หน่วยที่ 6 TRIAC-DIAC

ก คำนำ เอกสารประกอบการสอน หน่วยที่ 6 เรื่องไตรแอคและไดแอค วิชางานพื้นฐานวงจร อิเล็กทรอนิกส์ รหัสวิชา 30105-0003 โดยเนื้อหาสอดคล้องและครบถ้วนสมบูรณ์ตามคำอธิบาย รายวิชาในหลักสูตรประกาศนียบตั รวิชาชพี ช้ันสูง (ปวส.) พทุ ธศักราช 2563 ประเภทวชิ าอตุ สาหกรรม สาขาวิชาอิเล็กทรอนิกส์ ภายในเนื้อหาบทเรียน ประกอบด้วย โครงสร้างของไตรแอคและไดแอค สัญลักษณ์ของไตรแอคและไดแอค วิธีการไบอัสไตรแอคและไดแอค การวัดและทดสอบไตรแอคและ ไดแอค และ วงจรใชง้ านของไตรแอคและไดแอค สันตภิ าพ มะสะ ผู้จดั ทำ

สารบญั ข หน่วยท่ี 6 ไตรแอคและไดแอค หน้า จุดประสงค์เชิงพฤตกิ รรมและสาระการเรียนรู้ 6.1 โครงสรา้ งของไตรแอคและไดแอค 264 6.2 สัญลักษณข์ องไตรแอคและไดแอค 266 6.3 การไบอัสไตรแอคและไดแอค 268 6.4 การวดั และทดสอบไตรแอคและไดแอค 268 6.5 วงจรใช้งานของไตรแอคและไดแอค 272 บทสรปุ 275 แบบฝกึ หดั 282 เอกสารอ้างอิง 283 286

264 ใบความร้ทู ี่ 6 หน่วยท่ี 6 รหัสวิชา 30105-0003 ชอื่ วชิ า งานพนื้ ฐานวงจรอิเล็กทรอนกิ ส์ สอนคร้งั ท่ี 12-13 ชือ่ หนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชวั่ โมง ชอ่ื เรอ่ื ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ช่วั โมง จดุ ประสงคเ์ ชิงพฤติกรรม 1. อธบิ ายโครงสรา้ งของไตรแอคและไดแอคได้ 2. บอกสัญลักษณข์ องไตรแอคและไดแอคได้ 3. อธิบายการไบอัสของไตรแอคและไดแอคได้ 4. บอกวิธีการวดั และทดสอบไตรแอคและไดแอคได้ 5. บอกวงจรใช้งานของไตรแอคและไดแอคได้ สาระการเรยี นรู้ 1. โครงสร้างของไตรแอคและไดแอค 2. สญั ลกั ษณ์ของไตรแอคและไดแอค 3. การไบอัสของไตรแอคและไดแอค 4. การวัดและทดสอบไตรแอคและไดแอค 5. วงจรใช้งานของไตรแอคและไดแอค

265 ใบความรูท้ ี่ 6 หนว่ ยท่ี 6 รหัสวิชา 30105-0003 ชือ่ วิชา งานพื้นฐานวงจรอิเลก็ ทรอนกิ ส์ สอนครั้งท่ี 12-13 ชือ่ หน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชั่วโมง ช่ือเรือ่ ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชว่ั โมง ไตรแอค (Triac) มาจากคำว่า ไตรโอด แอค (Triode AC) เป็นอุปกรณ์จำพวกไทริสเตอร์ (Thyristor) ท่พี ฒั นามาจาก เอสซอี าร์ แต่สามารถนำกระแสได้ 2 ทศิ ทาง และเป็นอปุ กรณโ์ ซลดิ สเตทสวิตช์ ทที่ ำหน้าที่เป็น สวิตช์ ปดิ -เปิดวงจรทางไฟฟ้าหรอื อิเล็กทรอนิกส์ทใ่ี ชก้ ับไฟฟ้ากระแสสลับ จงึ นยิ มอย่างแพร่หลาย โดยเฉพาะการ นำไปใช้เปน็ อุปกรณ์อเิ ล็กทรอนิกส์ในงานอตุ สาหกรรม ข้อดีกวา่ สวิตชธ์ รรมดาของไตรแอคที่ทำหน้าที่เป็นสวติ ช์ คือ 1) การเปิดและปิดวงจรของไตรแอค (Triac) มีความเร็วหรือความไวกว่าสวติ ช์ธรรมดาหลาย เท่า และมคี วามปลอดภยั จงึ ทำให้สามารถควบคุมกำลงั งานได้ 2) ใช้พลังงานเพยี งเลก็ นอ้ ยในการจุดชนวนเกต 3) ไม่มกี ารสปาร์ค 4) สามารถควบคุมเร่อื งเฟสของสญั ญาณได้ ภาพท่ี 6-1 รปู ร่างของไตรแอค ที่มาของภาพ : http://www.udorncooling.com/14479721/4-%E0%B9%84%E0%B8%95%E0%B8% A3%E0%B9%81%E0%B8%AD%E0%B8%844 ไดแอค (DIAC) หรือไดโอด-แอก (DIODE-AC) เป็นอุปกรณ์จุดชนวนไตรแอค ทำหน้าที่จำกัดกระแส และป้องกันการกระโชกของแรงดนั ไฟสลับที่อาจทำให้ไตรแอคชำรุดเสยี หาย นอกจากน้ียังทำหน้าท่ีควบคุมเฟส กำหนดเวลาเริ่มทำงานของไตรแอค เม่ือนำไตรแอคกับไดแอคมาประกอบวงจร สามารถทำใหว้ งจรทำงานหรือ หยดุ ทำงานไดต้ ามการควบคุมของไดแอค เช่น วงจรปรบั ระดบั ความรอ้ นของเครื่องทำน้ำอุ่น วงจรหรี่ไฟแสงสวา่ ง วงจรปรบั ความมอเตอร์ ไดแอค ถูกออกแบบให้สามารถนำกระแสได้ 2 ทศิ ทาง ทร่ี ะดับแรงดนั ค่าหน่งึ ซึ่งมีค่าแรงดันเร่ิมต้น อยใู่ นชว่ ง 29 -30 โวลต์

266 ใบความรทู้ ี่ 6 หน่วยท่ี 6 รหสั วชิ า 30105-0003 ชื่อวชิ า งานพน้ื ฐานวงจรอิเลก็ ทรอนิกส์ สอนครัง้ ที่ 12-13 ชอื่ หน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชั่วโมง ชื่อเร่ือง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ช่วั โมง ภาพท่ี 6-2 รปู รา่ งของไดแอค ทม่ี าของภาพ : https://s5802021611110.blogspot.com/2017/05/diac-diac-2-p-n-p-3-2-transistor-1- dope.html 6.1 โครงสร้างของไตรแอคและไดแอค โครงสร้างของไตรแอค ไตรแอค เกดิ จากการนำสารกง่ึ ตวั นำชนิดพีและชนดิ เอ็น ตอ่ เรียงกนั จำนวน 5 ช้ัน มีขาใช้งาน 3 ขา คอื 1) ขาอาโนด 1 (Anode1) : A1 หรือ เมนเทอมินอล1 (Main Terminal1) : MT1 2) ขาอาโนด 2 (Anode2) : A2 หรอื เมนเทอมินอล2 (Main Terminal2) : MT2 3) ขาเกต (Gate) : G A1 , MT2 PN N NP N N G A1 , MT1 ภาพท่ี 6-3 โครงสรา้ งของไตรแอค

267 ใบความรู้ที่ 6 หนว่ ยที่ 6 รหสั วชิ า 30105-0003 ชือ่ วิชา งานพ้ืนฐานวงจรอิเลก็ ทรอนิกส์ สอนครง้ั ท่ี 12-13 ชือ่ หน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ช่วั โมง ชื่อเร่อื ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชวั่ โมง โครงสร้างของไดแอค A1 N P N A2 ภาพท่ี 6-4 โครงสรา้ งของไดแอค วงจรสมมูลของไตรแอคและไดแอค ไตรแอค มีโครงสรา้ งภายใน เปรยี บเสมอื นกับการนำเอสซีอาร์ จำนวน 2 ตัว มาตอ่ หวั และท้าย ชนกัน ส่วนไดแอค มีโครงสร้างภายใ เปรียบเสมือนกับการนำไดโอด จำนวน 2 ตัว มาต่อหัวและท้ายชนกัน เพอื่ ให้สามารถนำไปใชใ้ นการควบคมุ ไฟฟ้ากระแสสลับ A2 , MT2 A1 G A1 , MT1 A2 ก.) วงจรสมมูลของไตรแอค ข.) วงจรสมมูลของไดแอค ภาพท่ี 6-5 วงจรสมมลู ของของไตรแอคและไดแอค

268 ใบความรู้ที่ 6 หน่วยท่ี 6 รหัสวิชา 30105-0003 ชื่อวชิ า งานพน้ื ฐานวงจรอเิ ล็กทรอนกิ ส์ สอนครั้งท่ี 12-13 ช่ือหนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชั่วโมง ช่อื เรือ่ ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ช่ัวโมง 6.2 สญั ลกั ษณ์ของไตรแอคและไดแอค A1 A1 A2 G A2 A2 ข.) สญั ลกั ษณ์ของไดแอค A1 ก.) สญั ลักษณ์ของไตรแอค ภาพที่ 6-6 สัญลกั ษณข์ องของไตรแอคและไดแอค 6.3 การไบอสั ไตรแอคและไดแอค การไบอสั ไตรแอค การไบอัสไตรแอค นอกจากการจ่ายไฟให้กับขาอาโนด 1 (A1) และขาอาโนด 2 (A2) แล้ว จะต้อง ทำการทรกิ เกอรห์ รอื จดุ ชนวน (Trigger) ทข่ี าเกต (G) เพอื่ ใหไ้ ตรแอคทำงาน จะเหมอื นกับเอสซอี าร์ แตส่ ามารถ ทรกิ ไดท้ งั้ ไฟบวกหรอื ไฟลบ ไตรแอค มีคุณสมบัติคล้ายกับเอสซอี าร์ ตรงที่ เมื่อนำกระแสแล้ว จะนำกระแสตลอดไป เช่นกนั แตไ่ ตรแอค (Triac) นน้ั มขี ้อแตกต่างตรงท่ีสามารถนำกระแสได้ 2 ทศิ ทาง ไม่วา่ จะเปน็ การไหลของกระแสจาก A1 มายัง A2 ดังนั้น จึงนิยมใช้ไตรแอคในงานควบคุมกำลังไฟที่ต้องการใช้งาน ทั้งไซเกิลบวกและลบ (ไฟสลับ) เพราะสามารถนำมาใชเ้ ปน็ อปุ กรณ์หรีไ่ ฟหรอื ใช้ควบคมุ กระแสไฟฟ้าสลับได้ จากคุณสมบัตขิ องไตรแอคเก่ยี วกับการนำกระแสนั้น สามารถแบง่ การทำงานของไตรแอค (Triac) ออกเป็น 4 ควอแดรนท์ (Quadrant) หรอื 4 รปู แบบ ควอแดรนท์ท่ี 1 จ่ายไฟบวกใหก้ ับขาอาโนด 2 (A2) จ่ายไฟลบให้ขาอาโนด 1 (A1) แลว้ ทรกิ ด้วย ไฟลบทข่ี าเกต (G) ควอแดรนท์ท่ี 2 จ่ายไฟบวกใหก้ บั ขาอาโนด 2 (A2) จ่ายไฟลบให้ขาอาโนด 1 (A1) แลว้ ทรกิ ด้วย ไฟบวกทขี่ าเกต (G) ควอแดรนท์ท่ี 3 จ่ายไฟลบให้กับขาอาโนด 2 (A2) จา่ ยไฟบวกใหข้ าอาโนด 1 (A1) แลว้ ทรกิ ด้วย ไฟลบท่ีขาเกต (G) ควอแดรนท์ที่ 4 จ่ายไฟลบให้กบั ขาอาโนด 2 (A2) จ่ายไฟบวกให้ขาอาโนด 1 (A1) แลว้ ทริกดว้ ย ไฟบวกทีข่ าเกต (G)

269 ใบความรูท้ ี่ 6 หนว่ ยท่ี 6 รหสั วชิ า 30105-0003 ชื่อวิชา งานพ้ืนฐานวงจรอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ สอนครัง้ ที่ 12-13 ช่ือหนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชัว่ โมง ช่อื เรอื่ ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ช่วั โมง 12 34 ภาพที่ 6-7 การทำงานของไตรแอค ทงั้ 4 ควอแดรนท์ กราฟคุณสมบัตขิ องไตรแอค I On-state trigerred -V 0 V OFF-state trigerred On-state ภาพที่ 6-8 กราฟคุณสมบตั ิของไตรแอค ทีม่ าของภาพ : http://www.oocities.org/supagorn_j/new_page_6.htm.

270 ใบความรู้ท่ี 6 หน่วยที่ 6 รหัสวชิ า 30105-0003 ชือ่ วชิ า งานพนื้ ฐานวงจรอิเล็กทรอนิกส์ สอนครั้งท่ี 12-13 ชอื่ หน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ช่วั โมง ชื่อเรอ่ื ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชั่วโมง จากกราฟคุณสมบัติของไตรแอคทีแ่ สดงความสมั พันธ์ของกระแสที่ไหลระหว่าง A2-A1 ที่ให้ได้ทัง้ บวกและลบกับแรงดันตกคร่อมตวั มนั ในขณะที่ให้แรงดันคร่อม A2-A1 มีค่าเป็นบวกเทียบกับ A1 และถ้ายังไม่มี การจุดชนวน (Trigger) แล้ว จะมีค่าแรงดันระหว่าง A2-A1 ค่าๆ หนึ่ง คือ แรงดันพัง (Break Over Voltage) ที่ ทำให้ไตรแอคนำกระแสได้ เช่นเดียวกับเอสซอี าร์ แต่ถา้ ให้แรงดนั A2-A1 มีค่าน้อยกว่าแรงดันพงั แล้วทำการจดุ ชนวน (Trigger) กระแสเกตไม่ว่าจะเป็นกระแสเกตที่มีค่าเป็นบวกหรือลบ ไตรแอคจะนำกระแสทันที กราฟความสัมพันธ์และข้อจำกัดต่าง ๆ จะเหมือนกับของเอสซีอาร์ ในทำนองเดียวกัน ถ้าให้ แรงดันท่ี A1 มีคา่ เป็นบวก เมื่อเทยี บกับ A2 สว่ นของกราฟ คอื แกน x ทางดา้ นลบ โดยถ้าเพม่ิ แรงดันน้ี มคี ่ามาก ข้นึ จนถงึ ค่าแรงดนั พงั จะทำใหไ้ ตรแอคนำกระแสได้ และถ้าหากว่าไม่มกี ารจำกดั กระแสในตวั ไตรแอค จะเกดิ การ เสยี หายได้ ขณะที่ไตรแอคนำกระแส ถ้าลดค่ากระแสลงจนถึงค่ากระแสต่ำสุดที่ยังคงทำให้ไตรแอคนำ กระแสตำ่ สดุ ซงึ่ เรียกวา่ กระแสโฮลดงิ้ (IH : Holding Current) จะทำให้ไตรแอคหยดุ นำกระแส ถา้ ไตรแอคยังไม่ นำกระแสจะมกี ระแสรัว่ ไหลเกดิ ข้นึ แตค่ า่ กระแสน้มี คี า่ นอ้ ยมาก เน่อื งจากไตรแอค สามารถให้กระแสไฟฟ้าไหลผ่านได้ ท้ัง 2 ทาง จงึ เหมาะกบั การนำไปใช้กับไฟ สลับมากกว่าเอสซีอารแ์ ละสำหรับกระแสไฟสลับ (เปน็ คลนื่ รูปไซน์) จะมีชว่ งเวลาหนงึ่ ท่กี ระแสตกต่ำกว่ากระแส โฮลดงิ้ (Holding Current) ดงั นัน้ จงึ ทำใหไ้ ตรแอคหยดุ นำกระแสและจะรอการจุดชนวนใหม่อีกครั้งและถ้าหาก ครึ่งลบของสญั ญาณไฟสลับ จะนำกระแสทางดา้ นลบได้เช่นเดียวกนั และจะหยุดนำกระแส เม่ือค่ากระแสลดลง ต่ำกวา่ กระแสโฮลดง้ิ ขอ้ ควรระวงั ในการใชไ้ ตรแอค การวัดแรงดันตกครอ่ มโหลด จะไม่สามารถวัดเทียบกับแรงดนั อ่นื ได้ เนื่องจากใชจ้ ดุ ร่วมคนละจุด กัน และการติดตั้งไตรแอคจะต้องยึดบนแผ่นระบายความร้อนอย่างแน่นหนาแข็งแรงและใช้วัสดทุ ี่สามารถทน ความรอ้ นได้ดี จุดอ่อนของไตรแอคอยู่ที่ขาเกต ถ้าแรงดันที่ตกคร่อมเกตมีค่าสูง จะทำให้เกิดทะลุได้ง่าย โดยเฉพาะการนำไตรแอคไปใช้ในวงจรกำลัง ดังน้นั ท่ีขาเกตจะต้องตอ่ ไดแอคเข้าไปเพ่ือป้องกนั ไม่ใหไ้ ตรแอคเกิด ความเสยี หาย และเพื่อกำหนดแรงดันทจ่ี ะมากระตุ้นเกตด้วย

271 ใบความรูท้ ี่ 6 หน่วยที่ 6 รหสั วิชา 30105-0003 ช่อื วิชา งานพนื้ ฐานวงจรอเิ ลก็ ทรอนิกส์ สอนครั้งที่ 12-13 ชอ่ื หนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชว่ั โมง ชอื่ เรื่อง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชัว่ โมง การไบอสั ไดแอค การไบอัสไดแอค จะอาศัยช่วงแรงดันพังทลายเป็นส่วนของการทำงาน เมื่อป้อนแรงดันบวก (+) เข้าท่ีขาอาโนด 1 (A1) และแรงดนั ลบ (-) เขา้ ทข่ี าอาโนด 2 (A2) ทำให้รอยตอ่ สารก่ึงตวั นำชนดิ เอ็น (N) และสาร กึ่งตัวนำชนิดพี (P) ตรงบริเวณขาอาโนด 1 (A1) จะอยู่ในลกั ษณะไบอสั กลบั จึงไมม่ ีกระแสไหลจากขาอาโนด 1 (A1) ไปยังขาอาโนด 2 (A2) ได้ เม่ือเพ่มิ แรงดันไบอสั กลับสูงข้นึ เร่ือย ๆ จนถงึ ค่าแรงดนั คา่ หนง่ึ จะทำใหก้ ระแสสามารถไหลทะลุ ผา่ นรอยต่อสารก่งึ ตัวนำ N-P มาได้ สว่ นรอยต่อตรงขาอาโนด 2 (A2) น้ัน อยู่ในสภาวะไบอัสตรงอยู่แล้ว ดังนั้น กระแสท่ไี หลผา่ นไดแอคนี้ จึงเสมือนกบั เป็นกระแสท่ีเกิดจากการพงั ทลายของไดโอด และถ้าหากไม่มีการจำกัด กระแสแล้ว ไดแอคก็สามารถพังไดเ้ ช่นกัน ถ้าสลับขว้ั ศักย์แรงดนั ระหวา่ งขาอาโนด 1 (A1) และ ขาอาโนด 2 (A2) ไดแอคจะทำงานได้เช่นเดียวกัน เขียนกราฟแสดงความสัมพนั ธข์ องแรงดันตกคร่อมตัวไดแอค และกระแสท่ีไหล ผ่านไดแอค แรงดันพงั A2 แรงดนั ตกคร่อมไดแอค S1 หลอดไฟ 1000 W ภาพท่ี 6-9 กราฟคุณสมบัตขิ องไดแอค จากกราฟ เมื่อไดแอคนำกระแส แรงดันตกคร่อมไดแอค จะลดค่าลงอีกเล็กนอ้ ย โดยปกติจะลดลง จากค่าแรงดนั พงั ประมาณ 5 โวลต์ ดังนัน้ จากลกั ษณะสมบตั ิของไดแอค จึงเหน็ ว่าไดแอคเหมาะทีจ่ ะนำไปใช้เป็น ตัวปอ้ นกระแสจดุ ชนวนให้กบั อปุ กรณไ์ ตรแอค เพราะนำกระแสได้ทงั้ สองด้าน ตัวอยา่ ง ค่าแรงดันพงั ของไดแอค เบอร์ตา่ ง ๆ GT- 32 แถบสแี ดง VBO = 27-37 V GT-35 แถบสสี ม้ VBO = 30-40 V GT-40 แถบสีเหลือง VBO = 38-48 V GT-50 แถบสีเขียว VBO = 56-70 V

272 ใบความรทู้ ี่ 6 หนว่ ยที่ 6 รหัสวชิ า 30105-0003 ชือ่ วิชา งานพื้นฐานวงจรอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ สอนครง้ั ที่ 12-13 ชอ่ื หนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชั่วโมง ช่อื เรือ่ ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชัว่ โมง 6.4 การวัดและทดสอบไตรแอคและไดแอค การหาขาไตรแอคดว้ ยโอหม์ มิเตอร์ ให้พจิ ารณาจากโครงสร้าง พรอ้ มกบั ตารางค่าความต้านทานประกอบ และปฏิบัติ ดังนี้ 1) ทำการสมมติขาของไตรแอค เปน็ ขา A , ขา B และ ขา C หรือขาท่ี 1 , ขาท่ี 2 และ ขาท่ี 3 2) นำสายวัดของโอหม์ มเิ ตอร์ทำการวัดทขี่ าของไตรแอคเป็นคู่ ๆ ดงั ตาราง A2 , NP , N N PN 1 2 3 A1 G , ภาพท่ี 6-10 การสมมติตำแหนง่ ขาและค่าความต้านทานระหว่างขาตา่ ง ๆ ของไตรแอค ตารางท่ี 6-1 แสดงค่าความตา้ นทานระหว่างขาต่าง ๆ ของไตรแอค คูท่ ี่ ศักยไ์ ฟ ความต้านทาน บวก (+) ลบ (-)  1 ขา 1 ขา 2  ขา 2 ขา 1 ความตา้ นทานต่ำ () ความต้านทานต่ำ () 2 ขา 2 ขา 3  ขา 3 ขา 2  3 ขา 1 ขา 3 ขา 3 ขา 1

273 ใบความรู้ท่ี 6 หนว่ ยท่ี 6 รหัสวิชา 30105-0003 ชอื่ วชิ า งานพน้ื ฐานวงจรอเิ ล็กทรอนิกส์ สอนคร้ังท่ี 12-13 ช่ือหน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชั่วโมง ชือ่ เรอ่ื ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชั่วโมง ผลจากตารางแสดงคา่ ความต้านทาน พอสรปุ ได้ดังน้ี 1) การวดั ไตรแอค ทงั้ หมด 6 ครัง้ จำนวน 3 คู่ สามารถอ่านค่าความต้านทานได้ 2 คร้ัง หรือท่ี เรียกว่า “วดั 6 คร้ัง เข็มข้นึ 2 ครง้ั ” 2) ขาที่ไม่มีส่วนเกี่ยวข้องกับค่าความต้านทาน ทั้ง 2 ครั้ง คือ ขาอาโนด 2 หรือ ขา A2 3) ขาคทู่ ่ี 2 จะมคี า่ ความต้านทานที่ใกลเ้ คยี งหรอื เท่ากัน และไม่สามารถบอกได้ว่า ขาใดเป็นขา A1 หรือ ขา G ดงั นั้น จงึ ตอ้ งทำการตรวจสอบ โดยวธิ ีการไบอัส การทดสอบด้วยวิธกี ารไบอัส วิธีการไบอัส ทำได้โดยการสมมติให้ ขาใดขาหนึ่งเป็นขาเกต (G) แล้วทำการจุดชนวน โดยใช้ไฟ จากขาอาโนด 2 (A2) ดังภาพที่ 6-11 (ก.) เขม็ มเิ ตอรจ์ ะชที้ ่ีค่าความต้านทานประมาณ 15  ตอ่ จากน้ัน ให้สลับขา ทเี่ หลือเปน็ ขาเกต แลว้ ทำการจดุ ชนวน โดยใชไ้ ฟจากขาอาโนด 2 ดงั ภาพที่ 6-11 (ข.) เข็มมิเตอรจ์ ะช้ที คี่ า่ ความต้านทานประมาณ 20  จากการวัด จะสงั เกตได้วา่ เมื่อทำการจุดชนวนทีข่ าเกต จะไดค้ า่ ความตา้ นทานตำ่ กว่าจุดชนวน ทข่ี าอาโนด 1 (A1) A2 A2 แอ (ก.) (ข.) ภาพที่ 6-11 การจุดชนวนเพือ่ หาขาเกตของไตรแอค

274 ใบความรู้ที่ 6 หน่วยท่ี 6 รหัสวิชา 30105-0003 ช่ือวิชา งานพื้นฐานวงจรอิเล็กทรอนิกส์ สอนคร้งั ที่ 12-13 ชอ่ื หนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ช่วั โมง ชือ่ เรื่อง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชัว่ โมง การวัดและทดสอบไดแอคดว้ ยโอห์มมเิ ตอร์ การวดั หาขาของไดแอค พิจารณาไดจ้ ากโครงสร้างและสญั ลักษณ์ของไดแอค โดยต้ังย่านโอห์ม มิเตอร์ทีย่ า่ นวดั RX10 A1 N P , N A2 ภาพที่ 6-12 การวัดและทดสอบไดแอค ผลการวัด กรณที ี่ 1 นำสายมเิ ตอร์ ศักยไ์ ฟบวกจับทข่ี าอาโนด 1 (A1 ) สายมเิ ตอร์ศักยไ์ ฟลบจับที่ขาอาโนด 2 (A2) เข็มจะชท้ี ี่ตำแหนง่  กรณีที่ 2 ทำการสลับข้วั มิเตอร์ ผลท่ไี ดเ้ ข็มจะชที้ ่ตี ำแหน่ง  แสดงวา่ ไดแอค อยใู่ นสภาพปกติ การวัดและทดสอบไดแอคดว้ ยโอห์มมิเตอรน์ ้ัน สามารถตรวจสอบคณุ สมบัติของไดแอค ว่า อยูใ่ น สภาพใด ชอ็ ตหรอื ไมอ่ ย่างเดียว ดงั นัน้ การทดสอบท่ีสมบูรณ์นั้น ควรท่ีจะป้อนแรงดันไบอสั ใหก้ ับไดแอคตามค่า แรงดนั พังของไดแอค สว่ นขาใช้งานนนั้ สามารถสลับขาใชง้ านได้เพราะมีคณุ สมบัตเิ หมอื นกัน

275 ใบความรู้ที่ 6 หนว่ ยที่ 6 รหสั วิชา 30105-0003 ชื่อวิชา งานพ้นื ฐานวงจรอเิ ลก็ ทรอนิกส์ สอนคร้ังท่ี 12-13 ชอื่ หนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชว่ั โมง ชอ่ื เร่อื ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ช่ัวโมง 6.5 วงจรใช้งานของไตรแอคและไดแอค ไตรแอค มีคณุ สมบัตใิ นการควบคุมเฟส นอกจากจะนำไปใชก้ ับแรงดันไฟตรงแล้ว ยังสามารถควบคุม เฟสของสัญญาณไฟสลบั ไดท้ ั้งชว่ งบวกและช่วงลบ และมกั จะใชค้ วบคู่กับไดแอค ซง่ึ เปน็ อุปกรณ์ในกลุ่มไทริสเตอร์ เช่นเดียวกัน ทำหน้าทคี่ วบคุมแรงดนั และกระแสท่ีใชใ้ นการจุดชนวนขาเกตของไตรแอค มปี ระโยชนต์ ่อการใชง้ าน ทางดา้ นอตุ สาหกรรมอย่างกวา้ งขวาง การนำไตรแอคและไดแอคไปใช้งาน สามารถยกตวั อย่างวงจรตา่ ง ๆ ดังน้ี 1) วงจรหรี่ไฟขดลวดความร้อนหรอื วงจรฮที เตอร์ดิมเมอร์ (Heater Dimmer Circuit) วงจรจะใช้ไตรแอคและไดแอคทำงานรว่ มกนั ขดลวดความรอ้ น อาจจะสร้างขนึ้ ในรปู ของเตาไฟฟ้า กาตม้ นำ้ ไฟฟ้า และหวั แร้งไฟฟ้า ไตรแอค ทำหน้าที่ เป็นสวิตชต์ ดั ตอ่ วงจร เพ่อื ใหก้ ระแสไฟฟา้ จำนวนมากผ่านตามการควบคุมของ แรงดันจดุ ชนวนขาเกต (G) ของไตรแอค วงจรควบคุมมุมเฟสของแรงดนั จดุ ชนวนขาเกต (G) ประกอบดว้ ย ตัวต้านทานและตัวเก็บประจุ ไดแอค เปน็ ตวั ป้องกนั กระแสกระชากเข้าขาเกต (G) ของไตรแอค ตวั ตา้ นทาน R1 และ R2 รวมท้ัง ตัวเก็บประจุ C1 ต่อรว่ มกนั เปน็ วงจรหนว่ งเวลาหรือดีเลย์ทามม์ เพอ่ื จ่ายแรงดนั ให้ไดแอคถงึ ค่าเบรกโอเวอร์ ความรอ้ นท่เี กดิ ขนึ้ จะเกิดจากปรมิ าณของกระแสไฟฟ้าท่ีไหลผ่านขด ลวดความร้อน ลกั ษณะของวงจร สามารถแสดงได้ดังภาพที่ 6-13 Heater S1 R1 Q1 R2 D1 ~ VAC C1 ภาพที่ 6-13 วงจรหร่ีไฟขดลวดความร้อน

276 ใบความร้ทู ่ี 6 หนว่ ยท่ี 6 รหสั วชิ า 30105-0003 ช่อื วิชา งานพน้ื ฐานวงจรอิเลก็ ทรอนกิ ส์ สอนครั้งท่ี 12-13 ชือ่ หน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชว่ั โมง ชื่อเร่ือง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชว่ั โมง การทำงานของวงจร ตวั ต้านทาน R1 เป็นทางผา่ นของกระแสไฟฟ้ามาประจทุ ่ีตวั เก็บประจุ C1 โดยมตี ัวต้านทาน R2 เปน็ ตวั ตา้ นทานปรับค่าได้ ทำหน้าท่ปี รับเปล่ยี นค่าแรงดนั ท่ีจะมาประจใุ ห้ตวั เก็บประจุ C1 ถ้าปรบั ตวั ต้านทาน R2 ใหม้ ีค่ามาก ตวั เกบ็ ประจุ C1 จะประจุแรงดนั ไดน้ ้อยลงและใชเ้ วลานาน กว่าจะถงึ แรงดันค่าเบรกโอเวอร์ของไดแอค ส่งผลใหไ้ ดแอคนำกระแสช้าหรอื ไมน่ ำกระแส ทำใหข้ ดลวดความร้อน (Heater) ไมร่ ้อน ถา้ ปรบั ตวั ต้านทาน R2 ให้มคี า่ ความต้านทานน้อย จะทำให้แรงดันผ่านไปประจุท่ีตัวเก็บประจุ C1 เรว็ ข้ึน การหนว่ งเวลาน้อยลง ทำให้แรงดนั ถึงจุดเบรกโอเวอร์ที่ไดแอคเร็วขน้ึ มีแรงดันไปจุดชนวนขาเกต (G) ของไตรแอค สง่ ผลใหไ้ ตรแอคนำกระแส มีกระแสไหลผ่านขดลวดความร้อน ทำใหข้ ดลวดความรอ้ นเกิดความร้อน ข้นึ ถ้าปรับตัวต้านทาน R2 ให้มีค่าน้อยลง แรงดันที่จะมาประจุท่ีตัวเกบ็ ประจุ C1 จะเร็วเพ่มิ ข้ึน ทำใหแ้ รงดันถงึ จดุ เบรกโอเวอรเ์ ร็วมากข้ึน มแี รงดันไปจุดชนวนท่ขี าเกต (G) ของไตรแอคเร็วขึน้ ส่งผลให้ไตรแอค นำกระแสเร็วขนึ้ มีกระแสไหลผา่ นขดลวดทำใหเ้ กิดความรอ้ นเพิ่มข้ึน ตวั เกบ็ ประจุ C1 จะคายประจุในขณะไดแอคและไตรแอคนำกระแส โดยคายประจุผา่ นไดแอค ไปที่ขาเกต (G) และ ขาอาโนด (A) ของไตรแอค ครบวงจรที่ตัวเก็บประจุ C1 และ จะประจุแรงดันอีกครั้ง เมื่อ แรงดันไฟสลับที่ป้อนเข้ามาลดค่าลงถึง 0 โวลต์ หรือมีกระแสไหลผ่านไตรแอคต่ำกว่ากระแสโฮลดิง้ ซึ่งจะทำให้ ไตรแอคหยุดนำกระแส 2) วงจรหร่ีไฟแสงสวา่ ง (Light Dimmer Circuit) ส่วนประกอบของวงจร ประกอบดว้ ย อุปกรณ์ ดังน้ี ตวั เก็บประจุ C1 ทำหนา้ ทป่ี อ้ งกันสัญญาณรบกวน ขดลวดเหนีย่ วนำ L1 ทำหน้าทีต่ ้านกระแสไฟฟา้ ใหไ้ หลหรือมกี ารเปลยี่ นแปลงช้าลง เพ่ือชว่ ย ปอ้ งกนั การกระชากของกระแสในวงจร ควอแดรก (Quadrag) Q1 ทำหน้าทเี่ ป็นสวติ ช์เปดิ -ปิด หลอดไฟ H1 ตัวต้านทาน R1 , ตัวต้านทานปรับค่าได้ VR2 และ ตัวเก็บประจุ C2 เป็นวงจรปรับเฟสและ หนว่ งเวลา นอกจากนี้ ตวั เก็บประจุ C2 ทำหนา้ ที่กำจัดความถี่ฮาร์โมนิกสท์ ิ้งลงกราด์ เพอื่ ไม่ใหส้ ัญญาณรบกวน ส่งออกไปภายนอก ลกั ษณะของวงจร สามารถแสดงไดด้ งั ภาพที่ 6-14

277 ใบความรทู้ ่ี 6 หน่วยที่ 6 รหัสวิชา 30105-0003 ช่อื วชิ า งานพ้นื ฐานวงจรอิเล็กทรอนิกส์ สอนครัง้ ที่ 12-13 ชอื่ หนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชว่ั โมง ชอื่ เร่อื ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ช่ัวโมง H1 R1 S1 C1 VR2 G D1 A2 C2 Q1 ~ VAC A1 ภาพที่ 6-14 วงจรหร่ีไฟแสงสว่าง การทำงานของวงจร เมอื่ ปรบั ตัวตา้ นทาน VR2 ใหม้ ีคา่ ความตา้ นทานมาก ตัวเกบ็ ประจุ C2 จะประจุแรงดันได้ช้า แรงดันจดุ ชนวนท่จี ่ายให้ขาเกต (G) ของควอแดรก จะชา้ ด้วย ดังนน้ั ควอแดรกจะนำกระแสช้าในชว่ งแรงดันไฟ สลับท่จี า่ ยใหห้ ลอดไฟ H1 น้อย ทำใหห้ ลอดไฟสวา่ งน้อยมาก เมอื่ ปรบั ตวั ต้านทาน VR2 ให้มคี า่ ความต้านทานน้อยลง ตวั เก็บประจุ C2 จะประจุแรงดนั ได้ เรว็ ขึ้น แรงดันจุดชนวนที่จา่ ยใหข้ าเกต (G) ของควอแดรกจะเรว็ ขนึ้ ดงั น้นั ควอแดรกจะนำกระแสเรว็ ข้ึน ทำให้ ช่วงแรงดันไฟสลบั ทจ่ี ่ายใหห้ ลอดไฟ H1 มากขนึ้ หลอดไฟ จงึ สว่างมากขึ้น 3) วงจรควบคุมความเร็วมอเตอร์ (Motor Speed Control circuit) วงจรควบคมุ ความเร็วมอเตอร์ เป็นวงจรทใ่ี ช้ควบคุมเวลาและเฟสของวงจรจุดชนวน เพอ่ื ให้ เอส.ซ.ี อาร์. ไตรแอคหรอื ควอแดรก ทำงานในการจา่ ยกำลงั ไฟฟ้าให้กับมอเตอร์ มอเตอร์ จะต้องเปน็ ยูนเิ วอร์แซลมอเตอร์ (Universal Motor) ซง่ึ เปน็ มอเตอร์ท่ีสามารถใช้งานได้ ทั้งไฟกระแสตรงและกระแสสลับ มอเตอร์นี้ จะนำไปใช้กับจักรเยบ็ ผ้า สวา่ นไฟฟ้า เครอื่ งผสมอาหาร แตส่ ่วนใหญ่ จะนำไปใชก้ ับไฟกระแสสลบั ลักษณะของวงจร สามารถแสดงวงจรไดด้ ังภาพท่ี 6-15

278 ใบความรทู้ ่ี 6 หน่วยท่ี 6 รหัสวิชา 30105-0003 ช่อื วชิ า งานพื้นฐานวงจรอเิ ล็กทรอนกิ ส์ สอนครัง้ ท่ี 12-13 ชื่อหนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชั่วโมง ช่ือเรือ่ ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชว่ั โมง S1 M D1 R3 R1 ~ A2 C2 VAC VR2 Q1 C1 A1 ภาพท่ี 6-15 วงจรควบคุมความเร็วมอเตอร์ สว่ นประกอบของวงจร ประกอบด้วย อุปกรณ์ ดังนี้ มอเตอร์แบบยูนเิ วอรแ์ ซลจะตอ่ อนกุ รมกบั ไตรแอค Q1 ตวั ต้านทาน R1 และ VR2 รวมท้งั ตวั เก็บประจุ C1 เป็นชดุ ควบคุมและหน่วงเวลา เพ่ือจ่ายแรงดัน เบรกโอเวอรใ์ ห้กบั ไดแอค D1 นำกระแส ปอ้ นแรงดันไปจดุ ชนวนที่ขาเกต (G) ของไตรแอคให้นำกระแสดว้ ย เพ่ือ ควบคมุ ความเร็วมอเตอร์ ตัวต้านทาน R3 และ ตัวเก็บประจุ C2 จะต่ออนุกรมและต่อคร่อมขนานกับไตรแอค ทำหน้าที่ ป้องกันไตรแอคจากแรงดันและกระแสย้อนกลับ ที่เกิดจากการเหนี่ยวนำของสนามแม่เหล็กในตัวมอเตอร์ซึ่งมี เฟสของแรงดันและกระแสต่างกัน 1800 ซ่ึงอาจทำให้ไตรแอคหยดุ นำกระแสในครงึ่ ไซเกิ้ลใดไซเก้ิลหนง่ึ ได้ และทำ หนา้ ท่ชี ่วยจำกัดการเพิม่ ขน้ึ ของแรงดันสวิตช์ออฟไม่ใหเ้ กนิ ค่าทกี่ ำหนดไว้ การทำงานของวงจร เมื่อกดสวิตช์ S1 แหล่งจ่าย VAC จะจ่ายให้วงจร ตัวเก็บประจุ C1 จะเริ่มประจุแรงดัน โดยมี ตัวตา้ นทาน R1 และ VR2 เป็นตวั กำหนดค่าเวลาในการประจุของตัวเกบ็ ประจุ C1 ถ้าปรับค่าตัวต้านทาน VR2 ให้มีค่าความต้านทานมาก ตัวเก็บประจุ C1 จะประจุแรงดันได้ช้า และถงึ ค่าแรงดันเบรกโอเวอรข์ องไดแอคชา้ ไดแอคและไตรแอคก็จะนำกระแสช้า แรงดันตกคร่อมมอเตอรจ์ ะมีค่า น้อย กำลังไฟฟ้าทมี่ อเตอร์จะนอ้ ย มอเตอร์หมุนชา้

279 ใบความรทู้ ี่ 6 หนว่ ยท่ี 6 รหัสวชิ า 30105-0003 ชื่อวิชา งานพ้นื ฐานวงจรอเิ ลก็ ทรอนิกส์ สอนครั้งท่ี 12-13 ชอ่ื หน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชวั่ โมง ชอ่ื เรื่อง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชวั่ โมง เมอ่ื ปรับคา่ ความต้านทาน VR2 ให้มคี า่ ตำ่ ลง กระแสไฟฟา้ ไปประจุท่ีตัวเก็บประจุ C1 เรว็ ขึ้น จงึ ทำใหแ้ รงดนั ไปประจทุ ่ีตัวเกบ็ ประจุ C1 มากข้ึน ทำใหแ้ รงดนั ถงึ แรงดันเบรกโอเวอรข์ องไดแอคเรว็ ข้นึ ไดแอคและ ไตรแอคนำกระแสเรว็ ขนึ้ แรงดนั ตกครอ่ มมอเตอร์มากขน้ึ กำลงั ทเี่ กดิ ขึน้ กบั มอเตอร์มากขึ้น มอเตอรห์ มนุ เร็วขึ้น ย่งิ ปรบั คา่ ความต้านทาน VR2 ใหม้ ีคา่ นอ้ ยลง การประจขุ องตวั เกบ็ ประจุ C1 จะเรว็ มากขึ้น ทำให้ ไดแอคและไตรแอคนำกระแสเร็วมากขน้ึ เกดิ แรงดันตกครอ่ มและกำลังมากข้ึน มอเตอร์ยิง่ หมุนเร็วมากข้ึน ขณะทแี่ หลง่ จ่าย VAC ตกลงเป็น 0 โวลต์ สนามแม่เหล็กไฟฟ้าในตัวมอเตอร์ เกิดการยบุ ตัวตัดกับ ขดลวดมอเตอร์ เกิดแรงเหน่ยี วนำ และมีขัว้ ตรงข้ามกับแหล่งจา่ ย VAC ทำให้มอเตอรห์ ยุดนำกระแสและหยุดหมุน แรงเหน่ยี วนำของมอเตอร์จะต้านกับแรงดันแหลง่ จ่าย VAC ซึ่งในช่วงนี้ ตวั เกบ็ ประจุ C1 จะคายประจุ ออกมาตา้ น กบั แรงเหนยี่ วนำของมอเตอร์ 4) การควบคมุ แรงดนั ไฟสลบั ชนิด 3 เฟส โดยใช้ไตรแอค วงจรท่ใี ช้กบั ไฟสลบั ชนิด 3 เฟส จะต้องมแี รงดันไฟสลบั จา่ ยให้กับวงจร 3 ชุด แต่ละชดุ จะมีเฟส ตา่ งกนั 1200 แต่ละแหล่งจา่ ยจะป้อนใหก้ ับโหลดแตล่ ะชุดโดยเฉพาะ ดังน้ันการควบคมุ แรงดนั ไฟสลับชนดิ 3 เฟส จึงตอ้ งตอ่ ไตรแอคควบคุมการทำงานของโหลดแตล่ ะชดุ แหล่งจา่ ยแรงดันไฟสลับแต่ละชุด จะมีเฟสตา่ งกนั 1200 เชน่ VA จ่ายแรงดันเร่ิมต้นท่ี 00 VB จา่ ย แรงดนั เริ่มตน้ ท่ี 1200 และ VC จ่ายแรงดนั เรม่ิ ตน้ ท่ี 2400 (1) วงจรควบคมุ ไฟสลบั ชนิด 3 เฟส ตอ่ โหลดแบบสตารช์ นดิ แยกไตรแอค VA Q1 iA ~ VB Q2 iB ZL1 ~ ZL2 ZL3 iC VC Q3 ~ ภาพที่ 6-16 วงจรการตอ่ ไตรแอคควบคมุ โหลดแต่ละชดุ ทต่ี อ่ แบบสตาร์ ไตรแอค Q1 ควบคุมโหลด ZL1 ไตรแอค Q2 ควบคุมโหลด ZL2 ไตรแอค Q3 ควบคมุ โหลด ZL3

280 ใบความรทู้ ี่ 6 หน่วยที่ 6 รหสั วชิ า 30105-0003 ชอ่ื วชิ า งานพืน้ ฐานวงจรอิเล็กทรอนิกส์ สอนครง้ั ที่ 12-13 ชื่อหนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชวั่ โมง ช่ือเร่อื ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ช่วั โมง (2) วงจรควบคมุ ไฟสลับชนดิ 3 เฟส โหลดต่อแบบสตารโ์ ดยต่อไตรแอค รว่ มกัน VA Q1 ZL1 iA ZL2 Q3 ~ Q2 ZL3 VB iB ~ VC iC ~ ภาพที่ 6-17 วงจรควบคุมไฟสลับชนิด 3 เฟส โหลดตอ่ แบบสตารโ์ ดยตอ่ ไตรแอคริ ่วมกนั การทำงานของโหลดแต่ละชุด จะขึ้นอยูก่ บั การทำงานของไตรแอคแตล่ ะตัว ถ้าไตรแอค Q1 ทำงาน โหลด ZL1 และ โหลด ZL2 ทำงาน ถ้าไตรแอค Q2 ทำงาน โหลด ZL2 และ โหลด ZL3 ทำงาน และ ถ้าไตรแอค Q3 ทำงาน โหลด ZL1 และโหลด ZL3 ทำงาน

281 ใบความรู้ท่ี 6 หนว่ ยที่ 6 รหสั วชิ า 30105-0003 ชอ่ื วิชา งานพ้นื ฐานวงจรอเิ ล็กทรอนิกส์ สอนครงั้ ท่ี 12-13 ชอ่ื หนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชว่ั โมง ช่อื เรื่อง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชว่ั โมง (3) วงจรควบคมุ ไฟสลับชนดิ 3 เฟส ตอ่ โหลดแบบเดลตา้ ชนดิ แยกไตรแอค VA Q1 ZL1 ZL3 ~ ZL2 VB Q2 ~ VC Q3 ~ ภาพท่ี 6-18 วงจรควบคุมไฟสลบั ชนดิ 3 เฟส ตอ่ โหลดแบบเดลต้าชนดิ แยกไตรแอค โหลด ZL1 จะทำงาน เม่อื ไตรแอค Q1 และ Q2 ทำงาน โหลด ZL2 จะทำงาน เม่ือไตรแอค Q2 และ Q3 ทำงาน โหลด ZL3 จะทำงาน เมือ่ ไตรแอค Q1 และ Q3 ทำงาน (4) วงจรควบคุมไฟสลบั ชนดิ 3 เฟส ต่อไตรแอคอนกุ รมกบั โหลดโดยตอ่ แบบเดลตา้ VA ~ ZL1 Q1 VB Q3 ~ ZL2 Q2 VC ZL3 ~ ภาพท่ี 6-19 วงจรควบคุมไฟสลบั ชนิด 3 เฟส ตอ่ ไตรแอคอนกุ รมกับโหลดโดยต่อแบบเดลต้า

282 ใบความรูท้ ี่ 6 หน่วยท่ี 6 รหสั วชิ า 30105-0003 ชื่อวิชา งานพนื้ ฐานวงจรอิเล็กทรอนกิ ส์ สอนครง้ั ที่ 12-13 ช่ือหน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชัว่ โมง ช่ือเร่ือง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 4 ชว่ั โมง บทสรุป ไทรสิ เตอร์ (Thyristors) เปน็ ชอ่ื ที่เรียกอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกสก์ ลุ่มทมี่ ีชน้ั ของสารกงึ่ ตัวนำ 4 ชั้นขึ้น ไป (Four Semiconductor Layers : PNPN) นิยมนำไปใช้งานควบคุมกำลังไฟฟ้า เช่น ควบคุมแสงสว่างของ หลอดไฟฟ้า ควบคุมความเร็วรอบของมอเตอร์ ระบบจุดระเบิดอิเล็กทรอนิกส์ อุปกรณ์เหล่านี้ถูกนำไปใช้ ประโยชน์สำหรับการทำสวิตชิ่ง, การควบคุมเฟสของไฟกระแสสลับเพื่อใช้ปรับความเข้มของไฟสองสว่าง, การปรบั ความเร็วของมอเตอร์, การปรบั ลวดความร้อน และอน่ื ๆ ไตรแอค ประกอบจากสารกึ่งตัวนำชนิดพีและชนิดเอ็น วางซ้อนสลับกัน 5 ชั้น เปรียบเสมือนกับ การนำเอสซีอาร์ 2 ตัว มาต่อหัวชนกัน เพือ่ ใหส้ ามารถนำไปใช้ในการควบคุมไฟฟ้ากระแสสลับไตรแอค มีขาใช้ งาน 3 ขา คือ ขาแอโนด 1 (Anode1) : A1 หรอื MT1 (Main Terminal1) , ขาแอโนด 2 (Anode2) : A2 หรอื MT2 (Main Terminal2) และขา เกต (Gate) : G ทำหนา้ ท่เี ป็นสวติ ช์ มีคณุ สมบัตเิ ปน็ สวติ ช์ดีกว่าสวิตช์ธรรมดา หลายประกาย ไตรแอคและไดแอค นำไปใช้งานในวงจรควบคู่กัน ซึ่งมีหลากหลายวงจร เช่น วงจรหรี่ไฟขดลวด ความรอ้ นหรือวงจรฮีทเตอร์ดิมเมอร์ (Heater Dimmer Circuit), วงจรหร่ไี ฟแสงสว่าง (Light Dimmer Circuit), วงจรควบคุมความเร็วมอเตอร์ (Motor Speed Control circuit) และวงจรควบคุมแรงดันไฟสลับชนิด 3 เฟส โดยใชไ้ ตรแอค

283 แบบฝกึ หัดท่ี 6 หน่วยท่ี 6 รหสั วชิ า 30105-0003 ชื่อวชิ า งานพื้นฐานวงจรอเิ ล็กทรอนิกส์ สอนครั้งท่ี 12-13 ช่ือหน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ช่ัวโมง ชือ่ เรอื่ ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 30 นาที ตอนที่ 1 จงทำเครื่องหมายกากบาท () ลงบนตัวเลือกท่ีถกู ตอ้ ง 1. ข้อใดเป็นอุปกรณ์ไทรสิ เตอร์ ก. เฟต ข. ไดโอด ค. ไตรแอค ง. ซีเนอรไ์ ดโอด จ. ทรานซิสเตอร์ 2. ไตรแอคจะนำกระแสหรือทำงานได้ จะตอ้ งจดุ ชนวนทีข่ าใด ก. A ข. G ค. K ง. A1 จ. A2 3. เมอ่ื ไตรแอคนำกระแส กระแสจะไหลจากขาใดไปยังขาใด ก. A ไปยงั K ข. A ไปยัง G ค. A ไปยงั A1 ง. K ไปยัง A2 จ. A1 ไปยงั A2 4. การไบอสั ไตรแอค สามารถทำได้กว่ี ิธี ก. 1 วธิ ี ข. 2 วิธี ค. 3 วิธี ง. 4 วธิ ี จ. 5 วธิ ี 5. ถ้าไตรแอค อยใู่ นสภาพปกติ การวดั และทดสอบดว้ ยวธิ ีการวัดคา่ ความต้านทาน เขม็ มิเตอร์ ตอ้ งขนึ้ กี่ครัง้ ก. ไม่ข้ึนเลย ข. 1 ครั้ง ค. 2 คร้งั ง. 3 ครั้ง จ. 4 คร้ัง

284 แบบฝึกหัดท่ี 6 หนว่ ยที่ 6 รหสั วชิ า 30105-0003 ชื่อวชิ า งานพน้ื ฐานวงจรอเิ ลก็ ทรอนิกส์ สอนคร้ังท่ี 12-13 ชือ่ หน่วย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ชัว่ โมง ชอ่ื เร่ือง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 30 นาที 6. ไดแอคนำไปตอ่ กับขาใดของไตรแอค ก. A ข. G ค. K ง. A1 จ. A2 7. การไบอัสไดแอค สามารถทำไดก้ ี่วธิ ี ก. 1 วธิ ี ข. 2 วิธี ค. 3 วิธี ง. 4 วธิ ี จ. 5 วิธี 8. ไดแอค สามารถนำกระแส ไดก้ ี่ทาง ก. 1 ทาง ข. 2 ทาง ค. 3 ทาง ง. 4 ทาง จ. 5 ทาง 9. ข้อใดคอื ขาใชง้ านของไดแอค ก. A , K ข. G , K ค. A1 , A2 ง. A , B , C จ. B , C , E 10. ถา้ ไดแอค อยู่ในสภาพปกติ การวดั และทดสอบดว้ ยวธิ กี ารวดั ค่าความต้านทาน เข็มมิเตอร์ ตอ้ งข้ึนกค่ี รั้ง ก. ไมข่ ึ้นเลย ข. 1 ครัง้ ค. 2 คร้งั ง. 3 ครงั้ จ. 4 คร้ัง

285 แบบฝกึ หดั ที่ 6 หน่วยท่ี 6 รหสั วิชา 30105-0003 ชอื่ วชิ า งานพ้นื ฐานวงจรอเิ ล็กทรอนกิ ส์ สอนครง้ั ท่ี 12-13 ชอื่ หนว่ ย ไตรแอคและไดแอค จำนวน 10 ช่วั โมง ชอื่ เรอ่ื ง : ไตรแอคและไดแอค จำนวน 30 นาที ตอนที่ 2 จงเติมคำลงในช่องวา่ งใหส้ มบูรณ์ 1. อปุ กรณไ์ ทริสเตอร์ ทำหนา้ ที่ ...................................................................... 2. ข้อดขี องไตรแอคดีกวา่ สวติ ช์ธรรมดา คอื ………………………………………………………………………………………………. 3. การวัดค่าความตา้ นทานของไตรแอค ระหวา่ งขา …………… กับขา ………………. ใหค้ ่าความต้านทานต่ำสุด 4. ไตรแอค มีขาใชง้ าน .............. ขา คือ ………….………………………………………………………… 5. โครงสร้างของไตรแอค เหมอื นกบั .............................. จำนวน ..................... ตัว 6. ไดแอค มีขาใชง้ าน ………………… ขา คอื …………………………………………………………………… 7. โครงสรา้ งของไดแอค เหมอื นกับ โครงสร้างของ ………………………………………………………………………. 8. ไดแอค จะนำกระแสได้ จะต้องจา่ ยไฟ …………… ทีข่ า …………… และ จ่ายไฟ …………… ทข่ี า …………….. 9. ไดแอค ทำหนา้ ที่ ………………………………………………………………………………………… เม่อื ใชร้ ว่ มกับไตรแอค 10. ไดแอค นำไปใช้ในวงจร …………………………………………………………………….

286 เอกสารอ้างอิง “กราฟคุณสมบตั ขิ องไตรแอค”. ม.ป.ป.. [ระบบออนไลน์]. แหลง่ ทีม่ า http://www.oocities.org/supagorn_j/ new_page_6.htm. สืบค้น เม่ือ 14 กันยายน 2558. พันธศ์ กั ด์ิ พฒุ มิ านิตพงศ์. ม.ป.ป.. อปุ กรณ์อเิ ล็กทรอนิกสแ์ ละวงจร. กรงุ เทพฯ : สำนกั พมิ พศ์ ูนยส์ ่งเสรมิ วิชาการ. ไวพจน์ ศรีธญั . 2546. อปุ กรณอ์ เิ ลก็ ทรอนิกส์. กรุงเทพฯ : สำนักพมิ พว์ งั อกั ษร. สถาบันอเิ ลก็ ทรอนกิ สก์ รงุ เทพ. 2543. ด่งิ ลึกสเู่ นื้อในการใช้งานเอสซีอาร.์ อิเลก็ ทรอนิกส์แฮนดบ์ ุ๊ค 8, 48 : 67-74. อดุลย์ กัลยาแก้ว. 2556. อุปกรณ์อิเลก็ ทรอนิกส์และวงจร. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ศนู ยส์ ่งเสรมิ อาชวี ะ.