//Hannah Höch //
Preface Hannah höch (ฮันนาห์ ฮอช) ศลิ ปินชาวเยอรมันผหู้ ญงิ เพียงคนเดยี วที่มสี ่วนเก่ียวข้องกบั กลุ่มดาดาในเบอร์ลิน เธอเป็นศลิ ปนิ ท่มี ีความสามารถ เป็นผ้คู ดิ คน้ เทคนิคการตดัต่อภาพดว้ ยรูปภาพ หรอื Photomontage โดยเธอแสดงแนวความคิดของเธอผ่านผลงานทส่ี อ่ืถงึ ความเท่าเทยี ม การเสยี ดสีดา้ นการเมอื ง การเปน็ ผูห้ ญงิ ยุคใหม่ อกี ทัง้ ผลงานของเธอนนั้ ยงั มีอิทธิพลต่อศิลปะในยุคเซอร์เรียลลสิ ม์ (Surrealism) อกี ด้วย Pocketbook เล่มนผ้ี จู้ ัดทำ�ได้รวบรวมประวัติ ผลงานทน่ี า่ สนใจเอาไว้ ใหผ้ ทู้ สี่ นใจได้น�ำ ไปศึกษาหาความรู้ เปน็ แนวทางการศกึ ษาให้ผู้ที่ไดอ้ ่าน ซงึ่ ผู้จดั ท�ำ หวงั เป็นอย่างย่ิงวา่ Pocket-book เลม่ นีจ้ ะเป็นประโยชน์ต่อผ้ทู ่ีสนใจไม่มากกน็ อ้ ย หากมีขอ้ บกพรอ่ งประการไดผูจ้ ัดท�ำ ตอ้ งขออภัยมา ณ ทนี่ ี้ดว้ ย กฤษฎาพนั ธ์ พรหมบตุ ร 13600278 3
// “ I wish to blur the firm boundaries which we self-certain people tend to delineate around all we can achieve.” -hanah höch
Contents Preface 3 Contents 5 Biography 7 Most Important Art 27 Art Works 41 Bibliography 74
November 1, 1889 – May 31, 1978
//BIOGRAPHY 77
ChildhoodandEducation
Hanna Höch (ฮนั นาห์ ฮอช) เกดิ ในครอบครัวชนชั้นกลางทีม่ ีความสำ�เร็จในอาชพี พอสมควรทางตะวันออกเฉยี งใต้ของเยอรมนี พอ่ ของเธอท�ำ งานเปน็ ผ้ดู ูแลธุรกจิ ประกันสว่ นแม่ของเธอเปน็ นักวาดภาพมือสมคั รเล่นเธอยืนยันในความเชอื่ ของพ่อทวี่ ่า “เด็กผู้หญงิ ควรจะแตง่ งานและลมื ทกุ อยา่ งท่เี กย่ี วกับศลิ ปะ” เธอเริม่ ศกึ ษาเลา่ เรยี นในโรงเรียนหญงิ ในพ้นื ทีแ่ ต่เม่อื เธออายุได้ 15 ปี ครอบครวั ของเธอต้องการที่จะใหเ้ ธออยู่บา้ นและดแู ลนอ้ งสาวของเธอ
เธอได้เรมิ่ การศึกษาอกี ทีใน 6 ปีตอ่ มา ในปี 1912 เธอได้เข้ารับการศึกษาใรโรงเรียนศลิ ปะการออกแบบในเบอร์ลนิ ทีนเ่ี ธอเรียนเก่ยี วกบั การออกแบบแกว้ ท�ำ ให้ค้นพบและเกิดความสนใจในศิลปะประยุกต์และงานออกแบบแต่โรงเรียนทีเ่ ธอได้ก�ำ ลงั ศกึ ษาเลา่ เรียนอยู่นัน้ ก็ไดป้ ดิ ตัวลงเนอ่ื งจาก สงครามโลกครั้งท่ี 1 ในปี 1914 ในปี 1915 เธอกส็ ามารถกลบั มายังเบอร์ลินได้อกี ครั้ง และ ไดศ้ กึ ษาเกีย่ วกับศลิ ปะภาพพมิ พ์ และในปีเดยี วกันเธอก็ได้เจอศลิ ปินดาดา นัน่ คอื Raoul Hausmann ซึ่งทัง้ คกู่ ็ไดม้ คี วามสนใจและชอบในแต่ละฝ่ายเป็นอยา่ งมาก ต่อมาเธอกไ็ ดเ้ ป็นเพ่อื นสนทิ กบั ศลิ ปนิ ดาดาอีกคน น่นั ก็คอื Kurt Schwitters
Early Period
ระหว่างปี 1916 และ 1926 Höch ได้ทำ�งานนติ ยสารและหนังสอื พมิ พ์ใหก้ บั สำ�นกัพิมพ์ Ulldtein Verlag เธอท�ำ งานในแผนกงานหัตถกรรมและงานออกแบบรปู แบบการถักไหมพรมและงานเยบ็ ปกั ถกั รอ้ ย ในปี 1918 เธอไดเ้ ขยี นคำ�อธิบายเก่ยี วกบั การเย็บปักถักรอ้ ยสมยั ใหม่ ซงึ่ ทำ�ให้ผูห้ ญิง ในเมอื ง Weimar มจี ติ วิญญาณ ของคนรุน่ ใหม่ และ พัฒนาความรูส้ กึ ทเ่ี ป็นนามธรรม ผ่านงานฝมี ือของเธอ และในปีเดียวกัน Höch และ Hausmann ไดไ้ ปพักผอ่ นท่ี Ostee ตอ่ มาทำ�ใหเ้ ธอคน้ พบแนวคดิ Photomontage หรอื การตัดต่อภาพดว้ ยรปู ถ่ายที่เปน็ รากฐานในแก่งานศิลปะของเธอพวกเขาไดพ้ บรูปทหารเยอรมันส่งมาทีบ่ ้านของครอบครัวของพวกเค้า ในรปู าพนัน้ เปน็ หนา้ ของพวกเขาทถี่ ูกตัดแปะบนตวั ของทหาร จากสิ่งเหลา่ นีท้ �ำ ให้เธอคน้ พบความสามารถในการตดั แปะรปู ภาพที่ “ท�ำ ใหว้ ิกลจริต” ของรปู ภาพที่ท�ำ ใหพ้ วกเค้าได้ทราบความหมายใหมๆ่ เมอื่ วางรวมกนักับองค์ประกอบใหม่ๆและในบรบิ ทใหมๆ่ Höch เร่มิ ท�ำ Photomontage หรอื การตัดต่อภาพด้วยรปู ถ่าย ซงึ่ ทำ�ใหเ้ ธอกลายเป็นทีร่ ู้จักเปน็ อย่างมาก ในระหว่างชว่ งท้ายๆ ของปี 1910 และ ต้นปี 1920 เธอได้เปน็ ส่วนหนึ่งของกลมุ่ ดาดาในเบอร์ลนิ เธอเป็นผหู้ ญิงเพยี งคนเดยี วทม่ี สี ว่ นเก่ยี วข้องกับกลุ่มนกั สร้างสรรค์นวัตกรรมและ เป็นกลมุ่ ศลิ ปนิ ทรี่ วมตวั กันเพื่อท�ำ ส่ิงใหมๆ่ ท่จี ะปฏวิ ตั วิ ัฒนธรรมหรอื ศิลปะ
Mature Period
// ในช่วงปลายปี 1920 เธอได้หนีออกจากกลมุ่ ดาดาและเร่ิมติดต่อกบั ศิลปนิ อนื่ ๆ เธอได้เปน็ เพือ่ นกบั Piet Mondrian Tristan Tzara และ László Moholy-Nagy และไดร้ ับอทิ ธิพลจากกลุม่ De Stijl หรอื The style ในปี 1922 เธอก็ได้จบความสมั พันธก์ บั Raoul Hausmann และเธอได้เขา้ มาอยู่อาศยัในกรงุ เฮคประเทศเนอเธอแลนดใ์ นปี 1926 และเริม่ ความสัมพนั ธแ์ บบเลสเบ้ียนกับนกั เขียนชาวเนเธอแลนดช์ อื่ Til Brugman เป็นเวลานานถงึ 10 ปี ในปี 1930 ได้มพี รรคนาซีเกดิ ขึน้ ในเยอรมนั Höch ได้พบวา่ ตวั เองถกู โจมตีจากพรรคนาซใี นฐานะ “ศิลปะที่เสื่อมทราม” เธอไดจ้ ดั นิทรรศการผลงานของเธอทโี่ รงเรียน Bauhaus ในปี 1932 แตม่ ันกถ็ กู ปดิ ลงโดยสภานาซีในท้องถ่ิน เธอไดถ้ ูกแต่งตั้งใหเ้ ปน็ “ วัฒนธรรม Bolshe-vik” กับศิลปนิ ดาดาคนอื่นๆ เธอกลับไปทอี่ าศยั ทเ่ี บอรล์ นิ อยา่ งถาวรในปี 1936 ในขณะทศ่ี ิลปนิคนอืน่ ๆไดห้ นอี อกจากประเทศเยอรมนี เธอไดซ้ อ้ื บ้านใกล้กรงุ เบอร์ลินและอาศยั อยู่ท่นี ้นั ตลอดชว่ งสงครามโลกคร้ังที่ 2 ต่อมาเธอได้แต่งงานกบั Kurt Matthies ซ่งึ เป็นนกั ธรุ กิจและนกั เปียโนในปี 1938 และหลังจากแต่งงานพวกเขาก็หย่ากนั ในปี 1944 //
Late Period
หลงั จากสงคราม เธอยังคงผลิดผลงานออกมาไดอ้ ย่างสมบูรณ์แบบแตช่ ิน้ งานของเธอน้นั ก็ไม่ได้เปน็ ท่ีรู้จักมากนักและไมไ่ ดร้ บั การตอบรบั อย่างดจี ากนักวิจารณ์สักเท่าไหร่
Legacy
อยา่ งไรกต็ าม งานของเธอในการตัดตอ่ ภาพด้วยรูปภาพได้มีอทิ ธพิ ลต่อศิลปินในยุคต่อ ๆ มาโดยเฉพาะศลิ ปนิ หญงิ รวมทง้ั คนท่เี กิดในช่วงสมัยเดยี วกันกบั เธอ Grete Stern และศิลปิน Surrealist รวมทั้งศิลปนิ ทม่ี ีชอื่ เสยี งอยา่ ง Cindy Sherman สไตล์ของเธอได้เป็นอทิ ธิพลไดถ้ ูกโยงเข้าไปในขบวนการพังค์ ซ่ึงเขา้ มาในชว่ งตน้ ปี 1980 หลงั จากทีเ่ ธอสยี ชวี ติ
“[I desire] to show the world today as an ant sees it and tomorrow as the moon sees it.” -hannah höch
MostImportantArt 2727 27
STAATSHAUPTER (Heads of State) 1918-1920 PHOTOMONTAGE 16.2 X 23.3 CMCOLLECTION INSTITUT FUR AUSLANDSBEZIEHUNGEN, STUTTGART
STAATSHAUPTER (Heads of State) 1918-1920 เปน็ รูปถา่ ยหนงั สอื พมิ พข์ องประธานาธิบดีเยอรมัน FriedrichEbert และรฐั มนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมของเขานั่นคอื Gustav Noskeในชุดว่ายน�ำ้ ท่ดี ปู ัญญาออ่ นและโง่เขลา บนพ้นื หลังท่เี ป็นลวดลายเยบ็ ปักถกัรอ้ ยรูปดอกไม้ ผีเสอื้ ซงึ่ รปู นต้ี ัง้ ใจเพอื่ ความตลกขบขนั แต่มันเปน็ เหมอื นข้อความทม่ี ีอทิ ธพิ ลเป็นอยา่ งมาก ท่วี างรูปประธานาธบิ ดีและรฐั มนตรีของเขาอยใู่ นรปู ท่ีสอื่ แสดงถงึ ความโหดร้ายขนึ้ ในดินแดนแห่งจนิ ตนาการแปลกๆราวกับพวกเค้าทงั้ 2 คนน้ันไม่ไดต้ ระหนักถึงความล�ำ บากและปัญหาทางการเมอื งและการเงินของเยอรมนที ี่พลเมอื งของพวกเค้าต้องเผชิญกบั ปัญหาเหลา้น้ีในช่วงน้ัน ท้ังท้งั ในเวลาเดียวกันองค์ประกอบของูปภาพนก้ี ็โจมตรี ะบอบการปกครองแบบเผด็จการและยังทำ�ให้เกิดการตั้งคำ�ถามเกี่ยวกับคา่ นยิ มตา่ งๆทคี่ าดการณ์ไวใ้ นรปู แบบศิลปะทีแ่ ตกต่างกนั ในสังคม
Cut with the Kitchen Knife Dada through the Last Weimar Beer-Belly CulturalEpoch in Germany (Schnitt mit dem Küchenmesser durch die letzte Weimarer Bierbauchkulturepoche Deutschlands(1919-1920) Collage of pasted papers 114 x 90 CM Staatliche Museen , Berlin
Cut with the Kitchen Knife Dada through the Last Weimar Beer-Belly Cultural Epoch in Germany (Schnitt mit dem Küchen- messer durch die letzte Weimarer Bierbauchkulturepoche Deutschlands 1919-1920 เป็นภาพท่ี Höch ตดั จากหนังสอื พมิ พ์และนิตยสารมาเพอ่ื สร้างภาพทีม่ ีความสอดคล้องกนั ผลงานช้นิ นี้ถกู จัดแสดงในงาน Fist International Dada Fairที่เบอร์ลนิ ในปี 1920 และผลงานของเธอได้เป็นชิ้นทีไ่ ด้รับความสนใจมากทสี่ ุดโดยรปู ภาพน้ันได้ Höch ไดแ้ บ่งรปู ภาพเปน็ 4 ส่วน - บนซ้าย Dada Prapaganda - ล่างซ้าย Dada Persuation - บนขวา Anti Dada - ลา่ งขวา Dada world ซงึ่ ในแตล่ ะส่วนประกอบไปดว้ ยบคุ คลสำ�คัญมากมายที่เธอไดต้ ดั ออกมาแปะบนผลงานท้งั นกั วทิ ยาศาสตร์ช่อื ดังอยา่ ง Albert Einetein ที่อยใู่ นส่วนของDada Prapaganda จักพรรดิของเยอรมนั ผนู้ ำ�ทางการทหารของเยอรมัน นักการเมอื ง ในสว่ นของ Dada persuation และ Anti dada แมแ้ ตก่ ระท่งั เพ่ือนๆของเธอที่อยูใ่ นกล่มุ ดาดา ในส่วนของ Dada world
HOCHFINANZ (High Finance) 1923 PHOTOMONTAGE WITH COLLAGE 36 X 31 CMCOURTESY GALER1E BERINSON, BERLIN
HOCHFINANZ (High Finance) 1923 เป็นผลงานที่มีความสมบรู ณแ์ บบของเทคนิค Photomontage หรือ การตัดตอ่ ภาพด้วยรูปภาพทเ่ี ธอเปน็ คนคิดคน้ วธิ นี ้ี ในรูปภาพเปน็ รปู พนกั งานธนาคาร 2คน ซึง่ มขี นาดหวั ทีใ่ หญโ่ ต หน่ึงในรปู หวั โตนัน้ เปน็ รปู นักเคมชี าวอังกฤษในศตวรรษที่ 19 และนกั ดาราศาสตร์ Sir John Herschel ซ่ึงภาพน้ใี ห้ความรสู้ กึ ตลกขบขนั ไม่ว่าจะเปน็ การจัดวางของภาพท่ีถูกตดั มา รปู ภาพปืนลกู ซองท่กี ำ�ลังเล็งไปยงั หัวของพนกั งานธนาคาร โดยเธอได้เสนอมมุ มองอตุ สาหกรรมและอำ�นาจทางการเงินในช่วงสงครามโลกครง้ั ที่ 1 ในเยอรมนี ซึง่ ชไ้ี ปทกี่ ารเช่อื มโยงของความซบั ซอ้ นของการทหารและพนักงานธนาคารท่ใี หเ้ งนิ ทนุ แก่พวกเขา อย่างไรกต็ ามปัญหาเหล่านี้มีความซบั ซ้อนเปน็ อย่างมาก และมนั ก็ปรากฏออกมาในภาพของเธอ ชาย 2 คน ที่ในมอื พวกเคา้ กำ�ลังถอื เคร่อื งจักรท่ีอันตราย แต่ในมือของชายหนมุ่ ทย่ี นื อยู่ด้านซา้ ยเหมอื นก�ำ ลงั ถอื ลูกสบู ท่แี สดงภาพลกั ษณข์ องโลกในยคุ น้นั ที่เตม็ ไปด้วยความว่นุ วาย องค์ประกอบรปู ภาพทถ่ี กู จัดวางอยา่ งรอบคอบเพ่อื ให้มคี วามสมดุล แตไ่ ด้แฝงความหมายโดยนยั กค็ ือ ถา้ องคป์ ระกอบเลก็ ๆ ได้ถูกย้ายไป ทง้ั หมดกจ็ ะถูกผลกัดนั ออกนอกคำ�ส่งั เหมือนในโลกของ “การเงนิ สงู ” ท่ไี ด้ปรากฏออกมา
Untitled (From an Ethnographic Museum) (1930) PHOTOMONTAGE 19 x 12 5/8” Museum für Kunst und Gewerbe, Hamburg
Untitled (From an Ethnographic Museum) (1930) ผลงานช้นิ นเี้ ปน็ ภาพท่ี Höch ไดส้ รา้ งข้ึนมาประมาณปี 1930 โดยแรงบนั ดาลใจของภาพน้ีได้จากการเดนิ ทางไปยังพิพิธภณั ฑ์ Ethnograph-ic กบั ครู่ กั เลสเบี้ยนของเธอ Til Brugman ภาพน้ีได้แสดงออกมาอย่างมีประสทิ ธภิ าพไมว่ า่ จะเปน็ กรอบที่ชัดเจน พื้นหลังสแี ดง และพ้นื สีฟา้ คร่งึวงกลมทีเ่ ป็นฐานใหร้ ูปสลกั ทอ่ี ยู่ตรงกลาง Höch ได้รวบรวมภาพของรูปปน้ั ที่ไม่รปู ป้ันตะวนั ตก กับภาพหญิงสาวสวยจากหนังสอื พิมพ์ยอดนิยมของยโุ รป ซ่ึงบดิ เบอื นด้วยการใสด่ วงตาท่ีใหญ่เกินจริง เธอท�ำ ให้นึกถึงว่าสังคมควรมองไปท่ีผ้หู ญงิ มากทส่ี ุดอยา่ งเท่าๆกนั กบั ทีพ่ วกเขามองไปทรี่ ปู ปัน้ ทพ่ี วกเคา้ ไม่รจู้ ัก เป็นวตั ถุทแ่ี ปลกใหมแ่ ละเร้าอารมณ์ เธอยงั ต้งั ค�ำ ถามเกย่ี วกบั มุมมองของ “ผหู้ ญิงยคุ ใหม่” ของ WeimarRepublic มองเธอวา่ เปน็ สว่ นภาพที่กระจัดกระจายและสรา้ งภาพที่ท�ำ หน้าท่ีในสงั คมโดยเฉพาะการหยดุ ย้ังและความไมเ่ อาใจใสส่ ่งิ อื่นๆ ท่เี ป็นไปไดใ้ นตัวเลอื กของแตค่ นและความปรารถนา
INDUSTRIELANDSCHAFT (Industrial Landscape) 1967 PHOTOMONTAGE 29 X 26 CM COLLECTION LANDESBANK BERLIN
INDUSTRIELANDSCHAFT (Industrial Landscape) 1967 ผลงานของ Höch ส่วนใหญ่หลังจากสงครามโลกครัง้ ที่ 2 จะไม่คอ่ ยเป็นทร่ี จู้ ักและไมไ่ ด้รับการยอมรับมากสักเทา่ ไหร่ อย่างไรก็ตามผลงาน“Industrial Landscape” กลับกลายเปน็ ทรี่ ้จู กั ซึ่งเปน็ ผลงานท่ีสามารถหนีสถานะเหล่านนั้ ได้ โดย Höch ได้ใช้มีดผ่าตัดของเธอดว้ ยทักษะพเิ ศษในการสร้างสรรค์ภาพที่มคี วามซบั ซอ้ นเปน็ อย่างมาก ผลงานของเธอในยุคน้โี ดยทัว่ ไปจะเปน็ ผลงานท่เี ปน็ แนวทางใหมใ่ นการใชว้ ัสดทุ ี่เหมาสม เธอเริม่ เปล่ียยนหนงั สอื พมิ พแ์ ละนติ ยสารท่ตี ดั ด้วยมดี ผา่ ตัดของเธอจนกว่าผลงานของเธอจะมคี วามคลา้ ยคลึงกบั รปู แบบเดมิ ในกรณีนเ้ี ธอได้ถา่ ยภาพสระว่ายยนำ�้ ทแ่ี อดดั และภมู ิทัศน์ของLugarno ในสวิสเซอรแ์ ลนดก์ อ่ นท่ีจะตดั และต่อทั้งสองสถานท่เี พอื่ สรา้ งภาพใหมซ่ งึ่ เตือนให้นกึ ถึงภาพภมู ทิ ศั น์ท่เี ตม็ ไปดว้ ยเครือ่ งจักรกลและเส้นของฟา้อตุ สาหกรรมโรงงาน เศษทแ่ี ยกออกมาจะกลายเปน็ เมอื งกึง่ นามธรรมทเี่ ต็มไปด้วยรายละเอียดที่นา่ สนใจ
Life portrait 1972-1973collage with original photographs by Liselotte and Armin Orgel-Kohne Collection Liselotte and Armin Orgel-Kohne, Berlin.
Life portrait 1972-1973 เป็นผลงานชิ้นลา่ สุดของ Höch และเป็นจุดสิ้นสดุ ที่เหมาะสมของอาชพี เธอ เปน็ ภาพเตม็ ไปด้วยศลิ ปนิ หลายคนและตัวของเธอเอง ทีม่ ีเอกลักษณค์ ือทรงผมบ๊อบของเธอทีท่ ำ�ให้เธอเป็นเอกลกั ษณ์ของ “ผู้หญิงยคุ ใหม”่ ในชว่ งวยั เยาว์ของเธอ ในรปู แบบภาพทแ่ี ปลกๆ ใหม่ เธอได้กลบัไปยอ้ นคิดดูหลายๆอยา่ งท่เี ธอได้คน้ พบตลอดชว่ งเวลาที่เธอทำ�อาชพี ศิลปนิของเธอ รวมถงึ แฟชั่นของแผ่นเจาะแม่แบบตา่ งๆ และรูบแปป รูปป้ันแอฟริกนั เธอยงั ใชก้ ารอปุ าอปุ ไมยทส่ี ร้างความสบั สนใหเ้ ธอ อย่างเช่นโดยเฉพาะธรรมชาติ พชื และสตั ว์ ผลงานชนิ้ นเ้ี ป็นการไตรต่ รองในฐานะศิลปนิ ของ Höch และสงิ่ ที่เป็นไปตลอดช่วงชวี ิตของเธอ มนั คอยถามคำ�ถามเกีย่ วกบั ความนา่ ต่ืนเต้นของธรรมชาติ ภาพในความนึกคดิ ของเธอ และโดยเฉพาะอย่างยิ่งวิธกี ารท่ีเกี่ยวของกับศลิ ปะและผหู้ ญิง ซ่ึง Höch สามารถมองผ่านส่งิ เหล่านน้ั ด้วยตาของเธอ
“ They continued for a long time to look on uswomen artists as charming and gifted amateurs, denying us any real professional status. -hannah höch ”
ArtWorks 41
BURGERLICHES BRAUTPAAR (STREIT) (Bourgeois Wedding Couple [Quarrel]) 1919 PHOTOMONTAGE 15 X 12 1/16 IN. (38 X 30.6 CM) PRIVATE COLLECTION
DA DANDY 1919 PHOTOMONTAGE 30 X 23 CMPRIVATE COLLECTION
DADA-RUNDSCHAU (Dada Panorama) 1919 PHOTOMONTAGE WITH GOUACHE AND WATERCOLOR ON CARDBOARD 43.7 X 34.5 CMCOLLEC I ION BERLINISCHE GALERIE, LANDESMUSEUM FUR MOD ERNE KUNST, PHOTOGRAPH IE UND ARCHITEKTUR. BERLIN
WEIfiE FORM (White Form) 1919 COLLAGE 31 X 26 CMCOLLECTION STAATLICHE MUSEEN ZU BERLIN. KUPFERST1CHKABINETT
DAS SCHONE MADCHEN (The Beautiful Girl ) 1919- 1920 PHOTOMONTAGE 35 X 29 CM PRIVATE COLLECTION
SCHNEIDERBLUME (Tailor’s Flower) 1920 COLLAGE 51.4 X 43.8 CM(FRAMED) COLLECTION LOUISE ROSENFIELD NOUN, DES MOINES, IOWA
DADA-ERNST 1920-1921 PHOTOMONTAGE 18.6 X 16.6 CMCOLLECTION ARTURO SCHWARZ, MILAN
OHNE TIT EL (Untitled) 1921 PHOTOMONTAGE 14 X 12 IN. (35.6 X 30.5 CM)MORTON G. NEUMANN FAMILY COLLECTION
UND WENN DU DEN KST, DER MOND GEHT UNTER (And When You Think the Moon is Setting) 19 2 1 PHOTOMONTAGE WITH COLLAGE 21 X 13.4 CM PRIVATE COLLECTION
Search
