Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 205 Zihin Haritası 27 Kuduz Mehmet Çabalak Tanım ve Mikrobiyolojik Etiyoloji · Tanı konulamamış kuduz olgusundan doku veya organ transplantasyonu ya da Kuduz: Kurt, çakal, tilki veya köpek gibi kuduz bir hayvan tarafından ısırılma sonrası gelişen · Mağara veya laboratuvar ortamında inhalas- ölümcül akut nörolojik sendromdur. yon yoluyla gelişebilmektedir. Etkeni Olan Rabies Virüs: Risk Grupları · Rhabdoviridae ailesinden Lyssavirus genu- · Veteriner hekimler sunda · Rabies virus ile çalışan laboratuar personeli · Nörotrop, kurşun şeklinde, tek zincirli, seg- mentsiz bir RNA virüsüdür. · Yüksek endemik bölgeye seyahat eden olgu- lar ve Sınıflandırma · Mağaracıları içermektedir. · Ensefalitik kuduz Patogenez · Paralitik kuduz · Virüsün bütünlüğü bozulmuş deri, mukozal Epidemiyoloji yüzey veya inhalasyon yoluyla vücuda girmesi · Kuduz dünya genelinde (Antartika ve bazı ada · Kas hücrelerinde lokal viral replikasyon ve ni- ülkeleri hariç) görülmektedir. kotinik asetilkolin reseptörlerine bağlanması · Bulaşta köpek (olguların %99.0’u), kedi, at, sı- · Periferik sinirlere girişi ğır, koyun gibi evcil hayvanlar ile tilki, kurt, çakal, yarasa, geyik, kokarca, rakun gibi vahşi · Santral sinir sistemi (SSS) enfeksiyonu gelişi- hayvanlar rol oynamaktadır. mi · Ancak sincap, gerbil, tavşan, fare gibi küçük · Virüsün periferik sinirler aracılığıyla tüm vü- kemirgenler ile yılan, kaplumbağa, kertenke- cuda yayılması sonucunda klinik tablonun ge- le gibi soğuk kanlı hayvanlar bulaşta rol oyna- lişimi mazlar. Klinik Bulgular Bulaşma İnkübasyon Dönemi Çoğunlukla kuduz virüsü taşıyan hasta hayva- nın ısırmasıyla, Kuduz hayvan ile temas sonrasında hastalık ge- lişimini kolaylaştıran ve aynı zamanda inkübas- Daha az sıklıkta hayvan ısırığı olmadan yon süresini kısaltan faktörler: · Yara veya mukozanın enfekte tükürükle te- · Çoklu büyük ısırıklar ması · Isırılmanın lokalizasyonu: · Hayvan tarafından tükrük ile kontamine bir tırmalanma o Kafada (SSS’ne yakın) veya
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 211 Zihin Haritası 28 Tetanoz Selçuk Nazik Tanım Yatkınlık Yaratan Faktörler: Tetanoz toksin- lerinin gelişebilmesi için koruyucu antikoru bu- Tetanoz: Clostridium tetani’nin neden olduğu lunmayan kişide (çoğunlukla yetersiz aşılama ne- ağrılı tonik-klonik kas spazmlarıyla karakterize deniyle) aşağıdakilerden en az ikisinin bir arada bir sinir sistemi hastalığıdır. Dört klinik formda bulunması gerekir: görülür. · C. tetani sporlarının inokülasyonuna neden Sınıflandırma olan penetran bir travma, Jeneralize Tetanoz: Jeneralize kas spazmları ve · Bakteriyel bir koenfeksiyon, rijidite ile karakterize klinik formdur. · Yabancı cisim, *Sefalik Tetanoz: Penetran kafa veya boyun travmasını takiben gelişir. Özellikle 7. kraniyal · Lokalize iskemi, sinir (KS) tutulumu ile karakterize prognozu ol- dukça ciddi bir klinik tablodur. · Cansız veya nekrotik doku varlığı. *Lokalize Tetanoz: Enfekte alana yakın kas Riskli Gruplar: gruplarında rijidite ile kendini gösteren ve çoğu kez spontan olarak iyileşen klinik form. · Damar içi madde bağımlıları (DİMB), *Neonatal Tetanoz: İmmünitesi yeterli olmayan · Enfekte ekstremite ülseri olan diyabetik ol- annelerden doğan bebeklerde asepsiye uyulma- gular, dığında veya annede tetanoz olması durumunda gelişebilen klinik formdur. · Yenidoğan (YD)’lar, *Kısmi immünite varlığının göstergesi olabile- · Cerrahi (obstetrik veya diğer) operasyon ge- ceği gibi, jeneralize tetanozun öncüsü de olabilir. çirenler, Epidemiyoloji Mikrobiyal Etiyoloji · Tetanoz tüm dünyada görülebilen ancak insi- Clostridium Tetani dansı bölgesel değişkenlik gösteren bir enfek- siyon hastalıkları acilidir. · Zorunlu anaerob gram (+) basil · Günümüzde tetanoz gelişmiş ülkelerde nadir · Toprakta ve memelilerin barsaklarında bulu- görülse de, gelişmekte olan ülkelerde halen nur endemiktir ve insidansı genellikle deprem gibi doğal afetler sonrasında artmaktadır. · Bilinen iki toksini vardır: o Tetanolizin: Patogenezdeki rolü net değil o Tetanospazmin klinik bulgulardan sorumlu- dur.
Bölüm X KEMİK VE EKLEM ENFEKSİYONLARI
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 219 Zihin Haritası 29 Osteomyelit Şafak Özer Balin Tanım Not: Evre I ve II’de antimikrobiyal (AB) tedavi tek başına yeterli iken, evre III ve IV’deki enfek- Osteomyelit (OM): Kemik yıkımı ve kemik siyonlar agresif debridman (+ AB + ortopedik nekrozuna neden olabilen genellikle bakteriyel rekonstrüksiyon) gerektirir. bir patojenden kaynaklanan kemiğin (osteitis) ve/veya kemik iliğinin (myelit) iltihabıdır. Lew ve Waldvogel Sınıflandırması: Aşağıdaki üç faktöre göre oluşturulan, etiyolojiye yönelik Kronik OM’de bunlara ilaveten sekestr ve invo- bir sınıflandırmadır. lukrum (yeni canlı kemik) oluşur. Hastalığın Süresine Göre Sınıflandırma · Akut osteomyelit Cierny-Mader Sınıflandırması: Uygulanacak tedavinin ve süresinin belirlenmesinde önemlidir. o <2 hafta Anatomik Sınıflandırma (enfeksiyonun lokali- o Sekestr (nekrotik kemik parçaları) yok zasyonuna göre) (Şekil 1) · Subakut osteomyelit: 2-6 hafta · Evre I (medüller): Kemiğin medüller kompo- nentinde sınırlı enfeksiyon. Örneğin, hemato- · Kronik osteomyelit jen OM), o >6 hafta · Evre II (yüzeyel): Komşu bir yara veya ülsere sekonder gelişen OM, o Sekestr mevcut · Evre III (lokalize): Geride kalan (enfekte ol- o Sinüs traktı varlığı patognomoniktir. mamış) kemiğin stabilitesini tehlikeye atma- yan tam kat kemik enfeksiyonu, Hastalığın Oluşum Mekanizmasına Göre · Evre IV (diffüz): Geride kalan (enfekte olma- · Hematojen: Uzak enfeksiyondan bakteriye- mış) kemiğin stabilitesini tehlikeye atan tam miyle (örn. Vertebral osteomyelit) kat kemik enfeksiyonu. · Non-hematojen: Fizyolojik Sınıflandırma (konağın durumuna göre) o Komşu yumuşak doku veya eklemden yayı- lım · A Tipi Konak: Normal o Travma veya cerrahi ile direk inokülasyon · B Tipi Konak: Sistemik veya lokal immün- kompromize Vasküler Yetmezlik Durumu: · C Tipi Konak: Kötü klinik durum · Lokal veya generalize vasküler hastalık
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 229 Zihin Haritası 30 Septik Artrit Tayibe Bal, Tuba Damar Çakırca Tanım Viral Artrit Etkenleri: Septik Artrit: Bir veya birden fazla eklemin en- · Parvovirus B19, Rubella feksiyonudur. Süpüratif ve/veya piyojenik olabi- lir. Sıklıkla bakteriyel etkenlere bağlı gelişir. Tanı · Hepatit B ve C virüsleri, insan immün yet- ve tedavisindeki gecikmenin hızlı ilerleyen akut mezlik virüsü (HIV) destrüktif artrit ve kalıcı fonksiyon kaybı ile so- nuçlanabildiği bir romatolojik acildir. Kronik İnfeksiyöz Artrit Etkenleri: Sınıflandırma · *Mycobacterium tuberculosis dışı mikobak- teriler · Akut bakteriyel artrit, viral artrit ve kronik infeksiyöz artrit. · Brucella spp. · Nongonokokal ve gonokokal septik artrit. · Borrelia burgdorferinin etken olduğu Lyme hastalığı, kene tutunmasıyla ilişkili olarak gö- Mikrobiyal Etiyoloji rülebilir. Akut Bakteriyel Artrit Etkenleri: *Mycobacterium tuberculosis ise daha çok oste- omyelite neden olmaktadır. Nongonokokal Artrit Risk Faktörleri · Staphylococcus aureus (en sık etken): Bozulmuş Eklem Mimarisiyle (inflamatuar/ o RA, DM, damar içi madde bağımlılığı noninflamatuar eklem hasarı) İlişkili Faktör- (DİMB) varlığında, ler · Streptococcus spp. (ikinci en sık etken) · Varolan eklem hastalığı (RA, SLE, psöriotik artrit, osteoartrit, charcot artropatisi) · Koagülaz Negatif Stafilokok (KNS): Çoğun- lukla protez cihazı ilişkili · Gut veya psödogut · Enterik gram negatif basiller (Escherichia · Geçirilmiş travma veya cerrahi (protez eklem coli) yerleştirilmesi gibi) · Pseudomonas aeruginosa: · İntraartiküler enjeksiyon (glukokortikoid gibi) o İleri yaşta, travma, nozokomiyal enfeksi- yon, immünsüpresyon, DİMB varlığında Artmış Bakteriyemi Riskiyle İlişkili Faktör- ler · Pasteurella multocida: Kedi veya köpek ısırı- ğı sonrasında görülebilir. · İleri yaş, Gonokokal artrit ülkemizde nongonokokal artri- · İmmünsüpresif tedavi, *DMARDs, te göre daha nadir görülmektedir. · DİMB, intravenöz kateter veya hemodiyaliz · Neisseria gonorrhoeae, yüksek riskli cinsel kateteri varlığı, temas öyküsü ile ilişkilidir.
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 237 Zihin Haritası 31 Periprostetik Eklem Enfeksiyonu Tayibe Bal Epidemiyoloji o Staphylococcus aureus Prostetik Eklem Enfeksiyonu (PEE): Protez o Gram negatif basil (GNB)’ler eklem implantasyonunun ciddi bir komplikasyo- nudur. o Anaeroplar · Genel PEE sıklığı <%2 olarak bildirilmiştir. o Polimikrobiyal · Postop ilk 2 yıl içerisinde en yüksek oranda · Gecikmiş Enfeksiyon: Virülansı düşük pato- görülür. jenler · En sık diz ve kalça eklemlerinde gelişir. o Koagülaz negatif stafilokok (KNS) · Geçirilmiş PEE sonrasında nüks görülme sık- o Enterococcus spp. lığı %10-20’dir. o Cutibacterium acnes Sınıflandırma Uzak organ enfeksiyonundan (ÜSE, dental en- Erken PEE feksiyon, enfektif endokardit, vb.) hematojen yolla da gelişebilir. · Postop ilk 0-3 ay, · Geç Enfeksiyon: Güçlü virülan patojenler · Postop yara yeri komplikasyonları (cerrahi alan enfeksiyonu, enfekte hematoma sekon- o S. aureus der vb.) varlığında akla gelmelidir. o GNB’ler (Escherichia coli gibi) Gecikmiş PEE o Pseudomonas spp. · Postop 3-24. ay o Streptococcus pyogenes · Protez eklem bölgesinde yavaş yavaş artan ağrı ile karakterizedir. Enfeksiyonun Gelişmesinde Rol Oynayan Faktörler: Geç PEE · Prostetik cihazın, implantasyon anında steril · 24. ay olsada immün savunma için gerekli mikrosür- külasyondan yoksun olması, · İmplantasyon sonrasında problemsiz geçen en az 2 yıl sonrasında akut ortaya çıkan septik · Direk invazyon/hematojen yolla mikroorga- tablo ile karakterizedir. nizmaların periprostetik alana girişi, Patogenez ve Mikrobiyal Etiyoloji · Mikroorganizmalarda prostetik materyale yapışma afinitesinin yüksek olması, PEE, implantasyon sırasında direk inokülasyon yoluyla veya postoperatif enfeksiyon varlığında · Mikroorganizmalar tarafından üretilen ve im- komşuluk yoluyla gelişebilmekle birlikte mün savunmadan korunma sağlayan biofilm oluşumu gibi faktörleri içerir. · Erken Enfeksiyon: Güçlü virulan patojenle
Bölüm XI DERİ VE YUMUŞAK DOKU ENFEKSİYONLARI
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 247 Zihin Haritası 32 Deri ve Yumuşak Doku Enfeksiyonları Türkan Tüzün Tanım ve Sınıflandırma · Genital bölge ve perineyi içerdiğinde fournier gangreni olarak adlandırılır. Yüzeyel (Nonkomplike) DYDE’ları: Drenajın ve antimikrobiyal tedavinin yeterli olduğu enfek- Klostridial Miyonekroz: Gazlı Gangren (GG) siyonlardır. (Bakınız Şekil 1). Lokalize cilt enfeksiyonları · Klostridiaların ve başlıca Clostridium perf- ringens’in neden olduğu, hızla ilerleyen, yaşa- · İmpetigo: Epidermisi tutar mı tehdit eden bir çizgili kas enfeksiyonudur. · Ektima: Dermise uzanır · Genellikle kas yaralanması ve kirli travmatik bir yaranın kontaminasyonundan sonra geliş- o İmpetigonun derin ülsere formudur. mekle birlikte nadiren postoperatif olarak da görülebilir. · Apse: Dermis ve subkutan dokularda püy ko- leksiyonudur. Şekil 1- Non-komplikeve komplike deri ve yumuşak doku en- feksiyonları. Kıl kökü enfeksiyonları · Follikülit: Kıl kökünün epidermiste sınırlı püstüler inflamasyonu. · Fronkül: Derin follikülit · Karbonkül (aslan pençesi): Birden fazla fron- külün birleşmesi ile oluşur. Yaygın cilt enfeksiyonları · Erizipel: Keskin eritematöz sınırları olan yü- zeyel dermisin hızlı ilerleyen enfeksiyonudur. · Selülit: Dermis ve subkutan dokuların etki- lendiği daha derin bir enfeksiyondur. · Lenfanjit. Derin (Komplike) DYDE’ları: Fasya ve kas ta- bakalarını tutan ve doku nekrozuna neden olan, ekstremite kaybı ve ölümle sonuçlanabilen acil cerrahi gereksiniminin olduğu enfeksiyonlardır. Erken tanı ve agresif tedavi esastır. Nekrotizan Fasiit (NF) · Subkutan dokuyu ve fasyayı tutar, kasın tutu- lumu eşlik edebilir veya etmeyebilir.
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 257 Zihin Haritası 33 Diyabetik Ayak Enfeksiyonları Tuba Damar Çakırca Tanım Tablo 1. IDSA 2004 Diyabetik Ayak Enfeksiyonlarının Klinik Sınıflandırılması (PEDİS) Diyabetik Ayak Enfeksiyonu (DAE): Diyabe- tes Mellitus (DM) tanılı bir hastada ayak bileğin- Enfeksiyon Klinik Bulgu den aşağıda gelişen herhangi bir enfeksiyöz pro- Şiddeti ses olarak tanımlanır. Non-enfekte Sınıflandırma yara (grade: 1) İnflamasyon bulgusu olmayan temiz yara · Diyabetik ayak yaraları ayak tutulumunun Hafif İnflamasyon bulgularından en az 2’si derecesine göre sınıflandırılır. (grade: 2) mevcut (püy, eritem, ağrı, ısı artışı, endurasyon) · Farklı sınıflandırma sistemleri mevcut, ancak Selülit/eritem çapı ≤2 cm, enfeksiyon cilt ve hangisinin en iyi olduğu ile ilgili karşılaştır- cilt altı dokuda sınırlı malı çalışma mevcut değil: Lokal komplikasyon veya sistemik hastalık o IWGDF (PEDIS)-IDSA (En yaygın kulla- bulgusu yok nılan) Sistemik ve metabolik stabil olan hastada o Wagner aşağıdakilerden en az 1’inin olması: o SAD -SINBAD Orta 1) Eritem çapı >2 cm (grade: 3, 2) Yüzeyel fasyanın altına ilerlemiş o Texas üniversitesi ülser sınıflaması (UT) ekstremiteyi enfeksiyon, derin dokuda apse, gangren tehdit eder) olması o Ulcer Severity Index 3) Kas, tendon, eklem ve kemiğe ilerlemiş o Diabetic Ulcer Severity Score (DUSS) enfeksiyon o DFI Wound Score Ciddi DAE olan hastada sistemik toksisite ve (grade: 4, metabolik instabilite olması (ateş, titreme, · IDSA 2004 rehberinde diyabetik ayak enfek- yaşamı tehdit taşikardi, hipotansiyon, konfüzyon, kusma, siyonları (DAE) klinik olarak; enfekte olma- eder) asidoz, ciddi hiperglisemi, azotemi) yan, hafif, orta ve şiddetli olarak sınıflandırıl- mıştır. DEA: Diyabetik Ayak Enfeksiyonu o Hasta başı kullanım kolaylığı nedeniyle PE- Risk Faktörleri DİS ile birlikte yaygın kullanılır. · Nöropati · Periferik arter hastalığı o Tedavi seçiminde ve ayaktan/yatarak takip · Ayakta ülser, deformite ve tedavi kararında yol göstericidir. · Ayak derisinde kuruluk, çatlaklar · Kötü glisemik kontrol · İleri yaş · Sigara kullanımı · Tinea pedis ve onikomikoz
Bölüm XII HIV ENFEKSİYONU VE DİĞER CİNSEL YOLLA BULAŞAN ENFEKSİYONLAR
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 265 Zihin Haritası 34 HIV ve AIDS Esra Çörekli Tanım ve Etiyoloji · Yaklaşık 1.5 milyon kişinin yeni HIV enfeksi- yonu tanısı aldığı ve İnsan immün yetmezlik virüsü (HIV): Vücut- taki immün sistem hücrelerini hedef alan bir ret- · 680.000 kişinin AIDS-ilişkili hastalık nedeniy- rovirüstür. Antiretroviral tedavi (ART) almayan le kaybedildiği bildirilmiştir. olgularda CD4 lenfosit sayısında kademeli düşü- şe yol açarak fırsatçı enfeksiyonların ve tümör- Ülkemizde ise 2021 yılında (Sağlık Bakanlığı ta- lerin ortaya çıkmasıyla karakterize olan AIDS rafından Ocak-15 Kasım 2021 tarihleri arasında tablosunun gelişimine neden olur. açıklanan verilere göre): Edinsel (kazanılmış) immün yetmezlik send- · 2074 HIV (+) olgu olduğu ve bu olguların romu (AIDS): HIV (+) hastada CD4 T lenfosit %84.08’ini erkeklerin oluşturduğu, sayısının<200 hücre/mikrolitre (mcL) (<%14) olması veya AIDS tanımlayıcı bir durumun (öze- · Bu olguların 53’ünde AIDS tablosunun geliş- fagiyal kandidiyazis, kaposi sarkomu gibi) varlığı miş olduğu ve 25 olgunun AIDS-ilişkili hasta- lık nedeniyle kaybedildiği açıklanmıştır. Etiyoloji: · Ek olarak: HIV-1: Dünya genelinde görülürken, o Olgu sayılarının en yüksek olduğu yaş aralı- HIV-2 ğının 25-29 yaş olduğu ve · Daha çok Batı Afrika’da görülmekte o Yıllara göre hastalık trendinde artış olduğu görülmüştür. · Asemptomatik enfeksiyon daha sık Bulaş Yolları ve Risk Faktörleri · HIV-1’e oranla kanda viral yük daha düşük, partnere veya yenidoğana geçiş riski daha dü- Cinsel temasla bulaş şük HIV (+) olgunun: · Nonnükleozid reverse transkriptaz inhibitör- leri (NNRTİ)’ne intrinsik olarak dirençli · Viral yükü yüksek ise (Akut HIV enfeksiyonu ve ileri evre hastalık gibi), Epidemiyoloji · Genital ülseri veya 2020 yılında (UNAIDS verilerine göre): · Cinsel yolla bulaşan bir hastalığı (CYBH) · Yaklaşık 37.7 milyon kişinin HIV ile enfekte mevcutsa enfeksiyonu cinsel partnerine bu- olduğu, laştırma riski artacaktır. · Kadınların ve kız çocuklarının bu olguların HIV (+) kişiyle cinsel temasta bulunan HIV (-) %53’ünü oluşturduğu, cinsel partner: · Sünnetsiz bir erkek ise,
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 277 Zihin Haritası 35 Sifiliz Esra Çörekli Tanım ve Etiyoloji Klinik Bulgular Sifiliz (Frengi): Treponema pallidum’un etken Erken Dönem Sifiliz olduğu, genellikle cinsel yolla bulaşan, klinik bul- guların enfeksiyonun evresine göre değişkenlik Primer Sifiliz gösterdiği kompleks, sistemik bir enfeksiyondur. · Şankr Daha önceleri spiral veya sarmal şekilli olduğu kabul edilen ancak son zamanlarda düz dalga o Enfektif, morfolojisine sahip olduğu anlaşılan T. palli- dum subsp. pallidum, Spirochaetaceae ailesinin o Ağrısız, Treponema cinsine ait bir spirokettir. Kültürde üretilemez, karanlık alan mikroskobisinde görü- o Makül, papül, ülser, lebilir. o 3-6 haftada tedavisiz iyileşir. Epidemiyoloji · Bölgesel LAP Sınıflandırma Sekonder Sifiliz Edinsel sifiliz · Mikroorganizmanın vücuda alınmasından · Erken dönem sifiliz haftalar, aylar sonra başlar. o Primer sifiliz · Dermatolojik bulgularda: o Sekonder sifiliz o El ayasında ve ayak tabanında da görülebi- len dissemine makülopapüler döküntü, · Latent sifiliz o Alopesi, o Erken latent sifiliz o Mukozalarda görülen yama tarzı lezyonlar o Geç latent sifiliz ve kondiloma lata adı verilen perine, ağız gibi nemli ve ıslak bölgelerde görülen gri · Geç dönem sifiliz beyaz lezyonlar görülür. Bu lezyonlar çok sayıda mikroorganizmayı içerir ve oldukça Konjenital sifiliz bulaştırıcıdırlar. Bulaş Yolu · Sistemik Bulgular · Cinsel temas o Yaygın LAP: Özellikle epitroklear LAP ile karakterize · Kan yoluyla o Ateş · Konjenital o Miyalji o İntrauterin o Nörolojik tutulum o Doğum sırasında
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 285 Zihin Haritası 36 Gonokoksik ve Nongonokoksik Üretrit Esra Çörekli Tanım Klinik Bulgular Üretrit: Genellikle cinsel yolla bulaşan patojen- Seksüel aktif erkekte lerin neden olduğu, nonenfeksiyöz de olabilen Üretral Akıntı üretranın enflamatuar hastalığıdır. · Mukoid, mukopürülan veya pürülan karakter- Sınıflandırma de olabilir. Enfeksiyöz Gonokoksik üretrit (GÜ) · Sadece sabah ilk idrarda görülebilir. Nongonokoksik üretrit (NGÜ) Dizüri, Üretral Kaşıntı, Nonenfeksiyöz Meatusta inflamasyon ve ödem bulunabilir. Komplikasyonlar Etiyoloji Enfeksiyöz nedenler: · Akut epididimit, Gonokoksik üretritin etkeni olan: · Prostatit, · Neisseria gonorrhoeae o Oksidaz (+), katalaz (+), · Üretral darlık gelişebilir. o Hareketsiz, sporsuz, Seksüel Aktif Kadında: Çoğunlukla asempto- o Gram negatif bir diplokoktur. matiktir. Dizüri daha belirgindir ve sıklıkla ser- visit ile birliktedir. Nongonokoksik üretritin Komplikasyonlar · En sık etkenleri: o Chlamydia trachomatis ve · Vajinit, o Mycoplasma genitalium olmakla birlikte · Daha az sıklıkta: · Servisit, o Ureaplasma urealyticum o Trichomonas vaginalis · Pelvik inflamatuar hastalık (PID) ve/veya o Herpes simplex virüs de etken olabilir. buna sekonder gelişen Nonenfeksiyöz nedenler: o Tubal infertilite ve · Travma · Psikosomatik o Ektopik gebelik görülebilir. · Sistemik hastalıklar Etkene göre, · Spermisid kullanımı Gonokoksik Üretritte · Nongonokoksik üretrite göre, o Başlangıç daha hızlıdır. o Üretral akıntı daha bol ve daha pürülandır. o Dizüri ve üretral akıntı birlikteliği daha sık- tır.
Bölüm XIII ZOONOTİK VE VEKTÖREL HASTALIKLAR
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 291 Zihin Haritası 37 Bruselloz Fethiye Akgül Tanım Etiyoloji Bruselloz: Ondülan ateş, malta humması, mal Brucella spp. hastalığı olarak da bilinir. Sığır, koyun ve keçi gibi enfekte hayvanların doku/vücut sıvılarıyla temas · Gram negatif, aerobik kokobasil, etmek suretiyle veya bu hayvanların ürünlerinin tüketilmesiyle insana bulaşan bir zoonoozdur. · Sporsuz, kapsülsüz, hareketsiz, Brusella cinsi bakterilerin neden olduğu herhan- gi bir organ sistemini tutabilen multisistemik bir · Fakültatif intrasellüler bir mikroorganizma- enfeksiyon hastalığıdır. dır. Epidemiyoloji · Makrofaj içerisinde yaşayabilme ve çoğalabil- me özellikleri sayesinde persistan enfeksiyo- Dünya genelinde görülen zoonotik bir enfeksi- na neden olur. yondur. · Isı ve pastörizasyona duyarlıdır. Risk Grupları: Hayvancılık yapanlar, çiftçiler, veterinerler, kasaplar, avcılar ve laboratuar çalı- · 4°C’de kremada 6 hafta, dondurmada 30 gün, şanlarıdır. donmuş ette üç hafta, taze peynirde 100 gün kadar canlı kalabilir. Bulaş Yolları İnsanda hastalık oluşturan 4 türü bulunmakta- · En yaygın bulaş yolu enfekte, pastörize edil- dır. memiş hayvansal ürünlerin tüketimi yoluy- ladır. · B. melitensis dünya genelinde en yaygın gö- rülen ve en virülan tür olup koyun ve keçi kay- o Çiğ süt, taze (kaynatılmamış sütten yapıl- naklıdır. mış) peynir, tereyağı ve dondurma bulaşta önemli yer tutar. · Ayrıca bunun dışında insanda daha az sıklıkta hastalık yapan diğer türler ve hayvan rezer- · İyi pişmemiş kontamine etler ise bulaşta daha vuarları: az etkilidir. o B. abortus (inek), · Bütünlüğü bozulmuş derinin veya mukozanın enfekte hayvan organ, doku veya sıvıları ile o B. suis (domuz), teması ya da o B. canis (köpek) şeklindedir. · Laboratuvar çalışanlarında enfekte aerosolle- rin solunması yoluyla da bulaş olabilmektedir. Patogenez · İnsandan insana bulaş çok nadirdir. · Bakterinin vücuda girmesi sonrasında poli- morfonükleer lökosit (PMNL)’lerin göçü, · Makrofajların veya PMNL’lerin bakteriyi fa- gosite etmesi, · Fagolizozom içerisinde o Canlı kalabilmesi
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 299 Zihin Haritası 38 Kırım Kongo Kanamalı Ateşi Edip Bayrak Tanım Risk Grupları: Kırım Kongo Kanamalı Ateşi: İxodes ailesin- · Sağlık çalışanları den Hyalomma cinsi sert kenelerin ısırmasıyla bulaşan, ateş ve kanamalarla seyreden akut, viral · Laboratuvar çalışanları zoonotik bir hastalıktır. · Son iki haftada endemik bölgeye seyahat Mikrobiyal Etiyoloji ve Epidemiyoloji edenler Kırım Kongo Kanamalı Ateşi Virüsü · Endemik bölgedeki (KKKAV) o Çiftçiler, kampçılar · Bunyaviridae ailesinin Nairovirus cinsine ait o Askerler, veterinerler · Negatif polariteli, zarflı RNA virüsü o Hayvancılık yapanlar ve kasaplar · Kene tutunmasının ilk 36 saatinde çoğalmaya başlar *Toplum kaynaklı da olabilmektedir. · Dış ortama dayanıksız olmakla birlikte kan Klinik Bulgular veya kusmuk gibi enfekte vücut sıvıları içeri- sinde canlı kalabilmektedir. KKKA: Genellikle hafif seyirli ateşli bir hasta- lıktır, ancak ciddi ve fatal hemorajik hastalığa da · İnsanlarda hastalığa neden olan tüm kene ilerleyebilir. kaynaklı virüsler içerisinde en yaygın olanıdır. İnkübasyon Periyodu: · İklim değişikliğinin etkisiyle insidansı art- maktadır. · Kene tutunması sonrası ortalama 1-3 (en fazla 9) gün Bulaş Yolları: · Kan ve vücut sıvılarıyla temas sonrasında 3-7 Kene ısırığı/tutunması (en yaygın görülen) (en fazla 13) gün Enfekte hayvanların kan ve vücut sıvılarıyla Prehemorajik Dönem: temas · Vireminin en yüksek olduğu dönemdir. Nozokomiyal · Ani başlangıçlı ateş, baş ağrısı, halsizlik, mi- · *Enfekte olgunun kan ve vücut sıvılarıyla yalji, baş dönmesi, bulantı, kusma, ishal, karın doğrudan temas veya ağrısı, konjonktivit ve fotofobi görülür. · İğne batması sonucunda oluşabilmekte Olgularda ciddi hastalığa gidiş olmadığında 7-10 günün sonunda tam iyileşme görülür · Bulaş riski hemorajik fazda yani hastalığın geç döneminde en yüksek Hemorajik Dönem: · Diare, kusma ve kanamalar nedeniyle Ciddi hastalık tablosu geliştiğinde görülen bu dönemde: Vertikal (anneden bebeğe bulaş) · Peteşi, ekimoz, epistaksis, diş eti kanaması,
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 305 Zihin Haritası 39 Toksoplazmoz Ferit Kuşcu Tanım o Doku kisti içerisindeki formdur. Toksoplazmoz: T. gondii’nin etken olduğu tüm · Trofozoit(takizoit) dünyada yaygın bir zoonozdur. İmmünkompe- tan olguda gelişen primer enfeksiyon genellikle o Hızlı çoğalan formdur. asemptomatik olmakla birlikte konjenital olarak enfekte olmuş bebeklerde ve immünsüpresif has- o Aktif enfeksiyon göstergesi olup, hem pri- talarda ağır klinik tablolara neden olabilmekte- mer enfeksiyonda hem de reaktive enfeksi- dir. yonda klinik bulgulardan sorumlu formdur. Etiyoloji ve Epidemiyoloji Ülkemizde T. gondii için seropozitifliğin %17.5-%69.5 olduğu bildirilmiştir. Toxoplasma Gondii Bulaş Yolları: Zorunlu hücre içi bir protozoondur. · Çiğ/az pişmiş/kurutulmuş et ve et ürünlerinin Enfeksiyonunun klinik seyrini etkileyebilen T. tüketimiyle bradizoitlerin yutulması gondii’nin üç ana genotipi tanımlanmıştır. · Kontamine su ve toprakta yetişen meyve-seb- · Genotip I ze tüketimiyle ookistlerin yutulması o Daha virülandır. · Plasenta yoluyla anneden bebeğe o Daha şiddetli konjenital enfeksiyon ile iliş- · Organ nakli kilidir. Patogenez · Genotip II ve III · T. gondii’nin üreme döngüsünü tamamlaya- o Daha az virülandır. bildiği tek hayvan kedigillerdir. Bu nedenle kediler son konak, insan ise ara konaktır. o Türkiye (TR)’de en sık görülen formlardır. · T. gondii’nin herhangi bir formunun kedi ta- Parazitin bilinen 3 morfolojik şekli bulunmak- rafından yutulmasını takiben, parazit bağır- tadır. sak epitel hücrelerini enfekte eder ve burada çoğalır. Sonrasında olgunlaşmamış ookistler · Ookist: kedinin dışkısıyla atılırlar. o Sadece kedigillerin ince barsağında oluşabi- · Kedinin dışkısı ile atılan ookistlerin dış or- len formdur. tamda uygun koşulların varlığında enfeksiyöz hale gelmesi (sporulasyonu), 1-5 gün kadar o Enfektif olabilmesi için olgunlaşması (spo- sürebilir. rulasyonu) gereklidir. · Enfeksiyöz (olgunlaşmış) ookistin içerisinde o Sporozoit, sporulasyonunu tamamlamış oo- bulunan 2 sporokistin her birinde 4 sporozoit kist içerisindeki formdur ve enfektif özellik taşır. · Bradizoit
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 311 Zihin Haritası 40 Leptospiroz İlknur Esen Yıldız Tanım ve Etiyoloji · Çiftçiler (özellikle pirinç tarlasında çalışan) · Leptospiroz: Leptospira cinsi spiroketlerin · Kontamine göl veya nehirlerde rafting gibi su neden olduğu,vaskülitle seyreden zoonotik bir sporları yapan kişiler hastalıktır. · Veterinerler · Leptospira spp. · Avcılar o Spiral şekilli, oldukça hareketli, aerobik bir mikroorganizmadır. Patogenez · Deri ve mukozalardan vücuda girişi o Diğer spiroketlerden bakterinin ucunda yer alan, soru işaretini andıran kancası ile ayrı- · Bölgesel lenf nodlarından lenfojen yayılım lır. · Yaygın hematojen yayılım · Leptospirozda en sık görülen tür Leptospira interrogans’dır. · Santral sinir sistemi (SSS)’ne ve göze hızlı in- vazyon · İkterik olgularda (Weil hastalığında) ise en sık görülen tür L. interrogans serovar icterhae- · Vasküler yapılarda endotel hasarı ile sistemik morragiae’dır. vaskülit gelişimi Epidemiyoloji · Şiddetli sistemik vaskülite bağlı olarak: · Dünyada özellikle tropikal ve subtropikal böl- o Tübüler ve epiteliyal hücre nekrozu, gelerde yaygındır. o Karaciğer hücre hasarı +/- nekrozu, · Gelişmekte olan ülkelerde yağış veya su bas- kınları sonrasında salgınlara yol açabilmekte- o Renal kortekste iskemi, dir. o Sarılık, Bulaş Yolları o Pulmoner hemoraji gelişebilir. · Hayvanın idrarı veya dokuları ile direkt te- mas (örn. veterinerler) Klinik Bulgular Klinik Formlar: · Konjonktivanın, mukozanın veya bütünlüğü bozulmuş derinin kontamine toprak veya su · Genellikle hafif, kendi kendini sınırlayan sis- ile teması (indirekt temas) temik hastalık tablosu (%90) ile seyreder. · İnhalasyon yoluyla · Ciddi, fatal sonuçlanabilen sistemik hastalık tablosu ise %10 oranında görülür. Risk Grupları o Bu tabloya renal yetmezlik, karaciğer yet- · Kanalizasyon işçileri mezliği, hemorajik pnömoninin herhangi bir kombinasyonu eşlik edebilir. · Askerler
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 319 Zihin Haritası 41 Şarbon Ayşe Torun Tanım ve Etiyoloji Şekil 1- Bacillus anthracis toksinleri (1 nolu kaynaktan modi- fiye edilmiştir). Şarbon (antraks): Bacillus anthracis’in etken olduğu otçul hayvanlardan insanlara bulaşabilen Patogenez zoonotik bir enfeksiyon hastalığıdır. · B. anthracis sporlarının vücuda girişi Bacillus Anthracis: · Makrofajlar tarafından fagosite edilmeleri · Endospor oluşturan, kapsüllü, gram pozitif · Bölgesel lenf nodlarına (LN) taşınmaları bir basildir. · Makrofaj içerisinde sporların vejetasyonu ve · Hareketsizdir, 37oC’de, aerobik koşullarda çoğalmaları kanlı agarda hızla ürer ve non-hemolitik kolo- niler oluşturur. Antifagositer Kapsül Oluşumu ile Epidemiyoloji · Fagositozdan korunma ve · Şarbon tüm dünyada azalma eğiliminde olan · Lokal yayılımda kolaylık sağlanır. bir zoonozdur. Ancak potansiyel bir biyoterö- Patogenezden asıl sorumlu olan Şarbon tok- rizm ajanı olduğundan önemini korumaktadır. sini, plazmidle kodlanır ve üç komponentten olu- şur: · Ülkemizde görülen olguların tamamına yakını tarımsal şarbon şeklindedir. · Ödem Faktör (ÖF): Nötrofil fonksiyonlarının inhibisyonundan sorumludur. · İnsandan insana bulaş bildirilmemiştir. · Letal Faktör (LF): Makrofaj aktivasyonuyla Sınıflandırma: TNF-α ve IL-1β salınmasını sağlar. Şarbon Bulaş Kaynağına Göre: · Protektif Antijen (PA): Ökaryotik hücre yü- zeyindeki reseptörlere bağlanır ve ikiye bölü- 1. Tarımsal, 2. Endüstriyel, 3. Laboratuvar kaynaklı şarbon olarak sınıflan- dırılabilir. Bulaş Yolları: · Enfekte hayvan ve hayvan ürünleriyle direk ya da indirek temas ile, · Kontamine su içilmesi veya etin yenmesi ile, · Sporların inhalasyonu ile, · Damar içi madde bağımlıları (DİMB)’nda di- rekt parenteral (eroin) enjeksiyon ile bulaşa- bilmektedir.
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 327 Zihin Haritası 42 Sıtma Mehmet Çabalak, Eda Selin Parlak Tanım ve Epidemiyoloji · Plasmodium falsiparum Sıtma: Plazmodium cinsi parazitlerin neden · Plasmodium vivax olduğu, tekrarlayan yüksek ateş atakları, sple- nomegali, anemi ile karakterize, tedavi edilmedi- · Plasmodium malariae ğinde mortal seyredebilen bir enfeksiyon hasta- lıkları acilidir. · Plasmodium ovale · Olguların %94’ü Afrika’da olmakla birlikte, · Plasmodium knowlesi’dir. sıtma dünya nüfusunun yaklaşık %40’ını teh- dit etmektedir. Yüksek endemisite bölgelerinde miks enfeksi- yonlar şeklinde de görülebilir. · Ülkemizde 2010 yılı sonrasında bildirilmiş yerli sıtma olgusu bulunmamaktadır. Ancak P. falsiparum son yıllarda import sıtma olgu sayılarındaki artış nedeniyle sıtma ülkemizdeki önemini ko- · En virülan suştur. rumaktadır. · Her yaştaki eritrositleri (RBC) enfekte ede- · Hemoglobinopati varlığı ve endemik bölgeler- bildiğinden yüksek parazit yükü ve ciddi kli- de tekrarlayan enfeksiyonlarla oluşan kısmi nik seyir ile karakterizedir. bağışıklık ciddi seyirli sıtma kliniği gelişimini önleyebilir. P. vivax ve P. ovale Bulaş Yolları: · Sadece genç eritrositleri enfekte ederler. · Başlıca bulaş yolu enfekte dişi anofelin ısır- · Hepatik şizontlara olgunlaşmadan önce kara- ması olmakla birlikte, ciğerde aylarca dorman kalabilen hipnozoitle- ri oluşturabilirler. Bu sayede ilk tedaviden 2-3 · Transplasental yolla konjenital enfeksiyon ge- yıl sonra bile nüks etme (relaps) potansiyeline lişebildiği, sahiptirler. · Kan transfüzyonu, organ nakli ve ortak enjek- P. malaria ve P. knowlesi ise sadece olgun eritro- tör kullanımı ile de bulaş olabileceği bildiril- sitleri enfekte edebilirler. miştir. Plasmodium’un yaşam döngüsü Şekil 1’de özet- Etiyoloji ve Parazitin Yaşam Döngüsü lenmiştir. Plasmodium Parazitleri Apicomplexa grubun- da yer alan protozonlardır. İnsanda hastalık ya- pan beş türü mevcut olup bu türler sıklık sırasına göre:
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 337 Zihin Haritası 43 Tularemi Nevin İnce Tanım Mikrobiyal Etiyoloji Tularemi: Genellikle Kuzey yarım kürede, Ku- Francisella Tularensis: zey Amerika ve Avrupa’da görülen ve 6 klinik formu bulunan Francisella tularensis’in neden · 0.2x0.7 µm boyutlarında, hareketsiz, aerobik olduğu zoonotik bir enfeksiyondur. ve pleomorfik bir gram negatif bakteridir. Epidemiyoloji · Zayıf gram boyanma özelliği gösterir. · Ülkemizde daha çok Trakya, Marmara ve Batı · Sistein veya sistin ile zenginleştirilmiş besiye- Karadeniz bölgelerinde su kaynaklı küçük ri gereksinimi nedeniyle rutin besiyerlerinde epidemiler şeklinde görülmektedir. üretilemez. · Bakterinin doğal rezervuarları tavşan, sincap, · Biyogüvenlik düzeyi 3 (BGD-3) olan kabinler- sıçan gibi kemirici hayvanlardır. de çalışılmalıdır. · Kemiricilere bağlı infeksiyonlar daha çok kış Klinik Bulgular aylarında, kene gibi artropod ile ilişkili olanlar ise daha çok yaz aylarında görülür. Kuluçka süresi ortalama 3-5 (min-max:1-21) gündür. Başlangıçta ateş, titreme, terleme, iş- · İnsandan insana bulaş bildirilmemiştir. tahsızlık, halsizlik, kas ağrısı gibi nonspesifik semptomlar görülür. · Klinik, enfekte eden suşun virülansına, giriş kapısına ve konağın bağışıklık durumuna göre Takip eden semptomlar ise hastalığın alt formu- asemptomatik hastalıktan septik şok ve ölüme na göre değişkenlik gösterir: kadar değişebilmektedir. Ülseroglanduler tularemi: · Riskli gruplar: Avcılık, tarım işçileri, orman çalışanları, doğa severler, veteriner hekim ve · Mikroorganizmanın giriş (ısırık) yerinin etra- laboratuvar çalışanlarıdır. fında kırmızı renkli papüler bir lezyon ve böl- gesel lenfadenopati (LAP), takiben papülde Sınıflandırma: Bakterinin giriş kapısına bağlı ülserasyon ve birkaç hafta sonra iz bırakarak olarak tulareminin 6 klinik formu tanımlanmıştır: iyileşme görülür. · Ülseroglandüler tularemi · Hayvanlar ve artropod ile temas öyküsü mev- cuttur. · Glandüler tularemi Glandüler tularemi: · Oküloglandüler tularemi · Etkenin konağa giriş yerinin bilinmediği, · Faringeal (orofaringeal) tularemi · Ağrılı LAP ve ateş ile seyreden formdur. · Pnömonik tularemi Oküloglandüler tularemi: · Tifoid tularemi · Enfekte hayvanın vücut sıvılarının konjonkti- vaya sıçraması, kontamine suyun konjonkti-
Zihin Haritalarıyla Enfeksiyon Hastalıkları 345 Zihin Haritası 44 Lyme Hastalığı Yusuf Arslan Tanım · En sık bulaş yolu: Bu kenelerin nimf veya erişkin formlarının konağa en az 24 saat tu- Lyme hastalığı: Ixodes türü sert kenelerin ısı- tunmasıyla etkeninin aktarılması şeklindedir. rığı ile bulaşan Borrelia burgdorferi sensu lato kompleksi içinde yer alan spiroket türlerinin o Nadiren taze enfekte kan veya dokulara neden olduğu, epidemik artrit olarak da bilinen doğrudan temas ile bulaş olabilir. multisistemik zoonotik bir enfeksiyondur. · Solunum salgıları, idrar, dışkı ile bulaş görül- Epidemiyoloji mez. Coğrafi Dağılım · 24 saatten az süren tutunmalarda bulaş olası- lığı oldukça düşüktür. · Kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde yay- gındır. · İnsandan insana direk bulaş bildirilmemiştir. · ABD ve Avrupa’da keneler ile bulaşan en yay- Mikrobiyal Etiyoloji gın enfeksiyondur. Borrelia burgdorferi sensu lato kompleksi yak- · Ülkemizdeki ilk olgular 1990’lı yıllarda bildi- laşık 20 farklı genotipteki türden oluşmaktadır. rilmiştir. · Ancak dünyadaki lyme hastalığı vakalarının · Ülkemizde seroprevalans çalışmaları sınırlı çoğunda 3 genotip hakim olup, olmakla birlikte yapılan çalışmalar enfeksiyo- nun ülkemizin birçok bölgesinde görülebilece- o B. burgdorferi sensu strico Amerika’da, ğini işaret etmektedir. o B. afzelii ve B. garinii ise Avrupa ve As- Bulaş ya’da yaygındır. · İlkbahar son dönemleri ile yaz aylarında daha · 0.2-0.5 μm eninde, 8-30 μm boyunda kıvrımlı yaygındır. spiroket bakterilerdir. · Çocuklarda 2-15, erişkinlerde 30-64 yaşlar · Gram negatif ve mikroaerofilik bakterilerdir. arasında pik yapar. · Burgu ve titreşim şeklinde hızlı hareketler ya- · Risk grupları: Ormancılar, çiftçiler, avcılar, parlar. kırsal alan hobileri olanlar vb’dir. Patogenez · Rezervuarları kemiriciler başta olmak üzere tarla faresi, güvercin, yaban geyiği gibi hay- · Bulaş varlığında hem doğal hem adaptif bağı- vanlardır. şıklık uyarılır. · Vektörü Ixodes cinsi sert kenelerdir. · Herhangi bir toksin veya lipopolisakkarit kodlamaz. o Göl ve ırmak kenarı gibi yüksek nemli böl- gelerde yaşarlar. · Hasarın asıl nedeni konağın geliştirdiği art- mış inflamatuvar yanıttır.
Search
