ผู้้�ที่ไ� ด้ร้ ับั เชื้้อ� กาฬโรคจะมีีอาการหนัักและเสีียชีีวิิตแทบทุุกคน ทำ�ำ ให้้อัังกฤษ สููญเสีียพลเมืืองไปหนึ่่�งในสาม และฝรั่ง� เศสสููญเสีียพลเมืืองไปหนึ่่�งในสี่่� ซึ่่ง� ฝั่�่งฝรั่่ง� เศส สููญเสีียพลเมือื งไปมากกว่่าอังั กฤษ รวมทั้้�งมีีการพลััดเปลี่่ย� นราชการจากพระเจ้า้ ฟิลิ ิิปที่่� 6 เป็็นพระเจ้า้ จอห์น์ ที่่� 2 ในเวลานั้้น� สถานการณ์ภ์ ายในราชวังั เริ่ม่� ไม่ด่ ีีเท่่าไหร่่ เนื่่อ� งจากพระเจ้า้ จอห์น์ ที่่� 2 เป็็น กษัตั ริิย์ท์ ี่่ใ� ช้้เงิินสุุรุ่�ยสุุร่า่ ยเป็็นอย่า่ งมาก การเงิินของประเทศฝรั่ง� เศสเกืือบจะล้ม้ ละลาย เศรษฐกิิจได้ร้ ับั ความเสีียหายมาก ปีี ค.ศ.1356 กองทัพั ฝรั่ง� เศสและอังั กฤษได้้นำ�ำ กองกำำ�ลังั ของตนเองเข้า้ เมือื ง กััวติิแอร์์ ทั้้�งสองฝ่่ายได้้เริ่�ม่ การปะทะโดยในที่่�สุุดพระเจ้้าเอ็็ดวาร์ด์ ก็็นำำ�ชัยั ชนะมาสู่่�อัังกฤษ ได้อ้ ีีกครั้�ง ส่ว่ นฝั่ง�่ ฝรั่่ง� เศสก็็ย่อ่ ยยับั ไม่เ่ ป็น็ ท่า่ และราชวงศ์ฝ์ รั่่�งเศสยังั ต้อ้ งอดทนรับั ความ อัปั ยศอีีกด้้วย เนื่่�องจากพระเจ้้าจอห์์นที่�่ 2 ผู้ค�้ รองบัลั ลังั ก์์อยู่�ในตอนนั้้น� ถููกพระเจ้า้ เอ็็ด วาร์ด์ ที่�่ 3 จับั ตััวไปเป็็นเชลย รวมทั้้�งข้า้ เจ้้านายฝรั่่�งเศสหลายคนก็็ต้อ้ งไปเป็็นเชลยด้ว้ ย เช่่นกััน กองทััพอังั กฤษก็ย็ ังั คงเดิินหน้้าต่่อบุกุ ยึึดพื้้น� ที่่�ต่า่ งๆของฝรั่่ง� เศส จนเดิินทััพไปถึึง บริิเวณกำำ�แพงเมืืองของปารีีส ฝรั่่�งเศสหมดหนทางที่จ�่ ะสู้� พลเมือื งก็เ็ สีียชีีวิิตไปค่่อนข้า้ ง เยอะจากโรคระบาด รวมทั้้ง� 45
พระเจ้้าจอห์์นที่�่ 2 ของฝรั่่ง� เศสก็ก็ ลายเป็น็ เชลยของอังั กฤษอีีก ฝรั่่ง� เศสจึึงตััดสิินใจยอม ทำำ�สัญั ญาสงบศึึก ด้้วยเหตุทุ ี่่�พระเจ้้าจอห์์นที่2�่ ถูกู จับั ไปเป็็นเชลย ทำ�ำ ให้้บััลลังั ก์์ของ ฝรั่่�งเศสว่่างพระเจ้้าชาร์์ลส์์ที่่�เป็็นพระราชโอรสองค์์โตได้้ขึ้�้นเป็็นกษััตริิย์์แห่่งฝรั่ �งเศสแทน พระบิิดา (พระเจ้า้ จอห์์นที่่� 2) อังั กฤษได้้เรีียกค่า่ ไถ่่ตัวั พระเจ้า้ จอห์น์ กับั ฝรั่ง� เศส พระเจ้้า ชาร์ล์ ส์์จึึงเรีียกสภามาเพื่อ�่ ขอเบิิกเงิินไปไถ่่ตัวั พระบิิดา แต่ใ่ นสภาก็ไ็ ด้้เกิิดความแตกแยกขึ้้�น เพราะทางสภารอที่่จ� ะให้้ผู้�้ มีีสิิทธิ์ท์� างราชบัังลัังก์์มาขึ้น�้ แทนพระเจ้า้ ชาร์ล์ ส์์ ที่เ�่ ป็็นเหตุนุ ี้้� เพราะพระเจ้้าจอนห์์นทำำ�ให้ฝ้ รั่่�งเศสสูญู เสีียเงิิน เศรษฐกิิจก็พ็ ังั ไปมาก จึึงคิิดว่า่ ไม่่อยาก ที่�่จะเสีียเงิินในคลัังเพื่่�อช่ว่ ยอีีก ทำ�ำ ให้พ้ ระเจ้้าชาร์์ลส์์เกิิดความไม่่พอใจ จึึงหลบหนีีไปตั้้�ง ฐานทััพรวมกำำ�ลัังพลเพื่�อ่ จะมาสู้�้ กัับบุคุ คลที่่จ� ะมาแย่ง่ ราชบัลั ลัังก์์ และกลับั มายัังเมืือง ปารีีส ปีี ค.ศ.1358 พระเจ้้าเอ็ด็ เวิิร์์ดที่่� 3 ยอมรับั การสงบศึึกจากพระเจ้า้ ชาร์ล์ ส์์ โดยทำ�ำ สนธิิสััญญาแห่่งเวติินีี ถึึงแม้จ้ ะได้ม้ ีีการทำ�ำ สนธิิสัญั ญาแต่่ความหมาดหมางในใจลึึกๆของ ทั้้ง� สองฝ่า่ ยก็็ยังั มีีอยู่� หรือื เรีียกได้ว้ ่า่ เป็น็ การสงบศึึกที่ไ่� ม่่ได้้สงบจริิงๆ 46
สงครามครั้้�งที่�่ 2 สงครามของพระเจ้า้ ชาร์์ลส์์ (ค.ศ.1369 - ค.ศ.1389) พระเจ้า้ ชาร์์ลส์์ที่่� 5 ได้้ขึ้้�นเป็็นกษัตั ริิย์แ์ ห่่งฝรั่ง� เศส พระองค์ท์ รงกู้้�ศรััทธาของ ประชาชนที่่ม� ีีต่อ่ สถาบันั พระมหากษัตั ริิย์์กลัับมาได้้ โดยประชาชนเชื่่�อว่่ากษััตริิย์์จะเป็น็ ผู้้�นำำ�ความสงบสุขุ และความร่่มเย็็นในชีีวิิตมาให้้ หลัังจากการสงบศึึกกัับอังั กฤษใน สงครามครั้ง� แรก ฝรั่่ง� เศสได้้ปรับั ปรุงุ ประเทศ จัดั การป้้องกันั ต่า่ งๆรอบบริิเวณพื้้น� ที่่� ฝรั่่�งเศส พระเจ้า้ ชาร์์ลส์ท์ ี่่� 5 ทรงเห็น็ ว่า่ ประเทศและกองกำ�ำ ลังั มีีความแข็็งแกร่่งขึ้้น� กว่่า อัังกฤษแน่น่ อน จึึงได้ฉ้ ีีกสัญั ญาสงบศึึกกับั อังั กฤษทัันทีี และอ้้างสิิทธิ์์ใ� นการเป็็น เจ้า้ ของบริิเวณอากีีแตนอีีกครั้ง� ปีี ค.ศ.1369 สงครามครั้ง� ที่่� 2 ได้้เริ่�ม่ ขึ้น้� พระเจ้้าชาร์ล์ ส์์เลือื กใช้้ยุุทธวิิธีีการ รบแบบกองโจร โดยมีีขุุนพลแบร์ท์ รันั ด์์ เดอ เกอสแคลง (Bertrand de Guesclin) ซึ่�งเป็็น ยุุทธวิิธีีที่่อ� ัังกฤษไม่่รู้้�จักั มาก่อ่ น จึึงทำำ�ให้้อัังกฤษถููกทำ�ำ ลายเสบีียงอาหาร จากที่่�อัังกฤษเคย เป็็นฝ่่ายนำ�ำ ชนะมาตลอด ในครั้�งนี้้อ� ังั กฤษกลับั ถููกโจมตีีทั้้ง� หน้้าและหลังั จนทำ�ำ ให้้ ฝรั่่ง� เศสนำ�ำ ชนะขึ้้น� มา อังั กฤษโกรธแค้้นเป็็นอย่่างมากทั้้�งๆที่�เ่ ป็็นฝ่่ายมาขอสงบศึึกกลับั มาฉีีกสััญญาแล้ว้ เข้า้ ทำ�ำ ลายอังั กฤษในทัันทีี เรีียกได้ว้ ่า่ ฝรั่่�งเศสแทบจะไม่่ไว้ห้ น้า้ อังั กฤษเลย ปีี ค.ศ.1370 อัังกฤษจึึงเริ่�ม่ เอาคืืนฝรั่ง� เศส พระเจ้้าเอ็ด็ วาร์ด์ ที่่�3 สั่�งให้้ทหาร เผาเมืืองลิิมอร์์สของฝรั่�งเศส ทำ�ำ ให้ป้ ระชาชนของฝรั่่ง� เศสทั้้ง� ชายและหญิิง เด็ก็ เล็ก็ และ ผู้้�ใหญ่ไ่ ด้ร้ ับั บาดเจ็บ็ เป็น็ จำ�ำ นวนมากอีีกทั้้ง� เสีียชีีวิิตไปประมาณสามพัันคน 47
ในสงครามครั้�งนี้้ท� ี่�่พระเจ้้าชาร์ล์ ส์์ไปฉีีกสัญั ญาเวติินีีของอังั กฤษ มีีแต่่ความ รุุนแรงมากขึ้้น� กว่่าครั้ง� แรกและยัังหนัักมากขึ้�น้ ไปอีีก มีีการเผาบ้า้ นเผาเมืือง จนกระทั่่�ง ได้ม้ ีีการเสีียชีีวิิตของผู้้�นำำ�กองทัพั หลัักของทั้้ง� สองฝ่า่ ยได้เ้ สีียชีีวิิตไป จึึงมีีการตกลงขอ สงบศึึกอีีกครั้�ง พระเจ้้าเอ็ด็ วาร์์ดที่่� 3 เสีียชีีวิิตในปีี ค.ศ.1377 แบร์์ทรัันด์์ เดอ เกอสแคลง แม่่ทัพั ที่่ส� ำ�ำ คััญที่่�สุุดของฝรั่�งเศสเสีียชีีวิิตในปีี ค.ศ.1380 และพระเจ้า้ ชาร์ล์ ส์์ที่่� 5 ผู้้�ที่�ทำ�ำ ให้้ เกิิดสงครามครั้ง� นี้ก้� ็็ได้้เสีียชีีวิิตในปีคี .ศ.1380 ประกอบกัับทั้้ง� สองประเทศก็็มีีปััญหาภายใน ในอัังกฤษหลังั จากพระเจ้้าเอ็็ดวาร์์ดที่่� 3 ได้้เสีียชีีวิิตไป เกิิดการแย่ง่ ชิิงราชสมบัตั ิิขึ้�้นจน กลายเป็น็ สงครามกลางเมืือง เรีียกว่่าสงครามดอกกุุหลาบ ฝั่�งฝรั่ง� เศสมีีการแย่ง่ ชิิงอำ�ำ นาจ ในการครองราชบัลั ลัังก์์ เนื่่�องจากพระเจ้้าชาร์์ลส์ท์ ี่่� 6 มีีสติิไม่ส่ มประกอบและมีีอาการทาง จิิต พระราชโอรสก็็ยัังเด็ก็ มากไม่ส่ ามารถขึ้้น� ครองราชย์ไ์ ด้้ เกิิดสงครามกลางเมืืองระหว่่าง ตะกููลอาร์ม์ ันั ญััค (Armangnac) และดยุคุ แห่่งเบอร์์กันั ดีี พระเจ้้าเฮนรีีที่�่ 5 เป็น็ กษัตั ริิย์์ของอังั กฤษที่่�ชาญฉลาดและและแข็็งแกร่ง่ มาก พระองค์์ทรงเห็น็ ว่า่ ฝรั่่�งเศสกำ�ำ ลังั อ่อ่ นแอ จึึงอ้้างสิิทธิ์์ใ� นการเป็็นเจ้้าของแผ่่นดิินของ ฝรั่่�งเศสอีีกครั้ �ง 48
สงครามครั้้�งที่�่ 3 สงครามของพระเจ้า้ เฮนรีี (ค.ศ.1412 - ค.ศ.1453) ปีี ค.ศ.1415 พระเจ้้าเฮนรีีที่่� 5 ได้น้ ำ�ำ ทััพบุกุ เข้้ายึึดพื้้�นที่่�ฝรั่ง� เศส พระองค์์เป็น็ บุุคคล ที่บ�่ ุุกโจมตีีได้แ้ กร่่งกล้้ามาก ไปที่บ�่ ุกุ ที่�ไ่ หนก็็ยึึดที่�ต่ รงนั้้�นได้้ ทำำ�ให้ต้ อนเหนืือของฝรั่่�งเศส ถูกู พระเจ้้าเฮนรีีที่�่ 5 ยึึดไว้ไ้ ด้ท้ ั้้ง� หมด ปีี ค.ศ.1419 พระเจ้้าเฮนรีีที่่� 5 เข้้าพบพระเจ้้าชาร์์ลส์ท์ ี่่�6 เพื่่�อมาต่่อรองให้พ้ ระเจ้้า ชาร์ล์ ส์์ที่�่ 6 ยกราชบััลลังั ก์์ฝรั่่�งเศสให้้แก่อ่ ัังกฤษ บััลลัังก์ฝ์ รั่่�งเศสจึึงกลายเป็็นของอัังกฤษ ทัันทีี ส่ง่ ผลให้้ฝรั่่ง� เศสตกเป็น็ เมือื งขึ้น้� ของอัังกฤษเป็น็ ระยะเวลาหนึ่่�ง หลัังจากทำ�ำ การ ตกลงได้้ไม่่นาน พระเจ้า้ เฮนรีีที่่� 5 ก็็ได้้สวรรคต พระเจ้า้ เฮนรีีที่่� 6 ที่่�มีีอายุเุ พีียงแค่่ 10 เดือื น ต้อ้ งขึ้น�้ มาปกครองแทน ด้ว้ ยความที่่พ� ระเจ้้าเฮนรีีที่่� 5 วางแผนการปกครองและมีีระบบที่่� แข็็งแกร่่ง ราชวงศ์อ์ ัังกฤษยังั สามารถยิ่่ง� ใหญ่่ต่อ่ ไปได้้ ปีี ค.ศ.1429 มีีหญิิงสาวแปลกหน้้าที่ช�่ ื่่อ� ว่่า Joan of Arch เข้า้ พบพระเจ้า้ ชาร์์ลส์เ์ พื่่อ� จะขอนำำ�ทััพสู้�เพื่่�อฝรั่่ง� เศส พระเจ้า้ ชาร์ล์ ส์จ์ ึึงอนุุญาตให้ห้ ญิิงสาวผู้้�นี้อ� อกรบ และก็็ได้้รับั ชัยั ชนะกลัับมาให้ฝ้ รั่่�งเศสได้้ พระเจ้า้ ชาร์์ลส์ท์ ี่�่ 7 จึึงได้ข้ ึ้น�้ ครองตำำ�แหน่่งของ ฝรั่่�งเศสอย่่างเป็น็ ทางการ แต่พ่ ระเจ้า้ เฮนรีีที่�่ 6 เกิิดความไม่่พอใจขึ้้น� เพราะได้ค้ รอง บัลั ลังั ก์ฝ์ รั่่�งเศสอยู่� จึึงทำำ�ให้บ้ ััลลังั ก์ฝ์ รั่่ง� เศสมีีกษัตั ริิย์์สององค์์ ปีี ค.ศ.1431 หลัังจากการเสีียชีีวิิตของ Joan of Arch พระเจ้้าชาร์ล์ ส์์ที่�่ 7 ได้้ลุุกขึ้�้นสู้�ไปรบกัับฝั่่�งอัังกฤษเพื่่�อจะเอาชัยั ชนะมาให้ฝ้ รั่่�งเศส โดยพระเจ้า้ ชาร์ล์ ส์์ สามารถไปรบนำ�ำ พื้้�นที่่�ที่่ย� ึึดไปกลัับมาได้้เกือื บทั้้�งหมด เหลือื เพีียงแค่ด่ ิินแดนเล็็กๆที่่�เรีียกว่่า กาเร่่ (Calais) ซึ่�งกิินระยะเวลาไปทั้้ง� หมด 13 ปีี จนกระทั่่ง� ในปีี ค.ศ.1444 เศรษฐกิิจของทั้้ง� อังั กฤษและฝรั่�งเศสก็พ็ ัังย่อ่ ยยัับ ทั้้�งสองประเทศจึึงขอสงบศึึก 49
ในสงครามร้อ้ ยปีนี ี้้ไ� ม่ม่ ีีการประกาศหรืือการบัันทึึกเป็็นลายลัักษณ์์อักั ษร อย่า่ งแน่ช่ ััดว่า่ ใครเป็็นผู้�ช้ นะ แต่่ดูจู ากการนำ�ำ พื้้น� ที่ข่� องฝรั่่�งเศสที่ถ�่ ููกอังั กฤษยึึดไปกลับั มาได้้ ดังั นั้้น� ฝรั่่�งเศสจึึงกลายเป็็นผู้ช�้ นะสงครามครั้ง� นี้้� และพระเจ้า้ ชาร์ล์ ส์ท์ ี่่� 7 ได้้ ประกาศตนว่า่ เป็น็ กษััตริิย์ท์ ี่แ่� ท้้จริิงแห่่งฝรั่่ง� เศสเพีียงผู้เ้� ดีียว จึึงเป็็นอัันสิ้น� สุดุ สงคราม ร้้อยปีลี งในปีี ค.ศ.1453 50
การเปลี่่ย� นแปลง หลังั สงคราม 51
เหตุกุ ารณ์์หลัังสงครามนั้้�นได้ม้ ีีการเปลี่ย�่ นแปลงไปมากมายมีีทั้้ง� เรื่อ� งดีีและ ปััญหาที่่ต� ามมา ทั้้ง� อัังกฤษและฝรั่่�งเศสต่า่ งก็็ได้้พบกัับปััญหาทางด้า้ นการเมืือง การปกครอง ด้า้ นกฎหมาย ด้า้ นเศรษฐกิิจ ประชาชน และรวมไปถึึงด้้านศาสนจักั ร การเปลี่่ย� นแปลงหลายอย่า่ งที่่�ปรากฎระหว่่างอังั กฤษกับั ฝรั่ง� เศสนั้้น� ไม่่ได้้เกิิดขึ้น้� ทีีเดีียว หลังั ยุุติิสงครามในปีี ค.ศ.1453 แต่ก่ ารเปลี่ย�่ นแปลงแต่่ละอย่า่ งนั้้น� ค่อ่ ยๆเปลี่ย่� นไป ระหว่า่ งที่่ก� ำ�ำ ลัังทำำ�สงครามร้อ้ ยปีี โดยแต่ล่ ะครั้�งที่่อ� ัังกฤษและฝรั่่ง� เศสได้ท้ ำ�ำ สงครามกันั ก็จ็ ะทำำ�ให้้เกิิดการเปลี่ย่� นแปลงไปทีีละเล็็กทีีละน้้อย เริ่ม่� จากการระบาดของกาฬโรค ที่่เ� กิิดขึ้้น� ในปีี ค.ศ.1349 ระหว่า่ งที่่อ� ัังกฤษกัับฝรั่�งเศสกำำ�ลังั ทำ�ำ สงครามกัันในช่่วงแรก ซึ่ง� โรคระบาดนี้้�ไม่เ่ พีียงส่ง่ ผลกระทบต่่อสุขุ ภาพร่่างกายแต่ย่ ัังมีีผลกะทบต่่อ สภาพแวดล้้อมทางสัังคม เศรษฐกิิจ การเมือื ง ศิิลปวัฒั นธรรมและมีีผลกระทบต่่อศาสนา มากเพราะยุุโรปตอนนั้้�นมักั จะเชื่�อมโยงเรื่อ� งราวต่่างๆเข้้ากัับเรื่อ� งความเชื่�อหรือื ศาสนา บางคนเลยเชื่อ� ว่า่ กาฬโรคนี้ค�้ ือื การลงทัณั ฑ์ข์ องพระเจ้้าและเนื่่อ� งจากตอนนั้้�นยังั ไม่ม่ ีีวิิธีี การรักั ษาโรคนี้จ้� ึึงทำำ�ให้เ้ กิิดอาชีีพหนึ่่�งขึ้�น้ มานั่่น� ก็็คืือ “หมออีีกา (Plague doctor) หรือื แพทย์ท์ ี่่�รัักษาผู้�้ ป่ว่ ยกาฬโรค” 52
“หมออีีกา (Plague doctor)” 53
กาฬโรคเกิิดจากการหมััดที่่�มากััดหนููเป็น็ พาหะและเมื่อ� หนููตายหมัดั ก็จ็ ะไปกัดั สััตว์์รายอื่�นๆไม่เ่ ว้้นแม้แ้ ต่ค่ นก็ส็ ามารถเป็น็ พาหะได้้เช่่นกััน โดยหมััดจะเกาะอยู่�บนตััวแล้้ว กัดั จนทำำ�ให้้ติิดเชื้�อ อาการของโรคจะเริ่่�มจากการมีีฝีีขึ้�้นในที่่อ� ัับของร่่างกาย มีีไข้้ขึ้น้� เฉียี บพลััน อาเจีียนเป็น็ เลืือด การติิดเชื้�อเพิ่�ม่ ขึ้�น้ อย่่างรวดเร็ว็ และส่่วนใหญ่จ่ ะตายภายใน 2-7 วันั นี่จ�่ ึึงทำำ�ให้เ้ กิิดหมออีีกาขึ้น้� มาซึ่�ง่ หมออีีกาส่ว่ นมากไม่่ได้้เป็็นหมออาชีีพหรือื มีี ประสบการณ์์แต่่เป็็นเพีียงคนธรรมดาที่่�ออกมาช่่วยเหลืือประชาชนภายใต้้หลัักการ ดูแู ลผู้้�ป่ว่ ยของหััวหน้า้ หน่่วยแพทย์ห์ ลวง ชุุดที่�่หมออีีกานั้้น� ใส่่ประกอบไปด้้วยชุุดคลุุม หนังั หมวกทรงสูงู หน้า้ กากคล้้ายอีีกาและไม้้เท้้า โดยชุุดคลุุมหนัังจะกัันไม่่ให้ส้ ััมผััส โดนเชื้้�อและไม่่ให้ห้ มัดั กระโดดมาเกาะได้้ หมวกทรงสููงใส่่เพื่่อ� ป้อ้ งกัันศรีีษะ ด้้านใน หน้้ากากคล้้ายอีีกาก็็จะมีีจำ�ำ พวกสมุุนไพรเพื่่�อกัันไม่่ให้้สููดดมสารพิิษจากเชื้้�อโดยตรง และให้้ง่่ายต่่อการหายใจ สุดุ ท้า้ ยไม้้เท้้าเป็น็ เครื่�องมืือที่่�ใช้ส้ ำำ�หรัับดููแผลเพื่่อ� ไม่่ให้ม้ ืือไป สัมั ผััสโดนเชื้้อ� โดยตรง ทั้้�งหมดนี้ถ้� ููกคิิดค้น้ ขึ้น้� มาครั้ง� แรกในการระบาดของกาฬโรคที่่�เกิิด ขึ้น�้ ระหว่่างทำ�ำ สงครามครั้�งแรกอังั กฤษฝรั่ง� เศส เมื่อ� โรคระบาดสิ้น� สุดุ ลงประชาชนของอังั กฤษลดลงไปมากกว่า่ 1 ใน 3 ของ ประชากรทั้้�งหมดจึึงทำำ�ให้ค้ ลาดแคลนแรงงานเป็น็ อย่า่ งมาก ชาวนาที่่เ� หลืือได้ค้ ิิด ไตร่่ตรองถึึงรายรัับและรายได้้ของตนจึึงได้้รู้้�ว่่าตนทำำ�งานมากขึ้้�นแต่่ค่่าแรงนั้้�นยัังเท่่า เดิิมชาวนาจึึงขอให้เ้ พิ่่�มค่่าแรงให้ส้ ููงขึ้�น้ ตามงานที่ท่� ำำ� แต่ด่ ้้วยรัฐั บาลสมััยนั้้น� ซึ่่�งเป็็นพระ สัังฆราชและขุุนนางโดยส่่วนใหญ่่ล้้วนเป็็นเจ้้าของที่่�ดิินจึึงทำ�ำ ให้้เกิิดกฎหมายจำ�ำ กััดค่่าแรง ขึ้้�นมา นอกจากนี้้�ไม่่เพีียงแต่่คลาดแคลนแรงงานการที่่�เกิิดโรคระบาดก็็ทำำ�ให้ง้ บประมาณ ในการทำำ�สงครามของรััฐบาลลดน้้อยลงในตอนนั้้�นรััฐบาลจึึงต่่อรองกัับกษััตริิย์์เพื่�่อให้้ กษััตริิย์ล์ งความเห็น็ ชอบในการจััดหางบประมาณและทำำ�ให้้รััฐบาลมีีอำ�ำ นาจมากขึ้น�้ จาก นั้้�นรััฐบาลก็็เรีียกเก็็บภาษีีกัับชาวนาเพิ่�่มขึ้�้นเพื่�่อสนัับสนุุนการทำ�ำ สงครามกัับฝรั่�งเศส ชาวนาส่่วนมากที่�่ทำำ�งานอยู่่�ก็็มีีแค่่พอกิินพอใช้้แต่่กลัับต้้องมาทำำ�งานพิิเศษเพิ่่�มเพื่่�อมา จ่่ายภาษีีในการทำำ�สงคราม นี่่�จึึงทำ�ำ ให้้ชาวนาเริ่ม�่ ปฏิเิ สธการจ่่ายภาษีีและเมื่่อ� ชาวนาไม่่ จ่่ายภาษีี 54
ด้า้ นกษััตริิย์์ริิชาร์ด์ ที่่� 2 จึึงส่่งทหารเพื่่อ� ไปจัดั ตั้�งกฎหมายและระเบีียบใหม่่ แต่่เมื่อ� ไปถึึงก็็ ถููกต่อ่ ต้้านด้ว้ ยกำำ�ลังั ของประชาชน ทั้้ง� หมดนี้จ�้ ึึงก่่อให้เ้ กิิดการก่่อกบฏชาวนาเกิิดขึ้น�้ ใน ปีคี .ศ. 1381 โดยมีี วัตั ไทเลอร์์ เป็น็ ผู้้�นำ�ำ ขบวนภายในขบวนเป็็นชาวบ้า้ นที่่ม� าจากทั่่ว� ทุุก มุมุ ทางตะวันั ออกเฉียี งใต้ข้ องอัังกฤษทั้้�ง 60,000 คน (มีีรายงานว่่าประชาชนที่่�มาประท้้วง 60,000 กว่า่ คนนี้ไ้� ม่ไ่ ด้้มีีเพีียงแค่่ชาวนาแต่ย่ ังั มีีพวกพ่อ่ ค้า้ ทหาร และนัักบวชด้ว้ ย) ทั้้�งหมดได้้เดิินทางไปลอนดอนเพื่�อ่ ขอความเป็็นธรรมกับั พระเจ้า้ ริิชาร์์ดที่่� 2 สุดุ ท้า้ ย พระเจ้า้ ริิชาร์์ดก็็ได้ท้ ำำ�ตามคำ�ำ เรีียกร้้องของชาวบ้้าน ยกเลิิกการเก็็บภาษีีเพิ่่�มให้้ชาวนา กลัับบ้้านไปใช้ช้ ีีวิิตกันั ตามเดิิม โดยอยู่�ภายใต้้การปกครองของลอร์์ดแห่ง่ คฤหาสน์์ บิิชอป หรืืออาร์ช์ บิิชอป ในอีีก 100 ปีถี ัดั มาชาวนาส่ว่ นมากพบว่า่ เขาสามารถต่่อรอง ราคากัับเจ้้านายได้้และเจ้้านายยอมจำ�ำ นน ชาวนาจึึงมีีอำ�ำ นาจในการซื้้�อขายทั้้ง� ด้้าน “ อุุปสงค์์และอุปุ ทาน” สมเด็จ็ พระเจ้้าริิชาร์ด์ ที่่� 2 แห่่งอังั กฤษพบปะกับั คณะผู้�้ ก่่อการในการปฏิิวััติิชาวนา 55
โจน ออฟ อาร์ค์ กู้้เ� มืืองออร์์เลอ็อ็ ง 56
หลังั จากนี้้ส� งครามร้อ้ ยปีกี ็็ยัังคงดำ�ำ เนิินต่่อไปอย่่างต่่อเนื่่อ� งโดยสภาพความ เป็็นอยู่� เศรษฐกิิจ และการปกครองไม่่ได้้เปลี่ย�่ นไปมากจากเดิิม จนในปีี ค.ศ. 1428 ขณะที่่�ฝรั่�งเศสกำ�ำ ลัังเสีียเปรีียบให้้อัังกฤษเป็็นอย่่างมากโดยอัังกฤษได้้บุุกล้้อมโจมตีีทาง เหนืือของฝรั่ง� เศสเมืืองออร์์เลอ็็อง ก็ใ็ ห้เ้ กิิดวีีรสตรีีคนหนึ่่�งคืือ “โจน ออฟ อาร์ค์ (Joan of Arc)” หญิิงชาวบ้้านคนหนึ่่�งที่�่ได้้ขอเข้้าร่ว่ มการขัับไล่อ่ ัังกฤษโดยอ้้างว่า่ มาทำำ�ตาม ประสงค์์ของพระผู้้�เป็็นเจ้้า โจนพยายามอย่่างมากในการที่จ่� ะเข้า้ ร่่วมกองทััพจนเธอได้้ เข้า้ ร่ว่ มรวมถึึงขับั ไล่่พวกอังั กฤษได้ส้ ำำ�เร็จ็ ต่่อมาโจนได้้เป็็นผู้้�นำ�ำ ทัพั ในหลายต่่อหลาย ครั้�งและครั้ง� สุุดท้า้ ยในการรบของเธอ ในปีี ค.ศ. 1430 ขณะที่�่โจนกำ�ำ ลังั นำ�ำ ทัพั ไปทวง ดิินแดนปารีีสคืืนเธอก็็ถููกฝ่่ายเบอร์์กัันดีีฝรั่่�งเศสด้้วยกัันเองที่�่เข้้าข้้างฝ่่ายอัังกฤษจัับคุุม ขััง โจนถููกคุุมขังั โดยไม่ม่ ีีการช่ว่ ยเหลืือจากพระเจ้้าชาลส์ท์ ี่�่ 7 และคณะที่ป�่ รึึกษาเลย จนปีีค.ศ. 1431 โจนได้ข้ ึ้น�้ ศาลศาสนาเพื่่�อไต่่สวนและถูกู ตััดสิินว่่าเป็น็ พวกนอกรีีตจึึง ถููกลงโทษด้้วยการเผาทั้้�งเป็็น ในเวลต่อ่ มาปีีค.ศ. 1453 สงครามร้้อยปีที ี่่�ยืดื เยื้�อมานาน ระหว่า่ งอังั กฤษและฝรั่ง� เศสก็็ได้้สิ้น� สุุดลง โดยฝรั่ง� เศสพ่่ายแพ้ใ้ ห้ก้ ับั อัังกฤษในการรบที่่� คาสตีีลโลญ (Castillogne) 57
ผลกระทบหลัังเกิิดสงครามร้้อยปีใี นด้า้ นการเมือื ง, การปกครอง, สัังคม, เศรษฐกิิจ, ศิิลปะและศาสนา - ด้้านการเมืืองอัังกฤษ : รััฐสภาอัังกฤษมีีอำ�ำ นาจเพิ่ม่� มากขึ้น้� ในการต่่อรอง กัับกษััตริิย์์อัังกฤษเรื่ �องเงิินค่่าใช้้จ่่ายเพราะตอนนั้้�นมีีการใช้้งบประมาณไปมากในการ ทำำ�สงครามจึึงทำำ�ให้้รายได้้ของราชวงศ์์ลดลงไปมาก แต่่ถึึงอย่่างนั้้น� กษัตั ริิย์ก์ ็ย็ ัังคงมีี อำำ�นาจสููงสุุดและเนื่่�องจากขุุนนางส่่วนมากถ้้าไม่่เสีียชีีวิิตก็็จนลงทั้้�งนี้้�จึึงทำ�ำ ให้้กษััตริิย์์ได้้ รวมอำำ�นาจมาไว้้ที่่�ส่่วนกลางได้้อย่่างสมบููรณ์์และยัังคงมีีเพิ่่�มมากขึ้�้นด้้วยการสนัับสนุุนจาก ประชาชนที่่�มีีความเห็น็ ด้ว้ ยกับั แนวคิิดการต่่อต้า้ นชาวต่่างชาติิของกษััตริิย์์ - ด้้านการเมืืองฝรั่ง� เศส : กษััตริิย์์ฝรั่ง� เศสมีีอำำ�นาจเด็็ดขาดมากขึ้น้� มีีการปรับั ปรุุง กองทััพเพื่�อ่ ปราบขุุนนางและปราบทาสสงครามกัับต่า่ งชาติิ ทั้้�งนี้้�การที่่�ทางรััฐสภายอมรัับ อำำ�นาจของสถาบัันกษััตริิย์์จึึงทำำ�ให้้กษััตริิย์์ฝรั่�งเศสมีีอำ�ำ นาจเพิ่�่มมากขึ้�้นจนกลายเป็็น ระบอบสมบููรณาญาสิิทธิิราชย์์ - ด้า้ นการปกครองอังั กฤษ : การปฏิิวััติิอันั รุ่่�งโรจน์์ในปีี ค.ศ. 1688 ถืือเป็็นจุุด สิ้�นสุดุ ของระบอบสมบููรณาญาสิิทธิิราชย์ใ์ นอังั กฤษ ซึ่่ง� ต่่อมาระบบการปกครองของ อังั กฤษก็็เปลี่ย่� นเป็น็ ระบบประชาธิิปไตยมาจนถึงึ ปััจจุบุ ันั - ด้า้ นการปกครองฝรั่�งเศส : เมื่�อสิ้น� สุุดการทำ�ำ สงครามกษััตริิย์ฝ์ รั่�งเศสก็ไ็ ด้้ทำำ�การ ยึึดอำำ�นาจและเปลี่่�ยนระบบการปกครองเป็น็ ระบอบสมบููรณาญาสิิทธิิราชย์์ โดยถืือ กษััตริิย์เ์ ป็็นใหญ่แ่ ละให้้กษััตริิย์ม์ ีีอำ�ำ นาจเด็็ดขาดเพีียงผู้เ�้ ดีียว แต่ต่ ่อ่ มาในปีีค.ศ. 1789 ก็็ได้้มีีการปฏิิวัตั ิิฝรั่ง� เศสเกิิดขึ้้�นสาเหตุทุ ี่่�ประชาชนต่า่ งพากัันลุุกขึ้้�นมาปฏิวิ ััติิ เนื่่อ� งจาก สัังคมฝรั่�งเศสตอนนั้้�นปััจจัยั เศรษฐกิิจย่ำ�ำ�แย่่ รััฐเผชิิญกัับการล้้มละลายเนื่่อ� งจากค่่าใช้้จ่่าย ในสงครามและหนี้้�สาธารณะประกอบไปด้้วยระบบการเงิินที่่�ไม่่มีีประสิิทธิิภาพและล้้า สมัยั สิ่่�งต่า่ งๆเหล่า่ นี้้�จึึงทำำ�ให้เ้ กิิดการปฏิิวัตั ิิเกิิดขึ้�้น 58
- สัังคม : ด้า้ นความเป็น็ อยู่�ของประชาชนอังั กฤษและฝรั่่ง� เศส โดยก่อ่ น ที่่�อัังกฤษกัับฝรั่่�งเศษจะทำ�ำ สงครามกัันประชาชนอัังกฤษและฝรั่่�งเศสยัังพอได้้รัับการ ดููแลที่่�ดีีจากรััฐของตนแต่่พอเกิิดสงครามขึ้้�นก็็ทำ�ำ ให้้ประชาชนมีีการเป็็นอยู่่�ที่่�ยาก ลำำ�บากมากขึ้้น� เช่่น การเก็็บภาษีีต่่างๆ การคลาดแคลนแรงงาน - ด้า้ นเศรษฐกิิจ : หลังั สงครามอังั กฤษมีีสภาพทางการเงิินที่ค�่ ่อ่ นข้า้ งแย่่ จึึงทำ�ำ ให้้กษััตริิย์์อัังกฤษหัันมาสนพระทััยในกิิจการภายในประเทศและการค้้ากัับดิินแดน โพ้น้ ทะเลมากขึ้้�น ต่อ่ มาจึึงทำ�ำ ให้เ้ กิิดจัักรวรรดิิอัังกฤษที่ร่�ุ่�งเรื่�องและยิ่่�งใหญ่่ที่ส่� ุดุ ใน ประวัตั ิิศาสตร์์ - ศาสนาและวัฒั นธรรมอัังกฤษ : หลัังเกิิดสงครามร้อ้ ยปีใี นช่่วงปลายสมััยกลาง ศาสนจัักรก็ไ็ ด้้เสื่อ� มลงเพราะมีีลัทั ธิิชาติินิิยมและรััฐชาติิก่่อตัวั ขึ้�น้ ประชาชนไม่พ่ อใจกัับ สันั ตะปาปากรุงุ โรมเนื่่�องจากพระและบาทหลวงมีีความเป็น็ อยู่�ที่ห� รููหรา ใช้้จ่า่ ยอย่่าง ฟุ่�มเฟืือย อีีกทั้้�งยังั เก็บ็ ภาษีีบำ�ำ รุุงศาสนาเพิ่่�มขึ้น�้ เพื่�่อนำ�ำ เงิินไปใช้้จ่า่ ยในคริิสตจักั รกรุุงโรม และผู้�้ครองแคว้้นต่่างๆก็็อยากให้้พระสัันตะปาปาไม่่ต้้องมายุ่ �งเกี่�่ยวเรื่ �องการเมืืองอีีก ในเมื่�อกษััตริิย์์สามารถปกครองขุนุ นางได้้และประชาชนก็ส็ นับั สนุนุ กษัตั ริิย์์มากขึ้น�้ จึึง ทำ�ำ ให้เ้ กิิดการต่่อสู้�้ ทางการเมือื งของกษััตริิย์ก์ ับั พระสันั ตะปาปา 59
60
- การฟื้น�้ ฟููศิิลปวิิทยาการของฝรั่ง� เศส : หลังั จากที่�่กาฬโรคระบาดหมดสิ้น� ไป และสงครามร้้อยปีียุุติิลงก็็ทำ�ำ ให้้ฝรั่่�งเศสไม่่มีีอุุปสรรคในการรัับอิิทธิิพลต่่างๆได้้อีีกนี่�่ จึึงเป็็นการเริ่ม�่ ต้น้ ยุคุ ฟื้้น� ฟูศู ิิลปวิิทยาอย่า่ จริิงจััง โดยเริ่ม่� ตั้ง� แต่่ปลายคริิสต์ศ์ ตวรรษที่่� 15 จนถึงึ ต้้นคริิสต์ศ์ ตวรรษที่่� 17 ศิิลปวิิทยาเป็น็ การเคลื่�อนไหวทางวัฒั นธรรมและ ศิิลปะ ซึ่ง� การเปลี่่ย� นแปลงศิิลปะในระยะแรกของฝรั่�งเศสนั้้�นมัักจะได้้รับั อิิทธิิพลมาจาก จิิตรกรอิิตาลีีเป็็นส่่วนมาก และสมัยั ฟื้้�นฟููศิิลปวิิทยาฝรั่ง� เศสนั้้น� ก็็ได้้มีีจิิตรกรชื่�อดัังผู้้�มีชื่�อ เสีียงในการเขีียนภาพสำ�ำ หรับั หนังั สืือวิิจิิตรได้อ้ ย่า่ งดงามคนหนึ่่ง� นั่่น� คืือ “ฌ็็อง ฟููแก” ภาพวาด “พระแม่่มารีีและพระบุตุ ร” โดย ฌ็อ็ ง ฟููแก ราว ค.ศ. 1452-1455 61
พระเจ้า้ เฮนรีที ี่่� 5 62
เรื่อ� งราวของพระเจ้า้ เฮนรี่�่ที่�่ 5 ( ผู้้�พิิชิิตสมรภูมู ิิรบแห่่งแอจิินคอร์ท์ ) หรืือที่�่ เรีียกเป็น็ ภาษาฝรั่่ง� เศสว่่า อาแชงกูรู ต์์ ซึ่ง�่ ตั้้ง� อยู่่�ทางตะวันั ตกเฉีียงเหนือื ของฝรั่่�งเศส พระเจ้้าเฮนรีีที่่� 5 ประสููติิในปีี ค.ศ.1386 เมื่อ� เจริิญวัยั ขึ้�้นก็็ทรงเป็น็ นัักรบที่่�เชี่�ยวชาญใน การทำ�ำ ศึึก โดยเมื่�อครั้ง� ที่่ย� ังั เป็น็ รััชทายาท พระองค์ไ์ ด้น้ ำ�ำ ทััพไปปราบกบฏแคว้น้ เวลล์แ์ ละ นอร์ท์ ทัมั เบอร์์แลนด์์ นอกจากนี้้ย� ัังทรงเป็็นนักั การเมือื งที่�่ชาญฉลาด โดยพระองค์์สามารถกำำ�ราบ กลุ่�มอำำ�นาจอื่่�นๆในราชสำ�ำ นัักได้ท้ ั้้�งหมด ทรงเป็็นพระมหากษัตั ริิย์ท์ ี่ท�่ รงอิิทธิิพลและโดดเด่น่ คนหนึ่่�งในประวััติิศาสตร์์ และเป็็นผู้้�ที่�มีีบทบาทสำ�ำ คัญั ในการรบของสงครามร้อ้ ยปีี พระเจ้า้ เฮนรีีที่่� 5 พระองค์์ ทรงเป็็นกษััตริิย์ใ์ นราชวงศ์แ์ ลนคาสเตอร์์ โดยเป็น็ พระราชโอรสของ พระเจ้า้ เฮนรี่่�ที่่�สี่� กับั พระนางแมรี่� เดอโบฮันั พระเจ้า้ เฮนรีีที่่� 4 เป็็นบุตุ รของจอห์์นแห่ง่ กอนต์์ ดยุคุ ที่่� 1 แห่่ง แลงคาสเตอร์์ ซึ่ง� เป็็นโอรสองค์ท์ ี่่� 4 ของพระเจ้้าเอ็็ดเวิิร์ด์ ที่่� 3 63
64
65
จุุดเริ่่�มต้้นของสมรภูมู ิิรบแห่่งแอจิินคอร์ท์ เริ่�ม่ ขึ้้�นเมื่่�อหลัังจากพระเจ้้าเฮนรี่ท่� ี่�่ 5 ได้ข้ ึ้้�นครองบัลั ลัังก์์อัังกฤษ ในปีี ค.ศ. 1413 กษัตั ริิย์เ์ ฮนรี่ท่� ี่�่ 5 ทรงเรีียกร้้องสิิทธิิการ ครอง นอมังั ดีี อัังจููบริิตตานีี ทูแู รน ฟลานเดอร์์ ตามสนธิิสัญั ญาเบรดีีญีีที่ฝ�่ รั่่ง� เศสทำำ� กับั อัังกฤษหลัังจากที่�่ฝรั่่ง� เศสได้้แพ้ศ้ ึึกที่�เ่ ครซีีย์์ รวมทั้้�งการเรีียกร้้องเงิินจำ�ำ นวน 1.6 ล้า้ นคราวน์ท์ ี่่เ� ป็น็ ส่ว่ นค้า้ งจ่่ายค่า่ ไถ่ก่ ษัตั ริิย์จ์ อห์์นที่่� 2 ในสงครามที่ป�่ ััวตูู พระเจ้า้ ชาร์ล์ ที่่� 6 (พระนััดดาของจอห์์นที่่� 2) แห่่งฝรั่�งเศสทรงแสดงท่า่ ทีีปฏิิเสธที่่�จะทำำ�ตามความ ต้้องการของพระองค์์ กษััตริิย์์เฮนรี่่ท� ี่่� 5 จึึงเรีียกประชุุมสภาขุนุ นาง เพื่�อ่ ขอความเห็น็ ชอบ ในการทำ�ำ สงครามกับั ฝรั่ง� เศส ซึ่่�งสภาก็ไ็ ด้ล้ งมติิสนัับสนุุนอย่า่ งเป็น็ เอกฉัันท์ท์ ี่จ่� ะทำำ�ศึึก สงครามโดยพระเจ้้าเฮนรีีทรงจัดั กำ�ำ ลัังทััพ 9,000 นาย กรีีฑาทััพข้้ามไปฝรั่�งเศส โดย ประกอบด้้วยอััศวิิน 2,000 นาย พลธนููยาว 6,000 นาย รวมทั้้�งทหารช่่างและหน่่วย สนับั สนุนุ การรบ อีีก 1,000 คน ในวันั ที่่� 11 สิิงหาคม ค.ศ.1415 กองทัพั อัังกฤษออกเดิินทางข้้ามช่อ่ งแคบโดเวอร์์ มุ่�งสู่�ชายฝั่ง� ของฝรั่�งเศสและขึ้น�้ บกที่่�แหลม เดอโช ในอีีกสองวันั ต่อ่ มา โดยเป้า้ หมายแรก ของทัพั อัังกฤษคือื เข้า้ ยึึดป้อ้ มฮาร์์เฟลอร์์ เพื่่�อเปิิดเส้น้ ทางไปสู่่�แคว้้นนอร์์มังั ดีี ต่่อมา ใน วันั ที่่� 22 กัันยายน กองทััพของพระเจ้้าเฮนรี่่ส� ามารถยึึดป้อ้ มดังั กล่่าวได้้แต่ก่ ็็ต้อ้ งประสบ ความสููญเสีียเป็็นอัันมาก ทั้้�งจากการรบและจากโรคภััยไข้้เจ็็บที่่�คุกุ คามกอง ทัพั ของ พระองค์์ จนเหลืือไพร่่พลเพีียง 7,000 นาย การสููญเสีียกำำ�ลัังพลไปเกือื บหนึ่่�งในสาม ทำำ�ให้้พระเจ้้าเฮนรี่่�ต้้องทรงวางแผนการรบใหม่่ โดยพระองค์ต์ ััดสิินพระทััยจะเคลื่อ� นทััพ ไปตั้้�งหลักั ที่่�เมือื งคาเลย์์ ซึ่�งเป็็นอาณาเขตของอัังกฤษบนชายฝั่ง� ฝรั่ง� เศส ทว่่าทางฝ่า่ ย ฝรั่�งเศสรู้�เ้ รื่อ� งที่่�กองทัพั อังั กฤษอ่่อนกำ�ำ ลัังลง จึึงได้ส้ ่่งทัพั ใหญ่ซ่ึ่�งประกอบด้ว้ ย อัศั วิินกว่่า 20,000 นายและทหารราบสวมเกราะกว่า่ 10,000 นาย ออกไล่่ตาม เพื่่อ� หมายบดขยี้อ�้ ีีก ฝ่า่ ยให้พ้ ิินาศ สถานการณ์์ดังั กล่่าว ทำ�ำ ให้ก้ องทััพอัังกฤษอยู่�ในภาวะจนตรอก พระเจ้้าเฮนรี่่� ที่่� 5 ได้ถ้ อยทัพั ไปถึึงเมือื งเล็็กๆที่ช่� ื่่�อ แอจิินคอร์ท์ (อาแชงกรูู) ซึ่่ง� อยู่�บนเส้้นทางที่�จ่ ะไป ยังั คาเลย์แ์ ละทรงมีีพระบัญั ชาให้ก้ องทััพของพระองค์์เตรีียมการตั้้ง� รับั ข้้าศึึกที่�่นี่่� 66
แม้้กำ�ำ ลัังพลของพระเจ้้าเฮนรี่่จ� ะมีีไม่ถ่ ึึงหนึ่่ง� ในสี่่�ของฝ่า่ ยตรงข้า้ ม แต่พ่ ระองค์์ก็็มีีอาวุธุ สำ�ำ คัญั อยู่� นั่่น� คืือ ธนููคัันยาว (long bow) ทั้้ง� นี้้� พระเจ้้าเฮนรี่่ท� รงทราบดีี ถึงึ อานุภุ าพของ มััน พระองค์จ์ ึึงทรงเลืือกธนููคัันยาว เป็น็ อาวุุธสำ�ำ คััญของกองทััพธนููเหล่่านี้�ย้ าวหกฟุตุ ทำ�ำ จากไม้ย้ ิิว ซึ่ง� ยืดื หยุ่่�นได้ด้ ีี และสามารถยิิงในแนวราบได้้ไกลเกืือบ 130 เมตร แต่่หากยิิงใน มุมุ 45 องศา ก็จ็ ะยิิงได้ไ้ กลถึึง 300 เมตร ถึงึ กระนั้้�นธนููคัันยาวต้อ้ งใช้แ้ รงเหนี่่�ยวมากกว่่า ธนููธรรมดา ซึ่ง� พระเจ้า้ เฮนรี่่�ได้ท้ รงคัดั เลือื กชายฉกรรจ์ร์ ่่างสููงใหญ่่มาเข้้ารัับการฝึกึ ฝน เป็น็ เวลานานนับั ปีี เพื่อ�่ ให้้มีีพละกำำ�ลังั มากพอจะใช้ธ้ นููแบบนี้ไ�้ ด้้ ทั้้ง� ยัังทรงให้ท้ ำำ�ลููกธนููถึงึ 100,000 ดอก เอาไว้ใ้ ช้้งานด้้วย นอกจากธนููคัันยาวแล้ว้ พลธนููอัังกฤษทุุกคนยังั มีีขวาก ติิดตััวเข้า้ สู่่�สนามรบด้้วย ขวากเหล่่านี้้� ทำำ�จากท่่อนไม้้ที่่�เสี้้�ยมปลายแหลมทั้้�งสองข้้าง มีี เส้น้ ผ่า่ นศุุนย์ก์ ลาง 6 นิ้้ว� ยาว 6 ฟุตุ โดยในการรบ เหล่่าพลธนููจะปักั ขวากลงบนพื้้น� ดิิน เป็น็ มุุม 45 องศา ห่่างกัันราว 3 ฟุตุ จากนั้้น� พลธนููจะยืืนอยู่�ระหว่่างขวากแต่ล่ ะท่อ่ น ซึ่�ง ขวากเหล่า่ นี้้�จะทำ�ำ หน้า้ ที่่�เป็็นเครื่อ� งกีีดขวางกองทหารม้้าของฝ่า่ ยตรงข้้าม กษััตริิย์เ์ ฮนรี่่� ทรงเลืือกชััยภููมิิระหว่่างเมืืองแทรมคอร์์ทกัับเมืืองแอจิินคอร์์ทเป็็นที่�่ตั้้�งฐานทััพโดย ลักั ษณะพื้้�นที่่เ� ป็น็ ทุ่�งหญ้า้ ที่ม่� ีีสองข้้างทางเป็น็ ป่่าทึึบ เป็น็ ชัยั ภููมิิที่�่ป้อ้ งกันั ไม่ใ่ ห้ก้ องทัพั ฝรั่่�งเศสเข้้าโอบล้้อมได้้ซึ่�่งในวัันก่่อนการรบได้้เกิิดฝนตกหนัักทำ�ำ ให้้สนามรบกลายเป็็น ทะเลโคลนส่่งผลให้้กองทััพอัังกฤษเคลื่ �อนพลอย่่างยากลำำ�บากและอีีกทั้้�งยัังทำำ�ให้้พล ทหารเหน็็ดเหนื่่�อยและเปียี กฝน ในวันั ที่่� 25 ตุลุ าคม ค.ศ. 1415 อัันเป็็นวัันที่่ก� องทััพทั้้�งสองฝ่่ายเผชิิญหน้า้ กันั พระเจ้้าเฮนรี่่�ได้้ทรงมีีพระบััญชาให้้อััศวิินลงจากหลัังม้้าและร่่วมกัับพลธนููเพื่�่อตั้ �งขบวน รับั ศึึก โดยให้้จััดทััพเป็น็ หน้า้ กระดานสี่่แ� ถว ลึึกเข้้าไปในท้อ้ งทุ่�งและสยายปีีกอยู่�ระหว่า่ ง ปลายใต้้สุุดของแอจิินคอร์์ทกับั แทรมคอร์ท์ โดยมีี ดยุุคแห่่งยอร์์ค บัญั ชา การปีีกขวาและ ลอร์ด์ คามอยส์์อยู่�ปีกี ซ้้าย ส่่วนพระเจ้้าเฮนรี่่�นั้้น� ทรงอยู่่�กลางทัพั โดยทั้้ง� พระองค์แ์ ละ ทหารทุกุ คนจะสู้ร้� บด้้วยการเดิินเท้้า 67
ห่า่ งออกไปทางทิิศเหนือื จากจุุดตั้ง� ทัพั ของอังั กฤษ 1.6 กิิโลเมตร เป็น็ จุุดที่่ฝ� รั่�งเศสได้้มาตั้้�ง ขบวนทัพั โดยฝ่า่ ยฝรั่�งเศสนั้้น� เนื่่�องด้ว้ ยพระเจ้า้ ชาร์ล์ ที่่� 6 ทรงประชวร จึึงให้แ้ ม่่ทัพั สอง นาย คืือ ขุนุ พล ชาร์ล์ ดััลเบรต์์ และ จอมพล ฌอง เดอบููชิิโคต์์ เป็็นผู้้�บััญชาการ ด้้วย ชััยภููมิิที่�่กษััตริิย์์เฮนรี่่�เลืือกนั้้�นทำำ�ให้้กองทััพฝรั่่�งเศสต้้องจััดขบวนทััพเป็็นสามแนว อย่า่ งหนาแน่่นส่่งผลให้พ้ วกเขาไม่อ่ าจใช้อ้ าวุุธยาวได้อ้ ย่่างถนััด อีีกทั้้�งการวางพล หน้้าไม้้เอาไว้้หลัังแนวอััศวิินกัับทหารม้้ายัังส่่งผลให้้พลอาวธยิิงเหล่่านั้้�นไม่่สามารถใช้้ ของพวกตนได้้ เนื่่อ� งจากถููกพวกอัศั วิินบัังเอาไว้้ สองฝ่่ายได้้ประจันั หน้า้ กันั กว่่าสามชั่่ว� โมงใน การรบก็ไ็ ด้เ้ ริ่�่มต้น้ ขึ้น�้ เมื่่�อ กษััตริิย์เ์ ฮนรี่ไ่� ด้ท้ รงออกคำ�ำ สั่่ง� ให้้กองทััพเดิินหน้้าเข้า้ หาข้้าศึึก และด้ว้ ยทักั ษะ อาวุุธ และกลยุุทธ์์การสู้้�อัันชาญฉลาดของพระเจ้้าเฮนรี่�่ก็็ได้้เอาชนะฝรั่่�งเศษด้้วยกำ�ำ ลัังพล เพีียงหนึ่่ง� ในสี่�่ อีีกทั้้�งพลทหารไม่ไ่ ด้้ใส่ช่ ุดุ เกราะอีีกด้้วย การรบได้้สิ้น� สุุดลงพร้อ้ มกับั เหล่่าทหารฝรั่่ง� เศสมากกว่่า 10,000 นาย ในขณะที่อ่� ังั กฤษเสีียเหล่่าทหารไม่่ถึงึ 200 นาย นอกจากนี้้� อััศวิินที่�่เป็น็ นายทััพนายกองหลายคนรวมถึึงหนึ่่ง� ในอัศั วิินที่ย�่ ิ่่ง� ใหญ่่ ที่ส่� ุดุ โดยมีีชื่่อ� เสีียงเลื่อ� งลืือในเรื่�องการประลองยุทุ ธ์์และเป็น็ ผู้�้คว้า้ ชััยชนะในสงคราม ใหญ่่มากมายจอมพล ฌอง เดอ บูชู ิิโคต์์ ถูกู จัับเป็น็ เชลยเพื่่�อเรีียกค่่าไถ่่ตัวั ด้้วย 68
จากเหตุุการณ์ท์ ั้้ง� หมดนี้้ท� ำ�ำ ให้้พระเจ้้าชาร์ล์ ที่่� 6 ทรงขอเจรจาสงบศึึกในปีี ค.ศ.1420 และทำ�ำ สนธิิสััญญา ให้พ้ ระเจ้้าเฮนรีีเป็น็ ผู้�้ สำำ�เร็จ็ ราชการและได้้อภิิเษกกับั เจ้้า หญิิงแคทเธอรีีนแห่ง่ วาลััวร์์ พระธิิดาของกษัตั ริิย์์ชาร์ล์ ที่่� 6 อีีกทั้้ง� พระเจ้า้ เฮนรีีที่่� 5 ยัังทรง มีีฐานะเป็็นรัชั ทายาทสืบื ราชบัลั ลังั ก์ข์ องฝรั่�งเศสอีีกด้้วย 69
Joan of Arc 70
ต่่อจากนี้้เ� ป็น็ เรื่อ� งราวของไพร่ส่ าวผู้ก�้ อบกู้้�ฝรั่่�งเศส วีีรชนที่่�ถูกู เผาทั้้ง� เป็็น “โจนออฟอาร์ก์ ” (Joan of Arc) หรือื ที่ค�่ นฝรั่่�งเศษเรีียกว่่า ฌาน ดาร์์ก (Jeanne d’Arc) เกิิดวันั ที่่� 6 มกรคม 1412 ที่่ห� มู่่�บ้า้ นดองเรมี่� ประเทศฝรั่ง� เศส ชีีวิิตของโจนอาภััพเนื่่อ� งจาก แจ็ค็ ดาร์์ค พ่่อของโจนต้อ้ งการลููกชายเอาไว้ช้ ่ว่ ยทำำ�นา พอได้้ลููกสาวเขาเกลีียดโจนตั้้ง� แต่แ่ รกเห็น็ ทำำ�ให้้โจนต้อ้ งตอบโตขึ้�้นมาอย่่างลููกชังั ไม่ว่ ่า่ เธอจะทำำ�อะไรก็ข็ วางหููขวางตาแจ็็คไปเสีียหมด อาจจะด้้วยเหตุุนี้�้ เธอจึึงกลายเป็็นเด็ก็ เงียบๆ ชอบเก็บ็ ตััวสวดมนต์์อยู่�ในโบสถ์์ ผิิดประหลาดไปจากเด็ก็ วััยเดีียวกััน และในขณะนั้้น� เป็็นช่ว่ งเวลาที่ม่� ีีสงครามกันั ระหว่า่ งฝรั่่ง� เศสและอังั กฤษในสงครามที่เ�่ รีียกว่า่ “สงครามร้้อยปีี” 71
72
ว่่ากันั ว่่าเมื่่อ� โจนอายุุ 13 ปีี เธออ้้างว่่าได้ย้ ิินเสีียงของพระเจ้้า โจนอ้้างว่า่ เธอได้ย้ ิินเสีียงนัักบุญุ ทั้้ง� สี่่� อันั ได้้แก่่ เซนต์์กาเบรีียล เซนต์ไ์ มเคิิล เซนต์ม์ าเกอริิต และ เซนต์์แคเธอรีีน บอกให้้เธอช่่วยเจ้้าชายชาร์ล์ ส์์กอบกู้้�ฝรั่�งเศสจากกรงเล็็บของอัังกฤษ โดย เพื่่อ� ช่่วยให้้มงกุุฎมารชาลส์ไ์ ด้ข้ ึ้น้� ครองราชย์์ จนเมื่่�อโจนอายุุได้้ 14 ปีี ก็ไ็ ด้ต้ ัดั สิินใจที่�่จะออกเดิินทางจากบ้้านเกิิดไปยััง วููคููเลอร์ไ์ ปตามคำำ�บััญชา โดยมีีจุุดหมายเพื่่อ� ขอร่ว่ มรบแต่ถ่ ูกู ปฏิิเสธ และต่่อมาในเดือื นมกราคม 1429 โจนในอวัยั 16 ด้้วยบุุคลิิกที่�่แน่่วแน่่และ เปี่่�ยมไปด้้วยคววามมุ่ �งมั่่�นโจนได้้รัับการยอมรัับจากเหล่่าทหารและได้้ร่่วมเดิินทางไป ยัังซีีนง (Chinon) เพื่่�อทำ�ำ การเข้้าเฝ้้าชาลส์์ แต่่เมื่ อ� ผ่า่ นไปสองวัันชาลส์์ยอมให้เ้ ธอเข้า้ เฝ้า้ โจนจึึงได้บ้ อกความตั้ง� ใจกับั พระองค์์ว่่าเธอต้้องการออกรบกับั อังั กฤษ พร้้อมสััญญา ว่่าจะทำำ�ให้้พระองค์์ได้้ประกอบพิิธีีราชาภิิเษกที่่�เมืืองแร็็งส์์ หลัังจากนั้้น� เธอต้้องถููก ทดสอบและไต่ส่ วนโดยเหล่่านักั บวช โจนกล่า่ วว่า่ จะพิิสูจู น์ต์ นด้ว้ ยภารกิิจในการสู้้�รบ ที่อ่� อร์เ์ ลอองส์์ (Orleans) ที่�่กำ�ำ ลัังถููกโจมตีีโดยอังั กฤษมานานหลายเดืือนทำ�ำ ให้้เหล่่า นักั บวชและองค์ม์ กุฎุ ราชกุุมารเห็น็ ถึงึ ประโยชน์ท์ ี่่�จะได้ร้ ัับในครั้ง� นี้้� ชาลส์จ์ ึึงมอบกำำ�ลััง ทหารกองเล็ก็ ๆให้ก้ ัับเธอเพื่่�อเดิินทางไปยัังออร์เ์ ลอองส์์ การมาถึงึ ของเธอพร้้อมกัับกำ�ำ ลััง เสริิมและเสบีียงช่ว่ ยสร้้างขวัญั กำำ�ลัังใจให้้กัับเหล่า่ ทหารฝรั่ง� เศส เธอได้น้ ำ�ำ ทััพออกรบ หลายครั้�งโจนได้้นำ�ำ พาชััยชนะมาฝรั่่�งนัับครั้�งไม่่ถ้้วนจากการกระทำ�ำ ที่่�กล้้าหาญและมุ่�ง มั่่น� ของเธอในหลายต่อ่ หลายครั้ง� 73
74
ในวัันที่่� 17 กรกฎาคม เจ้้าชายชาร์ล์ ส์ก์ ็ท็ รงขึ้�น้ เถลิิงราชสมบััติิเป็็นพระเจ้า้ ชาร์์ลส์ท์ ี่�่ 7 แห่่งฝรั่่�งเศส พระเจ้า้ ชาร์์ลเริ่่�มเหนื่่�อยล้้าจากการทำำ�ศึึกสงครามจึึงได้้ทำำ� การเชิิญดยุุคแห่่งเบอร์ก์ ัันดีีของอังั กฤษมาทำ�ำ การเจรจาในวััง ดยุกุ แห่ง่ เบอร์์กันั ดีีจึึง ได้ใ้ ช้โ้ อกาสนี้�ใ้ นยุุยงกับั พระเจ้้าชาล์ล์ ส์ว์ ่า่ ตอนนี้�้โจนนับั วัันก็็จะยิ่�ง่ เด่่นดังั เป็็นที่่ร� ัักของ ประชาชนมากกว่่ากษัตั ริิย์แ์ ล้้ว ทำ�ำ ให้พ้ ระเจ้้าชาล์์ลส์์ไม่ส่ นในคำำ�แนะนำ�ำ ของโจนที่่� กล่า่ วว่่าให้เ้ ดิินทักั ต่่อไปยังั ปารีีส เพื่่�อกวาดล้า้ งอำ�ำ นาจของอังั กฤษให้้สิ้�นซากและได้้ ทำ�ำ การเฉไฉไม่่ยอมออกรบร่ว่ มกัับโจนจนเธอได้พ้ าทััพของเธอเองบุกุ ไปยัังปารีีส ในวันั ที่่� 8 กันั ยายน โจนเรีียกร้้องชาวเมือื งให้้ยอมยกเมือื งให้้กัับกษัตั ริิย์์ชาลส์์ แต่่ความพยายามของเธอไม่เ่ ป็็นผล เธอถููกเล่น่ งานได้้รัับบาดเจ็บ็ แต่ย่ ัังพยายามกระตุ้้�น ให้้ทหารเดิินหน้า้ บุุกต่่อไป ก่่อนเธอต้้องยอมล่่าถอยและกษััตริิย์์ชาลส์์มีีพระบัญั ชาให้้ ถอนทััพ ศึึกสุดุ ท้้ายของโจนคืือการศึึกกับั ฝ่่ายเบอร์์กันั ดีีในเมืืองคองเพีียญน์์ (Compiègne) ซึ่ง� เธอสามารถขับั ไล่่ฝ่า่ ยเบอร์ก์ ัันดีีไว้้ได้้ 2 ครั้�ง แต่่สุดุ ท้้ายเธอก็ถ็ ููกฝ่า่ ย เบอร์์กันั ดีีจับั ตััวไว้ไ้ ด้้ในวัันที่่� 23 พฤษภาคม 1430 ด้ว้ ยความช่่วยเหลือื จากทัพั เสริิม ของอัังกฤษ ก่่อนถููกขายให้้กับั อังั กฤษด้ว้ ยค่า่ หััว 10,000 ฟรังั ส์์ โดยมีีคณะเทววิิทยา แห่ง่ มหาวิิทยาลััยปารีีสซึ่่ง� เข้า้ ข้้างฝ่า่ ยอัังกฤษเป็น็ ตัวั กลางในการเจรจา ขณะที่่ก� ษััตริิย์์ ชาลส์ท์ ี่่� 7 ก็ม็ ิิได้พ้ ยายามช่ว่ ยเหลืือเธอแต่อ่ ย่่างใดเนื่่�องจากพระองค์ก์ ำ�ำ ลังั พยายามหา ข้้อตกลงในการสงบศึึกกัับฝ่า่ ยเบอร์ก์ ัันดีี 75
76
โจนได้ถ้ ูกู ส่ง่ ให้ไ้ ปอยู่�ในความควบคุุมของศาสนจัักร เป็็นที่ร�่ ู้้�กันั ดีีว่่า อาชญากรรมต่่างๆของโจนคือื ความผิิดต่อ่ กษัตั ริิย์แ์ ห่่งแลงคาสเตอร์์ แต่เ่ ธอถูกู ไต่ส่ วนความผิิดหลายกระทง ข้อ้ กล่า่ วที่ส่� ำ�ำ คัญั ที่�่สุดุ ของเธอคือื การที่เ�่ ธออ้า้ งว่า่ สามารถสื่่�อสารกับั พระเจ้า้ ได้้โดยตรงผ่า่ นนิิมิิตหรืือเสีียงสวรรค์์ ในการเอาผิิดที่ใ�่ น ครั้ง� นี้้ส� ่่งผลกระทบไปถึึงกษัตั ริิย์์ชาลส์ท์ ี่�่ 7 ซึ่ง� ย่อ่ มถููกมองได้้ว่า่ บััลลังั ก์ข์ องพระองค์์ได้้ มาด้้วยความช่่วยเหลืือของ “แม่่มด” ซึ่�งคณะไต่่สวนใช้เ้ วลาอยู่่�นานเพื่�อ่ ให้้เธอยอมรัับ สารภาพ ในครั้�งที่่�เธอป่ว่ ยหนัักเธอขอโอกาสที่่จ� ะได้้รัับสารภาพอการปรักั ปรำ�ำ ตามข้อ้ กล่า่ วหา เธอประกาศว่า่ ต่อ่ ให้้ทรมาณเธอจนตายเธอก็็จะไม่ต่ อบอย่่างอื่น� และจะขอ ยืนื ยัันคำำ�เดิิม พร้อ้ มกล่า่ วต่อ่ ไปว่่าคำำ�ให้ก้ ารใดๆ ของเธอหลังั จากนี้้ห� ากเปลี่่ย� นแปลงไป ก็เ็ ป็น็ เพราะถููกบิิดเบือื นด้้วยการใช้ก้ ำำ�ลังั บัังคับั ในวัันที่่� 30 พฤษภาคม 1431 และแล้ว้ เธอได้ถ้ ููกตัดั สิินโทษด้ว้ ยการเผาทั้้ง� เป็็นในวััยเพีียง 19 ปีี ด้ว้ ยข้อ้ กล่่าวหาว่า่ เป็น็ พวกนอกรีีตร่า่ งของเธอถููกเผาถึงึ 3 ครั้ง� เพื่่�อให้้เหลืือแต่่เถ้้าถ่่าน จากนั้้น� อัฐั ิิก็็ถูกู นำ�ำ ไปโปรยที่แ�่ ม่่น้ำ�ำ� แซน ตรงสะพาน ฌาน ดาร์ก์ (Jeanne d’Arc) หลังั เหตุกุ ารณ์น์ ี้้� 20 ปีี กษัตั ริิย์ช์ าลส์์ที่�่ 7 ได้้สั่ง� ให้้ รื้อ� คดีีของโจนขึ้น�้ มาสอบสวนใหม่อ่ ีีกครั้ง� และสุดุ ท้้ายพระสัันตะปาปาคาลิิกส์์ตุสุ ที่่� 3 (Calixtus III) สั่�งให้ร้ื้�อการพิิจารณาคดีีตามฎีีกาของโจน คณะไต่่สวนซึ่่�ง พิิจารณาคดีีระหว่า่ งปีี 1455-1456 มีีคำ�ำ สั่่�งยกคำ�ำ ตัดั สิินเดิิมในปีี 1431 และในปีี 1920 พระสันั ตะปาปาเบเนดิิกต์์ที่�่ 15 ประกาศให้โ้ จนเป็็นนัักบุญุ แห่่งคริิสตจัักร คาทอลิิก 77
บรรณานุุกรม BBC NEWS. (2561, 10 ธัันวาคม). เหตุุใด ค.ศ.536 เป็น็ ปีีเลวร้้ายที่่ส� ุดุ ในประวััติิศาสตร์์ การดำำ�รงชีีวิิตของชีีวิิตของมนุุษย์.์ สืบื ค้้นเมื่อ� 9 สิิงหาคม 2564, จาก https://www.bbc.com/thai/features-46505470 วิิกิิพีีเดีีย สารานุกุ รมเสรีี. ประวััติิศาสตร์์โลก. สืบื ค้้นเมื่อ� 10 สิิงหาคม 2564, จาก http://worldrecordhistory.blogspot. com/p/476-1000-middle-ages-germanic-1-486-507_12.html Taweesak kunyochai. ประวััติิศาสตร์ส์ มัยั กลาง. สืืบค้้นเมื่�อ 10 สิิงหาคม 2564, จาก http://www.satit.up.ac.th/BBC07/AroundTheWorld/hist/64.htm วิิกิิพีีเดีีย. สงครามร้้อยปีี. สืบื ค้น้ เมื่�อ 10 สิิงหาคม 2564, จาก สงครามร้้อยปีี - วิิกิิพีีเดีีย (wikipedia.org) สาระเรื่�อยเปื่่อ� ย. ( 2563, 4 เมษายน). ประวััติิของพระเจ้้าวิิลเลี่ย� มผู้�้ พิิชิิต. สืืบค้น้ เมื่อ� 10 สิิงหาคม 2564, จาก สาระเรื่อ� ยเปื่่�อย - โพสต์์ | Facebook Point of view. ( 2564, 8 พฤษภาคม). สรุุปสงคราม 100 ปีี คลิิปเดีียวจบ. สืืบค้น้ เมื่�อ 11 สิิงหาคม 2564, จาก สรุปุ สงคราม 100 ปีี คลิิปเดีียวจบ | Point of View - YouTube Raksa Content Team. กาฬโลก (Black Death). สืบื ค้้นเมื่อ� 11 สิิงหาคม 2564, จาก กาฬโรค (Plaque) - ไข้้มรณะที่่ย� ังั ไม่่หายไปจากโลก | Raksa (doctorraksa.com) วิิกิิพีีเดีีย.( 2564, 6 กุมุ ภาพันั ธ์์) สมััยฟื้�น้ ฟููศิิลปวิิทยาในฝรั่ง� เศส. สืืบค้น้ เมื่�อ 12 สิิงหาคม 2564, จาก สมัยั ฟื้น้� ฟููศิิลปวิิทยาในฝรั่�งเศส - วิิกิิพีีเดีีย (wikipedia.org) 78
HISTORY610. ( 2555, 4 พฤศจิิกายน). ความเสื่�อมของศาสนจัักร ในช่่วงปลายสมัยั กลาง. สืืบค้น้ เมื่�อ 12 สิิงหาคม 2564, จาก ความเสื่อ� มของศาสนจักั ร ในช่่วงปลายสมััย กลาง | history610 (wordpress.com) Sherry Srwchrp. ( 2557, 1 ธัันวาคม ). เหตุุการณ์์สำำ�คััญในยุโุ รปสมัยั กลาง. สืบื ค้น้ เมื่อ� 12 สิิงหาคม 2564, จาก เหตุุการณ์์สำ�ำ คัญั ในยุุโรปสมัยั กลาง (slideshare.net) ประวัตั ิิศาสตร์โ์ ลก. ( 2563, 4 กันั ยายน). สงครามการต่อ่ สู้�้และความขัดั แย้้งทางอาวุุธ. สืบื ค้้นเมื่อ� 12 สิิงหาคม 2564, จาก สงครามร้้อยปีี | สรุุปสาเหตุุผลการต่่อสู้�ไ้ ทม์ไ์ ลน์์และ ข้อ้ เท็็จจริิง (delphipages.live) European Wars. (2558, 26 มกราคม). สงครามร้้อยปี.ี สืืบค้น้ เมื่�อ 12 สิิงหาคม 2564, จาก European Wars: สงครามร้้อยปีี HISTORY. ( 2020, 10 มีีนาคม). Joan of Arc. สืบื ค้้นเมื่�อ 14 สิิงหาคม 2564, จาก https://www.history.com/topics/middle-ages/saint-joan-of-arc ศิิลปวัฒั นธรรม. ( 2562, 30 พฤษภาคม). 30 พ.ค. 1431: “โจนออฟอาร์ก์ ” ไพรสาวผู้�้ กอบกู้�้ฝรั่�งเศส ถููกเผาทั้้ง� เป็น็ . สืบื ค้้นเมื่�อ 13 สิิงหาคม 2564, จาก 30 พ.ค. 1431: “โจนออฟอาร์ก์ ” ไพร่ส่ าวผู้้�กอบกู้ฝ้� รั่ง� เศส ถููกเผาทั้้�งเป็็น (silpa-mag. com) HISTORY. ( 2552, 9 พฤศจิิกายน). Henry V. สืบื ค้น้ เมื่�อ 13 สิิงหาคม 2564, จาก Henr- ry V - Facts, Death & Significance - HISTORY ศิิลปวัฒั นธรรม. ( 2564, 9 เมษายน). แงะเรื่�องจริิงของพระเจ้า้ เฮนรีีที่่� 5 กษัตั ริิย์อ์ ัังกฤษ สยบฝรั่�งเศสจากสีีสัันในหนังั The King. สืืบค้น้ เมื่อ� 13 สิิงหาคม 2564, จาก แงะเรื่อ� ง จริิงของพระเจ้้าเฮนรีีที่่� 5 กษัตั ริิย์อ์ ัังกฤษสยบฝรั่ง� เศสจากหนััง The King (silpa-mag. com) 79
Komkidthailand. ( 2562, 28 สิิงหาคม). เฮนรที่่� 5 ผู้�้ พิิชิิตแห่ง่ สมรภููมิิแอจิินคอร์์ท. สืืบค้้นเมื่�อ 13 สิิงหาคม 2564, จาก komkid.com - โพสต์์ | Facebook Delphipages. (2563). สงครามร้อ้ ยปีี - สรุุปสาเหตุผุ ลการต่อ่ สู้้ไ� ทม์ไ์ ลน์์และข้้อเท็จ็ จริิง . เข้า้ ถึึงเมื่อ� 9 สิิงหาคม 2564. เข้า้ ถึึงได้้จาก https://delphipages.live/th/ ประวัตั ิิศาสตร์โ์ ลก/สงครามการต่่อสู้แ้� ละความขััดแย้ง้ ทางอาวุุธ/hundred-years-war Brighten your day. (2557). สาเหตุสุ งครามร้้อยปีี. เข้้าถึงึ เมื่�อ 9 สิิงหาคม 2564. เข้า้ ถึงึ ได้้จาก https://www.bloggang.com/m/viewdiary.php?id=goirish2011&mon th=05-2014&date=23&group=63&gblog=71 ณัฐั พงษ์์ วิิรุุฬหกุลุ . (2558). สงครามร้้อยปีีระหว่า่ งอังั กฤษ-ฝรั่ง� เศส (ภาคกลาง). เข้า้ ถึงึ เมื่อ� 9 สิิงหาคม 2564. เข้้าถึึงได้จ้ าก https://www.online-station.net/entertainm- ment/162022/ Greelane. (2562). สงครามร้อ้ ยปีมี ีีผลกระทบอะไร?. เข้้าถึงึ เมื่�อ 9 สิิงหาคม 2564. เข้า้ ถึงึ ได้้จาก https://www.greelane.com/th/มนุษุ ยศาสตร์/์ ประวัตั ิิศาสตร์์และ วัฒั นธรรม/aftermath-of-the-hundred-years-war-1221904/ ประวััติิศาสตร์์ตามTimeline. (2557). เกร็ด็ ประวัตั ิิศาสตร์์ : Hundred Years War - สงครามร้้อยปี.ี เข้า้ ถึงึ เมื่อ� 9 สิิงหาคม 2564. เข้้าถึึงได้้จาก https://m.facebook.com/ HistoryOnTimeline/photos/เกร็็ดประวััติิศาสตร์์-hundred-years-war- สงครามร้้อยปีีสงครามร้้อยปีี-เป็็นเหตุุการณ์์ความข/505673146205926/?loc- cale2=th_TH European Wars. (2558). สงครามร้้อยปีี. เข้า้ ถึึงเมื่อ� 9 สิิงหาคม 2564. เข้า้ ถึงึ ได้้จาก http://europeanwars.blogspot.com/2015/01/blog-post_26.html 80
ตามพงศ์์ เหลือื งบริิบููรณ์์. (2562). ย้อ้ นรอยสงครามที่่�ไม่ม่ ีีวัันจบ ตอน Black dead. เข้า้ ถึึงเมื่อ� 9 สิิงหาคม 2564. เข้้าถึงึ ได้จ้ าก https://www.nsm.or.th/other-serv- vice/1757-online-science/knowledge-inventory/sci-article/science-arti- cle-nsm/4377-black-death.html สมาคมโรคติิดเชื้อ� ในเด็ก็ แห่่งประเทศไทย. (2554) โรคกาฬโรค – Plague. เข้้าถึงึ เมื่�อ 9 สิิงหาคม 2564. เข้า้ ถึึงได้้จาก https://www.pidst.or.th/A228.html Point of View. (2021). สงคราม 100 ปีี คลิิปเดีียวจบ [คลิิปวิิดีีโอ]. เข้า้ ถึงึ เมื่�อ 8 สิิงหาคม 2564. เข้า้ ถึงึ ได้้จาก https://www.youtube.com/watch?v=XDmJT1xI_ CQ Bitesize. How Britain gained an empire – war. Accessed August 9, 2021. Available from https://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/z9yjrdm/revision/1 The Hundred Years’ War. Accessed August 9, 2021. Available from http:// web.cn.edu/kwheeler/hundred_years.html 81
Search
