องค์ความรู้วันฉันตรมงคล

องคค วามรู \"วนั ฉตั รมงคล\"

4 พฤษภาคม วันฉตั รมงคล วันฉัตรมงคล (อา นวา ฉัด-ตระ-มง-คล) มคี วามหมายตามพจนานกุ รมวา พระราชพธิ ฉี ลองพระ เศวตฉตั ร จะทาํ ในวันซึ่งตรงกบั วนั บรมราชาภเิ ษก ในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชริ เกลาเจา อยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลา โปรดกระหมอมใหต ั้งการพระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษกข้นึ ในวัน ที่ 4 – 6 พฤษภาคม พ.ศ.2562 โดยพระราชพิธบี รมราชาภิเษกอยางเปน ทางการจดั ข้ึนในวนั ที่ 4 พฤษภาคม พ.ศ.2562 และในปถ ัดไปถือวา วันน้เี ปนวันฉัตรมงคล ความสําคญั ของวันฉตั รมงคล เปน วนั ท่ีระลึกถงึ พระราชพิธบี รมราชาภิเษกเปนพระมหากษัตริย ในรชั กาลพระบาทสมเด็จพระวชิรเกลา เจาอยหู วั รชั กาลที่ 10 แหง ราชวงศจ กั รี ไดเ สดจ็ ขน้ึ เถลงิ ถวัลยราชสมบตั ิตอจากพระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู ิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร รัชกาลที่ 9 แหง ราชวงศจักรี ทง้ั น้พี ระบาทสมเด็จพระวชิรเกลาเจาอยูหัวไดมพี ระปฐมบรมราชโองการในพระราชพธิ ีบรม ราชาภิเษก ความวา “เราจะสืบสาน รกั ษา และตอยอด และครองแผน ดนิ โดยธรรม เพอ่ื ประโยชนสุขแหง อาณาราษฎรตลอดไป”

ความเปนมาของพระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก มหี ลักฐานปรากฏในหลักศลิ าจารึกวดั ศรีชุมของ พญาลไิ ทวา เร่มิ ตนมาตงั้ แตคร้งั พอขุนผาเมืองไดอภเิ ษกพอ ขนุ บางกลางหาว หรอื พอขุนบาง กลางทา ว ใหเ ปนผูปกครองเมอื งสุโขทัย ในสมยั กรงุ รัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 แหง ราชวงศจ กั รี ไดทรงฟน ฟพู ระราชพิธบี รมราชาภิเษกใหถกู ตอ งสมบรู ณ โดยพระมหากษตั รยิ ทีย่ ัง มไิ ดท รงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก จะไมใชคาํ วา “พระบาท” นาํ หนา “สมเดจ็ พระเจาอยหู วั ” และคาํ สัง่ ของพระองคก็ไมเ รยี กวา “พระบรมราชโองการ” และอกี ประการหนง่ึ คือ จะยังไมม กี ารใชนพปฎลเศวตฉตั ร หรือฉัตร 9 ช้ัน

ความเปน มาของพระราชพธิ ีฉตั รมงคล กอนหนารชั สมยั ของพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจา อยหู ัว รัชกาลท่ี 4 พระราชพธิ ีฉัตรมงคลถอื เปน พธิ ีของเจา พนกั งานในพระราชฐาน ท่ีมหี นา ทร่ี กั ษาเครอ่ื งราชปู โภคและพระทวารประตูวัง ได จัดการสมโภชสงั เวยเคร่อื งราชูปโภคที่ตนรกั ษาทกุ ปในเดอื นหก และเปน งานสว นตัว ไมถ อื เปน งานหลวง ครั้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยหู ัว รชั กาลท่ี 5 เสด็จขึ้นครองราชย ไดทรง กระทาํ พธิ ีฉตั รมงคลข้นึ เปนครั้งแรกในวนั บรมราชาภเิ ษก เมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ.2393 โดยมีพระราชดาํ รวิ า วันบรมราชาภเิ ษกเปนมหามงคลสมยั ที่ควรแกก ารเฉลมิ ฉลองในประเทศ ท่มี ีพระเจาแผน ดิน จงึ ถอื ใหว ันน้นั เปนวนั นกั ขัตฤกษม งคลกาล และควรท่ีจะมกี ารสมโภชพระ มหาเศวตฉตั รใหเปน สวัสดิมงคลแกร าชสมบัติ แตเ นื่องจากเปนธรรมเนียมใหม ยากตอ การ เขา ใจ อกี ทัง้ เผอิญทว่ี นั บรมราชาภเิ ษกไปตรงกบั วันสมโภชเคร่อื งราชูปโภคทม่ี แี ตเดิม พระ บาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยหู วั จงึ ทรงอธบิ ายวา วนั ฉตั รมงคลเปน วันสมโภชเครื่อง ราชูปโภค จึงไมมีใครตดิ ใจสงสยั ดงั น้นั จึงไดมีพระราชดํารจิ ดั งานพระราชกศุ ลพระราชทานชื่อวา “ฉัตรมงคล” นี้ขน้ึ โดยไดมี การเฉลิมฉลองดวยการนิมนตพระสงฆม าสวดเจริญพทุ ธมนต ในวนั ขึน้ 13 คํ่าเดอื น 6 รงุ ข้นึ มี การถวายภตั ตาหารแดพระสงฆที่พระทนี่ ั่งดุสติ มหาปราสาท และพระท่ีนง่ั ไพศาลทักษิณ ดว ย เหตนุ ีจ้ งึ ถือวาการเฉลิมฉลองพระราชพธิ ีฉัตรมงคล เรมิ่ มใี นรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระ จอมเกลาเจา อยูหัวเปน ครั้งแรก

ตอ มาในสมยั รัชกาลท่ี 5 นี้ วันบรมราชาภเิ ษกตรงกบั เดือน 12 จงึ โปรดเกลา ฯ ใหจ ัดงาน ฉตั รมงคลในเดอื น 12 แตไ มไ ดรับการยนิ ยอม พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจาอยูหวั จงึ ทรงแกไ ขดวยการออกพระราชบัญญัตวิ า ดวยตราจุลจอมเกลาสาํ หรบั ตระกลู ขึน้ ใหม พี ระราช ทานตรานต้ี รงกบั วันคลายบรมราชาภเิ ษก ทานผูหลกั ผใู หญจงึ ยินยอมใหเ ลอ่ื นงานฉตั รมงคล มาตรงกบั วันบรมราชาภเิ ษก แตยังใหรกั ษาประเพณีสมโภชเคร่อื งราชปู โภคอยูตามเดิม รปู แบบงานวนั ฉตั รมงคลจงึ เปน เชนน้ีจนถงึ ปจ จุบัน 4 พฤษภาคม พ.ศ.2563 วันฉตั รมงคล ปแรกของวันทร่ี ะลึกครบรอบปท ี่พระบาทสมเดจ็ พระ วชริ เกลา เจาอยหู ัวทรงพระบรมราชาภิเษกเปนพระมหากษัตรยิ แ หง ราชอาณาจักรไทย









หมายเหตุ: คดั จากองคค วามรู “วันฉัตรมงคล” คลงั วชิ าการ www.finearts.go.th/ กรม ศิลปากร และแหลง อน่ื , ภาพพระราชพธิ ีบรมราชาภเิ ษก พ.ศ.2562, เรียบเรยี ง