วรรณคดี ม.3

แวรลระณวรครดณี กรรมหนงั สือเรยี น รายวชิ าพืน้ ฐาน ภาษาไทย ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปที ี่ ๓ กลุ่มสาระการเรียนรภู้ าษาไทย ตามหลกั สูตรแกนกลางการศกึ ษาขน้ั พื้นฐาน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๑ ผูเ้ รยี บเรียง รองศาสตราจารย์จิตต์นภิ า ศรีไสย์ ผู้ตรวจ รองศาสตราจารย์ไขสิริ ปราโมช ณ อยุธยา รองศาสตราจารย์อมรา เลก็ เรงิ สินธ์ุ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารยน์ ชุ น้อย สถิรอังกรู บรรณาธิการ รองศาสตราจารยจ์ ิตต์นภิ า ศรไี สย์

สงวนลิขสิทธิ์ ค�ำนำ� ส�ำ นักพิมพ์ บรษิ ัทพัฒน�คุณภ�พวชิ �ก�ร (พว.) จ�ำ กัด หนังสือเรียน วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๓ เล่มนี้ สถาบันพัฒนา- พ.ศ. ๒๕๕๕ คุณภาพวิชาการ (พว.) จัดทำาขึ้นเพื่อใช้ในการจัดการเรียนรู้รายวิชาพื้นฐาน กลุ่มสาระ การเรียนรู้ภาษาไทย ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ สถาบันพฒั นาคณุ ภาพวิชาการ (พว.) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้นักเรียนได้ศึกษาวรรณคดีที่กำาหนดในประกาศของกระทรวง- ๗๐๑ ถนนนครไชยศรี แขวงถนนนครไชยศรี เขตดุสติ กรุงเทพฯ ๑๐๓๐๐ ศึกษาธิการ เรื่อง วรรณคดีสำาหรับจัดการเรียนการสอนภาษาไทย ซึ่งเป็นวรรณคดี ที่มีคุณค่าในทางประเทืองปัญญาและมีเนื้อเรื่องชวนศึกษา ซึ่งจะนำาไปสู่การพัฒนา โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐ (อัตโนมตั ิ ๑๕ ส�ย), ๐-๒๒๔๓-๑๘๐๕ คุณลักษณะด้านการคิดวิเคราะห์ และการคิดมิติอื่น ๆ เช่น การคิดอย่างมีวิจารณญาณ แฟกซ์ : ทุกหม�ยเลข, แฟกซ์อตั โนมตั ิ : ๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑, ๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖ การคิดสังเคราะห์ การคิดประเมินค่า และการคิดสร้างสรรค์ รวมทัง้ เกิดความซาบซึ้งและ ตระหนักรู้คุณค่าของวรรณคดีไทยในฐานะที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของชาติ website : www.iadth.com เนื้อหาในเล่มนอกจากจะประกอบด้วยวรรณคดีที่กำาหนดในประกาศของกระทรวง- ศึกษาธิการแล้ว ยังมีหลักการอ่านวรรณคดีและวรรณกรรมที่สอดคล้องกับตัวชี้วัด ในหลักสูตรอีกด้วย เพื่อฝึกทักษะการอ่านและการคิดในลักษณะต่าง ๆ นอกจากนี้ วรรณคดแี ละวรรณกรรมแตล่ ะเรือ่ งยงั มปี ระเดน็ สาำ คญั เพือ่ ใหน้ กั เรยี นฝกึ กระบวนการคดิ และอภิปรายในชั้นเรียน อันจะทาำ ให้เกิดการขยายมุมมองในมิติต่าง ๆ อย่างหลากหลาย ซึ่งเป็นจุดประสงค์สำาคัญประการหนึ่งในการศึกษาวรรณคดีและวรรณกรรม สถาบันพัฒนาคุณภาพวิชาการ (พว.) หวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือเรียนเล่มนี้ จะมีประโยชน์แก่การจัดการเรียนรู้ภาษาไทยตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษา ขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ หากมีข้อเสนอแนะเพื่อการปรับปรุงหนังสือเรียน คณะผู้จัดทำาขอน้อมรับด้วยความขอบคุณและจะนำาไปพัฒนาคุณภาพของหนังสือเรียน เล่มนี้ต่อไป สถาบันพัฒนาคุณภาพวิชาการ (พว.)

สำรบัญ การศกึ ษาวรรณคดีและวรรณกรรม การศึกษาวรรณคดีและวรรณกรรม ๕ ตัวชี้วัด หน่วยการเรียนรู้ที่ ๑ บทละครพูดเรื่อง เห็นแก่ลูก ๒๓ สรุปเน้อื หาวรรณคด ี วรรณกรรม และวรรณกรรมทอ้ งถิ่นในระดบั ท่ียากยิง่ ข้ึน (ท ๕.๑ ม. ๓/๑) - วเิ คราะหว์ ิถไี ทยและคณุ คา่ จากวรรณคดแี ละวรรณกรรมทีอ่ ่าน (ท ๕.๑ ม. ๓/๒) - สรปุ ความร้แู ละขอ้ คิดจากการอ่านเพ่ือนา� ไปประยุกต์ใชใ้ นชีวิตจริง (ท ๕.๑ ม. ๓/๓) หน่วยการเรียนรู้ที่ ๒ นิทานคำากลอนเรื่อง พระอภัยมณี แผนผงั สาระการเรียนรู้ วรรณกรรมท้องถิ่น ตอน พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร ๔๕ เนอ้ื หาของวรรณคดแี ละวรรณกรรม หน่วยการเรียนรู้ที่ ๓ พระบรมราโชวาท ๗๙ เวบ็ ไซตแ์ นะน�า การศกึ ษาวรรณคดี การวิเคราะห์ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๔ อิศรญาณภาษิต ๙๕ และวรรณกรรม วถิ ไี ทยและ คณุ ค่าจากวรรณคดี และวรรณกรรม หน่วยการเรียนรู้ที่ ๕ บทพากย์เอราวัณ ๑๐๗ ความรเู้ พ่มิ เตมิ สรุปความรู้ บทอาขยาน จุดประกายโครงงาน ๑๒๖ บรรณานุกรม ๑๒๗ ๑๒๘

เนือ้ หาของวรรณคดีและวรรณกรรม นมัสการพระพทุ ธบาททางชลมารค และสถลมารค ชมกระบวนเรือตา่ ง ๆ ขบวนชา้ ง ขบวนม้า เปน็ ลิลติ ทมี่ คี วามไพเราะในดา้ นการใชถ้ อ้ ยคำ� และสะท้อนพระราชพธิ ีที่สำ� คัญในสมยั นัน้ ตอ่ มามเี รอ่ื งพระราชพธิ ี วรรณคดีไทยตั้งแต่สมัยสุโขทัยจนถึงปัจจุบัน เนื้อหาของวรรณคดีมีความหลากหลาย ซึ่ง สิบสองเดือน พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นความเรียงเชิงอธิบาย อาจจ�ำแนกไดด้ งั น้ี กล่าวถึงพระราชพิธีตั้งแต่เดือนสิบสองจนกระท่ังถึงเดือนสิบ เน้ือเร่ืองกล่าวถึงสาเหตุแห่งพระราชพิธี ๑. วรรณคดเี ก่ียวกับศาสนา ส�ำหรบั พระนคร วรรณคดีทางศาสนามักเน้นในเรื่องค�ำสั่งสอนให้ละช่ัว ประพฤติดี เช่น ไตรภูมิพระร่วง ๓. วรรณคดเี กยี่ วกบั ค�ำสอน พระราชนิพนธข์ องพระมหาธรรมราชาท่ี ๑ (พญาลิไทย) แห่งกรุงสโุ ขทัย ซ่ึงกลา่ วถึงโลกทงั้ สาม ไดแ้ ก่ วรรณคดเี หล่านีม้ ักให้แง่คดิ สอนใจ เปน็ คติในการดำ� เนินชวี ติ หรือปฏิบัติตนในสังคม เชน่ กามภูมิ รูปภูมิ และอรูปภูมิ เป็นเรื่องที่ให้ความรู้เก่ียวกับหลักธรรมของพระพุทธศาสนาให้เว้นท�ำชั่ว สุภาษิตพระร่วง เป็นสุภาษิตที่มีมานาน เชื่อว่ามีมาต้ังแต่สมัยสุโขทัย พระร่วง คือ กระท�ำดีและท�ำจิตให้ผ่องใสเพ่ือมุ่งสู่นิพพาน และให้ข้อคิดว่าผู้บริหารบ้านเมืองต้องมีคุณธรรม พ่อขุนรามค�ำแหงมหาราช ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิต- จะทำ� ให้บ้านเมอื งร่มเยน็ เปน็ สุข ชโิ นรสทรงช�ำระวรรณคดเี รื่องนีแ้ ละน�ำไปจารึกบนแผน่ ศลิ าวัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม สุภาษิตพระรว่ ง ในสมัยอยุธยามีวรรณคดีเร่ือง พระมาลัยค�ำหลวง และเรื่อง นันโทปนันทสูตรค�ำหลวง ฉบับจารึก เป็นฉบับท่ีแพร่หลายที่สุด เน้ือเร่ืองสอนการประพฤติปฏิบัติตนเพื่อให้สามารถอยู่ในสังคม พระนิพนธ์ของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร พระมาลัยค�ำหลวงกล่าวถึงพระมาลัยซึ่งเป็นพระอรหันต์องค์สุดท้าย อย่างมีความสุข เช่น สอนเรื่องวิชาความรู้ การผูกไมตรี การวางตัวในสังคม การปฏิบัติตนต่อผู้ใหญ่ ได้เหาะไปดูนรก สวรรค์ แล้วน�ำมาเทศน์โปรดประชาชน โดยในรัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ นบั ว่าสุภาษติ พระรว่ งมคี ุณคา่ ดา้ นเน้อื หาและปลูกฝังคุณธรรมแก่คนในสังคม แห่งกรุงศรีอยธุ ยาโปรดให้นกั ปราชญร์ าชบัณฑิตแต่งมหาชาตคิ �ำหลวง ซงึ่ เปน็ เรอื่ งราวของพระเวสสันดร กฤษณาสอนนอ้ งคำ� ฉนั ท์ วรรณคดเี รอื่ งนน้ี า่ จะมมี าตง้ั แตส่ มยั อยธุ ยาแตฉ่ บบั ทร่ี จู้ กั แพรห่ ลาย และมีนิทานชาดกตา่ ง ๆ นอกจากน้ี แตง่ เพ่อื แสดงมหรสพและสอดแทรกค�ำสอนด้วย เช่น สมทุ รโฆษ- เปน็ ฉบบั ของสมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรส ซงึ่ ทรงชำ� ระและจารกึ ไวท้ ว่ี ดั พระเชตพุ นฯ ค�ำฉันท์ และเสือโคคำ� ฉนั ท์ ผลงานของพระมหาราชครู เนื้อเร่ืองกล่าวถึงการสนทนาของนางกฤษณากับนางจิรประภาธิดาพระเจ้าพรหมทัต ซ่ึงเป็นพ่ีน้องกัน ในสมัยรัตนโกสินทร์ พระยาธรรมปรีชา (แก้ว) ได้แต่งไตรภูมิโลกวินิจฉัยขึ้นตามพระราช- นางจิรประภาเป็นมเหสีพระกฤษณะ แต่ไม่มีความสุขในชีวิตคู่ จึงถามนางกฤษณาซึ่งมีสามีถึง ๕ คนว่า ประสงคข์ องพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจฬุ าโลกมหาราช เน้ือเร่อื งแบ่งเป็น ๔ ตอน คือ ตอนวา่ ด้วย ทำ� อยา่ งไรชวี ติ คจู่ งึ จะมคี วามสขุ และผกู ใจสามไี ด้ นางกฤษณาจงึ สอนนอ้ งถงึ การปฏบิ ตั ติ นตอ่ สามี ลกั ษณะ เรือ่ งที่อยู่ของมนุษย ์ เรอื่ งนรก เรื่องสวรรค์ และขอ้ ปฏิบตั ิน�ำไปสูน่ ิพพานใหค้ วามรู้เก่ียวกบั หลักธรรม หญิงดี หญิงชั่ว การรู้จักวางตัวในครอบครัวและสังคม เป็นส�ำนวนที่มีโวหารไพเราะ และค�ำประพันธ์ ของพระพุทธศาสนาเช่นเดียวกับไตรภูมิพระร่วง วรรณคดศี าสนาที่มชี ื่อเสยี งมาก คอื ปฐมสมโพธิกถา ทรี่ ูจ้ กั กันแพร่หลาย คอื พระนพิ นธ์ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานชุ ติ ชิโนรส ในรัชกาลพระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกลา้ - พฤษภกาสร อีกกญุ ชรอันปลดปลง เจ้าอยู่หัว เน้ือเรื่องกล่าวถึงศากยวงศ์และพระพุทธประวัติตั้งแต่ประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพาน โททนต์เสน่งคง สำ� คญั หมายในกายมี เปน็ วรรณคดรี ้อยแกว้ ท่ีมสี ำ� นวนไพเราะงดงามยงิ่ นรชาติวางวาย มลายส้นิ ทั้งอินทรีย์ ๒. วรรณคดีเก่ียวกบั ประเพณีและพิธกี รรม สถติ ทัว่ แต่ช่วั ดี ประดับไวใ้ นโลกา สมัยสุโขทัยมีต�ำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ เน้ือเรื่องกล่าวถึงประเพณีต่าง ๆ ของไทย เช่น การประดิษฐ์โคมลอยรูปดอกบัวเพื่อใช้ในพิธีจองเปรียงลอยพระประทีป (ลอยกระทง) เร่ืองนี้ ปัจจุบัน การศกึ ษาวรรณคดีและวรรณกรรม 7 มกั โต้แยง้ วา่ เป็นผลงานสมยั รัตนโกสนิ ทร์ สมัยอยุธยาตอนตน้ มลี ิลิตโองการแชง่ นำ�้ ซง่ึ ใช้ในพธิ ีสาบานตนของข้าราชการ คำ� ฉนั ทด์ ษุ ฎสี งั เวยกลอ่ มชา้ งสำ� นวนตา่ ง ๆ ในพระราชพธิ สี มโภชชา้ ง ซง่ึ มมี าตง้ั แตส่ มยั อยธุ ยา เช่น ค�ำฉันท์กล่อมช้างของเก่าของขุนเทพกวี ค�ำฉันท์คชกรรมประยูรและในรัตนโกสินทร์ยังมีค�ำฉันท์ กลอ่ มชา้ ง คำ� ฉนั ทก์ ลอ่ มพระมหาเศวตฉตั ร ลลิ ติ พยหุ ยาตราเพชรพวงในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธ- ยอดฟ้าจฬุ าโลกมหาราชโปรดเกลา้ ฯ ให้เจา้ พระยาพระคลัง (หน) แต่งถวาย เน้อื หากลา่ วถึงการเสด็จ 6 วรรณคดแี ละวรรณกรรม ม. ๓

โคลงโลกนิติ ส�ำนวนเก่าท่ีมีมาต้ังแต่สมัยอยุธยา ในสมัยรัตนโกสินทร์ สมเด็จพระเจ้า- ราชาธิราช เจ้าพระยาพระคลัง (หน) รับพระราชกระแสรับสั่งในพระบาทสมเด็จพระพุทธ- บรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร ทรงน�ำมาช�ำระเพือ่ นำ� ไปจารกึ ทว่ี ดั พระเชตพุ นฯ เน้นการอบรมส่ังสอน ยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชให้แปลจากพงศาวดารมอญ ร่วมกับพระยาอินทรอัคคราช พระภิรมย์รัศมี ให้เป็นคนดี การปฏิบัติตามกฎของสังคม กฎธรรมดาของโลก เรื่องการด�ำเนินชีวิต การคบเพ่ือนดี พระศรภี รู ปิ รชี า เนอื้ เรอื่ งกลา่ วถงึ สงครามระหวา่ งพระเจา้ ราชาธริ าชกษตั รยิ ห์ งสาวดกี บั พระเจา้ ฝรงั่ มงั ฆอ้ ง หลีกหนีเพื่อนไม่ดี การพูดจาอ่อนหวานไพเราะ เป็นต้น โคลงโลกนิติเป็นวรรณคดีค�ำสอนส�ำคัญ กษตั รยิ พ์ ม่า วรรณคดเี รื่องนี้เป็นตวั อย่างการเขียนร้อยแกว้ ท่ีดี มสี ำ� นวนภาษาไพเราะ ปลกุ ใจใหร้ กั ชาติ ทีส่ ามารถนำ� ไปใชใ้ นชวี ติ ประจำ� วันได้ทุกยุคทกุ สมัย และจงรักภักดีตอ่ พระมหากษตั รยิ ์ อศิ รญาณภาษติ พระนพิ นธข์ องหม่อมเจา้ อิศรญาณ ทรงพระนพิ นธเ์ ป็นเพลงยาว มลี ักษณะ สามกก๊ เจา้ พระยาพระคลงั (หน) แปลพงศาวดารจนี ตามพระราชกระแสรบั สงั่ ในพระบาทสมเดจ็ เป็นสุภาษิต ให้ข้อคิดเตือนใจที่มีโวหารคมคาย เนื้อหาสอนให้รู้จักตนเอง คนเราเกิดมาต้องพึ่งพา พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช ด้วยทรงเหน็ วา่ เร่อื งสามกก๊ มีประโยชนใ์ ห้ความรตู้ ่าง ๆ ท้ังด้านการรบ ซึ่งกันและกัน รู้จกั ใชค้ น ร้จู กั ท�ำส่งิ ที่ควรท�ำ ทำ� ใจใหห้ นกั แน่น รู้จักเอาใจเขามาใส่ใจเรา หลีกเลี่ยงการ การทตู และประเพณตี า่ ง ๆ เนอ้ื เรอ่ื งกลา่ วถงึ การจลาจลในราชวงศจ์ นี จนแตกแยกออกเปน็ สามกก๊ ไดแ้ ก่ ขัดแยง้ กับผอู้ น่ื ไม่พดู โอ้อวด จะท�ำกจิ ใด ๆ ตอ้ งรเู้ ขารู้เรา ก๊กของโจโฉ ก๊กของซุนกวน และก๊กของเล่าปี่ ท�ำสงครามมายาวนานหลายร้อยปี จนในที่สุด สมุ าเอี้ยนบุตรของสุมาเจยี วปราบกก๊ ต่าง ๆ ได้ แลว้ ตงั้ ราชวงศป์ กครองประเทศ วรรณคดีสโมสรยกย่อง พระบรมราโชวาท พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทาน ให้สามกก๊ เปน็ ยอดของความเรยี งรอ้ ยแกว้ ประเภทนทิ าน แด่พระเจ้าลูกยาเธอในคราวเสด็จไปทรงศึกษาต่อต่างประเทศ มีรูปแบบเป็นจดหมาย เนื้อหาช้ีแนะ สง่ั สอนแนวทางในการประพฤตปิ ฏิบัตติ น ซ่ึงผ้อู ่านสามารถนำ� มาประยกุ ต์ใช้ในการดำ� เนนิ ชีวติ ได้ ๕. วรรณคดีเพ่อื ความบนั เทงิ วรรณคดปี ระเภทน้แี ต่งเพอ่ื แสดงมหรสพต่าง ๆ เช่น ละครใน ละครนอก ละครร้อง ละครพูด ๔. วรรณคดีเกีย่ วกับเหตกุ ารณใ์ นประวัติศาสตร์ โขน หนังใหญ่ นอกจากน้ียังมีวรรณคดีท่ีแต่งข้ึนเพ่ือใช้อ่านและขับร้อง เช่น นิทานค�ำกลอนเร่ือง พระอภัยมณี เสภาเร่ืองขุนชา้ งขนุ แผน ศลิ าจารกึ หลักที่ ๑ (พอ่ ขุนรามค�ำแหง) เนื้อเร่อื งกลา่ วถึงพระราชประวัตขิ องพ่อขนุ รามคำ� แหง ละครใน หมายถึง ละครที่จัดแสดงในวัง ใช้ผู้หญิงล้วนแสดง เร่ืองสำ� หรับแสดงละครใน ได้แก ่ การกอ่ ตั้งอาณาจกั รสุโขทัย การเมอื งการปกครอง เศรษฐกิจ และสังคมในสมยั น้นั อเิ หนา รามเกยี รต์ ิ และอุณรุท รามเกียรติ์ มเี นื้อเร่อื งกล่าวถึงการก�ำเนิดตวั ละครตา่ ง ๆ ท้ังมนษุ ย์ ยกั ษ์ และวานร การสร้าง โคลงยวนพ่าย หรือลิลิตยวนพ่าย เนื้อเรื่องสดุดีวีรกรรมของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ กรงุ อโยธยา การสร้างกรงุ ลงกา สงครามระหวา่ งทศกัณฐ์กับพระราม จบลงดว้ ยทศกณั ฐ์เปน็ ฝา่ ยพา่ ยแพ ้ แห่งกรงุ ศรีอยธุ ยา ทีท่ รงพชิ ติ เมืองเชยี งใหมไ่ ด้ พระรามครองเมือง พระรามขับไล่นางสีดา พระอิศวรไกล่เกลี่ยนางสีดาจึงยอมคืนดีกับพระราม ลิลิตตะเลงพ่าย พระนิพนธ์ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า- รามเกียรต์ิมักใช้แสดงละครใน โขน หรือหนังใหญ่เป็นตอน ๆ เช่น ตอนนาคบาศ ตอนนางลอย กรมพระปรมานชุ ติ ชิโนรส เป็นวรรณคดเี ฉลิมพระเกยี รติ และตอนเอราวัณ เนือ้ เรอื่ งกล่าวถึงสงครามระหวา่ งสมเด็จพระนเรศวรมหาราช และสมเดจ็ พระเอกาทศรถกับพระมหาอุปราชา ซงึ่ ขณะนนั้ พระเจา้ นนั ทบุเรงแห่งกรุงหงสาวดีส่งพระมหาอปุ ราชายกทพั มาตี กรงุ ศรอี ยธุ ยา มกี ารกระทำ� ยทุ ธหตั ถกี นั สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช ทรงใช้พระแสงของ้าวฟนั พระมหาอปุ ราชาส้นิ พระชนม์บนคอชา้ ง ลิลิตตะเลงพ่ายจงึ เป็นวรรณคดีท่เี กยี่ วข้องกับเหตุการณ์ ทางประวตั ศิ าสตร์ ต�ำราพชิ ัยสงคราม และหลกั ธรรม ทางพระพุทธศาสนา พระบรมราชานุสาวรียส์ มเดจ็ พระนเรศวรมหาราช ภาพนางเบญกายแปลงเป็นนางสีดาเพื่อลวงพระรามในตอนนางลอย อำ� เภอดอนเจดีย์ จังหวัดสุพรรณบุรี ณ ระเบยี งพระอุโบสถวัดพระศรีรตั นศาสดาราม การศึกษาวรรณคดแี ละวรรณกรรม 8 วรรณคดแี ละวรรณกรรม ม. ๓ 9

อิเหนา เนื้อเรื่องกล่าวถึงองค์ปะตาระกาหลามีพระราชโอรส ๔ พระองค์ ได้แก่ ท้าวกุเรปัน ในรูปเงาะได้นางรจนาธิดาท้าวสามลเป็นคู่ครอง ท้าวสามลหาทางก�ำจัดเจ้าเงาะหลายครั้งแต่ไม่ส�ำเร็จ ท้าวดาหา ทา้ วกาหลงั ท้าวสิงหัดส่าหรี อิเหนาพระราชโอรสของท้าวกุเรปนั ไดห้ ม้นั กับบุษบา พระราชธดิ า พระอินทร์หาทางช่วยเหลือพระสังข์และนางรจนาโดยแปลงกายน�ำกองทัพมาท้าพนันท้าวสามลตีคลี ของท้าวดาหา แต่ท้ังสองไม่เคยพบกัน อิเหนาไปหลงรักนางจินตะหรา ท้าวดาหาจึงประกาศ พระสังขถ์ อดรูปเงาะออกมาชว่ ยท้าวสามลตีคลี และไดค้ รองรกั กับนางรจนาอย่างมีความสุข ยกนางบุษบาให้แก่ผู้อื่น จรกามาสู่ขอจึงได้เป็นคู่หม้ันนางบุษบา วิหยาสะกำ� ได้พบรูปนางบุษบาท่ีกลางป่า เกดิ หลงรกั จึงส่งทูตมาสู่ขอแตท่ ้าวดาหาไดย้ กนางบษุ บาใหแ้ กจ่ รกาแลว้ จึงเกิดศกึ ขึ้นเปน็ โอกาสใหอ้ เิ หนา ไชยเชษฐ์ เนื้อเรื่องกล่าวถึงนางสุวิญชามเหสีพระไชยเชษฐ์ ถูกใส่ร้ายว่ามีโอรสเป็นท่อนไม้ แสดงบทบาทความเป็นนักรบและนักรัก ตลอดเร่ืองมีการพลัดพรากจากกันระหว่างนางบุษบากับอิเหนา นางจึงถูกเนรเทศ พระอินทร์ช่วยให้นางได้พบพระโอรสที่ถูกฝังไว้ ภายหลังพระไชยเชษฐ์ออกตามหา สุดท้ายจึงได้พบและครองรักกัน อิเหนาฉบับที่เป็นพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้า- นางสุวญิ ชาและพระโอรส พระโอรสช่วยให้นางสุวิญชาและพระไชยเชษฐไ์ ด้คนื ดกี นั นภาลัยไดร้ ับการยกยอ่ งจากวรรณคดสี โมสรให้เป็นยอดของกลอนบทละครร�ำ อุณรุท พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เป็นวรรณคดี ไกรทอง กล่าวถึงชาละวันจระเข้เกเร เพ่ือไว้ใช้เล่นละครใน เน้ือเรื่องกล่าวถึงท้าวกรุงพาณเจ้าเมืองยักษ์แปลงตัวเป็นพระอินทร์เข้าหา คาบนางตะเภาทองลูกสาวเศรษฐีไปไวใ้ นถ�้ำ ไกรทอง นางสจุ ติ รามเหสีองคห์ นงึ่ ของพระอินทรแ์ ละยังลวนลามนางฟา้ ต่าง ๆ ท�ำใหส้ วรรคป์ นั่ ป่วน พระอินทรจ์ งึ อาสาปราบชาละวนั ส�ำเรจ็ เศรษฐจี งึ ยกนางตะเภาแกว้ ทูลขอให้พระนารายณ์อวตารมาเป็นท้าวบรมจักรกฤษณ์ เพื่อช่วยเหลือพระราชนัดดาคือพระอุณรุท และตะเภาทองให้ ต่อมาไกรทองได้นางวิมาลา ปราบทา้ วกรงุ พาณ เม่อื ท้าวกรงุ พาณพา่ ยแพ้ พระอุณรทุ ได้ครองรกั กับนางอษุ าธดิ าของท้าวกรงุ พาณ เมียของชาละวันเป็นภรรยา นางวิมาลาขึ้นมาตามหา ละครนอก หมายถึง ละครทช่ี าวบา้ นจัดแสดงข้นึ แต่เดิมใช้ชายล้วนแสดง ตอ่ มาสมยั รชั กาล ไกรทอง เกิดทะเลาะกับตะเภาแก้ว ตะเภาทอง ที่ ๒ ได้น�ำละครนอกมาเล่นในวัง และให้ผู้หญิงเล่น โดยพระราชนิพนธ์บทละครนอกขึ้น ได้แก่ คาว ี นางจึงกลับไปอยู่ถ้�ำ ไกรทองตามนางวิมาลาไปอยู่ มณีพิชัย สังข์ทอง ไชยเชษฐ์ ไกรทอง สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ ในถำ�้ ด้วย ประทานความเหน็ ว่า “ไชยเชษฐน์ ่าจะเปน็ เรอ่ื งแรกและคาวีนา่ จะเปน็ เรอื่ งสดุ ท้ายทีเ่ ปน็ พระราชนพิ นธ์ของ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ด้วยกระบวนกลอนสังเกตว่าดีกว่าเรื่องอื่น ๆ ในละครนอก รปู ปน้ั ชาละวนั จังหวดั พิจิตร ทง้ั ๕ เร่ืองน”้ี คาวี เนื้อเร่ืองกล่าวถึงพระฤๅษีชุบลูกเสือลูกโคเป็นมนุษย์ชื่อว่าหลวิชัยกับคาวี คาวีได้ การแสดงหุ่นกระบอกมักเล่นเรื่อง พระอภัยมณี นางจันทร์สุดาซึ่งมีผมหอมเป็นชายา ท้าวสันนุราชเก็บผมหอมของนางจันทร์สุดาได้ก็หลงใหล ขอให้ ผลงานของสุนทรภู่ ซ่ึงเนื้อเร่ืองกล่าวถึงพระอภัยมณีมีวิชา ยายเฒา่ ทศั ประสาทไปพานางมาให้ ยายเฒา่ ทศั ประสาทลวงคาวไี ปฆา่ หลวชิ ยั มาชว่ ยคาวไี ว้ และออกอบุ าย เป่าปี่ ศรีสุวรรณมีวิชากระบ่ีกระบอง พระอภัยมณีและ ฆา่ ท้าวสนั นรุ าช คาวกี ับนางจนั ทร์สดุ าจงึ ไดค้ รองรักกัน ศรีสุวรรณถูกเนรเทศออกจากเมือง ในระหว่างการเดินทาง มณีพิชัย กล่าวถึงยอพระกล่ินธิดาพระอินทร์เติบโตอยู่ในปล้องไม้ไผ่กลางป่า พระมณีพิชัย มีเรื่องราวการผจญภัยมากมายซ่ึงล้วนต่ืนเต้นสนุกสนาน มาพบนางเข้า จึงพานางมาที่วัง นางจันทร์มารดาพระมณีพิชัยไม่พอใจหาทางก�ำจัดนางโดยกล่าวหาว่า มีตัวละครท่ีน่าสนใจ เช่น นางผีเสื้อสมุทร นางเงือก นางกินแมวของตน ยอพระกลิ่นถูกเนรเทศ ต่อมายอพระกล่ินช่วยชีวิตนางจันทร์ และลองใจ มา้ นลิ มังกร สนิ สมทุ ร สุดสาคร นางละเวง และชเี ปลอื ย พระมณพี ชิ ยั ว่าซอ่ื สัตย์จงึ ยอมคนื ดีดว้ ย สังข์ทอง กล่าวถึงท้าวยศวิมลถูกนางจันทายุยงให้ขับไล่นางจันท์เทวีออกจากเมืองเพราะ รูปปนั้ พระอภัยมณเี ป่าป่ี จงั หวัดระยอง คลอดลกู ออกมาเปน็ หอยสงั ข์ นางจนั ทเ์ ทวแี ละพระสงั ขไ์ ปอาศยั อยกู่ บั ตายายในปา่ ครนั้ นางจนั ทเ์ ทวรี วู้ า่ พระโอรสซ่อนตัวอยู่ในหอยสังข์ จึงท�ำลายหอยสังข์ ท้าวยศวิมลทราบข่าวจึงให้ทหารมาจับพระสังข์ มัทนะพาธา พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ใช้ส�ำหรับแสดง ไปถว่ งนำ้� พระยานาคช่วยพระสงั ขไ์ ว้ได้ แลว้ สง่ พระสังข์ไปอยู่กับนางพันธุรัต พอพระสังข์รคู้ วามจริงวา่ ละครพูด เน้ือเรื่องกล่าวถึงนางมัทนาเป็นนางฟ้าอยู่บนสวรรค ์ สุเทษณ์เทพบุตรหลงรักนาง แต่นาง นางเป็นยักษ์ก็ลักรูปเงาะและเกือกแก้วกับไม้เท้าเหาะหนีไป นางพันธุรัตมาตามอ้อนวอนให้กลับ ไม่รักตอบ จึงถูกสาปให้เกิดเป็นต้นกุหลาบอยู่บริเวณอาศรมของพระฤๅษี ทุกคืนวันเพ็ญจะกลายร่าง แต่พระสังข์ปฏิเสธ นางเสียใจมาก ก่อนตายนางให้เวทมนตร์เรียกเน้ือเรียกปลาแก่พระสังข์ พระสังข์ เป็นคน ต่อมาท้าวชัยเสนประพาสป่าพบนางจึงพานางเข้าวัง นางจัณฑีมเหสีเอกหึงหวงจึงวางแผน ใส่ความว่า นางมัทนารักกับศุภางค์ทหารเอก ทั้งสองจึงถูกน�ำตัวไปประหารชีวิต แต่โสมทัตศิษย์เอกของ 10 วรรณคดีและวรรณกรรม ม. ๓ ฤๅษีกาละทรรศินน�ำนางกลับอาศรม นางมีความทุกข์เพราะความรักจึงขอร้องให้สุเทษณ์ช่วย สุเทษณ์ ขอความรกั ต่อนางอกี ครงั้ แตน่ างไมร่ ับรัก สเุ ทษณ์จึงสาปใหน้ างเป็นตน้ กหุ ลาบตลอดกาล ท้าวชัยเสน ทรงทราบความจริงจึงออกจากวังมาตามหา พบแต่ต้นกุหลาบจึงน�ำกุหลาบไปปลูกในพระราชวัง วรรณคดีสโมสรยกย่องใหม้ ทั นะพาธาเป็นยอดของบทละครพูดคำ� ฉันท์ การศึกษาวรรณคดแี ละวรรณกรรม 11

วรรณกรรมท้องถ่ิน ๒.๒ เพลงกลอ่ มเดก็ ภาคเหนือ วรรณกรรมท้องถิ่น เป็นวรรณกรรมที่สะท้อนสภาพชีวิตของคนในสังคมของท้องถ่ินนั้น ๆ ตัวอยา่ ง นอนเหยี ทั้งวัฒนธรรม ภาษา ความเช่ือ ตลอดจนวิถีชีวิตความเป็นอยู่ การใช้ยานพาหนะ เคร่ืองมือในการ นอนเหยี ลูกเนอ หลบั ตาไพอว้ ยส้วย ประกอบอาชีพ และภูมิปัญญาไทยของแต่ละท้องถิ่น ซึ่งเป็นภูมิปัญญาชาวบ้านที่คนในแต่ละท้องถ่ิน หนั ไผมาขายกลว้ ย พอ่ จซิ ือ้ หือ้ กิน ไดส้ ะสมความรู้ และประสบการณ์ถา่ ยทอดออกมาเป็นวรรณกรรมท่ีน�ำมาใช้สื่อสารในทอ้ งถนิ่ ตนเพือ่ ให้ แม่เจ้าไพไร่ เพิ่นจหิ มกไข่มาหา เกิดความเพลดิ เพลินและเจริญสตปิ ญั ญา แม่เจ้าไพนา เพิ่นจิหมกปลามาต้อน วรรณกรรมทอ้ งถ่ินท่แี สดงภูมปิ ญั ญาทางภาษาถิน่ ไดถ้ า่ ยทอดออกมาในรปู แบบของนทิ านพน้ื บ้าน แม่เจ้ามาเถงิ ค่อยตื่นกินนม ตำ� นาน บทเพลง บทเห่กลอ่ ม บททำ� ขวัญ สุภาษติ ค�ำพังเพย เป็นบนั ทกึ ทางสังคม และสะท้อนให้เห็น วฒั นธรรมประจำ� ท้องถน่ิ นั้น ๆ ดว้ ย สารานกุ รมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ เล่ม ๙ ตวั อยา่ งวรรณกรรมทอ้ งถ่ิน มดี งั นี้ ภาษาถิน่ เหนือ นอนเหยี คือ นอนเถดิ หันไผ คือ เหน็ ใคร จ ิ คอื จะ ๑. บทเพลงแตล่ ะท้องถน่ิ บางครัง้ เรยี กวา่ เพลงพ้นื บ้าน ไดแ้ ก่ ๑.๑ เพลงพ้ืนบ้านภาคกลาง เช่น เพลงเก่ียวข้าว เพลงเต้นก�ำร�ำเคียว เพลงพวงมาลัย ห้อื คอื ให้ ไพไร ่ คอื ไปไร ่ เพน่ิ จ ิ คอื เขาจะ เพลงฉ่อย เพลงอีแซว เพลงเรอื เพลงปรบไก่ เพลงชาวไร ่ เพลงล�ำตดั ๑.๒ เพลงพืน้ บา้ นภาคเหนอื เชน่ เพลงซอ ค่าว เพลงคำ� จ้อย หมก คอื เผา ไพนา คือ ไปนา มาตอ้ น คอื มาปอ้ น ๑.๓ เพลงพนื้ บา้ นภาคอสี าน เช่น เพลงโคราช ลำ� เต้ย กันตรึม ๑.๔ เพลงพนื้ บา้ นภาคใต ้ เช่น เพลงร้องเรือ เพลงนา เพลงบอก เถงิ คอื ถงึ ๒.๓ เพลงกล่อมเด็กภาคอสี าน ตวั อ ย่าง นอนสาเดอ นอนสาเดอหล่า หลบั ตาไว ๆ แมเ่ จ้าไปไฮ ่ ยังบท่ ันมา แมเ่ จา้ เมือนา ยังบท่ นั ฮอด แมเ่ จา้ ฮอดแล้ว ยงั แอว่ กินนม จากหนงั สือ คติชาวบา้ น ของ บปุ ผา ทวสี ขุ การร้องเพลงเรือ การเป่าแคน ภาษาถิ่นอีสาน เมือ คือ ไป หลา่ คือ เดก็ ๆ สาเดอ คือ ซะ ไฮ ่ คือ ไร่ แอว่ คือ ไปเท่ยี ว ๒. เพลงกลอ่ มเดก็ ฮอด คอื ถงึ ๒.๑ เพลงกลอ่ มเดก็ ภาคกลาง ๒.๔ เพลงกลอ่ มเดก็ ภาคใต้ ตวั อยา่ ง นกขม้นิ ตวั อ ย่าง นอ้ งนอน ฮาเออ้ ...น้องนอนเหอ น้องนอนใหห้ ลับหลบั นกขม้ินเหลอื งอ่อนเอย ค่�ำแล้วจะนอนที่ตรงไหน พอ่ ไปขดั ตาทัพ อยู่ที่เมืองปตั ตานี จะนอนไหนกน็ อนได ้ สมุ ทุมพ่มุ ไมก้ เ็ คยนอน จงมีโชคมชี ยั พ่อไปจงได้ดี เจา้ เคยมานอนรงั เอย ไปทพั เมอื งตาหน ี สบิ ปีพอ่ มา เอ้อ...เหอ...สา... ลมพระพายชายพดั มาอ่อนออ่ น จากหนังสอื คติชาวบา้ น ของ บปุ ผา ทวีสุข จากหนังสอื คติชาวบ้าน ของ บุปผา ทวีสุข 12 วรรณคดีและวรรณกรรม ม. ๓ การศึกษาวรรณคดีและวรรณกรรม 13

จะเห็นว่าเพลงกล่อมเด็กร้องเพื่อกล่อมเด็กให้นอนหลับสบาย เนื้อร้องจะเก่ียวกับ ๕. นทิ านพืน้ บ้าน คือ นทิ านทเ่ี ลา่ สู่กนั ฟงั ในท้องถ่นิ ความเป็นอย่ธู รรมชาต ิ สัตวต์ ่าง ๆ และจะปรากฏภาษาถิน่ ใหศ้ ึกษาดว้ ย เชน่ ภาคเหนอื ไดแ้ ก่ ค่าวซอ เรือ่ งเตา่ นอ้ ยอองคำ� จำ� ปาส่ตี ้น ๓. บทรอ้ งเลน่ เชน่ จำ�้ จมี้ ะเขอื เปราะ มอญซอ่ นผา้ รรี ขี า้ วสาร แมงมมุ ตะเขต้ ะโขง โพงพาง ถ�ำ้ ผานางคอย ภาคอีสาน ไดแ้ ก่ เร่ืองทา้ วขลู ูนางอ้วั จำ�้ จเ้ี ม็ดขนุน และตบมือชม ผาแดงนางไอ ่ กอ่ งขา้ วนอ้ ยฆ่าแม่ ภาคใต ้ ได้แก่ ตวั อย า่ ง ตบมอื ชม ตบมือชม ผสมเปาะเปาะ เร่อื งตาม่องล่าย เกาะหนูเกาะแมว อ่าวพระนาง หวั เราะแหะแหะ ชอบอกชอบใจ ตบมือสองคน สบั สนกันใหญ่ เขานางหงส์ ภาคกลาง ได้แก ่ เร่ืองพระนางสร้อยดอกหมาก สนกุ เหลือใจ เพือ่ นรักเพื่อนเกลอ หาดบางแสน พระยากงพระยาพาน เกาะหนเู กาะแมว จังหวดั สงขลา จากหนังสอื บันทึกถงึ ธารใส ของ กระทรวงศกึ ษาธกิ าร ศรีธนญชยั นางสิบสองหรอื พระรถ-เมรี บทร้องเล่นจะใช้ภาษาส้ัน ๆ ง่าย ๆ คล้องจองกัน ใช้ร้องประกอบการเล่นของเด็กซ่ึงมีทั้ง นิทานพื้นบ้านของแต่ละท้องถ่ินจะอธิบายถึงความเป็นมาของส่ิงที่อยู่ในท้องถิ่น อาจเป็น การเล่นในร่ม การเล่นกลางแจง้ ท�ำให้เกิดความสนุกสนาน ส่ิงท่ีเกิดข้ึนตามธรรมชาติหรือมนุษย์สร้างข้ึน เช่น พระยากงพระยาพานอธิบายถึงความเป็นมา ๔. ปริศนาคำ� ทาย มักใชค้ �ำคล้องจองกนั เปน็ ปรศิ นากระตนุ้ ให้คิด บางครั้งใช้การเปรียบเทียบ น�ำสิ่งมชี ีวติ มาแทนสิ่งไมม่ ีชวี ิต บางปรศิ นาตอ้ งตอบด้วยเชาวน์ปัญญา ของพระปฐมเจดยี ์ จงั หวดั นครปฐม นิทานประเภทนีม้ ีความยาวของเร่ืองไม่แน่นอน มกั เปน็ เรอื่ งแปลก พิสดาร เคยเกิดขึ้นจริง ตัวละครและสถานที่ปรากฏชัดเจน อาจเป็นเร่ืองของบุคคลในประวัติศาสตร์ ตวั อยา่ ง ตัวละครอาจเป็นเทวดา นางฟา้ มนุษย ์ สตั ว์  อะไรเอ่ย หนา้ สั้นฟนั ขาว หางยาววาเดียว จะเหน็ ไดว้ า่ วรรณกรรมทอ้ งถน่ิ ตา่ ง ๆ ลว้ นเปน็ มรดกทางวฒั นธรรมทส่ี บื ทอดกนั มาจากรนุ่ หนง่ึ เฉลย จอบ  อะไรเอย่ เฮฮา เฮฮา มตี ารอบตัว สู่อีกรุ่นหนึ่ง หลายชั่วอายุคน ท�ำให้รู้จักภาษาถิ่น และเข้าใจสภาพชีวิตของผู้คนแต่ละท้องถิ่นดีข้ึน เฉลย ตะกรอ้  สอี ะไรเอย่ มนุษยร์ ัก ยักษ์หลง นอกจากน้ียังท�ำให้เกิดความภาคภูมิใจในท้องถ่ินของตน วรรณกรรมท้องถ่ินมีคุณค่าทางศิลปะและ เฉลย สดี า  ปริศนาค�ำทายแต่ละท้องถ่นิ ทม่ี คี ำ� เฉลยวา่ ต้นมะพร้าว เป็นศาสตร์ท่ีช่วยในการศึกษาสาขาวิชาการอ่ืน ๆ ให้กว้างขวางย่ิงข้ึน ถือว่าเป็นมรดกทางวัฒนธรรมและ ภาคเหนอื : น�้ำทุง่ นอ้ ย หอ้ ยปลายหลัก ตกั ก็เตม๋ บต่ ักกเ็ ตม๋ (เตม๋ = เตม็ ) สมบตั ขิ องชาติ จึงสมควรทจี่ ะศึกษาวรรณกรรมทอ้ งถน่ิ ใหล้ ึกซ้ึงยงิ่ ขน้ึ ภาคอสี าน : หอ้ ยอยหู่ ลกั บ่ตกั ก็เตม็ ภาคใต ้ : ไอ้ไหรหา หนังหุ้มขน ขนหมุ้ โดก/โดกหุม้ เนอื้ เน้ือหมุ้ น�้ำ การวเิ คราะห์วิถไี ทยและคุณคา่ จากวรรณคดีและวรรณกรรม น้�ำรุแก้ว ภาคกลาง : อะไรเอ่ย ตน้ เท่าครก ลกู ดกเตม็ คอ วรรณคดีและวรรณกรรมก่อให้เกิดความบันเทิงใจและจรรโลงใจ ในด้านความบันเทิงใจ คือ ความสนุกสนานเพลิดเพลิน ต่ืนเต้น ดีใจ เสียใจไปกับเน้ือหาในวรรณคดีหรือตัวละครต่าง ๆ ท�ำให้เกิด 14 วรรณคดแี ละวรรณกรรม ม. ๓ ความรู้สึกอิ่มอกอิ่มใจและอ่ิมอารมณ์ นอกจากนี้ เน้ือหาในวรรณคดียังสะท้อนให้เห็นวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ของคนไทยในสมัยนั้น ๆ อีกด้วย ส�ำหรับความจรรโลงใจนั้นวรรณคดีและวรรณกรรม จะช่วยกล่อมเกลาจิตใจของมนุษย์ให้สูงขึ้น เบิกบานข้ึน ช่วยยกระดับจิตใจของผู้อ่านให้รู้จักความงาม ความดี ความจริงในชีวิต รวมทั้งท�ำให้ได้เรียนรู้สภาพความเป็นอยู่ของวิถีชีวิตไทยในอดีตอีกด้วย การอา่ นวรรณคดีและวรรณกรรมจงึ ควรวเิ คราะหค์ ณุ คา่ ด้านเนอ้ื หา คุณคา่ ดา้ นวรรณศิลป ์ และคณุ ค่า ด้านสงั คมและวัฒนธรรม ดังนี้ การศกึ ษาวรรณคดแี ละวรรณกรรม 15

๑. คุณคา่ ด้านเนอื้ หา ตวั อยา่ ง เน้ือหาในวรรณคดแี ละวรรณกรรมอาจประกอบด้วยฉาก ตวั ละคร บทสนทนา เหตุการณ์ ต้อยตะรดิ ต๊ดิ ต่ีเจ้าพเ่ี อ๋ย จะละเลยเร่รอ่ นไปนอนไหน ต่าง ๆ สาเหตุของปัญหา แนวทางการปฏิบัต ิ ข้อคิด ผลสรุป การพิจารณาคุณค่าด้านเนื้อหาจึงควร แอ้อี๋อ่อยสร้อยฟ้าสุมาลัย แม้นเด็ดไดแ้ ล้วไม่ร้างให้ห่างเชย พิจารณาองค์ประกอบของเน้อื เรื่องวา่ มีคุณคา่ หรือประโยชนอ์ ยา่ งไรแกผ่ ูอ้ า่ น พระอภัยมณี : สนุ ทรภู่ ตัวอยา่ ง ชายข้าวเปลอื กหญิงข้าวสารโบราณวา่ น�้ำพึง่ เรือเสือพ่ึงป่าอัชฌาสัย ย่ามกระสอบกรอบแกรบกระไกรกรกิ กลกั พรกิ พลกิ แพลงตะแคงหงาย เราก็จติ คดิ ดเู ล่าเขากใ็ จ รกั กนั ไวด้ ีกวา่ ชงั ระวังการ นิราศพระบาท : สนุ ทรภู่ อิศรญาณภาษิต : หม่อมเจ้าอิศรญาณ ๒.๒ การใช้อุปมา เป็นการเปรียบเทียบสิ่งหนึ่งที่เหมือนอีกส่ิงหนึ่ง ซึ่งจะมีค�ำว่า ค�ำประพันธ์นี้มีเน้ือที่เป็นคำ� สอนเรื่องการปฏิบัติตนของมนุษย์ว่า มนุษย์ย่อมต้องพึ่งพาอาศัย ดุจ ดง่ั ราว เหมอื น เสมอื น เพยี ง เป็นขอ้ สงั เกต หรอื เปรียบเทียบเพอ่ื ให้เกิดภาพ กันและกัน ควรรู้จักใจเขาใจเรา และควรจะรักกันไว ้ เน้ือหาของค�ำประพันธ์นี้จึงมีคุณค่าให้คติในการ ตวั อยา่ ง ด�ำเนินชวี ิตแกผ่ ู้อ่าน “...ชีวิตสังขารของมนุษย์ไม่ย่ังยืนยืดยาวเหมือนเหล็กเหมือนศิลา ถึงโดยว่าจะมีพ่ออยู่ “...ถ้าจะถือว่าเกิดมาเป็นเจ้านายแล้วน่ิง ๆ อยู่จนตลอดชีวิตก็เป็นสบายดังน้ัน จะไม่ผิด ในขณะหน่ึง ก็คงจะมีเวลาท่ีไม่มีได้ขณะหนึ่งเป็นแน่แท้ ถ้าประพฤติความช่ัวเสียแต่ในเวลา อันใดกับสัตว์ดิรัจฉานอย่างเลวนัก สัตว์ดิรัจฉานมันเกิดมากิน ๆ นอน ๆ แล้วก็ตาย แต่สัตว์ มีพ่ออยู่แล้ว โดยจะปิดบังซ่อนเร้นอยู่ได้ด้วยอย่างหน่ึงอย่างใด เวลาไม่มีพ่อ ความช่ัวน้ัน บางอย่างยังมีหนังมีเขามีกระดูกเป็นประโยชน์ได้บ้าง แต่ถ้าคนประพฤติอย่างเช่นสัตว์ดิรัจฉานแล้ว คงจะปรากฏเป็นโทษติดตัวเหมือนเงาตามหลังอยู่ไม่ขาด เพราะฉะนั้นจงเป็นคนอ่อนน้อม จะไม่มีประโยชน์อันใดย่ิงกว่าสัตว์ดิรัจฉานบางพวกไปอีก เพราะฉะน้ันจงอุตสาหะที่จะเรียนวิชา ว่าง่ายสอนง่าย อย่าให้เป็นทิฐิมานะไปในทางที่ผิด จงประพฤติตัวหันมาทางที่ชอบที่ถูกอยู่เสมอ เขา้ มาเป็นกำ� ลังทีจ่ ะท�ำตวั ให้ดีกวา่ สัตว์ดิรจั ฉานใหจ้ งได้...” เปน็ นจิ เถิด...” พระบรมราโชวาท : พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ ัว พระบรมราโชวาท : พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้าเจา้ อยหู่ ัว ค�ำสอนน้ีมีเนื้อหาเปรียบเทียบความประพฤติของคนท่ีไม่ทำ� อะไร อยู่ไปวัน ๆ ว่าเป็นเหมือน จบั ระบ�ำร�ำรา่ ยส่ายหา ช�ำเลืองหางตา “สตั วด์ ริ จั ฉานอยา่ งเลว” เปน็ การสงั่ สอนทก่ี ระทบใจผอู้ า่ นอยา่ งมาก เนอื้ หาบทนจี้ งึ มคี ณุ คา่ เตอื นใจผอู้ า่ น ท�ำทีดังเทพอัปสร ให้มุ่งศึกษาหาความรเู้ พื่อทำ� ตนใหเ้ ปน็ ประโยชน์ต่อชาติบ้านเมอื ง บทพากยเ์ อราวัณ : พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศหลา้ นภาลัย ๒. คณุ คา่ ดา้ นวรรณศิลป์ วรรณศิลป์ หมายถงึ ศิลปะการใช้ถ้อยค�ำในวรรณคดหี รือ วรรณกรรมให้เกิดความไพเราะงดงาม มีการเล่นค�ำ เล่นสัมผัสพยัญชนะ สัมผัสสระ การใช้อุปมา ๒.๓ การใช้อติพจน์ เป็นถ้อยค�ำท่ีกล่าวเกินจริง เช่น พรรณนาเสียงโห่ร้องเอาชัย อตพิ จน์ (เกินจริง) สัทพจน์ (เลยี นเสยี งธรรมชาติ) บุคคลวตั (สมมตุ ิให้เป็นมนษุ ย์) ท�ำให้ผู้อา่ นไดร้ บั รส ของกองทัพวา่ ดงั ราวกับโลกจะทำ� ลายพินาศลง ดังคำ� ประพนั ธ์วา่ ของถ้อยค�ำ เกิดอารมณส์ ะเทือนใจ มจี ินตนาการร่วมไปกับกวีหรอื ตวั ละครในเร่อื งนัน้ ๆ ดังน้ี ๒.๑ ค�ำเลียนเสียงธรรมชาติต่าง ๆ เรียกว่า สัทพจน์ เช่น เสียงฟ้าร้องครืน ๆ ตัวอยา่ ง ฝนตกจกั้ ๆ ซู่ ๆ เปาะแปะ! ฟา้ ผ่าดงั เปรย้ี ง! ลมพดั หวิว ๆ ลว้ นเป็นการใชค้ ำ� เลยี นเสยี งธรรมชาติ เสียงพลโห่รอ้ งเอาชัย เลอ่ื นลัน่ สนน่ั ใน ท้ังสิน้ พภิ พเพียงทำ� ลาย 16 วรรณคดีและวรรณกรรม ม. ๓ บทพากยเ์ อราวณั : พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลิศหล้านภาลัย การศึกษาวรรณคดีและวรรณกรรม 17

๒.๔ การเล่นสมั ผสั ทง้ั สมั ผัสพยญั ชนะและสมั ผัสสระ สัมผสั พยัญชนะ หมายถงึ ใช้พยัญชนะ ประพนั ธจ์ ากวรรณคดสี นั สกฤตของอนิ เดยี และไดน้ ำ� มาปรบั ใหเ้ ขา้ กบั ลกั ษณะวรรณคดไี ทยจงึ เหลอื เพยี ง ตัวเดียวกัน เช่น แจ่ม-จ้า-เจิด-แจ้ง สัมผัสพยัญชนะตัว “จ” เหมือนกัน หรืออักษรสูงคู่อักษรต�่ำ ๔ รส ดงั น้ี เช่น สู้-ศกึ -ไซร ้ สว่ นสัมผัสสระ คือ ใช้สระเสยี งเดยี วกัน เช่น มา-หา-หนา้ -ขา้ ๑. เสาวรจนี คอื บทพรรณนาความงามของตวั ละครสถานท ี่ ธรรมชาต ิ ทำ� ใหผ้ อู้ า่ นเกดิ ความรสู้ กึ ซาบซึ้งในความงดงามของตวั ละครหรอื ฉาก ดังตัวอยา่ ง ตัวอย่าง ฉนากอย่คู ู่ฉนากไมจ่ ากคู่ ขน้ึ ฟอ่ งฟูพน่ ฟองละอองฝน พักตร์น้องละอองนวลปลัง่ เปล่ง ดงั ดวงจันทรว์ นั เพญ็ ประไพศรี ฝูงพมิ พาพาฝูงเข้าแฝงวน บา้ งผดุ พ่นฟองนำ�้ บา้ งดำ� จร อรชรออ้ นแอน้ ท้งั อนิ ทรยี ์ ดงั กนิ นรลี งสรงคาลัย งามจริงพริง้ พรอ้ มท้งั สรรพางค์ ไม่ขดั ขวางเสยี ทรงทตี่ รงไหน พระอภัยมณี : สุนทรภู่ พิศพลางประดพิ ทั ธก์ ำ� หนัดใน จะใครไ่ ปโอบอุ้มองค์มา จะเหน็ วา่ สมั ผสั สระ ได้แก่ อย่-ู คู่ ฉนาก-จาก ฟอง-ละออง น้�ำ-ด�ำ อเิ หนา : พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลัย สัมผัสพยญั ชนะ ไดแ้ ก่ ฟ่อง-ฟู-ฟอง-ฝน ฝงู -แฝง ผดุ -พน่ ๒. นารปี ราโมทย์ คอื บทเกยี้ วพาราสี แสดงความรกั อาจเทียบไดก้ ับศฤงคารรส (ความซาบซ้งึ ใน ๒.๕ การใช้ถ้อยค�ำให้เกิดจินตภาพเพื่อให้ผู้อ่านมองเห็นภาพได้ชัดเจน เช่น ภาพ ความรกั ) ในวรรณคดสี นั สกฤต ซง่ึ ทำ� ใหผ้ อู้ า่ นไดอ้ า่ นบทนจ้ี ะเกดิ ความรสู้ กึ ซาบซง้ึ ในความรกั ของตวั ละคร ความเคล่อื นไหว กอ่ ใหเ้ กิดอารมณส์ ะเทือนใจ ทำ� ให้เกิดภาพในจนิ ตนาการ ดงั ตวั อย่าง ตวั อยา่ ง ถึงมว้ ยดนิ สนิ้ ฟ้ามหาสมุทร ไมส่ ิน้ สดุ ความรกั สมัครสมาน อยี ักษาตาโตโมโหมาก รปู กก็ ากปากกเ็ ปราะไมเ่ หมาะเหม็ง แม้นเกิดในใตฟ้ า้ สุธาธาร ขอพบพานพศิ วาสไมค่ ลาดคลา นมสองข้างอยา่ งกระโปรงดโู ตงเตง ผวั ของเอ็งเขาระอาไม่นา่ ชม แม้นเนอื้ เยน็ เป็นห้วงมหรรณพ พ่ขี อพบศรีสวสั ดเิ์ ปน็ มจั ฉา แมน้ เป็นบวั ตัวพเี่ ป็นภมุ รา เชยผกาโกสมุ ปทมุ ทอง พระอภยั มณี : สนุ ทรภู่ เจ้าเป็นถำ�้ อำ� ไพขอใหพ้ ่ ี เป็นราชสหี ส์ มสเู่ ป็นคู่สอง จะตดิ ตามทรามสงวนนวลละออง เป็นคคู่ รองพศิ วาสทกุ ชาติไป ไดส้ ามวนั ทนั ผัวกับลูกน้อย เหน็ เลื่อนลอยลิบลิบยิง่ ถีบถอน กระโจมโจนโผนโผชโลทร คลืน่ กระฉอ่ นฉาดฉานสะทา้ นมา พระอภัยมณี : สนุ ทรภู่ พระอภัยมณี : สุนทรภู่ ๓. พโิ รธวาทงั คอื บทโกรธ ตัดพอ้ ต่อวา่ อาจเทยี บไดก้ บั เราทรรส (ความแคน้ เคอื ง) ในวรรณคดี สนั สกฤต ทำ� ใหผ้ ู้อา่ นเกิดความโกรธหรือแคน้ เคืองไปตามอารมณข์ องตวั ละคร ดังตวั อยา่ ง รสในวรรณคดีไทย รส หมายถงึ ปฏกิ ริ ยิ าทางอารมณท์ เ่ี กดิ ขนึ้ ในใจผอู้ า่ นเมอื่ ไดร้ บั รอู้ ารมณท์ ก่ี วถี า่ ยทอดไวใ้ นวรรณคดี เมือ่ นน้ั อนิ ทรชติ สทิ ธิศกั ดย์ิ ักษา วรรณคดีเกิดขึ้นเม่ือกวีมีอารมณ์สะเทือนใจแล้วถ่ายทอดออกมาในบทประพันธ์ เม่ือผู้อ่านได้รับรู้ภาวะท่ี ไดฟ้ ังวานรเจรจา โกรธาดง่ั ไฟบรรลัยกัลป์ กวแี สดงไวแ้ ลว้ กจ็ ะเกดิ อารมณต์ อบสนองตอ่ ภาวะนนั้ เรยี กวา่ รส รสวรรณคดไี ทยเปน็ ลลี าของบทประพนั ธ์ ขบเข้ยี วเค้ยี วกรามกระทบื บาท ร้องตวาดผาดเสียงด่งั ฟา้ ลน่ั อย่างหน่ึง คือ การใช้ภาษาให้เหมาะสมแก่เน้ือความของเร่ือง รสในวรรณคดีไทยน้ันได้รับอิทธิพลการ เหม่อา้ ยลิงไพรใจฉกรรจ ์ กจู ะห่นั ใหย้ ับลงกบั กร วา่ พลางทางส่ังทวยหาญ เหวยโยธามารชาญสมร 18 วรรณคดีและวรรณกรรม ม. ๓ เรง่ กันลอ้ มจับวานร ฟันฟอนใหม้ ว้ ยชวี ีฯ บทละครเร่ืองรามเกยี รติ์ ตอน อินทรชิตรบหนมุ าน พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา้ จุฬาโลกมหาราช การศึกษาวรรณคดีและวรรณกรรม 19

๔. สลั ลาปงั คพสิ ยั คือ บทแสดงความโศกเศรา้ คร�่ำครวญ อาลยั อาวรณ์ อาจเทียบได้กบั กรณุ ารส สรุปความรู้ (ความสงสาร) ในวรรณคดีสนั สกฤต เมือ่ ผอู้ า่ นได้อ่านบทน้ีจะเกดิ ความสงสารตัวละคร ดงั ตวั อย่าง ๑. เนื้อหาของวรรณคดีและวรรณกรรม ได้แก่ วรรณคดีเก่ียวกับศาสนา วรรณคดีเกี่ยวกับ ลกู ก็แลดูแมแ่ มด่ ลู ูก ต่างพันผกู เพียงว่าเลือดตาไหล ประเพณีและพิธีกรรม วรรณคดีเก่ียวกับค�ำสอน วรรณคดีเก่ียวกับเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์ สะอืน้ รำ่� อำ� ลาด้วยอาลัย แล้วแขง็ ใจจากนางตามทางมา วรรณคดีเพอื่ การบนั เทิง เหลยี วหลังยังเห็นแมแ่ ลเขม้น แมก่ เ็ หน็ ลูกน้อยละหอ้ ยหา ๒. วรรณกรรมท้องถิ่น เป็นวรรณกรรมของแต่ละท้องถิ่น ได้แก่ ถ่ินเหนือ ถิ่นอีสาน ถิ่นใต้ แตเ่ หลยี วเหลยี วเล้ียวลับวับวญิ ญาณ์ โอ้เปล่าตาตา่ งสะอ้ืนยืนตะลงึ และถนิ่ กลาง เปน็ การบนั ทกึ การรบั รจู้ ากคนรนุ่ หนงึ่ ไปยงั คนอกี รนุ่ หนงึ่ โดยมกี ารใชภ้ าษาถนิ่ ในวรรณกรรม นั้น ๆ ด้วย เชน่ เพลงพ้นื บา้ น เพลงกลอ่ มเด็กของภาคต่าง ๆ บทรอ้ งเล่น ปริศนาคำ� ทาย นทิ านพน้ื บา้ น ขุนชา้ งขุนแผน ตอน กำ� เนิดพลายงาม : ซงึ่ เปน็ มรดกทางวฒั นธรรม ก่อใหเ้ กดิ ความภาคภูมิใจในทอ้ งถิน่ ตนและเขา้ ใจสภาพชวี ิตในแต่ละทอ้ งถน่ิ สุนทรภู่ ๓. คุณค่าจากวรรณคดีและวรรณกรรมก่อให้เกิดความจรรโลงใจและบันเทิงใจ โดยผู้อ่าน ควรพจิ ารณาคณุ คา่ ดงั น้ี ๓. คุณค่าด้านสังคมและวัฒนธรรม วรรณคดีและวรรณกรรมสะท้อนให้เห็นถึงส่ิงท่ี ๓.๑ คณุ คา่ ด้านเนอ้ื หา กวีนิยมแทรกไว้ในเร่ือง เพ่ือให้เนื้อความสมจริงและชัดเจนมากข้ึน ทั้งยังแสดงให้เห็นถึงความรอบรู้ของ ๓.๒ คณุ คา่ ดา้ นวรรณศลิ ป์ กวีในเรื่องตา่ ง ๆ เชน่ วฒั นธรรม ประเพณ ี ความเชื่อ ค่านยิ ม พิธกี รรม ความเขา้ ใจในชีวิต เข้าใจ ๓.๓ คุณคา่ ดา้ นสงั คมและวัฒนธรรม เพอื่ นมนษุ ย์ เขา้ ใจสภาพชวี ติ ความเปน็ อยขู่ องมนษุ ย ์ สง่ิ เหลา่ นช้ี ว่ ยใหผ้ อู้ า่ นไดร้ บั ความรแู้ ละประสบการณ์ เพ่ิมมากขนึ้ ความรเู้ พม่ิ เติม ตวั อยา่ ง ๑. วรรณคดเี กยี่ วกบั ศาสนาทมี่ ชี อื่ เสยี งและรจู้ กั กนั ทวั่ โลก คอื ปฐมสมโพธกิ ถา พระนพิ นธข์ อง สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ซ่ึงทรงได้รับการยกย่องจากองค์การศึกษา การบายศรีสู่ขวญั วทิ ยาศาสตรแ์ ละวฒั นธรรมแหง่ สหประชาชาติ (UNESCO) ใหเ้ ปน็ บคุ คลทมี่ ผี ลงานดเี ดน่ ดา้ นวฒั นธรรม ระดบั โลกปี ๒๕๓๓ ครนั้ พลบค�่ำยำ�่ ฆอ้ งทองประศรี เรียกยายปลยี ายเปลเข้าเคหา ๒. วรรณคดเี กี่ยวกบั ประเพณแี ละพิธกี รรม ได้แก่ พระราชพิธสี ิบสองเดือน พระราชนิพนธใ์ น เย็บบายศรีนมแมวจอกแก้วมา ใสข่ า้ วปลาเปรี้ยวหวานเอาพานรอง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงได้รับการยกย่องจากองค์การศึกษา วิทยาศาสตร์ เทยี นดอกไม้ไข่ข้าวมะพรา้ วพร้อม น้�ำมันหอมแป้งปรุงฟ้งุ ท้งั หอ้ ง และวฒั นธรรมแหง่ สหประชาชาติ (UNESCO) วา่ ทรงมผี ลงานดเี ดน่ ของโลกสาขาการศกึ ษา วฒั นธรรม ลูกประหล่�ำกำ� ไลไขออกกอง บอกวา่ ของพอ่ เจา้ แต่เยาว์มา สงั คมศาสตร์ มานุษยวิทยา การพฒั นาสงั คมและการสอื่ สารใน พ.ศ. ๒๕๔๖ เอาสอดใสใ่ ห้หลานสงสารเหลือ ดว้ ยหนอ่ เนอ้ื นึกรกั เป็นหนกั หนา ๓. วรรณคดีประเภทบันเทิงคดี ได้แก่ อิเหนา พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธ- เหมือนพ่อแผนแสนเหมอื นไมเ่ คล่อื นคลา ท้ังหูตาคมสันเปน็ มันยบั เลิศหล้านภาลัย ได้รับยกย่องให้เป็นยอดของกลอนบทละครรำ� และพระองค์ทรงได้รับการยกย่อง พลางเรยี กหาข้าคนมาบนหอ ใหน้ ่ังต่อตอ่ กันเปน็ อนั ดบั เปน็ บคุ คลสำ� คญั ของโลกจากองคก์ ารศกึ ษา วทิ ยาศาสตรแ์ ละวฒั นธรรมแหง่ สหประชาชาติ (UNESCO) บายศรตี ง้ั พร่ังพร้อมน้อมค�ำนับ เจริญรบั มง่ิ ขวญั รำ� พนั ไป ใน พ.ศ. ๒๕๑๑ นอกจากนี้ วรรณคดีประเภทบันเทิงคดีอีกเร่ืองหน่งึ คอื พระอภัยมณีของสุนทรภู่ สุนทรภู่ได้รับการยกย่องให้เป็นกวีดีเด่นของโลกจากองค์การศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรม ขนุ ชา้ งขุนแผน ตอน พลายงามพบพอ่ : สุนทรภู่ แหง่ สหประชาชาติ (UNESCO) ใน พ.ศ. ๒๕๒๙ 20 วรรณคดแี ละวรรณกรรม ม. ๓ วรรณคดมี รดก http://kanchanapisek.or.th/kp6/BOOK24/chapter1/t24-1-/1.htm การศกึ ษาวรรณคดีและวรรณกรรม 21

ทบทวนชวนคดิ ๑ บทละครพดู เรื่อง เห็นแก่ลูก ๑. ใหน้ ักเรียนยกตวั อย่างวรรณคดีและวรรณกรรมท่ีมีเนือ้ หาดังต่อไปน้โี ดยสรุปเน้ือหาสั้น ๆ ตัวช้วี ัด ๑.๑ วรรณคดเี กี่ยวกบั ศาสนา ๑.๒ วรรณคดีเก่ยี วกับค�าสอน สรุปเนอ้ื หาวรรณคด ี วรรณกรรม และวรรณกรรมท้องถนิ่ ในระดบั ท่ยี ากยงิ่ ขน้ึ (ท ๕.๑ ม. ๓/๑) ๑.๓ วรรณคดีเพ่อื การบันเทิง - วิเคราะหว์ ิถีไทยและคุณค่าจากวรรณคดแี ละวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม. ๓/๒) ๒. ให้นักเรียนยกตัวอย่างวรรณคดีและวรรณกรรมที่ชอบมา ๑ เรื่อง สรุปเน้ือหา คุณค่าและข้อคิด - สรุปความรู้และข้อคดิ จากการอ่านเพ่อื น�าไปประยกุ ต์ใช้ในชีวิตจรงิ (ท ๕.๑ ม. ๓/๓) ที่น�าไปประยุกต์ใชใ้ นชวี ติ จรงิ ๓. ให้นกั เรียนยกตวั อยา่ งปริศนาคา� ทายทีร่ ้จู กั มา ๓ ตัวอย่าง พรอ้ มเฉลย จากน้นั วิเคราะห์ประโยชน ์ แผนผงั สาระการเรียนรู้ วรรณคดศี กึ ษา ทไ่ี ดร้ ับ ๔. ให้นักเรียนยกตัวอย่างวรรณกรรมท้องถิ่นมา ๒ เรื่อง วิเคราะห์ความเป็นไทยและคุณค่า บทน�าเรอื่ ง บทวเิ คราะห์ ดา้ นต่าง ๆ คัดสรรวรรณกรรมนา่ อา่ น บทละครพดู เรือ่ ง ความร้จู ากวรรณคดี กิจกรรมเสนอแนะ เวบ็ ไซต์แนะน�า เห็นแกล่ ูก ข้อคิดนา� ชีวิต ๑. ใหน้ ักเรยี นแบ่งกลุ่มคน้ ควา้ เกีย่ วกบั เนือ้ หาวรรณกรรมดา้ นตา่ ง ๆ โดยแบง่ เปน็ หมวดหมู่ใหช้ ัดเจน ความรู้เพ่ิมเติม ศัพทานกุ รม ๒. ใหน้ กั เรียนจดั ทา� สมดุ ภาพเก่ยี วกบั วรรณกรรมทอ้ งถ่ินภาคต่าง ๆ ๑ ภาค ตกแต่งใหส้ วยงาม ๓. ให้นักเรียนจัดทัศนศึกษาภาคต่าง ๆ เพ่ือศึกษาวรรณกรรมท้องถ่ินหรือปริศนาค�าทายแล้วน�ามา บทละครพูดเร่ือง เห็นแก่ลูก พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เขียนรายงาน เน้ือหาสะท้อนให้เห็นถึงความรักและความเสียสละของพ่อท่ีมีต่อลูก และความช่ืนชมท่ีลูกมีต่อพ่อ ๔. ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มรวบรวมวรรณคดีและวรรณกรรมท่ีมีคุณค่าโดยยกตัวอย่างค�าประพันธ์จาก มีการด�าเนนิ เรอ่ื งทเ่ี รียบง่ายแตส่ นุกสนาน และแฝงด้วยแงค่ ิดในการด�าเนนิ ชีวติ วรรณคดแี ละวรรณกรรมนัน้ ๆ มาอย่างน้อย ๑ ตัวอยา่ ง ดงั น้ี ๔.๑ คณุ ค่าดา้ นเนอื้ หา ๔.๒ คณุ คา่ ดา้ นวรรณศลิ ป์ ๔.๓ คุณค่าดา้ นสงั คมและวัฒนธรรม 22 วรรณคดีและวรรณกรรม ม. ๓

บทน�ำเร่ือง พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระอัจฉริยภาพและทรงบ�ำเพ็ญพระราชกรณียกิจ ในหลายสาขา ทัง้ ด้านการเมอื งการปกครอง การทหาร การศกึ ษา การสาธารณสขุ การตา่ งประเทศ และท่ี พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั บทละครพดู เรอื่ ง เห็นแกล่ กู เปน็ พระราชนพิ นธใ์ น ส�ำคัญท่ีสุดคือด้านวรรณกรรมและอักษรศาสตร์ ได้ทรงตั้งกรมมหรสพเพ่ือฟื้นฟูศิลปวัฒนธรรมไทย (รัชกาลท่ี ๖) พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงใช้พระนามแฝงว่า และยังได้ทรงสร้างโรงละครหลวงไว้ในพระราชวังทุกแห่ง นอกจากนี้ ยังทรงสนพระราชหฤทัยด้าน “พระขรรค์เพชร” เป็นเรื่องท่ีพระองค์ทรงคิดโครงเร่ืองเอง จิตรกรรมและสถาปัตยกรรมไทย ทรงส่งเสริมให้มีการแต่งหนังสือโดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เป็นละครพูดภาษาไทยเร่ืองแรกท่ีทรงพระราชนิพนธ์โดยมิใช่ ใหต้ ราพระราชบญั ญตั วิ รรณคดสี โมสร อกี ทง้ั ทรงพระราชนพิ นธบ์ ทรอ้ ยแกว้ และร้อยกรองไว้นบั พันเรื่อง เป็นการแปล บทละครพูดน้ีได้รับการแปลเป็นภาษาต่างประเทศ จงึ ทรงไดร้ บั การถวายพระราชสมญั ญาเมื่อเสดจ็ สวรรคตแล้ววา่ “สมเด็จพระมหาธีรราชเจ้า” ถึง ๑๓ ภาษา ได้แก ่ ภาษาญ่ีป่นุ จีน นอร์เวย ์ สเปน รสั เซีย นอกจากน้ีพระองค์ยังเป็นพระมหากษัตริย์ในพระราชวงศ์จักรีพระองค์แรกที่ไม่มีวัดประจำ� รัชกาล องั กฤษ อนิ โดนเี ซยี อาหรบั ฮนิ ด ี สงิ หล มาเลย ์ ฝรง่ั เศส เกาหลี แต่ได้ทรงสถาปนาโรงเรียนมหาดเล็กหลวง หรือวชิราวุธวิทยาลัยในปัจจุบันขึ้นแทน ด้วยทรง เพื่อเฉลิมพระเกียรติในงานฉลองวันพระบรมราชสมภพครบ พระราชดำ� รวิ า่ พระอารามนนั้ มมี ากแลว้ และการสรา้ งอารามในสมยั กอ่ นนน้ั กเ็ พอื่ บำ� รงุ การศกึ ษาของเยาวชน ๑๐๐ ปี ของพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกล้าเจา้ อยหู่ ัว ของชาติ จงึ ทรงพระราชดำ� ริให้สรา้ งโรงเรียนขึน้ แทน พ.ศ. ๒๕๑๕ องค์การศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) ที่มาของเรอ่ื ง ได้ยกย่องพระเกียรติคุณของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ว่าทรงเป็นบุคคลส�ำคัญของโลก ผู้มีผลงานดีเด่นด้านวัฒนธรรม ในฐานะท่ีทรงเป็นนักปราชญ์ นักประพันธ์ กวี และนักแต่งบทละคร “บทละครพดู ” มที ม่ี าจากประเทศทางตะวนั ตก และเรมิ่ แพรห่ ลายในประเทศไทยในรชั กาลพระบาท- ไว้เป็นจ�ำนวนมาก สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและได้รับความนิยมสูงสุดในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า- เนอ้ื เรื่องยอ่ เจา้ อย่หู ัวซงึ่ พระองคโ์ ปรดการละครมาก ตัง้ แตย่ งั ทรงศึกษา ณ ประเทศองั กฤษได้เสด็จไปทอดพระเนตร ละคร และทรงแสดงละครดว้ ย ครน้ั เมอ่ื พระองคเ์ สดจ็ นวิ ตั พิ ระนครไดท้ รงตงั้ คณะละครขน้ึ เพอื่ ชว่ ยอบรม ตัวละครเอก คือ พระยาภักดีนฤนาถ นายล�้ำ และแม่ลออ ตัวประกอบ คือ อ้ายค�ำ จิตใจประชาชน ระดมเงินทุนในการท�ำการกุศลต่าง ๆ และสร้างสาธารณสมบัติไว้ให้แก่ประเทศไทย บ่าวพระยาภักดี ฉากเริ่มต้นท่ีห้องหนังสือของพระยาภักดี จากบทสนทนาท�ำให้ทราบว่า พระยาภักดี พระองค์ทรงพระราชนิพนธ์บทละครพูดเป็นจ�ำนวนมากทั้งท่ีทรงแปลหรือแปลงมาจากภาษาต่างประเทศ และนายล้�ำเคยเป็นเพื่อนกัน เคยรักผู้หญิงคนเดียวกัน คือ แม่นวล ซึ่งเป็นมารดาของแม่ลออ และทรงคิดผูกโครงเร่ืองข้ึนเอง บางครั้งทรงอ�ำนวยการซ้อมและทรงร่วมแสดงด้วย ในจ�ำนวนบทละครพูด แม่นวลได้ฝากลูกสาวไว้กับพระยาภักดีก่อนสิ้นใจเพราะมีชีวิตแต่งงานท่ีไม่มีความสุข พระยาภักดี ท่ีเป็นเร่ืองพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ท่ีทรงคิดโครงเร่ืองเองเป็นบทละครพูด เล้ียงแม่ลออและรักเหมือนลูกแท้ ๆ อบรมเลี้ยงดูและปลูกฝังให้มีความรักต่อบิดาแท้ ๆ แต่บอกว่า ภาษาไทยเรอ่ื งแรก คอื บทละครพูดเรื่อง เหน็ แกล่ ูก บิดานั้นตายแลว้ ส่วนนายลำ้� บดิ าของแมล่ ออเปน็ คนดมื่ เหลา้ จดั เคยตอ้ งโทษจำ� คุกถึง ๑๐ ปี เมอ่ื พ้นโทษ เรื่อง เห็นแก่ลูก เป็นบทละครพูดร้อยแก้ว มีความยาว ๑ องก์ เนื้อเร่ืองมีขนาดสั้น ปมเร่ือง ก็ยังคงหากินทางทุจริตอยู่เช่นเดิม นายล�้ำเคยเป็นผู้ดีมาก่อนและเคยรับราชการรุ่นเดียวกับพระยาภักดี ไม่ซับซ้อน บทละครพูดเป็นการสนทนาโต้ตอบของตัวละครท่ีเหมือนในชีวิตจริง มีวิธีบอกให้รู้ว่า หลังจากไม่ได้พบกับพระยาภักดีเป็นเวลา ๑๕ ปี นายล้�ำก็กลับมาเพราะต้องการแสดงตัวว่าเป็นบิดาของ ตวั ละครจะตอ้ งแสดงอยา่ งไรจากข้อความในวงเลบ็ เชน่ (ออกไปทางประตขู วา) (แลดูนายล�้ำอยู่ครหู่ น่ึง แม่ลออ เนือ่ งจากได้ข่าวว่าแม่ลออจะแต่งงานกบั บุตรพระยารณชติ ซงึ่ มฐี านะดี นายลำ�้ จงึ หวังจะมาขออยู่ แลว้ กระแอม) บทละครพดู นี้นอกจากใชแ้ สดงแล้ว ยังใชอ้ า่ นไดอ้ ีกดว้ ย กบั ลกู สาว แตพ่ ระยาภกั ดเี กรงวา่ บตุ รสาวจะตอ้ งอบั อายขายหนา้ และครอบครวั ของฝา่ ยชายอาจไมย่ อมรบั จงึ ใหเ้ งนิ นายลำ้� เพอื่ ใหก้ ลบั ไป นายลำ้� แสดงความเหน็ แกต่ วั โดยจะขอพบแมล่ ออ จนกระทงั่ แมล่ ออบงั เอญิ พระราชประวตั ผิ ู้ทรงพระราชนพิ นธ์ มาพบนายลำ้� และพดู ดว้ ยความภาคภมู ใิ จในบดิ าทใี่ หก้ ำ� เนดิ ตนโดยไมร่ วู้ า่ นายลำ�้ เปน็ บดิ าทแ่ี ทจ้ รงิ นายลำ�้ จึงเกิดความละอายใจและเห็นแก่ลูกไม่เปิดเผยความจริงเพื่อให้แม่ลออมีชีวิตท่ีมีความสุขต่อไป ก่อนท่ี พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นพระมหากษัตริย์ นายล�้ำจะจากไปไดฝ้ ากแหวนวงหนงึ่ ให้พระยาภักดมี อบให้แกแ่ ม่ลออ เป็นของรบั ไหวใ้ นวนั แตง่ งานของ รัชกาลที่ ๖ แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ ทรงพระราชสมภพเมื่อวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๒๓ แม่ลออ เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ ๒๔ ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ครองราชสมบัติเม่ือ วันเสาร์ที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ และเสด็จสวรรคตเม่ือวันท่ี ๒๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ บทละครพูดเรื่อง เห็นแก่ลกู 25 รวมพระชนมพรรษา ๔๕ พรรษา เสดจ็ ด�ำรงราชสมบตั ิรวม ๑๕ ปี 24 วรรณคดแี ละวรรณกรรม ม. ๓

บทละครพูดเรือ่ ง เหน็ แก่ลูก อา้ ยค�ำ. ครับ. (นายล�้ำมองดอู ้ายคำ� เหน็ จะไมไ่ ปแน่แล้วกถ็ อนใจใหญ่ แลว้ ไปหยิบหนังสอื เลม่ หนง่ึ มานัง่ อ่านที่เกา้ อ้ี เงยี บอยู่ครูห่ นง่ึ .) พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจ้าอยู่หวั (พระยาภกั ดนี ฤนาถเขา้ มาทางประตูขวา พระยาภักดีอายรุ าวนายลำ้� หรือจะแก่กวา่ นิดหนอ่ ย กริ ิยาท่าทางเป็นขนุ นางผู้ใหญ่ ฝา่ ยอ้ายคำ� พอนายเข้ามาก็ยกมอื ไหว้ ตัวละคร แลว้ ต้งั ท่าจะพดู .) พระยาภักดีนฤนาถ พระยาภกั ดี. อะไรวะ ? นายล้�ำ (ทพิ เดชะ) อ้ายค�ำ. รบั ประทานโทษขอรับ! (บยุ้ ปากไปทางนายล�้ำ.) อา้ ยค�ำ (บา่ วพระยาภักดนี ฤนาถ) พระยาภักดี. ใครวะ ? อา้ ยค�ำ. อ้างว่าเป็นเกลอเก่าของใต้เท้า ผมบอกว่าใต้เท้ายังไม่กลับจากออฟฟิศก็ไม่ยอมไป แมล่ ออ เดินเรอ่ื ยขึ้นมาทน่ี ีว่ ่าจะมาคอยพบใต้เท้า. พระยาภกั ดี. แลว้ ยังไงล่ะ ? ฉากหอ้ งหนงั สอื ในบา้ นพระยาภกั ดนี ฤนาถ มีประตูขา้ งซ้ายเข้าไปในหอ้ งนอน อา้ ยค�ำ. เกล้าผมก็ตามขึน้ มาด้วย มานัง่ คุมอย่นู ่ี. ขา้ งขวาออกไปเฉลียงทางข้ึนลง หลังมีหนา้ ตา่ ง เครื่องประดับประดาไมเ่ ปน็ ของมรี าคา แต่ใช้ได้ดี ๆ พระยาภกั ดี. เออ! ดลี ะวะ! เอ็งออกไปนัง่ คอยอยขู่ า้ งนอกก็ได้. อ้ายค�ำ. ขอรับผม. พอเปิดม่าน อ้ายค�ำพานายล�้ำ (ทิพเดชะ) เข้ามาทางประตูขวา นายล�้ำนั้นเป็นคนอายุราว ๔๐ พระยาภกั ดี. คอยอยใู่ กล้ ๆ เผอ่ื ขา้ จะเรยี ก แล้วก็ถ้าคณุ ลออมา บอกขา้ ด้วยนะ. แต่หน้าตาแก ่ ผมหงอกหนา้ ยน่ มาก แลจมกู ออกจะแดง ๆ เหน็ ไดว้ ่าเป็นคนกินเหลา้ จัด แต่งกายคอ่ นข้าง อา้ ยค�ำ. ขอรบั ผม. (ออกไปทางประตูขวา.) จะปอน ๆ แตย่ งั เหน็ ได้ว่าไดเ้ คยเป็นผู้ดีมาครงั้ หนึง่ แล้ว พระยาภักดี. (แลดนู ายลำ�้ อยูค่ รหู่ นึง่ แล้วกระแอม.) ฮะแอม! นายล้�ำ. ก็แลว้ เจา้ คณุ เม่อื ไหรจ่ ะกลับ ? นายล�้ำ. (เหลยี วมาเหน็ .) ออ้ ใตเ้ ท้ากรณุ า ผมไหว ้ (ยกมือไหว้แลว้ ลกุ ขึ้นยืน.) อ้ายคำ� . เหน็ จะไมช่ ้าแลว้ ครับ ทา่ นเคยกลับจากออฟฟศิ ราวบา่ ย ๕ โมงทุกวนั . ใต้เทา้ เหน็ จะจ�ำผมไม่ได.้ นายลำ้� . ถา้ ยังงนั้ ฉันคอยอยู่ทนี่ ่กี ็ได.้ พระยาภกั ด.ี (มองดู.) ฉันไม่ส้แู นใ่ จ ดเู หมอื นจะจำ� ไดค้ ลับคลา้ ยคลบั คลา. อา้ ยคำ� . ครับ. (ลงนัง่ กับพื้นท่ีริมประตูขวา.) นายล�้ำ. ก็ยังงนั้ ซิครบั ใต้เท้ามีบุญขึ้นแลว้ จะมาจดมาจำ� คนเช่นผมยงั ไงได.้ นายล�ำ้ . (ดูอ้ายค�ำแลว้ จึงพูด.) แกไมต่ ้องนัง่ คอยอยกู่ บั ฉนั หรอก มีธรุ ะอะไรกไ็ ปทำ� เสียเถอะ. พระยาภักดี. ฮือ! พิศ ๆ ไปกอ็ อกจะจ�ำได้ นายลำ�้ ใช่ไหม ? อา้ ยคำ� . ครับ. (นั่งน่ิงไม่ลกุ ไป.) นายล้�ำ. ขอรบั นายลำ้� ทิพเดชะ. นายลำ้� . ฮอื ! (มองดูอ้ายค�ำครู่หน่ึงแลว้ ไปยนื มองดูอะไรเล่นท่หี น้าตา่ งสกั ครู่หน่ึง พระยาภกั ดี. ออ้ ๆ น่งั เสยี กอ่ นซิ, (น่งั ทงั้ สองคนดว้ ยกัน.) เป็นยังไง สบายดีอยูด่ อกหรอื ? อ้ายค�ำก็ยังนง่ั นิง่ อยู่เฉย ๆ จงึ หันไปพูดอกี .) แกจะคอยอะไรอีกล่ะ ? นายล�้ำ. ขอรับ ผมกไ็ ม่เจ็บไขม้ ีอาการถงึ จะล้มจะตายอะไร. อ้ายคำ� . เปล่าครบั . พระยาภักดี. แกแปลกไปมาก ดแู กไ่ ป. นายล�้ำ. ถา้ จะต้องคอยอยูเ่ พราะฉนั ละก็ ฉันขอบอกวา่ ไมจ่ ำ� เปน็ แกจะไปก็ได้. นายล�้ำ. ขอรับ ผมกร็ ู้สึกตัววา่ ผมแก่ไปมาก. อา้ ยคำ� . ครบั . (น่งั นงิ่ ไมล่ ุกไป.) พระยาภกั ด.ี ฉันยังไม่ไดพ้ บแกเลยตัง้ แต่... นายล้ำ� . (ดอู ้ายคำ� อกี ครหู่ น่ึง แลว้ ก็หวั เราะ.) ฮะ ๆ ฮะ ๆ แกเหน็ ท่าทางฉันมนั ไมไ่ ดก้ ารกระมงั นายล�้ำ. จริงขอรับ หลายปีมาแล้ว สิบหา้ ปไี ดแ้ ลว้ . แตท่ จ่ี ริงฉนั น่ะเปน็ ผดู้ ีเหมือนกนั มีตระกลู ไมต่ ำ่� ไม่เลวไปกว่าเจา้ คณุ ภกั ดเี ลย. พระยาภกั ด.ี แหม! ยงั ง้ันเทยี วหรอื ? อ้ายคำ� . (ออกไมใ่ ครเ่ ช่ือ.) ครบั . นายล้�ำ. แนล่ ะซีครับ เม่ือ...เมื่อเกิดความขนึ้ น่ะ ใตเ้ ท้ากับผมยังหนุ่มอยดู่ ้วยกนั นี่ครบั นายล�้ำ. ฮอื ! แกไม่เชือ่ ! ทจ่ี รงิ แกกไ็ ม่น่าเชื่อ รูปร่างฉันมนั โทรมเต็มท ี เคร่ืองแตง่ ตัวหรือ ผมเปน็ ทิพเดชะ ใต้เท้ายังเป็นหลวงกำ� ธรอย่ยู ังไงล่ะ. ก็ปอนเต็มทยี ังง ้ี แต่ฉนั สาบานไดเ้ ทียวว่า ฉันจะไมแ่ ตะต้องส่ิงของอะไร ของเจา้ คณุ ภกั ดีกอ่ นท่ีจะได้รับอนญุ าต เข้าใจไหม ? บทละครพดู เร่ือง เหน็ แกล่ ูก 27 26 วรรณคดแี ละวรรณกรรม ม. ๓

พระยาภักดี. ถูกล่ะ ๆ. นายล้�ำ. รอดตัวที่หมอความของผมดี แก้ว่าผมไม่รู้ไม่เห็นด้วย, จีนกิมจีนเง็กมากู้เงินผมไป นายล้�ำ. แล้วกผ็ มยงั ต้องไป...เออ้ ... ไปเป็นโทษเสียสบิ ปียงั ไงล่ะครบั . ว่าจะไปท�ำทุนในการค้าขายล่องเรือข้าวหรืออะไรอันหนึ่ง, ผมก็จ�ำไม่ได้ถนัดเสียแล้ว พระยาภกั ด.ี อือ ๆ ! สบู บหุ ร่ไี หมละ่ ? และจีนกิมจีนเง็กเอาเงินนั้นไปลงทุนซื้อฝิ่น ผมไม่รู้ไม่เห็นด้วย, ท่ีจริงผมระวังตัวมาก นายลำ้� . ขอบพระเดชพระคณุ . (รบั บุหรี่ไปจดุ สูบ.) คอยเลี่ยงไมอ่ อกหน้าออกตาเลย เพราะยังงนั้ ถงึ ได้หาพยานมายนั ผมยากนกั . พระยาภักด.ี แลว้ แกไปทำ� อะไร เหน็ หายไป. พระยาภักดี. ฮอื ! กจ็ ีนกมิ จนี เงก็ เลา่ ? นายลำ้� . ผมขึ้นไปอย่พู ษิ ณโุ ลกครบั พอพ้นโทษแล้ว ผมก็เลยเปดิ ไปให้พน้ บางกอก นายล�้ำ. ตดิ ตะรางอยู่ทีพ่ ษิ ณโุ ลก. จะอยู่ดหู นา้ พวกพอ้ งยังไงได.้ พระยาภักด.ี อ้อ! พระยาภกั ด.ี ถูกแลว้ , ถูกแลว้ , ทำ� มาหากนิ ยงั ไงทีพ่ ษิ ณโุ ลก ? นายล�้ำ. แหม! วันน้ีรอ้ นจรงิ ท�ำใหร้ ะหายน�้ำพลิ กึ . นายล้ำ� . แตแ่ รก ผมพยายามหางานท�ำทางเสมียนบาญช ี กไ็ ม่สำ� เร็จ. (หัวเราะ.) พระยาภกั ด.ี (เรยี ก.) อ้ายค�ำ! ไปหาโซดามาถ้วยเถอะ. พระยาภักด.ี ฮอื ! ในช้ันตน้ ๆ เหน็ จะลำ� บากจรงิ แล้วยังไงล่ะ ? นายล้�ำ. โซดาเปลา่ หรือครับ ? นายลำ้� . แลว้ ผมก็เข้าหนุ้ คา้ ขายกับเจก๊ สองสามคนดว้ ยกนั . พระยาภกั ดี. จะเอาครีมโซดาก็ได ้ หรอื นำ�้ แดง. พระยาภกั ดี. แล้วเปน็ ยงั ไง ? นายล้�ำ. นำ�้ เหลอื ง ๆ ไมม่ หี รือครบั มันค่อยชนื่ อกช่ืนใจหนอ่ ยหนึง่ ? นายล�้ำ. กด็ ีหรอกครับ พอไถ ๆ ไปได้ ไม่สูฝ้ ดื เคอื งนักแตภ่ ายหลังอ้ายผีโลภมนั กเ็ ขา้ ดลใจผมอีก. พระยาภกั ดี. ไม่มี ถึงจะมีฉันก็ไม่เห็นควรจะกินเวลาร้อน ๆ ยังงี้. (อ้ายค�ำยกโซดาเข้ามาทางขวา พระยาภกั ดี. เอ๊ะ! อะไร เล่นอย่างเก่าอกี หรอื ? วางโซดาบนโต๊ะแลว้ กลับออกไป นายลำ�้ ยกโซดาขนึ้ ดืม่ ทำ� หน้าเหยแล้ววาง.) นายล�ำ้ . เปลา่ ขอรบั อา้ ยอย่างเกา่ ผมเขด็ , แต่ถึงจะไม่เข็ดมันก็ท�ำอย่างเกา่ อีกไม่ได้ นายล้�ำ. ทพี่ ษิ ณโุ ลกก็พอหาอะไรด่มื ได้พอใช้เทียวครับ. เพราะผมไม่ได้เป็นข้าราชการแล้วอย่างที่ท�ำคร้ังก่อน มันก็ไม่มีโอกาสอยู่เอง ถูกไหม พระยาภกั ดี. (แลดูหน้านายล้�ำ.) ฉันเช่ือ, เช่ือทีเดียว เออ! นี่แน่ะ ฉันขอถามอะไรสักหน่อยเถอะ ละ่ ครับ ? แกมาหาฉนั วนั นี้นะ่ มีธรุ ะอะไร อยา่ เกรงใจเลย เสยี แรงเปน็ เกลอกนั มาแต่เก่าแต่แก.่ พระยาภักด.ี ถูกแล้ว เปน็ เคราะหด์ ีของแกทีไ่ มม่ ีโอกาส. นายล�้ำ. ผมมาก็ตั้งใจมาเยี่ยมเจ้าคุณ นั่นแหละอย่างหน่ึง อีกอย่างหน่ึงผมนึกว่าถ้ามีโอกาส นายลำ้� . ท่ีจรงิ ถงึ มีโอกาสผมกไ็ ม่เลน่ อีก ผมกแ็ ก่จนหัวหงอกแล้วตอ้ งมีความคดิ ดีขึ้น จะไดพ้ บแม่ลออบา้ ง. กวา่ แต่กอ่ นสกั หน่อย, การทีผ่ มทำ� อย่างคร้งั กอ่ นนะ่ ผลทีไ่ ดม้ ันไม่มนี ้�ำหนกั พระยาภักด.ี (หนา้ ตึง.) อ้อ! เท่าผลที่เสยี เลย, เพราะฉะนนั้ ผมจงึ ได้คิดหาหนทางท่จี ะท�ำการใหไ้ ด้ผลมาก ๆ นายล�้ำ. เขาวา่ เปน็ สาวใหญแ่ ลว้ ไม่ใชห่ รอื ครบั ? และให้มที างล�ำบากน้อย ๆ. พระยาภักด.ี กส็ าวอายุ ๑๗ แล้ว. พระยาภกั ดี. ฮือ! แล้วก็ท�ำยังไงล่ะ ฉันหวังใจว่าการที่ท�ำน้ันไม่เป็นสิ่งท่ีผิดกฎหมาย, แต่ท่ีจริง นายล�้ำ. ออ้ ! ถูกครับ แลว้ เขาว่าเหมือนแม่เขาไมใ่ ชห่ รอื ครบั ? นก่ี ็ไมต่ ้องกล่าวเพราะถ้าผิดกฎหมายแกคงไม่มาเลา่ ให้ฉันฟงั . พระยาภกั ด.ี ก็เหมือน. นายลำ้� . อ้อ! เจา้ คุณนก่ี ย็ ังช่างพดู อยเู่ หมอื นหนมุ่ ๆ น่ะเอง การท่ผี มท�ำนะ่ เป็นการคา้ ขายครบั . นายล้�ำ. ผมจะพบสักทไี ด้ไหมครบั ? พระยาภักด.ี ค้าอะไร ? พระยาภกั ด.ี ฉันบอกไมไ่ ด้ว่าเมอ่ื ไหรจ่ ะมีโอกาสท่จี ะพบแมล่ ออ. นายล้ำ� . ฝ่ิน. นายล�้ำ. นัยวา่ น่ะ เจา้ คุณไมเ่ ต็มใจให้ผมพบยังงน้ั หรือ ? พระยาภกั ด.ี ออื ! ไดก้ ำ� ไรดหี รือ ? พระยาภักด.ี ถ้าจะให้ฉนั ตอบตามใจจรงิ ก็ต้องตอบวา่ ถา้ ไม่พบไดด้ ีกวา่ . นายล�้ำ. ฉิบหายหมดตัว. นายล�้ำ. (ออกโกรธ.) ท�ำไม ? พระยาภกั ดี. อ้าว! ทำ� ไมยงั ง้ัน ? พระยาภักด.ี จะให้ฉันต้องอธบิ ายไปท�ำไม แกควรจะเข้าใจได้เองดีเทียว. นายล�้ำ. เขาจบั ได้เสยี นะ่ ซิ เคราะหด์ ีท่ไี ม่ตดิ คกุ เข้าไปด้วย. นายล�้ำ. เข้าใจยังไง ? พระยาภักดี. จรงิ เคราะห์ดี. พระยาภกั ด.ี จะให้ฉันพดู ตามตรงอีกหรอื ? 28 วรรณคดีและวรรณกรรม ม. ๓ บทละครพูดเรื่อง เหน็ แก่ลูก 29

นายล้ำ� . เชิญ. พระยาภกั ดี. อ้อ ? นั่นแนร่ ูปแมล่ ออ ฉายเม่อื เร็ว ๆ นเี้ อง (ลุกไปหยิบรูปมาสง่ ให้นายล�้ำ.) พระยาภักดี. ถ้าอย่างง้ันก็เอาซิ ท่ีฉันไม่เต็มใจให้แกพบกับแม่ลออก็เพราะแม่ลออเป็นผู้ที่ได้รับ ดูรปู น่ีก็เทา่ กบั ดูตวั เหมือนกัน. ความอบรมอันดี สมควรแก่ผู้มีตระกูล, ควรหรือที่หล่อนจะคบค้าสมาคมกับคน... นายล้�ำ. (รบั รูปไปดแู ล้วพดู .) ฮอื ! เหมอื นแมจ่ รงิ ขอรบั ผมไดท้ ราบขา่ ววา่ จะแต่งงาน เออ้ ... กับนายทองคำ� ลูกเจ้าคุณรณชิตไมใ่ ชห่ รือครับ ? นายลำ้� . คนขค้ี ุกขี้ตะรางอย่างผม ยังง้ันหรอื ? พระยาภักด.ี ยงั ง้ัน. พระยาภกั ด.ี ฉนั เสียใจ ท่ีแกมาบังคบั ให้ฉนั ตอ้ งพดู ให้ระคายหูแกเช่นน้.ี นายล�้ำ. จะแตง่ เมอื่ ไรครบั ? นายล�้ำ. ทำ� ไมในโลกนม้ี ผี มคนเดยี วหรอื ทเ่ี คยตดิ คกุ , คนอนื่ ทเ่ี คยตดิ คกุ แลว้ มาเทยี่ วลอยหนา้ พระยาภกั ดี. ยังไมแ่ น่ เห็นจะในเรว็ ๆ นี้. สมาคมอยใู่ นหมู่ผ้ลู ากมากดี มีถมไปไมใ่ ช่หรอื ? นายล�้ำ. ถา้ ก�ำหนดวันแน่เมอื่ ไหร ่ ใตเ้ ท้าโปรดบอกใหผ้ มทราบด้วยนะครับ. พระยาภักดี. ทางทจี่ ะตอ้ งรับพระราชอาญามหี ลายทาง บางคนกพ็ ลาดอยา่ งโนน้ พระยาภกั ด.ี จำ� เป็นหรอื ? บางคนก็พลาดอย่างนี,้ ความผิดทีค่ นกระทำ� ก็มีหลายชั้น. นายล�้ำ. ผมจะไดม้ าชว่ ยงาน. นายล�้ำ. ยงั ง้นั ซ ิ ถึงการฉ้อโกงกม็ ีหลายชนดิ หลายชัน้ เหมอื นกนั พระยาภักด.ี อะไรแกจะมาด้วยหรอื ตริตรองเสียใหต้ ลอดหนอ่ ยเถอะ. ถ้าไมย่ งั งน้ั คณุ เองจะได้มาลอยหนา้ เปน็ พระยาอย่หู รือ ? นายล�้ำ. ผมเหน็ ควรตวั ผมจะมารดนำ�้ ด้วยนะครับ. พระยาภักด.ี ที่แกพดู เชน่ นี้ ถ้าเป็นคนอนื่ เขาคงหาว่าแกหม่ินประมาทเขา แตฉ่ นั น่ะเปน็ คนทร่ี ูจ้ ักแก พระยาภักดี. นแี่ กเอาอะไรมานกึ ! มาช้านานแล้ว เพราะฉะน้ันพอจะใหอ้ ภัยได.้ นายล�้ำ. เอ๊ะ! เจ้าคณุ นชี่ อบกลจรงิ ๆ ก็แมล่ ออน่ะลกู ผมแท้ ๆ ไม่ใช่หรือ ? นายล้ำ� . ขอบพระเดชพระคุณ ผมเข้าใจดแี ล้ว ถา้ ฉ้อโกงเลก็ นอ้ ยจ่งึ จะมโี ทษ พระยาภักด.ี อ้อ ? นแ่ี กพง่ึ ร้สู ึกตวั แหละหรอื ว่าแมล่ ออเปน็ ลูกแก ที่จริงฉนั เองก็เกอื บจะลืมเสียแล้ว โกงใหเ้ ป็นการใหญไ่ มเ่ ป็นไร. ว่าแกน่ะเป็นพ่อแม่ลออ. พระยาภกั ดี. แกยังเข้าใจผิดอยู่มาก การท่ีคนได้รับพระราชอาญาคราวหนึ่งแล้ว ไม่ใช่ว่าใคร ๆ นายล้�ำ. จริง, ผมมีความผิดท่ีทิ้งแม่ลออไปเสียนาน น่ีแม่ลออคงไม่รู้เลยละซิว่าผมเป็นพ่อ เขาจะพากันคอยตัดรอนไม่ให้มีการผงกหัวได้อีก ไม่ใช่เช่นนั้น ถ้าใครส�ำแดงให้ เห็นจะนึกวา่ เจา้ คณุ เปน็ พอ่ กระมัง. ปรากฏว่า รู้สึกเข็ดหลาบเกรงพระราชอาญา ละความประพฤติที่ชั่ว ประพฤติ พระยาภักดี. เขารู้ว่าฉันเป็นแตพ่ อ่ เลีย้ งเขา ฉนั บอกเขาว่าพ่อเขาตายเสียต้งั แต่เขายงั เลก็ ๆ ทางท่ดี ีแลว้ กค็ งจะต้องมีผรู้ ู้สึกสงสารสักคราวหนง่ึ . เขากเ็ ลยนบั ถือฉันเปน็ พอ่ . นายลำ้� . เจ้าคุณจะพูดอย่างไรก็พูดได้ เจ้าคุณไม่เคยติดคุกจะมารู้ยังไงได้ ว่าอ้ายคนที่ติดคุก นายล้�ำ. กแ็ มเ่ ขาไม่บอกไม่เล่าอะไรให้ลกู เขาร้มู งั่ เลยหรือ ? ออกมาแล้วน่ะ มนั จะไดร้ บั ความล�ำบากยังไง. พระยาภกั ดี. เขาไมไ่ ดบ้ อก. พระยาภักดี. ฉันขอถามหน่อยเถอะ ว่าตั้งแต่แกพ้นโทษมาแล้วแกได้พยายามที่จะสำ� แดงให้ปรากฏ นายล้�ำ. ท�ำไม ? อย่างไรบ้าง วา่ แกนะ่ ต้ังใจจะประพฤตแิ ต่ในทางที่ดที ่ีควร ? พระยาภักด.ี แกไมค่ วรจะต้องถามเลย แกรู้อยูด่ แี ล้วว่า ต้งั แตแ่ รกไดแ้ ม่นวลมาแล้ว แกไม่ได้ท�ำใหเ้ ขา นายล�้ำ. ผมจะพยายามหรอื มิพยายามก็ไม่มใี ครปรารถนาอินัง. เปน็ ทพี่ อใจเลยสักขณะจิตเดยี ว. พระยาภักดี. อ้อ เพราะฉะนน้ั แกกเ็ ลยปล่อยตัวไปตามใจของแกยังงัน้ ซ.ิ นายล�้ำ. จริงซ!ิ นี่เจา้ คณุ คงนึกละซิวา่ ถา้ แม่นวลน่ะไดก้ ะเจา้ คณุ เสียจะดีกว่า. นายลำ้� . (หัวเราะ.) เจ้าคุณต้องเข้าใจว่าผมก็รักชีวิตของผมเหมือนกัน ท่ีจะให้ผมอดตายนั้น พระยาภกั ดี. ก็หรือมันไม่จริงเช่นนั้นล่ะ แม่นวลเลือกผัวผิดแท้ทีเดียว เม่ือจะตายหล่อนก็รู้สึก เหลอื เกินนัก ผมหาได้ทางไหนผมก็เอาทางนั้น. จงึ ได้มอบแม่ลออไว้ใหเ้ ปน็ ลูกฉัน ขอให้ฉันเลยี้ งดใู หเ้ สมอลกู ในไสฉ้ ันเอง ฉนั กไ็ ด้ พระยาภักด.ี ฮือ! แกอยากจะพบแมล่ ออท�ำไม ? ตั้งใจทะนถุ นอมแม่ลออเหมอื นลูกในอกฉัน ฉันได้กระทำ� หน้าท่พี ่อตลอดมา นายล�้ำ. ผมไม่ได้เห็นหล่อน ต้ังแต่หล่อนอายุได้ ๒ ปีเศษเท่าน้ัน ผมก็อยากจะดูว่าเด๋ียวน้ี โดยความเตม็ ใจจริง ๆ, แม่ลออเองคงจะเป็นพยานวา่ ฉนั ไม่ได้กระทำ� ให้เสยี วาจา หลอ่ นจะเป็นยังไง. ท่ีฉนั ใหไ้ วแ้ กแ่ ม่นวลเลย. 30 วรรณคดแี ละวรรณกรรม ม. ๓ บทละครพูดเร่อื ง เห็นแก่ลกู 31

นายล�้ำ. จรงิ ผมนะ่ ไดป้ ระพฤตไิ มด่ ี บกพรอ่ งในหนา้ ทบ่ี ดิ ามาก, แตต่ อ่ ไปผมจะตง้ั ใจประพฤติ พระยาภกั ดี. กจ็ ะพดู กันเสียตรง ๆ เท่านัน้ ก็จะแล้วกัน เอาเถอะฉนั ให้แกเดยี๋ วนี้กไ็ ด้ ให้สมควร. เท่าไหรถ่ งึ จะพอ เอาไปสิบชั่งกอ่ นพอไหม ? พระยาภักดี. ดเู กินเวลาเสียแลว้ แม่ลออก็จะมีเหยา้ มีเรอื นอยู่แล้ว. นายล้�ำ. ไม่รับประทาน. นายลำ้� . ผมไม่เห็นจะเกินเวลาไปเลย. พระยาภักดี. ยสี่ ิบชั่ง! พระยาภกั ดี. แกคิดจะทำ� อะไร ? นายล้�ำ. ไมร่ บั ประทาน. นายลำ้� . ผมคิดว่า เป็นหน้าที่จะต้องมาอยู่ใกล้ชิดลูกสาวผม เพ่ือจะได้ช่วยเหลือเจือจาน พระยาภักด.ี ห้าสบิ ชง่ั ! ในธรุ ะต่าง ๆ ตามเวลาอันสมควร. นายล�้ำ. พทุ โธ!่ เจ้าคณุ ! แตท่ ่ผี มฉิบหายไปในเรือ่ งค้าฝิ่นน่นั ก็เกอื บร้อยช่ังเข้าไปแล้ว. พระยาภกั ด.ี ฉันบอกแล้ววา่ เขาจะมีเหยา้ มีเรือนอย่แู ล้ว. พระยาภกั ดี. เอา! ร้อยชง่ั กเ็ อา! นายล�้ำ. ทราบแล้ว, เมื่อยังอยู่ในบ้านเจ้าคุณผมก็วางใจได้ น่ีจะแยกไปมีเหย้ามีเรือน นายล้�ำ. ผมไมอ่ ยากให้เจ้าคุณฉิบหายหรอก. ของตวั เองแล้ว ผมจะตอ้ งเขา้ มาอยู่กบั เขาเพอื่ จะได้เป็นกำ� ลงั แก่เขาบา้ ง. พระยาภักด.ี ช่างฉนั เถอะ ขอแตใ่ ห้แกรับเงนิ รอ้ ยชัง่ แล้วก็ไปเสียใหพ้ น้ เถอะ. พระยาภกั ด.ี เอ๊ะ! แกนี่จะเป็นบ้าเสยี แลว้ กระมงั ? นายล�้ำ. ถา้ หมดผมจะไปเอาที่ไหนอีกละ่ ? ผมไม่โงน่ ะเจา้ คณุ ถ้าใหผ้ มไปอยเู่ สยี กบั ลูกสาวผม นายล�้ำ. ท�ำไม ? เงินก็จะไม่เสยี มาก. พระยาภักด.ี แกจะคิดไปอยกู่ ับลูกสาวยงั งนั้ ยงั ไงได้. พระยาภักดี. เงินน่ะฉันไม่เสยี ดายหรอก ฉันเสยี ดายชือ่ และเสยี ดายความสขุ ของแมล่ ออมากกวา่ . นายลำ้� . ท�ำไมครบั ก็ผทู้ จ่ี ะมาเปน็ ลูกเขยผมนะ่ เขากม็ ัง่ มพี ออยู่ไมใ่ ชห่ รือ เขาจะเล้ยี งผมไว้ นายล�้ำ. คณุ จะใหผ้ มขายลูกผมยังงน้ั หรือ ? อีกสกั คนไม่ไดเ้ ทียวหรือ ? พระยาภกั ดี. จะเรยี กวา่ กระไรกต็ ามใจเถอะ แตท่ ี่จริงฉันต้งั ใจซ้อื ความสุขให้แก่แม่ลออเท่าน้นั . พระยาภกั ดี. แกจะไปเปน็ เจา้ บญุ นายคุณอะไรเขา เขาจะไดเ้ ลีย้ งแก ? นายล�้ำ. ท่คี ุณจะมาพรากพอ่ กบั ลูกเสยี เช่นนนี้ ะ่ คุณเห็นสมควรแล้วหรอื ? นายล�้ำ. ผมเปน็ พ่อแมล่ ออ ดูกม็ ีบญุ คุณพอแล้ว. พระยาภักดี. ฉนั เหน็ สมควรแลว้ ฉันจึงได้ประสงคท์ ่จี ะทำ� แม่ลออน่ะดเี กนิ ท่จี ะเป็นลูกคนเช่นแก พระยาภักดี. เอ๊ะ! นีแ่ กจะขยายขนึ้ วา่ แกเป็นพ่อแมล่ ออยงั ง้นั หรือ ? ยังไง! จะตอ้ งการเงินเทา่ ไร ว่ามา! (ลกุ ขน้ึ ยืนจ้องนายลำ้� .) นายล้ำ� . ก็ยงั ง้นั ซิขอรับ. นายล้�ำ. ผมไมต่ ้องการเงนิ ของคณุ ผมจะพบกับลกู ผม. พระยาภักด.ี พุทโธ่! นี่แกน่ะไม่มีความเมตตาลูกแกบ้างเลยเทียวหรือ ถึงได้คิดร้ายแก่เขา พระยาภักด.ี ฉนั ไมย่ อมให้แกพบ จะเอาเงนิ เทา่ ไรจะให.้ ได้ยงั ง้นั ? นายล�้ำ. ผมไม่เอาเงินของคณุ . นายลำ้� . คดิ รา้ ยยงั ไง ? พระยาภักดี. ถ้ายังง้ันก็ไปให้พน้ บ้านฉนั , ไป! พระยาภักดี. นายทองคำ� เขาจะมาแต่งกบั ลกู สาวคนเชน่ แกได้อยู่หรือ ? นายล�้ำ. ผมไมไ่ ป, จะทำ� ไมผม ? นายล�้ำ. ถา้ เขารกั แมล่ ออจริงละก็ ถึงผมจะเปน็ คนเลวกวา่ ท่ผี มเป็นอยู่น ่ี เขาคงไมร่ งั เกยี จ. พระยาภกั ดี. นแ่ี น่, แกอยา่ มาท�ำอวดดกี บั ฉนั ไป! พระยาภกั ดี. ถึงนายทองค�ำจะไม่รังเกียจ คนอื่น ๆ ก็คงต้องรังเกียจ ใครเขาจะมาคบค้าสมาคม นายล�้ำ. ผมไมไ่ ป (นง่ั ไขวห่ ้างกระดกิ ขาเฉย.) ได้อีกต่อไป ไปข้างไหนเขาก็จะแลดูพูดซุบซิบกัน ถ้าใครเขาเลี่ยงได้เขาก็คงเลี่ยง พระยาภักดี. อยา่ ทำ� ใหเ้ กดิ เคอื งมากขึ้นหน่อยเลย ประเดีย๋ วฉนั จะเหนี่ยวใจไว้ไม่อย.ู่ แกจะมาท�ำให้แมล่ ออเป็นหมาหวั เนา่ หรอื ? นายล้�ำ. คุณจะท�ำไมผม ? นายลำ�้ . เจา้ คณุ ! ผมจะต้องพูดตามตรง ผมน่ะมันหมดทางหากนิ แล้ว ไมแ่ ลเห็นทางอ่นื พระยาภกั ดี. ฉนั ไมอ่ ยากทำ� อะไรแก แตถ่ ้าแกไมไ่ ปล่ะก.็ .. นอกจากทจี่ ะอาศยั ลูกสาวให้เขาเล้ียง. นายล้�ำ. จะท�ำไมผม แหม! ทำ� เก่งจริงนะ เจ้าคุณนะ่ แก่แล้วนะครบั จะประพฤติเป็นเด็กไปได.้ พระยาภักด.ี อ๋อ! นีน่ ะ่ แกตอ้ งการเงินยงั งั้นหรือ ? พระยาภกั ด.ี จริง, ฉันแก่จริง แต่ขอให้เข้าใจว่าแกสู้ฉันไม่ได้นะ ฉันได้เปรียบแกมาก ก�ำลังฉัน นายล�้ำ. ก็แน่ละ ไมม่ เี งนิ ก็อดตายเท่านน้ั เอง. ยังมีพอตวั กำ� ลังแกนะ่ มันออ่ นเสียแลว้ ฤทธเ์ิ หล้ามนั เขา้ ไปฆ่าก�ำลงั แกเสียหมดแล้ว. 32 วรรณคดีและวรรณกรรม ม. ๓ บทละครพดู เรอ่ื ง เห็นแก่ลกู 33

นายลำ้� . (หวั เราะเยาะ.) ฮะ ๆ ! ชา่ งพดู จรงิ ยงั ไมเ่ บาบางลงกวา่ เมือ่ หนุ่ม ๆ เลย. แม่ลออ. ถ้ายังง้ันดิฉันก็ยิ่งดีใจมากขึ้นท่ีได้พบคุณ ก็คุณพ่อดิฉันท่ีตายล่ะคะ รู้จักไหม ? พระยาภักด.ี (โกรธ.) ยังไง จะเอาเงนิ หรือจะเอาแสม้ ้า ? (นายล�้ำพยักหน้า.) ถ้ายังงั้นคุณก็ดีกว่าดิฉัน ดิฉันไม่รู้จักเลย, เคยเห็นแต่รูป นายลำ�้ . ผมไมเ่ อาท้งั สองอยา่ ง. ท่ีในห้องคุณแม่ รูปร่างสูง ๆ หน้าอกกว้าง ดิฉันช่างชอบหน้าเสียจริง ๆ หน้าตา พระยาภักด.ี ถา้ อย่างงัน้ กไ็ ด้. เป็นคนซ่ือ ใจคอกว้างขวาง, ถ้าใครบอกดิฉันว่าเป็นคนไม่ดี ดิฉันไม่ยอมเชื่อ นายลำ้� . คณุ พดู ซำ�้ ซากผมเบ่อื เตม็ ทีแลว้ . เป็นอันขาดเทียว แต่ท่านก็เป็นคนดีจริง ๆ อย่างที่ดิฉันนึกเดาเอาในใจ คุณพ่อนี่ พระยาภกั ด.ี ก็ถ้าเมื่อพูดกันดี ๆ ไม่ชอบ ก็ต้องพูดกันอย่างเดียรฉาน! (ไปหยิบแส้ม้าท่ีแขวนไว้ ก็ไดบ้ อกดิฉนั วา่ งั้น จริงไหมคะคุณพอ่ ? (พระยาภักดีพยักหนา้ .) ที่ผนังลงมา.) เอาเถอะ! เป็นไรก็เป็นไป จะต้องเล่นงานเสียให้ลายไปทั้งตัวละ. นายล�้ำ. ถ้าใครบอกหล่อนว่า พ่อหล่อนที่ตายน่ะเป็นคนไม่ดีละก็หล่อนเป็นไม่ยอมเชื่อเลย (เงอ้ื แสม้ ้าจะตนี ายล้�ำ.) เทยี วหรือ ? นายล�้ำ. (ตกใจลกุ ข้นึ ยืน.) อะ๊ ! อะ๊ ! เจา้ คณุ ! แม่ลออ. ดฉิ นั จะเช่อื ยงั ไง ดูในรูปกเ็ ห็นว่าเป็นคนด.ี เออ! นค่ี ณุ พอ่ บอกแล้วหรือยงั เร่ืองดฉิ นั (ยกแขนขนึ้ ป้อง.) จะแต่งงาน ? (อ้ายคำ� เข้ามาทางขวา พระยาภักดีหยอ่ นมือลง.) นายล้�ำ. บอกแลว้ , ฉนั ยนิ ดดี ว้ ย. อา้ ยคำ� . ใตเ้ ท้าขอรับ คุณลออข้ึนกระไดมาน่แี ลว้ . (ออกไปตามทางเดิม.) แมล่ ออ. คณุ อาตอ้ งมารดนำ�้ ดิฉนั นะคะ. (พระยาภักดรี ีบเอาแส้มา้ ไปแขวนไวต้ ามทเ่ี ดิม.) นายล�้ำ. ฉัน – เออ้ – ฉนั จะตอ้ งรีบกลบั ไปหัวเมือง. นายล้�ำ. (หวั เราะ.) ฮะ ๆ ! เคราะห์ดจี รงิ ตกรกซิ แมล่ ออ. โธ่! จะอยูร่ ดนำ�้ ดิฉนั หนอ่ ยไม่ไดเ้ ทยี วหรือคะ ? (แม่ลออเข้ามาทางขวา แม่ลอออายุประมาณ ๑๗ ปี แต่งกายอย่างไปเที่ยวนอกบ้าน นายล้�ำ. ฉันจะขอตริตรองดูก่อน แต่ยังไง ๆ ก็ดี ถึงฉันจะอยู่รดน้�ำหล่อนไม่ได้ ฉันก็คงตั้งใจ พง่ึ กลับมา.) อวยพรใหห้ ลอ่ นมคี วามสุข. แม่ลออ. แหม! คุณพ่อ อะไรวันนี้กลับมาบ้านวันจริง ฉันหมายจะกลับมาให้ทันคุณพ่อกลับ แม่ลออ. (ไหว.้ ) ดฉิ ันรบั พรลว่ งหนา้ ไวก้ อ่ น. คณุ พอ่ คะ ชว่ ยพูดจาชวนคุณอาให้อยู่รดน้ำ� ดิฉัน ทเี ดียว. หนอ่ ยนะคะ ดฉิ ันจะเข้าไปในเรอื นเสียทลี ะ คณุ พอ่ กบั คุณอาคงอยากคยุ กันอยา่ งผ้ชู าย ๆ พระยาภกั ดี. (ยิ้ม.) พ่อได้เลิกงานเรว็ หนอ่ ยกร็ ีบกลับมา. สนุกกว่า. (ออกไปทางประตูซ้าย.) แมล่ ออ. (มองดนู ายล้�ำ แลว้ หันไปพดู กบั พระยาภักดี.) นัน่ ใครคะ ? นายล�้ำ. (น่ิงอย่คู รหู่ น่ึง แลว้ พดู เสยี งออกเครือ ๆ.) พระยาภกั ด.ี คนเขามาหาพ่อ. เจา้ คณุ ขอรบั ใต้เท้าพดู ถกู , เดก็ คนนี้ดีเกนิ ทีจ่ ะเป็นลกู ผม ผมมันเลวทรามเกนิ ท่จี ะ นายล้�ำ. ฉนั เป็นเกลอเกา่ ของเจ้าคุณ ท่านนับถือฉันเหมือนน้องยงั ไงขอรับ ? เป็นพอ่ เขา ผมพงึ่ ร้สู กึ ความจรงิ เดยี๋ วน้ีเอง. (พระยาภกั ดีพยักหน้า.) พระยาภกั ด.ี (ตบบ่านายล้�ำ.) พอ่ ลำ�้ ! แมล่ ออ. อ้อ! (ลงน่ังไหว้.) ถ้ายังง้ันดิฉันก็ต้องนับถือคุณเหมือนอาดิฉันเหมือนกัน ท�ำไมดิฉัน นายล�้ำ. หล่อนได้เขียนรูปพ่อของหล่อนขึ้นไว้ในใจเป็นคนดีไม่มีท่ีติ ผมไม่ต้องการจะลบ ยังไมร่ ้จู กั คุณอาเลย. รูปน้ันเสียเลย. (ถอดแหวนวงหนึ่งจากนิ้ว.) นี่แน่ะครับ แหวนน้ีเป็นของแม่นวล นายล้�ำ. ฉันอยูห่ ัวเมือง พึง่ เขา้ มา แต่ฉนั เคยเห็นหล่อนแลว้ . ผมได้ติดไปดว้ ยสิง่ เดียวเทา่ น้ีแหละ เจ้าคณุ ได้โปรดเมตตาผมสกั ที พอถงึ วันแตง่ งาน แม่ลออ. เมื่อไหรค่ ะ ? ทำ� ไมดิฉนั จ�ำไมไ่ ด ้ ดฉิ ันเปน็ คนทจี่ ำ� คนแน่นกั . แม่ลออ เจ้าคุณไดโ้ ปรดให้แหวนน้แี ก่เขา บอกว่าเปน็ ของรับไหว้ของผม สง่ มาแทนตวั . นายล�้ำ. (ยิ้ม.) หล่อนเห็นจะจ�ำฉันไม่ได้เลย เม่ือฉันได้เห็นหล่อนครั้งก่อนนี้น่ะ อายุหล่อน พระยาภักด.ี (รับแหวน.) ได้ซิเพ่ือนเอ๋ย ฉนั จะจัดการตามแกส่ังอย่าวติ กเลย. ได้สองปีเท่าน้นั . นายล้�ำ. แล้วผมขออะไรอกี อยา่ ง. แมล่ ออ. แหม! ถ้ายงั งัน้ คณุ คงรจู้ กั คณุ แมด่ ิฉนั ละซคิ ะ. พระยาภกั ดี. อะไร ? ว่ามาเถอะ ฉนั ไมข่ ดั เลย. นายลำ้� . (แลดูตาพระยาภกั ดแี ล้วจงึ พูด เสียงออกเครือ ๆ.) ฉนั รูจ้ กั คณุ แมห่ ล่อนด.ี นายล้�ำ. อย่าได้บอกความจริงแก่แม่ลออเลย ให้เขาคงนับถือรูปผมอันเก่านั้น ว่าเป็นพ่อเขา และให้นับถือตัวผมเปน็ เหมอื นอา. 34 วรรณคดีและวรรณกรรม ม. ๓ บทละครพูดเร่ือง เห็นแกล่ ูก 35

พระยาภักดี. เอาเถอะ, ฉนั จะท�ำตามแกประสงค.์ อาชีพนา่ รู้ นักออกแบบฉากละคร (Stage Designer) นายล�้ำ. ผมลาท ี พร่งุ นี้เชา้ ผมจะกลับไปพิษณุโลก. พระยาภกั ด.ี เอาเงินไปใช้มั่งซ.ิ (ไปไขกุญแจ เปดิ ลิน้ ชักโต๊ะหยิบธนบตั รออกมาปนั้ หนงึ่ .) มีหน้าท่ีออกแบบและจัดฉากในละคร ซึ่งก่อนการออกแบบฉากน้ัน ผู้ออกแบบต้องศึกษาบทละคร เอา้ ! นแี่ นะ่ มสี ักสามสรี่ ้อยบาทไดอ้ ยู่ เอาไปใช้กอ่ นเถอะ ต้องการอีกถึงค่อยบอกมา เครื่องแต่งกายของนักแสดง และข้อมูลต่าง ๆ ท่ีเก่ียวกับละคร จึงจะสามารถออกแบบได้สมบูรณ์ ดังน้ัน ให้ฉันทราบ. ผู้ประกอบอาชีพนี้จึงต้องมีความสนใจศิลปะการละคร มีจินตนาการ ความคิดสร้างสรรค์ และความรู้ นายล้�ำ. (เสียงเครอื .) เจ้าคุณ! ผม...ผม... (เช็ดนำ้� ตา.) ทางเทคโนโลยี เพราะอาจต้องใช้ภาพกราฟิก หรือการออกแบบสามมติ ิเขา้ มาชว่ ยให้ฉากสมบูรณ์ข้นึ พระยาภักด.ี อ๊าย! ไมร่ บั ไมไ่ ด้ ไมร่ ับโกรธกันเทยี ว. (ยัดเยยี ดธนบัตรให้นายลำ�้ .) นายลำ้� . (รับธนบตั ร.) ผมจะไม่ลืมพระเดชพระคณุ ใตเ้ ท้าจนตายทเี ดยี ว ขอให้เชอื่ ผมเถอะ. พนกั งานบัญชี (Accountant) พระยาภกั ด.ี อยา่ พดู ใหม้ ากนกั เลย เงนิ ใส่กระเป๋าเสยี เถอะ แลว้ ก็คิดอ่านหาทางท�ำมาหากิน ตอ่ ไปนะ. มีหน้าท่ีรับผิดชอบดูแลเก่ียวกับการเงินในองค์กรหรือหน่วยงาน เช่น ทำ� บัญชีรายรับ บัญชีรายจ่าย นายลำ้� . ขอรบั ผมจะตัง้ ใจท�ำมาหากนิ ในทางอันชอบธรรมจรงิ ๆ ทเี ดียว ถา้ ผมน่ะคิดโยกโย้ ตรวจสอบความถกู ตอ้ งของเอกสารทางการเงนิ คำ� นวณและจา่ ยเงนิ คา่ จา้ ง ทำ� รายงานแสดงฐานะทางการเงนิ ไปอย่างใดอย่างหนงึ่ อกี ขออยา่ ให้ผมแคล้วอาญาจกั รเลย. จัดท�ำรายงานภาษีเงินได้เพื่อน�ำเสนอกรมสรรพากร เนื่องจากผู้ประกอบอาชีพนี้ต้องดูแลรับผิดชอบการเงิน พระยาภกั ด.ี เออ ๆ ตั้งใจไว้ใหด้ ีเถอะ นกึ ถึงแม่ลออบา้ งน่ะ. เป็นหลัก ดังน้ัน ต้องมีความรู้เร่ืองระบบภาษี มีความซ่ือสัตย์ และมีความรอบคอบ นอกจากนี้ นายล้ำ� . ผมจะลืมหลอ่ นไมไ่ ด้เลย จะเห็นหน้าหลอ่ นติดตาไปจนวันตายทีเดียว. ผมลาที ยงั ตอ้ งมคี วามรทู้ างคอมพวิ เตอรโ์ ปรแกรมทเี่ กย่ี วกบั การคำ� นวณไดค้ ลอ่ งแคลว่ จงึ จะมปี ระโยชนต์ อ่ การทำ� งาน ผมไม่จ�ำเปน็ ทีจ่ ะตอ้ งฝากแมล่ ออแกเ่ จา้ คณุ เพราะเจา้ คุณได้เปน็ พ่อหล่อนดยี งิ่ ไปกวา่ ผม รอ้ ยเทา่ พันทว ี (เชด็ น�้ำตา.) ปลอดภัยไว้ก่อน ฝนิ่ พระยาภกั ด.ี เอาเถอะ อย่าวิตกเลย แม่ลออนะ่ ฉันคงจะรักถนอมเหมอื นอย่างเดมิ . นายลำ้� . ผมเช่ือ, เชื่อแนน่ อน! ฝิ่นเป็นสารเสพติดสกัดจากยางของเปลือกผลฝิ่นดิบ มีลักษณะเป็นยางเหนียวสีน้�ำตาลไหม้ (ยกมอื ข้นึ ไหว.้ ) ผมลาเจ้าคณุ ท.ี เมือ่ เคยี่ วจนสุกจะมสี ีด�ำ รสขม ออกฤทธ์ิกดระบบประสาท ผเู้ สพจะเหม่อลอย งว่ ง ซมึ ความคดิ เชอ่ื งช้า (พระยาภักดีเข้าไปจับมือนายลำ�้ ต่างคนต่างแลดูตากันอยู่ครู่หนึ่ง แล้วพระยาภักดี ชพี จรเตน้ ช้า พูดจาวกวน ไม่ร้สู ึกอยากรบั ประทานอาหาร และไม่สนใจส่งิ แวดล้อมรอบตัว นกั เรยี น นึกอะไรข้ึนมาออกเดินไปที่โต๊ะเขียนหนังสือ หยิบรูปแม่ลออท้ังกรอบด้วยส่งให้นายล�้ำ นายล�้ำรับรูป จึงต้องหลีกเล่ียงที่จะทดลอง และรู้จักปฏิเสธเม่ือถูกผู้อ่ืนชักชวน เพราะนอกจากจะมีอันตรายต่อ ไปดูอยู่ครู่หน่ึง ไหว้พระยาภักดีอีกแล้วก็รีบเดินออกไปทางประตูขวา พระยาภักดียืนมองไปทางประตู ร่างกายแล้ว ยังได้รับโทษทางกฎหมาย คือ จำ� คกุ ๖ เดือน - ๑๐ ปี ปรับ ๕,๐๐๐-๑๐๐,๐๐๐ บาทดว้ ย ครู่หนึ่งแล้วก็เดินออกไปท่ีหน้าต่างทางด้านหลัง ยืนพิงกรอบหน้าต่าง ตามองออกไปนอกหน้าต่าง น่ิงอยจู่ นปิดมา่ น.) 36 วรรณคดแี ละวรรณกรรม ม. ๓ บทละครพดู เรอ่ื ง เห็นแกล่ กู 37