0111\u00f3, \u0110 \u1ed7 Thanh Nh\u00e2n lu\u00f4n \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea7u c\u1eadn \u0111\u1ec3 ph\u00f2 t\u00e1 N guy\u1ec5n A nh. C \u0169 n g ngay n\u0103m n\u00e0y (-1778), \u0110 \u1ed7 T h \u00e0 n h N h\u00e2n c\u00f9ng L\u00ea V\u0103n Q u\u00e2n gi\u1ebft T \u01b0 kh\u1ea5u O ai \u1edf s\u00f4ng B\u1ebfn Ngh\u00e9, r\u1ed3i c\u00f9ng H \u1ed3 V \u0103n L\u00e2n \u0111i Ch\u00e2n L\u1ea1p. \u1edf \u0111\u00e2y, \u00f4ng gi\u1ebft N\u1eb7c O n g V in h , t\u00f4n con l\u00e0 N \u1eb7c O n g \u00c2 n l\u00ean ng\u00f4i C h \u00e2 n L\u1ea1p , \u0111\u00ea H \u1ed3 V \u0103n L\u00e2n \u1edf l\u1ea1i b\u1ea3o h\u1ed9, c\u00f2n \u00f4ng th\u00ec k\u00e9o qu\u00e2n v\u1ec1 l\u1ea1i G ia \u0110 \u1ecbn h . M\u00f9a xu\u00e2n n\u0103m Canh T \u00fd (1780), \u0110 \u1ed7 T h \u00e0 n h N h\u00e2n \u0111\u01b0\u1ee3c C\u00f3 s\u00e1ch g\u1ecdi Chi\u00eau Th\u00e1i, l\u00e0 ng\u1ecdn n\u00fai nh\u1ecf c\u00e1ch tr\u1ea5n Bi\u00ean H\u00f2a v\u1ec1 ph\u00eda Nam h\u01a1n 1 1 d\u1eb7m, nay thu\u1ed9c x\u00e3 B\u00ecnh An, huy\u1ec7n Thu\u1eadn An, Tinh B\u00ecnh D\u01b0\u01a1ng","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7t Nam 173 ch\u00faa N guy\u1ec5n \u00c1 nh phong l\u00e0m Ngo\u1ea1i h\u1eefu Ph\u1ee5 ch\u00ednh Th \u01b0 \u1ee3 n g t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n, t\u01b0\u1edbc Q u\u1eadn c\u00f4ng. \u0110 \u00fang m\u1ed9t n\u0103m sau (1 7 8 1 ), T h \u00e0 n h N h\u00e2n \u0111\u00e3 b\u1ecb N guy\u1ec5n \u00c1nh gi\u1ebft ch\u1ebft. H a i t\u01b0\u1edbng t\u00e2m ph\u00fac c\u1ee7a T h \u00e0 n h N h\u00e2n l\u00e0 V \u00f5 N h\u00e0n v\u00e0 \u0110 \u1ed7 B\u1ea3ng, sau khi an t\u00e1ng ch\u00f9 t\u01b0\u1edbng xong, c\u00f9ng \u00e1 it binh v\u1ec1 Ba G i\u1ed3 ng , ch\u1ed1ng T \u00e2 y S\u01a1n l\u1eabn ch\u00faa Nguy\u1ec5n. Nguy\u1ec5n \u00c1nh cho ng\u01b0\u1eddi \u0111i khuy\u1ebft du, n h rn g hai v\u1ecb t\u01b0\u1edbng n\u00e0y kh\u00f4ng tin n\u1eefa. V \u1ec1 sau nh\u1edd cho ng\u01b0\u1eddi tr\u00e0 tr\u1ed9n v\u00e0o trong qu\u00e2n, b\u1eaft s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c V \u00f5 Nh\u00e0n v\u00e0 D \u1ed7 B\u1ea3ng \u0111cm ch\u00e9m. T \u1eeb \u0111\u00f3, binh \u0110\u00f4ng S\u01a1n b\u1ecb ph\u00e2n t\u00e1n. H a y tin D o Th \u00e0n h Nh\u00e2n b\u1ecb gi\u1ebft, th\u1ee7 l\u0129nh phong tr\u00e0o T \u00e2 y S\u01a1n l\u00e0 N guycn N h \u1ea1c n\u00f3i: Th\u00ed\u00eciih Nh\u00edhi ch\u1ebft r\u1ed3i, C\u00edk tu\u00f3\u1ec9\u00ec\u1ef9 kh\u00f3c kh\u00f4nt\u1eca \u0111\u00e1\u0129\u00ec\u1eca) s\u1ee3 Ii\u1eef\u00ed\u0129, r\u1ed3i c\u00f9ng cm l\u00e0 N guycn H u\u1ec7 c\u1eed \u0111\u1ea1i binh v\u00e0o \u0111\u00e1nh G ia D in h . Qu\u00e2n T \u00e2 y S\u01a1n v\u00e0o c\u1eeda c \u1ea7 n G i\u1edd , \u0111\u1ea1i th\u1eafng tr\u1eadn th \u1ee7 y chi\u1ebfn tr\u00f4n s\u00f4ng Ng\u00e3 B\u1ea3y, khi\u1ebfn N guy\u1ec5n A nh ph\u1ea3i b\u1ecf th\u00e0nh S\u00e0i G \u00f2 n ch\u1ea1y v\u1ec1 Ba G i\u1ed3 ng r\u1ed3i l\u00e1nh sang Ph\u00fa Q u \u1ed1 c ... D \u00f3 l\u00e0 h\u1ed3i th\u00e1ng \u0129 n\u0103m Nh\u00e2m D \u1ea7 n (l7 8 2 ). S\u00e1ch \\\"Vi\u1ec7t s\u1eed t\u00e2n bi\u00ean\\\" d\u00e1nh gi\u00e1: Tro}\u00ec(J khi \u0110\u1ec5 Th\u00f2\u1ec9th Nh\u00e2n \u00ec\u00f3p nhi\u1ec1u c\u00f4n0 l\u1edbn, th\u00ec ch\u00faa N\u00ed\u1ecauy\u1ec5n \u00c1nh \u1eaf\u00e2 n^he l\u1eddi d\u00e8m pha dan (\u1ecai\u1ebft di... R\u1ed3i s\u00f9 s\u00e1ch (Gia \u0110\u1ecbnh th\u00f4\u00ec\u00ec\u1eca) 0i\u00e1m) c\u00f9a tri\u1ec1u N(Juy\u1ec5n d\u00e3 c\u1ed1 h\u00e0o ch\u1eefa cho ho N\u00ed]uy\u1ec5n v\u1ec1 c\u00e1t ch\u1ebft n\u00e0y: h\u1ecd h\u00e0o \u0110\u1ed7 T\u00ecr\u00e0nh Nh\u00e2n d\u00e0 cp\u00ed\u00e1 c\u1eady c\u00d4n\u1eca), d\u00e3 c\u00f3 \u00fd th\u00f4nt) d\u1ed3tt\u00ed) v\u00f3i T\u00e0y S\u01a1n d\u00ea l\u00e0m ph\u00e0n, kh\u00f4n^ tu\u00e2n theo nghi l\u1ec3 c\u00f9a tri\u1ec1u dinh, t\u1ef1 chuy\u00ean m\u1ecdi vi\u1ec7c v.v... S\u1ee9 c\u00f9a ng\u01b0\u1eddi \u00c2u Ch\u00e2u cho r\u1eb1ng c\u00e1i t\u00f4i c\u00f9a ho \u0110\u1ed5 chi l\u00e0 do l\u00e0m d\u01b0\u01a1c nhi\u1ec1u c\u00f4ng l\u00e1n, uy th\u1ebf l\u1eebng l\u1eaby h\u1ea7u l\u00e0m lu m\u1edd c\u00e0 d\u1ecba v\u1ecb \u00f4ng ch\u00faa tr\u1ebb tu\u1ed5i (l\u00fac n\u00e0y Nguy\u1ec5n Anh m\u1edbi i8 tu\u00f4i). Tr\u01b0\u1edbc v\u1ee5 n\u00e0y Gi\u00e1m m\u1ee5c B\u00e1 \u0110a L\u1ed9c \u0111\u00e3 h\u1ebft l\u1eddi can ng\u0103n ch\u00faa Nguy\u1ec5n m\u00e0 kh\u00f4ng xong...^^'^ http:\/\/vi. wikipedia.org Ph\u1ea1m V\u00e1n S\u01a1n, Vi\u1ec7t s\u1ee9 t\u00e1n bi\u00ean (Quv\u1ec3n 4, tr. 160).","174 T\u00fa s\u00e1ch 'V i\u1ec7l Nam \u0111\u1eaft n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' T\u1ea2 QU\u00c2N \u0110 \u00d4 \u0110 \u1ed0 C CH\u00c2U V\u00c0N Tl\u1ebeP C h \u00e2 u V \u0103n T i\u1ebf p , t\u00f4n t\u1ee5c l\u00e0 C h \u00e2 u D o \u00e3n Ng\u1ea1nh nguy\u00ean qu\u00e1n huy\u1ec7n \u1ec9\u2019 h\u00f9 l.y , ph\u1ee7 1 lo\u00e0i N h\u01a1n (nay l\u00e0 Ph\u00f9 M \u1ef9 - T P .Q u y Nh\u01a1n, t\u1ec9nh B\u00ecnh f)\u1ecan h ) nh\u01b0ng c\u01b0 ng\u1ee5 \u1edd V\u00e2n H \u00f2a, huy\u1ec7n \u0110\u1ed3ng Xu\u00e2n, t\u1ec9nh l\u2019h\u00fa Y\u00ean. Ciia \u0111\u00ecnh \u00f4ng chuy\u00ean ngh\u1ec1 hu\u00f4n b\u00e1n (ch\u00f9 y\u1ebfu l\u00e0 h\u01b0\u1eddn ng\u1ef1a), nh\u01b0ng c\u1ecf h\u1ecdc. \u00f4 n g T i\u1ebf p c\u1ecf ng\u01b0\u1eddi anh c\u1ea3 l\u00e0 C h\u00e2u Do\u00e3n C h \u1eef , hai cm l\u00e0 Ch\u00e2u Do\u00e3n C h \u1ea5n , C h\u00e2u Do\u00e3n I l\u00fac v\u00e0 cm g\u00e1i C h\u00e2u T h \u1ecb D\u1eadu \u00d4 ng th\u00f2ng th\u1ea1o ti\u1ebfng Ch\u00e2n L\u1ea1p, Xicm La v\u00e0 c\u00f3 s\u1ee9c m\u1ea1nh, l\u1ea1i ham h\u1ecdc v\u00f5 ngh\u1ec7 n\u00f4n C() bi\u1ec7t t\u00e0i s\u1eed d\u1ee5ng \u0111\u1ea1i \u0111ao. Ch\u00e2u V\u0103n T i\u1ebf p theo nghe bu\u00f4n b\u00e1n ng\u1ef1a, nen c\u00f3 djp \u0111i \u0111\u00f3 d\u00e2v N h\u1edd v\u1eady, \u00f4ng quen bi\u1ebft kh\u00e1 nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi m\u00e0 sau n\u00e0y \u0111\u1ec1u tr\u1edd th\u00e0nh v\u01b0tmg t\u01b0i\u00edng c\u00f9a nh\u00e0 L\u00e2y S(jn, nh\u01b0 Nguy\u1ec5n N h\u1ea1c, Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7, Nguy\u1ec5n L\u1eef, V\u00f5 V\u0103n D\u0169ng, Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u, V \u00f5 D inh T \u00fa ... Song ng\u01b0\u1eddi \u00f4ng th\u00e2n thi\u1ebft nh\u1ea5t l\u00e0 L \u00fd V\u0103n B\u1eedu V I c\u00f9ng ngh\u1ec1. L\u1ea5y l\u00fd do chong l\u1ea1i s\u1ef1 \u00e1p b\u1ee9c c\u1ee7a quy\u1ec1n th\u1ea7n Tr\u01b0 \u01a1 n g Ph\u00fac Loan, \u1ee7ng h\u1ed9 ho\u00e0ng t\u00f4n Nguy\u1ec5n Ph\u00fac D\u01b0\u01a1ng, Nguy\u1ec5n N h\u1ea1c c\u00f9ng hai em l\u00e0 N guy\u1ec5n H u\u1ec7, N guy\u1ec5n L \u1eef c\u1ea5t binh kh\u1edfi Ch\u00e1u Th\u1ecb \u0110\u1eadu(? - ?) t\u1ee5c g( i Ch\u00e2u mu\u1ed9i n\u01b0\u01a1ng, l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi gi\u00f2i v\u00f5 ngh\u1ec7. Khi L\u00e9 V\u00e1n Qu\u00e0n (con c\u00f3 t\u00e9n l\u00e0 Du\u00e0n hay C\u00e0u, ng\u01b0\u1eddi \u0110\u1ecbnh T\u01b0\u1eddng) ra pho t\u00e1 Ch\u00e2u V\u0103n Ti\u1ebfp \u1edb n\u00fai Tr\u00e0 Lang, hai \u00f4ng b\u00e0 quen nhau v\u00e0 tr\u1edd th\u00e0nh v\u1ee3 ch\u1ed3ng. Nh\u01b0 ch\u1ed3ng, b\u00e0 gi\u00fap ch\u00faa Nguy\u1ec5n r\u1ea5t t\u1eadn l\u1ef1c. Nh\u1eefng l\u00fac x\u00f4ng pha ra chi\u1ebfn tr\u1eadn, b\u00e0 ch\u1ea3ng k\u00e9m g\u00ec trai. Nh\u1eefng ng\u00e0y theo Nguy\u1ec5n Ph\u00fac \u00c1nh sang V\u1ecdng C\u00e1c, chinh b\u00e0 \u0111\u1ea3 hai l\u1ea7n c\u1ea3m binh \u0111\u00e1nh th\u1eafng qu\u00e0n Mi\u1ebfn \u0110i\u1ec7n v\u00e0 qu\u00e1n Ch\u00e0 V\u00e1 (Ch\u00e0 V\u00e0; \u00e2m c\u1ee7a ch\u1eef Java. Ch\u00e0 V\u00e0 l\u00e0 ng\u01b0\u00f2i \u0111\u1ebfn t\u1eeb \u0111\u00e1o Java.) theo l\u00f2i y\u00eau c\u1ea7u ti\u1ebfp vi\u1ec7n c\u1ee7a vua Xi\u00eam, khi\u1ebfn nguOT Xiem r\u1ea5t th\u00e1n ph\u1ee5c.","Nh\u0169ng danh tu\u00e1ng trong l\u1ecbch s\u00f9 Vi\u1ec7t Nam 175 ngh\u0129a v\u00e0o n\u0103m 1771. Bi\u1ebft t\u00e0i C h \u00e2u V \u00e2n T i\u1ebf p , N guy\u1ec5n N h\u1ea1c c\u00f3 cho ng\u01b0\u1eddi \u0111cn m\u1eddi tham gia, nh\u01b0ng \u00f4ng kh\u00e9o t\u1eeb ch\u1ed1i. \u0110 c t\u1ea1o ch o m\u00ecnh m\u1ed9t th\u1ebf \u0111\u1ee9ng trong vi\u1ec7c m\u01b0u nghi\u1ec7p l\u00f3n, b\u1ed1n anh em C h\u00e2u V\u0103n T i\u1ebf p chi\u00eau t\u1eadp d\u00e2n qu\u00e2n \u0111\u1ebfn chi\u1ebfm gi\u1eef n\u00fai T \u00e0 L\u01b0\u01a1ng (c\u00f2n g\u1ecdi l\u00e0 n\u00fai T r\u00e0 Lang thu\u1ed9c l\u2019 h\u00fa Y\u00ea n ). N guy\u1ec5n N h\u1ea1c c\u1eeb ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ebfn m\u1eddi l\u1ea7n n\u1eefa. Ch\u00e2u V\u0103n Li\u1ebfp b\u00e0y t\u1ecf ch \u00edn h ki\u1ebfn c\u00f9a m \u00ecnh l\u00e0 kh\u00f4ng mu\u1ed1n thay ng\u00f4i ch\u00faa N guy\u00ean, m\u00e0 ch\u1ec9 mu\u1ed1n t\u00f4n ph\u00f9 ho\u00e0ng t\u00f4n Nguy\u1ec5n Ph\u00fac I3\u01b0\u01a1ng, mu\u1ed1n di\u1ec7t tr\u1eeb nh\u1eefng tham quan, nh\u1eefng quy\u1ec1n th\u1ea7n v\u00e0 N guy\u1ec5n N h\u1ea1c \u0111\u00e3 \u0111\u1ed3ng \u00fd. Th\u00e0nh danh t\u01b0\u1edbng H\u1ee9a h\u1eb9n v\u1eady, nh\u01b0ng khi k\u00e9o binh \u0111\u1ebfn Q u y Nh\u01a1n th\u00ec C h \u00e2 u V \u0103n T i\u1ebf p m\u1edbi hay Nguy\u1ec5n N h\u1ea1c \u0111\u00e3 b\u1ed9i \u01b0\u1edbc. \u00f4 n g li\u1ec1n r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1 n\u00fai c\u0169, d\u1ef1ng c\u1edd kh\u1edfi ngh\u0129a, \u0111\u1ec1 l\u00ean b\u1ed1n ch\u1eef L\u01b0\u01a1nt) S\u01a1n t\u00e1 c\u1ecau\u1ed1c (qu\u00e2n gi\u00f2i \u1edd n\u00fai r\u1eebng l\u01a1 gi\u00fap n\u01b0\u1edbc), \u0111\u00ea \u0111\u1ed1i \u0111\u1ea7u v\u1edbi T\u00e2y S\u01a1n. K h i \u1ea5y, L\u01b0u th\u1ee7 dmh Long H \u1ed3 l\u00e0 T \u1ed1 n g Ph\u01b0\u1edbc H i\u1ec7p (?- 1776) \u0111ang \u0111\u00f3ng qu\u00e2n \u1edf V\u00e2n Phong (nay thu\u1ed9c Kh\u00e1nh H \u00f2 a ), khuy\u00ean \u00f4ng n\u00ean qui thu\u1eadn ch\u00faa Nguy\u1ec5n v\u00e0 \u00f4ng \u0111\u00e3 nghe theo. T h \u00e1 n g \u0129 n\u0103m f)in h D\u1eadu (1 7 7 7 ), f]u\u00e2n T \u00e2 y S\u01a1n v\u00e0o \u0111\u00e1nh G ia \u0110 \u1ecbn h , T\u1ed1 n g Ph\u00fac Hi\u1ec7p lui v\u1ec1 ti\u1ebfp c\u1ee9u, giao \u00f4ng gi\u1eef Ph\u00fa Y\u00ean, B\u00ecnh Thu\u1eadn. T \u00ecn h h \u00ecnh G ia \u0110 m h c\u00e0ng th\u00eam nguy kh\u1ed1n, \u00f4ng c\u00f9ng fO\u1ed7 T h \u00e0 n h N h\u00e2n \u0111em qu\u00e2n \u0111i kh\u00e1ng c\u1ef1, nh\u01b0ng do \u0111\u1ed1i ph\u01b0cmg qu\u00e1 m\u1ea1nh m\u00e0 L \u00fd T \u00e0 i v\u00e0 D \u1ed7 Th \u00e0n h Nh\u00e2n l\u1ea1i lu\u00f4n hi\u1ec1m kh\u00edch, C h \u00e2u V \u0103n T i\u1ebf p bu\u1ed9c ph\u1ea3i d\u1eabn h\u1ed9 h\u1ea1 v\u1ec1 l\u1ea1i n\u00fai T \u00e0 L\u01b0\u01a1ng f)\u00e0n h \u0111\u1ec3 T h \u00e1 i Th\u01b0\u1ee3ng v\u01b0\u01a1ng (Nguy\u1ec5n Ph\u00fac Th u \u1ea7n) v\u00e0 T\u00e2n C h \u00e1 n h v\u01b0\u01a1ng (N guy\u00ean Ph\u00fac D\u01b0\u01a1ng) b\u1ecb qu\u00e2n T \u00e2 y Sem ta iy","1 7 6 7i\/ s\u00e1ch \u2018 Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, con ngu\u00e0i' \u0111u\u1ed5i r\u1ed3i b\u1ecb b\u1eaft gi\u1ebft.*'\u2019 Sau cu\u1ed9c \u0111\u1ea1i b\u1ea1i \u1ea5y, trong d\u00f2ng t\u1ed9c ch\u00faa Nguy\u1ec5n ch\u1ec9 c\u00f2n m\u1ed7i m\u1ed9t ch\u00e0ng trai 17 tu\u1ed5i tcn N guy\u1ec5n \u00c1nh tr\u1ed1n tho\u00e1t, cho n\u00ean sau khi \u0110 \u1ed7 T h \u00e0 n h N h\u00e2n l\u1ea5y l\u1ea1i G ia \u0110 \u1ecbn h , Nguy\u1ec5n \u00c1nh \u0111\u01b0\u1ee3c t\u01b0\u1edbng s\u0129 m\u00f3c v\u1ec1 t\u00f4n l\u00e0m \u0110 \u1ea1i nguy\u00ean s\u00fay, N hi\u1ebfp c\u1ecau\u1ed1c ch \u00ednh r\u1ed3i x\u01b0ng v\u01b0ong t\u1ea1i S\u00e0i C \u00f4 n (S\u00e0i G \u00f2 n ) v\u00e0o n\u0103m C an h T \u00fd (1780). N\u0103m T\u00e2n S\u1eedu (1781), Ch\u00e2u V\u0103n T i\u1ebf p li\u00ean k\u1ebft v\u1edbi hai \u0111\u1ea1o qu\u00e2n kh\u00e1c \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh B\u00ecnh Khang. N h\u01b0ng \u0111..b qu\u00e2n c\u1ee7a Ch\u00e2u V \u0103n T i\u1ebf p ch\u01b0a k\u00e9o binh ra kh\u1ecfi h\u1eadu c\u1ee9 Ph\u00fa Y\u00ean \u0111\u00e3 b\u1ecb Tr\u1ea5n th\u00f9 n(Ji n\u00e0y l\u00e0 Nguy\u1ec5n V\u0103n L\u1ed9 c \u0111\u00e1nh cho tan t\u00e1c, khi\u1ebfn \u00f4ng l\u1ea1i ph\u1ea3i tr\u1ed1n v\u00e0o n\u00fai l \u00e0 L\u01b0ong. \u0110 \u1ea1o qu\u00e2n do l \u00f4 n T h \u1ea5 t D\u1ee5 t\u1eeb B\u00ecnh Th u \u1eadn ti\u1ebfn ra, b\u1ecb T r\u1ea5 n th\u1ee7 L\u00ea V\u0103n H \u01b0 ng \u0111em t\u01b0\u1ee3ng binh tr\u1ea5n \u00e1p l\u00e0m cho tan v\u1ee1. D \u1ea1o th\u1ee7y qu\u00e2n c\u1ee7a T \u1ed1 n g Ph\u01b0\u1edbc Thi\u00eam th\u00ec kh\u00f4ng th\u1ec3 xu\u1ea5t ph\u00e1t \u0111\u01b0\u1ee3c, v\u00ec qu\u00e2n \u0110\u00f4ng Son \u0111ang kh\u1edfi lo\u1ea1n \u00f2 C ia D \u1ecbn h , do ch\u1ee7 t\u01b0\u1edbng c\u1ee7a h\u1ecd l\u00e0 D \u1ed7 T h \u00e0 n h N h\u00e2n v\u1eeba b\u1ecb Nguy\u00ean Anh m\u01b0u h\u1ea1i (17 81). N h\u00e2n C(J h\u1ed9i n\u1ed9i b\u1ed9 nh\u00e0 N guy\u1ec5n \u0111ang r\u1ea1n n\u1ee9t, th\u00e1ng .8 n\u0103m Nh\u00e2m D\u1ea7n (1 7 8 2 ), N guy\u1ec5n H u\u1ec7 c\u00f9ng Nguy\u1ec5n N h\u1ea1c mang f|u\u00e2n th\u00f9y b\u1ed9 ti\u1ebfn v\u00e0o Nam. H ai b\u00ean \u0111\u1ee5ng \u0111\u1ed9 d\u1eef d\u1ed9i \u1ecf khu v\u1ef1c s\u00f4ng Ng\u00e3 B\u00e0y (Th\u1ea5t K \u1ef3 G iang) noi c\u1eeda C\u1ea7n G i\u1edd, C u \u1ed1 i c\u00f9ng, Nguy\u1ec5n Anh l\u1ea1i ph\u1ea3i b\u1ecf ch \u1ea1y ra \u0111\u1ea3o Ph\u00fa Q u \u1ed1 c, nay thu\u1ed9c Ki\u00ean Giang. M\u1ed9t l\u1ea7n n\u1eefa, \u0111\u1ea1o (\u1ecau\u00e2ii L\u01b0ong Son c\u00f9a Ch\u00e2u V\u0103n T i\u1ebf p v\u00e0o ti\u1ebfp c\u1ee9u. K h i \u1ea5y, Nguy\u1ec5n H u\u1ec7 v\u00e0 N guy\u1ec5n N h\u1ea1c \u0111\u00e3 r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1, n\u00ean qu\u00e2n L.\u01b0ong Son \u0111\u00e1nh du\u1ed5i \u0111\u01b0\u1ee3c t\u01b0\u1edbng T \u00e2 y Theo V\u01b0\u01a1ng H\u1ed3ng s\u1ec3n d\u1eabn l\u1ea1i l\u1eddi c\u1ee7a Tr\u01b0\u01a1ng V\u0129nh K\u00fd th\u00ec ch\u00faa Du\u1ec7 T\u1ecfng b\u1ecb T\u00e2y Son b\u1eaft t\u1ea1i v\u00f9ng Ba Th\u00e1c (thu\u1ed9c C\u00e0 Mau) v\u00e0 ch\u00faa M\u1ee5c V\u01b0\u01a1ng b\u1ecb b\u1eaft t\u1ea1i Ba V\u00e1c (thu\u1ecfc B\u1ebfn Tre, g\u1eb1n M\u1ecf C\u00e0y). C\u1ea3 hai \u0111\u1ec1u b\u1ecb h\u00e0nh quy\u1ebft g\u1ea7n Ch\u00f9a Kim Ch\u01b0\u01a1ng.","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7t Nam 177 S\u01a1n l\u00e0 \u0110 \u1ed7 N h\u00e0n T r\u1ead p , l\u1ea5y l\u1ea1i S\u00e0i C \u00f4 n . N h \u1edd \u0111\u1ea1i c\u00f4ng n\u00e0y, \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c phong N go\u1ea1i t\u1ea3 C h \u01b0 \u1edf ng d inh. T h \u00e1 n g 2 n\u0103m Q u \u00fd M \u00e3o (1783), Nguy\u1ec5n N h\u1ea1c l\u1ea1i sai Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7, Nguy\u1ec5n L\u1eef, L\u00ea V\u0103n H\u01b0ng, Tr\u01b0\u01a1ng V\u0103n \u0110a mang qu\u00e2n v\u00e0o Nam Ch\u00e2u V\u0103n Ti\u1ebf p d\u00f9ng h\u1ecfa c\u00f4ng nh\u01b0ng b\u1ecb tr\u1ecf gi\u00f3 ncn thua tr\u1eadn. Ch\u00faa Nguy\u1ec5n ph\u1ea3i ch\u1ea1y xu\u1ed1ng Ba G i\u1ed3 n g (\u0110 \u1ecbn h T \u01b0 \u1edd n g ), c\u00f2n C h \u00e2u V \u0103n T i\u1ebf p ph\u1ea3i men theo \u0111\u01b0\u1eddng n\u00fai qua Cao M i\u00ean r\u1ed3i qua Xi\u00eam c\u1ea7u vi\u1ec7n. N \u01b0\u1edbc Xi\u00eam l\u00fac b\u1ea5y gi\u1edd \u1ecf d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u vua C h\u1ea5t T r i \u0111\u01b0\u01a1ng l\u00fac th\u1ecbnh v\u01b0\u1ee3ng v\u00e0 \u0111ang nu\u00f4i tham v\u1ecdng nu\u1ed1t Cao M i\u00ean v\u00e0 G ia \u0110 \u1ecbn h \u0111\u00ea m\u00f2 r\u1ed9ng c\u00f5i b\u00f2. C h o n\u00ean khi nghe Ch\u00e2u V\u0103n T i\u1ebf p , m\u1ed9t b\u1ec1 t\u00f4i th\u00e2n t\u00edn c\u1ee7a ch\u00faa N guy\u1ec5n, \u0111\u1ebfn c\u1ea7u c\u1ee9u vua Xi\u00eam li\u1ec1n \u0111\u1ed3ng \u00fd. \u0110 \u01b0\u1ee3c h\u1ee9a h\u1eb9n, Ch\u00e2u V\u0103n Ti\u1ebfp g\u1eedi ngay m\u1eadt th\u01b0 b\u00e1o tin cho N guy\u1ec5n \u00c1 n h . Sau khi h\u1ed9i \u0111\u00e0m v\u1edbi t\u01b0\u1edbng Xi\u00eam t\u00ean l\u00e0 T h \u00e1 t X \u1ec9 \u0110 a t\u1ea1i C \u00e0 M au, v\u00e0o th\u00e1ng H ai n\u0103m G i\u00e1 p T h \u00ecn (1784), ch\u00faa Nguy\u1ec5n sang V\u1ecdng C \u00e1c h\u1ed9i ki\u1ebfn v\u1edbi vua Xi\u00eam . \u0110 \u01b0\u1ee3c ti\u1ebfp \u0111\u00e3i v\u00e0 gi\u00fap \u0111\u00f5, ch\u00faa N guy\u1ec5n t\u1ed5 ch\u1ee9c l\u1ea1i l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng g\u1ed3m c\u00e1c qu\u00e2n t\u01b0\u1edbng \u0111i theo v\u00e0 nh\u00f3m ng\u01b0\u1eddi V i\u1ec7t l\u01b0u vong t\u1ea1i Xi\u00eam , c\u1ea3 th\u1ea3y tr\u00ean d\u01b0\u1edbi ngh\u00ecn ng\u01b0\u1eddi, c\u1eed Ch\u00e2u V\u0103n T i\u1ebf p l\u00e0m B\u00ecnh T \u00e2 y \u0110 \u1ea1i \u0111\u00f4 \u0111\u1ed1c, M\u1ea1e T \u1eed Sanh (con M \u1ea1c T h i\u00ea n T \u1ee9 ) l\u00e0m Tham t\u01b0\u00f3ng, \u0111\u1ec3 d\u1eabn qu\u00e2n Xi\u00eam v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc \u0111\u00e1nh nhau v\u1edbi qu\u00e2n T \u00e2 y Son... T h \u00e1 n g 7 n\u0103m \u1ea5y vua Xi\u00eam La sai hai ng\u01b0\u1eddi ch\u00e1u, c\u0169ng ia hai vi\u00eap t\u01b0\u00f3ng cao c\u1ea5p l\u00e0 C h i\u00eau T \u0103 n g v\u00e0 C h i\u00ea u S\u01b0\u01a1ng, \u0111em 2 v\u1ea1n qu\u00e2n th\u1ee7y c\u00f9ng 300 chi\u1ebfn thuy\u1ec1n v\u01b0\u1ee3t v\u1ecbnh Xi\u00eam La, qua ng\u1ea3 K i\u00ean G iang, sang gi\u00fap. Ngo\u00e0i ra, c\u00f2n c\u00f3 \u0111\u1ea1o b\u1ed9 binh g\u1ed3m kho\u1ea3ng 3 v\u1ea1n qu\u00e2n, do c\u00e1c t\u01b0\u1edbng L\u1ee5c C\u00f4n, Sa U y\u1ec3n, C hi\u00eau T h \u00f9 y Bi\u1ec7n (m\u1ed9t c\u1ef1u th\u1ea7n Ch\u00e2n L\u1ea1p th\u00e2n Xi\u00eam ) ch\u1ec9 huy, b\u0103ng qua \u0111\u1ea5t C h \u00e2 n L\u1ea1p, r\u1ed3i tr\u00e0n v\u00e0o n\u01b0\u1edbc V i\u1ec7 t qua","1 78 7\u1ec9i s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1eaft n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' ng\u1ea3 An Giang. N g\u00e0y 13 th\u00e1ng 10 c\u00f9ng n\u0103m (t\u1ee9c 25 th\u00e1ng 11 n\u0103m 1784), Ch\u00e2u V\u00e0n Ti\u1ebfp gi\u00e1p chicn v\u1edbi qu\u00e2n l \u00e2 y S\u01a1n. Ng\u00f4 G i\u00e1p \u0110\u1eadu k\u1ec3: Chu V\u0103n Ti\u1ebfp d\u1ea9n th\u00fay hinh ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh c\u1ecau\u00f4n T\u00e3\u1ef5 S\u01a1n \u00f2 s\u00f4nc\u1eca A\u1ec9\u0103n\u1ef9 Th\u00edt (thu\u1ed9c \u0111\u1ecb\u01a1 ph\u1eadn Long H\u1ed3, n\u01a1\u1ef5 l\u1edd V\u0129nh Long\u00fd^^ Ch\u01b0\u1eddng c\u01a1 B\u00e0o (Ch\u01b0\u1eddng ti\u1ec1n B\u1eddo) r\u01a1 s\u1ee9c ch\u1ed1ng c\u1ef1. Chu V\u0103n Ti\u1ebfp nh\u1eddy l\u00ean thuy\u1ec1n d\u1ecbch, b\u1ecb gu\u1eddn T\u00e2y S\u01a1n d\u1eddm tr\u1ecdng th\u01b0\u01a1ng. Th\u1ebf To (Nguy\u1ec5n \u00c1nh) ph\u1eaft c\u1edd r\u01a1 l\u1ec7nh cho gu\u0103n d\u1edbnh g\u1ea5p v\u00e0o, ch\u00e9m d\u01b0\u1ee3c Ch\u01b0\u1eddng c\u01a1 B\u1eddo... Chu V\u1eddn Ti\u1ebfp kh\u00f4ng h\u01a1o l\u1edbu c\u0169ng gu\u01a1 d\u1eddi v\u00ec v\u1ebft th\u01b0\u01a1ng gu\u1edb n\u1eb7ng...\\\"\\\\ h\u01b0\u1edfng d\u01b0\u01a1ng 46 tu\u1ed5i. \u0110\u01b0\u1ee3c tin c\u1ea5p b\u00e1o, Nguy\u1ec5n Nh\u1ea1c sai Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 \u0111em \u0111\u1ea1i binh thuy\u1ec1n v\u00e0o \u1ee9ng c\u1ee9u. \u0110\u00e9m 19 r\u1ea1ng ng\u00e0y 20 th\u00e1ng 1 n\u0103m 1785 (ghi theoM\u1ea1c th\u1ecb gia ph\u00e1 c\u1ee7a V\u0169 Th\u00e8 Dinh), qu\u00e0n Xi\u00eam v\u00e0 qu\u1ea3n Nguy\u1ec1n b\u00e1t \u0111\u00e1u t\u1ea5n c\u00f2ng \u0111\u1ea1i b\u1ea3n doanh c\u1ee7a Nguy\u1ec5n Hu\u1ec7 \u1edd M\u1ef9 Tho. Nh\u01b0ng khi l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng h\u00f9ng h\u1eadu n\u00e0y l\u1ecdt v\u00e0o kho\u1ea3ng gi\u1eefa R\u1ea1ch G\u1eb1m v\u00e0 Xo\u00e0i M\u00fat, thi ch\u1ec9 trong v\u00f2ng ch\u01b0a \u0111\u1ea7y m\u1ed9t ng\u00e0y, to\u00e0n b\u1ed9 qu\u00e1n Xi\u00eam v\u00e0 qu\u1ea3n Nguy\u1ec1n \u0111\u1ec1u \u0111\u1ea1i b\u1ea1i, khi\u1ebfn Nguy\u1ec5n v\u01b0ong l\u1ea1i ph\u1ea3i sang n\u01b0ong nh\u1eddn\u01b0\u1edbc Xi\u00eam. S\u00f2ng M\u1ea3ng Th\u00edt \u1edfv\u1ebb ph\u00eda \u0110\u1ed1ng Nam. c\u00e1ch t\u1ec9nh l\u1ef5 V\u0129nh Long 20km, n\u1ed1i li\u1ec1n t\u1eeb s\u00f4ng Ti\u1ec1n qua s\u00f2ng H\u1eadu. \u0110\u00e1y l\u00e0 tuy\u1ebfn giao th\u00f2ng \u0111\u01b0\u00f2ng th\u1ee7y c\u1ea5p qu\u1ed1c gia n\u00f2i li\u1ec1n t\u1eeb c\u00e1c tinh mi\u00e9n T\u00e1y v\u1ebb Th\u00e0nh ph\u00f4 H\u1ed3 Chi Minh. V\u1ec1 t\u00ean g\u1ecdi, c\u00f3 kh\u00e1 nhi\u1ec1u ng\u01b0\u00f2i cho r\u0103ng M\u0103ng Th\u00edt xu\u00e1t ph\u00e1t t\u1eeb ch\u1eef B\u0103ng-brit (c\u00f3 ngh\u0129a l\u00e0 lung b\u00f3ng s\u00fang) do h\u1ed3i x\u01b0a n\u01b0\u1edbc s\u00f4ng ch\u01b0a ch\u00e1y m\u1ea1nh, hai b\u00e9n b\u1edd s\u00f4ng m\u1ecdc nhi\u1ec1u sen. b\u00f2ng s\u00fang. (Theo vvebsite UBND t\u1ec9nh V\u0129nh Long), ''' Theo Ho\u00e0ng V7\u00e9( himg long c\/i\u00ed \u00edNxb V\u0103n h\u1ecdc, 1993, tr. 119). Hu\u1ef3nh Minh cho bi\u1ebft trong luc xem x\u00e9t c\u00e1c chi\u1ebfn thuy\u1ec1n \u0111o\u1ea1t \u0111\u01b0\u1ee3c, Chu V\u0103n Ti\u1ebfp b\u1ecb t\u01b0\u1edbng T\u00e0y Son l\u00e0 Ch\u01b0\u1eddng ti\u1ec1n B\u00e1o n\u00fap d\u01b0\u1edbi thuy\u1ec1n \u0111\u00e2m l\u00e9n. Nh\u01b0ng ngay sau \u0111\u00f3, \u00f4ng c\u0169ng \u0111\u00e3 k\u1ecbp r\u00fat g\u01b0om ch\u00e9m ch\u1ebft vi\u00ean t\u01b0\u1edbng n\u00e0y (s\u00e1ch ghi \u1edd m\u1ee5c t\u00e0i li\u1ec7u, tr. 110). Theo L\u01b0ong V\u0103n L\u1ef1u v\u00e0 Di\u00ean H\u01b0ong thi Chu V\u0103n Ti\u1ebfp gi\u00e1p chi\u00ean v\u1edbi Ch\u01b0\u1eddng B\u1ea3o, r\u1ed3i nh\u1ea3y qua thuy\u1ec1n T\u00e2y Son, b\u1ecb ph\u00f2 m\u00e2 Tr\u01b0ong V\u00e0n \u0110a \u0111\u00e2m ch\u1ebft (s\u00e1ch ghi \u1edf m\u1ee5c t\u00e0i li\u1ec7u, tr. 149 v\u00e0 58). Trang vveb bao Binh \u0110\u1ecbnh k\u1ec3:C\/\u1ec9\u00e1u V\u00e3n Ti\u1ebfp","r Nh\u0169ng danh tu\u00f4ng trong hch s\u1ee9 Vi\u1ec7t Nam 179 \u0110 \u01b0 \u1ee3 c t\u00f4n th\u00f2 Nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c tin, Nguy\u1ec5n \u00c1nh t\u1ecf l\u1eddi th\u01b0\u01a1ng ticc: Troit\u1ef9 v\u00f2ni\u1eca m\u01b0\u1eddi n\u0103m l\u1ea1i \u0111\u00e2y, Ti\u1ebfp v\u1edbi ta c\u00f9n\u00edj chu\u00ec\u00ec\u00ed) ho\u1ea1n n\u1ea1n. Nay 0i\u0169a \u0111\u01b0\u00f2n\u1ef9 Ti\u1ebfp h\u00f2 ta m\u00e0 \u0111i, ch\u01b0a bi\u1ebft ai c\u00f3 th\u00ea thay ta nam \u1ecaji\u1eef vi\u1ec7c \u00ed\/U\u00ed\u1ec9ll?... Ch\u00faa Nguvcn d\u1ea1y l\u1ea5y v\u00e1n thuy\u1ec1n gh\u00e9p th\u00e0nh h\u00f2m, d\u00f9ng nhung ph\u1ee5c kh\u00e2m li\u1ec7m, l\u1ed3i cho ch\u00f4n t\u1ea1m t\u1ea1i l\u00e0ng An H \u1ed9i, c \u1ed3 n C \u00e1i Nhum (l am Ihnh, V \u0129n h Long), v\u1ec1 sau, th\u00e2u ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c G ia \u0110 \u1ecbn h , Ng\u01b0ycn \u00c1nh cho c\u1ea3i t\u00e1ng t\u1ea1i x\u00e3 H \u1eafc L\u0103ng, huy\u1ec7n Ph\u01b0\u1edbc An, thu\u1ed9c dmh 1 r\u1ea5n hi\u00ean (nay thu\u1ed9c t\u1ec9nh B\u00e0 R\u1ecba - V\u0169ng T\u00e0u). N\u0103m 1802, N guy\u1ec5n \u00c1nh l\u00ean ng\u00f4i vua l\u1ea5y ni\u00ean hi\u1ec7u l\u00e0 G ia Lon g , truy phong \u00f4ng l\u00e0 T \u1ea3 qu\u00e2n \u0110 \u00f4 \u0111\u1ed1c, t\u01b0\u1edbc Q u\u1eadn c\u00f4ng v\u00e0 cho l\u1eadp d\u1ec1n th\u00f2 \u1ecf H \u1eafc L\u00e0ng (nay thu\u1ed9c x\u00e3 Tam Ph\u01b0\u1edbc, th\u1ecb tr\u1ea5n Long \u0110 \u1ea5 t, t\u1ec9nh B\u00e0 Rja-V \u0169ng T \u00e0 u ). N\u0103m G i\u00e1p l \u00fd (1804), Ch\u00e2u V\u0103n T i\u1ebfp \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00f2 noi \u0111\u1ec1n Lli\u1ec3n Trung (S\u00e0i G \u00f2 n ). \u0110\u1ebfn n\u0103m G ia I.ong th\u1ee9 6 (1807), x\u00e9t c\u00f4ng lao c\u00e1c bc t\u00f4i c\u1ecaua V \u1ecd n g C \u00e1 c (Xi\u00eam La), \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c li\u1ec7t h\u00e0ng \u0110\u1ec7 nh\u1ea5t \u1eaf\u1eb1nc\u1eca khai (\u1ecau\u1ed1c c\u00f4n\u1ef9 th\u1ea7n v\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00f2 t\u1ea1i 1 rung H irng C\u00f4ng Th\u1ea7n mi\u1ebfu (H u \u1ebf). \u0110 \u1ebfn n\u0103m vua M in h M \u1ea1ng th\u1ee9 12 (18.81), \u00f4ng d\u01b0\u1ee3c truy c\u00ecta tr\u00f4ng th\u00e1y Tr\u01b0\u01a1ng V\u0103n \u0110a v\u1ed9i h\u00f4 qu\u00e1n s\u0129 l\u01b0\u1edbt thuy\u1ec1n \u0111\u1ebfn mong b\u1ea5t s\u1ed1ng \u0111\u00e9 l\u1eadp c\u00f3ng \u0111\u1ea7u. H a i c\u00e2y \u0111\u1ea1i \u0111ao tung ho\u00e0nh tr\u00e9n s\u00f3ng n\u01b0\u1edbc. Tr\u01b0\u01a1ng c\u00f4ng \u0111\u00e0 ch\u00e9m bay \u0111\u1ea9u Ch\u00e1u V\u0103n Ti\u1ebfp. Qu\u00e1n h\u1ecd Ch\u00e1u m\u1ea5t ch\u00fa, v\u1ee1 ch\u1ea1y tan t\u00e1c v\u1ec1 v\u00f9ng Tr\u00e0 C\u00fa. \u1edf m\u1ed9t trang web kh\u00e1c.-Qu\u00e0n (nh\u00e0 N guy\u1ec1n) \u0111ong \u1edb A n Xuy\u00e9n \u0110\u1ea1o (C\u00e0 M a u ) b\u1ecb c\u00f4 th \u1ebf c\u0169ng r\u00fa t v\u1ec1 T r\u00e0 O n... N h\u01b0ng \u0111\u00e9n Man Thi\u1ebfc (M\u0103ng Th\u00edt) thu\u1ed9c V\u0129nh Long thi g\u1eb7p \u0111\u1ea1o qu\u00e1n c\u00faa Tr\u01b0\u01a1ng V\u0103n \u0110a t\u1eeb S a \u0110\u00e9c k\u00e9o xu\u1ed1ng \u0111\u00e1nh k\u1ecbch li\u1ec7t. Ch\u00e1u V\u00e3n Ti\u1ebfp b\u1ecb Tr\u01b0\u01a1ng V\u0103n \u0110a ch\u00e9m ch\u1ebft. \u2019 Theo Ng\u00f5 Gi\u00e1p \u0110 \u1eada, H o\u00e0ng Vi\u1ec7t long h\u01b0ng ch \u00ed, Nxb V \u0103n h\u1ecdc, 1993, tr.l20.","180 T\u00fa s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5! n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' phong t\u01b0\u1edbc L\u00e2m Thao Qu\u1eadn c\u00f4\u0129\u0129\u1ef9. N\u0103m T \u1ef1 \u0110 \u1ee9 c th\u1ee9 ha (1 8 5 0 ), nh\u00e0 vua ch o x\u00e2y d\u1ef1ng l\u1ea1i \u0111\u1ec1n \u1ecf H \u1eafc L\u0103ng, v\u00ec \u0111\u00e3 b\u1ecb chi\u1ebfn tranh t\u00e0n ph\u00e1 n\u1eb7ng (ch \u1ec9 c\u00f2n tr\u01a1 l\u1ea1i n\u1ec1n \u0111\u1ea5t v\u00e0 m\u00f3ng \u0111\u00e1, hi\u1ec7n \u1ecf ph\u00eda tr\u01b0\u1edbc ch\u00f9a B\u1eedu Q uang). N h\u01b0ng n\u0103m sau (1 8 5 1 ), m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c kh\u1edfi c\u00f4ng \u1edf n\u01a1i m\u00f3i, c\u00e1ch n\u01a1i c\u0169 kho\u1ea3ng 5()0m. N\u0103m 1920, \u0111\u1ed3n th\u1edd l\u1ea1i \u0111\u1ed5 n\u00e1t. M \u00e3i \u0111\u1ebfn th\u1eddi Lam crc l\u00e0m t\u1ec9nh tr\u01b0\u1edfng B\u00e0 R\u1ecba, nh\u00e2n d\u00e2n trong t\u1ec9nh t\u1ef1 t\u1ed5 ch\u1ee9c quy\u00ean g\u00f3p v\u00e0 t\u00e1i thi\u1ebft d\u1ec1n v\u1edbi qui m\u00f4 l\u1edbn. I h c o So tay h\u00e0nh h\u01b0\u01a1nt\u1eca \u1eaf\u1ea5t ph\u01b0\u01a1ni) Nam, d\u01b0\u1edbi th\u1eddi l\u2019 h\u00e1p thu\u1ed9c, c\u00e1c \u0111\u1ec1n th\u1edd c\u00f4ng th\u1ea7n tri\u1ec1u Nguy\u1ec5n \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3i danh th\u00e0nh \u0111\u00ecnh l\u00e0ng; c\u0169ng ch\u00ednh v\u00ec th\u1ebf \u0111\u1ec1n th\u1edd \u00f4ng ri\u1ebfp tr\u1ecf th\u00e0nh \u0111\u00ecnh H \u1eafc L\u0103ng. H i\u1ec7n n\u01a1i \u0111\u00ecnh v\u1eabn th\u1edd chi\u1ebfc ngai do G ia Long ban th\u01b0\u1edfng, khu\u00f4n bi\u1ebfn c\u00f3 kh\u1eafc b\u1ed1n ch\u1eef th\u1ebfp v\u00e0ng: L\u00ecm Thao Qu\u1eadn C\u00f4n\u1ef9 c\u00f9ng nhi\u1ec1u s\u1eafc phong c\u1ee7a c\u00e1c vua Nguy\u1ec5n. N\u0103m l \u1ef1 \u0110 \u1ee9 c th\u1ee9 8 (1 8 5 5 ), Kh \u00e2m m\u1ea1ng \u0111\u1ea1i th\u1ea7n Nguy\u1ec5n T ri Ph\u01b0\u01a1ng \u0111i kinh l\u01b0\u1ee3c Nam K \u1ef3 c\u1ed5 \u0111\u1ebfn vi\u1ebfng \u0111\u1ec1n Ch\u00e2u Qu\u1eadn C\u00f4ng \u1edd M\u0103ng T h \u00edt (nay thu\u1ed9c x\u00e3 T\u00e2n Long H \u1ed9 i, huy\u1ec7n M\u0103ng T h \u00edt) v\u00e0 c\u00f3 l\u00e0m th\u01a1 \u0111i\u1ebfu, hi\u1ec7n van c\u00f2n l\u01b0u gi\u1eef \u1ecf \u0111\u1ec1n th\u1edd. Ch\u00e2u V\u0103n T i\u1ebfp m\u1ea5t kh\u00f4ng c\u00f3 con trai, ch\u00e1u ngo\u1ea1i l\u00e0 Nguycn V\u00e0n L(\u00f3a, con c\u1ee7a Ch\u00e2u T h \u1ecb \u0110\u1eadu, nh\u1eadn ph\u1ea7n ph\u1ee5ng t\u1ef1. Theo S\u1ed1 tay h\u00e0nh h\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ea5t ph\u01b0\u01a1ng N am , Hu\u1ef3nh Ng\u1ecdc Tr\u00e0ng ch\u1ee7 bi\u00ean, Nxb Tp.HCM, 2002, tr. 170-171.","Nh\u00f9ng danh tu\u00f9ng trang l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam 181 PH\u00d2 M\u00c3 QU\u1eacN C\u00d4NG v \u1ecf T\u00c1NH Danh t\u01b0\u1edbng \u0111\u1eddi C ia Long, qu\u00ea huy\u1ec7n Ph\u01b0\u1edbc An, l\u1ec9nh Bi\u00ean Ho\u00e0 nay thu\u1ed9c t\u1ec9nh \u0110 \u1ed3 ng N ai, sau d\u1eddi v\u1ec1 huy\u1ec7n B\u00ecnh D\u01b0ong, t\u1ec9nh Gia D inh, nay thu\u1ed9c Th\u00e0nh ph\u1ed1 H \u1ed3 C h \u00ed M inh. Sau khi anh \u00f4ng l\u00e0 V \u00f5 N h\u00e0n b\u1ecb h\u1ea1i v\u00ec v\u1ee5 binh \u0110 \u00f4 ng S\u01a1n b\u00e1o th\u00f9 cho D \u1ed7 T h \u00e0n h N h\u00e2n, \u00f4ng b\u00f2 tr\u1ed1n. \u0110 \u1ebfn n\u0103m 1785, T \u00e2 y S\u01a1n v\u00e0o G ia \u0110 \u1ecbn h , N guy\u1ec5n \u00c1 n h ch \u1ea1y ra Ph\u00fa Q u \u1ed1 c, \u00f4ng l\u1ea1i ra m\u1eb7t d\u1ea5y binh \u1ecf \u00ed\u2019 h\u00f9 V i\u00ea n (V \u01b0 \u1edd n T r\u1ea7 u t\u1ee9c v\u00f9ng H \u00f3 c M \u00f2n, B\u00e0 \u0110 i\u1ec3 m ), sau d\u1eddi xu\u1ed1ng \u0110 \u1ecbn h T\u01b0 \u1edd ng , gi\u1eef g\u00f2 K h \u1ed5 n g T\u01b0 \u1edb c (t\u1ee9c G \u00f2 C\u00f4 ng ), \u00f4 n g t\u1ef1 x\u01b0ng T\u1ed5 n g nhung, chia binh l\u00e0m 5 d\u1ea1o g\u1ecdi l\u00e0 \u0111\u1ea1o \\\"K i\u1ebf n H o\u00e0\\\" (V\u0129 C \u00f2 C \u00f4 n g x\u01b0a thu\u1ed9c huy\u1ec7n K i\u1ebf n H \u00f2a, sau \u0111\u1ed5i l\u00e0 T \u00e2 n H \u00f2 a ). T \u00e2 y S\u01a1n N guy\u1ec5n N h \u1ea1c sai t\u01b0\u1edbng l\u00e0 N g \u1ee5 y N guy\u00ean, \u0111\u00e1nh C \u00f2 C \u00f4 n g , \u00f4ng gi\u1ebft ch\u1ebft N g \u1ee5 y N guy\u00ean, oai danh l\u1eebng l\u1eaby t\u1eeb d\u1ea5y, \u0111\u01b0\u1ee3c x\u01b0ng t\u1ee5ng l\u00e0 m\u1ed9t trong \\\"G ia D \u1ecbn h tam h\u00f9ng\\\" (\u0110 \u00f4 Thanh Nh\u00e2n, Ch\u00e2u V\u0103n Ti\u1ebfp, V\u00f5 T\u00e1nh). N\u0103m D in h M \u00f9i (1787), Nguy\u1ec5n \u00c1nh sai Nguy\u1ec5n p)\u1ee9c Xuy\u00ean, Ti\u01b0 \u01a1 n g Ph\u00fac G i\u00e1o tri\u1ec7u th\u1ec9nh \u00f4ng. N\u0103m sau (1788), \u00f4ng \u0111cm \u0111\u1ea1o qu\u00e2n b\u1ea3n b\u1ed9 v\u00e0 c\u00e1c thu\u1ed9c h\u1ea1 V \u00f5 V\u00e0n L\u01b0\u01a1ng, Tr\u1ea7n V\u0103n T \u00edn , M \u1eb7c V\u0103n T \u00f4 , Nguy\u1ec5n V \u0103n H i\u1ebfu theo Nguy\u1ec5n Anh t\u1ea1i H \u1ed3 i O a (N\u01b0\u1edbc Xo \u00e1y - Sa \u0110 \u00e9 c), \u0111\u01b0\u1ee3c phong l\u00e0m Kh\u00e2m sai T\u1ed5 n g nhung, dinh T i\u1ec1 n phong; sau \u0111\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00faa Nguy\u1ec5n g\u1ea3 em cho l\u00e0 Ng\u1ecdc D\u1ee5 C \u00f4 n g ch\u00faa. D o nhi\u1ec1u c\u00f4ng tr\u1eadn, n\u0103m \u1ea2t M\u00e3o (1795), \u00f4ng th\u0103ng Kh\u00e2m sai Ch\u01b0\u1edfng h\u1eadu qu\u00e2n,- B\u00ecnh T \u00e2 y tham th\u1eb7ng \u0110\u1ea1i t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n, t\u01b0\u1edbc Qu\u1eadn c\u00f4ng. N\u0103m Canh Tu\u1ea5t (1790), V \u00f5 T\u00e1nh c\u00f9ng Nguy\u1ec5n V\u0103n T h \u00e0 n h , L\u00ea V \u0103n T h \u00e0 n h , L\u00ea V \u0103n C \u00e2u \u0111\u01b0\u1ee3c N guy\u1ec5n \u00c1 nh sai dem th\u1ee7y l\u1ee5c \u00ed\u1ecaLi\u00e2n ra \u0111\u00e1nh T \u00e2 y S\u01a1n \u1edf B\u00ecnh T h u \u1ead n . Sau ba","182 T\u1ee7 s\u1eberh 'Vi\u1ec7t Nam ~\u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc con ng\u01b0\u1eddi' th\u00e1ng giao tranh kh\u00f4ng th\u1eafng n\u1ed5i ph\u1ea3i r\u00fat v\u1ec1 Cjia O \u1ecbn h . Ih \u1ea5 n g s n\u0103m Q u \u00ed S\u1eedu (1793), N guycn Anh c\u00f9ng V \u00f5 T \u00e1 n li v\u00e0 N guycn V\u0103n Tr\u01b0cmg \u0111cm th\u1ee7y h\u0129nh h\u1ed9i c\u00f9ng T \u00f4 n 2 n\u1ea5t H \u1ed9 i, N guycn V\u00e0n T h \u00e0 n h , N guycn H u \u1ef3n h \u0110 \u1ee9 c \u0111em b\u1ed9 binh \u0111\u00e1nli l\u1ec9\u00ecnh Thu\u1eadn. T h \u1ee7 y hmh ti\u1ebfn chi\u1ebfm \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00e0nh D i\u00e8n K h \u00e1 n h . H\u00ecnh T hu\u00e2n m\u1ea5t theo. K \u1ebf ti\u1ebfp d\u1ebfn l\u2019 h\u00fa Y \u00ea n . T \u1ea1 i H\u00ecnh O \u1ecbn h , th\u1ee7y qu\u00e2n Nguy\u1ec5n Anh v\u00e0o c\u1eeda 1h\u1ecb N \u1ea1i. V \u00f5 1\u00e1nli \u0111em bmli l\u00e8n \u0111i h\u1ed9i v\u00f3i to\u00e1n (\u1ecau\u00e2n T \u00f4 n Th \u1ea5 t H \u1ed9 i, Nguy\u1ec1n V\u00e0n T h\u00e0nh \u0111\u00e1nh t\u1eadp h\u1eadu. T h \u00e0 n h Q u y N h\u01a1n b\u1ecb bao v\u00e2y. Vua T h\u00e1i \u0110 \u1ee9c c\u1ea7u vi\u1ec7n l\u2019 h\u00fa Xu\u00e2n. Nguy\u00ean Anh th\u00e2y vi\u1ec7n binh h\u00f9ng h\u1eadu n\u00ean r\u00fat \u0111\u1ea1i bmh v\u1ec1 D i\u00ean K h \u00e1 n h . T h \u00e1 n g 3 n\u0103m K \u1ef7 M \u00f9i (1 7 9 9 ), Nguy\u00eam Anh l\u1ea1i c\u1eed \u0111\u1ea1i binh ra \u0111\u00e1nh Q u y N h(Jn, v\u00e0o c\u1eeba T h | N \u1ea1i, sai V \u00f5 T \u00e1 n h v\u00e0 Nguy\u1ec5n H u \u1ef3n h lO\u1ee9c \u0111em qu\u00e2n l\u00ean b\u1ed9 \u0111\u00f3ng \u1edd n\u00fai H \u00e0m Long thu\u1ed9c T uy Ph\u01b0\u1edbc. H \u00e0m Long l\u00e0 m\u1ed9t \u0111\u1ed9c s\u01a1n tuy th\u1ea5p b\u00e9 nhirng l\u1ea1i c\u1edb th\u1ec3 d\u1ee5ng binh. T \u1ea1 i \u0111\u00e2y, V \u1ee1 T \u00e1 n h d\u00e3 d\u00e1nh th\u1eafng \u0111\u01b0\u1ee3c V \u00f5 t\u01b0\u1edbng T \u00e2 y S\u01a1n l\u00e0 V \u00f5 D in h T \u00fa . f)\u1ea7u th\u00e1ng 5 n\u0103m K \u1ef7 M \u00f9i (1799), Nguy\u1ec5n \u00c1nh k\u00e9o qu\u00e2n l\u00ean v\u00e2y th\u00e0nh Q u y N h\u01a1n, o IT\u00e0m Long, V \u00f5 T\u00e1 n h v\u00e0 Nguy\u1ec5n H u\u1ef3nh D \u1ee9c k\u00e9o binh \u0111\u00e1nh \u0111\u1ed3n Tr\u1ea5p X\u00e1 \u1ecf Qu\u00e1n C h \u1eb9 t T\u01b0\u1edbng gi\u1eef \u0111\u1ed3n l\u00e0 Tr\u01b0\u01a1ng T \u1ea5 n T \u00fa y ch\u1ed1ng c\u1ef1 kh\u00f4ng n\u1ed5i, b\u1ecf d\u1ed3n ch\u1ea1y v\u1ec1 Q u y Nh\u01a1n. Qu\u00e2n V \u00f5 T\u00e1n h k\u00e9\u01a1 \u0111\u00e1nh ti\u1ebfp \u0111\u1ed3n th\u00e1p T n T h i\u1ec7 n t\u1ee5c g\u1ecdi l\u00e0 th\u00e1p H\u00e1nh \u00edt. T\u01b0 \u00f3 n g gi\u1eef \u0111\u1ed3n l\u00e0 L\u00ea V \u0103n T h i\u1ec7 t b\u1ecb tr\u00fang \u0111\u1ea1n ch\u1ebft tr\u00ean b\u00e0nh vo i. V \u00f5 T\u00e1 n h th\u1eeba th\u1eafng k\u00e9o ra N g\u1ea1c D\u1ea7m t\u1ee5c qyi l\u00e0 H\u00e0u s\u1ea5u \u1edf th\u1ed1n T h ie t T r\u1ee5 thu\u1ed9c An N h\u01a1n. T r\u00ea n niu ph\u00eda D \u00f4ng c\u00f9a b\u1ea7u c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 K im \u00cdT\u1ed3ng, c\u00f3 b\u1ea3y \u0111\u1ed3n l\u00ednh C 4 f\u00ech b\u1ea3o v\u1ec7 cho m\u1eb7t sau th\u00e0nh Q u y N h\u01a1 n. H\u00e0y d\u1ed3n n\u00e0y r\u1ea5t kif-n C\u00f4 c:\u00f3 th\u1ebf n\u00fai th\u1ebf s\u00f4ng che ch\u1edf Q u\u00e2n V \u00f5 T \u00e1 n h t\u1ea5n cc')ng l\u1ebdn th\u00e0nh nhieu d\u01a1l nh\u01b0ng tr\u00e0o","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edfng trong l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam 183 l\u00ean \u0111\u1ee3t n\u00e0o \u0111cu b\u1ecb \u0111\u00e1nh lui xu\u1ed1ng \u0111\u1ee3t n\u1ea5y. C u \u1ed1 i c\u00f9ng ph\u1ea3i \u0111\u1ecfng d\u01b0\u1edbi ch\u00e2n n\u00fai ph\u00eda T \u00e2 y B\u00e0u. 1 rong khi \u0111\u00f3, Nguy\u1ec5n Anh \u0111\u00e1nh th\u00e0nh Q u y N hon m\u1ea5y ng\u00e0y li\u1ec1n m\u00e0 v\u1eabn kh\u00f4ng lay chuy\u1ebfn. L\u00ea V\u0103n T h \u00e0n h \u0111\u00f3ng c\u1eeda c\u1ea7m c\u1ef1 ch\u1edd vi\u1ec7n binh, song Tr\u1ea7n Quang D i\u1ec7u v\u00e0 V \u00f5 V\u0103n D\u0169ng b\u1ecb ch\u1eb7n l\u1ea1i t\u1ea1i T h \u1ea1 ch T\u00e2n Qu\u1ea3ng Ng\u00e3i. Lc V \u0103n \u0129h \u00e0 n h \u0111\u1ee3i kh\u00f4ng th\u1ea5y vi\u1ec7n binh, trong th\u00e0nh l\u1ea1i h\u1ebft I\u01b0ong th\u1ef1c \u0111\u00e0nh ph\u1ea3i m\u1ecf c\u1eeda c\u1ed5ng th\u00e0nh ra h\u00e0ng, Nguy\u1ec5n A nh nh\u1eadp th\u00e0nh, sai chcm h\u1ebft c\u00e1c t\u01b0\u1edbng s\u0129 T \u00e2 y Son v\u00e0 \u0111\u1ed5i t\u00ean th\u00e0nh Q u y Nh(Jn ra th\u00e0nh B\u00ecnh \u0110 \u1ecbn h . N guy\u1ec5n Q uang H u y nghe tin th\u00e0nh Q u y N hon th\u1ea5t th\u00f9, k\u00e9o binh t\u1eeb Ph\u00fa Y\u00ean ra \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm l\u1ea1i, song th\u1ea5t b\u1ea1i. T u y nhi\u00ean, \u00f4ng c\u0169ng b\u1eafn N guy\u1ec5n \u00c1 n h tr\u1ecdng th\u01b0ong n\u00ean ph\u1ea3i tr\u1edf v\u1ec1 G ia \u0110 \u1ecbn h v\u00e0 giao V \u00f5 T \u00e1 n h c\u00f9ng Ng\u00f4 T\u00f9ng Ch\u00e2u \u1edf l\u1ea1i gi\u1eef th\u00e0nh. Th\u00e1ng gi\u00eang n\u0103m C anh Th\u00e2n (1800), Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u h\u1ecdp c\u00f9ng V \u00f5 V\u0103n D\u0169ng ti\u1ebfn v\u00e0o Q u y N hon. V \u00f5 T\u00e1n h \u0111em qu\u00e2n ra \u0111\u00e1nh nh\u01b0ng \u0111\u1ea1i b\u1ea1i ph\u1ea3i v\u00e0o th\u00e0nh c\u1ed1 th\u00f9, nh\u1edd t\u00ean \u0111\u1ea1n \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 n\u00ean gi\u1eef \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00e0nh. Tr\u1ea7n Q uang Di\u1ec7u m\u1ed9t m\u1eb7t cho \u0111\u1eafp tr\u01b0\u1eddng l\u0169y bao v\u00e2y, m\u1ed9t m\u1eb7t cho V \u00f5 V\u0103n D\u0169ng \u0111\u00f3ng th\u1ee7y qu\u00e2n ch\u1eb7n m\u1eb7t bi\u1ec3n. T h \u00e1 n g \u0129 c\u00f9ng n\u0103m, Nguy\u1ec5n \u00c1nh k\u00e9o th \u1ee7 y b\u1ed9 binh ra c\u1ee9u vi\u1ec7n. C \u1ea3 hai \u0111\u1ec1u b\u1ecb C\u1ecau\u00e2n T \u00e0 y S(Jn ch\u1eb7n \u0111\u00e1nh kh\u00f4ng ti\u1ebfp c\u1ee9u nhau \u0111\u01b0\u1ef1c, \u0111\u00e0nh ph\u1ea3i \u0111\u00f3ng qu\u00e2n t\u1ea1i ch \u1ed7 , t\u1edbi th\u00e1ng 1 ' \u0111\u1ed3ng r\u00fat qu\u00e2n v\u1ec1 G ia \u0110 \u1ecbn h . T h \u00e1 n g gi\u00eang n\u0103m \\\"^\u00e2n D\u1eadu (1 8 0 1 ), lai ra qu.-n v\u00e0 \u0111\u00e1r'h th\u1eafng \u1edf gi\u01b0a bi\u1ec3n T h \u1ecb N \u1ea1i song v\u1eabn kh\u00f4 \u25a0g gi\u1ea3i c\u1ee9u \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00e0nh B\u00ecnh \u0110 \u1ecbn h . V \u00f5 T\u00e1nh tuy g\u1ea7n c\u1ea1n \u0111\u1ea1n d\u01b0\u1ee3c c\u00f9ng lu\u01a1ng th\u1ef1c song v\u1eabn c\u1ed1 th\u1ee7 v\u00e0 sai n\u1eef t\u01b0\u1edbng t\u00e2m pli\u00fac l\u00e0 Nquycn Fhj H \u00e0o mang' m\u1eadt th\u01b0 g\u1eb7p \u0129dguycr, \u00c1nh, khuy\u00ean n\u00ean b\u1ecf th\u00e0nh' B\u00ecnh \u0110 \u1ecbn h m\u00e0 d\u00e1nh chi\u1ebfm l\u1ea5v Ph\u00fa Xu\u00e2n, v\u00ec l\u1ef1c l\u01b0ong ch\u00f9 l\u1ef1c c\u1ee7a T \u00e2 y S\u01a1n \u0111\u00e3","184 Ti\/ s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, con ngu\u00e0i' d\u1ed3n h\u1ebft v\u00e0o B\u00ecnh \u0110 \u1ecbn h , n\u00ean F^h\u00fa Xu\u00e2n l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3nt' r\u1ea5t y\u1ebfu. Nguy\u1ec5n \u00c1nh k\u00e9o \u0111\u1ea1i qu\u00e2n ra \u0111\u00e1nh Ph\u00fa Xu\u00e2n Qu\u00e2n nh\u00e0 Nguy\u1ec5n c\u00f2n l\u1ea1i do Nguy\u1ec5n V\u00e0n T h \u00e0n h v\u00e0 Nguy\u1ec5n H u\u1ef3nh \u0110\u1ee9c h\u1ee3p l\u1ea1i, b\u1ecb qu\u00e2n T \u00e2 y S\u01a1n \u0111\u00e1nh b\u1eadt ra kh\u1ecfi \u0111\u1ea5t Q u y N h\u01a1n. Tr\u1ea7n Quang Di\u1ec7u \u0111\u1ed1c qu\u00e2n \u0111\u00e1nh th\u00e0nh th\u00eam k\u1ecbch li\u1ec7t. Q u\u00e2n m\u1ec7t m\u1ecfi, t\u00ean \u0111\u1ea1n c\u1ea1n, l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c kh\u00f4ng c\u00f2n, V \u00f5 T \u00e1 n h li\u1ec7u kh\u00f4ng th\u1ec3 tr\u00ec th\u1ee7 \u0111\u01b0\u1ee3c n\u1eefa b\u00e8n vi\u1ebft th\u01b0 ra cho T r\u1ea7 n Q uang D i\u1ec7u y\u00eau c\u1ea7u l\u00fac v\u00e0o th\u00e0nh \u0111\u1eebng s\u00e1t h\u1ea1i qu\u00e2n d\u00e2n v\u00f4 t\u1ed9i, \u0111o\u1ea1n m\u1eddi Ng\u00f4 T\u00f9 n g Ch\u00e2u \u0111\u1ebfn n\u00f3i; - T h \u00e0 n h th\u1ebf n\u00e0o c\u0169ng m\u1ea5t, t\u00f4i l\u00e0 t\u01b0\u1edbng v\u00f5 ph\u1ea3i ch\u1ebft theo th\u00e0nh, nh\u01b0ng kh\u00f4ng mu\u1ed1n cho \u0111 \u1ecbch th\u1ea5y m\u1eb7t. C \u00f2 n ng\u00e0i l\u00e0 quan v\u0103n h\u00e3y c\u1ed1 b\u1ea3o tr\u1ecdng. Ng\u00f4 T\u00f9ng Ch\u00e2u \u0111\u00e1p: - V \u00f5 c\u00f3 trung can l\u1ebd \u0111\u00e2u v\u0103n l\u1ea1i kh\u00f4ng ngh\u0129a kh\u00ed? T \u00f4 i xin v\u00f4 ph\u00e9p \u0111i tr\u01b0\u1edbc ng\u00e0i. \u0110o\u1ea1n v\u1ec1 dinh u\u1ed1ng thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c. Ng\u00f4 T\u00f9ng Ch\u00e2u ng\u01b0\u1eddi th\u00f4n Th \u00e1i Thu\u1eadn, x\u00e3 C \u00e1t T \u00e0 i, huy\u1ec7n Ph\u00f9 C\u00e1t, t\u1ec9nh B\u00ecnh \u0110 \u1ecbnh, v\u00e0o G ia \u0110 \u1ecbnh theo h\u1ecdc V\u00f5 Tr\u01b0\u1eddng To \u1ea3n, theo ch\u00faa Nguy\u1ec5n \u00c1nh l\u00e0m \u0111\u1ebfn ch\u1ee9c Tham tri b\u1ed9 L\u1ec5 r\u1ed3i sung ch\u1ee9c Ph\u1ee5 \u0111\u1ea1o \u0110 \u00f4ng cung (th\u1ea7y c\u1ee7a Ho\u00e0ng t\u1eed C \u1ea3n h ). N\u0103m 1799 \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00f9ng H \u1eadu qu\u00e2n V \u00f5 T\u00e1n h tr\u1ea5n gi\u1eef th\u00e0nh B\u00ecnh \u0110 \u1ecbnh. V \u00f5 T \u00e1 n h sai ch\u1ea5t c\u1ee7i kh\u00f4 n\u01a1i l\u1ea7u b\u00e1t gi\u00e1c v\u00e0 r\u1ea3i thu\u1ed1c s\u00fang chung quanh l\u1ea7u. Nghe tin V \u00f5 c\u00f4ng s\u1eafp tu\u1eabn ti\u1ebft, ng\u01b0\u1eddi \u00e1i thi\u1ebfp v\u00e0 v\u1ecb l\u00e3o b\u1ed9c xin \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u1ebft theo. C \u00f4 n g kh\u00f4ng cho. H ai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ee3i c\u00f4ng l\u00ean l\u1ea7u r\u1ed3i l\u1ea5y d\u00e2y t\u1ef1 tr\u00f3i m \u00ecnh v\u00e0o c\u1ed9t l\u1ea7u chung v\u1edbi c\u1ee7i, C \u00f4 n g thay \u00e1o m\u00e3o ung dung b\u01b0\u1edbc l\u00ean l\u1ea7u, h\u01b0\u1edbng v\u1ec1 B\u1eafc l\u1ea1y r\u1ed3i truy\u1ec1n ch\u00e2m h\u1ecfa. Q u\u00e2n l\u00edn h kh\u00f4ng n\u1ee1 ra tay. C \u00f4 n g","Nh\u1eefng danh tu\u1edbng trang l\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7t Nam 185 \u0111\u00f2i h\u00fat thu\u1ed1c, m\u1ed9t \u0111i\u1ebfu thu\u1ed1c ngon d\u00e2ng l\u00ean. C\u00f4ng h\u00edt m\u1ed9t h\u01a1i d\u00e0i r\u1ed3i qu\u0103ng \u0111i\u1ebfu thu\u1ed1c xu\u1ed1ng, l\u1eeda b\u00f9ng l\u00ean, ch\u00e1y lan c\u1ea3 trong l\u1eabn ngo\u00e0i L\u1ea7u b\u00e1t gi\u00e1c b\u1ed7ng ch\u1ed1c h\u00f3a th\u00e0nh m\u1ed9t kh\u1ed1i l\u1eeda ch\u00e1y h\u1eebng h\u1ef1c. T i\u1ebf n g kh\u00f3c vang th\u00e0nh. Qu\u1ea3n b\u00ecnh N guy\u1ec5n T h \u1ead n hay tin h\u1ed1i h\u1ea3 ch\u1ea1y v\u1ec1, c\u1ea3m k\u00edch nh\u1ea3y v\u00e0o l\u1eeda theo ch\u1ee7 t\u01b0\u1edbng. R\u1ed3i c\u1eeda th\u00e0nh m\u1edf, qu\u00e2n Tr\u1ea7n Q uang Di\u1ec7u \u0111\u1ed9i ng\u0169 ch\u00ednh t\u1ec1, l\u1eb7ng l\u1ebd k\u00e9o v\u00e0o. T\u01b0\u00f3 ng s\u0129 trong th\u00e0nh b\u1ecf k h \u00ed gi\u1edbi, \u0111\u1ed9i n\u00e0o \u0111\u1ee9ng theo \u0111\u1ed9i n\u1ea5y, kh\u00f4ng s\u1ee3 h\u00e3i, c\u0169ng kh\u00f4ng v\u00eanh vang. T r\u1ea7n Q uang D i\u1ec7u ban l\u1eddi khuy\u1ebfn d\u1ee5, r\u1ed3i cho thu h\u00e0i c\u1ed1t hai v\u1ecb trung th\u1ea7n nh\u00e0 Nguy\u1ec5n ch\u00f4n c\u1ea5t theo l\u1ec5. Vi\u00ean Qu\u1ea3n binh, ng\u01b0\u1eddi l\u00e3o b\u1ed9c v\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u00e1i thi\u1ebfp c\u1ee7a V \u00f5 c\u00f4ng c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c an t\u00e1ng trong th\u00e0nh b\u00ean c\u1ea1nh m\u1ed3 Ng\u00f4 T \u00f9 n g Ch\u00e2u v\u00e0 V \u00f5 T\u00e1n h . Q uang c\u1ea3nh th\u00e0nh B\u00ecnh \u0110 \u1ecbn h l\u00fac b\u1ea5y gi\u1edd v\u1eeba bi v\u1eeba h\u00f9ng. D \u00f3 l\u00e0 ng\u00e0y 27 th\u00e1ng 5 n\u0103m T \u00e2 n D\u1eadu (1 8 0 1 ). Theo V\u00f5 nh\u00e2n B\u00ecnh \u0110\u1ecbnh","I86 T\u1ee7 s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam ' \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc con ng\u01b0\u1eddi\\\" DANH TH\u1ea6N HO\u00c0NG K\u00ca VI\u00caM Sin h ra \u1edd K h \u00e1n h H \u00f2a, n\u01a1i \u00f4ng H o\u00e0ng K im X\u00e1n l\u00e0m quan, H o\u00e0ng K \u1ebf V icm (1820 - 1009) l\u1edbn l\u00ean trong m\u1ed9t gia \u0111\u00ecnh danh gia vong t\u1ed9c (\u00f4ng H o\u00e0ng K im X\u00e1n t\u1eebng gi\u1eef ch\u1ee9c Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 h\u1ed9 H \u00ecn h d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u M inh M\u1ea1ng v\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c phong t\u01b0 \u00edk T\u00f2ng Nh\u1ea5t ph\u1ea9m) song cu\u1ed9c \u0111\u00f2i c\u1ee7a Ho\u00e0ng K c Vi\u00eam kh\u00f4ng th\u1eadt s\u1ef1 h\u1eb1ng phang, hanh th\u00f2ng. H o n 10 n\u0103m \u0111\u1ea7u \u0111\u00f2i, Ho\u00e0ng K c V icm s\u1ed1ng trong s\u1ef1 d\u1ea1y h\u1ea3o c\u1ee7a cha c\u1ea3 v\u1ec1 h\u1ee5c v\u1ea5n l\u1eabn d\u1ea1o l\u00fd c\u1ee7a N ho gia. Nh\u00e2n c\u00e1ch cao c\u1ea3 c\u1ee7a H o\u00e0ng K im X\u00e1n d\u00e3 \u1ea3nh h\u01b0\u1ed3ng kh\u00f4ng nh\u1ecf \u0111\u1ebfn t\u00ednh c\u00e1ch Ido\u00e0ng K\u1ebf Vi\u00eam d u y nhi\u00ean, tu\u1ed5i tho d\u1ecbu d\u00e0ng \u00eam \u1ea3 \u0111\u00e3 kh\u00f4ng d\u00e0i, v\u00ec n\u0103m 1\u0129 tu\u1ed5i Ho\u00e0ng K \u1ebf Vi\u00eam \u0111\u00e3 m\u1ed3 c\u1ecfi cha. Sau khi cha m\u1ea5t, H o\u00e0ng K \u1ebf V icm v\u1ec1 s\u1ed1ng v\u00e0 h\u1ecdc t\u1eadp \u1edf qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng (th\u00f4n V\u0103n La - x\u00e3 L\u01b0\u01a1ng Ninh - huy\u1ec7n Qu\u1ea3ng Ninh - t\u00ecnh Qu\u1ea3ng B\u00ecnh). V\u0103n La - \u0111\u1ea5t \u0111\u1ecba linh nh\u00e2n ki\u1ec7t, l\u00e0 m\u1ed9t trong 8 l\u00e0ng qu\u00ea v\u0103n v\u1eadt n\u1ed5i ti\u1ebfng c\u1ee7a t\u00ecnh Qu\u1ea3ng B\u00ecnh \u0111\u00e3 \u1ea3nh h\u01b0\u1eddng kh\u00f4ng nh\u1ecf t\u1edbi t\u01b0 t\u01b0\u1edfng v\u00e0 nh\u00e2n c\u00e1ch vc sau c\u1ee7a Ho\u00e0ng K \u1ebf Vi\u00eam . N h\u1eefng n\u0103m th\u00e1ng s\u1ed1ng \u1edd qu\u00ea nh\u00e0 gi\u00fap Ho\u00e0ng K \u1ebf Vi\u00eam th\u1ea5u hi\u1ec3u v\u00e0 th\u00f4ng c\u1ea3m s\u00e2u s\u1eafc v\u1edbi cu\u1ed9c s\u1ed1ng c\u00f9a nh\u00e2n d\u00e2n lao \u0111\u1ed9ng. N h\u1eefng truy\u1ec1n th\u1ed1ng t\u1ed1t \u0111\u1eb9p c\u1ee7a gia \u0111\u00ecnh v\u00e0 qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng \u0111\u00e3 t\u00e1c d\u1ed9ng, hun \u0111\u00fac n\u00ean nh\u00e2n c\u00e1ch cao \u0111\u1eb9p c\u1ee7a H o\u00e0ng K c V i\u00ea m , ch \u00ednh cu\u1ed9c d\u1eddi v\u00e0 s\u1ee5 nghi\u1ec7p c\u1ee7a \u00f4ng c\u0169ng g\u00f3p ph\u1ea7n l\u00e0m v\u00e8 vang th\u00eam truy\u1ec1n th\u1ed1ng c\u1ee7a qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng, d\u00e2n t\u1ed9c. C h o d\u00f9 cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn ch\u1ed1ng Ph\u00e1p c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n ta \u1edf th\u1ebf k \u1ef7 X IX kh\u00f4ng th\u00e0nh c\u00f4ng nh\u01b0r.g nh\u1eefng trang ,>\u00f9 h\u00e0o h\u00f9ng nh\u1ea5t c\u00f9a d\u00e2n l\u1ed9 c g i d i \u0111(;an n \u1ec9y \u0111\u00e8u g\u1ea5n licn v\u00f3i t\u00f4n tu\u1ed5i c\u00f9a H o\u00e0ng K \u1ebf \\\\''icvr..","Nh\u1eefng danh tu\u1edbng trong l\u1ecbch s\u00f9 Vi\u1ec7t Nam 1 8 7 T h \u1edd i gian t\u1eeb khi Ho\u00e0ng K \u1ebf V icm bu\u1ed5c v\u00e0o con d\u01b0\u1eddng ho\u1ea1n l\u1ed9 \u0111\u1ebfn l\u00fac v\u1ec1 \u1ea9n d\u1eadt c\u0169ng l\u00e0 giai \u0111o\u1ea1n \u0111\u1ea7y bi\u1ebfn \u0111\u1ed9ng v\u00e0 s\u00f3ng gi\u00f3 c\u1ee7a l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam. C h \u1ebf \u0111\u1ed9 phong ki\u1ebfn Vi\u1ec7t Nam d\u00e3 tr\u1edd ncn l\u1ed7i th\u1eddi v\u00e0 \u0111ang tr\u00ean d\u01b0\u1eddng kh\u00f9ng ho\u00e0ng. V\u1eadn m\u1ec7nh d\u00e2n t\u1ed9c ta l\u00fac n\u00e0y \u0111ang bi dc d\u1ecda v\u00e0 th\u1eed th\u00e1ch mang t\u00ednh s\u1ed1ng c\u00f2n. N\u0103m 184.T thi \u0111\u1ed7 c\u1eed nh\u00e2n l\u1eadi noi ti\u1ebfng th\u00f4ng m inh, hi\u1ebfu h\u1ea1nh n\u00ean H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam \u0111\u00e3 l\u1ecdt v\u00e0o t\u1ea7m ng\u1eafm c\u1ee7a H o\u00e0ng t\u1ed9c trong vi\u1ec7c kcn ch\u1ed3ng cho C \u00f4 n g ch\u00faa. N\u0103m 1844, H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam \u0111\u01b0\u1ee3c vua Th i\u1ec7u T r \u1ecb ch\u1ecdn l\u00e0m ph\u00f2 m\u00e3 cho c\u00f4ng ch\u00faa H \u01b0 \u01a1ng La M \u1ed1i l\u01b0\u01a1ng duy\u00ean n\u00e0y l\u00e0 s\u1ee3i d\u00e2y th\u1ee9 hai r\u00e0ng bu\u1ed9c H o\u00e0ng K \u1ebf Vi\u00eam v\u1edbi tri\u1ec1u N guy\u1ec5n b\u00ean c\u1ea1nh ngh\u0129a v\u1ee5 c\u1ee7a nh\u00e0 N h o . M \u1eb7t kh\u1ea5c, v\u1edbi H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00ea m d\u00f9 l\u00e0 m\u1ed9t nh\u00e0 N h o ch\u00e2n ch \u00edn h song \u00f4ng kh\u00f4ng ch\u1ecbu ngu trung m\u00e0 lu\u00f4n bi\u1ebft \u0111\u1eb7t l\u1ee3i \u00edch c\u1ee7a mu\u00f4n d\u00e2n tr\u0103m h\u1ecd l\u00ean tr\u00ean h\u1ebft, \u0111\u00f3 l\u00e0 l\u00fd do khi\u1ebfn Ho\u00e0ng K \u1ebf Vi\u00eam tr\u1ecf th\u00e0nh \\\"N g\u01b0\u1eddi ph\u1ea3n bi\u1ec7n c\u1ee7a x\u00e3 h\u1ed9i\\\" l\u00fac b\u1ea5y gi\u1edd. T ro n g hai th\u1eadp k\u1ef7 40 v\u00e0 50 c\u1ee7a th\u1ebf k\u1ef7 X IX , khi nguy c\u01a1 th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p x\u00fac ti\u1ebfn vi\u1ec7c x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c V i\u1ec7t Nam hi\u1ec7n h\u1eefU; v\u00ec thi\u1ebfu nh\u00e2n t\u00e0i, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh N guycn \u0111\u00e3 bu\u1ed9c ph\u1ea3i b\u1ecf l\u1ec7nh c\u1ea5m c\u00e1c ph\u00f2 m\u00e3 tham ch \u00edn h . M \u1ed9t n\u0103m sau khi c\u00f4ng ch\u00faa H \u01b0\u01a1ng La qua \u0111\u1eddi, Ho\u00e0ng K\u1ebf Vi\u00eam \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1ed5 d\u1ee5ng v\u00e0o ch\u1ee9c quan nh\u1ecf trong T ri\u1ec1 u . T \u1eeb n\u0103m 1845 v\u1ec1 sau, cu\u1ed9c \u0111\u1eddi H o\u00e0ng K \u1ebf Vi\u00eam th\u0103ng tr\u1ea7m, ch\u00ecm n\u1ed5i g\u1eafn li\u1ec1n T ri\u1ec1 u Nguy\u1ec5n v\u00e0 v\u1eadn m\u1ec7nh \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc tr\u01b0\u1edbc nanh vu\u1ed1t c\u1ee7a ch\u00f9 ngh\u0129a th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p. T \u00e0 i n\u0103ng c\u1ee7a H o\u00e0ng K c V icm \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1ec3 hi\u1ec7n song c\u0169ng b\u1ecb T ri\u1ec1 u \u0111\u00ecnh k\u00ecm ch\u1ebf kh\u00f4ng \u00edt. T u y nhi\u00ean v\u1edbi nh\u1eefng \u0111\u00f3ng g\u00f3p to l\u1edbn cho l\u1ecbch s\u1eed d\u00e2n t\u1ed9c, H o \u00e0n g K\u1ed1 V i\u00ea m x\u1ee9ng \u0111\u00e1ng \u0111\u01b0\u1ee3c suy t\u00f4n l\u00e0 m\u1ed9t D anh th\u1ea7n v\u0103n v\u00f5 song to\u00e0n. K h \u1ecf i \u0111\u1ea7u s\u1ef1 nghi\u1ec7p t\u1eeb m\u1ed9t quan v\u0103n, H o\u00e0ng K c V icm c\u0169ng \u0111\u00e3 thc hi\u1ec7n d\u01b0\u1ee3c t\u00e0i n\u0103ng tr\u00ean l\u0129nh v\u1ef1c kinh t\u1ebf v\u00e0 ch\u00ednh","188 T\u00ed\u00fds\u00e1ch \\\"Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, con ngu\u1eedi' tr\u1ecb. \u1edf nh\u1eefng n\u01a1i kh\u00f3 kh\u0103n tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh Nguy\u1ec5n th\u01b0\u1eddng \u0111i\u1ec1u \u00f4ng t\u1edbi gi\u1ea3i quy\u1ebft v\u00e0 \u00f4ng \u0111\u00e3 kh\u00f4ng ph\u1ee5 l\u00f2ng d\u00e2n ch\u00fang c\u0169ng nh\u01b0 s\u1ef1 \u1ee7y th\u00e1c c\u1ee7a Tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. V \u00ed nh\u01b0 gi\u1ea3i quy\u1ebft n\u1ea1n \u0111\u00f3i, v\u1ee1 \u0111\u00ea v\u00e0 an d\u00e2n \u1edf H\u01b0ng Y\u00ean n\u0103m 1856. N\u0103m I86.S, N gh\u1ec7 An - H \u00e0 T \u0129n h l\u00e0 m\u1ed9t trong nh\u1eefng \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng ngh\u00e8o, c\u01b0 d\u00e2n L\u01b0\u01a1ng - G i\u00e1o \u0111ang m\u00e2u thu\u1eabn, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh l\u1ea1i \u0111i\u1ec1u H o\u00e0ng K \u1ebf V icm \u0111\u1ebfn l\u00e0m T \u1ed5 n g \u0111\u1ed1c An - T \u0129n h . V\u1eeba \u0111\u1ebfn N gh\u1ec7 A n , \u00f4ng \u0111\u00e3 kh\u00e9o l\u00e9o xoa d\u1ecbu \u0111\u01b0\u1ee3c m\u00e2u thu\u1eabn L\u01b0(Jng - G i\u00e1o v\u00e0 l\u00e0m bi\u1ec7n ph\u00e1p an d\u00e2n l\u00e2u d\u00e0i. O n g \u0111\u00e3 kh\u00f4ng qu\u1ea3n s\u1ef1 lao t\u00e2m, kh\u1ed5 tr\u00ed t\u00ecm k\u1ebf s\u00e1ch m\u1ecf mang n\u00f4ng nghi\u1ec7p, ph\u00e1t tri\u1ec3n giao th\u00f4ng nh\u1eb1m gi\u1ea3i quy\u1ebft t\u1eadn g\u1ed1c s\u1ef1 b\u1ea5t \u0111\u1ed3ng c\u1ee7a d\u00e2n ch\u00fang \u0111\u1ec3 th\u1eaft ch\u1eb7t kh\u1ed1i \u0111o\u00e0n k\u1ebft to\u00e0n d\u00e2n. \u00f4 n g v\u1eadn \u0111\u1ed9ng nh\u00e2n d\u00e2n \u1ee7ng h\u1ed9 v\u00e0 tham gia vi\u1ec7c \u0111\u00e0o k\u00eanh T h i\u1ebf t C \u1ea3n g, sau \u0111\u00f3 \u00f4ng \u0111\u00e3 m\u1eddi nh\u00e0 c\u1ea3i c\u00e1ch N guy\u1ec5n Tr\u01b0 \u1edd n g T \u1ed9 \u0111\u1ebfn gi\u00fap l\u1eadp ph\u01b0\u01a1ng \u00e1n \u0111\u00e0o k\u00eanh \u0111c ch\u1ee7 \u0111\u1ed9ng t\u01b0\u1edbi n\u01b0\u1edbc, m\u1edf mang giao th\u00f4ng v\u00e0 ph\u00e1t tri\u1ec3n th\u01b0\u01a1ng m\u1ea1i. Sau khi ho\u00e0n th\u00e0nh, kcnh T h i\u1ebf t C \u1ea3ng l\u1eadp t\u1ee9c ph\u00e1t huy t\u00e1c d\u1ee5ng g\u00f3p ph\u1ea7n l\u00e0m cho b\u1ee9c tranh kinh t\u1ebf c\u1ee7a v\u00f9ng N gh\u1ec7 An - H \u00e0 T \u0129n h tr\u1ecf n\u00ean kh\u1ecfi s\u1eafc v\u00e0 ph\u1ed3n th\u1ecbnh, T m h th\u1ebf \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc l\u00fac n\u00e0y kh\u00f4ng cho ph\u00e9p Ho\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam thi th\u1ed1 h\u1ebft t\u00e0i n\u0103ng tr\u00ean l\u0129n h v\u1ef1c kinh t\u1ebf. V \u00ec nh\u1eefng kh\u00f3 kh\u0103n v\u1ec1 qu\u00e2n s\u1ef1 ng\u00e0y c\u00e0ng b\u1ee9c thi\u1ebft hon n\u00ean Nh\u00e0 Nguy\u1ec5n \u0111\u00e3 \u0111i\u1ec1u \u0111\u1ed9ng H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam sang gi\u1ea3i quy\u1ebft v\u1ec1 nh\u1eefng v\u1ea5n \u0111\u1ec1 an ninh v\u00e0 qu\u00e2n s\u1ef1. Sau khi cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a th\u1ea5t b\u1ea1i, c\u00e1c t\u00e0n qu\u00e2n c\u1ee7a T h \u00e1 i B\u00ecnh Th i\u00ean Q u\u1ed1c \u1edf Trung Hoa g\u1ed3m qu\u00e2n C \u00f2 V\u00e0ng, C \u1edd \u0110 cn , C \u00f2 Tr\u1eafng th\u1ea5t tr\u1eadn v\u01b0\u1ee3t bi\u00ean sang c\u01b0 tr\u00fa, c\u01b0\u1edbp b\u00f3c v\u00e0 qu\u1ea5y nhi\u1ec5u nh\u00e2n d\u00e2n ta \u1ecf c\u00e1c t\u1ec9nh bi\u00ean gi\u1edbi ph\u00eda B\u1eafc. D \u1eb9p gi\u1eb7c c\u01b0\u1edbp c\u00f3 v\u0169 trang v\u1edbi l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng l\u1edbn l\u00e0 c\u00f4ng vi\u1ec7c h\u1ebft s\u1ee9c kh\u00f3 kh\u0103n v\u00e0 v\u00f4 c\u00f9ng nguy hicm n\u00ean tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh l\u1ea1i giao ph\u00f3 cho","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7t Nam 1 8 9 Ho\u00e0ng K\u1ebf Vi\u00eam v\u1edbi ch\u1ee9c T\u1ed5 ng \u0111\u1ed1c L\u1ea1ng - B\u1eb1ng - N inh - Th \u00e1i (ph\u1ee5 tr\u00e1ch c\u00e1c t\u1ec9nh L\u1ea1ng S\u01a1n, Cao B\u1eb1ng, Th \u00e1i Nguy\u00ean v\u00e0 B\u1eafc N in h ). T ro n g nh\u1eefng n\u0103m t\u1eeb 18 70 \u0111\u1ebfn 187\u00cd1 H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam v\u1edbi t\u00e0i n\u0103ng thao l\u01b0\u1ee3c v\u1ec1 ch \u00edn h tr\u1ecb v\u00e0 qu\u00e2n s\u1ef1 \u0111\u00e3 thu ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c qu\u00e2n C \u1edd \u0110 en do l.\u01b0u V \u0129n h l\u2019 h\u00fac c\u1ea7m \u0111\u1ea7u v\u00e0 bi\u1ebfn \u0111\u1ed9i qu\u00e2n n\u00e0y th\u00e0nh l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng tgi\u00e2n s\u1ef1 c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh. \u0110 \u1ed1i v\u1edbi c\u00e1c th\u1ebf l\u1ef1c C \u1edd V \u00e0ng, C \u1edd T r\u1eaf n g .sau khi d\u00f9ng bi\u1ec7n ph\u00e1p chi\u00eau d\u1ee5 kh\u00f4ng th\u00e0nh Ho\u00e0ng K \u1ebf Vi\u00eam m\u1ee9i cho qu\u00e2n \u0111\u00e1nh d\u1eb9p. T \u00e0 i n\u0103ng v\u1ec1 qu\u00e2n s\u1ef1 v\u00e0 t\u00ednh c\u00e1ch cao - \u0111\u1eb9p c\u1ee7a Ho\u00e0ng K\u1ebf Vi\u00e8m th\u00ea hi\u1ec7n r\u00f5 trong th\u00f2i gian \u00f4ng g\u00e1nh v\u00e1c s\u1ee9 m\u1ec7nh T h \u1ed1 n g \u0111\u1ed1c Q u\u00e2n v\u1ee5 d\u1ea1i th\u1ea7n, l\u00e0 Long ch \u1ec9 huy qu\u00e2n \u0111\u1ed9i tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh t\u1ea1i B\u1eafc K \u1ef3 , sau kh i th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm H \u00e0 N \u1ed9i l\u1ea7n th\u1ee9 nh\u1ea5t. M \u1eb7c d\u00f9 tri\u1ec1u \u0111'mh H u \u1ebf ch\u1ee7 tr\u01b0ong c\u1ea7u h\u00f2a, l\u1ea5y th\u01b0tmg thuy\u1ebft ngo\u1ea1i giao l\u00e0m c\u00f4ng c\u1ee5 ch\u00ednh \u0111\u1ec3 chu\u1ed9c \u0111\u1ea5t \u0111ai \u0111\u00e3 b\u1ecb Ph\u00e1p th\u00f4n t\u00ednh, song H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam \u0111\u00e3 d\u0169ng c\u1ea3m kh\u00e1ng m\u1ec7nh Vua, to ch\u1ee9c l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng nh\u00e2n d\u00e2n ph\u1ed1i h\u1ee5p v\u1edbi qu\u00e2n Tri\u1ec1u dinh c\u00f9ng qu\u00e2n C \u1edd \u0110 en, nh\u1eed qu\u00e2n Ph\u00e1p v\u00e0o tr\u1eadn ph\u1ee5c k\u00edch \u0111\u00ea ti\u00eau di\u1ec7t ch\u00fang t\u1ea1i c \u1ea7 u G i\u1ea5 y . C h i\u1ebf n th\u1eafng c\u1ea7u G i\u1ea5 y 187.L gi\u1ebft ch\u1ebft ch\u1ee7 t\u01b0\u1edbng gi\u1eb7c l\u00e0 G \u00e1c-ni-e v\u1edbi tr\u00ean 100 binh s\u0129 Ph\u00e1p khi\u1ebfn cho qu\u00e2n Ph\u00e1p \u1ecf B\u1eafc K \u1ef3 l\u00fac \u0111\u00f3 hoang mang bao nhi\u00eau th\u00ec nh\u00e2n d\u00e2n ta ph\u1ea5n kh \u00edch b\u1ea5y nhi\u00eau. T u y chi\u1ebfn th\u1eafng c \u1ea7 u G i\u1ea5 y l\u1ea7n th\u1ee9 nh\u1ea5t (187.3) vang d\u1ed9i t\u1edbi t\u1eadn n\u01b0\u1edbc Ph\u00e1p nh\u01b0ng N h\u00e0 N guy\u1ec5n \u0111\u00e3 kh\u00f4ng bi\u1ebft t\u1eadn d\u1ee5ng th\u1eddi c\u01a1 \u0111\u1ec3 \u0111\u1ea9y m\u1ea1nh chi\u1ebfn tranh gi\u1ea3i ph\u00f3ng \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc. M\u1eb7t kh\u00e1c T ri\u1ec1 u \u0111 \u00ecnh c\u00f2n ra l\u1ec7nh bu\u1ed9c H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam v\u00e0 qu\u00e2n C \u1edd \u0110 en ph\u1ea3i r\u00fat l\u00ean mi\u1ec1n ng\u01b0\u1ee3c. V \u1edb i vi\u1ec7c l\u00e0m n\u00f3i tr\u00ean, tri\u1ec1u dinh H u\u1ebf \u0111\u00e3 gi\u1ea3i v\u00e2 y ch\u01a1 qu\u00e0n Ph\u00e1p v\u00e0 v\u1ed9i v\u00e3 k\u00fd k\u1ebft h\u00e0ng \u01b0\u1edbc m\u1edbi. L\u00e0 v\u1ecb t\u01b0\u1edbng xu\u1ea5t th\u00e2n t\u1eeb N h o s\u0129 l\u1ea1i l\u00e0 \u00ed\u2019 h\u00f2 m\u00e3 n\u00ean vi\u1ec7c kh\u00e1ng m\u1ec7nh 1 ri\u1ec1u \u0111\u00ecnh l\u00e0 m\u1ed9t quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh kh\u00f4ng d\u1ec5 d\u00e0ng v\u1edbi b\u1ea5t k\u1ef3 ai \u1edd trong ho\u00e0n c\u00e0nh c\u1ee7a H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00ea m . T u y nhi\u00ean \u00f4ng d\u00e3 b\u1ea5t ch\u1ea5p c\u1ea3 t\u00ednh m\u1ea1ng khi \u0111\u1eb7t l\u1ee3i \u00edch d\u00e2n","190 T\u1ee7 s\u00e1ch 'V\u00ec\u1ec7! Nam - d\u1ea5t n\u01b0\u00e1c, can ngu\u00e0i\\\" th \u00fa n g l\u00e8n trcn, d\u00e1m tr\u00e1i m \u1ec7nli \u1ec9 ri cu dinh d\u00f9 bi\u1ebft l\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 b\u1ecb kh\u00e9p v\u00e0o t\u1ed9i \u0111\u1ea1i ngh\u1ecbch b\u1ea5t trung. Sau khi H\u0103ng R ivic, chi\u1ebfm H \u00e0 N\u1ed9i (188^), m\u1eb7c cho l\u1ef1 f)\u1ee9 c h\u1ea1 l\u1ec7nh ph\u1ea3i lui binh 1lo\u00e3ng K\u1ebf Vi\u00eam v\u1eabn ti\u1ebfp t\u1ee5c chi\u1ebfn d\u1ea5u. \u1ecf n g d\u00e3 ch\u1ee7 d\u1ed9ng di\u1ec1u (\u1ecau\u00e2n v\u1ec1 bao v\u00e2y \u0111 jth \u1ecf H \u00e0 N \u1ed9i r\u1ed3i d\u1ee5 (\u1ecau\u00e2n gi\u1eb7c dcn C'\u1ea7u C i\u1ea5 y v\u00e0 ti\u00eau di\u1ec7t T \u1ed5 n g t h i b u y l\u00e0 H \u00e3ng R ivic v\u1edbi h\u00e0ng tr\u1ea3m c\u1ecau\u00e0n tinh nhu\u1ec7 c\u00f9a l \u2019h\u00e1p. C h i\u1ebf n thang C\u1ea7u C i\u1ea5 y l\u1ea7n th\u1ee9 hai d\u00e3 d\u00e2y f|u\u00e2n Ph\u00e1p v\u00e0 t\u00ecnh th\u1ebf hoang mang c\u1ef1c d\u1ed9, kh\u00f4ng ch \u00ec \u00f2 lur\u00f3c ta m\u00e0 c\u1ea3 b\u1ecdn th\u1ef1c d\u00e2n \u1edd ch\u00ednh qu\u1ed1c. 1 rong khi Q u\u1ed1c h\u1ed9i v\u00e0 C h \u00edn h ph\u00f9 Ph\u00e1p \u0111ang r\u1ea5t lo s\u1ee3 th'i T ri\u1ec1 u dinh P\u1ef1 H \u1ee9 c l\u1ea1i V \u1ed8 I v\u00e3 ra l\u1ec7nh cho Plo\u00e0ng K \u1ebf V icm ph\u1ea3i tri\u1ec7t c\u1ecau\u00e2n dc d\u00e0m ph\u00e1n v\u00e0 k \u00fd th\u00eam \u0111i\u1ec1u tr\u1edbt m\u1edbi. C h \u00f9 tr\u01b0ong c\u00f9a tri\u1ec1u dinh \u1ec9 lu\u1ebf d\u00e3 c\u1ee9u nguy cho qu\u00e2n Ph\u00e1p l\u00fac n\u00e0y \u1edd B\u1eafc K \u1ef3 dang h(;\u00e0ng lo\u1ea1n Ir\u01b0\u00f3c kh \u00ed th\u1ebf h\u1eebng h\u1ef1c th i\u1ebf n d\u1ea5u c\u1ee7a qu\u00e2n v\u00e0 d\u00e2n ta. T h \u00e1 n g 8\/1883, nh\u00e2n c\u01a1 h\u1ed9i vua l \u1ef1 D \u1ee9 t (]ua d\u1eddi, tri\u1ec1u d'mh l luc dang l\u00fang t\u00fang trong vi\u00fdc ch\u1ecdn ng\u01b0\u1eddi k\u1ebf V \u1eca th'i Ph\u00e1p d\u00e3 nhanh ch\u1ecfng d\u01b0a l\u1ef1c l\u01b0\u01a1ng v\u00e0o c\u1eeda bi\u1ebfn Ih u \u1eadn An t\u1ea5n c\u00f4ng uy hi\u1ebfp kinh th\u00e0nh H u c. Vua H icp \u00ed l\u00f2a v\u1ed9i v\u00e3 d\u1ea7u h\u00e0ng kc th\u00f9 v\u00e0 k\u00fd \u0111i\u1ec1u \u01b0\u1edbc H \u00e1c M\u0103ng trao h\u1ebft ch\u1ee7 C\u1ecaUvcn ntr(')c ta cho Ph\u00e1p. M \u1eb7c d\u00f9, v\u1eabn ticp t\u1ee5c kh\u00e1ng chi\u1ebfn nhirng tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh H u c \u0111\u00e3 b\u1ecb Ph\u00e1p thao t\u00fang n\u00f4n d\u00e3 t\u00e1 ch ch\u1ee9c T o n g ch \u1ec9 huy c\u1ee7a H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam nh\u1eb1m t\u00e1ch \u00f4ng kh\u1edfi qu\u00e2n d\u1ed9i v\u00e0 bu\u1ed9c \u00f4ng ph\u1ea3i v\u1ecf K in h ch\u1edd l\u1ec7nh. Sau s\u1ef1 ki\u1ec7n ti\u00ean v\u00ec kh\u00f4ng th\u00ea d\u1ef1a v\u00e0o danh ngh\u0129a T ri\u1ec1 u \u0111\u00ecnh \u0111\u1ec3 ch\u1ed1ng Ph\u00e1p, I lo\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam \u0111\u00e3 t\u1eeb quan v\u1ec1 qu\u00ea \u00e2n d\u1eadt T h \u1ef1 c d\u00e2n Ph\u00e1p v\u00ec s\u1ecd I lo\u00e0ng K c V i\u00ea m n\u00ean \u0111\u00e3 th\u00fac \u00e9p tricu \u0111\u00ecnh H u\u1ebf bu\u1ed9c \u1ecfng ph\u1ea3i v\u00e0o H u\u1ebf s\u1ed1ng d\u01b0\u1edbi s\u1ef1 qu\u00e0n th\u00fac c\u1ee7a gi\u1eb7c d\u01b0\u1edbi c\u00e1i v\u1ecf l\u00e0 1 h\u01b0\u1ecdng th\u01b0 b\u1ed9 C \u00f4 n g . T r\u00ea n th\u1ef1c tc, l\u00fac n\u00e0y H o\u00e0ng K c \\\\'icm b\u1ecb qu\u1ea3n th\u00fac t\u1ea1i l\u00e0ng L\u1ea1i T h \u1ebf \u1ecf t\u01b0 gia c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi v\u1ee3 c\u1ecau\u00e1 c\u1ed1 - C \u00f4 n g ch\u00faa H \u01b0t\u00edng La. K h i phong tr\u00e0o c\u1ea7n V\u01b0\u01a1ng n\u1ed5 ra m\u1ea1nh m\u1ebd \u1ecf Q u\u1ea3ng","Nh\u1eefng danh tu\u1edbng trong I\u1ecb\u00ed\u00b1 s\u1eed Vi\u1ec7t Nam 191 B\u00ecnh, t\u00ean th\u1ef1c d\u00e2n c\u00e1o gi\u00e0 I^aul B\u00f4 x\u1ea3o (\u1ecauy\u1ec7t t\u00ecm c\u00e1ch l\u1ee3i d\u1ee5ng uy t\u00edn c\u1ee7a H o\u00e0ng K c Vi\u00eam \u0111e gi\u00e1i gi\u00e1p l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng c \u1ea7 n V \u01b0\u01a1ng n\u00ean \u0111\u00e3 x\u00fai t\u00ean Vua b\u00f9 nh\u00ecn \u0110 \u1ed3 ng K h \u00e1n h phong cho \u00f4ng l\u00e0m An ph\u1ee7 s\u1ee9 H \u1eefu tr\u1ef1c k \u1ef3 \u0111i chi\u00eau d\u1ee5 c\u00e1c ngh\u0129a qu\u00e2n C \u1ea7n V\u01b0ttng. B\u1ecb c\u0129\u1eb7t v\u00e0o th\u1ebf \u0111\u1ed1i l\u1eadp v\u1edbi l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng y\u00eau n\u01b0\u1edbc, nh\u01b0ng H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00ea m \u0111\u00e3 kh\u00f4n kh\u00e9o ng\u1ea7m gi\u00fap \u0111\u1ee1 c\u1ecau\u00e2n C \u1ea7 n V\u01b0\u01a1ng, gi\u1ea3i v\u00e2y ch\u01a1 C\u1ecaLi\u00e2n c \u1ea7 n V\u01b0tm g \u1edd c\u00e1c c\u0103n c\u1ee9 K im Sen - L\u00e8n B\u1ea1c (Q u\u1ea3ng N inh - L\u1ec7 T h \u1ee7 y ) R3y kh\u0103n ch\u01a1 Ph\u00e1p M\u1eb7t kh\u1ea5c Ho\u00e0ng K \u1ebf Vi\u00eam con \u0111\u00f2i Ph\u00e1p trao cho \u00f4ng 500 s\u00fang trir\u1eddng v\u00e0 500 l\u00ednh ng\u1ee5y d\u00e8 \u0111\u00e1nh d\u1eb9p qu\u00e2n C\u1ea7n V\u01b0ttng. T r\u00ea n th\u1ef1c t\u1ebf l\u00e0 H o \u00e0n g K \u1ebf V i\u00eam \u0111\u1ecbnh l\u1ea5y v\u0169 kh \u00ed v\u00e0 l\u1ef1c l\u01b0\u01a1ng c\u00f9a gi\u1eb7c de ch\u1ed1ng gi\u1eb7c. 1 h\u1ea5y kh\u00f4ng l\u1ee3i d\u1ee5ng d\u01b0\u1ee3c H o\u00e0ng K e V i\u00ea m , m\u00e0 ng\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i b\u1ecb H o\u00e0ng K e V i\u00eam kh\u00f4n kh\u00e9o l\u1ee3i d\u1ee5ng n\u00ean th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p ph\u1ea3i l\u1ec7nh cho vua \u0110 \u1ed3ng Kh \u00e1n h tri\u1ec7u h\u1ed3i \u00f4ng ve l\u1ea1i K in h . T r\u01b0 \u1edb c nh\u1eefng b\u1ea5t l\u1ee3i c\u1ee7a c\u00f4ng cu\u1ed9c c\u1ee9u n\u01b0\u1ecfc khi phong tr\u00e0o C\u1ea7n V \u01b0\u01a1ng Q u\u1ea3ng B\u00ecnh th\u1ea5t b\u1ea1i, vua H \u00e0m N ghi b\u1ecb gi\u1eb7c b\u1eaft, Llo\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam b\u00e8n xin t\u1eeb quan v\u1ec1 ngh\u1ec9 d\u01b0\u1ee1ng m\u00e0 th\u1ef1c t\u1ebf lui v\u1ec1 \u1ea9n d\u1eadt. L\u00e0 k\u1ebb th\u00f9 v\u00e0 l\u00e0 \u0111\u1ed1i th\u1ee7 l\u1ee3i h\u1ea1i c\u1ee7a Ph\u00e1p song H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam \u0111\u00e3 l\u00e0m cho k\u1ebb th\u00f9 v\u1eeba s\u1ee3 h\u00e3i, v\u1eeba k\u00ednh n\u00ea Ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p g\u1ecdi H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00ea m l\u00e0 con ng\u01b0\u1eddi \\\"B\u1ea5t kh\u1ea3 di\u1ec7t, h\u1ea5t kh\u1ea3 tin \\\". N\u00e2m 1909, H o\u00e0ng K \u1ebf V i\u00eam qua \u0111\u1eddi trong s\u1ef1 ti\u1ebfc th\u01b0\u01a1ng v\u00e0 t\u1ef1 h\u00e0o c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc. Ngu\u1ed3n; Q u \u1ea3 n g B \u00ecnh \u0103n t\u00edch th \u1edd i gian","192 T\u00fa s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc con n g \u01b0 t\u00ed' c\u1ee5 \u0110\u1ec0 TH\u00c1M Theo c\u00f3c cu k\u00ea l\u1ecdl. B\u00f2 n\u1ed9i t\u1ecfi l\u00f2 nt)h\u0129(\u00ec (ju\u00e2n c\u00f9a \u0110\u1ec1 Th\u00e1m. C\u1ee5 \u0110\u1ec1 Th\u00e1m (\u1eca\u1eafn h\u00f3 v\u00f3i v\u00f9n\u1eb9) D\u1eafc Ninh - B\u1eafc Gian\u1eb9). N\u00ean t\u00f4i s\u01b0u t\u1ea7m h\u00e0i n\u00e0y vi\u1ebft v\u1ec1 cu r\u1ea5t r\u00f5 C u \u1ed9 c kh\u1ecfi ngh\u0129a c\u1ee7a \u0110 \u1ec1 Th \u00e1 m l\u00e0 m\u1ed9t trong nh\u1eefng cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a v\u0169 trang l\u1edbn nh\u1ea5t trong l\u1ecbch s\u1eed \u0111\u1ea5u tranh ch\u1ed1ng Ph\u00e1p c\u00f9a d\u00e2n t\u1ed9c V i\u1ec7 t Nam v\u00e0 c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t trong nh\u1eefng cu\u1ed9c kh\u1ecfi ngh\u0129a duy nh\u1ea5t m\u00e0 ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p d\u00e3 l\u01b0u l\u1ea1i tr\u00f2n b\u01b0u thi\u1ec7p Sau ho\u00e0 \u01b0\u1edbc Q u \u00ed M\u00f9i (1883) ch\u1ea5p nh\u1eadn s\u1ef1 b\u1ea3o h\u1ed9 c\u00f9a Ph\u00e1p \u1ecf B\u1eafc K \u1ef3 , Vua V i\u1ec7 t Nam k\u00eau g\u1ecdi d\u00e2n ch\u00fang n\u1ed5i l\u00ean ch\u1ed1ng Ph\u00e1p. D c \u0111\u1ed1c Ir\u01b0 o n g V \u00e0n T h \u00e1 m \u0111\u00e3 h\u01b0\u1edfng \u1ee9ng phong tr\u00e0o n\u00e0y v\u00e0 noi d\u1eady ch\u1ed1ng Ph\u00e1p chi\u1ebfm gi\u1eef c\u00e1c vi\u00e0ng B\u1eafc Giang, 1 h\u00e1i Nguy\u00ean v\u00e0 H\u01b0ng H \u00f3a. D\u00e2n ch\u00fang g\u1ee5i \u00f4ng l\u00e0 Th \u00e1m H o\u00e0ng H oa Th \u00e1 m h\u1ed3i c\u00f2n b\u00e9 tcn l\u00e0 T r\u01b0 \u01a1 n g V \u0103n N gh\u0129a, quc \u1ecf l\u00e0ng D \u1ecb C h \u1ebf , huy\u1ec7n T i\u00ea n L\u1eef , t\u1ec9nh H \u01b0 ng Ycn,- sau di c\u01b0 l\u00ean S\u01a1n T \u00e2 y (H \u00e0 T \u00e2 y ), r\u1ed3i \u0111\u1ed1n Y\u00ean T h \u1ebf (B\u1eafc G ia n g ). B\u01a1 l\u00e0 Tr\u01b0 \u01a1 n g V\u00e0n T h \u1ead n v\u00e0 m\u1ecd l\u00e0 L\u01b0\u01a1ng T h \u1ecb M in h . S in h th\u1eddi, b\u1ed1 m\u1eb9 H o\u00e0ng H oa Th \u00e1 m \u0111\u1ec1u l\u00e0 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi r\u1ea5t tr\u1ecdng ngh\u0129a kh\u00ed, c\u00e0 hai \u00f4ng b\u00e0 dcu gia nh\u1eadp cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a c\u00f9a Nguy\u00ean V\u0103n Nh\u00e0n, N\u00ecing V\u0103n V\u00e2n \u1ecf S\u01a1n T \u00e2y. N\u00e0m 16 tu\u1ed5i, \u00f4ng tham gia kh\u1edfi ngh\u0129a c\u00f9a D \u1ea1i T r\u1ead n (1870-187 5). K h i Ph\u00e1p chi\u1ebfm B\u1eafc N in h (th\u00e1ng .3 n\u0103m 1884) th\u00ec Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m gia nh\u1eadp ngh\u0129a b\u00ecnh c\u1ee7a T r\u1ea7n Quang I.t\u1ec9an, L\u00e3nh binh B\u1eafc N inh N\u0103m 1885, \u00f4ng tham gia kh\u1ecfi ngh\u0129a c\u1ee7a Cai K in h (H o\u00e0ng D in h K in h ) \u1edd L\u1ea1ng Giang (1882-1888). Sau khi C ai K in h ch\u00e9t, \u00f4ng \u0111\u1ee9ng d\u01b0\u1edbi c\u1edd ngh\u0129a L\u01b0\u01a1ng V\u0103n N\u1eafm (t\u1ee9c D \u1ebb N\u1eafm) v\u00e0 tr\u1edd th\u00e0nh m\u1ed9t t\u01b0\u1edbng l\u0129nh","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1ee9 Vi\u1ec7t Nam 193 c\u00f3 t\u00e0i. T h \u00e1 n g 4 n\u0103m 1892, \u0110 \u1ec1 N\u1eafm b\u1ecb th\u1ee7 h\u1ea1 \u0110 \u1ec1 S\u1eb7t s\u00e1t h\u1ea1i v\u00e0 Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m tr\u1edf th\u00e0nh th\u1ee7 l\u0129nh t\u1ed1i cao c\u1ee7a phong tr\u00e0o Y\u00ean T h \u1ebf . \u0110 \u1ec1 Th \u00e1m ti\u1ebfp t\u1ee5c ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng, l\u1eadp c\u0103n c\u1ee9 \u1edf Y\u00ean T h \u1ebf v\u00e0 tr\u1ecf th\u00e0nh th\u1ee7 l\u0129nh danh ti\u1ebfng nh\u1ea5t c\u1ee7a phong tr\u00e0o n\u00f4ng d\u00e2n ch\u1ed1ng Ph\u00e1p v\u1edbi bi\u1ec7t danh \\\"H\u00f9m x\u00e1m Y\u00ean T he\\\". T ro n g g\u1ea7n 30 n\u0103m l\u00e3nh \u0111\u1ea1o \u0111\u00e3 t\u1ed5 ch\u1ee9 c \u0111\u00e1nh nhi\u1ec1u tr\u1eadn, ti\u00eau bi\u1ec3u l\u00e0 c\u00e1c tr\u1eadn \u1edf thung l\u0169ng H \u1ed1 C h u \u1ed1 i (th\u00e1ng 12 n\u0103m 1890) v\u00e0 \u0110 \u1ed3ng H om (th\u00e1ng 2 n\u0103m 1892). T ro n g ba n\u0103m (1893-189 5) qu\u00e2n Ph\u00e1p \u0111\u00e3 t\u1eadp trung l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ec3 \u0111\u00e0n \u00e1p cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a Y\u00ean T h \u1ebf , Ph\u00e1p kh\u00f4ng t\u1eeb m\u1ed9t th\u1ee7 \u0111o\u1ea1n n\u00e0o, t\u1eeb ph\u1ee7 d\u1ee5 \u0111\u1ebfn bao v\u00e2y t\u00e0n s\u00e1t. T a y sai c\u1ee7a Ph\u00e1p l\u00e0 L\u00ea H oan c\u1ea7m \u0111\u1ea7u \u0111o\u00e0n qu\u00e2n, m\u1ed9t m\u1eb7t d\u1ee5 h\u00e0ng, m\u1eb7t kh\u00e1c ra s\u1ee9c tri\u1ec7t h\u1ea1 c\u00e1c x\u00f3m l\u00e0ng n\u01a1i ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng. H o\u00e0ng H o a T h \u00e1 m b\u1eb1ng chi\u1ebfn thu\u1eadt du k\u00edch t\u00e0i t\u00ecnh \u0111\u00e3 tr\u00e1nh \u0111\u01b0\u1ee3c m\u0169i nh\u1ecdn c\u1ee7a qu\u00e2n Ph\u00e1p v\u00e0 \u0111\u00e3 g\u00e2y cho h\u1ecd nh\u1eefng t\u1ed5n th\u1ea5t n\u1eb7ng n\u1ec1. N g h\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf \u0111\u00e3 tr\u1eebng tr\u1ecb nh\u1eefng k\u1ebb ph\u1ea3n b\u1ed9i nh\u01b0 \u0110 \u1ec1 S \u1eb7 t... T h \u1ea5 y ch\u01b0a th\u1ec3 d\u1eadp t\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c phong tr\u00e0o Y\u00ean T h \u1ebf , n\u00ean v\u00e0o n\u0103m 1894, Ph\u00e1p \u0111\u00e3 y\u00eau c\u1ea7u gi\u1ea3ng h\u00f2a, c\u1eaft nh\u01b0\u1ee3ng cho ngh\u0129a qu\u00e2n b\u1ed1n t\u1ed5ng thu\u1ed9c Y\u00ean T h \u1ebf . Ho\u00e0ng H oa Th \u00e1 m c\u0169ng mu\u1ed1n tranh th\u1ee7 th\u1eddi gian \u0111\u00ea chu\u1ea9n b\u1ecb th\u00eam l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng, \u00f4ng \u0111\u1ed3ng \u00fd h\u00f2a ho\u00e3n. N h\u01b0ng ch \u1ec9 v\u00e0i th\u00e1ng sau (\u0111\u1ebfn th\u00e1ng 10 n\u0103m 1895), Ph\u00e1p \u0111\u00e3 b\u1ed9i \u01b0\u1edbc, huy \u0111\u1ed9ng l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng m\u1edf nh\u1eefng cu\u1ed9c t\u1ea5n c\u00f4ng tr\u00ean quy m\u00f4 l\u1edbn v\u00e0o Y\u00ean T h \u1ebf . Ph\u00e1p treo gi\u1ea3i th\u01b0\u1edfng 30.000 \u00edranc cho k\u1ebb n\u00e0o b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c H o\u00e0ng H o a T h \u00e1 m . L\u1ea7n ra qu\u00e2n n\u00e0y c\u1ee7a qu\u00e2n Ph\u00e1p c\u0169ng kh\u00f4ng \u0111\u00e0n \u00e1p \u0111\u01b0\u1ee3c phong tr\u00e0o n\u00f4ng d\u00e2n Y\u00ea n T h \u1ebf , n\u00ean Ph\u00e1p ph\u1ea3i y\u00eau c\u1ea7u gi\u1ea3ng h\u00f2a l\u1ea7n th\u1ee9 hai v\u00e0o n\u0103m 1897. T ro n g h\u01a1n 10 n\u0103m h\u00f2a ho\u00e3n (t\u1eeb th\u00e1ng 12 n\u0103m 1897 \u0111\u1ebfn ng\u00e0y 29 th\u00e1ng 1 n\u0103m 1909), ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf \u0111\u00e3 c\u00f3 nh\u1eefng b\u01b0\u1edbc ph\u00e1t tri\u1ec3n m\u1edbi: \u0111\u1ecba b\u00e0n ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ecf r\u1ed9ng","194 T\u00fa s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u00f3c, con ng\u01b0\u1eddi' t\u1eeb trung du \u0111\u1ebfn \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng, k\u00ea c\u1ea3 v\u00f9ng H \u00e0 N \u1ed9 i. H o\u00e0ng H oa Th\u00e1m t\u1ed5 ch\u1ee9c ra \\\"\u0111\u1ea3ng N gh\u0129a H\u01b0ng\\\" v\u00e0 \\\"Trung Ch\u00e2n \u1ee9ng ngh\u0129a \u0111\u1ea1o\\\" l\u00e0m n\u00f2ng c\u1ed1t. \u0110 \u1eb7 c bi\u1ec7t, H o\u00e0ng H o a Th \u00e1 m \u0111\u00e3 ch \u1ec9 \u0111\u1ea1o cu\u1ed9c kh\u1ecfi ngh\u0129a ng\u00e0y 27 th\u00e1ng 6 n\u0103m 1908 c\u1ee7a binh l\u00ednh y\u00eau n\u01b0\u00f3c \u1edf H \u00e0 N \u1ed9i (g\u1ecdi l\u00e0 v\u1ee5 H \u00e0 th\u00e0nh \u0111\u1ea7u \u0111\u1ed9c). \u0110 \u1ec1 Th\u00e1m quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh \u0111\u00e1nh m\u1ed9t c\u00fa l\u1edbn \u0111\u00ea chi\u1ebfm th\u00e0nh H \u00e0 N \u1ed9i n\u00ean \u0111\u00e3 \u00e2m m\u01b0u v\u1edbi nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ea7u b\u1ebfp \u0111\u00ea b\u1ecf thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c (b\u1ed9t datura) cho 200 l\u00ednh Ph\u00e1p gi\u1eef th\u00e0nh \u0103n, nh\u01b0ng v\u00ec li\u1ec1u thu\u1ed1c h\u01a1i y\u1ebfu n\u00ean l\u00ednh Ph\u00e1p ch\u1ec9 b\u1ecb l\u1ea3o \u0111\u1ea3o ch\u1ee9 kh\u00f4ng ch\u1ebft, cu\u1ed9c \u00e2m m\u01b0u b\u1ea5t th\u00e0nh. S\u1ef1 ki\u1ec7n n\u00e0y l\u00e0m ch\u1ea5n \u0111\u1ed9ng kh\u1eafp c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc. Ngo\u00e0i ra, Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m x\u00fac ti\u1ebfn vi\u1ec7c x\u00e2y d\u1ef1ng Ph\u1ed3n X\u01b0\u01a1ng th\u00e0nh c\u0103n c\u1ee9 kh\u00e1ng chi\u1ebfn, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi b\u00ed m\u1eadt li\u00ean h\u1ec7 v\u1edbi l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng y\u00eau n\u01b0\u1edbc \u1edf b\u00ean ngo\u00e0i. N hi\u1ec1u s\u0129 phu nh\u01b0 Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u, Phan Chu T rin h , Ph\u1ea1m V\u0103n Ng\u00f4n, Lc V\u0103n Hu\u00e2n, Nguy\u1ec5n \u0110 \u00ecn h K i\u00ea n ... \u0111\u00e3 g\u1eb7p g\u1ee1 H o\u00e0ng H oa T h \u00e1 m v\u00e0 b\u00e0n k\u1ebf ho\u1ea1ch ph\u1ed1i h\u1ee3p h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng, m\u1edf r\u1ed9ng ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng xu\u1ed1ng \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng. N g\u00e0y 29 th\u00e1ng 1 n\u0103m 1909, T h \u1ed1 n g s\u1ee9 B\u1eafc k \u1ef3 \u0111\u00e3 huy \u0111\u1ed9ng 15.000 qu\u00e2n ch \u00edn h quy v\u00e0 kh\u1ed1 xanh, 400 l\u00ednh d\u00f5ng l\u00e0 m\u1ed9t l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng l\u1edbn nh\u1ea5t t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc t\u00f3i l\u00fac \u0111\u00f3 do \u0111\u1ea1i t\u00e1 Batay v\u00e0 \u0111\u1ea1i th\u1ea7n L\u00ea H oan ch \u1ec9 huy t\u1ed5ng t\u1ea5n c\u00f4ng v\u00e0o c\u0103n c\u1ee9 Y\u00ean T h \u1ebf . \u0110 \u1ec1 Th\u00e1m v\u1eeba t\u1ed5 ch\u1ee9c \u0111\u00e1nh tr\u1ea3, v\u1eeba ph\u1ea3i r\u00fat lui kh\u1ecfi Y\u00ean T h \u1ebf , \u0111\u1ebfn T h \u00e1 i N guy\u00ean, T a m \u0110 \u1ea3o, nh\u01b0ng con \u00f4ng l\u00e0 C \u1ea3 T r\u1ecd n g b\u1ecb t\u1eed th\u01b0trng v\u00e0 con g\u00e1i \u00fat l\u00e0 Tr\u01b0 \u01a1 n g T h \u1ecb T h \u1ebf b\u1ecb b\u1eaft. L\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ngh\u0129a qu\u00e2n gi\u1ea3m s\u00fat d\u1ea7n v\u00e0 t\u1edbi cu\u1ed1i 1909 h\u1ecb tan r\u00e3. \u0110 \u1ec1 Th \u00e1 m ph\u1ea3i s\u1ed1ng \u1ea9n n\u00e1u trong n\u00fai r\u1eebng Y\u00ean T h \u1ebf c\u00f9ng hai th\u1ee7 h\u1ea1 t\u00e2m ph\u00fac. C \u00f3 ba tay l\u00e3ng t\u1eed ng\u01b0\u1eddi T\u00e0u v\u00ec ham ti\u1ec1n n\u00ean t\u00ecm \u0111cn \u0110 \u1ec1 Th \u00e1m \u0111\u00ea xin gia nh\u1eadp r\u1ed3i th\u1eeba l\u00fac ban \u0111\u00eam \u00f4ng ng\u1ee7 m\u00e0 x\u00fam \u0111\u1ebfn ch\u1eb7t \u0111\u1ea7u \u00f4ng \u0111em v\u1ec1 l\u00e3nh th\u01b0\u1edfng ng\u00e0y 10 th\u00e1ng 2 n\u0103m Q u \u00ed S\u1eedu (18-3-191,^), ch\u1ea5m d\u1ee9t m\u1ed9t cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong \u00ec\u1ecbch s\u00fa Vi\u1ec7t Nam 1 9 5 tr\u01b0 \u1edd n g k \u1ef3 tr\u00ean m \u1ed9 t p h \u1ea7 n t\u01b0 th \u1ebf k \u1ef7 . C \u00f3 t\u00eclmt\u1ef9 ,li\u00e0 thi\u1ebft kh\u00e1c nhau v\u1ec1 c\u00e1i ch\u1ebft c\u00f9a th\u00f9 l\u0129nh Ho\u00e0nt\u1eca Hoa Th\u00e1nt: \u00ed. Tron\u1ef9 nh\u1eefnt) n\u1ef9\u00e0\u1ef5 cu\u1ed1i c\u00f9n\u1eca), l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3nt) n0\u00e0\u1ef5 c\u00e0n\u1ef9 m\u00f2n^, \u0110\u1ec1 T\u00ec\u0129\u00e1m chi c\u00f2n v\u00e0i th\u00f9 h\u1ea1 h\u00e0o v\u1ec7 h\u00ean c\u1ea1nh v\u00e0 li\u00ean t\u1ee5c ph\u1ea3i \u1eafi chuy\u00ean. Khi \u00d4n0 t\u00f3i v\u00f9ni) H\u1ed3 L\u1ea7y, n(\u1eca\u01b0\u00e0i Ph\u00e1p \u1eaf\u00e3 h\u1ed1 tr\u00ed 3 n\u1ef9\u01b0\u00f2i \u0111\u1ebfn tr\u00e1 h\u00e0ni\u1eca \u0111\u1ec3ti\u1ebfp c\u1eadn v\u00e0 h\u1ea1 s\u00e1t \u00f4n\u1ef9 c\u00f9ntj 2 th\u00f9 h\u1ea1 v\u00e0o s\u00e1n\u1ef9 mon\u1ed9 5 T\u1ebft nam Qu\u00fd S\u1eebu, ttk nt\u1eca\u00e0y 10 th\u00e1n\u1ef9 2 n\u0103m ,1 9 1 3 sau \u0111\u00f3 mant) th\u00f9 c\u1ea5p \u00f2n\u00ed) ra l\u0129\u1ebdu Ph\u00f9 \u1ea7t\u1eddnt) Y\u00ean Th\u1ebf \u1ea9\u00ea th\u1ecb uy (l\u00e2n ch\u00fan\u1ef9. Tuy nhi\u00ean, c\u00f3 \u00fd ki\u1ebfn n\u1ef9hi n\u1ef9\u1edd v\u1ec1 \u1eca)i\u00e0 thi\u00e0 n\u00e0y khi d\u1eabn 3 th\u00f3n^ tin kh\u00e1c '. 1) Nh\u00e0 c\u1ea7m (]uy\u1ec1n Ph\u00e1p chi cho b\u00eau d\u1ea7u c\u00f3 2 n()\u00e0y r\u1ed3i v\u1ed9i cho t\u1ea9m d\u1ea7u, d\u1ed1t th\u00e0nh tro dem \u0111\u1ed5 \u1ef5u\u1ebfn\u1ef9 ao v\u00e0 kh\u00f4n\u1ef9 cho c\u00f4n\u1eb9j h\u1ed1 \u1ea3nh th\u1ee7 c\u1ea5p nh\u1eefnt) n\u1ef9u\u1eddi ch\u1ebfn\u1ef9 l\u1ea1i h\u1ecb chem\u1eb9)i\u1ebft. 2) Theo L\u00fd \u0110\u00e0o, m\u1ed9t c\u1eadn v\u1ec7 c\u0169 c\u00f9a Ho\u00e0n\u1eb9) Hoa Th\u00e1m v\u00e0 th\u01b0\u00d2n\u1eb9\u1eca c\u1eaft t\u00f3c cho \u0110\u1ec1 Th\u00e1m n\u00ean bi\u1ebft d\u1ea7u \u00f4n\u1ef9 c\u00f3 m\u1ed9t \u0111\u01b0\u00f2n0 00 ch\u1ea1y t\u1eeb tr\u00e1n l\u00ean dinh d\u1ea7u, tr\u00ean khu\u00f4n m\u1eb7t c\u00f3 b\u1ed9 r\u00e2u ha ch\u00f2m, nhun\u1eb9) c\u00e1i \u0111\u1ea7u c\u1eafm \u00e0 Ph\u00f9 d\u01b0\u1eddn\u1eb9) kh\u00f4\u00ec\u00ec\u1eca) c\u00f3 d\u01b0\u00f2nr\u1eca \u1ef9\u1eb1, c\u1eb1m kb\u00f4n\u1eb9) c\u00f3 r\u00e2u. 3) Theo n\u1ef9u\u1eddi d\u00e0n I\u00e0n0 L\u00e8o, th\u00f9 c\u1ea5p b\u1ecb b\u00e8u l\u00e0 c\u00f9a su \u00f4n\u1eb9) tr\u1ee5 tr\u00ec \u00f2 ch\u00f9a L\u00e8o, v\u00ec su \u00f4n\u1eb9) c\u00f3 dun(j m\u1ea1o kh\u00e1 \u1ef9ion\u1ef9 v\u1edbi Ho\u00e0n\u1eb9) Hoa Th\u00e1m v\u00e0 kh\u00f4nc\u1eca th\u1ea5y xu\u1ea5t hi\u1ec7n t\u00f9 h\u00f4m d\u00f3, c\u00f3 l\u1ebd b\u1ecb gi\u1ebft d\u1ec1 th\u1ebf ch\u1ed7. 2. Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m ch\u1ea1y tr\u1ed1n v\u00e0 s\u1ed1ng \u00e2n d\u1eadt nh\u0169ng ng\u00e0y cu\u1ed1i d\u1eddi trong d\u00e2n ch\u00fang, v\u00e0 cu\u1ed1i c\u00f9ng ch\u1ebft v\u00ec b\u1ec7nh t\u1eadt\u2019 \u2019. Al\u1ed9( so guah l\u1ea1i cho r\u1eb1ng \u00f4ng m\u1ea5t v\u00e0o tru\u00f3c th\u1eddi di\u00eam ng\u00e0y 1 0 th\u00e1ng 2 n\u0103m ,1 9 1 3 c\u00f2n d\u00e2n ch\u00fang l\u1ea1i cho r\u1eb1ng \u00f4ng m\u1ea5t sau th\u00e0i gian n\u00e0y ' . Hi\u1ec7n t\u1ea1i v\u1eabn chua x\u00e1c \u0111\u1ecbnh \u0111u\u1ee3c phan m\u1ed9 Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m, vi\u1ec7c n\u00e0y c\u0129ing c\u00f3 nhi\u1ec1u gi\u00e0 thi\u1ebft kh\u00e1c nhau v\u00e0 chua c\u00f3 k\u1ebft lu\u1eadn cu\u1ed1i c\u00f9ng ' Nh\u1eefng b\u00ed \u1ea9n sau s\u1ef1 ra \u0111i c\u00f9a anh h\u00f9ng d\u00e2n t\u1ed9c Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m L\u00f2i \u201cS\u00e2m truy\u1ec1n c\u1ee7a c\u1ee5 \u0110\u1ec1 Th\u00e1m. Ph\u1ea7n in nghi\u00eang n\u00e0y tr\u00edch theo B\u00e1ch khoa to\u00e0n th\u01b0 m\u1edb \\\\Vikipedia.","196 Tii s\u00e1ch \\\"Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' tron\u1ef9 gi\u00f3i nghi\u00ean c\u1ee9u(0(2; http :\/\/m v.o p era.con i\/p h an ip hu lu u \/b lo p c \u1ee5 \u0110\u00ca TH\u00c1M - M\u1ed8T CON NG\u01af\u1edcI RA CON NG\u01af\u1eddr^ K h \u1edf i ngh\u0129a Y cn T h \u1ebf l\u00e0 m\u1ed9t trong nh\u1eefng cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a ch\u1ed1ng Ph\u00e1p v \u0129 \u0111\u1ea1i c\u1ee7a n\u00f4ng d\u00e2n V i\u1ec7t Nam cu\u1ed1i th\u1ebf k\u1ef7 X IX , \u0111\u1ea7u th\u1ebf k \u1ef7 X X . L.inh h\u1ed3n c\u1ee7a cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a l\u00e0 l\u00e3nh t\u1ee5 Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m. Do ho\u00e0n c\u1ea3nh l\u1ecbch s\u1eed n\u00ean nh\u1eefng t\u01b0 li\u1ec7u v\u1ec1 C \u1ee5 Ho\u00e0ng kh\u00f4ng nhi\u1ec1u. Th\u1eadm ch\u00ed, ngay c\u1ea3 vi\u1ec7c x\u00e1c \u0111\u1ecbnh ng\u00e0y - th\u00e1ng - n\u0103m sinh, n\u0103m m\u1ea5t c\u1ee7a C \u1ee5 Ho\u00e0ng c\u0169ng g\u1eb7p kh\u00f4ng \u00edt kh\u00f3 kh\u0103n. T u y nhi\u00ean, theo h\u1ed3i k\u00fd c\u1ee7a h\u00e0 Ho\u00e0ng T h \u1ecb T h \u1ebf (con g\u00e1i C \u1ee5 Ho\u00e0ng), th\u00ec C \u1ee5 sinh n\u1ea5m 1846 (kh\u00f4ng r\u00f5 ng\u00e0y, th\u00e1ng) t\u1ea1i S\u01a1n T \u00e2 y . C \u1ee5 Ho\u00e0ng v\u1ed1n g\u1ed1c h\u1ecd Tr\u01b0\u01a1ng, t\u00ean th\u1eadt l\u00e0 Tr\u01b0\u01a1ng Ngh\u0129a, nh\u01b0ng sau kh\u00f4ng hi\u1ec3u v\u00ec l\u00fd do g\u00ec C \u1ee5 \u0111\u1ed5i t\u00ean th\u00e0nh H o\u00e0ng Hoa Th\u00e1m (?). Ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean I h \u1ebf v\u00e0 nh\u00e2n d\u00e2n k\u00ednh tr\u1ecdng g\u1ecdi l\u00e0 C\u1ee5 \u0110\u1ec1 Th\u00e1m , ho\u1eb7c C\u1ee5 \u0110\u1ec1... Sinh ra v\u00e0 l\u1edbn l\u00ean trong ho\u00e0n c\u1ea3nh \\\"\u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc \u0111i\u00eau linh, d\u00e2n t\u00ecnh kh\u1ed1n kh\u1ed5\\\" v\u00ec s\u1ef1 \u00e1p b\u1ee9c c\u1ee7a th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p v\u00e0 b\u00e8 l\u0169 phong ki\u1ebfn, Ho\u00e0ng H oa Th \u00e1m \u0111\u00e3 nung n\u1ea5u \u00fd c h \u00ed c\u0103m th\u00f9 gi\u1eb7c s\u00e2u s\u1eafc. \u00f4 n g \u00e2m th\u1ea7m chi\u00eau m\u1ed9 ngh\u0129a qu\u00e2n, l\u1eadp c\u0103n c\u1ee9 ch\u1ed1ng Ph\u00e1p \u1edf Ph\u1ed3n X\u01b0\u01a1ng - B\u1eafc G iang. Kho\u1ea3ng \u0111\u1ea7u n\u0103m 1887, phong tr\u00e0o kh\u1edfi ngh\u0129a Y\u00ean T h \u1ebf b\u1eaft \u0111\u1ea7u b\u00f9ng ph\u00e1t r\u1ed3i d\u1ea7n d\u1ea7n lan r\u1ed9ng ra kh\u1eafp c\u00e1c t\u1ec9nh khu v\u1ef1c ph\u00eda B\u1eafc nh\u01b0 B\u1eafc N inh, B\u1eafc Giang, V \u0129n h Y\u00ean, Ph\u00fac Y\u00ean, Th \u00e1i N g u y\u00ean ... D\u1ef1a v\u00e0o \u0111\u1ecba h\u00ecnh hi\u1ebfm tr\u1edf c\u1ee7a v\u00f9ng r\u1eebng n\u00fai c\u00f9ng v\u1edbi s\u1ef1 ch \u1ec9 huy \u2019\u2019 Ngu\u1ed3n: http_:lJ_w w w ,baobinhdinhxom ,vn","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam 197 m\u01b0u m\u1eb9o, t\u00e0i t\u00ecnh c\u1ee7a th\u1ee7 l\u0129nh H o\u00e0ng H oa Th \u00e1 m , ngh\u0129a qu\u00e2n Y \u00ea n T h \u1ebf \u0111\u00e3 nhi\u1ec1u phen l\u00e0m ch o k\u1ebb \u0111 \u1ecbch ph\u1ea3i \\\"b\u1ea1t v\u00eda, kinh h\u1ed3n\\\", m\u1ea5t \u0103n, m\u1ea5t ng\u1ee7. B\u1ea5y gi\u00f2, \u1edf trong d\u00e2n gian t\u1eebng l\u01b0u truy\u1ec1n c\u00e2u ca dao \\\"\u0110\u1ea5t tt\u00e0y l\u00e0 \u0111\u1ea5t C\u1ee5 \u0110\u1ec1\/T\u0103y l\u00ean th\u00ec c\u00f3, T \u00e2 y v\u1ec1 th\u00ec kh\u00f4n\u1ef9\\\". Ri\u00eang C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 T h \u00e1 m th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ec7nh danh l\u00e0 \\\"H\u00f9m thi\u00eang Y\u00ean Th \u1ebf\\\". Kh\u00f4ng \u00edt c\u1ef1u binh Ph\u00e1p m\u1ea5y ch\u1ee5c n\u0103m sau \u0111\u00f3 v\u1eabn kh\u00f4ng qu\u00ean \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3m gi\u00e1c s\u1ee3 h\u00e3i khi \u0111\u1ed1i m\u1eb7t tr\u01b0\u1edbc ngh\u0129a qu\u00e2n c\u1ee7a C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 Th\u00e1m . M \u1ed9t c\u1ef1u binh Ph\u00e1p nh\u1edb l\u1ea1i: \\\"M\u1ed7i khi (\u1ecau\u00e2n l\u00ednh c\u1ee7a ch\u00fan\u1ef9 t\u00f4i b\u1ecb th\u01b0\u01a1nt) \u1ecf c\u00e1nh tay ph\u1ea3i th\u00ec bi\u1ebft n\u1ef9ay r\u1eb1n\u1ef9 \u0111\u00f3 l\u00e0 do \u0110\u1ec1 Th\u00e1m h\u1eafn. \u00d4n\u1ef9 ta c\u00f3 ki\u1ec3u b\u1eafn nh\u01b0 o\u1eady, tn\u00edn0 v\u00f4 c\u00f9n\u1ef9. N\u00e0n\u1ef9 ba (B\u00e0 Ba - V\u1ee3 \u0110\u1ec1 Th\u00e1m) c\u00f9a \u00f4ng ta c\u0169ng th\u1ebf. L\u00ednh kh\u1ed1 \u0111\u1ecf, kh\u1ed1 xanh, l\u00ednh d\u00f5ng h\u1ec5 h\u1ecd nh\u1eadn ra r\u1eb1ng d\u1ea5y l\u00e0 \u0110\u1ec1 Th\u00e1m v\u00f3i n\u00e0ng v\u1ee3 Ba, t\u1ee9c th\u00ec h\u1ecd \u0111\u1ec1u h\u1eafn ch\u00ec thi\u1ec3n r\u00e1o c\u1ea3. Khi ch\u00fang t\u00f4i ra l\u1ec7nh th\u00ec h\u1ecd l\u1ea3m l\u1ebft nh\u00ecn ch\u00fang t\u00f4i. V\u00e0 khi ch\u00fang t\u00f4i bu\u1ed9c h\u1ecd ph\u1ea3i tu\u00e2n l\u1ec7nh th\u00ec h\u1ecd b\u1ecf tr\u1ed1n, v\u1ee3i m\u1ea5t m\u1ed9t n\u1eeda s\u1ed1 gu\u00e2n. Nh\u01b0 v\u1eady, anh mu\u1ed1n ta th\u1eafng sao d\u01b0\u1ee3c Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m?\\\". M \u1ed9t c\u1ef1u binh kh\u00e1c th\u00ec th\u00fa nh\u1eadn: \\\"\u0110\u1ec1 Th\u00e1m bao gi\u1edd c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi nhi\u1ec1u kinh nghi\u1ec7m, \u00f4 n g ta c\u00f3 c\u00e1ch l\u00e0m cho m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi nh\u1eadn ra \u00f4ng ta. V\u00e0 khi l\u00ednh b\u1ea3n x\u1ee9 bi\u1ebft l\u00e0 g\u1eb7p \u0110\u1ec1 Th\u00e1m, th\u00ec k\u1ebb run s\u1ee3, k\u1ebb l\u1ea1i b\u1ecf tr\u1ed1n. Th\u1ebf l\u00e0 ph\u1ea7n th\u1eafng v\u00e0o tay \u0110\u1ec1 Th\u00e1m m\u1ed9t c\u00e1ch t\u1ef1 nhi\u00ean\\\". T r\u01b0 \u1edb c \u1ea3nh h\u01b0\u1edfng ng\u00e0y c\u00e0ng l\u00f3n m\u1ea1nh c\u1ee7a \u0110 \u1ec1 Th \u00e1m v\u00e0 ngh\u0129a qu\u00e2n Y \u00ea n T h \u1ebf , sau nhi\u1ec1u l\u1ea7n ho\u00e0 ho\u00e3n, ng\u00e0y 29-1- 1909, th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh m\u1edf m\u1ed9t \u0111\u1ee3t t\u1ea5n c\u00f4ng quy m\u00f4 l\u1edbn v\u00e0o khu c\u0103n c\u1ee9 N h\u00e3 Nam - Y\u00ean T h \u1ebf . M\u01b0u \u0111\u1ed3 tr\u00ean \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00fang chu\u1ea9n b\u1ecb t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc. K \u1ebf ho\u1ea1ch, ng\u00e0y gi\u1edd t\u1ea5n c\u00f4ng do \u0111\u00edch th\u00e2n To\u00e0n quy\u1ec1n \u0110\u00f4ng D\u01b0\u01a1ng p. Doum er v\u00e0 t\u01b0\u1edbng G e il, T\u1ed5 n g ch\u1ec9 huy qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p \u1edf B\u1eafc K \u1ef3 ch\u1ecdn. Chi\u1ebfn d\u1ecbch \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p chia l\u00e0m 3 giai \u0111o\u1ea1n: t\u1eeb 29-1-1909 \u0111\u1ebfn 28-2-1910. K h i \u0111\u00f3 ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf ch\u1ec9 c\u00f3 kho\u1ea3ng 200 tay s\u00fang thi\u1ec7n chi\u1ebfn (lo\u1ea1i s\u00fang 1874 v\u00e0 1886), c\u00f2n l\u1ea1i l\u00e0 gi\u00e1o, m \u00e1 c ... B\u1ed9 ch \u1ec9 huy, ngo\u00e0i \u0110 \u1ec1 T h \u00e1 m c\u00f2n c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1","198 Tu s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - d\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' t\u01b0\u1edbng gi\u1ecfi nh\u01b0 C \u1ea3 Rinh, C \u1ea3 Tr\u1ecd n g , C \u1ea3 H u \u1ef3n h v\u00e0 b\u00e0 Ba. Bi\u1ebft tr\u01b0\u1edbc \u00e2m m\u01b0u c\u1ee7a \u0111 \u1ecbch , \u0110 \u1ec1 T h \u00e1 m ch o ngh\u0129a qu\u00e2n r\u00fat lui an to\u00e0n v\u1ec1 C h \u1ee3 G \u1ed3 - noi \u0111\u1ea1i b\u1ea3n doanh c\u0169 c\u1ee7a m \u00ecnh. V \u1edb i l\u1ed1i \u0111\u00e1nh du k\u00edch bi\u1ebfn ho\u00e1, khi \u1ecf tr\u00ean n\u00fai, khi xu\u1ed1ng \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng, tho\u1eaft \u1ea9n, tho\u1eaft hi\u1ec7n, ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf \u0111\u00e3 chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u ngoan c\u01b0\u00f2ng v\u00e0 c\u1ea7m c\u1ef1 v\u1edbi \u0111\u1ecbch su\u1ed1t 13 th\u00e1ng tr\u1edd i, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi l\u00e0m cho \u0111\u1ecbch ph\u1ea3i hao binh, t\u1ed5n t\u01b0\u1edbng. C u \u1ed9 c kh\u1edfi ngh\u0129a c\u1ee7a ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf k\u00e9o d\u00e0i su\u1ed1t 26 n\u0103m r\u00f2ng r\u00e3 v\u00e0 k\u1ebft th\u00fac v\u00e0o n\u0103m 1913, khi \u0110 \u1ec1 Th \u00e1m b\u1ecb \u0111\u1ecbch s\u00e1t h\u1ea1i. Kho\u1ea3ng cu\u1ed1i m\u00f9a xu\u00e2n n\u0103m 1913, C \u1ee5 H o\u00e0ng H o a Th \u00e1m b\u1ecb m\u1ed9t s\u1ed1 t\u00ean H \u00e1n gian tay sai c\u1ee7a th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p s\u00e1t h\u1ea1i d\u00e3 man. C h\u00fang \u0111em \u0111\u1ea7u \u00f4ng b\u00eau \u1edf ch\u1ee3 N h\u00e3 Nam h\u00f2ng uy hi\u1ebfp tinh th\u1ea7n c\u1ee7a ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf v\u00e0 nh\u00e2n d\u00e2n. Song, h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng \u0111\u00ea h\u00e8n c\u1ee7a ch\u00fang \u0111\u00e3 kh\u00f4ng khu\u1ea5t ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c \u00fd c h \u00ed c\u1ee7a ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf . Ng\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i, \u0111\u1ed1i v\u00f3i nh\u00e2n d\u00e2n, C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 Th \u00e1m kh\u00f4ng bao gi\u00f2 ch\u1ebft. Ng\u01b0\u1eddi d\u00e2n V i\u1ec7 t Nam kh\u00f4ng tin chuy\u1ec7n C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 b\u1ecb \\\"b\u00eau \u0111\u1ea7u\\\" m\u00e0 th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p r\u00eau rao. T h e o l\u01b0u truy\u1ec1n c\u1ee7a d\u00e2n gian, khi b\u1ecdn Ph\u00e1p bao v\u00e2y, \u0111\u1ed1t l\u1eeda h\u00f2ng b\u1eaft s\u1ed1ng C \u1ee5 \u0110 \u1ec1, th\u00ec b\u1ed7ng m\u00e2y \u0111en k\u00e9o ngh\u00ecn ngh\u1ecbt v\u00e0 tr\u1eddi \u0111\u1ed5 m\u01b0a nh\u01b0 tr\u00fat n\u01b0\u1edbc. S\u00e1ng h\u00f4m sau, ng\u01b0\u1eddi ta th\u1ea5y gi\u1eb7c n\u1eb1m ch\u1ebft la li\u1ec7t, c\u00f2n C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 th\u00ec bi\u1ebfn m\u1ea5t. T h \u00ec ra \u0111\u00eam \u0111\u00f3, l\u1ee3i d\u1ee5ng c\u01a1n m\u01b0a, C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 c\u00f9ng nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi c\u1eadn v\u1ec7 \u0111\u00e3 l\u1ea5y qu\u1ea7n \u00e1o c\u00f9a gi\u1eb7c, c\u1ea3i trang v\u00e0 tho\u00e1t kh\u1ecfi v\u00f2ng v\u00e2y c\u1ee7a ch\u00fang (!?). V \u00e0 c\u00f2n v\u00f4 v\u00e0n truy\u1ec1n thuy\u1ebft, giai tho\u1ea1i v\u1ec1 C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 T h \u00e1 m , v\u1ec1 ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf l\u01b0u truy\u1ec1n trong d\u00e2n gian. C\u00e2u chuy\u1ec7n v\u1ec1 C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 Th\u00e1m tho\u00e1t kh\u1ecfi v\u00f2ng v\u00e2y c\u1ee7a gi\u1eb7c th\u1ef1c h\u01b0 nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o kh\u00f4ng r\u00f5 (?) nh\u01b0ng qua \u0111\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 th\u1ea5y r\u00f5 t\u00ecnh c\u1ea3m c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n ta d\u00e0nh ch o C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 T h \u00e1 m v\u00e0 ngh\u0129a qu\u00e2n Y\u00ean T h \u1ebf ra sao. K h \u00f4 n g ch \u1ec9 c\u00f3 v\u1ead y m\u00e0 ngay c\u1ea3 l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ed1i ngh\u1ecbch c\u0169ng r\u1ecf ra k\u00edn h n\u1ec3 C \u1ee5 H o \u00e0n g H o a T h \u00e1 m . T h e o H \u1ed3 i k\u00fd c\u1ee7a b\u00e0 H o\u00e0ng T h \u1ecb T h \u1ebf , trong th\u1eddi gian s\u00f4ng \u1edf","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u00f9 Vi\u1ec7t Nam 1 9 9 Ph\u00e1p, m\u1ed9t l\u1ea7n, ch\u00ednh T\u1ed5 n g th\u1ed1ng Ph\u00e1p p. Doum er, c\u1ef1u To\u00e0n quy\u1ec1n \u0110 \u00f4 n g D \u01b0\u01a1ng \u0111\u00e3 ph\u1ea3i th\u1eeba nh\u1eadn: \\\"Kh\u00f2n\u1ef9 c\u00f3 \u1ec9\u00f2rtcl \u0111\u1ed9 l\u01b0\u1ee3n\u1ef9 c\u00f9a cha c\u00f4 (\u0110\u1ec1 Th\u00e1m] th\u00ec Galli\u1ebfni (m\u1ed9t v\u1ecb t\u01b0\u00f3n\u1ef9 l\u1eb5\u1ef5 l\u1eebn\u1ef9 c\u1ee7a Ph\u00e1p], kh\u00f4ng thc c\u1ee9u \u0111\u01b0\u1ee3c P a ris... \u1ed3n g \u0110\u1ec1 Th\u00e1m \u0111\u00e3 v\u01b0\u1ee3t h\u01a1n h\u1eb3n ch\u00fang t\u00f4i. \u1ed2ng ta b\u1ecb g\u1ecdi l\u00e0 gi\u1eb7c nh\u01b0ng ch\u00ednh \u00f4ng ta l\u1ea1i l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi th\u01b0\u1ee3ng v\u00f5. .. \u0110\u1ec1 Th\u00e1m \u0111\u00fang l\u00e0 m\u1ed9t con ng\u01b0\u1eddi ra con ng\u01b0\u1eddi.\\\". \u0110 \u1eb7 c bi\u1ec7t, C h \u1ee7 t\u1ecbch H \u1ed3 C h \u00ed M in h l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi r\u1ea5t ng\u01b0\u1ee1ng m\u1ed9 C \u1ee5 H o\u00e0ng H oa Th \u00e1 m . Sinh th\u1eddi, B\u00e1c t\u1eebng vi\u1ebft m\u1ed9t v\u1edf k\u1ecbch v\u1ec1 Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m v\u00e0 \u0111\u00edch th\u00e2n Ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e3 th\u1ee7 vai \u0110 \u1ec1 Th\u00e1m . G \u1ea7n 100 n\u0103m \u0111\u00e3 tr\u00f4i qua k\u1ec3 t\u1eeb ng\u00e0y C \u1ee5 H o\u00e0ng Hoa Th \u00e1 m qua \u0111\u1eddi. C \u1ea7 n 1 th\u1ebf k \u1ef7 v\u00f3i bao th\u0103ng tr\u1ea7m c\u1ee7a l\u1ecbch s\u1eed. Song, oai linh c\u1ee7a C \u1ee5 \u0110 \u1ec1 T h \u00e1 m - m\u1ed9t con ng\u01b0\u1eddi ra con ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 tinh th\u1ea7n c\u1ee7a cu\u1ed9c kh\u1ecfi ngh\u0129a Y\u00ean T h \u1ebf v\u1eabn b\u1ea5t di\u1ec7t. V \u00e0, nh\u1eefng huy\u1ec1n tho\u1ea1i, truy\u1ec1n thuy\u1ebft v\u1ec1 C \u1ee5 \u0110 \u1ec1, v\u1ec1 c\u00e1c ngh\u0129a s\u0129 c\u1ee7a C \u1ee5 s\u1ebd scng m\u00e3i trong l\u00f2ng c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n. V i\u1ebft Hi\u1ec1n","200 T\u1ee7 s\u00e1ch 'Vi\u1ec7t Nam - d\u1eaft nu\u00f3c, con ng\u01b0\u00f9\u1ec9' T\u1ed4NG T \u01b0 L\u1ec6NH \u0110\u1ea0I T\u01af\u1edaNG V \u1ecf NGUY\u00caN GI\u00c1P C\u1ea3m ngh\u0129 v\u1ec1 v\u1ecb T\u1ed5ng t\u01b0 l\u1ec7nh to\u00e0n n\u0103ng \u0110\u1ea1i t\u01b0\u00f3ng V\u00f5 Nguy\u00ean Gi\u00e1p T \u1eeb tr\u01b0\u00f3c \u0111\u1ebfn nay, \u1edf V i\u1ec7 t Nam ta, v\u00e0 tr\u00ean th\u1ebf gi\u1edbi, d\u01b0\u1edbi nhi\u1ec1u h\u00ecnh th\u1ee9c, bi\u1ebft bao ng\u01b0\u1eddi \u1edf c\u01b0\u01a1ng v\u1ecb kh\u00e1c nhau, \u0111\u00e3 t\u00f4n vinh V \u00f5 \u0110\u1ea1i t\u01b0\u1edbng nh\u01b0 m\u1ed9t nh\u00e2n v\u1eadt huy\u1ec1n tho\u1ea1i tuy\u1ec7t v\u1eddi, v\u00e0 \u0111\u00e3 ca ng\u1ee3i \u0110 \u1ea1i t\u01b0\u1edbng h\u1ebft l\u1eddi! V \u1edb i t\u00f4i, ba ch\u1eef \\\"V \u00f5 N guy\u00ean G i\u00e1p\\\" \u0111\u00e3 \u0111\u1ec3 l\u1ea1i nh\u1eefng \u1ea5n t\u01b0\u1ee3ng kh\u00f4ng gi\u1edd c\u00f3 th\u1ec3 phai nh\u1ea1t. L\u1ea7n \u0111\u1ea7u ti\u00ean t\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1eb7p V \u00f5 \u0110 \u1ea1 i t\u01b0\u1edbng l\u00e0 khi \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111i\u1ec1u \u0111\u1ed9ng ra V i\u1ec7 t B\u1eafc c\u00f4ng t\u00e1c t\u1ea1i B\u1ed9 T \u1ed5 n g T \u01b0 l\u1ec7nh th\u1eddi k \u1ef3 kh\u00e1ng chi\u1ebfn ch\u1ed1ng th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p. T \u1ea1 i c\u0103n c\u1ee9 \u0111\u1ecba V i\u1ec7 t B\u1eafc, m\u1ed7i khi \u0111\u01b0\u1ee3c ti\u1ebfp x\u00fac v\u00f3i \u0110 \u1ea1i t\u01b0\u1edbng T\u1ed5 n g T \u01b0 l\u1ec7nh, t\u00f4i \u0111\u1ec1u nh\u1eadn \u1edf \u00f4ng l\u00e0 m\u1ed9t con ng\u01b0\u1eddi r\u1ea5t c\u1edfi m\u1edf, ch\u00e2n t\u00ecnh v\u1edbi c\u00e1n b\u1ed9 c\u1ea5p d\u01b0\u1edbi, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi r\u1ea5t t\u1ec9 m\u1ec9 v\u00e0 s\u00e2u s\u1eafc trong c\u00f4ng vi\u1ec7c ch \u1ec9 \u0111\u1ea1o v\u00e0 ch\u1ec9 huy. T \u1eeb h\u1ed3i \u1ea5y, ng\u01b0\u1eddi ta hay g\u1ecdi V \u00f5 N guy\u00ean G i\u00e1 p l\u00e0 V \u00f5 \u0110 \u1ea1i t\u01b0\u1edbng ho\u1eb7c T\u1ed5 n g T \u01b0 l\u1ec7nh, ho\u1eb7c g\u1ecdi th\u00e2n m\u1eadt: anh V\u0103n. N gay t\u1eeb nh\u1eefng ng\u00e0y \u1ecf V i\u1ec7 t B\u1eafc, anh V \u0103n \u0111\u00e3 gieo v\u00e0o t\u00e2m tr\u00ed tci h\u00ecnh \u1ea3nh m\u1ed9t v\u1ecb T\u1ed5 n g T \u01b0 l\u1ec7nh to\u00e0n n\u0103ng. \u0110 \u00fang nh\u01b0 v\u1eady. V \u00f5 \u0110 \u1ea1i t\u01b0\u1edbng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0\u1ee3c \u0110 \u1ea3ng v\u00e0 B\u00e1c H \u1ed3 giao nhi\u1ec7m v\u1ee5 tr\u1ef1c ti\u1ebfp ch\u1ec9 \u0111\u1ea1o chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c, t\u1ea1i T \u1ed5 n g h\u00e0nh dinh ph\u1ed1i h\u1ee3p t\u00e1c chi\u1ebfn v\u00f3i c\u00e1c chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng mi\u1ec1n Nam, c\u00e1c chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng c\u1ee7a qu\u00e2n t\u00ecnh nguy\u1ec7n V i\u1ec7t Nam \u1ecf L\u00e0o v\u00e0 Cam puchia, v\u1edbi chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng ch \u00edn h . A n h l\u1ea1i l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi ra chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng tr\u1ef1c ti\u1ebfp ch\u1ec9 huy c\u00e1c chi\u1ebfn d\u1ecbch l\u1edbn, trong kh\u00e1ng chi\u1ebfn ch\u1ed1ng Ph\u00e1p (nh\u01b0 c\u00e1c chi\u1ebfn d\u1ecbch Bi\u00ean gi\u00f3i 1950, chi\u1ebfn d\u1ecbch Tr\u1ea7n H\u01b0ng","Nh\u1eefng danh t\u01b0\u1edbng trong l\u1ecbch s\u1eed Vi\u1ec7t Nam 201 \u0110 \u1ea1o \u1edf trung du; H o\u00e0ng H oa T h \u00e1 m \u1ecf \u0110 \u00f4 n g B\u1eafC; Q uang Tru n g \u1edf H \u00e0 Nam N in h ; chi\u1ebfn d\u1ecbch H o\u00e0 B\u00ecnh; chi\u1ebfn d\u1ecbch gi\u1ea3i ph\u00f3ng T \u00e2 y B\u1eafc, s\u1ea7m N\u01b0a Th\u01b0\u1ee3ng L\u00e0o v\u00e0 chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c l\u1ecbch s\u1eed \u0110 i\u1ec7n Bi\u00ean Ph\u1ee7 n\u0103m 1954). L\u00e0 v\u1ecb T \u1ed5 n g T \u01b0 l\u1ec7nh ch\u1ec9 \u0111\u1ea1o v\u1ec1 chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c nh\u01b0ng l\u1ea1i r\u1ea5t ch\u00fa tr\u1ecdng v\u1ec1 chi\u1ebfn thu\u1eadt, v\u1ec1 c\u00e1ch \u0111\u00e1nh. T \u1eeb nh\u1eefng tr\u1eadn \u0111\u00e1nh nh\u1ecf (nh\u01b0 Phai Kh\u1eaft v\u00e0 N\u00e0 Ng\u1ea7n) ngay t\u1eeb kh\u1edfi \u0111\u1ea7u th\u00e0nh l\u1eadp \u0110\u1ed9i V\u0169 trang Tuy\u00ean truy\u1ec1n G i\u1ea3i ph\u00f3ng qu\u00e2n, \u0111\u1ebfn nhi\u1ec1u tr\u1eadn l\u1edbn (nh\u01b0 Bi\u00ean gi\u1edbi) ho\u1eb7c tr\u1eadn chi\u1ebfn v \u0129 \u0111\u1ea1i (\u0110 i\u1ec7n Bi\u00ean Ph\u1ee7). C h \u1ec9 \u0111\u1ea1o t\u00e1c chi\u1ebfn c\u1ee7a anh V\u0103n theo th\u1ef1c ti\u1ec5n chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng: Anh V \u0103n c\u00f3 nghi\u00ean c\u1ee9u v\u00e0 hi\u1ec3u s\u00e2u v\u1ec1 l\u00fd lu\u1eadn d\u00f9ng binh (binh ph\u00e1p) nh\u01b0ng anh ch\u01b0a bao gi\u1edd \u00e1p d\u1ee5ng m\u00e1y m\u00f3c l\u00fd lu\u1eadn v\u00e0o th\u1ef1c ti\u1ec5n chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng. T \u1eeb th\u1ef1c ti\u1ec5n chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng anh \u0111\u00e3 c\u00f9ng t\u1eadp th\u00ea t\u01b0\u1edbng s\u0129 b\u00e0n b\u1ea1c v\u00e0 t\u00ecm ra c\u00e1ch \u0111\u00e1nh th\u00edch h\u1ee3p. T ro n g kh\u00f4ng \u00edt tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p, ch \u00ednh anh V\u0103n t\u1ef1 \u0111\u1ec1 xu\u1ea5t ra c\u00e1ch \u0111\u00e1nh m\u1edbi s\u00e1ng t\u1ea1o v\u00e0 ph\u00f9 h\u1ee3p th\u1ef1c ti\u1ec5n, kh\u00e1c v\u1edbi \u00fd ki\u1ebfn c\u1ee7a s\u1ed1 \u0111\u00f4ng v\u00e0 th\u1ef1c ti\u1ec5n \u0111\u00e3 d\u1eabn \u0111\u1ebfn th\u1eafng l\u1ee3i tr\u00ean chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng. \u0110 \u00f3 l\u00e0 s\u1ef1 th\u1eadt \u0111\u00e3 di\u1ec5n ra \u1edf c\u00e1c chi\u1ebfn d\u1ecbch Bi\u00ean gi\u1edbi (1950), \u0110 i\u1ec7n Bi\u00ean Ph\u1ee7 (1954) v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 chi\u1ebfn d\u1ecbch kh\u00e1c. \u0110 \u1ea1i t\u01b0\u1edbng T \u1ed5 n g T \u01b0 l\u1ec7nh c\u00f2n tr\u1ef1c ti\u1ebfp ch\u1ec9 \u0111\u1ea1o c\u00e1c chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng to\u00e0n qu\u1ed1c su\u1ed1t hai cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn m\u1ed9t c\u00e1ch ch\u1eb7t ch\u1ebd v\u00e0 c\u00f3 hi\u1ec7u qu\u1ea3 cao. Tro n g kh\u00e1ng chi\u1ebfn ch\u1ed1ng th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p, d\u01b0\u00f3i s\u1ef1 ch\u1ec9 \u0111\u1ea1o c\u1ee7a B\u1ed9 C h\u00ednh tr\u1ecb, B\u00e1c H \u1ed3 v\u00e0 T\u1ed5ng B\u00ed th\u01b0 Tr\u01b0\u1eddng C hinh, ngay trong khi th\u1ef1c hi\u1ec7n tr\u1ef1c ti\u1ebfp ch\u1ec9 huy tr\u1eadn quy\u1ebft chi\u1ebfn chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c \u1edf \u0110 i\u1ec7n Bi\u00ean Ph\u1ee7, T\u1ed5 ng T \u01b0 l\u1ec7nh v\u1eabn ch\u1ec9 \u0111\u1ea1o ch\u1eb7t ch\u1ebd c\u00e1c chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng Nam B\u1ed9, Li\u00ean khu 5 (Nam Trung B\u1ed9) v\u00e0 c\u00e1c chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng kh\u00e1c c\u00f9ng v\u1edbi chi\u1ebfn d\u1ecbch \u0110 i\u1ec7n Bi\u00ean Ph\u1ee7 - chi\u1ebfn d\u1ecbch l\u1edbn nh\u1ea5t, c\u00f3 t\u00ednh quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh nh\u1ea5t \u1ecf chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng ch\u00ednh mi\u1ec1n B\u1eafc Vi\u1ec7t Nam.","202 T\u00fa s\u00e1ch \u2018Vi\u1ec7t Nam - \u0111\u00e1t n\u01b0\u1edbc, con ng\u01b0\u1eddi' T ro n g cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn ch\u1ed1ng M \u1ef9 c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc, d\u01b0\u1edbi s\u1ef1 ch \u1ec9 \u0111\u1ea1o cao nh\u1ea5t c\u1ee7a B\u1ed9 C h \u00edn h tr\u1ecb \u0111\u1ee9ng \u0111\u1ea7u l\u00e0 T \u1ed5 n g B\u00ed th\u01b0 L\u00ea Du\u1ea9n, ngay trong khi theo d\u00f5i v\u00e0 ch\u1ec9 \u0111\u1ea1o gi\u1ea3i ph\u00f3ng Hu\u1ebf - \u0110\u00e0 N\u1eb5ng, \u0110 \u1ea1i t\u01b0\u1edbng V \u00f5 Nguy\u00ean G i\u00e1 p \u0111\u00e3 b\u00e1o c\u00e1o v\u00f3i B\u1ed9 C h \u00edn h tr\u1ecb v\u1ea5n \u0111\u1ec1 gi\u1ea3i ph\u00f3ng c\u00e1c \u0111\u1ea3o thu\u1ed9c qu\u1ea7n \u0111\u1ea3o Tr\u01b0\u1eddng Sa m\u00e0 qu\u00e2n ng\u1ee5y \u0111ang chi\u1ebfm gi\u1eef, v\u00e0 chu\u1ea9n b\u1ecb k\u1ebf ho\u1ea1ch chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c v\u00e0 chi\u1ebfn d\u1ecbch H \u1ed3 C h \u00ed M inh l\u1ecbch s\u1eed gi\u1ea3i ph\u00f3ng mi\u1ec1n Nam, \u0110\u1ea1i t\u01b0\u1edbng V \u00f5 Nguy\u00ean Gi\u00e1p c\u00f2n r\u1ea5t quan t\u00e2m ch\u1ec9 \u0111\u1ea1o v\u1ea5n \u0111\u1ec1 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1eddng, b\u1ea3o v\u1ec7 \u0111\u01b0\u1eddng, b\u1ea3o \u0111\u1ea3m giao th\u00f4ng v\u1eadn t\u1ea3i th\u00f4ng su\u1ed1t trong chi\u1ebfn tranh. \u0110\u1ed3ng ch \u00ed nhi\u1ec1u l\u1ea7n nh\u1ea5n m\u1ea1nh: \\\"C \u00f3 \u0111\u01b0\u1eddng m\u1edbi c\u00f3 l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng. C \u00f3 \u0111\u01b0\u1eddng m\u1edbi c\u00f3 v\u0169 kh\u00ed, l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c, thu\u1ed1c men. C \u00f3 \u0111\u01b0\u1eddng m\u1edbi th\u1ef1c hi\u1ec7n \u0111\u01b0\u1ee3c \u00fd \u0111jnh chi\u1ebfn d\u1ecbch \u0111\u00e1nh vu h\u1ed3i v\u00e0 sau l\u01b0ng \u0111 \u1ecbch. C \u00f3 \u0111\u01b0\u1eddng m\u1edbi gi\u00e0nh th\u1eafng l\u1ee3i!\\\". Trong nh\u1eefng v\u1ea5n \u0111\u1ec1 tr\u1ecdng y\u1ebfu c\u1ee7a m\u1ed9t chi\u1ebfn d\u1ecbch do \u0110\u1ea1i t\u01b0\u00f3ng V \u00f5 Nguy\u00ean Gi\u00e1p ch\u1ec9 huy ho\u1eb7c ch\u1ec9 \u0111\u1ea1o, bao gi\u00f2 c\u0169ng c\u00f3 v\u1ea5n \u0111\u1ec1 \u0111\u01b0\u1eddng s\u00e1, giao th\u00f4ng v\u1eadn t\u1ea3i. L\u00e0m \u0111\u01b0\u1eddng cho \u0110 i\u1ec7n Bi\u00ean Ph\u1ee7, l\u00e0m \u0111\u01b0\u1eddng cho Bu\u00f4n M\u00ea Thu\u1ed9 t v\u00e0 T \u00e2 y T r \u1ecb T h i\u00ea n ... \u0110 \u00f3 l\u00e0 nh\u1eefng \u0111i\u1ec1u quan t\u00e2m l\u1edbn c\u1ee7a T\u1ed5 n g T \u01b0 l\u1ec7nh. C h \u00edn h \u0110\u1ea1i t\u01b0\u1edbng V \u00f5 Nguy\u00ean G i\u00e1p \u0111\u00e3 tr\u1ef1c ti\u1ebfp \u0111\u00f4n \u0111\u1ed1c l\u00e0m \u0111\u01b0\u1eddng Tr\u01b0 \u1edd n g S\u01a1n th\u00f4 s\u01a1 t\u1eeb n\u0103m 1959 v\u00e0 \u0111\u1ec1 xu\u1ea5t l\u00e0m \u0111\u01b0\u1eddng Tr\u01b0\u1eddng S\u01a1n c\u01a1 gi\u00f3i t\u1eeb nh\u1eefng n\u0103m 1965, 1966 tr\u1edf \u0111i, b\u1ea3o \u0111\u1ea3m cho cho c\u00e1c chi\u1ebfn d\u1ecbch chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c v\u00e0 chi\u1ebfn d\u1ecbch l\u1ecbch s\u1eed H \u1ed3 C h \u00ed M inh to\u00e0n th\u1eafng. T\u1ed5 n g T \u01b0 l\u1ec7nh \u0110\u1ea1i t\u01b0\u1edbng V \u00f5 Nguy\u00ean G i\u00e1p th\u01b0\u1eddng tr\u0103n tr\u1edf v\u1ec1 t\u00ecnh h\u00ecnh c\u00e1c chi\u1ebfn tr\u01b0\u1eddng trong c\u1ea3 n\u01b0\u00f3c v\u00ea vi\u1ec7c x\u1eed l\u00fd t\u00ecnh h\u00ecnh chi\u1ebfn ti\u01b0\u1eddng \u1edf c\u1ea3 ba mi\u1ec1n trong hai cu\u1ed9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn. T \u00f4 i bi\u1ebft r\u00f5: C \u00f3 nhi\u1ec1u \u0111\u00eam \u0111\u1ed3ng ch \u00ed T \u1ed1 n g T \u01b0 l\u1ec7nh \u00edt ng\u1ee7 ho\u1eb7c th\u1ee9c tr\u1eafng v\u00ec t\u00ecnh h\u00ecnh \u1edf m\u1ed9t ho\u1eb7c m\u1ed9t s\u1ed1 chi\u1ebfn"]
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231