บทที่1ความหมายของการการคิดวิเคราะห์

ความหมายของการการคิดวิเคราะห์ การคิดวิเคราะห์ (Critical Thinking) พจนานุกรมฉบับเฉลิมพระเกียรติพุทธศักราช 2530(2530: 492) คาว่า คดิ หมายถึง นกึ คดิ ระลึก ตรึกตรอง สว่ นคาว่า วิเคราะห์หมายถึงวา่ ดู สังเกต ใคร่ครวญอย่างละเอียดรอบครอบในเรื่องราวต่างๆ อย่างมีเหตุผล โดยหาส่วนดี ส่วนบกพร่อง หรือจุดเด่นจุดด้อยของเร่ืองน้ันๆ แล้ว เสนอแนะสิ่งที่ดีท่ีที่เหมาะสมอย่างยุติธรรม มีนักการศึกษาหลายท่านได้ให้ความหมายของการคดิ ไว้ดังน้ี Bloom, 1656 (อ้างถึงใน ลว้ น สายยศและองั คณา สายยศ, 2539 : 41-44 ) ให้ความหมายการคดิ วิเคราะห์ เปน็ ความสามารถในการแยกแยะเพื่อหาส่วนย่อยของเหตุการณ์เรื่องราวหรือเน้ือหาต่างๆ ว่าประกอบด้วยอะไร มคี วามสาคัญอยา่ งไร อะไรเปน็ เหตูอะไรเป็นผล และทเ่ี ปน็ อยา่ งน้ันอาศยั หลักการของอะไร Dewey ,1933 (อ้างถึงในชานาญ เอ่ียมสาอาง, 2539 : 51) ให้ความหมายการคิดวิเคราะห์หมายถึง การคิดอย่างใคร่ครวญ ไตร่ตรอง โดยอธิบายขอบเขตการคิดวิเคราะห์ว่าเป็นการคิดที่เริ่มต้นจากสถานการณ์ทมี่ คี วามยงุ่ อยาก และสิ้นสดุ ลงดว้ ยสถานการณ์ทมี่ ีความชดั เจน Russel, 1956 (อ้างถึงใน วิไลวรรณ ปิยปกรณ์, 2540 : 25) ให้ความหมายการคิดวิเคราะห์เป็นการคิดเพอื่ แก้ปัญหาชนิดหนง่ึ โดยผคู้ ิดจะต้องใชก้ ารพจิ ารณาตดั สินในเร่ืองราวต่างๆว่าเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วย การคิดวิเคราะห์จึงเป็นกระบวนการประเมินหรือการจัดหมวดหมู่โดยอาศัยเกณฑ์ท่ีเคยยอมรับกันมาแต่ก่อนๆ แลว้ สรุปหรอื พิจารณาตัดสิน Ennis. (1985:83) ได้ให้ความหมายของการคิดวิเคราะห์ เป็นการประเมินข้อความได้ถูกต้องเปน็ การคิดแบบตรกึ ตรองและมเี หตผุ ล เพ่อื การตัดสินใจก่อนทจ่ี ะเชอื่ หรอื กอ่ นทจ่ี ะลงมอื ปฏิบตั ิ Watsan and Glaser (1964:11) ให้ความหมายของการคิดวิเคราะห์ว่า เป็นส่ิงท่ีเกิดจากสว่ นประกอบของทัศนคติ ความร้แู ละทกั ษะ โดยทัศนคติเป็นการแสดงออกทางจิตใจ ต้องการสืบค้นปัญหาท่ีมีอยู่ ความร้จู ะเก่ยี วขอ้ งกบั การใช้เหตุผลในการประเมินสถานการณ์การสรุปความอย่างเที่ยงตรงและการเข้าใจในความเป็นนามธรรม สว่ นทกั ษะจะประยุกต์รวมอยใู่ นทัศนคติและความรู้ สมจิต สวธนไพบูลย์ (2541: 94) การคิดวิเคราะห์ หมายถึง ความสามารถในการคิดพิจารณาอยา่ งรอบครอบโดยใชเ้ หตุผล ประกอบการตัดสนิ ใจ ชัยอนันต์ สมุทวณิช (2542 : 14) ให้ความหมายของการคิดวิเคราะห์ คือการแสวงหาขอ้ เท็จจริงดว้ ยการระบุ จาแนก แยกแยะ ข้อมูลในสถานการณท์ เ่ี ป็นแหล่งคิดวิเคราะห์ ทั้งท่ีเป็นข้อเท็จจริงกับความคิดเห็น หรือจุดเด่น จดุ ด้อย ในสถานการณ์เปน็ การจดั ข้อมูลใหเ้ ป็น ระบบเพื่อไปใช้เป็นพื้นฐานในการคิดระดบั อ่นื ๆ อรพรรณ พรสีมา (2543 : 24) กล่าวว่า การคิดวิเคราะห์ เป็นทักษะการคิดระดับกลางซึ่งจะต้องได้รับการพัฒนาต่อจากทักษะการคิดพ้ืนฐาน มีการพัฒนาแง่มุมของข้อมูลโดยรอบด้านเพ่ือหาเหตุผลและความสัมพันธร์ ะหวา่ งองคป์ ระกอบตา่ ง ๆ ราชบัณฑิตยสถาน (2546 : 251, 1071) ให้ความหมายคาว่า “คิด” หมายความว่า ทาให้ปรากฏเป็นรูป หรือประกอบให้เป็นรูปหรือเป็นเรื่องขึ้นในใจ ใคร่ครวญ ไตร่ตรอง คาดคะเนคานวณ มุ่ง จงใจ

ต้งั ใจ ส่วนคาว่า “วเิ คราะห์” มีความหมายว่าใคร่ครวญ แยกออกเป็นส่วน ๆ เพื่อศึกษาให้ถ่องแท้ ดังน้ันคาว่าคิดวิเคราะห์ จึงมีความหมายว่า เป็นการใคร่ครวญ ตรึกตรองอย่างละเอียดรอบคอบแยกเป็นส่วน ๆ ในเร่อื งราวต่าง ๆ อย่างมเี หตผุ ล โดยหาจุดเด่น จุดด้อยของเรื่องน้ัน ๆ และเสนอแนะสิ่งที่เหมาะสมอย่างมีความเปน็ ธรรมและเป็นไปได้ ดงั นัน้ การพฒั นาคณุ ภาพการคิดวิเคราะหจ์ งึ สามารถกระทาได้โดยการฝึกทักษะการคิดและให้นกั เรยี นมีโอกาสไดค้ ิดวิเคราะห์ สามารถเสนอความคิดของตนและอภปิ รายร่วมกันในกลุ่มอย่างต่อเนื่องสม่าเสมอ โดยครูและนักเรียนต่างยอมรับเหตุผลและความคิดของแต่ละคน โดยเชื่อว่า ไม่มีคาตอบที่ถูกต้องเพียงคาตอบเดยี ว เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์ (2546 : 24) ให้ความหมายของการคิดวิเคราะห์ว่าเป็นความสามารถในการจาแนกแจกแจงและแยกแยะองคป์ ระกอบต่าง ๆ ของสิ่งใดส่ิงหนึ่งหรือเร่ืองใดเร่ืองหน่ึงซึ่งอาจจะเปน็ วัตถุ สง่ิ ของ เรือ่ งราว หรอื เหตุการณ์ และหาความสัมพันธ์เชิงเหตุผลระหว่างองค์ประกอบเหล่านั้นเพอื่ คน้ หาสาเหตุท่แี ทจ้ รงิ ของส่ิงท่ีเกิดข้ึน สุวิทย์ มูลคา (2547 : 9)ให้ความหมายของการวิเคราะห์และการคิดวิเคราะห์ว่าการวิเคราะห์(Analysis) หมายถึง การจาแนก แยกแยะองค์ประกอบของสิ่งใดส่ิงหนึ่งออกเป็นส่วน ๆ เพื่อค้นหาว่ามีองค์ประกอบย่อย ๆ อะไรบ้าง ทามาจากอะไร ประกอบข้ึนมาได้อย่างไรและมีความเช่ือมโยงสัมพันธ์กันอย่างไร การคิดวิเคราะห์ (Analytical thinking) หมายถึงความสามารถในการจาแนก แยกแยะองค์ประกอบต่าง ๆ ของสิ่งใดสิ่งหน่ึงซึ่งอาจจะเป็นวัตถุส่ิงของ เรื่องราว หรือเหตุการณ์และหาความสัมพันธ์เชิงเหตุผลระหวา่ งองคป์ ระกอบเหลา่ นน้ั เพือ่ คน้ หา สภาพความเปน็ จริงหรอื ส่งิ สาคัญของส่งิ ทก่ี าหนดให้ ชาตรี สาราญ (2548 : 40-41) ได้ให้ความหมายของการคิดวิเคราะห์ว่า การคิดวิเคราะห์คือการรู้จักพิจารณา ค้นหาใคร่ครวญ ประเมินค่าโดยใช้เหตุผลเป็นหลักในการหาความสัมพันธ์เชื่อมโยง หล่อหลอมเหตุการณ์ทีเ่ กดิ ข้นึ ไดอ้ ยา่ งสมบูรณ์แบบอย่างสมเหตุสมผลก่อนทีจ่ ะตัดสินใจ สานักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา (2549 : 5) ให้ความหมายของการคิดวิเคราะห์ว่าเป็นการระบุเรื่องหรือปัญหา จาแนกแยกแยะ เปรียบเทียบข้อมูลเพ่ือจัดกลุ่มอย่างเป็นระบบ ระบุเหตุผลหรือเช่ือมโยงความสัมพันธ์ของข้อมูล และตรวจสอบข้อมูลหรือหาข้อมูลเพ่ิมเติมเพ่ือให้เพียงพอในการตัดสินใจ/แกป้ ัญหา/คิดสร้างสรรค์ นักการศึกษาและนักวิจัยส่วนใหญ่มีความคิดเห็นเกี่ยวกับความหมายของการคิดวิเคราะห์ท่ีสอดคลอ้ งกนั คอื การคิดวเิ คราะห์หมายถึง การพิจารณาส่ิงต่างๆ ในส่วนย่อยๆ ซึ่งประกอบด้วยการวิเคราะห์เนื้อหา ด้านความสัมพันธ์และด้านหลักการจัดการโครงสร้างของการสื่อความหมาย และสอดคล้องกับกระบวนการคิดวิเคราะห์ทางวิทยาศาสตร์ คือ การคิดจาแนก รวบรวมเป็นหมวดหมู่ และจับประเด็นต่างๆเช่ือมโยงความสัมพันธ์ ดังน้ัน การคิดเชิงวิเคราะห์เป็นทักษะการคิดที่สามารถพัฒนาให้เกิดกับผู้เรียนได้ และให้คงทนจนถึงระดับมหาวิทยาลัย เพ่ือให้นักเรียนสามารถคิดได้ด้วยตัวเอง เกิดความสาเร็จในการเรียนรู้เพราะการเรียนรู้ที่ดีต้องเป็นเร่ืองของการรู้จักคิด ผู้วิจัยจึงสนใจพัฒนารูปแบบการสอนที่ส่งเสริมการคิดวิเคราะห์ เพ่ือกระตุ้นให้นักเรียนคิดเป็น เรียนรู้เป็น สามารถจาแนก ให้เหตุผล จับประเด็นเชื่อมโยงความสัมพันธ์ ตดั สินใจและแก้ปัญหาต่างๆได้ จากขอ้ มูลทีไ่ ดร้ บั การพนิ ิจพิจารณา

ลักษณะของการคิดวเิ คราะห์ เสง่ียม โตรัตน์ (2546 : 28) กล่าวถึง ลักษณะของการคิดวิเคราะห์ของการคิดวิเคราะห์ ไว้ว่าการคิดวิเคราะห์ประกอบด้วยองค์ประกอบหลัก 2 องคป์ ระกอบ คือ ทกั ษะในการจัดระบบข้อมูล ความเช่ือถือได้ของข้อมูล และการใช้ทักษะเหล่านั้นอย่างมีปัญญาเพ่ือการชี้นาพฤติกรรมดังนั้น การคิดวิเคราะห์จึงมีลักษณะต่อไปน้ี 1. การคดิ วเิ คราะห์จะไมเ่ ปน็ เพยี งการรู้หรอื การจาข้อมูลเพียงอย่างเดียว เพราะการคิดวิเคราะห์จะเป็นการแสวงหาขอ้ มูลและการนาขอ้ มูลไปใช้ 2. การคิดวิเคราะห์ไม่เพียงแต่การมีทักษะเท่าน้ัน แต่การคิดวิเคราะห์จะต้องเก่ียวกับการใช้ทกั ษะอยา่ งตอ่ เน่ือง 3. การคิดวิเคราะห์ไม่เพียงแต่การฝึกทักษะอย่างเดียวเท่าน้ัน แต่จะต้องมีทักษะท่ีจะต้องคานงึ ถึงผลทีย่ อมรับได้ เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์ (2546 : 15-16) กล่าวถึง ลักษณะของการคิดวิเคราะห์และกจิ กรรมที่เกี่ยวข้องกับการคิดวิเคราะห์ไว้ว่า การจัดกิจกรรมต่างๆ ท่ีประกอบเป็นการคิดวิเคราะห์แตกต่างไปตามทฤษฎี การเรียนรู้ โดยทวั่ ไปสามารถแยกแยะกจิ กรรมที่เก่ยี วขอ้ งกบั การคดิ วเิ คราะห์ ไดด้ งั นี้ 1. การสังเกต จากการสงั เกตขอ้ มลู มากๆ สามารถสรา้ งเป็นข้อเทจ็ จริงได้ 2. ขอ้ เทจ็ จริง จากกการรวบรวมข้อเท็จจริง และการเช่ือมโยงข้อเท็จจริงบางอย่างที่ขาดหายไปสามารถทาใหม้ ีการตีความได้ 3. การตีความ เป็นการทดสอบความเที่ยงตรงของการอ้างอิง จึงทาให้เกิดการตั้งข้อตกลงเบือ้ งตน้ 4. การตัง้ ข้อตกลงเบื้องต้น ทาใหส้ ามารถมคี วามคิดเหน็ 5. ความคดิ เหน็ เปน็ การแสดงความคิดจะต้องมหี ลกั และเหตผุ ลเพ่ือพฒั นาข้อวิเคราะห์ นอกจากนัน้ เป็นกระบวนการท่ีอาศัยองคป์ ระกอบเบ้ืองต้นทุกอยา่ งรว่ มกัน โดยท่ัวไปนักเรียนจะไม่เห็นความแตกต่างระหว่างการสังเกตและข้อเท็จจริง หากนักเรียนเข้าใจถึงความแตกต่างก็จะทาให้นักเรียนเรมิ่ พฒั นาทกั ษะการคิดวิเคราะห์ได้ สวุ ิทย์ มลู คา (2548 : 23-24) ไดจ้ าแนกลกั ษณะของการคิดวิเคราะห์ ไวเ้ ปน็ 3 ด้าน คอื 1. การวิเคราะหส์ ่วนประกอบ เป็นความสามารถในการแยกแยะค้นหาส่วนประกอบท่ีสาคัญของส่ิงหรือเรื่องราวต่างๆ เช่น การวิเคราะห์ส่วนประกอบของพืช หรือเหตุการณ์ต่างๆตัวอย่างคาถาม เช่น อะไรเป็นสาเหตสุ าคัญของการระบาดไขห้ วัดนกในประเทศไทย 2. การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ เป็นความสามารถในการหาความสัมพันธ์ของส่วนสาคัญต่างๆโดยระบุความสัมพันธ์ระหว่างความคิด ความสัมพันธ์ในเชิงเหตุผล หรือความแตกต่างระหว่างข้อโต้แย้งที่เกีย่ วข้องและไม่เกย่ี วขอ้ ง ตวั อย่างคาถาม เชน่ การพฒั นาประเทศกับการศึกษามคี วามสัมพนั ธ์กันอย่างไร 3. การวิเคราะห์หลักการ เป็นความสามารถในการหาหลักความสัมพันธ์ส่วนสาคัญในเรื่องนั้นๆวา่ สมั พนั ธก์ นั อยู่โดยอาศยั หลักการใด ตัวอย่างคาถาม เชน่ หลกั การสาคัญของศาสนาพทุ ธ ได้แกอ่ ะไร

จะเหน็ ได้ว่าการวิเคราะหน์ น้ั จะต้องกาหนดสงิ่ ท่ีจะตอ้ งวเิ คราะห์ กาหนดจุดประสงค์ท่ีต้องการจะวิเคราะห์ แล้วจึงวิเคราะห์อย่างมีหลักเกณฑ์ โดยใช้วิธีการพิจารณาแยกแยะ เทคนิควิธีการในการวิเคราะห์เพอื่ รวบรวมประเด็นสาคัญหาคาตอบให้กับคาถาม โดยมีลักษณะของการคิดวิเคราะห์ความสัมพันธ์ วิเคราะห์ความสาคญั และวิเคราะห์หลักการของเร่ืองราวหรือเหตุการณ์ตา่ งๆ 1. การคิดวิเคราะห์ความสัมพันธ์ได้แก่ การเชื่อมโยงข้อมูล ตรวจสอบแนวคิดสาคัญและความเปน็ เหตเุ ป็นผล แล้วนามาหาความสัมพนั ธ์และขอ้ ขัดแย้งในแต่ละสถานการณ์ได้ 2. การคดิ วิเคราะห์ความสาคญั ไดแ้ ก่ การจาแนกแยกแยะความแตกต่างระหว่างข้อเท็จจริงและสมมตฐิ านแล้วนามาสรปุ ความได้ 3. การคิดวิเคราะห์หลักการ ได้แก่ การวิเคราะห์รูปแบบ โครงสร้าง เทคนิค วิธีการและการเช่ือมโยงความคดิ รวบยอด โดยสามารถแยกความแตกต่างระหว่างขอ้ เทจ็ จริงและทัศนคติของผู้เขยี นได้ ไพรินทร์ เหมบุตร (2549 : 1) กล่าวถึง ลักษณะของการคิดวิเคราะห์ประกอบด้วย 4ประการคือ 1. การมีความเข้าใจ และให้เหตุผลแก่สิ่งท่ีต้องการวิเคราะห์ เพ่ือแปลความส่ิงน้ัน ซึ่งข้ึนอยู่กับความรู้ ประสบการณ์ และค่านยิ ม 2. การตคี วาม ความรู้ ความเขา้ ใจ ในเร่อื งทจ่ี ะวเิ คราะห์ 3. การช่างสังเกต ช่างถาม ขอบเขตของคาถาม ยึดหลัก 5 W 1 H คือ ใคร (Who) อะไร(What) ทีไ่ หน (Where) เม่ือไร (When) อยา่ งไร (How) เพราะเหตุใด (Why) 4. ความสัมพันธ์เชิงเหตุผล ใช้คาถามค้นหาคาตอบ หาสาเหตุ หาการเชื่อมโยง ส่งผลกระทบวิธกี าร ขั้นตอน แนวทางแก้ปญั หา คาดการณข์ ้างหน้าในอนาคต