รายงาน

รายงาน วิชา นวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศเพอ่ื การสื่อสารการศกึ ษา เรอ่ื ง ความฉลาดทางดจิ ทิ ลั (DQ: Digital Intelligence Quotient) โดย นาย ธนกฤษ กระจา่ งธนโชต รหัสนกั ศึกษา 634110003 ค.บ.2 สาขาวชิ าสังคมศกึ ษา หมู่ 1 เสนอ อาจารย์สธุ ิดา ปรชี านนท์ รายงานน้ีเปน็ สว่ นหนงึ่ ของการเรยี นรายวชิ านวัตกกรรมและเทคโนโลยี สารสนเทศเพ่อื การสอื่ สารการศกึ ษา PC 62506 ภาคการศึกษาที่ 1 ปีการศึกษา 2564 คณะมนุษยศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์

คำนำ รายงานฉบบั นเ้ี ปน็ สว่ นหนึง่ ของวิชานวัตกรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศเพอื่ การสอื่ สาร การศกึ ษา (PC 62506) นกั ศึกษาชั้นปีท่ี 2 สาขาสังคมศกึ ษา มหาวิทยาลัยราชภฏั หมู่บ้าน จอมบงึ โดย มจี ดุ ประสงคเ์ พอื่ ให้ปฏิบัติตัวให้เหมาะสม และมคี วามรับผดิ ชอบในการใช้ เทคโนโลยี โดยเฉพาะอยา่ ง ย่งิ การสอื่ สารในยุคดิจทิ ลั เป็นการสอ่ื สารทไ่ี ร้พรมแดน จำเป็นตอ้ งมีความฉลาดทางดจิ ทิ ัล ซ่ึงรายงานนมี้ ีเน้อื หาเกีย่ วกบั ความฉลาดทางดิจทิ ลั ความเป็นพลเมอื งดจิ ิทลั (Digital Citizenship) เปน็ พลเมอื งทม่ี คี วามสามารถในการใช้ อินเทอรเ์ นต็ ในการ บรหิ ารจัดการ ควบคมุ กำกับตน ร้ผู ดิ รถู้ กู และรู้เท่าทัน และจะกลา่ วถงึ ทกั ษะ 8 ดา้ นของ ความฉลาดดิจิทลั ในระดบั พลเมือง ดจิ ทิ ลั ผู้จัดทำได้เลือกหวั ขอ้ นี้ในการ ทำรายงาน เนอื่ งมาจากเปน็ เรื่องทนี่ า่ สนใจ ผู้จดั ทำหวังว่า รายงานฉบบั นี้จะใหค้ วามรู้ และ เป็น ประโยชนแ์ ก่ผอู้ า่ นทุก ๆ ทา่ น หากรายงานเล่มน้ผี ิดพลาด ประการใด ต้องขออภัย ณ ท่นี ้ี ผู้จดั ทำ นาย ธนกฤษ กระจ่างธนโชต

สารบัญ หนา้ เรื่อง ก คำนำ ข สารบญั 1 ความเปน็ พลเมอื งดิจทิ ัล 1 ความฉลาดทางดิจทิ ัล 2 ทักษะในการรกั ษาอตั ลกั ษณท์ ด่ี ขี องตนเอง 2 ทกั ษะในการรกั ษาข้อมูลส่วนตวั 3 ทักษะในการคิดวิเคราะหม์ วี ิจารณญาณทด่ี ี 3 ทักษะในการจดั สรรเวลาหนา้ จอ 3 ทกั ษะในการรับมอื กับการคกุ คามทางโลกออนไลน์ 4 ทกั ษะในการบรหิ ารจดั การข้อมูลท่ผี ู้ใชง้ านท้ิงไว้บนโลกออนไลน์ 4 ทักษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ 4 ทกั ษะในการใชเ้ ทคโนโลยีอยา่ งมจี ริยธรรม 4 กลา่ วสรุป 5 บรรณานุกรม

ความฉลาดทางดิจทิ ัล (Digital intelligence) ความเปน็ พลเมืองดิจิทลั (Digital Citizenship) เป็นพลเมืองท่ีมีความสามารถในการใช้ อนิ เทอร์เนต็ ในการ บรหิ ารจัดการ ควบคุม ก ากบั ตน รผู้ ดิ รู้ถูก และรเู้ ท่าทัน เปน็ บรรทัดฐานในการใช้ เทคโนโลยีดจิ ิทลั อย่าง เหมาะสม มคี วามรับผิดชอบ เรียนรู้ท่ีจะใชเ้ ทคโนโลยีอยา่ งชาญฉลาด และ ปลอดภัย พลเมืองดิจิทัลจึงตอ้ ง ตระหนกั ถึงโอกาสและความเส่ียงในโลกดิจทิ ัล เขา้ ใจถึงสทิ ธิและ ความรบั ผดิ ชอบในโลกออนไลน์ ความเป็น พลเมืองดจิ ทิ ัล นับเป็นมาตรฐานหนึง่ ดา้ นทางเทคโนโลยี การศกึ ษาท่เี สนอโดยสมาคมเทคโนโลยกี ารศึกษา นานาชาติ (ISTE : International Society for Technology in Education) เพ่อื ใหผ้ ูเ้ รยี นสามารถแสดง ความเขา้ ใจประเดน็ ทางสังคม วัฒนธรรม และความเป็นมนษุ ย์ ท่เี กี่ยวข้องกบั เทคโนโลยีสารสนเทศ และ ปฏิบตั ติ นอยา่ งมจี รยิ ธรรมและตาม ครรลองกฎหมายใหใ้ ช้ข้อมูลขา่ วสารได้อย่างปลอดภยั ถกู กฎหมาย ซงึ่ มี ความสำคัญในทกั ษะแห่งการ เรียนรู้ในศตวรรษท่ี 21 ทักษะสำคญั ทจี่ ะทำใหเ้ ป็นพลเมืองดจิ ทิ ลั ท่สี มบูรณ์ ความฉลาดทางดจิ ทิ ัล เปน็ ผลจากศกึ ษาและพฒั นาของ DQ institute หน่วยงานท่เี กดิ จากความ รว่ มมือกันของภาครัฐและเอกชนทว่ั โลกประสานงานรว่ มกับ เวิลดอ์ ีโคโนมิกฟอรั่ม (World Economic Forum) ทีม่ งุ่ มัน่ ใหเ้ ดก็ ๆ ทุกประเทศไดร้ ับการศกึ ษาดา้ นทกั ษะพลเมืองดิจิทัลที่มี คุณภาพและใช้ชวี ติ บนโลก ออนไลน์อยา่ งปลอดภยั ด้วยความกา้ วหน้าของเทคโนโลยีสมัยใหม่ ความ ฉลาดทางดจิ ิทัล เป็นกรอบแนวคิดท่ี ครอบคลมุ ของความสามารถทางเทคนคิ ความรู้ความเขา้ ใจและ ความคดิ ทางสังคมที่มพี ืน้ ฐานอยู่ในคา่ นิยมทาง ศลี ธรรมทชี่ ว่ ยใหบ้ คุ คลทจี่ ะเผชิญกบั ความท้าทายทาง ดิจทิ ัล ความฉลาดทางดจิ ทิ ัล มสี ามระดบั 8 ด้าน และ 24 สมรรถนะท่ปี ระกอบด้วย ความรู้ ทักษะ ทัศนคติและคา่ นิยม โดยบทความน้จี ะกล่าวถึงทักษะ 8 ด้านของ ความฉลาดดิจทิ ัลในระดบั พลเมือง ดิจทิ ลั ซึง่ เป็นความสามารถในการใชเ้ ทคโนโลยดี ิจิทัลและส่อื ในรูปแบบท่ี ปลอดภยั รับผดิ ชอบ และมี จริยธรรม ดงั น้ี

ภาพท่ี 1 DQ framework ท่ีมา https://www.weforum.org/agenda/2018/01/why-children- shouldbe-taught-to-build-a-positive-online-presence, DQ institute 8 ทักษะความฉลาดทางดจิ ทิ ัล (8 Skills of Digital Intelligence Quotient) ความฉลาดทางดจิ ิทลั ประกอบด้วยทกั ษะ 8 ด้าน 1. ทักษะในการรักษาอัตลักษณท์ ดี่ ขี องตนเอง (Digital Citizen Identity) ตอ้ งมีความสามารถในการสร้างสมดลุ บรหิ ารจัดการ รักษาอัตลกั ษณท์ ีด่ ีของตนเองไวใ้ หไ้ ด้ ท้ัง ในสว่ นของโลกออนไลนแ์ ละโลกความจรงิ โดยตอนนปี้ ระเดน็ เรอ่ื งการสร้างอัตลักษณ์ออนไลน์ ถือเปน็ ปรากฏการณใ์ หม่ ทีท่ ำใหบ้ ุคคลสามารถแสดงออกถึงความเป็นตวั ตนต่อสงั คมภายนอก โดยอาศยั ชอ่ งทางการสอ่ื สารผ่านเว็บไซตเ์ ครือข่ายสงั คมในการอธบิ ายรูปแบบใหมข่ องการ สื่อสารแบบมีปฏสิ ัมพันธท์ างอินเทอร์เน็ต ซ่ึงเป็นการแสดงออกเกี่ยวกับตัวตนผ่านเวบ็ ไซต์ เครอื ข่ายสงั คมตา่ งๆ 2. ทกั ษะในการรักษาขอ้ มลู ส่วนตัว (Privacy Management) ดุลพนิ ิจในการบริหารจัดการข้อมูลสว่ นตวั โดยเฉพาะการแชรข์ ้อมูลออนไลน์เพอ่ื ป้องกันความ เป็นส่วนตวั ทัง้ ของตนเองและผ้อู ่ืนเปน็ สง่ิ สำคญั ท่ตี อ้ งประกอบอย่ใู นพลเมืองดจิ ิทัลทุกคน และ พวกเขาจะต้องมีความตระหนักในความเท่าเทยี มกันทางดจิ ทิ ัล เคารพในสทิ ธิของคนทุกคน

รวมถึงตอ้ งมวี ิจารณญาณในการรักษาความปลอดภยั ของขอ้ มลู ตนเองในสังคมดจิ ิทัล ร้วู า่ ขอ้ มูล ใดควรเผยแพร่ ขอ้ มลู ใดไม่ควรเผยแพร่ และต้องจัดการความเส่ยี งของขอ้ มลู ของตนในส่ือ สงั คมดิจิทลั ไดด้ ว้ ย 3. ทกั ษะในการคดิ วิเคราะหม์ ีวจิ ารณญาณที่ดี (Critical Thinking) ความสามารถในการวิเคราะห์แยกแยะระหว่างขอ้ มูลทถี่ ูกต้องและขอ้ มูลท่ผี ดิ ข้อมลู ท่มี ีเนือ้ หา ดีและขอ้ มูลที่เขา้ ขา่ ยอันตราย รวู้ า่ ขอ้ มลู ลกั ษณะใดที่ถูกส่งผา่ นมาทางออนไลน์แล้วควรต้งั ขอ้ สงสัย หาคำตอบใหช้ ัดเจนกอ่ นเชอื่ และนำไปแชร์ ด้วยเหตุนี้ พลเมืองดจิ ทิ ลั จงึ ต้องมคี วามรู้ ความสามารถในการเขา้ ถึง ใช้ สรา้ งสรรค์ ประเมิน สังเคราะห์ และส่อื สารข้อมลู ขา่ วสารผ่าน เครอ่ื งมอื ดจิ ทิ ลั ซ่งึ จำเปน็ ต้องมีความรดู้ า้ นเทคนิคเพือ่ ใชเ้ คร่อื งมอื ดจิ ทิ ลั เชน่ คอมพวิ เตอร์ สมาร์ตโฟน แท็บเลต็ ได้อยา่ งเชีย่ วชาญ รวมถงึ มที ักษะในการรคู้ ิดข้นั สูง เช่น ทักษะการคดิ อย่างมวี จิ ารณญาณ ท่จี ำเป็นตอ่ การเลอื ก จดั ประเภท วเิ คราะห์ ตคี วาม และเข้าใจขอ้ มลู ข่าวสาร มีความรู้และทกั ษะในสภาพแวดลอ้ มดจิ ทิ ลั การรู้ดจิ ิทลั โดยมุง่ ใหเ้ ป็นผู้ใชท้ ดี่ ี เป็นผู้ เขา้ ใจบริบททด่ี ี และเป็นผู้สรา้ งเน้อื หาทางดจิ ิทัลทด่ี ี ในสภาพแวดล้อมสงั คมดจิ ิทลั 4. ทกั ษะในการจัดสรรเวลาหน้าจอ (Screen Time Management) ทกั ษะในการบริหารเวลากับการใชอ้ ปุ กรณย์ ุคดิจิทลั รวมไปถงึ การควบคมุ เพือ่ ให้เกดิ สมดลุ ระหวา่ งโลกออนไลน์และโลกภายนอก นับเปน็ อกี หน่ึงความสามารถที่บง่ บอกถึง ความเปน็ พลเมอื งดิจิทัล ได้เป็นอยา่ งดี เพราะเป็นทร่ี ู้กนั อยูแ่ ล้วว่าการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศทข่ี าด ความเหมาะสมยอ่ มส่งผลเสียตอ่ สขุ ภาพโดยรวม ท้งั ความเครียดตอ่ สุขภาพจติ และเปน็ สาเหตุ กอ่ ให้เกดิ ความเจ็บปว่ ยทางกาย ซ่ึงนำไปส่กู ารสญู เสียทรพั ยส์ นิ เพอ่ื ใช้รักษา และเสียสุขภาพใน ระยะยาวโดยร้เู ทา่ ไมถ่ งึ การณ์ 5. ทักษะในการรับมือกบั การคกุ คามทางโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management) จากข้อมลู ทางสถติ ลิ ่าสุด สถานการณ์ในเรือ่ ง Cyber bullying ในไทย มคี ่าเฉลี่ยการกล่นั แกล้ง บนโลกออนไลน์ในรูปแบบตา่ งๆ ทส่ี งู กว่าค่าเฉลย่ี โลกอยู่ท่ี 47% และเกดิ ในรปู แบบที่ หลากหลาย อาทิ การดา่ ทอกนั ดว้ ยข้อความหยาบคาย การตัดต่อภาพ สร้างขอ้ มลู เทจ็ รวมไป ถึงการตั้งกลุ่มออนไลน์กีดกันเพอื่ นออกจากกลุ่ม ฯลฯ ดงั นัน้ วา่ ท่พี ลเมอื งดจิ ทิ ัลทกุ คน จึงควร มคี วามสามารถในการรับรู้และรบั มือการคุกคามขม่ ขบู่ นโลกออนไลนไ์ ดอ้ ยา่ งชาญฉลาด เพือ่ ปอ้ งกนั ตนเองและคนรอบข้างจากการคุกคามทางโลกออนไลนใ์ หไ้ ด้

6. ทกั ษะในการบริหารจัดการขอ้ มลู ทผี่ ้ใู ช้งานทง้ิ ไว้บนโลกออนไลน์ (Digital Footprints) มีรายงานการศกึ ษาวจิ ัยยืนยนั วา่ คนรุ่น Baby Boomer คอื กลมุ่ Aging มักจะใช้งานอุปกรณ์ คอมพิวเตอร์หรือโทรศัพท์เคลอื่ นท่ขี องผู้อื่น และเปดิ ใชง้ าน WiFi สาธารณะ เสรจ็ แล้วมกั จะ ละเลย ไม่ลบรหสั ผ่านหรอื ประวตั ิการใชง้ านถึง 47% ซึ่งเสย่ี งมากทีจ่ ะถูกผู้อนื่ สวมสิทธิ ขโมย ตวั ตนบนโลกออนไลน์ และเข้าถึงข้อมูลสว่ นบคุ คลไดอ้ ยา่ งง่ายดาย ดงั นนั้ ความเป็นพลเมือง ดจิ ทิ ลั จึงต้องมีทกั ษะความสามารถท่ีจะเข้าใจธรรมชาติของการใช้ชวี ติ ในโลกดิจิทลั วา่ จะ หลงเหลือรอ่ งรอยข้อมลู ทิ้งไว้เสมอ รวมไปถงึ ต้องเขา้ ใจผลลพั ธ์ท่อี าจเกดิ ข้นึ เพอื่ การดูแลส่งิ เหลา่ นีอ้ ย่างมคี วามรบั ผดิ ชอบ 7. ทักษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ (Cybersecurity Management) ความสามารถในการปอ้ งกันข้อมลู ดว้ ยการสร้างระบบความปลอดภัยทเี่ ขม้ แขง็ และปอ้ งกันการ โจรกรรมขอ้ มูลไม่ให้เกิดขน้ึ ได้ ถ้าต้องทำธรุ กรรมกับธนาคารหรือซอื้ สินคา้ ออนไลน์ เช่น ซอ้ื เส้อื ผ้า ชุดเดรส เปน็ ต้น ควรเปล่ียนรหัสบอ่ ยๆ และควรหลกี เล่ยี งการใชค้ อมพิวเตอรส์ าธารณะ และหากสงสัยวา่ ข้อมูลถกู นำไปใชห้ รือสญู หาย ควรรีบแจง้ ความและแจ้งหน่วยงานที่เก่ยี วข้อง ทนั ที 8. ทักษะในการใช้เทคโนโลยีอย่างมีจรยิ ธรรม (Digital Empathy) ความสามารถในการเหน็ อกเหน็ ใจและสร้างความสมั พันธ์ทดี่ ีกบั ผู้อื่นบนโลกออนไลน์ พลเมอื ง ดจิ ทิ ัลทดี่ ีจะตอ้ งรู้ถึงคณุ คา่ และจรยิ ธรรมจากการใช้เทคโนโลยี ตอ้ งตระหนักถงึ ผลพวงทาง สังคม การเมอื ง เศรษฐกิจ และวฒั นธรรม ที่เกิดจากการใช้อินเทอร์เน็ต การกดไลก์ กดแชร์ ขอ้ มลู ขา่ วสาร ออนไลน์ รวมถงึ รู้จักสิทธิและความรบั ผิดชอบออนไลน์ อาทิ เสรภี าพในการพดู การเคารพทรพั ย์สนิ ทางปัญญาของผู้อื่น และการปกปอ้ งตนเองและชมุ ชนจากความเส่ยี ง ออนไลน์ เชน่ การกลั่นแกล้งออนไลน์ ภาพลามกอนาจารเด็ก สแปม เปน็ ตน้ กลา่ วโดยสรุป การจะเปน็ พลเมืองดิจิทลั ทด่ี ีนัน้ ต้องมคี วามฉลาดทางดิจิทลั ซงึ่ ประกอบขึ้น ดว้ ยชดุ ทกั ษะและความรู้ทง้ั ในเชงิ เทคโนโลยแี ละการคิดขัน้ สูง หรอื ท่ีเรยี กว่า “ความร้ดู ิจิทัล” เพือ่ ใหส้ ามารถใช้ประโยชนจ์ ากข้อมูลข่าวสารในโลกไซเบอร์ รวู้ ิธีป้องกนั ตนเองจากความเส่ยี ง ตา่ งๆ ในโลกออนไลน์ เข้าใจถงึ สทิ ธิ ความรับผดิ ชอบ และจรยิ ธรรมที่สำคญั ในยุคดจิ ิทัล

บรรณานกุ รม บทความเรือ่ ง “พลเมืองดิจทิ ัล (Digital Citizenship)” โดย Phichitra Phetparee| เผยแพร่บน เว็บไซต์ สสส. (วันที่ 27 มีนาคม 2562) เอกสารวิชาการออนไลนเ์ ร่ือง “คู่มือพลเมอื งดิจิทลั ” โดย วรพจน์ วงศ์กจิ รงุ่ เรอื ง เผยแพรค่ ร้ังแรก: มถิ ุนายน 2561 สถาบนั ส่ือเดก็ และเยาวชน. (2561). การจดั ทำ Fact Sheet‘ความฉลาดทางดิจิทัล’ (Digital Intelligence : DQ) และการศึกษาการรงั แกกนั บนโลกไซเบอรข์ อง วยั รุน่ . กรุงเทพมหานคร : สถาบนั สอ่ื เด็กและ เยาวชน