THE LAND ART

LAND ART... 3



Sand art creation by Andres Amador 5



Rocks And Leaves Arranged into stunningworks of circular Land Art 7

คำ� นำ� หนงั สอื เลน่ น้ีจัดทำ� ขึ้นเพื่อการศกึ ษาประจ�ำวชิ า \"Man and Arts\" ภายใต้หัวขอ้ กลุ่มลทั ธิและศลิ ปนิ ที่ชอบ โดยหนงั สอื เลม่ นห้ี ยบิ ประเดน็ กลุ่มลทั ธภิ มู ิศลิ ป์(Land art)มาศกึ ษา ทัง้ ประวตั ิความเป็นมาและข้อมูลของศิลปนิ โดยหวงั ว่าจะเปน็ประโยชน์ตอ่ การศกึ ษาและการเรียนรู้

สารบัญ01 LAND ART ................................................... 902 ARTISTS ....................................................... 15 Robert Smithson ....................................... 17 Andy Goldsworthy .................................... 23 Richard Long .............................................. 31 9



01 LAND ART ภูมศิ ิลป์ 11



ภมู ิศิลป์ หรือ ธรณีศิลป์ (Land art or Earth art)คอื กลุม่ ความเคล่อื นไหวทางศลิ ปะระหวา่ งปี ค.ศ 1960 ถึงประมานปลายปี ค.ศ. 1970 โดยกล่มุ ความเคลือ่ นไหวทางศลิ ปะน้ีเร่มิ ตน้ ท่สี หรฐั อเมริกาและได้ขยายอิทธิพลไปยงั ประเทศในแถบยโุ รป เชน่ อังกฤษ ฝรัง่ เศษเนเธอรแ์ ลนด์ ค�ำว่า “ภมู ศิ ิลป์” นี้มาจากคำ� ว่า ภมู ทิ ศั น์ (Landscape) ก็คือ ววิ ทิวทัศน์ พน้ื ท่นี อกอาคารสถานที่ และ ศลิ ปะ (Art) ซึ่งเปน็ การผสมผสานกันจนบางคร้งั ก็แยกไมอ่ อกว่าเป็นประติมากรรมหรือเป็นภมู ศิ ลิ ป์มันไมใ่ ช่แค่ประติมากรรมทวี่ างอยู่กลางภูมิทัศน์ แตภ่ มู ิทัศน์ตา่ งหากกลบัเป็นปัจจยั ส�ำคญั ที่ก่อให้เกิดศลิ ปะ ภูมิศิลปเ์ ป็นปรชั ญาศิลปะที่มีวตั ถุประสงค์ในการต่อตา้ นงานศลิ ปะทีเ่ ป็นงานเชงิ ธุรกิจการค้า เริม่ เกดิ ขึ้นในสหรฐั อเมรกิ าในปลายครสิ ต์ทศวรรษ 1960 ในส่วนของศลิ ปินยคุ นีจ้ ะหันหลงั ให้กบั การแสดงงานศิลปะในพิพิธภัณฑ์ โดยศลิ ปินจะสรา้ งงานภมู ิทศั น์ขนาดใหญ่เพือ่ หลกีเลยี่ งจากการซอ้ื ขายกันเป็นชิน้ โดยท่วั ไปภูมศิ ิลปม์ พี ้ืนฐานมาจากลทั ธิจุลนยิ มและศิลปะเชิงมโนทัศน์ และงานศลิ ปะของคอนสแตนติน,บรงั คชุ และโยเซฟ บอยส์ โดยงานทีถ่ อื ว่าเป็นจุดเร่ิมต้นของภูมิศลิ ปค์ ือการออกแบบของศิลปินชาวอเมรกิ นั เชือ้ สายญี่ปนุ่ ทม่ี ชี อ่ื ว่า อิซะมุ โนะงชุ ิ ท่นี วิ ยอร์กในปี ค.ศ. 1941 ซง่ึ ในชว่ งน้ันศิลปนิ ยังไมม่ กี ารเรียกอยา่ งเป็นทางการว่า“ภมู ิศลิ ป์” แต่เรยี กง่ายๆวา่ “ประติมากรรม” อทิ ธพิ ลของงานของอิซะมุโนะงุชิจะเห็นไดอ้ ยา่ งเด่นชดั ในงานภมู ศิ ลิ ป์ร่วมสมยั , สถาปัตยกรรม และประติมากรรมผสมผสานสิ่งแวดลอ้ ม 13

ตอ่ มาศิลปนิ ชาวอเมริกนั ชอื่ แอแลน ซอนฟิสสรา้ งผลงาน ศลิ ปะทเี่ ริ่มขน้ึ ในปี ค.ศ. 1965 โดยการนำ� เอาธรรมชาตทิ างประวตั ศิ าสตร์ และถาวรศลิ ป์ (Sustainable art)คือเป็นสงิ่ ทม่ี อี ยู่ในธรรมชาติทม่ี อี ยู่ ดั้งเดิมอยูแ่ ลว้ นำ� กลบั เขา้ มาใชอ้ ีกครงั้ ตามคำ� ท่ไี ดก้ ลา่ วของนักวพิ ากษศ์ ิลป์ บารบ์ ารา โรสใน Artforum ว่าเธอเน่ยี เรมิ่ หมดการช่นื ชอบงานศิลปะท่ี กลายเป็น “สนิ ค้า” และเสนอมมุ มองที่ “ขาดความสัมพันธ์” ของงานที่ แสดงกันตามหอ้ งแสดงศลิ ปต์ ่างๆหรือพิพิธภณั ฑ์ วา่ ศลิ ปนิ มีหน้าทีส่ ร้างผล งานศลิ ปะออกมาเพอ่ื ขาย ในปี ค.ศ. 1967 นักวิพากษศ์ ิลป์เกรซ กลคึ ประกาศใน เดอะนิวยอรก์ ไทมส์ วา่ งาน ภมู ิศิลป์(Land art) ชิ้นแรกสร้างขนึ้ โดยดัก กลาส ไลค์เตอร์ และ รชิ ารด์ ซาบาทีโ่ รงเรียนจติ รกรรมและประติมากร รมสเคาวฮ์ กี นั ในปี ค.ศ. 1968 ซึง่ ทำ� ใหง้ าน”ภมู ิศิลป์”เริ่มปรากฏข้นึ อยา่ ง ชดั เจนและรวดเร็ว เพราะเปน็ การโตต้ อบของศลิ ปนิ ทีร่ ่นุ ส่วนใหญ่อายอุ ยู่ ในราวยีส่ บิ กวา่ ๆ ตอ่ บทบาททางการเมือง ตอ่ ขบวนการอนุรักษ์สงิ่ แวดลอ้ ม และขบวนการรณรงค์เพ่อื ความเท่าเทียมกันของสตรี14





02 ARTISTS ศิลปินลัทธภิ ูมิศลิ ป์ 16



ศิลปินในกลมุ่ ภูมิศิลปน์ ้มี ีแนวคดิ ตรงกนั ว่าตอ้ งการปฏเิ สธศลิ ปะในเชิงธุรกจิ การค้า พวกเขาต้องการท่จี ะสนับสนุนการอนุรกั ษ์สภาพแวดลอ้ มและตอ่ ตา้ นอารยธรรมเมือง อะไรทอี่ ยู่ในเมอื งมากเกนิ กว่าจะเปน็ ธรรมชาติ ผลงานของศลิ ปินในกลุ่มนี้มักจะมลี กั ษณะเดน่ ตรงท่เี ป็นประติมากรรมขนาดใหญ่ คลา้ ยผลงานยุคกอ่ นประวัตศิ าสตรท์ ่ที ำ� ลงสถานที่ตา่ งๆในธรรมชาติ เชน่ พื้นหญา้ หรือ พน้ื ดนิหรอื แมก้ ระท้งั ในทะเลทราย มนั จะถูกปล่อยทง้ิ ไวใ้ ห้ถกู กดั กร่อนลงไปตามธรรมชาติซ่ึงศิลปินบางคนก็เรียกกันวา่ เป็น Ephemeral Art หรือ ศลิ ปะชัว่ ขณะ ศลิ ปะท่ีไม่ยง่ั ยืน เมื่อท�ำแล้วจะดบั สญู สลายตามกาลเวลา ทำ� ให้สามารถเกบ็ มนั ไวไ้ ด้แค่เพยี งความทรงจำ� เมื่อคร้งั ไดไ้ ปในสถานท่ีเหล่านน้ั หรือการบนั ทึกภาพผา่ นกลอ้ งถา่ ยรปู หรือวดิ โี อเทา่ นน้ั งานภูมิศลิ ปห์ ลายๆงานนัน้ มขี นาดใหญ่โตและสรา้ งข้นึ หา่ งไกลผูค้ นและบ้านเมอื งบ้างกอ็ ยู่ทะเลทราย ทะเลสาบ แตใ่ นขณะที่บางงานก็เปน็ เพียงแค่ช้ินเลก็ ๆท่ีอาจจะเกิดขนึ้ ระหวา่ งทางเดนิ ของศลิ ปินเหลา่ นั้นกไ็ ด้ 18

Robert Smithson โรเบิรต์ สมธิ สัน (Robert Smithson) ศิลปนิ ชาวอเมริกนั ในครสิ ต์ศตวรรษ ที่ 20 Smithson ผลิตผลงานศิลปะออกมาทั้ง ธรณี ศิลป์ (Land art) ลัทธจิ ุลนิยม (Minimal art) ลทั ธิสำ� แดงพลงั อารมณ์แนวนามธรรม (Abstract Expressionism) ตลอดจนศลิ ปะเชิงแนวคดิ (Conceptual Art) อาจ กลา่ วได้ว่า Smithsonเป็นศิลปนิ ผู้มคี วามสามารถหลายด้านคนหน่งึ ในชว่ งแรกSmithsonไดผ้ ลติ ผลงานจติ รกรรม ภาพวาด และภาพตดั แปะ ออกมาในรปู แบบแอบ๊ แสตรก็ เอ็กเพรสช่ันนิสม์ โดยผลงานของSmithsonส่วน มากเปน็ ผลงานท่ีใชก้ าวนำ้� สเี ทียน ดินสอ และภาพถา่ ย ในชว่ งกลางปี ค.ศ. 1960 Smithson เร่มิ มีชื่อเสยี งและเป็นท่รี ู้ กนั อยา่ งกวา้ งขวางในฐานะบคุ คลสำ� คญั ของการเคล่ือนไหวภมู ศิ ิลป์ โดยเขารู้สึก อึดอดั ท่ีจะเก็บตัวทำ� งานอยูแ่ ต่ในสตูดิโอ หลงั จากนน้ั Smithsonไดเ้ ริ่มแนวทางการ สรา้ งสรรค์ในรปู แบบใหมโ่ ดยการใช้ธรรมชาตเิ พอ่ื กอ่ ใหเ้ กดิ ศลิ ปะขนึ้ ผลงานทีส่ ำ� คญั ของSmithson คอื งานประเภทธรณศี ลิ ป์ (Earth Work) ซึ่งเปน็ การแสดงผลงาน เกีย่ วกบั ดินและหนิ ณ สถานท่ีภายนอกอาคาร หรือ ภูมิศิลป์(Land art) นน้ั เอง19





Spiral Jetty (1970) สไปรลั เจตตี (Spiral Jetty)เปน็ ผลงานทีม่ ีชื่อเสียงท่ีสุดของSmithsonท่ีมีลักษณะท่คี ลา้ ยกน้ หอยขดกันซึ่งอยู่ยน่ื ออกไปในทะเลสาบ เดอะ เกรท ซอลท์ เลค(the Great Salt Lake) ในรัฐยูทา่ ห์ สหรฐั อเมริกา หลงั จากน้นั ค.ศ. 1970 เขาได้ซื้อท่ีดินบนชายฝง่ั ทางตอนเหนือของทะเลสาบเดอะ เกรท ซอลท์ และใสส่ สารสมี ่วงแดงลงไปในน�้ำ ทซี่ ึง่ ประกอบด้วยดนิ ประมาณ 6560 ตัน ในบางคร้งั เราจะเห็น SpiralJetty จมหายไปในทะเลสาบ และในบางครงั้ กจ็ ะปรากฏใหเ้ ห็นแลว้ แตส่ ภาวะดินฟ้าอากาศน�้ำข้ึนน�้ำลง อันเป็นเสนห่ ์ทดี่ ูลึกลับน่าคน้ หา 22



Broken circle/Spiral hill(1971) โบรค์ เคน เซอร์เคิล และ สไปรัล ฮลิ ล์ เปน็ ผลงานอกี ชนิ้ หน่ึงของSmithsonทส่ี รา้ งข้ึนในเอมเมน ประเทศฮอลแลนด์ และเป็นงานเดียวของสมธิ ท่ีไม่ไดส้ ร้างข้ึนในสหรัฐอเมริกา โบร์คเคน เซอรเ์ คลิ และ สไปรัล ฮิลล์ สรา้ งขนึ้ ในเดือนมถิ นุ ายนปี 1971 ท�ำตามค�ำเชญิ ของนิทรรศการ Sonsbeek buiten de perkenเป็นลกั ษณะวงกลมทไ่ี ม่สุด มีหนิ กอ้ นใหญ่วางตรงกลาง ถา้ มองจากมมุ บนเหมอื นตวัอกั ษรภาษาองั กฤษ ตวั S 24

Andy Goldsworthy แอนดี โกลด์สเวริ ์ทธี (Andy Goldsworthy) เป็นนกั ประติมากร ช่างภาพ และนกั ตอ่ ส้เู พอ่ื ส่งิ แวดลอ้ มคนสำ� คญั ของชาวอังกฤษ ผ้สู รา้ งงาน ประตมิ ากรรมท่ามกลางสิง่ แวดลอ้ มท่เี ปน็ ธรรมชาติ Goldsworthyเกดิ เมื่อวันท่ี 26 กรกฎาคม ค.ศ. 1956 ท่เี มืองเชสเชอร์ ใน สหราชอาณาจกั ร เขาได้เข้าศกึ ษาวิจติ รศลิ ป์ท่ีวิทยาลยั ศลิ ปะที่แบรดฟอรด์ และท่เี พรส ตันโพลเี ทคนคิ จนไดร้ บั ปรญิ ญาตรสี าขาศลิ ปะ ในปี ค.ศ. 1993 วสั ดุท่ีโกลด์สเวิรท์ ธีใช้ ในการสร้างงานศลิ ปะส่วนใหญป่ ระกอบด้วย ใบไม้, โคลน, ดอกสน, หมิ ะ และ หนิ โดย Goldsworthyถือกันว่าเป็นศลิ ปนิ ผ้รู เิ ริม่ ศลิ ปะการวางหินเชงิ สม มาตร (Rock balancing) โดยโกลด์สเวิร์ทธใี ช้ภาพถา่ ยเปน็ องคป์ ระกอบส�ำคัญใน การสรา้ งงานศิลปะ เพราะธรรมชาตขิ องทส่ี ร้างมกั จะเป็นงานประเภทท่ี “แปรรูป” (transient state) คืองานแต่ละชิน้ จะเติบโต คงอยู่ สญู สลายไปตามกาลเวลา25





Arch atGoodwood(2002) Arch at Goodwood เปน็ โค้งหินทรายในรปู ปน้ั ท่ีใหญท่ ่ีสุดของเขาในงานประเภทนี้ เขาเคยสรา้ ง Arch แรกแล้วแต่ถกู ในน้ำ� แข็งและหมิ ะอัดทอ่ี าร์กติกในปี 1989 โดย Arch at Goodwood มันถกู สรา้ งข้ามผนงั หนิ ของมลู นธิ ปิ ระตมิ ากรรมคาสสรา้ งโดยนักโทษในพอร์ตสมัธช่วงสงครามนโปเลียน โดยหินท้ังหมดถูกสร้างเป็นก้อนเดยี วและแข๊งแรงสมบรู ณม์ าก ทนต่อสภาพอากาศและแวดลอ้ มพอสมควรในarch at goodwood Goldsworthyจัดใหม้ กี ารเช่อื มโยงระหวา่ งพ้นื ทภี่ ายในและภายนอกของมูลนธิ ปิ ระติมากรรมคาสโดยสามารถให้คนมองข้ามก�ำแพงมลู นิธิไดเและ Goldsworthy ไดก้ ลา่ วว่าปัจจบุ นั มีการทำ� เครือ่ งหมายลงไปเมอ่ื เจา้ สาวกับเจ้าบา่ วทเ่ี ป็นทหารท่กี �ำลังจะใชช้ ีวิตใหมด่ ว้ ยกนั มนั แสดงถงึ สญั ลกั ษณ์ท่ไี มม่ ที ่สี ิน้ สดุ และไมม่ ีวันลว้ งหายไป 28



Chalk StonesTrail(2002) Chalk Stones Trail ถกู สรา้ งขึน้ ในมถิ นุ ายน ค.ศ. 2002 โดยใช้เวลาในการสร้างประมาณ 2 ปี Goldsworthy ได้นำ� chalk stones ทงั้ หมด 14 ช้นิ ขนาดใหญ่ท่ีมีเสน้ ผา่ ศนู ย์กลางยาวถงึ 6 ฟตุ หนิ ทัง้ หมดที่ Goldsworthy ใช้นำ� มาจากโรงงานขยะใน Duncton และวางไว้ในสถานทที่ จ่ี ดั วางแบบกระจัดกระจายอยู๋ในระยะห้าไมล์ทางตอนใต้ ระหวา่ ง west dean กบั cocking hill เป็นศลิ ปะบนภาคพน้ื ดินท่ีอาจจะไมม่ ีความหมาย แต่ Goldsworthy กล่าววา่ มันแสดงถึงระยะห่างของชวี ติ ทวี่ างอยบู่ นพื้นทร่ี าบในแต่ละชว่ งชวี ติ 30



Drawn Stone(2005) Drawn Stone ถกู สรา้ งขน้ึ ในบรเิ วณลานหน้าพพิ ธิ ภณั ฑเ์ ดอยังในซานฟรานซสิ โกในปี ค.ศ. 2005 ซึ่งเปน็ งานทG่ี oldsworthyต้ังใจใหส้ ะท้อนถงึ ภาวะแผน่ดินไหวท่เี กิดขน้ึ บอ่ ยคร้ังในบรเิ วณซานฟรานซสิ โก บริเวณหินมีรอยแยกผ่ากลางและบริเวณทางเดนิ ที่จดั แสดงมีเป็นรอยแยกเล็กตามทางเชน่ กันซง่ึ หนิ แตล่ ะชน้ิ กส็ ามารถเปน็ ทนี่ ่ังให้กบั ผูเ้ ย่ยี มชมไดเ้ หมือนกนั รอยแยกเลก็ สรา้ งโดยการใช้ค้อนทุบซ่ึงท�ำให้ทิศทางของรอบแตกกระจดั กระจายและธรรมชาตทิ ส่ี ดุ ในปจั จบุ นั Drawn Stoneอยู่ท่ี M. H. de Young Memorial Museum ซานฟรานซิสโก, แคลฟิ อร์เนีย,สหรัฐอเมริกา 32

Richard Long รชิ าร์ด ลอง (Richard Long) เป็นท้ังจติ รกร ประตมิ า กรและช่างภาพชาวองั กฤษ เขาเป็นท่ีรจู้ กั ในฐานะศลิ ปินภมู ศิ ลิ ป์หรือธรณีศิลป์ชาว อังกฤษทยี่ อดเยี่ยมและมีชื่อเสยี งคนหนงึ่ ในประวตั ศิ าสตร์ Long ไดส้ ร้างผลงานภมู ิศลิ ป์มากมาย โดยผลงานของลองจะเป็น งานท่เี ก่ยี วกบั การเดนิ ทางไปยงั สถานทีต่ า่ งๆ ดว้ ยการทำ� เครือ่ งหมายลงบนพื้นหรอื แปลงหนา้ ตาของสถานทนี่ ัน้ ๆ การวางก้อนหินเปน็ รูปร่างเรขาคณิตตา่ งๆ หรือใชว้ ัสดุ ธรรมชาตมิ าลงเปน็ freeform เช่อื มโยงกนั ให้เป็นรูปตา่ งๆ Longเปน็ ศิลปินเพียงคนเดียวทีไ่ ด้รบั การเสนอชื่อให้เข้าชิงรางวัลเทอร์ เนอร์ถงึ 4 คร้งั และเขากไ็ ด้รับรางวลั เทอร์เนอรน์ ้ใี นปี 1989 ซง่ึ ถอื ว่าลองเป็นศลิ ปนิ ภูมศิ ลิ ป์ทีม่ ีชื่อเสียงท่มี ีชอ่ื เสียงคนหนง่ึ ในปจั จุบัน ปัจจุบนั เขาอาศยั และทำ� งานอยทู่ ี่ เมืองบรสิ ตอล ประเทศองั กฤษ33





A line Made ByWalking (1967) ในตอนน้นั Long อายไุ ด้ 22 ปี เขาสรา้ งผลงานจากการเดินทางดว้ ยการเดินไปข้างหน้าและเดินยอ้ นกลับไปมาจาก St Martin ใน Bristol ไปจนถึง Wiltshireเป็นเส้นตรงบนพืน้ หญ้าในประเทศองั กฤษ Long เดินไปเดนิ มาบนพื้นหญา้ จนกวา่ แสงอาทติ ย์จะส่องลงบนพ้ืนแลว้ เกิดเป็นlineขึ้นมา Long ฝากร่องรอยนี้เอาไว้และน�ำกลบัมาโดยถ่ายขาว-ด�ำ ท�ำใหป้ จั จุบันไมม่ ภี าพสีช้นิ นีเ้ กิดข้ึน งานชิน้ นม้ี คี วามนา่ สนใจอยา่ งกว้างขวางในวงการศิลปะ Long กลา่ วว่ามันแสดงใหเ้ หน็ ถึงความกังวลตลอดชวี ติ ของเขา ความไมแ่ น่นอน การเคลื่อนไหว และความสมั พนั ธ์ 36



Small White PebbleCircles (1987) ต้ังแตป่ ี 1967 Long มกี ารผลติ ประติมากรรมที่ใชว้ สั ดธุ รรมชาติ ที่เขาเก็บรวบรวมในระหวา่ งท่เี ขาเดนิ ขา้ มประเทศ บางคร้งั Long น�ำวสั ดเุ หล่าน้นั มาเพือ่เก็บรวบรวมในแกลลอรี่ของเขา Small White Pebble Circles เปน็ งานทแ่ี สดงใหเ้ ห็นถึงความสอดคล้องของรูปรา่ งเรขาคณติ ทเี่ ป็นวงกลม ซึง่ เป็นวงกลมทข่ี ดกันลอ้ มอีกวงกลมหน่งึ ไปเร่อื ยๆ แสดงให้เห็นถงึ ความอมตะไรก้ าลเวลาและอารมณ์ท่ีลึกลับ เปน็ งานที่เรยี บง่ายแตม่ ีเอกลกั ษณ์ซอ่ นอยู่ Small White Pebble Circlesเปรียบเสมือนความสมดลุ ระหวา่ งรปู แบบของธรรมชาติและความคดิ ในรปู แบบของนามธรรมของมนุษย์ ปจั จุบัน Small White Pebble Circles จดั ต้งั อยู่ TateModern ใน London 38



Delabole SlateCircle (1991) Delabole Slate Circle เริม่ สร้างเมือ่ ค.ศ. 1980 ทีป่ ระเทศอังกฤษเป็นผลงานที่ท�ำจากหนิ ชนวนทัง้ หมด 168 ชิ้นมาชิดติดกนั ท�ำเป็นรปู ทรงเรขาคณิตแบบทรงกลม โดยหนิ ชนวนได้มาจากเหมอื ง Delabole ใน Cornwall ซ่งึ จะตดัหนิ ชนวนให้มคี วามเปน็ ธรรมชาตมิ ากทส่ี ดุ เทา่ ท่ีจะเปน็ ได้และจดั เรียงหินทั้ง่ หมดเป็นวงกลมแบบไมเ่ รยี งและไมร่ ะเบียบ แต่ละแผ่นจะมีความเรยี บไม่เท่ากนั เพื่อความเป็นธรรมชาตมิ ากท่สี ดุ ปจั จบุ นั น้ีจัดแสดงอยูท่ ่ี WHITECHAPEL ART GALLERY ในประเทศอังกฤษ 40

บรรณานกุ รม- Land art. (ม.ป.ป.). เขา้ ถงึ ไดจ้ าก http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/l/land-art (วันท่คี ้นขอ้ มูล: 28 เมษายน 2559).- History Land art. (ม.ป.ป.). เข้าถึงไดจ้ าก http://www.visual-arts-cork.com/land-art.htm (วนั ทีค่ ้นขอ้ มลู : 28 เมษายน 2559).- Robert Smithson (ม.ป.ป.). เขา้ ถงึ ได้จาก https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Smithson (วันท่คี น้ ข้อมลู : 28 เมษายน 2559).- Andy Goldsworthy (ม.ป.ป.). เข้าถงึ ไดจ้ าก https://en.wikipedia.org/wiki/Andy_Goldsworthy (วนั ทคี่ ้นขอ้ มลู : 28 เมษายน 2559).- Richard Long (ม.ป.ป.). เขา้ ถึงได้จาก https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Long_(artist) (วันท่ีค้นขอ้ มลู : 28 เมษายน 2559).- Other source of Land art (ม.ป.ป.). เขา้ ถึงไดจ้ าก http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/l/land-art (วนั ท่ีค้นข้อมูล: 28 เมษายน2559).- Key ideal for Land art (ม.ป.ป.). เข้าถึงไดจ้ าก http://www.theartstory.org/movement-earth-art.htm (วันทค่ี ้นขอ้ มูล: 28 เมษายน 2559).- Picture Land art of pinterest (ม.ป.ป.). เขา้ ถงึ ไดจ้ าก https://www.pinterest.com/search/pins/?q=land%20art&rs=remove&0=land%7Ctyped&1=art%7Ctyped&remove_refine=installation%7Cguide%7Cword%7C0 (วนั ทีค่ ้นขอ้ มูล: 28 เมษายน 2559).- More art work of Smithson (ม.ป.ป.). เข้าถึงไดจ้ าก http://www.theartstory.org/artist-smithson-robert.htm (วันท่ีค้นข้อมลู : 28 เมษายน 2559).- More art work of Long (ม.ป.ป.). เข้าถึงได้จาก http://www.jamescohan.com/artists/richard-long (วันทคี่ ้นขอ้ มลู : 28 เมษายน 2559).

LAND ART... 42