เป็นเบาหวาน ... แล้วตั้งครรภ์ จะทำอย่างไรดี

เป็นเบาหวาน...แล้วตั้งครรภ์ จะท�ำอย่างไรดี ภาวะเบาหวานคอื ภาวะทม่ี รี ะดบั นำ�้ ตาลในเลอื ดสงู กวา่ ปกติ รา่ งกายจะไดร้ บั นำ้� ตาล โดยการย่อยอาหารกลุ่มแป้ง ข้าว ในคนปกติฮอร์โมนฮินซูลินซึ่งสร้างจากตับอ่อนจะช่วย ในการนำ� นำ้� ตาลในเลอื ดไปสรา้ งพลงั งาน ทำ� ใหร้ ะดบั นำ้� ตาลในเลอื ดไมส่ งู แตเ่ มอื่ ใดทป่ี รมิ าณ อินซูลินลดน้อยลง หรือไม่สามารถสร้างได้เลย หรือมีสารท่ีต่อต้านการออกฤทธ์ิของอินซูลิน รา่ งกายจะไมส่ ามารถนำ� นำ�้ ตาลในเลอื ดไปใชไ้ ด้ จงึ ทำ� ใหร้ ะดบั นำ้� ตาลในเลอื ดสงู ซง่ึ จะสง่ ผลเสยี ต่อระบบตา่ งๆ ของร่างกายเชน่ ไต ตา ตอ่ มไทรอยด์ หวั ใจและหลอดเลือด ภาวะเบาหวานในสตรตี ง้ั ครรภจ์ ะมี2 รปู แบบ ทพี่ บมากคอื กลมุ่ ท่ีไมเ่ คยเปน็ เบาหวาน มากอ่ น เมอื่ ตง้ั ครรภแ์ ลว้ ไดร้ บั การวนิ จิ ฉยั วา่ เปน็ เบาหวานขณะตงั้ ครรภ์ ซง่ึ กลมุ่ นแี้ มจ้ ะมปี ญั หา และภาวะแทรกซ้อนมากกว่าสตรีตั้งครรภ์ปกติ หากได้รับการวินิจฉัยและการดูแลท่ีรวดเร็ว และเหมาะสม ผลของการตง้ั ครรภก์ จ็ ะไมแ่ ตกตา่ งจากสตรตี ง้ั ครรภป์ กติ ในขณะทส่ี ตรตี งั้ ครรภ์ ท่ีเป็นเบาหวานอีกกลุ่มหน่ึงซึ่งจะมีปัญหาในการดูแลและเกิดภาวะแทรกซ้อนขณะตั้งครรภ์ มากกวา่ คอื สตรตี ง้ั ครรภท์ เ่ี ปน็ เบาหวานมากอ่ น แลว้ มาตง้ั ครรภ์ ซง่ึ ผลกระทบทมี่ ตี อ่ การตง้ั ครรภ์ จะเกดิ ทงั้ กบั มารดาและทารก ในขณะเดยี วกนั การตง้ั ครรภเ์ องกม็ ผี ลตอ่ โรคเบาหวานดว้ ยเชน่ กนั คงมผี สู้ งสยั วา่ สตรกี ลมุ่ นคี้ วรตง้ั ครรภห์ รอื ไม่ จะมอี นั ตรายหรอื ไมถ่ า้ ตงั้ ครรภ์ ลกู จะพกิ ารหรอื สขุ ภาพไมแ่ ข็งแรงหรอื ไม่ และถา้ ต้ังครรภ์ไปแล้วจะท�ำอย่างไร บทความน้ีจะมีค�ำตอบให้ตั้งแต่การเตรียมตัว การปฏิบัติตัวของสตรีตั้งครรภ์ท่ีเป็น เบาหวานกอ่ นการตง้ั ครรภ์ ระหวา่ งตงั้ ครรภ์ การคลอดและหลงั คลอด เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความปลอดภยั ทงั้ มารดาและทารก

ถ้าวางแผนจะตัง้ ครรภ์ ต้องทำ�อยา่ งไร?(1.2.3.4) การปรึกษาแพทย์/พยาบาล ก่อนการตั้งครรภ์ เป็นสิ่งที่ดีท่ีสุดส�ำหรับสตรีที่เป็น เบาหวาน เพราะแพทย์จะตรวจและให้ค�ำแนะน�ำว่าสามารถควบคุมระดับน�้ำตาลในเลือดได้ดี พอท่ีจะหยดุ คุมกำ� เนิดและตั้งครรภไ์ ด้หรอื ไม่ สง่ิ ส�ำคัญทตี่ อ้ งท�ำคือ • คมุ ระดบั นำ�้ ตาลในเลอื ดใหไ้ ด้ เพราะถา้ ระดบั นำ้� ตาลในเลอื ดสงู ในระยะแรกของ การตง้ั ครรภ์ มคี วามเสย่ี งทจ่ี ะแทง้ และทารกในครภม์ คี วามพกิ ารแตก่ ำ� เนดิ ควรใชก้ ารควบคมุ อาหารและการออกกำ� ลังกายรว่ มดว้ ย • อาจต้องเปลี่ยนยาที่รับประทานเพ่ือควบคุมระดับน�้ำตาลเป็นชนิดที่ปลอดภัย สำ� หรับสตรตี ง้ั ครรภ์ เพราะยาบางชนดิ ทำ� ใหท้ ารกในครรภ์มคี วามพิการแต่กำ� เนิด ส่วนใหญ่ มักแนะนำ� ใหเ้ ปล่ยี นเป็นการฉีดอินซลู นิ • ตรวจและรักษาโรคทางอายุรกรรมอ่ืนๆ ที่เกิดจากภาวะเบาหวาน เช่น โรคไต ตา อ้วน ความดนั โลหิตสูง ต้องควบคุมให้ดีก่อนตง้ั ครรภ์ มฉิ ะน้ันจะเกิดภาวะแทรกซ้อนไดส้ ูง ขณะตั้งครรภ์ • แนะน�ำให้รับประทานโฟลิกทุกวัน อย่างน้อย 1 เดือนก่อนการต้ังครรภ์และ รับประทานต่อจนอายุครรภ์ 3 เดือน เพราะเด็กท่ีแม่เป็นเบาหวานก่อนต้ังครรภ์มีความเสี่ยง เพ่ิมขึ้นท่ีจะเกิด ภาวะหลอดประสาทไม่ปิด (neural tube defect) ซ่ึงความเส่ียงจะลดลง เมอ่ื แม่รบั ประทานโฟลิกกอ่ นตัง้ ครรภแ์ ละทานตอ่ จนอายุครรภ์ 3 เดอื น

ถ้าระดับนำ�้ ตาลในเลือดสูง จะเกิดปัญหาอะไรกับลูกบา้ ง?(1-4) จะเกิดปัญหาท้ังระหวา่ งตัง้ ครรภ์และหลงั คลอด • ระยะแรกของการตง้ั ครรภ์ มคี วามเสยี่ งทจี่ ะแทง้ และทารกในครรภม์ คี วามพกิ าร แต่ก�ำเนดิ มักเป็นความผดิ ปกติของหวั ใจและหลอดประสาทไมป่ ดิ (neural tube defect) • ระยะหลงั ของการต้งั ครรภ์ จะท�ำใหท้ ารกน้�ำหนักตัวมาก ตัวโตทำ� ให้คลอดยาก เกิดการบาดเจ็บทั้งมารดาและทารก โอกาสต้องผ่าตัดคลอดทางหน้าท้องสูง ทารกมีโอกาส เสียชวี ิตในครรภม์ ากขึ้น • ระยะท้ายของการต้ังครรภ์หรือขณะเจ็บครรภ์คลอด ถ้ามารดามีระดับน้�ำตาล ในเลอื ดสงู ทารกแรกคลอดจะมปี ญั หา เชน่ ระดบั นำ�้ ตาลในเลอื ดทารกจะลดตำ่� ลงอยา่ งรวดเรว็ หลังคลอด อาจเปน็ อันตราย • ส�ำหรับตัวสตรีตั้งครรภ์เอง จะมีความเสี่ยงที่จะเกิดความดันโลหิตสูงจากการ ตงั้ ครรภ์ หรอื ท่ีเรยี กว่าครรภเ์ ป็นพิษ อาจมปี รมิ าณนำ�้ คร�่ำมาก คลอดก่อนก�ำหนด เมอ่ื ตงั้ ครรภ์แลว้ ควรทำ�อยา่ งไร?(4.5.6) • เมอ่ื ทราบวา่ ตัง้ ครรภ์ ควรรีบไปฝากครรภ์ทันที • นอกจากการตรวจร่างกายและการตรวจทางห้องปฏิบัติการปกติแล้ว แพทย์จะ ตรวจหาโรคทางอายุรกรรมที่เกี่ยวข้องกับภาวะเบาหวานเพ่ิมเติม เพ่ือเป็นพื้นฐาน ใช้ในการ ตดิ ตามตอ่ ไปในขณะตง้ั ครรภ์ เชน่ ตรวจไต ตา ไทรอยด์ • ตรวจระดบั นำ�้ ตาลในเลอื ด เพอื่ ดรู ะดบั นำ�้ ตาลทงั้ ในปจั จบุ นั และทผี่ า่ นมาแลว้ 2-3 เดือน เพื่อประเมินความเสี่ยงของทารกท่ีจะเกิดความพิการแตก่ �ำเนิด

• ตรวจคลนื่ เสยี งความถสี่ งู (อลั ตราซาวน)์ เพอื่ ประเมนิ อายคุ รรภ์ ใหท้ ราบอายคุ รรภ์ แน่นอน ใช้ในการติดตามการเจริญเติบโตของทารก เพือ่ วางแผนการคลอดได้ถกู ตอ้ ง • แพทย์ พยาบาล นักโภชนาการและบุคลากรด้านต่างๆ จะให้ค�ำปรึกษาแนะน�ำ ถึงการวางแผนการดูแลและภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกดิ ข้นึ ขณะตงั้ ครรภ์ • แนะนำ� การปรบั เปลยี่ นอาหาร ทง้ั ชนดิ จำ� นวนแคลอรแี่ ละวธิ รี บั ประทาน เพอื่ ให้ ไดส้ ารอาหารและพลงั งานทเ่ี พยี งพอสำ� หรบั มารดาและทารกทกี่ ำ� ลงั เจรญิ เตบิ โตในครรภ์ โดย ไม่มากเกนิ จนทำ� ให้ระดับน�้ำตาลในเลือดสงู • แนะน�ำการปรับเปล่ียนยาที่ใชค้ วบคุมระดบั น�้ำตาลในเลอื ด ทั้งชนิดและปริมาณ ของยา เพราะสตรีต้ังครรภจ์ ะต้องการยาหรอื อินซลู นิ เพ่ิมขนึ้ เมือ่ อายุครรภม์ ากขน้ึ คนที่ไม่ เคยไดร้ บั ยา อาจจ�ำเปน็ ต้องใชเ้ มอ่ื ต้งั ครรภ์ • การออกกำ� ลังกายจะช่วยใหก้ ารควบคมุ ระดบั นำ�้ ตาลทำ� ได้ดีขึน้ • แพทย์จะนัดมาฝากครรภ์บ่อยกว่าสตรีตั้งครรภ์ปกติเพื่อตรวจดูระดับน�้ำตาล ตรวจหาภาวะแทรกซ้อนทั้งมารดาและทารกในครรภ์ เพอื่ ใหก้ ารดูแลรกั ษาอย่างรวดเร็ว จะทราบได้อยา่ งไรว่าทารกในครรภ์ไม่พกิ าร?(4.5.6) สูติแพทย์จะให้ค�ำแนะน�ำเกี่ยวกับการตรวจหาความพิการของทารกในครรภ์ด้วย วธิ ตี า่ งๆ ตามอายุครรภ์ • ถา้ ระดบั นำ�้ ตาลในเลือดในระยะแรกของการต้งั ครรภอ์ ยู่ในระดบั ปกติ โอกาสที่ ทารกจะมีความพิการแต่ก�ำเนิดจะน้อย แพทย์จะตรวจดูระดับน�้ำตาลในเลือด รวมถึงระดับ น�ำ้ ตาลในช่วง 2-3 เดอื นทผี่ า่ นมา (Hb A1C) ดว้ ย

• การตรวจดว้ ยคล่นื เสียงความถี่สูง (อลั ตราซาวน)์ ในระยะ 3 เดอื นแรกของการ ต้ังครรภ์และเม่ืออายุครรภ์ประมาณ 5 เดือน จะสามารถตรวจหาความพิการแต่ก�ำเนิดของ ทารกในครรภ์ ซง่ึ ความพกิ ารทพี่ บบอ่ ยในสตรที เ่ี ปน็ เบาหวานกอ่ นตงั้ ครรภ์ คอื หลอดประสาท ไม่ปดิ และความพกิ ารของหัวใจทารก • การตรวจเลือดมารดาเพื่อตรวจกรองภาวะดาวน์ซินโดรม ด้วยวิธีต่างๆ ใน ไตรมาสท่ี 1-2 ของการต้ังครรภ์ เช่นเดียวกับสตรีต้ังครรภ์ปกติ เพราะภาวะเบาหวานไม่ได้ ทำ� ให้มีลูกมคี วามผดิ ปกติของโครโมโซมเพ่ิมข้นึ • สตรตี ง้ั ครรภท์ อ่ี ายุ 35 ปหี รอื มากกวา่ หรอื มขี อ้ บง่ ชวี้ า่ เปน็ คเู่ สยี่ งทจี่ ะมบี ตุ รเปน็ โรคท่ีถ่ายทอดทางพนั ธกุ รรม จะได้รบั ค�ำแนะน�ำเก่ยี วกบั การเจาะน้ำ� ครำ่� หรือวิธีตรวจอ่ืน เชน่ เดียวกับสตรีตง้ั ครรภท์ ่ีไม่เป็นเบาหวาน สตรตี ้งั ครรภท์ ี่เป็นเบาหวาน ลกู อาจเสยี ชวี ิตในครรภไ์ ดม้ าก จรงิ หรือไม?่ (5.6) จริง โดยเฉพาะผทู้ ีค่ วบคมุ ระดับนำ้� ตาลในเลือดได้ไมด่ ีหรือมีภาวะแทรกซ้อน แล้วคุณหมอจะทำ� อย่างไร • จะติดตามการเจริญเติบโตของทารกในครรภ์ด้วยการตรวจความสูงของมดลูก และประเมนิ โดยการวัดด้วยคล่ืนเสยี งความถส่ี ูง • ตรวจสุขภาพของทารกในครรภ์อย่างใกล้ชิด ส่วนใหญ่มักเริ่มการตรวจเม่ือ อายุครรภ์ 32 สัปดาห์ หรือก่อนน้ันถ้ามีภาวะแทรกซ้อน โดยการให้นับลูกด้ิน ตรวจด้วย

คลื่นเสยี งความถสี่ ูง และเครื่องติดตามการเต้นของหวั ใจทารกในครรภ์ ทกุ 1-2 สปั ดาหห์ รือ ถ่ีกว่านัน้ แลว้ แต่กรณี • ถ้าตรวจพบความผดิ ปกตขิ องสุขภาพทารกในครรภ์ อาจจ�ำเป็นต้องให้คลอด จะรอให้เจบ็ ทอ้ งคลอดและคลอดเองได้หรือไม่ หรอื ต้องผา่ ตัดคลอดเทา่ นั้น?(4.5.6) • ในผ้ทู ีค่ วบคมุ ระดบั น�ำ้ ตาลไดด้ ี ไมม่ ีภาวะแทรกซอ้ น ประเมนิ น้�ำหนักทารกแล้ว ไม่โตเกินไป การตรวจสุขภาพทารกในครรภ์ปกติ สามารถรอให้เจ็บครรภ์คลอดเองได้ และ มโี อกาสสูงท่ีจะคลอดปกติทางชอ่ งคลอดได้อย่างปลอดภยั • การกระตนุ้ ใหเ้ จบ็ ครรภค์ ลอดหรอื ผา่ ตดั คลอดกอ่ นการเจบ็ ครรภ์ ไมค่ วรทำ� กอ่ น อายคุ รรภ์ 39 สปั ดาห์ • ไม่ควรปล่อยให้ตั้งครรภ์เกินก�ำหนด ไม่ควรรอจนอายุครรภ์เกิน 40 สัปดาห์ เพราะมีความเสี่ยงที่เด็กจะเสียชีวิตในครรภ์ ควรกระตุ้นให้เจ็บครรภ์คลอดหรือผ่าตัดคลอด ทงั้ น้ีขึน้ กับการพิจารณาของสตู แิ พทย์ • ในบางรายทม่ี ภี าวะแทรกซอ้ นของมารดาหรอื ทารกในครรภ์ แพทยอ์ าจพจิ ารณา ใหค้ ลอดก่อนอายุครรภค์ รบกำ� หนดหรือก่อน 39 สปั ดาห์ • ระหว่างเจ็บครรภ์คลอดต้องมีการติดตามระดับน้�ำตาลในเลือดบ่อย มักตรวจ ทกุ 2 ชัว่ โมงเพื่อควบคุมใหร้ ะดบั นำ�้ ตาลในเลอื ดแมอ่ ยู่ในเกณฑป์ กติ เพ่อื ลดภาวะแทรกซ้อน ในทารกหลงั คลอด

ลูกจะแข็งแรงหรอื ไม่..จะเปน็ เบาหวานหรอื เปล่า?(1.4.6) • ถ้าแม่ควบคุมระดับน้�ำตาลได้ดี โอกาสท่ีลูกจะแข็งแรงมีมาก แต่กุมารแพทย์ จะดูแลเด็กอย่างใกล้ชิด เพราะหลังคลอดลูกอาจมีระดับน้�ำตาลในเลือดต�่ำ หรือมีปัญหา การหายใจ ซึ่งจะหายไปไดเ้ องในเวลา 1-2 วนั หลังคลอด • ภาวะเบาหวานในเด็กพบน้อยมาก แต่เด็กท่ีแม่เป็นเบาหวานขณะต้ังครรภ์ มีโอกาสที่จะเป็นเบาหวานเม่ืออายุมากสูงกว่าเด็กที่แม่ไม่ได้เป็นเบาหวานขณะต้ังครรภ์ แต่ส่วนใหญ่จะไมเ่ ป็น หลังคลอดฉีดอนิ ซลู นิ หรอื ทานยารักษาเบาหวานอยู่ จะใหน้ มลูกไดห้ รอื ไม่?(5.6) • สนับสนุนการใหน้ มแม่ เพราะมีประโยชนท์ ง้ั แก่มารดาและทารก • ความต้องการอินซูลินจะลดลงขณะให้นมลูก ต้องระวังภาวะน�้ำตาลในเลือดต�่ำ อาจต้องตรวจระดับน�้ำตาลในเลอื ดบอ่ ยขึน้ ถา้ มีอาการผิดปกติ • มีบางการวจิ ยั พบว่าการใหน้ มแม่จะชว่ ยลดโอกาสเกิดเบาหวานในลูก จะคมุ กำ�เนดิ วธิ ีใดจงึ จะปลอดภยั สำ�หรบั สตรที เ่ี ปน็ เบาหวาน?(5.6) • สตรีทเ่ี ป็นเบาหวานและไมม่ ีโรคแทรกซอ้ นเกี่ยวกับเส้นเลอื ด สามารถใช้วิธกี าร คุมกำ� เนดิ ทม่ี ฮี อร์โมนไดท้ ุกชนิด เช่นเดยี วกบั ผ้ทู ่ีไมเ่ ปน็ เบาหวาน • ยาเม็ดคุมก�ำเนิดชนิดรับประทาน ที่มีฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนเพียงอย่างเดียว หรือชนิดท่ีมีทั้งเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน ท่ีมีระดับฮอร์โมนต่�ำ ไม่มีผลต่อระดับ นำ�้ ตาลในเลอื ดสามารถใชไ้ ด้อย่างปลอดภยั

• สำ� หรบั ผู้ทมี่ โี รคแทรกซอ้ นเก่ยี วกบั เส้นเลือด ควรหลีกเล่ยี งยาฉดี คุมกำ� เนิดและ ยาเมด็ ทมี่ เี อสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน แนะนำ� ใหเ้ ลอื กใชห้ ว่ งคมุ กำ� เนดิ ทเี่ ปน็ ทองแดงหรือมี ฮอรโ์ มนโปรเจสเตอโรนเพยี งอย่างเดยี ว หรือยาฝังคุมก�ำเนดิ จากค�ำถามและค�ำตอบท้ังหมดจะเห็นได้ว่าสตรีตั้งครรภ์ที่เป็นเบาหวาน หากมีการ ควบคุมระดับน�้ำตาลได้ดีต้ังแต่ก่อนการต้ังครรภ์ ขณะตั้งครรภ์ ขณะเจ็บครรภ์คลอด และ หลังคลอด รวมทั้งมีการเฝ้าระวังภาวะแทรกซ้อนทางสูติกรรมที่เกิดจากเบาหวานซ่ึงมีผลต่อ มารดาและทารกในครรภ์ จะท�ำให้สตรีท่ีเป็นเบาหวานสามารถต้ังครรภ์ คลอดและมีบุตรท่ี แขง็ แรงไดเ้ ชน่ เดยี วกบั สตรตี ง้ั ครรภท์ วั่ ไป ทง้ั นต้ี อ้ งอาศยั การดแู ลของทมี บคุ ลากรทางการแพทย์ ทง้ั สตู แิ พทย์ อายรุ แพทย์ นกั โภชนากร พยาบาล รวมถงึ บคุ ลากรอนื่ ๆ ทสี่ ำ� คญั ทสี่ ดุ คอื ตวั สตรี ตั้งครรภ์เองต้องมีการวางแผน ปรับเปลีย่ นตนเองและปฏิบัตติ ามคำ� แนะนำ� อยา่ งเครง่ ครดั เอกสารอา้ งองิ 1. Diabetes and pregnancy. Available online at www.webmed.com/diabetes/pregnancy-diabetes- and-pregnancy 2. NHS. UK. Diabetes and pregnancy. Available online at https://www.nhs.uk›diabetes-pregnant. 3. NIDDK. Pregnancy if you have diabetes. Available online at https://www.niddk.nih.gov>...> Diabetes. 4. Uptodate. Patient education. Care during pregnancy for women with type 1 or type 2 diabetes. (The Basics). Uptodate; March 22, 2018 : topic 16731 version 5.0. 5. Uptodate. Care during pregnancy for women with type 1 or 2 diabetes mellitus (Beyond the basics). Uptodate December 12, 2017. 6. Eckes JL, Greene MF, Barss VA. Pregestational diabetes mellitus : Obstetrical issues and management. Uptodate December 12, 2017.