โคก หนอง นา โมเดล (งบเงินกู้)

ก คำนำ กรมการพัฒนาชุมชน ไดดำเนินโครงการพัฒนาพื้นท่ีตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิต ตามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตสู “โคก หนอง นา โมเดล” โดยศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนชลบุรี ไดรับมอบหมายจากสถาบันการพัฒนาชุมชน ใหดำเนินกจิ กรรมที่ 1 ฝกอบรมทักษะระยะสั้นการพัฒนา กสิกรรมสูร ะบบเศรษฐกิจพอเพยี ง รูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” ประจำปงบประมาณ พ.ศ.2564 เพื่อสรางความรู ความเขาใจศาสตรพระราชา ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และการสราง ความเขาใจพ้นื ฐานในการปรบั เปลี่ยนวิถีชวี ิต ใหส ามารถพง่ึ ตนเองไดต ามหลักกสกิ รรมธรรมชาติ ศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนชลบุรี ไดจัดทำเอกสารรายงานผลการดำเนินโครงการ พัฒนาพื้นทีต่ นแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิต ตามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตสู “โคก หนอง นา โมเดล” กิจกรรมที่ 1 ฝกอบรมทักษะระยะส้ันการพัฒนากสิกรรมสูระบบเศรษฐกิจพอเพียง รูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” ประจำปงบประมาณ พ.ศ.2564 เพ่ือใหผูเกี่ยวของไดท ราบผลการดำเนินงาน คณะผูจัดทำหวังเปนอยางยิ่งวา เอกสารรายงานผลการดำเนินงานเลมน้ีจะเปนประโยชนตอการ ปฏบิ ัติงานของหนวยงานท่ีเก่ียวของ และผูสนใจไดเปนอยางดี ศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนชลบุรี กุมภาพันธ 2564

สารบญั หนา้ คํานาํ ก สารบญั ข บทสรปุ สาํ หรบั ผบู้ รหิ าร ง ส่วนที่ 1 บทนํา 1. หลักการและเหตผุ ล ....................................................................................................... 1 2. วัตถปุ ระสงค์ 3 3. กลุม่ เปา้ หมาย 3 4. ข้ันตอนและวธิ ีการดําเนนิ งาน 3 5. งบประมาณ 3 6. ระยะเวลาดําเนนิ การ 3 7. ผลทีค่ าดว่าจะไดร้ บั 3 8. ตัวชว้ี ดั ความสาํ เรจ็ 4 ส่วนท่ี 2 สรปุ ผลการฝกึ อบรมรายวิชา 2.1 วชิ า บรรยายพิเศษการขับเคลื่อนโครงการพฒั นาพื้นท่ีต้นแบบ การพฒั นาคุณภาพชีวิตตาม หลักทฤษฎใี หมป่ ระยุกต์สู่ “โคก หนอง นา โมเดล” 6 ๒.2 วิชา กจิ กรรมกล่มุ สัมพนั ธ์/ละลายพฤติกรรรม 11 2.3 วชิ า เรียนรตู้ ําราบนดนิ : กิจกรรมเดนิ ชมพืน้ ที่ 12 2.4 วิชา เขา้ ใจ เข้าถงึ พัฒนา ศาสตร์พระราชากับการพฒั นาที่ยัง่ ยนื 14 2.5 วชิ า ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียง “ทฤษฎีบันได 9 ข้ัน สคู่ วามพอเพยี ง 18 2.6 วชิ า การแปลงปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพยี งสูก่ ารปฏิบตั ิแบบเปน็ ขั้นเปน็ ตอน 21 2.7 วชิ า ถอดบทเรยี นผ่านสอ่ื แผน่ ดนิ ไทย ตอน “แผน่ ดินวกิ ฤต” 23 2.8 วิชา หลักกสิกรรม ธรรมชาติ 24 2.9 วชิ า แบ่งกลุ่มฝกึ ปฏิบตั ิฐานเรยี นรู้ จาํ นวน 9 ฐาน 28 2.10 วิชา ถอดบทเรยี นผา่ นส่ือ “วิถภี ูมิปัญญาไทยกยการพึ่งตนเองในภาวะวิกฤต 58 2.11 วชิ า เรยี นรผู้ ่านสอ่ื การออกแบบเชิงภมู ิสงั คมไทย 60 2.12 วิชา การออกแบบเชงิ ภมู สิ ังคมไทยตามหลักการพฒั นาภมู ิสงั คมอยา่ งยง่ั ยืนเพื่อการ พึ่งตนเองและรองรบั ภัยพิบัติ 61 2.13 วิชา ฝกึ ปฏบิ ัต/ิ นาํ เสนองาน การสรา้ งหุน่ จําลอง การจดั การพน้ื ทตี่ ามหลกั ทฤษฎใี หม่ ประยกุ ต์สู่ โคก หนอง นา โมเดง 63 2.14 วิชา ถอดบทเรียนการจัดการพน้ื ท่ีตามหลักทฤษฎีใหมป่ ระยุกตส์ ู่ โคก หนอง นา โมเดล 65

2.15 วชิ า “สุขภาพพึ่งตน พัฒนา 3 ขมุ พลงั ” พลงั กาย พลังใจ พลงั ปญั ญา 69 2.16 วิชา ฝึกปฏิบตั ิ “จิตอาสาพฒั นาชมุ ชน เอาม้อื สามคั คพี ฒั นาพนื้ ที่ตาม หลกั ทฤษฎใี หม่ 70 2.17 วชิ า Team Building ฝกึ ปฏิบัติการบริหารจดั การในภาวะวิกฤต (หาอยู่ หากิน) 71 2.18 วิชา กตัญญูตอ่ สถานทพี่ ัฒนาจิตใจ ทาํ บญุ ตักบาตร 73 2.19 วิชา การขับเคลอ่ื นสบื สานศาสตรพ์ ระราชากลไก 357 74 2.20 จัดทําแผนปฏบิ ตั ิการ/นําเสนอ ยทุ ธศาสตร์การขับเคลือ่ นปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียงสู่ การปฏิบตั ิ 77 ส่วนที่ 3 ผลการประเมนิ โครงการ 3.1 รปู แบบและวิธกี ารประเมนิ 83 3.2 การเก็บรวบรวมข้อมูล................................................................................................. 83 3.3 การวเิ คราะหข์ ้อมูล 83 3.4 เกณฑ์การประเมนิ 84 3.5 ผลการประเมิน 84 ภาคผนวก - ภาพกจิ กรรม/โครงการฯ ..............................................................115 - รายชื่อผเู้ ข้าอบรมฯ...................................................................................................................127 - ตารางการฝกึ อบรม....................................................................................................................132 - แบบประเมนิ ผลโครงการ ..........................................................................................................133 - แบบประเมินผลรายวิชา............................................................................................................135 - แบบบันทกึ การทบทวนหลงั การปฏบิ ัติงานประจําวัน (AAR) 136

กง บทสรุปผบู ริหาร สรปุ ผลการดำเนินโครงการพัฒนาพืน้ ที่ตน แบบการพฒั นาคณุ ภาพชีวติ ตามหลักทฤษฎใี หมป ระยกุ ตส ู “โคก หนอง นา” โมเดล กิจกรรมท่ี 1 ฝก อบรมเพ่ิมทกั ษะระยะส้ันการพฒั นากสกิ รรม สรู ะบบเศรษฐกจิ พอเพยี ง รปู แบบ โคก หนอง นา โมเดล ศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนชลบุรี ไดรับมอบหมายจากสถาบันการพัฒนาชุมชน ใหดำเนิน โครงการพัฒนาพื้นที่ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา” โมเดล กิจกรรมที่ 1 ฝกอบรมเพิ่มทักษะระยะสั้นการพัฒนากสิกรรมสูระบบเศรษฐกิจพอเพียง รูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” ประจำปงบประมาณ พ.ศ. 2564 จำนวน 2 รนุ โดยรนุ ที่ 1 ดำเนนิ การ ระหวางวันที่ 14 - 18 ธนั วาคม 2563 และรนุ ท่ี 2 ดำเนินการระหวา งวันท่ี 22 - 26 ธันวาคม 2563 ก ล ุ  ม เ ป  า ห ม า ย ป ร ะ ก อ บ ด  ว ย ค ร ั ว เ ร ื อ น ต  น แ บ บ ก า ร พั ฒ น า ค ุ ณ ภ า พ ช ี ว ิ ต HLM และผูรับจางงานในโครงการ (นักพัฒนาพื้นที่ตนแบบ) จากจังหวัดชลบุรี จำนวน 73 คน และจังหวัด สระแกว จำนวน 70 คน รวมทั้งสิ้น 143 คน มีผูเขารับการฝกอบรมจริง จำนวน 138 คน เนื่องจาก กลุมเปาหมายผูรับจางงานในโครงการของจังหวัดชลบุรี (นักพัฒนาพื้นที่ตนแบบ) ลาออกหรือ ไมม าปฏิบตั งิ านจำนวน 5 คน วตั ถุประสงค เพื่อพัฒนาผูเ ขาอบรมใหมคี วามรู ความเขาใจเศรษฐกจิ พอเพียง รปู แบบ โคก หนอง นา โมเดล พัฒนาใหกลุมเปาหมายเปนแกนนำการพัฒนา สามารถเปนครูกระบวนการ ครูกสิกรรมครูประจำฐาน การเรยี นรกู ารพึ่งพาตนเองและครพู าทำ เพื่อขับเคลอ่ื นงานและเชือ่ มโยงเครอื ขา ยในพื้นที่ทง้ั 7 ภาคี วชิ าหลกั ตามหลกั สตู ร และกจิ กรรมเสรมิ หลกั สตู ร จำนวน 20 วชิ า ประกอบดว ย 1. วิชา บรรยายพิเศษการขับเคลอื่ นโครงการพัฒนาพื้นที่ตน แบบ การพฒั นาคณุ ภาพชวี ิต ตามหลักทฤษฎใี หมประยกุ ตสู “โคก หนอง นา โมเดล” 2. วิชา กจิ กรรมกลมุ สมั พนั ธ/ละลายพฤติกรรรม 3. วชิ า เรยี นรตู ำราบนดนิ : กจิ กรรมเดนิ ชมพน้ื ที่ 4. วชิ า เขาใจ เขา ถงึ พฒั นา ศาสตรพ ระราชากบั การพฒั นาท่ีย่งั ยืน 5. วิชา ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง “ทฤษฎีบันได 9 ขน้ั สคู วามพอเพยี ง 6. วิชา การแปลงปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพยี งสูก ารปฏบิ ัติแบบเปน ขัน้ เปน ตอน 7. วชิ า ถอดบทเรียนผานสอ่ื แผนดินไทย ตอน “แผนดินวิกฤต” 8. วิชา หลกั กสิกรรม ธรรมชาติ 9. วิชา แบงกลุมฝกปฏบิ ัติฐานเรยี นรู จำนวน 9 ฐาน 10. วชิ า ถอดบทเรยี นผา นส่อื “วิถีภูมิปญญาไทยกบั การพึ่งตนเองในภาวะวกิ ฤต 11. วชิ า เรยี นรผู านสอื่ การออกแบบเชิงภูมิสังคมไทย 12. วิชา การออกแบบเชิงภูมิสังคมไทยตามหลักการพัฒนาภูมิสังคมอยางยั่งยืนเพื่อการ พ่งึ ตนเองและรองรับภัยพิบัติ

จ 13. วิชา ฝกปฏิบัติ/นำเสนองาน การสรางหุนจำลอง การจัดการพืน้ ที่ตามหลักทฤษฎีใหม ประยกุ ตสู โคก หนอง นา โมเดง 14. วชิ า ถอดบทเรยี นการจัดการพ้นื ที่ตามหลักทฤษฎใี หมป ระยกุ ตสู โคก หนอง นา โมเดล 15. วชิ า “สขุ ภาพพง่ึ ตน พัฒนา 3 ขมุ พลัง” พลังกาย พลังใจ พลงั ปญญา 16. วชิ า ฝก ปฏบิ ัติ“จติ อาสาพัฒนาชมุ ชน เอามื้อสามคั คีพฒั นาพ้นื ทต่ี ามหลักทฤษฎใี หม 17. วิชา Team Building ฝก ปฏบิ ัติการบริหารจดั การในภาวะวกิ ฤต (หาอยู หากิน) 18. วชิ า กตัญูตอ สถานท่ีพฒั นาจิตใจ ทำบุญตกั บาตร 19. วชิ า การขับเคลื่อนสบื สานศาสตรพ ระราชากลไก 357 20. จัดทำแผนปฏิบัติการ/นำเสนอ ยุทธศาสตรการขับเคลื่อนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง สูการปฏบิ ตั ิ สรุปผลการประเมนิ จากการประเมินผลภาพรวมโครงการพัฒนาพื้นที่ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตตามหลัก ทฤษฎีใหมป ระยุกตสู “โคก หนอง นา” โมเดล กิจกรรมที่ 1 ฝกอบรมเพิ่มทักษะระยะส้ันการพัฒนา กสิกรรมสรู ะบบเศรษฐกิจพอเพียง รูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” ตอนท่ี ๑ ขอมูลทวั่ ไป เพศผูเขาอบรม สวนใหญเปนเพศหญิง จำนวน 72 คน คิดเปนรอยละ 52.20 และ เพศชายจำนวน 66 คน คิดเปน รอ ยละ 47.80 ตำแหนง ผูเขาอบรมสวนใหญมีตำแหนงนักพัฒนาพื้นที่ตนแบบจำนวน 103 คน คิดเปนรอยละ 74.60และตำแหนงครัวเรือนพื้นที่ตนแบบ ( HLM ) จำนวน 35 คน คิดเปนรอยละ 25.40 การศึกษา ผูเขาอบรมสวนใหญจบการศึกษาต่ำกวาระดับปริญญาตรี จำนวน 72 คน คิดเปนรอยละ 52.20 รองลงมาจบการศกึ ษาระดบั ปริญญาตรี จำนวน 64 คน คดิ เปนรอ ยละ 46.40 และจบการศกึ ษาระดบั ปรญิ ญาโท จำนวน 2 คน คดิ เปนรอ ยละ 1.40 อายุ ผูเขาอบรมสวนใหญมีชวงอายุ 41 – 50 ป คิดเปนรอยละ 29.00 รองลงมา มีชวงอายุ 51 ปขึ้นไป คิดเปนรอยละ 28.30 และชวงอายุที่ต่ำสดุ คอื ชวงอายุต่ำกวา 25 ป คดิ เปน รอ ยละ 12.30 ตอนที่ ๒ ความพึงพอใจตอ โครงการ ประเด็นความพึงพอใจตอโครงการในภาพรวมมีคาเฉลี่ย 4.71 อยูในระดับมากที่สุด และเม่ือพิจารณาเปน รายดา นมผี ลการประเมินดังนี้ ดานกระบวนการ ขั้นตอนการใหบริการ ประเด็นที่มีความพึงพอใจมากที่สุด คือ ความเหมาะสมของสถานที่มีคาเฉลี่ย 4.78 รองลงมาการจัดลำดับขั้นตอนของการจัดกิจกรรม มีคาเฉลี่ย 4.74 และประเด็นที่มีความพึงพอใจนอยที่สุด คือ ความเหมาะสมของสถานที่ และความ เหมาะสมของระยะเวลา มคี า เฉล่ีย 4.70 ดานวิทยากร ประเด็นที่มีความพึงพอใจมากที่สุด คือ การเปดโอกาสใหซักถาม แสดงความคิดเห็น มีคาเฉลี่ย 4.78 รองลงมา การสรางบรรยากาศการเรียนรู มคี าเฉลี่ย 4.74 และ ประเด็นทม่ี ีความพึงพอใจนอยทสี่ ุด คอื อาหาร/อาหารวาง/เครอ่ื งด่ืมมคี ณุ ภาพเหมาะสม

ดานเจาหนาที่ผูใหบริการ/ผูประสานงาน (ของหนวยงานที่จัด) ประเด็นที่มีความ พึงพอใจมากที่สุด คือ ความสุภาพ มีคาเฉลี่ย 4.81 รองลงมาคือ การตอบคำถาม และ การประสานงาน มีคาเฉลี่ย 4.78 และประเด็นที่มีความพึงพอใจนอยที่สุดคือ การแตงกาย มีความ เหมาะสม มีคา เฉลี่ย 4.75 การอำนวยความสะดวก (ของหนวยงานที่จัด) ประเดน็ ที่มีความพึงพอใจมากที่สุด คือ โสตทัศนูปกรณ มีคาเฉลี่ย 4.81 รองลงมาคือ เจาหนาที่สนับสนุน มีคาเฉลี่ย 4.80 และประเด็น ท่ีมคี วามพึงพอใจนอ ยทีส่ ุดคอื เอกสาร มคี วามเหมาะสม มคี าเฉลยี่ 4.68 ดานคุณภาพการใหบริการ ประเด็นที่มีความพึงพอใจมากที่สุด คือ ประโยชนที่ไดรับ จากโครงการ/กิจกรรม มีคาเฉลี่ย 4.79 รองลงมาคือทานไดรับความรู แนวคิด ทักษะ และ ประสบการณใหม ๆ จากโครงการ/กิจกรรมนี้ และ ทานสามารถนำสิ่งที่ไดรับจากโครงการ/กิจกรรมนี้ ไปใชในการเรียน/การปฏิบัติงาน มีคาเฉลี่ย 4.78 และประเด็นที่มีความพึงพอใจนอยที่สุดคือ สัดสวนระหวางการฝกอบรมภาคทฤษฎีกับภาคปฏิบัติ (ถามี) มีความเหมาะสม มีคาเฉลี่ย 4.70 ตามลำดบั ตอนที่ 3 ขอ เสนอแนะ สงิ่ ทพ่ี งึ พอใจในการรว มโครงการ/กิจกรรมครั้งนี้ - คณะวิทยากร เจาหนาที่ของศูนยฯ มีความเปนกันเอง ใจดีมาก ใหบริการดีมาก นารกั ทกุ คน - พบเพือ่ นใหมท ่ีหลากหลาย มติ รภาพความสนุกสนาน และความสามคั คี - ไดรับความรูอยางดีเยี่ยม สามารถนำไปตอยอดและประยุกตใชในชีวิตประจำวนั ไดเ ปน อยางดี - ไดเ รยี นรูห ลักภูมิสังคม และการออกแบบพื้นทที่ ำ โคก หนอง นา - ไดร บั ความรูเพ่ิมข้นึ เยอะวทิ ยากรสามารถถา ยทอดความรูไดชัดเจนดี - อาหารอรอย สถานท่ฝี ก อบรมดี ท่พี กั ดีสะอาดสะดวกสบาย - พงึ พอใจมากเปน โครงการทด่ี มี าก ๆ สามารถนำความรไู ปใชป ระโยชนไดจริง ขอ เสนอเชิงปฏิบัติการ (การบรหิ ารโครงการ) - การจดั หองพกั สำหรับผเู ขารับการฝกอบรม ควรจัดใหพักหอ งละ 2 คน เพื่อใหผ ูเขา รับ การฝก อบรมไดน อนพักสะดวกสบาย และมีความเปนสวนตัวมากขึ้น - การวางรองเทา หนาหอ งอบรม ควรมีชัน้ วางรองเทาเพือ่ ความเปน ระเบียบเรยี บรอ ย และสวยงาม ขอเสนอเชิงนโยบาย (การพัฒนาหลักสตู ร) - หลักสูตรการเรียนรูตอวันใชระยะเวลาวันละ 13 ชั่วโมง (เวลา 05.00 น. – 21.00 น.) ทำใหผูเขารับการฝกอบรมหลายคนเกิดความเหนื่อยลา เนื่องจากผูเขารับการฝกอบรมสวนใหญ มีชวงอายุ 41 – 50 ป (รอยละ 29.00) รองลงมาชวงอายุ 51 ปขึ้นไป (รอยละ 28.30) และ ชวงอายุต่ำกวา 25 ป (รอ ยละ 12.30) ซึ่งแตละวันมีการเรียนรูทั้งภาคทฤษฏีและภาคปฏิบัติ ฉะน้ัน เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพตอการเรียนรู ควรลดระยะเวลาการเรียนรูตอวันไมเกิน 10 ชั่วโมง/วัน โดยเริ่มตั้งแตเวลา 08.00 น. - 21.00 น. และขยายระยะเวลาฝกอบรมจาก 5 วัน เปน 7 วัน

ช เพื่อใหผูเขารับการฝกอบรมไดเรียนรูไดอยางเต็มประสิทธิภาพ มีสมาธิในการเรียนรู มีเวลาพักผอน ท่เี พยี งพอ และพรอมรบั การเรยี นรตู ลอดเวลา - การฝกอบรมเพิ่มทักษะระยะสั้นการพัฒนากสิกรรมสูระบบเศรษฐกิจพอเพียง รูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” เปน กจิ กรรมท่ีดีมีประโยชนตอ ครวั เรอื นตนแบบการพัฒนาคณุ ภาพชีวิต HLM และผูรับจางงานในโครงการ (นักพัฒนาพื้นที่ตนแบบ) รวมทั้งเกษตรกร และประชาชนทั่วไป เพราะ เปนการบริหารจัดการดิน น้ำ และผลผลิตอยางมีประสิทธิภาพ สงผลใหเกษตรกรทำการเกษตร แบบกสิกรรมธรรมชาติ สามารถพึ่งพาตนเองไดตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และนอมนำ ศาสตรพระราชามาใชในการดำเนินชีวิต ลดการใชสารเคมี ทำใหเกษตรกรและผูบริโภคมีสุขภาพดี ลดการเจ็บปวยจากโรคตาง ๆ ลดตนทุนการผลิต ทำใหมีคุณภาพชีวิตที่ดี และมีความสุขอยางยั่งยืน สงผลตอการบรรลุวิสัยทัศนกรมการพัฒนาชุมชน “เศรษฐกิจฐานรากมั่นคง ประชาชนพึ่งตนเองได ภายในป 2565” เห็นควรจัดสรรงบประมาณใหศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนชลบุรี ดำเนินกิจกรรม ฝกอบรมการเพิ่มทักษะระยะสั้นการพัฒนากสิกรรมสูระบบเศรษฐกิจพอเพียง รูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” เปนประจำทุกป

1 สว นท่ี 1 บทนำ 1.1 หลักการและเหตุผล สถานการณของประเทศไทยในปจจุบันตองเผชิญกับผลกระทบจากวิกฤตการณการแพร ระบาดของโรคตดิ เช้ือไวรสั โคโรนา 2019 (COVID-19) ซึง่ สงผลกระทบไปถึงวิกฤติทางดา นเศรษฐกจิ ดานการสาธารณสุขดานการคมนาคมและอื่นๆ สงผลใหเกิดวิกฤตทางสังคมขนาดหนักไปทั่งทั่วโลก จากรายงานของ McKinsey Company (March 26,2020) จะสง ผลใหโ ลกมีผลผลิต (Productivity) ลดลงถึง 30% น้ันหมายถึง โลกจะขาดอาหารและเศรษฐกิจจะมีการเติบโตลดลง -1.5% ของ World GDP อีกท้ังวิกฤตดานการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ทั้งเรื่องภัยแลงและนำ้ ทว มท่ีคาดวาจะมีความ รุนแรงขึน้ ทง้ั ในเชิงความผันผวน ความถี่ และขอบเขตที่กวางมากขึ้น ซึ่งจะสรางความเสียหายตอชีวิต และโครงสรางพื้นฐานที่จำเปนทำใหเศรษฐกิจฐานราก (Local economy) ของประเทศเกิดความ เสยี หาย เพ่ิมปญหาความยากจนและความเหลีย่ มลำ้ ทางสงั คม ตลอดจนระบบการผลติ ทางการเกษตรท่ี มคี วามสมั พันธต อ เนื่องกบั ความม่ันคงดานอาหารและน้ำ ขณะท่รี ะบบนเิ วศตา งๆ มีแนวโนมเสื่อมโทรม ลง และมีแนวโนมทจ่ี ะสูญเสียความสามารถในการรองรับความตอ งการมนุษยไ ดอ ยางมปี ระสิทธิภาพ ทางออกของประเทศในการรอดพนวิกฤติและเกิดการพัฒนาที่ยั่งยืน ไดถูกกำหนดไวใน ยทุ ธศาสตรชาติ 20 ป พ.ศ. 2561-2580 และนโยบายรัฐบาลท่ีจะสืบสาน รักษา ตอ ยอด และพฒั นา ประเทศตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอเลย เดชมหาราชบรมนาถบพติ ร กระทรวงมหาดไทยมอบหมายใหกรมการพัฒนาชุมชน นอ มนำหลกั ปรชั ญา ของเศรษฐกิจพอเพียงมาเปนหลกั ในการสง เสริมกระบวนการเรียนรูและการมีสวนรว มของประชาชน เนนประชาชนเปนศนู ยกลาง โดยการพัฒนาคนใหพึง่ ตนเอง มีความเปนเจาของและบริหารจัดการโดย ชุมชน พัฒนาหมูบานหรือชุมชนใหมีวิถชี ีวิตเศรษฐกิจพอเพียงและเปนสังคม “อยูเย็น เปนสุข” ทั้งนี้ กรมการพัฒนาชุมชนรวมกับมลู นิธิกสิกรรมธรรมชาติ สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารช ลาดกระบัง และภาคีเครือภาคสวนตางๆทั้ง 7 ภาคี ไดนอมนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงลงสู การปฏบิ ัตเิ ปน ขั้นตอน ตามกลไกการขับเคลื่อนสืบสานศาสตรพระราชาเพื่อการปฏิรปู ประเทศ โดยใช หมบู า นเปน ฐานของการพัฒนา มงุ สรางภูมคิ มุ กนั ใหทุกครวั เรือน และพฒั นาคนใหมีความรูและสามารถ ปรบั ตัวใหด ำเนินชวี ติ อยางมีความสขุ มอี าชพี สรางรายได ทามกลางวิกฤติโลกที่มีการเปลี่ยนแปลงอยาง รวดเร็ว ดวยการจัดทำโครงการที่ประยกุ ตการใชศาสตรพระราชาและนอมนำเอาแนวคิดและทฤษฎี การพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริกวา 40 ทฤษฎีที่ทรงพระราชทานไวใหในการแกไขปญหา ดานเศรษฐกิจ สงั คม และสิ่งแวดลอมมาประยุกตกับแนวคิดการพัฒนาพื้นที่และการออกแบบเชิงภูมิ สังคมไทยเพื่อการพึ่งตนเองและรองรับภัยพิบัติในรูปแบบ “โคก หนอง นาโมเดล” สรางการพัฒนา คุณภาพชีวิตใหเหมาะสมกับหมูบานในภูมิสังคมตางๆ ผานการทำงานในรูปแบบการจางงานและ การรวมกันลงแรงดวยการสนับสนุนวสั ดุพื้นฐานและงบประมาณ และบูรณาการการทำงานจากภาคี ภาคสวนตางๆ เพื่อสรา งงานสรางรายไดใ หกับครัวเรือนและชุมชนที่เขารว มโครงการในระดับพื้นฐาน ดำเนนิ การสรา ง (1) พื้นทีเ่ รียนรชู มุ ชนตน แบบการพัฒนาคุณภาพชวี ิต (Community Lab Model for quality of life : CLM) ระดับตำบล จำนวน 337 ตำบล แยกเปน ขนาดพื้นที่ 10 ไร จำนวน 23 พื้นท่ี

2 และพื้นที่ 15 ไร จำนวน 24,842 ครัวเรือน ขนาดพื้นที่ไมเกิน 3 ไร/ครัวเรือน รวมพื้นที่ไมเกิน 54,676 ไร และ (3) บูรณาการรวมพัฒนาพื้นที่ระดับตำบล เพื่อการบริหารจัดการน้ำขั้นพื้นฐานท่ี เหมาะสมกับภูมิสังคมตามแนวพระราชดำริ 10 วิธีเชื่อมโยงกับพื้นที่ปฏิบัติการโครงการฯ จากน้ัน พฒั นาสูระดบั กา วหนา โดยการดำเนนิ การสงเสรมิ การสรางมาตรฐานผลผลิต การแปรรปู และการตลาด ตามมาตรฐานอินทรียวิถีไทย และยกระดับชุมชนทั้ง 337 ตำบล ใหสามารถ (1) แกไขวิกฤตดาน เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดลอมของประเทศ (2) เสริมสรางความสามัคคีและสรางเสริมสุขภาพให แข็งแรงผานการทำกิจกรรมพัฒนารวมกัน (3) สรางระบบเกษตรกรรมยงั่ ยนื ท่ผี ลติ อาหารปลอดภัยจาก สารเคมีและผลติ สมนุ ไพรตางๆ เพ่ือยกระดับอาหารใหเปนยาที่สามารถสรา งเสริมภูมติ า นทานโรคตาง ๆ อีกทั้งยัง (4) เพ่ิมการจัดการใหกักเก็บน้ำฝนทีต่ กในพน้ื ที่ไดเ พยี งพอตอการเพาะปลูกและการดำรงชีวิต ชวยแกปญหาภัยแลงและน้ำทวม (5) เพิม่ พื้นที่ปาที่ชวยฟอกอากาศที่บริสทุ ธ์ิและชวยกักเก็บคารบอน ในชั้นบรรยากาศลดปญหาฝุนละอองขนาดเล็ก PM 2.5 (6) เก็บรักษาและฟนฟูหนาดินดวยการเก็บ ตะกอนดินในพื้นที่ ชวยสรา งความสมดุลของระบบนิเวศใน ดิน น้ำ และปา (7) เพิ่มความหลากหลาย ใหก บั พันธกุ รรมของสิ่งมชี วี ิตทั้งพืชและสตั ว ทส่ี ำคัญยังชว ยชุมชนได ทั้งนี้ การดำเนินการพัฒนาสูระดับกาวหนา ในระยะที่ 2 มีแผนดำเนินการสงเสริมในระดับ ชุมชนใหรวมตัวกันจัดตั้งกลุมเปนกลุมอาชีพเพื่อสรางวิสาหกจิ ชุมชน ซึ่งจะสงผลใหเกิดการสรา งความ มั่นคงทางเศรษฐกิจ และสนับสนนุ กระบวนการผลิต ดวยการสงเสริมและสนับสนุนใหวิสาหกิจชุมชน สามารถพัฒนายกระดับมุงไปสูการจัดต้ังบริษัทวิสาหกิจเพื่อสังคมในระดับตำบล เพื่อพัฒนาศักยภาพ การเพิ่มผลผลิตตางๆที่ไดจ ากในพื้นที่ดำเนินการ เพิ่มมูลคาดวยการแปรรูป ขยายตลาดการทอ งเที่ยว ชุมชน ฯลฯ และสรางงานวิจัยชุมชนเพื่อยกระดับผลิตภัณฑหรือคนหาอัตลักษณของชุมชน การสราง นวตั กรรมที่ท่ีเหมาะสมกับภมู ิสังคมของชุมชน สรา งการจัดการความรูในมิติการพึ่งตนเองดา นครู คลัง ชาง หมอ ของชุมชนรวมกับสถาบันการศึกษาในพื้นที่ชุมชนทั่วประเทศ ใหไดผลการดำเนินงานที่ สามารถนำไปตอยอดใหกบั วิสาหกจิ ชมุ ชนในดานการพัฒนา การทองเทย่ี วชุมชน การเพม่ิ มูลคาผลผลิต และยกระดับเศรษฐกิจฐานรากของชุมชน รวมทัง้ สรางการสื่อสารสังคมใหเกิดกระบวนการเรียนรูและ การมีสวนรวมในระดับชุมชน ระดับตำบล ระดับอำเภอ ระดับจังหวัด ระดับประเทศ และระดับ นานาชาติ เรื่อง การนอมนำหลกั ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียง (Sufficiency Economy Philosophy: SEP) ในรูปแบบการทำงานตามศาสตรพระราชาสูการปฏิบัติจนเปนวิถีของประชาชนใหบรรลุตาม เปาหมายเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals: SDGs) (SEP for SDGs) ใน รูปแบบและวิธีการตางๆ ที่เขาถึงคนไดทุกระดับและทุกวัยผานการดำเนินงานโครงการในทกุ พืน้ ทีเ่ พ่ือ สื่อสารวิธีการแกไ ขวิกฤตติ ามแนวทางปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ดวยการสรางตวั อยางความสำเร็จ ท่เี ริ่มตน จากการพัฒนาคนใหโ ลกรับรูอยางแพรหลาย ซง่ึ การขับเคล่ือนตามกระบวนการทั้ง 2 ระยะจะ เปนการ (8) เตรียมความพรอมใหชุมชนมคี วามสามารถในการพึ่งตนเองในเรื่องของน้ำ อาหาร และ พลังงานทดแทนสรางภูมคิ ุมกันชุมชนตอสภาพปจจบุ นั ทโ่ี ลกกำลังเผชิญกบั วิกฤตความเปล่ียนแปลงของ สภาพภูมิอากาศและภัยพิบัติธรรมชาติอยางรุนแรง วิกฤตทางดานโรคระบาดวิกฤติทางดานความอด อยากและวกิ ฤตคิ วามขดั แยง ของสงครามเศรษฐกจิ หรอื สงครามรปู แบบตา งๆในอนาคต

3 1.2 วัตถุประสงค เพื่อพฒั นาผเู ขาอบรมใหมีความรคู วามเขา ใจเศรษฐกจิ พอเพียง รปู แบบ โคก หนอง นา โมเดล พัฒนาใหกลุมเปาหมายเปนแกนนำการพัฒนา สามารถเปนครูกระบวนการ ครูกสิกรรม ครูประจำฐาน การเรยี นรกู ารพ่ึงพาตนเองและครพาทำ เพื่อขบั เคล่ือนงานและเชอื่ มโยงเครอื ขายในพืน้ ท่ีทั้ง 7 ภาคี 1.3 กลมุ เปาหมาย ครัวเรือนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิต HLM และผูรับจางงานในโครงการ ในเขตพื้นท่ี ใหบริการ 7 จังหวัด ของศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชนชลบุรี จากจังหวัดชลบุรี จำนวน 73 คน และ จงั หวดั สระแกว จำนวน 70 คน รวมทงั้ สน้ิ 143 คน 1.4 ข้นั ตอนและวธิ ดี ำเนนิ งาน 1. ประชุมเจา หนาที่ศูนยฯ เพอื่ เตรียมความพรอ ม วางแผนการดำเนินงาน 2. เสนอประมาณการคาใชจ ายโครงการเพ่ือขออนุมตั ใิ ชง บประมาณ 3. จัดทำคำส่งั คณะทำงาน 4. ประสานกลมุ เปา หมายเขา รวมโครงการ/ประสานงานวิทยากรใหความรู 5. จดั เตรยี มวัสดอุ ุปกรณดำเนินโครงการ 6. ดำเนินงานตามโครงการ 7. ประเมินผล/สรุปผลการดำเนนิ งาน/สง รายงานไปยังกรมการพัฒนาชมุ ชน 1.5 งบประมาณดำเนินการ งบประมาณดำเนนิ โครงการฯ รวมทั้งสิ้น จำนวน 1,022,810 บาท (หนึ่งลา นสองหมืน่ สอง พนั แปดรอยสิบบาทถวน) 1.6 ระยะเวลาดำเนินการ ดำเนนิ การฝกอบรม จำนวน 2 รุน รุนที่ 1 ดำเนินการระหวางวันท่ี 14-18 ธันวาคม 2563 และรนุ ที่ 2 ดำเนนิ การระหวางวนั ที่ 22-26 ธันวาคม 2563 1.7 ผลทคี่ าดวา จะไดรบั 1. กุลมเปาหมายสามารถเปนแกนนำขับเคลื่อนการนอมนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพยี งและทฤษฎีใหมประยุกตการปฏบิ ัตใิ นรูปแบบ โคก หนอง นา โมเดลในพืน้ ทเี่ ปา หมายได จำนวน 34,367 2. เกิดพื้นที่เรียนรูชุมชนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิต (Community Lab Model for quality of life) ในระดบั ตำบล จำวน 337 ตำบล ขนาดพนื้ ที่ไมนอยกวา 4,940 ไร 3. เกิดพื้นที่ครัวเรือนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิต (Household Lab Model for quality of life : HLM) ขนาดพื้นที่ไมเกิน 3 ไร จำนวน 24,842 ครัวเรือน ขนาดพื้นที่ไมนอยกวา 54,676 ไร 4. เกิดการสรางงานสรางรายได แก เกษตรกร บัณฑิตจบใหม กลุมแรงงานอพยพกลับ ทองถิ่นที่ไดรับผลกระทบจากวิกฤติโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID -19) ในพื้นที่ 3,246 ตำบล รวมจำนวน 9,188 คน

4 1.8. ตัวชี้วัดความสำเรจ็ 1. เกิดแกนนำการพัฒนา เปนครูกระบวนการ ครูกสิกรรม ครูประจำฐานเรียนรูการพึ่งพา ตนเอง และครพู าทำ จำนวน 34,367 คน 2. เกิดพื้นที่เรียนรูชุมชนตนแบบ ระดับตำบล จำนวน 337 ตำบล และระดับครัวเรือน จำนวน 24,842 ครวั เรอื น 3. เกดิ การจางงานในพื้นที่ จำนวน 9,188 คน 4. กลมุ เปาหมายที่เขา รว มโครงการมีรายไดเ ฉลยี่ เพมิ่ ขึ้น 3 เทา จากเดิม ภายใน 2 ป 5. พื้นที่ครวั เรือนที่เขารวมโครงการ จะลดปญหาจากภัยแลงได 50% ของพื้นที่ดำเนินการ ภายใน 3 ป 5. พื้นที่ครัวเรือนที่เขารวมโครงการ จะลดปญ หาจากภัยแลงได 50% ของพื้นที่ดำเนินการ ภายใน 3 ป

5 สวนที่ 2 สรปุ ผลการฝก อบรมรายวชิ า กรมการพฒั นาชุมชน โดยสถาบนั การพฒั นาชมุ ชน มอบหมายใหศูนยศ ึกษาและพฒั นาชุมชนชลบรุ ี ดำเนินงานโครงการพัฒนาพื้นที่ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา โมเดล” กิจกรรมท่ี 1 ฝก อบรมเพิม่ ทักษะระยะส้ันการพัฒนากสิกรรมสรู ะบบเศรษฐกิจ พอเพียง รูปแบบ โคก หนอง นา โมเดล จำนวน 2 รุน รุนที่ 1 ดำเนินการในระหวางวันที่ 14-18 ธันวาคม 2563 รนุ ท่ี 2 ดำเนินการในระหวางวนั ที่ 22-26 ธนั วาคม 2563 ณ ศูนยศ ึกษาและพัฒนา ชมุ ชนชลบรุ ี โดยมีกลุมเปา หมายประกอบดว ย ครัวเรอื นพน้ื ท่ตี นแบบการพัฒนาคณุ ภาพชีวิต HLM และ ผูเขารวมโครงการจางงานสรางรายได จำนวน 138 คน วิทยากรและเจาหนาที่โครงการ จำนวน 12 คน รวมจำนวน 150 คน งบประมาณ 1,022,810 บาท (หนึง่ ลานสองหม่ืนสองพันแปดรอ ยสิบบาทถว น) การดำเนินโครงการพัฒนาพื้นที่ตนแบบการพฒั นาคุณภาพชีวิตตามหลักทฤษฎีใหมประยุกตสู “โคก หนอง นา โมเดล” กจิ กรรมท่ี 1 ฝกอบรมเพม่ิ ทักษะระยะส้ันการพัฒนากสิกรรมสรู ะบบเศรษฐกิจ พอเพียง รูปแบบ โคก หนอง นา โมเดล ประกอบดวยประเด็นเนื้อหาวิชาหลักตามหลักสูตร และ กจิ กรรมเสริมหลกั สตู ร จำนวน 20 วิชา ดังน้ี 1. วชิ า บรรยายพิเศษการขับเคลอ่ื นโครงการพฒั นาพ้นื ที่ตนแบบ การพัฒนาคณุ ภาพชีวติ ตาม หลักทฤษฎใี หมป ระยุกตส ู “โคก หนอง นา โมเดล” 2. วิชา กิจกรรมกลุมสมั พันธ/ละลายพฤติกรรรม 3. วิชา เรียนรูตำราบนดนิ : กิจกรรมเดนิ ชมพ้นื ท่ี 4. วิชา เขาใจ เขาถึง พัฒนา ศาสตรพระราชากบั การพฒั นาทยี่ ัง่ ยืน 5. วชิ า ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง “ทฤษฎีบนั ได 9 ขนั้ สคู วามพอเพียง 6. วชิ า การแปลงปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพียงสูการปฏิบัติแบบเปนขนั้ เปน ตอน 7. วิชา ถอดบทเรียนผานส่ือ แผนดนิ ไทย ตอน “แผน ดนิ วกิ ฤต” 8. วชิ า หลกั กสิกรรม ธรรมชาติ 9. วิชา แบง กลุมฝกปฏิบัตฐิ านเรียนรู จำนวน 9 ฐาน 10. วชิ า ถอดบทเรยี นผา นสอ่ื “วิถภี ูมปิ ญ ญาไทยกยการพ่งึ ตนเองในภาวะวิกฤต 11. วชิ า เรียนรูผ า นสอื่ การออกแบบเชงิ ภมู สิ งั คมไทย 12. วิชา การออกแบบเชิงภูมิสังคมไทยตามหลักการพัฒนาภูมิสังคมอยางยั่งยืนเพื่อการ พงึ่ ตนเองและรองรบั ภยั พบิ ตั ิ 13. วิชา ฝกปฏิบัติ/นำเสนองาน การสรางหุนจำลอง การจัดการพื้นที่ตามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตส ู โคก หนอง นา โมเดง 14. วิชา ถอดบทเรยี นการจัดการพนื้ ทต่ี ามหลักทฤษฎใี หมป ระยกุ ตสู โคก หนอง นา โมเดล 15. วชิ า “สขุ ภาพพง่ึ ตน พฒั นา 3 ขุมพลงั ” พลังกาย พลังใจ พลังปญญา 16. วิชา ฝก ปฏิบัติ “จิตอาสาพัฒนาชุมชน เอามอื้ สามคั คพี ัฒนาพืน้ ที่ตามหลกั ทฤษฎีใหม 17. วิชา Team Building ฝก ปฏิบตั ิการบรหิ ารจดั การในภาวะวิกฤต (หาอยู หากนิ ) 18. วชิ า กตัญตู อสถานทพี่ ัฒนาจติ ใจ ทำบุญตกั บาตร

6 19. วชิ า การขบั เคลอื่ นสบื สานศาสตรพระราชากลไก 357 20. จัดทำแผนปฏิบตั กิ าร/นำเสนอ ยุทธศาสตรการขับเคลื่อนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสู การปฏิบัติ การเรียนรูแตละรายวิชาจะเปนการบรรยายและการฝกปฏิบัติ สรางความรูความเขาใจ ถึงกระบวนการดำเนินงานโครงการฯ โดยไดเชิญวิทยากรผูทรงคุณวุฒิที่มีความเชี่ยวชาญในแตละ หัวขอวชิ ามาใหค วามรู ทำใหผูเขารับการฝกอบรมไดรับความรูอยางเตม็ ท่แี ละมโี อกาสซักถามวิทยากรถึง ปญหาและขอสงสัยตางๆ ไดทันที รวมถึงเนนการลงมือฝกปฏิบัติจริง ทำใหผูเขารับการฝกอบรมเขาใจ ขั้นตอนและแนวทางการดำเนินงานอยางชัดเจน รวมทัง้ มีกิจกรรมการถอดองคความรูจากบทเรียน รายวิชาในแตละวันเพื่อสรางความรูความเขาใจรว มกัน และเติมเต็มความรูจากการฝกอบรม โดยใน กระบวนการฝกอบรมมเี ทคนคิ /วิธีการ ดงั น้ี 1. การบรรยายประกอบสื่อ Power point 2. การจดั เวทแี ลกเปลย่ี นเรียนรู ใหผเู ขา อบรมไดซ กั ถาม 3. การฝก ปฏิบตั ิ 4. การจัดกิจกรรมการถอดบทเรียนในวิชาทไ่ี ดรบั การฝก อบรม จากกระบวนการฝก อบรมสามารถสรปุ เน้ือหารายวชิ าไดดังน้ี 1. วชิ า บรรยายพเิ ศษการขับเคล่ือนโครงการพฒั นาพ้ืนท่ีตน แบบ การพัฒนาคุณภาพชวี ิตตามหลัก ทฤษฎใี หมประยุกตส ู “โคก หนอง นา โมเดล” วิทยากร นางวิลยั ลกั ษณ มวงงาม ระยะเวลา 1.00 ชว่ั โมง วตั ถปุ ระสงค สรางความเขา ใจแนวทางการดำเนนิ โครงการพัฒนาพื้นท่ตี นแบบ การพฒั นาคุณภาพชวี ิตตาม หลักทฤษฎใี หม ประยกุ ตสู “โคก หนอง นา โมเดล” ขอบเขตเนื้อหา 1. ความเปนมาของโครงการ 2. วัตถุประสงค 3. ขัน้ ตอนการดำเนนิ งาน สรปุ เน้อื หาวิชา วิทยากรบรรยายใหความรูในประเดน็ ตา งๆ ดังนี้ 1. ความเปน มาของโครงการ จากสถานการณการแพรระบาดของโรคติดตอไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) ที่สง ผล กระทบไปถึงวิกฤตทางดานเศรษฐกิจ ดานการสาธรณสุข ดานการคมนาคม และอื่นๆ โดยยุทธศาสตร ชาติ พ.ศ. 2561-2580 และนโยบายรัฐบาลที่จะสืบสาน รักษา ตอยอด และพัฒนาประเทศตามหลัก ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร กระทรวงมหาดไทยมอบหมายใหกรมการพัฒนาชุมชน นอมนำหลักปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงมาเปน หลักในการสงเสรมิ กระบวนการเรยี นรูและการมีสวนรวมของประชาชน โดยใช

7 หมูบานเปนฐานของการพัฒนามุงสรางภูมิคุมกันใหทุกครัวเรือน และพัฒนาคนใหมีความรูแ ละปรับตัว ใหสามารถดำเนินชวี ิตอยา งมคี วามสุข มีอาชพี สรางรายไดท ามกลางวกิ ฤตโลกที่มีการเปลี่ยนแปลงอยาง รวดเรว็ ดวยการจัดทำโครงการทีป่ ระยุกตการใชศ าสตรพ ระราชาและนอ มนำเอาแนวคิดดานทฤษฎีการ พัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดริกวา 40 ทฤษฎี มาประยุกตกับแนวคิดการพัฒนาพื้นที่และการ ออกแบบเชิงภูมิสังคมไทยเพื่อการพ่งึ ตนเอง และรองรบั ภัยพบิ ตั ิในรูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” 2. วัตถุประสงค 1) เพื่อสงเสริมการเรียนรูการนอมนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงประยุกตสู การปฏิบัตใิ นรูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” : มงุ เนน การพ่ึงพาตนเอง ลดบทบาทของนายทุน 2) เพื่อพัฒนาพ้นื ท่ีเรียนรชู ุมชนตนแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” ระดับตำบลและครวั เรอื น : พัฒนาพืน้ ทีเ่ ปน ตน แบบทส่ี ามารถใหชาวบา นไดมาเรียนรู 3) เพื่อฟนฟูเศรษฐกิจทองถิ่นชุมชนผานการสรางรายไดใหแกกลุมที่ไดรับผลกระทบ จากสถานการณแ พรระบาดของเชื้อไวรัส COVID-19 : 3. ขนั้ ตอนการดำเนนิ งาน 7 ขน้ั ตอน 3.1 ฝก อบรมเพม่ิ ทักษะระยะสน้ั การพฒั นากสิกรรมสรู ะบบเศรษฐกิจพอเพียง รูปแบบ โคก หนอง นา โมเดล : ดำเนินการโดยศูนยศกึ ษาและพฒั นาชมุ ชน 11 แหง 1) กลุมเปา หมาย เจาหนาที่พัฒนาชมุ ชนจังหวัด 73 คน เจาหนา ทพ่ี ัฒนาชมุ ชนอำเภอ 569 คน ครัวเรือนพ้ืนท่ีเรียนรชู มุ ชนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชวี ิต (CLM) 337 คน และคร้วั เรือน พน้ื ท่ตี นแบบการพฒั นาคุณภาพชีวิต (HLM) 24,842 คน รวมจำนวน 35,009 คน 2) ระยะเวลาดำเนินการ 5 วัน เรียนรูจากการฝกปฏิบัติในศูนยศึกษาและพัฒนาชุมชน 11 แหง และศนู ยเ รยี นรูข องเครือขายในพนื้ ท่ี หรือพ้ืนท่ตี น แบบในชมุ ชนทีม่ ีความพรอมอยูแ ลว เปน สถานท่ี ในการฝกอบรม ซึ่งจะเปนการ ประหยัดงบประมาณในรายการคาพาหนะ และเกิดการสรางงาน ดวย การจัดจาง/เบิกจายคา อาหารและ อาหารวางแกชุมชน โดยใชวัตถุดิบจากในชุมชนนั้น ๆ สงผลใหเกิด การกระจายรายไดใหกับกลุมแมบานและ ผูประกอบการในชุมชน (กันยายน 2563 – มกราคม 2564) 3) วิธีดำเนินการ อบรมกลุมเปาหมายใน หลักสูตร ”การพัฒนากสิกรรมสูระบบเศรษฐกิจ พอเพียง” หรือ “หลักสูตรการพัฒนาภูมิสังคมชุมชนอยางยั่งยืน” หรือ “หลักสูตรการออกแบบพื้นที่ และการจัดการพื้นท่ีตามภูมสิ ังคม” 4) ผลที่คาดวาจะไดรบั กลุมเปา หมายทเ่ี ขารว มโครงการมีความรู ทศั นคติ และทกั ษะ ความ เขาใจเศรษฐกิจ พอเพียงรูปแบบ “โคก หนอง นา โมเดล” สามารถออกแบบเชิงภูมิสังคมไทยตาม หลกั การพัฒนาภูมสิ ังคมอยางยงั่ ยืน และเกิดเครือขายการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพยี ง ประเด็นเนนยำ้ ขอความรว มมอื ใหจงั หวัดเตรยี มความพรอ ม ดังนี้ - เตรยี มแจงกลุม เปาหมายใหสามารถเขา รับการฝก อบรมไดต ามกำหนด - เตรียมเอกสาร หลักฐานประกอบการยินยอมใหใชพื้นทีข่ องประชาชนผูส มัครเขา รวมโครงการ ใหถูกตอง ครบถวน และเก็บหลักฐานไวที่จังหวัด ใหพรอมรับการตรวจสอบจาก หนวยงานที่เกีย่ วของไดท นั ที

8 3.2 สรางพื้นที่เรียนรูชุมชนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตและพัฒนาพื้นที่ครัวเรือน ตนแบบการ (CLM) ระดับตำบล และพัฒนาพื้นท่ีครัวเรือนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวติ ระดับครัวเรอื น (HLM) ระดับครวั เรอื น 1) กลุมเปาหมาย - ชมุ ชนตน แบบการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ระดบั ตำบล จำนวน 337 ตำบล - ครวั เรือนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชวี ติ จำนวน 24,842 ครัวเรือน 2) ระยะเวลาดำเนินการ ตุลาคม 2563 – กมุ ภาพันธ 2564 3) วิธีดำเนนิ การ - สรางพื้นที่เรียนรูชุมชนตนแบบฯ ระดับตำบล พื้นที่ 10 ไร จำนวน 23 แปลง, พื้นที่ 15 ไร จำนวน 314 แปลง พัฒนาพื้นที่ครัวเรือนตนแบบฯ พื้นที่ 1 ไร จำนวน 9,925 แปลง, พน้ื ที่ 3 ไร จำนวน 14,917 แปลง รวม 25,179 แปลง - สวนกลางจะจัดสรรงบประมาณ และมอบอำนาจใหจังหวัด/อำเภอดำเนินการเปนราย แปลง 4) ผลท่คี าดวา จะไดร บั - ชุมชนมีศูนยเรียนรูตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิต ดวยหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง จำนวน 337 แปลง - เกิดพืน้ ท่คี รัวเรือนตนแบบการพฒั นาคณุ ภาพชีวิต ขนาดพ้นื ที่ 1 ไร และพื้นที่ 3 ไร จำนวน 24,842 แปลง - เพิ่มพื้นที่กักเก็บน้ำฝนในพื้นที่ดำเนินงานโครงการฯ ไดไมนอยกวา 145 ลาน ลูกบาศกเมตร - สรางความมัน่ คงทางอาหารใหกบั ชุมชน โดยเฉพาะเร่ืองขาว สามารถผลิตขาวนา ปคิดเปนผลผลิตเปน ขา วจำนวน 10,818,780 กโิ ลกรัม - เพิ่มพ้ืนท่ปี ลกู ใหมต ามแนวพระราชดำริ ปา 3 อยา ง เพอ่ื ประโยชน 4 อยาง ไดไมนอ ย กวา 25,759 ไร คดิ เปนจำนวนตน ไมปลกู ใหมไ ดไ มน อ ยกวา 10,303,600 ตน - ฟนฟูทรัพยากรดิน ไดไมนอยกวา 25,759 ไรตอป ลดการชะลางหนาดินที่ กอ ใหเกิดตะกอนดิน คิดเปนปรมิ าณ 2,575.9 ตนั ตอ ป 5) ประเด็นเนน ย้ำ ขอความรว มมอื ใหจังหวัดเตรยี มความพรอม ดังนี้ - เตรียมความพรอมการดำเนินการจัดซื้อจัดจางตามระเบียบ กฎหมายที่เกี่ยวของ ไดท ันทีเม่อื ไดรบั การ จัดสรรงบประมาณ - ใหดำเนินการดวยความโปรงใส ตรวจสอบไดทุกขั้นตอน และยึดหลักการมีสวนรวมของ ประชาชน 3.3 การสรางงานสรางรายไดรายเดือน ใหแ ก เกษตรกร แรงงานและบัณฑิตจบใหม กลุม แรงงานท่ีอพยพกลับทองถ่ินและชุมชน 1) กลุมเปาหมาย เกษตรกร บัณฑิตจบใหม กลุมแรงงานที่อพยพกลับทองถิ่นและ ชุมชนในพื้นที่ CLM 337 ตำบล ๆ ละ 10 คน และในพื้นที่ HLM 2,909 ตำบล ๆ ละ 2 คน รวม ทั้งสิน้ 9,188 คน

9 2) ระยะเวลาดำเนินการ 12 เดือน จางงานเดือนละ 9,000 บาท (ตุลาคม 2563 – กันยายน 2564) 3) ผลที่คาดวาจะไดร บั - เกิดการจางงานและสรางรายไดใหกับผูที่ไดรับผลกระทบจากโรค Covid -19 จำนวน 9,188 คน - กลุมเปาหมายไดรับการพัฒนาเปน แกนนำ (ครูพาทำ) ในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ พอเพียงและทฤษฎีใหม ประยุกตส ูรปู แบบ “โคก หนอง นา โมเดล” 4) ประเด็นเนนย้ำ ขอความรวมมือใหจังหวัดคัดเลือกผูรับจางที่สามารถทำงานไดจริง เตม็ ใจ และมคี วามพรอม ปฏิบตั ิหนา ทต่ี ามภารกิจท่ีไดร บั มอบหมายตลอดระยะเวลาการจา ง 3.4 การกระตนุ การบรโิ ภคภาคครวั เรือนและเอกชน ผานกิจกรรมการพัฒนาและสนับสนนุ พื้นทีค่ รัวเรือนตนแบบการพฒั นาคุณภาพชีวิตระดับครวั เรือน คือ รูปแบบการการเรียนรูด วยการลงมือทำ (การเอา มอ้ื สามคั ค)ี 1) กลุมเปาหมาย ประชาชนทีเ่ ขามามีสวนรวมกิจกรรมการรวมกลุมและพัฒนา พนื้ ที่ จำนวน 1,490,520 คน 2) ระยะเวลาดำเนินการ พฤศจิกายน 2563 – เมษายน 2564 3) วิธีดำเนินการ สนับสนุนวัสดอุ ุปกรณ สำหรับฝกปฏิบัติรวมกันในแปลงของ ครวั เรอื น เพอื่ การเรยี นรกู จิ กรรม โคก หนอง นา จำนวน 24,842 พน้ื ท่ี ๆ 3 คร้ัง ๆ ละ 20 คน 4) ผลทีค่ าดวาจะไดรบั - เกดิ การดำเนินการตามหลักปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง คือ ความรู คูคณุ ธรรม ความรู คือ ทักษะผานการปฏิบัติ แลกเปลยี่ นเรียนรูระหวา งกันในระดบั ครัวเรอื น และชุมชน คุณธรรม คอื ความสามัคคี ความเออ้ื เฟอ - เกิดการแลกเปล่ียนเรยี นรู เกิดเครือขายในการทำงาน ประเด็นเนนย้ำ ขอความ รว มมอื ใหจังหวัดสนับสนุนการดำเนินกิจกรรม หรอื สงผแู ทนมามสี วนรวมในกิจกรรม เน่ืองจากกิจกรรม นี้จะสงผลใหเ กดิ การเรยี นรูตามหลกั ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียง ผา นการลงมือทำโดยการ ปฏิบัติจริง เรยี นรูจากการแลกเปลยี่ นและฝก ทักษะรว มกนั เกิดคุณธรรม การเสยี สละ แบงปน การทำงาน รวมกัน 3.5 บูรณาการรวมพัฒนาพื้นที่ระดับตำบล ตอยอดทางธุรกิจ รวมกับภาคเอกชนในพ้ืนท่ี แนวทางที่คาดการไวเปนหลักการ คือ HLM 15 หนวยในพื้นที่จะมี CLM 1 หนวย โดย CLM จะเปน หนวยใหญท ี่ทำหนาที่รวบรวมผลผลิตจาก HLM มาตอยอด : ดำเนินการโดยสำนักเขมแข็งฯ กรมการ พัฒนาชุมชน 1) กลุมเปาหมาย ชุมชนตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิต ระดับตำบล 337 ตำบล 2) ระยะเวลาดำเนนิ การ กมุ ภาพันธ 2564 – กรกฎาคม 2564 3) วิธดี ำเนนิ การ บูรณาการรว มพัฒนาพน้ื ทรี่ ะดบั ตำบลดว ยกลไก 3 5 7 - 3 ระดับพนื้ ที่ ไดแ ก ระดับชุมชน ระดับจังหวัด ระดับประเทศ - ผาน 5 กลไก ไดแก การประสานงานภาคีเครือขาย บูรณาการแผนงานและ ยทุ ธศาสตร ตดิ ตาม ประเมนิ ผล จดั การความรชู มุ ชน และการส่อื สารสังคม - รวมกับ 7 ภาคีภาคสวน ภาครัฐ ภาควิชาการ ภาคศาสนา ภาคประชาชน ภาคเอกชน ภาคประชา สงั คม และภาคสือ่ มวลชน

10 4) ผลทคี่ าดวาจะไดรบั - พ้ืนทีร่ ะดับตำบลไดร บั การแกป ญ หาพื้นฐานดา นการจัดการท่ดี ิน และสรา งงาน สรางอาชพี สรางรายได และสรา งคณุ ภาพชวี ติ ทดี่ ีใหก บั ประชาชน 5) ประเดน็ เนน ยำ้ ขอความรวมมือใหจ งั หวดั เตรียมความพรอ ม กิจกรรมนี้เปน การ รวมกลมุ เพือ่ การพัฒนาและยกระดบั สรางฐานการเรยี นรทู ั้งระดบั ครวั เรือน และระดบั ตำบล จัดตั้งกลมุ อาชีพเพ่อื สรา งวิสากจิ ชุมชน เพ่อื สนับสนุนกระบวนการผลิต การแปรรปู และขยายตลาดใหเ กิดการเพ่ิม มลู คา ผลผลติ และยกระดับเศรษฐกจิ ฐานรากของชุมชน 3.6 พัฒนาการสรา งมาตรฐานผลผลิต การแปรรปู และการตลาดตามมาตรฐานอนิ ทรยี วิถี ไทย ดำเนินการระดบั กรมการพฒั นาชุมชน 1) กลมุ เปา หมาย ประชาชนในพืน้ ท่ีเรยี นรูชุมชนตนแบบการพฒั นาคุณภาพชีวิต จำนวน 674 คน 2) ระยะเวลาดำเนินการ ธนั วาคม 2563 – พฤษภาคม 2564 3) วิธดี ำเนนิ การ ฝก อบรมการสรางมาตรฐานผลผลิต การแปรรูป และการตลาด มาตรฐานอนิ ทรยี วถิ ีไทย รวมกับ ภาคเอกชน เชน มลู นิธิรักษดนิ รักษน้ำ (Earth Safe) 4) ผลท่ีคาดวา จะไดร ับ สรางงาน สรา งอาชพี สรางรายได และสรางคุณภาพชีวิตที่ดีใหกับ ประชาชน 5) ประเดน็ เนนย้ำ ขอความรวมมือใหจงั หวัดเตรียมความพรอ ม แจงกลมุ เปาหมายให สามารถเขารับการฝก อบรม ไดตามกำหนด เพราะกิจกรรมน้เี ปน การเปดโอกาสการเพิ่มมูลคา ผลผลติ จากข้นั พน้ื ฐาน สขู ้นั กา วหนา นำไปสูก ารแปรรปู และสรา งมาตรฐานใหก บั ผลผลิต ใหส ามารถจำหนา ยได ในตลาดที่กวางขน้ึ 3.7 พฒั นาระบบ Digital รองรับ Local Economy ดว ยการสรางระบบโปรแกรมและ ระบบฐานขอมลู : ใชร ะบบดาวเทยี ม : ดำเนินการโดยกรมการพฒั นาชุมชน 1) พ้นื ท่เี ปาหมาย พนื้ ที่ตนแบบการพฒั นาคุณภาพชวี ิตระดับตำบล 337 แปลง และ พ้ืนที่ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชวี ิตระดับครวั เรือน 24,842 แปลง 2) วธิ ดี ำเนินการ - การจดั หาอปุ กรณ และเคร่ืองมอื สำหรบั การดำเนินโครงการ - การสำรวจเก็บขอมลู และจัดทำแผนท่ภี าพถายดาวเทียมและถายทางอากาศดวยอากาศยาน ไรคนขับ - พัฒนา Platform เทคโนโลยภี ูมิสารสนเทศ เพ่ือวัดผลสมั ฤทธิ์คุณภาพชวี ติ ใน บรบิ ท โคก หนอง นา โมเดล - การฝก อบรมพฒั นาศักยภาพของบคุ ลากร - การเพ่ิมศกั ยภาพศนู ยศ กึ ษาการพฒั นาตามศาสตรพระราชา 3) ผลทค่ี าดวาจะไดรบั - มขี อมูลสถิติทง้ั เชงิ ปรมิ าณและเชิงคุณภาพ ตอ เน่ืองถึงการเปลี่ยนแปลงอยา งเปน รูปธรรม ทีส่ ามารถนำไปใชตอ ยอดในประโยชนด า นตา ง ๆ ไดในอนาคต

11 4) ประเด็นเนน ยำ้ ขอความรว มมือใหจังหวัด ใหความรว มมอื ในการจัดเก็บขอมูล และ รายงานผลการดำเนนิ งาน แกสำนักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศและสถาบันเทคโนโลยีพระ จอมเกลาเจาคณุ ทหาร ลาดกระบงั ซึง่ จะเปน หนวยดำเนนิ การรว มกบั กรมการพัฒนาชุมชน 2. วชิ า กจิ กรรมกลุมสัมพันธ/ ละลายพฤติกรรรม วิทยากร นายเทวิน ชูชีพ และคณะวทิ ยากรศูนยศึกษาและพัฒนาชมุ ชนชลบุรี ระยะเวลา ๑.00 ช่ัวโมง วตั ถปุ ระสงค ๑. เพือ่ สรางความสัมพันธระหวางกลุมเปาหมายดว ยกนั และทีมวทิ ยากรเพื่อใหเกดิ บรรยากาศ ที่ดีในการเรียนรู ๒. เพือ่ แบง กลมุ ในการรวมกิจกรรมในแตล ะรายวิชา ขอบเขตเน้ือหา ๑. การสรา งกิจกรรมกลุมสมั พันธ ละลายพฤตกิ รรม การสรางผนู ำกลุม /ผนู ำรนุ ๒. การแนะนำตนเองและทำความรูจักกัน ๓. การสรา งสญั ลักษณร วม ๔. การปรับฐานการเรียนรู ๕. กจิ กรรมกลมุ สมั พันธ (แบง กลุมเลนเกมส) ๖. การรบั ผา พันคอ ๗. การมอบหมายบทบาทหนาท่ี ๘. ความคาดหวงั เทคนคิ วิธีการ ๑. ละลายพฤติกรรมดวยวธิ ีการ \"ถอดหวั โขน\" ลดอายุใหเ หมาะแกก ิจกรรม โดยใชห ลกั ๓ค (คึกคัก คลองแคลว ครนื้ เครง) ๒. แบงกลมุ 4 กลุม (ผาสี 4 ส)ี คดั ผูน ำกลุม ๑ ทาน เลขาฯ ๑ ทาน (รับตำแหนงผใู หญบาน และผชู ว ยในแตละกลุมส)ี คัดผนู ำรนุ 1 ทาน (รบั ตำแหนง กำนัน คัดเลือกตัวแทนจากผูใหญบ านในแต ละกลุมสมี ารบั ตำแหนงกำนัน ๑ ทาน) 3. พธิ รี ับมอบ ผา สี มอบภารกจิ ดูแลบาน (กว.ประจำวนั และกิจกรรมทร่ี บั ผดิ ชอบ) สรุปเนื้อหาวิชา วิทยากรสรางความคนุ เคยโดยใชก ิจกรรมกลมุ สัมพนั ธ กจิ กรรมกลุม สัมพันธเ ปนกิจกรรมหนงึ่ ที่นำมาใชใ นการฝกอบรมสมั มนา เพอื่ เปน การละลายพฤติกรรมของบุคคลในกลุมท่ีมที ี่มาแตกตางกันให มีความสัมพันธ มีความเปนมิตรที่ดีตอกนั ในกลุมเพื่อจะสามารถทำงานรวมกันไดอยางมีความสุขและ ประสบความสำเร็จตามเปาหมายทีว่ างไว การจัตกิจกรรมกลุมสัมพันธ เปนกิจกรรมละลายพฤติกรรม โดยใชกิจกรรมหรือเกมสเปนสื่อ มีวัตถุประสำคัญ คือ เพื่อประโยชนในการเรียนรูการเปลี่ยนแปลง ทัศนคติ การพัฒนาความคิดสงั สรรคแ ละทกั ษะการทำงานรวมกนั โดยเนน ทบี่ รรยากาศและความสัมพันธ

12 ที่ดี มคี วามเปนมติ รและสนกุ สนานเปน สำคญั โดยไดแบงกลุม เลนเกมส นำเพลง และนนั ทนาการเขามา เพื่อทำใหผูเขาอบรมเกิดความสนุก ผอนคลาย และมีสวนรวมมากยิ่งขึ้น มีการแนะนำตนเองและทำ ความรูจักกัน มีการสรางสัญลักษณรวม จากน้นั แบงกลุมออกเปน 4 กลมุ (รนุ ที่ 1) หมูบานสมพอเพียง หมูบานตนกลา หมูบานพวงชมพู หมูบานมวงโมเดล กลุมละ 16 คน 3 กลุม กลุมละ 17 คน 1 กลุม (รนุ ที่ 2) หมูบานเขียวขจี หมบู า นสุขสำราญ หมบู านนาเจริญ และหมูบา น 4D กลุมละ 18 คน 3 กลุม กลุมละ 19 คน 1 กลุม และคัดเลือกผูรับตำแหนงผูชวยผูใหญบาน เลขาฯ ผูใหญบาน จากนั้นให ผูใหญบ านของแตละสีเลือกกำนัน และเลือกสารวัตรกำนัน ๑ คน (เลอื กโดยกำนัน) เมือ่ การเลือกกำนัน เสร็จสิน้ แลวก็จัดพิธมี อบผาสี (ผาพันคอ) แตล ะกลุม (ใสพาน) ตอ หนาพระบรมฉายาลกั ษณ โดยผูใหญ เปน ผูมอบ เมื่อไดผาสี ใหแจกใหแถวตัวเอง ใหถือในมือขวา วางไวบนตักและหลบั ตา ระลึกถึงในหลวง ร๙ และ พระราชกรณียกิจของพระองคเปนเวลา ๑ นาที การผูกผาสีตองเปนผา พันคอเทาน้ัน หลังจาก นนั้ มอบหมายบทบาทหนา ที่ และแจกบัตรคำใหเขียนความคาดหวงั สรปุ ผลการเรยี นรู จากกิจกรรมนี้ทำให ผูเขารับการฝกอบรมและวิทยากร รูจักกัน มีสัมพันธที่ดีขึ้นตอกันทั้งใน กลมุ ใหญแ ละกลุม ยอย รบั รถู ึงบทบาทหนาที่ กฎ ระเบยี บ ในการอยูร ว มกัน 3. วิชา เรียนรูตำราบนดิน : กจิ กรรมเดินชมพื้นท่ี วทิ ยากร นายพฏี าวุธ นาโควงค ตำแหนง นักทรัพยากรบคุ คลชำนาญการ ระยะเวลา 1.00 ชัว่ โมง วตั ถปุ ระสงค 1. เพื่อศึกษาพืน้ ที่บริบทศนู ยศกึ ษาและพฒั นาชมุ ชนชลบุรี ทม่ี ีสภาพเปน พ้นื ท่เี มืองและสภาพ ดินเปน ดนิ ถมปา ชายเลยในการสรา งศูนยศ ึกษาและพัฒนาชุมชนชลบรุ ตี ้งั แตป  2508 2. เพอื่ ศึกษาฐานแปลงสาธิต โคก หนอง นา จำนวน 4 แปลง ของศนู ยศึกษาและพฒั นาชมุ ชน ชลบรุ ี ในการบรหิ ารจัดการน้ำ การปรับสภาพดนิ การทำคลองใสไก การทำหลุมขนมครก การปลูกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง การปลกู ไม 5 ระดับ ขอบเขตเนือ้ หา เดินชมพน้ื ท่ีฐานการเรยี นรูแปลงสาธิต โคก หนอง นา จำนวน 4 แปลง ของศนู ยศ ึกษาและ พัฒนาชุมชนชลบรุ ี สรปุ เนอ้ื หาวชิ า 1. วทิ ยากรนำชมแปลงสาธิตโคก หนอง นา 1 ตง้ั อยูบ รเิ วรหลังปอมยอม พื้นท่ขี นาดกวาง 15 เมตร ยาว 15 เมตร ในจุดเรียนรูประกอบดว ย -หลมุ ขนมครับ ขนาด 1 เมตร จำนวน 2 หลุม -คลองใสไ กข นาดกวาง 50 ชม. ลกึ 50 ชม. ยาว 10 เมตร -พืชท่ีปลกู ประกอบดว ย ตนมะมว งโห จำนวน 1 ตน

13 ชะอม จำนวน 10 ตน ตน มะตูม จำนวน 1 ตน ตนกระเพรา จำนวน 5 ตน ตนตะใคร จำนวน 2 ตน ตน มะระ จำนวน 10 ตน ตน มะเขอื จำนวน 5 ตน 2. วิทยากรนำชมแปลงสาธิต โคก หนอง นา 2 มีขนาดกวาง 10 เมตร ยาว 20 เมตร ในจดุ เรยี นรปู ระกอบดวย -หลุมขนมครบั ขนาด 1 เมตร จำนวน 2 หลุม -คลองใสไ กข นาดกวาง 50 ชม. ลึก 50 ชม. ยาว 30 เมตร -พชื ทป่ี ลกู ประกอบดว ย ตน กลวย จำนวน 5 ตน ตน ชมพู จำนวน 2 ตน ตนมะตูม จำนวน 1 ตน ตน กระเพรา จำนวน 5 ตน ตนตะใคร จำนวน 10 ตน ตนขา จำนวน 10 ตน ตนมะเขือ จำนวน 10 ตน ตน แมงลัก จำนวน 5 ตน ถวั่ จำนวน 20 ตน พน้ื ทีน่ า กวาง 2 เมตร ยาว 2 เมตร ตน มะพราว จำนวน 1 ตน ตน มะมว ง จำนวน 2 ตน 3. วทิ ยากรนำชมแปลงสาธิต โคก หนอง นา 2 มีขนาดกวาง 10 เมตร ยาว 20 เมตร ในจดุ เรยี นรปู ระกอบดวย -หลุมขนมครบั ขนาด 1 เมตร จำนวน 1 หลมุ -คลองใสไกขนาดกวา ง 50 ชม. ลกึ 50 ชม. ยาว 30 เมตร -พชื ที่ปลูกประกอบดวย ตนกลว ย จำนวน 30 ตน ตนชมพู จำนวน 1 ตน ตนตะใคร จำนวน 10 ตน ตน ขา จำนวน 10 ตน ตน มะเขือ จำนวน 10 ตน ตนแมงลัก จำนวน 5 ตน แปลงผักบุง จำนวน 1 แปลง แปลงผักวอเตอรเ คก จำนวน 1 แปลง ถัวญป่ี ุน จำนวน 20 ตน

14 พื้นท่ีนา กวา ง 2 เมตร ยาว 2 เมตร ตน มะพรา ว จำนวน 1 ตน ตน มะมวง จำนวน 2 ตน 4. วิทยากรนำชมแปลงสาธิต โคก หนอง นา 2 มีขนาดกวา ง 10 เมตร ยาว 20 เมตร ในจดุ เรียนรปู ระกอบดวย -หลุมขนมครบั ขนาด 1 เมตร จำนวน 1 หลุม -คลองใสไกข นาดกวา ง 50 ชม. ลกึ 50 ชม. ยาว 40 เมตร -พชื ที่ปลูกประกอบดวย ตนมะลอกอ จำนวน 3 ตน ตนชมพู จำนวน 1 ตน ตน ตะใคร จำนวน 10 ตน ตน ขา จำนวน 10 ตน ตน มะเขือ จำนวน 10 ตน ตน แมงลัก จำนวน 5 ตน ตนมะมวง จำนวน 2 ตน พน้ื ทโ่ี คก ขนาด กวาง 3 เมตร สงู 1 เมตร สำหรบั ปลูกมะเข่อี การสรางฝายชะลอนำ้ แปลงผักถวั พู จำนวน 1 แปลง 5. วิทยากรนำชมแปลงเอามือสามัคคี เปนการใหผูเขา ฝกอบรมไดเ ห็นพื้นที่จริง กอนฝก อบรม ในแตละวิชากอนจะนำวิชาจากการฝกอบรมไปใชประโยชนในการในวิชา สรางหุนจำลอง การจัดการ พื้นทีต่ ามหลักทฤษฎีใหม ประยุกตส ู โคก หนอง นา โมเดล สรุปผลการเรียนรู 1. ผูเขารับการฝกอบรมไดศึกษาพื้นที่ตนแบบโคกหนองนาโมเดลของศูนยศ ึกษาและพัฒนา ชมุ ชนชลบรุ ี 2. ผูเขารับการฝกอบรมไดรับความรูการพัฒนาพืน้ ที่ตนแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตตามหลัก ทฤษฎใี หม ประยกุ ตสู “โคก หนอง นา โมเดล” 3. ผูเขารับการฝก อบรมไดภาคเี ครือขา ยในการทำงาน 4. ผูเขา รบั การฝกอบรมไดล งมือปฏบิ ัตจิ รงิ ซ่ึงจะทำใหเกิดความสนุก ไดอ อกกำลงั กาย และเกิด การชว ยเหลือซ่งึ กันและกัน ตลอดจนการแกไขปญหาเฉพาะหนา 4. วชิ า เขาใจ เขา ถึง พัฒนา ศาสตรพ ระราชากบั การพัฒนาท่ีย่ังยืน วทิ ยากร นายสรุ พล ศรจติ ต อดีตผูอำนวยการศนู ยศึกษาและพฒั นาชุมชนชลบุรี ระยะเวลา 2.00 ชัว่ โมง

15 วัตถุประสงค เพอื่ ใหผูเขา รับการอบรมมีความรู “เขา ใจ เขา ถงึ พฒั นา ศาสตรพ ระราชากับการพฒั นาทยี่ งั่ ยนื และหลกั การทรงงาน ตามหลกั ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง ประเด็นเน้ือหา 1. หลกั ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียง 2. หลกั การทรงงาน “เขาใจ เขาถึงพัฒนา” พระราชดำรสั ของ ร.9 3. บนั ได 9 ขน้ั สคู วามพอเพียง 4. เรียนรจู ากกรณตี วั อยาง “โคก หนอง นา โมเดล” สรปุ เน้ือหาวิชา วิทยากรบรรยายใหค วามรูใ นประเดน็ ดังน้ี 1) วทิ ยากรบรรยายใหความรเู ร่อื งศาสตรพ ระราชา และหลกั ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ดังน้ี ศาสตรพระราชา คือ ศาสตรที่เกิดจากกษัตริยนักพัฒนา คือ ในหลวง ร.9 ผูซึ่งทรง งานอยูบนหลักการของวิทยาศาสตรและเศรษฐศาสตร มีเหตุ มีผล เนนการศึกษา และการมีสวนรว ม เปนสวนสำคญั จุดเดนของ “ศาสตรพระราชา” อยูที่ “การนำมาปรับใช” ในความเปนจริงแลว ทฤษฎี เดยี วไมสามารถนำไปใชไดก ับทกุ ที่ ขึ้นอยูกับบริบทของพื้นที่ ประชาชนในพื้นที่และส่ิงแวดลอ มนั้นเปน อยางไรจึงเปน ทม่ี าวา ทำไมถงึ ตอ ง “เขา ใจ เขาถงึ พัฒนา” หลกั ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเปนปรัชญาที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล อดุลยเดช บรมนาถบพิตร ทรงชี้ถึงแนวทางการดำเนินชีวิตของประชาชนในทุกระดับ ทั้งในระดับ ครอบครัว ชุมชน หรือ ระดับประเทศ ในการปฏิบัติงานหรือบริหารพัฒนาประเทศใหดำเนินไปดวย ความไมมาท พระองคทรงทำตัวอยางใหคนไทยไดเหน็ ผานโครงการพระราชดำริที่ประสบความสำเร็จ กวา 4,741 โครงการ มากกวา 47,000 บทเรียน ทำใหทั่วโลกใหการยอมรับและมอบรางวัลให พระองค อาทิ รางวลั นกั วทิ ยาศาสตรดนิ เพ่อื มนษุ ยธรรม (IUSS Humanitarian Soil Scientist Award) และรางวัลความสำเร็จสูงสุดดานการพัฒนามนุษย (UNDP Human Development Lifetime Achievement Award) เปน ตน 2) วิทยากรบรรยายใหความรูเรื่องหลักการทรงงาน “เขาใจ เขาถึง พัฒนา” พระราชดำรัส ของ ร.9 ดงั น้ี เขาใจ ทำอะไรตองเขาใจปญหา เขาหนทางแกไ ข เขา ใจกระบวนการจัดการ และปรับความ เขาใจระหวางผูให ผูรบั เสียกอ นใหไดเขาใจซ่ึงกันและกนั เขาถึง เมื่อเขาใจระหวางกันทุกประการครบถวนแลว ตองเขาถึงการกระทำ สรางความ รวมมือจากผูเกี่ยวของ เขาถึงเคร่ืองไมเครื่องมือและวัสดุอุปกรณ และความสามัคคีรว มจิตรวมใจของ ผูปฏิบตั ิ รว มมือรว มไมกันทำงาน - ใหประชาชนเกิดความตองการที่จะพัฒนาตนเองเสยี กอน ไมใชราชการบังคับใหทำ ซึ่งจะ ไมย ง่ั ยืน จึงทรงเนนการพฒั นาคนใหเปล่ียนแปลงตนเองกอน แลว จึงเขาไปพัฒนา....

16 “เราเปนนกั เรยี น เราไมใ ชเปนผเู ช่ียวชาญ ถา หากวา ในดานไหนก็ตาม เวลาไปปฏบิ ัติใหถือวา เราเปนนักเรียน ชาวบานเปนครู หรือ “ธรรมชาติเปนครู” การที่ทานทั้งหลายจะออกไปกจ็ ะไปในหลาย ๆ ดาน ก็ตอ งเขา ใจวา เราอาจจะเอาความรูไปใหเขา แตก็ตองนบั ถือความรขู องเราดว ย จึงจะมีความสำเรจ็ พัฒนา เมื่อตางฝายตางเขาใจกันแลว เขาถึงกันแลว การพัฒนาก็จะดำเนินการไปอยางย่งั ยืน ไมสงผลกระทบทีต่ ดิ ลบตอระบบเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดลอ มและการเมือง หากแตนำไปสูความสมดุล มน่ั คง และยง่ั ยนื พัฒนาอะไร เริ่มตนดว ยตนเอง พ่ึงพาตนเองได ตน แบบเผยแพรค วามรู “....พระราชดำริ เปนแนวคดิ ของฉัน ไมไ ดเปน พระบรมราชโองการหรือคำสั่งนะ....” พึ่งพาตนเองได ทรงเนนวา การพัฒนาตองทำใหประชาชนพึ่งพาตนเองได ทรงโปรดให ประชาชนทำอะไรไดด วยตนเอง ไมตองรอความชวยเหลอื จากรัฐ 3) วิทยากรเช่ือมโยงเน้ือหาปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สูทฤษฎีบนั ได 9 ขั้น ดงั น้ี การพอเพียง ตามแนวทางศาสตรพระราชา เนนการเริ่มตนที่การทำเพื่อพอกิน พอใช พออยู และพอรมเย็น โดยเริ่มทตี่ ัวเราเองกอ น “พอ” กอน ตอเม่ือมเี หลอื แลว จึงขยายตอไป แบงเปนข้ัน พ้ืนฐาน 4 ขัน้ และข้ันกา วหนา อีก 5 ขัน้ รวมเปนบนั ได 9 ขนั้ สูความพอเพยี งทย่ี ง่ั ยืน ขน้ั ที่ 1 พอกิน พื้นฐานทีส่ ุดของมนุษย คือ ความตองการปจจัย 4 และประการสำคัญที่สุดของปจจัย 4 คือ อาหาร ขั้นที่ 1 ของแนวทางแกปญหาที่ยั่งยืน คือ ตอบคำถามใหไดวา “ทำอยางไรจึงจะพอกิน” โดยใหความสำคญั กับ ขาวปลาอาหาร ไมใหความสำคัญกับเงนิ โดยยึดหลักวา “เงินทองเปนของมายา ขาวปลาสขิ องจริง” เกษตรกรตองเริ่มจากการอยใู หไดโดยไมใชเงิน มีอาหารพอมี พอกิน ดวยการปลูก พชื ผัก ผลไม ใหพอกนิ ชาวนาตอ งเก็บขา วไวใหเพียงพอสำหรบั การมีกนิ ท้ังป ไมข ายขาวเปลือกเพื่อนำ เงนิ ไปซื้อขาวสาร นอกจากน้ัน หวั ใจสำคัญของ “พอกนิ ” ยังมีความหมายรวมไปถึงความปลอดภัยในอาหาร กนิ อยางไรใหมสี ุขภาพดี ไมส ะสมเอาความเจ็บไขไ ดปวยไวในรา งกาย นค่ี อื ความหมายของบนั ไดขั้นท่ี ๑ ท่เี กษตรกรตอ งกา วขา มใหไ ด ข้ันที่ 2-4 พอใช พออยู พอรมเย็น บันไดขั้นที่ 2-4 พอใช พออยู พอรมเย็น เกิดขึ้นไดพรอมกัน ดวยคำตอบเดียวคือ “ปลูก ปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยา ง” ซึง่ ปา 3 อยางจะใหทั้ง อาหาร เคร่อื งนงุ หม สมุนไพรสำหรับรักษาโรค ทง้ั โรคคน โรคพืช โรคสัตว ใหไ มส ำหรบั ทำบา นพักท่ีอยูอาศัย และใหค วามรม เย็นกับบาน กับชุมชน กับ โลกใบนี้ ซึ่งเปนแนวทางในการแกปญหาความยากจนของเกษตรกรไทย ซึ่งไดรับการพิสูจนแลววา สามารถแกปญหาไดจริง และยังสามารถยอนกลับไปแกไขปญหาหนี้สินซึ่งสะสมพอกพูนจากการทำ เกษตรเชิงเดี่ยว ปญหาความเสื่อมโทรมของทรัพยากร ปญหาความขาดแคลนนำ ภยั แลง ทั้งหมดลวน แกไ ขไดจ ากแนวคดิ ปา 3 อยางประโยชน 4 อยางขององคพ ระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูห ัวฯ บันไดขน้ั ที่ 5-9 คือ เศรษฐกิจพอเพยี งขัน้ กาวหนา ขนั้ ท่ี 5-6 บญุ และทาน เครือขายเศรษฐกจิ พอเพยี ง เช่อื มัน่ วาสงั คมไทยเปน สงั คมบุญ สังคมทาน ไมเ นนการ แลกเปลยี่ นทางการคา แตเนนการทำบญุ เปนการฝกจติ ใจ ใหละซง่ึ ความโลภ และกเิ ลสในการอยากได

17 ใครม ี ลดปญหาชองวา งระหวางชนชน้ั ตามคำกลาวท่วี า “ยิง่ ทำยิง่ ได ยิง่ ใหย ิง่ มี” การใหไปคอื ไดมา และ เช่อื ม่นั ในฤทธิข์ องทาน วาทานมีฤทธ์จิ ริง และจะสงผลกลับมาเปนเพ่ือน เปนกลั ยาณมิตร เปนเครือขา ย ทช่ี ว ยเหลือกนั ในทุกสถานการณ แมในวันท่โี ลกน้ีประสบกับวิกฤตการณ ขั้นท่ี 7 เก็บรกั ษา หลงั จากสามารถพึง่ ตนเองได พอมี พอเหลือทำบญุ ทำทานแลว คอื การรจู ักเกบ็ รักษา ซึ่ง เปนการตง้ั อยูในความไมป ระมาท และการรูจ กั เก็บรกั ษา ยังเปน การสรา งรากฐานของการเอาตัวรอดใน เวลาเกิดวิกฤตการณ โดยยึดแนวทางตามวถิ ีชวี ติ ชาวนาสมัยกอนซึ่งเกบ็ รักษาขาวไวในยงุ ฉางเพื่อ ใหพอ มกี ินขามป คดั เลือกและเก็บรักษา “ขาวพนั ธุ” ไวสำหรับเปนพนั ธุขา วในปตอไป นอกจากเกบ็ พนั ธขุ าว แลว ยงั เนน ใหร ูจักวธิ ีการถนอมอาหาร การสะสม อาหารไวกนิ ในยามหนาแลง ดวยการแปรรปู อาหาร หลากชนิด อาทิ ปลารา ปลาแหง มะขามเปยก พรกิ แหง หอม กระเทยี ม เพ่ือเกบ็ ไวกินในอนาคต ขั้นท่ี 8 ขาย เนื่องจากเศรษฐกิจพอเพียง ไมใชเศรษฐกิจการคา แตก็ไมใชเศรษฐกิจหลังเขา การคาขาย สามารถทำได แตทำภายใตการรูจักตนเอง รูจักพอประมาณ และทำไปตามลำดับ โดยของที่ขาย คือ ของท่ีเหลือจากทุกขั้นแลวจึงนำมาขาย เชน ทำนาอินทรีย ปลูกขาวปลอดสารเคมี ไมทำลายธรรมชาติ ไดผลผลิตเก็บไวพอกิน เก็บไวทำพันธุ ทำบุญ ทำทาน แลวจึงนำมาขายดวยความรูสึกของการ “ให” อยากที่จะใหสิ่งดี ๆ ที่เราปลูกเอง เผื่อแผใหกับคนอื่น ๆ ไดรับสิ่งดี ๆ นั้น ๆ ดวย การคาขายตาม แนวทางเศรษฐกิจพอเพียง จึงเปนการคาท่ีมองกลับดาน “เพราะรักคุณจึงอยากใหคุณไดร ับในสิ่งดี ๆ” พอเพียงเพ่อื อุมชู เผอื่ แผ แบง ปน ไปดวยกัน ขน้ั ที่ 9 เครือขา ย กองกำลังเกษตรโยธิน คอื การสรา งกองกำลงั เกษตรโยธิน หรือ การสรางเครือขายเชื่อมโยงท้ังประเทศ เพ่ือขยาย ผลความ สำเร็จตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง สูการปฏิวัติแนวคิด และวถิ ีการดำเนินชีวิตของคนใน สังคม ในชุมชน เพื่อการแกปญหาวิกฤต 4 ประการ อันไดแก วิกฤตการณสิ่งแวดลอม ภัยธรรมชาติ วิกฤตการณโรคระบาดทั้งในคน สัตว พืช วิกฤตเศรษฐกิจ ขาวยากหมากแพงวิกฤตความขัดแยงทาง สังคม 4) วิทยากรบรรยายเชื่อมโยงเพือ่ สรปุ ภาพรวมของวิชาเขา ใจ เขาถงึ พัฒนา ศาสตรพระราชา กบั การพฒั นาท่ยี งั่ ยนื โดยยกตวั อยาง โคก หนอง นา โมเดลทป่ี ระสบความสำเรจ็ ของเกษตรทางเลือกวถิ ี ใหมคนคลองจนิ ดาทีร่ วมกันหาแนวทางแกไขปญหาตางๆจากความเขาใจ เขา ถึงปญ หา และการพฒั นา ของเกษตรกรในพ้ืนท่ี จนประสบผลสำเรจ็ เพื่อเปน บทเรยี นใหกบั ทุกคนไดมองเห็นปญหา และแนวคิด ในการแกไขปญ หาสวู ถิ ีชวี ติ ที่ยง่ั ยืน สรุปผลการเรยี นรู ทำใหผูเขา รับการฝกอบรมมีความรูเร่ืองปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี งยิ่งข้ึน รวมถงึ เขา ใจหลักการ ทรงงานตามพระราชดำรัสของ ร.9 ความวา “เขา ใจ เขา ถึงพฒั นา” จากการยกตัวอยางของวทิ ยากร เร่อื ง โคก หนอง นา โมเดลที่ประสบความสำเรจ็ ของเกษตรทางเลือกวถิ ีใหมคนคลองจินดาทีร่ วมกนั แกไ ขปญ หาตางๆจากความเขาใจ เขาถงึ ปญหา และนำมาซ่ึงการพัฒนาตนเองของเกษตรกรในพน้ื ทีจ่ น ประสบผลสำเร็จ

18 5. วชิ า ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียง “ทฤษฎีบันได 9 ขั้น สคู วามพอเพยี ง วิทยากร นายสุรพล ศรจิตต อดตี ผูอ ำนวยการศูนยศ ึกษาและพัฒนาชมุ ชนชลบรุ ี ระยะเวลา 3.00 ชว่ั โมง วัตถุประสงค เพือ่ ใหผูเ ขา รับการฝกอบรมมีความรู ความเขาใจหลักคิดปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงทฤษฎี ใหม การบริหารจัดการตามขั้นตอนเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับใชในชีวิตประจำวัน และสามารถนำไป ปฏิบัตจิ นเปนวิถชี วี ิต ประเด็นเนื้อหา 1. หลักคดิ “ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียง” 2. การประยุกตใชหลกั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในระดบั บุคคล กลุม องคกร ชุมชน และ สังคม 3. พระราชดำริ “ทฤษฎีใหม” การบริหารจดั การตามขน้ั ตอน ทฤษฎีใหมข ้ันที่หนงึ่ : อยรู อด แบงสัดสวนพืน้ ที่ สรา งผลผลิต ครวั เรือนสามารถพง่ึ ตนเองได ทฤษฎีขนั้ ท่สี อง : พอเพยี ง ชุมชนรวมกลมุ พ่งึ ตนเอง ทฤษฎีขน้ั ทสี่ าม : ย่งั ยืน การบริหารจดั การ สรา งมูลคาเพม่ิ พัฒนาการตลาด 4. เศรษฐกจิ พอเพยี งความเขมแขง็ ท่เี ปนรปู ธรรมตามวิถีวฒั นธรรม ภมู ปิ ญ ญา และภูมสิ งั คม วิธกี าร / เทคนคิ ๑. วิทยากรบรรยายเนื้อหา ๒. วทิ ยากรเปด ส่ือวิดที ศั น 3. วิทยากรมอบหมายงาน โดยใหผเู ขา อบรมแบงกลุมพรอ มนำเสนอในแตล ะประเด็นเนอ้ื หา สรุปเนือ้ หาวชิ า วิทยากรบรรยายใหความรูในประเด็น ดงั นี้ 1) วิทยากรบรรยายใหความรูเรื่องเศรษฐกิจพอเพียง พรอมนำพระราชดำรัสของ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาลที่ 9 จากวารสารชัยพัฒนา ความวา “เศรษฐกิจพอเพียง เปน เสมือนรากฐานของชีวิต รากฐานความมั่นคงของแผนดิน เปรียบเสมือนเสาเข็ม ที่ถูกตอกรองรับ บานเรอื นตวั อาคารไวนั่นเอง ส่งิ กอ สรางจะม่นั คงไดกอ็ ยูที่เสาเข็ม แตคนสวนมากมองไมเ หน็ เสาเขม็ และ ลมื เสาเข็มเสียดว ยซ้ำไป” ดังนั้น เศรษฐกิจพอเพียง (Sufficiency Economy) จึงเปนปรัชญาที่พระบาทสมเด็จพระ เจา อยูหวั รัชกาลท่ี 9 ทรงมีพระราชดำรัสชี้แนะแนวทางการดำเนนิ ชีวิตแกพสกนิกรชาวไทยมาโดยตลอด รวมถงึ การพฒั นาและบริหารประเทศ ท่ีตงั้ อยูบนพนื้ ฐานของ ทางสายกลาง คำนึงถงึ ความพอประมาณ ความมีเหตุผล การสรางภูมิคุมกันที่ดีในตัว ตลอดจนใชความรู ความรอบคอบ และคุณธรรม ประกอบการวางแผน การตดั สนิ ใจ และการกระทำ ชวี ิตจึงจะมน่ั คงและปลอดภัยจากทุกสถานการณ 2) วิทยากรบรรยายเชื่อมโยงการนอมนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใชกับระดับบุคคล กลุม องคกร ชมุ ชน และสังคม ประกอบดวย

19 1. ความพอประมาณ หมายถึง ความพอดีที่ไมนอยเกินไปและไมมากเกินไป โดยไม เบยี ดเบยี นตนเองและผูอื่น เชน การผลิตและการบริโภคท่อี ยูในระดับพอประมาณ 2. ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกี่ยวกับระดับของความพอเพยี งน้ันจะตอง เปนไปอยางมีเหตผุ ล โดยพิจารณาจากเหตปุ จจยั ทเี่ ก่ยี วขอ งตลอดจนคำนงึ ถึงผลทีค่ าดวาจะเกิดขึ้นจาก การกระทำนนั้ ๆ อยา งรอบคอบ 3. ภมู ิคุมกัน หมายถงึ การเตรยี มตวั ใหพ รอ มรับผลกระทบ และการเปลีย่ นแปลงดาน ตาง ๆ ท่ีจะเกิดขึ้นโดยคำนึงถึงความเปนไปไดของสถานการณตาง ๆ ที่คาดวาจะเกิดขึ้นในอนาคตท้ัง ใกลแ ละไกล โดยมีเงื่อนไขของการตัดสินใจและดำเนินกิจกรรมตาง ๆ ใหอยูในระดับพอเพียง 2 ประการ ดงั นี้ 1. เงื่อนไขความรู ประกอบดวย ความรอบรูเกี่ยวกับวิชาการตาง ที่เกี่ยวของอยาง รอบดา น ความรอบคอบที่ 2. เงื่อนไข คุณธรรม ที่จะตองเสริมสรา งประกอบดวย มีความตระหนักในคุณธรรม มคี วามชื่อสตั ยสจุ ริต และมคี วามอดทน มคี วามพากเพยี ร ใชส ตปิ ญ ญาในการดำเนินชวี ิต 3) วิทยากรบรรยายใหความรูเกี่ยวกับพระราชดำริ “ทฤษฎีใหม” การบริหารจัดการตาม ขั้นตอน พระราชดำริ “ทฤษฎีใหม” ซึ่งเปนแนวทางหรอื หลักการในการจัดการทรัพยากรระดับไรนาคือ ที่ดินและน้ำ เพื่อการเกษตรในที่ดินขนาดเล็กใหเกิดประโยชนสูงสุด ในการดำเนินการทฤษฎีใหมได พระราชทานขน้ั ตอนดำเนินงาน ดงั น้ี พระราชดำริ “ทฤษฎีใหม” เปนแนวทางหรือหลักการในการจัดการทรัพยากรระดับไรนาคือ ที่ดินและน้ำ เพื่อการเกษตรในที่ดินขนาดเล็กใหเกิดประโยชนสูงสุด ในการดำเนินการทฤษฎีใหมได พระราชทานข้ันตอนดำเนนิ งาน คือ ขอที่ ๑ ทฤษฎีใหมขั้นตน พื้นฐานของเกษตรกร คือ มีพื้นท่ีนอย คอ นขางยากจน อยู ในเขตเกษตรน้ำฝนเปนหลักความมั่นคงของชีวิตและความมั่นคงของชุมชนชนบท เปนเศรษฐกิจ พึ่งตนเองมากขึ้น มีการจัดสรรพื้นทำกินและที่อยูอาศัย ใหแบงพื้นที่ออกเปน ๔ สวน ตามอัตราสว น ๓๐:๓๐:๓๐:๑๐ ซง่ึ หมายถึง พื้นทีส่ ว นท่ีหนง่ึ ประมาณ ๓๐% ใหขุดสระเกบ็ กักนำ้ เพื่อใชเ กบ็ กกั นำ้ ฝนใน ฤดูฝนและใชเสริม การปลกู พืชในฤดูแลง พนื้ ทส่ี ว นที่สองประมาณ ๓๐% ใหปลูกขา วในฤดฝู น พื้นทีส่ ว น ทีส่ ามประมาณ ๓๐% ใหป ลูกไมผล ไมย นื ตน พืชผกั พชื ไร พชื สมนุ ไพร ฯลฯ และพ้ืนที่สวนทีส่ ่ีประมาณ ๑๐% ใชเ ปนทอี่ ยอู าศยั เลย้ี งสตั วและโรงเรือนอ่ืน ๆ ทฤษฎีใหมขั้นกาวหนา เมื่อเกษตรกรเขาใจในหลักการและไดลงมือปฏิบัติตามขั้นที่ หนง่ึ ในท่ดี นิ ของตนเปนระยะเวลาพอสมควรจนไดผ ลแลวเกษตรกรกจ็ ะพฒั นาตนเองจากข้นั “พออยูพอ กิน” ไปสูขั้น “พอมีอันจะกิน” เพื่อใหมีผลสมบูรณยิ่งข้ึนจึงควรท่ีจะตองดำเนินการตามขั้นที่สองและ ขนั้ ท่ีสามตอไปตามลำดบั ขั้นที่ ๒ ทฤษฎใี หมข้ันกลาง คือ ใหเกษตรกรรวมพลังกันในรูปกลุม หรือ สหกรณ รวมแรง รวมใจกนั ดำเนนิ การในดา น 1. การผลิต เกษตรกรจะตองรวมมอื ในการผลิตโดยเริ่มตั้งแต ขั้นเตรียมดนิ การ หา พนั ธุพืช ปุย การหาน้ำและอนื่ ๆ เพือ่ การเพาะปลูก

20 ๒. การตลาด เมือ่ มีผลผลติ แลว จะตองเตรียมการตาง ๆ เพื่อการขายผลผลิตให ไดประโยชนสูงสุด เชน การเตรียมลาดตากขาวรวมกนั การจัดหายุง รวบรวมขาว เตรียมหาเครื่องสีขา ว ตลอดจนการรวมกนั ขายผลผลิตใหไ ดร าคดีและลดคาใชจา ยลงดว ย ๓. ความเปน อยู ในขณะเดียวกันเกษตรกรตอ งมีความเปน อยทู ดี่ ีพอสมควร โดยมี ปจจัยพ้ืนฐานในการดำรงชีวิต เชน อาหารการกนิ ตา ง ๆ กะป น้ำปลา เสอ้ื ผา ทพ่ี อเพียง ๔. สวัสดิการ แตละชุมชนควรมีสวัสดิการและบริการที่จำเปน เชน มีสถานี อนามัยเมอื่ ยามปวยไข หรอื มีกองทนุ ไวใหก ูยืมเพื่อประโยชนในกจิ กรรมตาง ๆ ๕. การศึกษา มีโรงเรียนและชุมชนมีบทบาทในการสงเสริมการศึกษา เชน มี กองทุนเพ่ือการศกึ ษาเลา เรยี นใหแกเยาวชนของชุมชนเอง ๖. สังคมและศาสนา ชมุ ชนควรเปน ศนู ยกลางในการพัฒนาสังคมและจิตใจโดยมี ศาสนาเปนที่ยึดเหน่ียวกิจกรรมทั้งหมดดังกลาวขา งตนจะตองไดรับความรว มมอื จากทุกฝา ยทีเ่ กี่ยวขอ ง ไมว าสวนราชการ องคก รเอกชน ตลอดจนสมาชกิ ในชุมชนนนั้ เปน สำคัญ ขั้นที่ ๓ ทฤษฎีใหมขั้นกาวหนา เม่ือดำเนินการผาพนขั้นที่สองแลวเกษตรกรจะมี รายไดดีขึ้น ฐานะมั่งคงขึ้น เกษตรกรหรือกลุมเกษตรกรก็ควรพัฒนากาวหนาไปสูขั้นที่สามตอไป คือ ติดตอ ประสานงาน เพ่ือจดั หาทนุ หรอื แหลงเงนิ เชน ธนาคาร หรือบริษทั หางรานเอกชน มาชวยในการ ทำธุรกิจ การลงทนุ และพัฒนาคุณภาพชีวิต ทั้งนี้ ท้ังฝา ยเกษตรกรและฝายธนาคารกบั บริษัท จะไดรับ ประโยชนรว มกนั 4. วิทยากรสรุปภาพรวมของเศรษฐกิจพอเพียงสรางความเขมแข็งที่เปนรูปธรรมตาม วิถวี ัฒนธรรม ภูมปิ ญญา และภูมิสังคม ดงั นี้ “เศรษฐกิจพอเพียง” เปนปรัชญาชีถ้ งึ แนวทางการดำรงอยูและปฏิบัตติ นของประชาชนใน ทกุ ระดบั ตั้งแตระดับครอบครวั ระดับชุมชน ถงึ ระดับรฐั ทั้งในการพัฒนาและบรหิ ารประเทศ ใหด ำเนิน ไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจเพื่อใหกาวทันตอยุคโลกาภิวัตน ความพอเพียง หมายถึง ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจำเปนที่จะตองมีระบบภูมิคุมกันในตัวที่ดี พอสมควรตอ การมผี ลกระทบใดๆ อันเกดิ จากการเปล่ยี นแปลงทง้ั ภายนอกและภายใน ทั้งนจี้ ะตองอาศัย ความรอบรู ความรอบคอบ และความระมัดระวังอยา งยิ่งในการนำวิชาตางๆ มาใชในการวางแผนและ ดำเนินการทุกขั้นตอน และขณะเดียวกันจะตองเสริมสรางพื้นฐานจิตใจของคนในชาติ โดยเฉพาะ เจาหนาทขี่ องรฐั นักธรุ กจิ และประชาชนในทุกระดับใหม ีสำนึกในคณุ ธรรม ความซอ่ื สัตยสจุ รติและใหมี ความรอบรูที่เหมาะสม ดำเนินชีวิตดวยความอดทน ความเพียรมสี ติปญญาและความรอบคอบ เพื่อให สมดุลและพรอมตอการรองรับการเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็วและกวางขวางทั้งดานวัตถุ สังคม ส่ิงแวดลอ มและวัฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเ ปนอยางดี สรุปผลการเรยี นรู ผูเขา รับการฝกอบรมมีความรูความเขาใจเก่ียวกับปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพยี งเปนอยางดี และ ไดม กี ารนอมนำหลกั ปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพยี งไปใชในชีวิตประจำวันอยูแลว

21 6. วชิ า การแปลงปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงสกู ารปฏบิ ัตแิ บบเปนขัน้ เปน ตอน วทิ ยากร นายประชา เตรัชน และคณะวิทยากรศนู ยศึกษาและพฒั นาชมุ ชนชลบุรี ระยะเวลา 2.00 ชวั่ โมง วตั ถุประสงค เพอื่ สงั เคราะหความรตู ามหลักปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพยี งสกู ารปฏิบตั ิ ประเด็นเนอื้ หา 1. หลักปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง 2. หลักการทรงงาน “เขาใจ เขาถึงพฒั นา” พระราชดำรสั ของ ร.9 สรปุ เนอ้ื หาวิชา 1) วทิ ยากรทบทวนความรู ความเขา ใจเกีย่ วกับเศรษฐกจิ พอเพียงใหผเู ขา อบรม ดังนี้ เศรษฐกิจพอเพียง คอื พระราชปรชั ญาซ่งึ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพติ ร ทรงพระกรุณาพระราชทานแกพสกนิกรชาวไทย เพ่ือใหสังคมไทยมีชีวิตดำรงอยูไ ด อยาง มั่นคงและยั่งยืน ไมวาเมื่อตองเผชิญกับวิกฤตการณ หรือ การเปลี่ยนแปลงใด ๆ บนพื้นฐานวิถีชีวิต ดงั้ เดิมของสงั คมไทยนำมาประยกุ ตใช \"ความพอเพียง\" หมายถึง ความพอประมาณอยางมีเหตุผล โดยสรางภูมิ คุมกันในตัวที่ดี พอสมควร เพ่อื ทจี่ ะรองรับการเปลยี่ นแปลงท่ีรวดเร็ว กวางขวางท้ังทางดานวัตถุ สังคม สิ่งแวดลอมและ วัฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางดี โดยอาศัยความรอบรู รอบคอบ และความระมัดระวังในการ นำวิชาการตา ง ๆ มาใช วางแผนและดำเนินการทุกขั้นตอน ควบคไู ปกบั การสรา งพืน้ ฐานจติ ใจของคนใน ชาตทิ ุกระดับ ใหสำนกึ ในคณุ ธรรม ความซ่ือสัตยสุจรติ ดำเนินชีวิตดวยความอดทน ความเพียร ความมี สตปิ ญญา และความรอบคอบ มเี หตุผล โดยที่ความพอประมาณนั้น หมายถึง ความพอดีที่ไมนอยเกินไปและไมมาก เกินไป ไมเบยี ดเบียนตนเองและผอู ื่น เชน การผลติ และการบรโิ ภคทอี่ ยูในระดบั พอประมาณ ความมีเหตผุ ล การนำหลักเศรษฐกิจพอเพียงมาใชนั้น ขั้นแรก ตองยึดหลัก \"พึ่งตนเอง\" คือ พยายาม พึ่งตนเองใหไดกอน ในแตละครอบครัวมีการบริหารจัดการอยางพอดี ประหยดั ไมฟุมเฟอย สมาชิกใน ครอบครวั แตละคนตองรูจ ักตนเอง เชน ขอมลู รายรับ-รายจาย ในครอบครัวของตนเอง สามารถรกั ษา ระดับการจายของตน ไมใหเปนหนี้ และรูจักดึงศักยภาพในตัวเอง การพัฒนาตนเองใหส ามารถ \"อยูได อยางพอเพียง\" คือ ดำเนินชวี ิตโดยยึด หลักทางสายกลางใหอยูไดอยางสมดุล คอื มคี วามสขุ ทีแ่ ท ไมให รูสกึ ขาดแคลน จนตองเบียดเบียนตนเอง หรือดำเนินชีวิตอยางเกินพอดี จนตองเบียดเบียนผูอื่น หรือ เบียดเบยี นส่ิงแวดลอ ม โดย - ยดึ หลักความพออยู พอกิน พอใช - ยึดความประหยัด ตดั ทอนคาใชจ า ย ลดความฟมุ เฟอยในการดำรงชีพ - ยดึ ถอื การประกอบอาชพี ดว ยความถกู ตองและสุจริต - ละเลิกการแกงแยง ผลประโยชนแ ละแขง ขนั ในการคาขาย ประกอบอาชพี แบบตอสกู ันอยาง รนุ แรง

22 - มุง เนน หาขาวหาปลา กอ นมุงเนนหาเงนิ หาทอง - ทำมาหากนิ กอ นทำมาคา ขาย - ภูมปิ ญญาชาวบา นและทีด่ ินทำกนิ คือ ทุนทางสงั คม - ตั้งสตทิ ่ีมน่ั คง รา งกายทีแ่ ขง็ แรง ปญญาที่เฉียบแหลม - นำความรู ความเขาใจอยางลึกซง้ึ เพ่ือปรับวิถีชีวติ สูก ารพฒั นาทย่ี งั่ ยนื 2) วิทยากรแจกใบงานใหกบั ผูเขาอบรมถอดบทเรยี นตามกลุมสี 2 ประเด็น สามารถสรุปพอ สงั เขปไดดงั น้ี 1. ทานมีความรู ความเขา ใจตามหลกั ปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพียงอยา งไรบา ง หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง คอื ความพอดี เหมาะสมกับฐานะของตนเองที่ไมนอย เกินไป ไมมากเกินไป โดยไมเบียดเบียนตนเองและผูอื่น เชน การผลิตและบริโภคที่อยูในระดับ พอประมาณ โดยตั้งอยูบนหลักสำคัญสามประการ คือ 1) ความพอประมาณ คือ เหมาะสมกับฐานะ ตัวเอง ไมเ บียดเบียนผูอืน่ 2) ความมเี หตุมผี ล คือ การตดั สนิ ใจอยา งมีเหตุผล 3) การมีภูมิคุมกันที่ดี คอื เตรียมตัวพรอมรับผลกระทบและการเปลี่ยนแปลง โดยมีเงื่อนไขของการตัดสินใจ ใหอยูในระดับ พอเพียง 2 ประการ คือ ความรู (รอบรู รอบครอบ ระมัดระวัง) และ คุณธรรม (ซื่อสัตยสุจริต ขยัน อดทน สตปิ ญญา แบงปน) ทฤษฎีบนั ได 9 ขัน้ ขน้ั ที่ 1 พอกนิ : มีกินเพียงพอ ท้ังขา ว ปลา พืชผกั ขัน้ ที่ 2 พอใช : เครอ่ื งใชไ มส อยตา ง ๆ ทำฟน ทำของใชต าง ๆ ขน้ั ท่ี 3 พออยู : ปลูกทีอ่ ยู บาน รว้ั ฯลฯ ขน้ั ที่ 4 พอรมเย็น : รม เงาจากตนไมใหญ ขั้นที่ 5 ทำบุญ : เมื่อมเี หลอื จงึ นำไปทำบุญ ในงานบญุ ตา ง ๆ ขน้ั ที่ 6 ทำทาน : บรจิ าคทานแกผยู ากไร ผูไมม ีดว ยของท่ีเรามี ข้ันท่ี 7 เกบ็ รกั ษา : เปนรากฐานยามวกิ ฤติ เชน เก็บขา วในยงุ ฉาง เก็บเมล็ดพนั ธุเพอ่ื ฤดกู าลหนา ถนอมอาหารไวกิน ขั้นท่ี 8 ขาย : จากส่งิ ท่ีเราทำเหลอื เพ่อื มอบสงิ่ ท่ีเปน ประโยชนไปตอ ยังผูอื่น ขัน้ ที่ 9 เครือขาย กองกำลังเกษตรโยธนิ : เชอ่ื มโยงเครอื ขายทัง้ ประเทศ เพ่อื แบง ปน ความรู ลงแรงชว ยเหลอื กนั 2. การนอ มนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี งสูการไปปฏบิ ตั ิไดอ ยา งไร 1) ปลูกทุกอยางท่กี นิ กินทกุ อยางท่ปี ลูก เมอื่ มีเพียงพอแลวนำไปแบงปน ใหเพอื่ นบาน 2) มคี วามพอเพียง พอประมาณ พออยู พอกนิ สามารถพง่ึ ตนเองได ถา เราพอเพียงเรา ก็ไมเปนทุกข ชวี ิตกม็ ีความสขุ 3) การบริหารเวลาใหเ กิดประโยชนมากทส่ี ดุ สรางอาชีพเสริม เพิ่มรายได ลดรายจาย 4) ประกอบอาชีพดว ยความซ่อื สตั ย สุจริต 5) รรู ักสามคั คี ชว ยเหลือ เก้อื กลู เอ้อื อารีซ่งึ กนั และกัน

23 6) จัดทำบัญชีครัวเรือน ลดละความฟุมเฟอย ไมใชจายเกินตัว ประหยัดอดออม เชน ปลูกผกั สวนครัวไวกนิ เอง ลดละสิ่งอบายมกุ ตา ง ๆ 7) การประเมินความเสี่ยงตาง ๆ เตรียมพรอมรับการเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดขึ้นใน อนาคต ใชสตปิ ญญาในการดำเนนิ ชีวิต 8) ออกกำลงั กาย เพอื่ ใหร างกายแขง็ แรง 9) อนรุ กั ษ ตอ ยอด และสืบสานภูมิปญญาจากบรรพบุรษุ ของตนเองและคนในทองถ่ิน รวมท้ังใชทรพั ยากรที่มอี ยูใหคมุ คาและเกิดประโยชนสงู สุด 10) เลิกการแกงแยงผลประโยชนและแขงขันกันในทางการคาแบบตอสูกันอยาง รุนแรง เชน ไมข ายของตัดราคาสนิ คา กนั 11) ประเมินตนเอง ประเมินสิ่งที่เรามีอยูแลวนำมาประยุกตใชใหเขากับเศรษฐกิจ พอเพยี ง แลว ลงมือปฏิบตั ใิ หเ กดิ ผลอยางย่งั ยนื สรปุ ผลการเรยี นรู ผูเขาอบรม มีความรูความเขาใจเกี่ยวกับปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงสูการปฏิบัติแบบเปน ขั้นตอนเปนอยางดี เนื่องจากมีการนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใชในการดำเนินชีวิตเปนประจำ อยูแลว ทำใหเห็นผลท่ดี จี ากการปฏิบตั จิ ริงและศรัทธาท่จี ะปฏบิ ตั ติ อไปใหย่ังยนื 7. วชิ า ถอดบทเรียนผานสือ่ แผนดนิ ไทย ตอน “แผน ดนิ วิกฤต” วทิ ยากร วาท่ี ร.ต.ปย ะวฒุ ิ ทพิ ยม ณี ตำแหนง นกั ทรัพยากรบคุ คล ฃ ระยะเวลา 3.00 ชว่ั โมง วัตถุประสงค 1. เพ่ือใหผ ูเรียนไดส ังเคราะหค วามรทู ี่ไดร บั จากวทิ ยากรท่ไี ดมาบรรยายในแตล ะวิชา 2. เพื่อใหผูอบรมมีความรูความเขาใจสถานการณโ ลกปจจุบันกับการเปล่ียนแปลงของดิน ฟา อากาศ และตระหนักถึงวิกฤตปญหาดานดิน น้ำ ลม ไฟ โรคติดตอระบาดที่อาจเกิดข้ึนในประเทศและการ ปองกนั ภัย 3. เพื่อใหผูเขารับการฝกอบรมตระหนักถึงความสำคัญของการนอมนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจ พอเพียงไปประยุกตใชในการดำรงชวี ิต เทคนิค/วธิ กี าร 1. ชมสือ่ วิดที ศั น แผน ดนิ ไทย ตอน “แผน ดนิ วิกฤต” 2. แบงกลุมมอบหมาบงาน 3. ถอดบทเรียนจากสอื่ ประเดน็ ไดข อ คดิ /มมุ มองอะไรบา ง 4. นำเสนอ/แลกเปลย่ี นเรียนรู สรปุ เนือ้ หาวชิ า ป พ.ศ.2547 พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวไดทรงมอบ ส.ค.ส.อวยพรปใหม ใหแ กพสกนิกร ของพระองค เปนรูปลกู ระเบิด 4 ลูก กระจายออกไปโดยรอบทั้ง 4 ทิศ และทรงออกมาเตือนในหลาย ตอหลายโอกาสวาเรากำลังจะเผชิญกับวิกฤติ 4 ดาน นั่นก็คือวิกฤติสิ่งแวดลอม วิกฤติสังคม วิกฤติ

24 เศรษฐกิจ และวิกฤตกิ ารเมือง มนุษยจ ะขาดแคลนจากภัยธรรมชาติ เกิดโรคระบาด ขา วจะยากหมากจะ แพง แลวจะนำไปสูวกิ ฤติความขัดแยง หากเราไมระวัดระวังและเตรียมตัวใหพรอม ความเดือดรอนจะ ลุกลามไปทุกหยอมหญา สื่อวิดีทัศน ” แผนดินไท” จะบอกเลาถึงวิกฤติท่ีกำลังเกิดขึ้นกับโลก ซ่ึงกำลัง ปวยไขและเผชิญหนา กบั ความเปลี่ยนแปลงครงั้ ยิ่งใหญ เพราะการตักตวงเอาความร่ำรวยจากโลกอยาง เกินพอดีของมนุษย กระแสทุนนิยม บริโภคนิยม และอาณาจักรแหงความโลภที่ขยายออกไปทุกหัว ระแหง กอใหเกิดการลางผลาญทรัพยากรผลจากความโลภของมนุษย ทำใหดวงดาวสีน้ำเงิน เปล่ียนแปลง ธรรมชาติแปรปรวนและภัยพิบัตทิ างธรรมชาติที่รุนแรง ก็เกิดขึ้นกับมนุษยท่ัวทกุ แผนดิน ของโลก รวมถงึ ประเทศไทยซึ่งเปน หนึ่งในสายใยของโลกก็ไมอาจหลีกเลย่ี งพน ส่ือวิดที ัศนแ ผนดนิ ไท จะ พาทุกคนเขาไปเห็นความทุกขท่ีกำลังเกิดขึ้นกบั ผูคนทุกภาคสว น ซ่ึงเกิดจากการบรโิ ภคทีเ่ กินพอดี และ การมีชีวิตโดยเอาเงินเปนตวั ตั้ง เห็นเคราะหกรรมของผูค นจากภัยพิบัติที่เกิดจากการทำลายธรรมชาติ สิ่งแวดลอม เห็นความลมสลายของชนบทที่เกดิ จากระบบทุน ชาวนาลมละลาย เกษตรกรทีต่ อ งเขา มา เปน แรงงานรับจางในเมืองโดยไมมภี ูมิคุม กนั ใดๆในชีวิต เพ่อื ใหทกุ คนไดทราบถึงตนเหตุแหงทุกข ปจจัย ของปญ หา และไดมองเห็นไดวา วิถีทุนนิยมสุดโตง ที่เราเปนอยูในปจ จุบันนั้นสรางปญหา ความทุกข ใหก บั ผูคนอยา งไร เพราะหากมองไมเ ห็นความทุกข เราคงไมส ามารถมองเหน็ เชน กันวา ความสุขทแี่ ทคือ อะไร ส่ือวิดที ศั นแผน ดินไทย จะชวนทุกคนต้ังคำถามและหาคำตอบ วาทามกลางกระแสโลกาภิวัตน อัน เชีย่ วกราก ที่พัดพาและเปลี่ยนชะตากรรมของประเทศไทย จากสังคมกสิกรรมร่ำรวยน้ำใจ เปนสังคมท่ี เอาเงินเปนตัวตั้ง เปลี่ยนแผนดินที่เคยมั่งคั่งดวยพืชพรรณธัญญาหาร มาเปนโรงงานอุตสาหกรรม เปลี่ยนผูคนที่ทำกนิ บนผืนดิน มาเปนแรงงานรับจางในโรงงาน สังคมออนแอปวยไข ภาคเกษตรที่เคย เปนกำลังหลักของชาติ ตกอยูในวังวนของหนี้สนิ แบบถอนตัวไมไ ด เพราะเลิกพึ่งพาตัวเองแตห ันไปพึ่ง ปจจัยภายนอกที่เขามากับระบบของทุน เราถูกกดดันใหตองแขงขันจากการเปดเสรีทางการคา วัฒนธรรมตะวนั ตกไหลบาเขามาครอบงำวัฒนธรรมด้ังเดิม ภูมิปญญาไทย กำลังจะสูญหาย และถูกกลืน เปน สว นหนง่ึ ของโลกาภวิ ัตน สรุปผลการเรยี นรู 1. การทำงานที่ตนเองถนัดและมีทุนเดมิ อยูแ ลว เพื่อเปนการตอยอด และไมตองดิ้นรนเพ่ือไป ทำงานไกลบานเกดิ ตนเอง 2. ศึกษาวิธีและเรียนรูหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และนำมาประยุกตใชใหเหมาะ สำหรบั ตนเองและพื้นที่ 3. การรูจักเตรียมความพรอมการเปลี่ยนแปลงทางดานเศรษฐกิจและภัยธรรมชาติการ พ่งึ ตนเองและการเอาตวั รอดในสภาวะวิกฤต 8. วชิ า หลักกสกิ รรม ธรรมชาติ วทิ ยากร วทิ ยากรจากมูลนธิ ิกสิกรรมธรรมชาติ ระยะเวลา 1 ชั่วโมง วัตถุประสงค ๑. เพ่อื ใหผรู ับการฝก อบรมรูถึงประโยชนข องการปลกู ตนไมตามแนวคดิ ปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง

25 ๒. จัดรปู แบบการปลกู ใหเกดิ คณุ คาและบูรณาการในพื้นทีท่ ำกนิ เดิมใหมสี ภาพใกลเคยี งกบั ปา ๓. สรางมูลคาตนไมที่ปลูกทำใหเปนทรัพย เพื่อออมทรัพยและใชแกปญหาความยากจน ประเด็นเน้อื หา ๑. แนวคิด ความเปน จรงิ แหง ปญ หาภัยทนุ นยิ ม ๒. แนวคดิ ปญ หาตา ง ๆ ของเกษตรกรที่ประสบอยู ๓. แนวทาง วิธกี ารใชกระบวนการจัดการดิน, น้ำ,ปา และครัวเรือนตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจ พอเพยี งเพ่ือชมุ ชนคนอยูก บั ปา ๔. ศกึ ษาในแนวคิดและแนวทางวิถีแหงสังคมไทย ๕. แนวคดิ ฐานการเรียนรู ดิน,น้ำ,ปาและครวั เรอื นเพ่อื สรา งความพอเพยี งมั่นคง ม่ังคง่ั ยั่งยืน ๖. หัวใจหลักกสกิ รรมธรรมชาติ กับ ปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง ๗. คืนชวี ิตใหแผนดนิ ดวยเพอรม าคัลเจอร Permaculture วิธีการ / เทคนิค วิทยากรผูเชี่ยวชาญบรรยายเพื่อใหมีความรู ความเขาใจ หลักหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง การทรงงาน และพระราชดำรัส “เขา ใจ เขา ถึง และพัฒนา” ของในหลวง ร.๙ และเรียนรูจาก กรณตี ัวอยา ง “โคกหนองนา โมเดล” โดยใชส ือ่ ส่อื Power point และสือ่ วดี ิทศั นประกอบการบรรยาย วัสดุ / อุปกรณ ๑. สือ่ วิดที ัศน ประกอบการบรรยาย ๒. ส่อื Power point การประเมินผล ๑. ประเมินจากพฤติกรรมการมีสวนรว ม และการตอบขอซักถาม ๒. การประเมินผลรายวิชา สรปุ เนอื้ หาวิชา ตามที่ประชาชนสวนใหญไ ดรับทราบถึงศาสตรพระราชาดานการฟนฟูปา โดยอาศัยนวตั กรรม หลายรูปแบบ เชน การทำฝายชะลอน้ำ ปาเปยก ปาภูเขา และหลายแนวคิดเปนการเพิ่มพืน้ ที่ในผืนปา ใหญ ซ่งึ ไมสามารถดำเนินการโดยคนเดียวได และหลายแนวคดิ เปนการเพ่มิ พื้นที่ในผืนปาใหญ อาจารย ยักษ (นายวิวัฒน ศัลยกำธร) ไดนำแนวคิดการฟนฟูปฐพีไทยดวยศาสตรพระราชา ซึ่งเปนแนว พระราชดำริของ ในหลวงรัชกาลที่ ๙ ที่พสกนิกรทุกคนสามารถทำเองได ดวยแนวคิด ปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง โดยพระองคมีพระราชดำริเกยี่ วกับเรอื่ งน้วี า “การปลกู ปาถาจะใหร าษฎรมปี ระโยชน ใหเขาอยูได ใหใชวิธีปลูกไม ๓ อยา ง แตมีประโยชน ๔ อยา ง คอื ใชไมสอย ไมกินได ไมเศรษฐกิจ โดย ปลูกรองรับการชลประทาน ปลูกรับซับน้ำ และปลูกอุดชวงไหลตามรองหวย โดยรับน้ำฝนอยางเดียว ประโยชนอยางท่ี ๔ คอื ไดร ะบบอนรุ กั ษด นิ และนำ้ …” แนวคดิ น้ี เปน การปลกู ปาท่ีเลยี นแบบระบบนิเวศ ของปา ธรรมชาติ พรอมกับการเอื้อประโยชนใหมนษุ ยได อาศัยยังชีพในปาที่ปลกู ขึน้ ขณะเดยี วกันปา ท่ี ปลกู ก็สรา งความยั่งยืน อดุ มสมบูรณใหกับดินและนำ้ เปนจกั รท่ี สมดุลตอไป หากทกุ ตารางนว้ิ ท่ีเปน ดิน วางของประเทศนี้ เต็มไปดวย ปา ๓ อยางประโยชน ๔ อยาง ประเทศ ไทยจะกลายเปนประเทศท่ี

26 สมบูรณที่สุดในโลก มั่งคั่งไปดวยอาหาร ยารักษาโรคพรอมสรรพไปดวยทรัพยากร ปาไม ดิน น้ำ ธัญญาหาร ใหก บั คนทง้ั แผนดิน และมีเหลือเผื่อแผใหคนท้ังโลกในยามวิกฤตไิ ด ซึ่งเดิมทปี่ ระเทศ ของเรา มีปา ๓ อยางมากอ น แตจากความโลภของคน จึงมีการลักลอบตัดไมทำลายปาทำใหเกิดความเสียหาย จนเกิดเปนวกิ ฤตธรรมชาติ หากเราทุกคนรวมมือรวมใจกันพลิกฟนแผนดนิ โดยใชศาสตรพระราชาดังที่ กลาวมา ประเทศของเราก็จะมีระบบปา นิเวศทอ่ี ุดมสมบรู ณด งั เดมิ ปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยางเปนความคิดอัจฉริยะที่กอใหเกิดความพอเพียง ๔ ประการ คือ พออยู พอกิน พอใช พอรมเย็น โดยเฉพาะท่ีโลกกำลังรอนระอุ แนวคิด ปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยา ง ไดสรางประโยชนมากมายในการทำใหโลกเกิดความรมเย็นลง ประมาณกันวา ในเนื้อท่ี ๑ ไร เราสามารถ ปลูกปา ปลูกตน ไมนานาชนิดไดถึง ๑๐๐ ชนิด ทั้ง ๕ ระดับ ประกอบดวย ไมสูง ไมกลาง ไมเตี้ย ไมเร่ยี ดิน และไมใตดิน ปริมาณตนไมในเนือ้ ที่ ๑ ไร สามารถปลูกไดมากถึง ๕๐๐ ตน หากคำนวณตามสูตร คณิตศาสตรง ายๆ คอื คน ๖๐ ลานคน ปลกู คนละ ๑ ไร ไรล ะ ๕๐๐ ตน ท้ังประเทศเราจะมตี นไมเพิ่มขึ้น ๓๐,000,000,000 ตน (สามหมื่นลานตน ) ทีเ่ ปนท้ังใหที่อยู ท่ีกิน ที่ใช จึงอาจเชื่อไดว า ประเทศไทย จะเปนประเทศที่ร่ำรวยและมั่งคั่งดวยทรัพยากรธรรมชาติมากที่สุดการปลูกปา ๓ อยา ง ประโยชน ๔ อยาง สรุปไดวา เปนการปลูกไมใหพออยู พอกิน พอใช และเปนประโยชนตอระบบนิเวศน สรางความ สมบูรณและกอใหเกิดความหลากหลายทางชีวภาพพออยูค อื การปลูกตนไมท่ีใชเ นื้อไมและไมเ ศรษฐกจิ ใหเปนปา ไมก ลมุ นเ้ี ปน ไมอายุยืน ซึง่ เปน ประโยชนโ ดยใชเน้ือไมเพ่ือสรางบานที่อยูอาศัย ทำเครื่องนอน ถือไดวา เปนการออมทรัพยเพื่อสรางความมั่นคงในอนาคต เชน ตะเคียนทอง ยางนา แดง สัก พะยูง พะยอมพอกิน คือ การปลกู พืชที่กนิ ได รวมทัง้ ใชเปนยาสมุนไพร เชน แค มะรุม ทุเรียน สะตอผักหวาน ฝาง กลวย ฟก ขา ว พอใชคอื การปลูกตน ไมใหเปนปาไมสำหรับไวใชสอยในครัวเรือน เชน ทำพื้น เผาถาน ทำงาน หตั ถกรรม หรอื ทำนำ้ ยาซกั ลาง เชน มะคำดีควาย หวาย ไผ เปนตน พอรม เย็น คือ ประโยชนอยา งที่ ๔ ท่ีเกิดจากการปลูกปา ๓ อยาง คอื ทำใหเกิดความรม เย็นการ ชวยฟนฟูระบบนิเวศนดินและน้ำใหอุดมสมบูรณ รมรื่นฉ่ำเย็นแนวคิดหลักกำรปลูกปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง อ.ยักษ ดร.วิวฒั น ศลั ยกำธร ไดอ ธิบายหลักการปลูกปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง วาเปนแนวคิดการผสมผสานการอนุรักษดิน นำ้ และการฟนฟูทรัพยากรปาไม ควบคูกบั ความตองการ ดา นเศรษฐกจิ ดวยการจำแนก...ดงั น้ี ปา ๓ อยา ง คอื ๑. ปาไมใ ชสอย คือ ไมโ ตเร็ว สำหรบั ใชใ นครวั เรอื น เชน สะเดา ไมไผ ๒. ปาไมกนิ ได คอื ไมผล เชน มะมวง และผักกนิ ใบตางๆ ๓. ปา ไมเ ศรษฐกิจ คอื ไมท ี่ปลกู ไวขาย หรอื ไมเศรษฐกิจ เชน ไมส ัก ประโยชน ๔ อยาง คอื ๑. ปา ไมใ ชส อยนำมาสรางบา น ทำเลาเปด เลา ไก ดามจอบเสยี ม ทำหัตถกรรมและทำ เช้อื เพลงิ (ฟน ) ๒. ปา ไมก ินได นำมาเปน อาหาร ทั้งพชื กินใบ กนิ ผล กนิ หัว และเปนยาสมุนไพร ๓. ปา ไมเ ศรษฐกจิ เปนแหลง รายไดข องครัวเรือน เปนพืชที่สามารถนำมาจำหนา ยได

27 ๔. ประโยชนในการชวยอนรุ ักษดินและน้ำ การปลูกพืชที่หลากหลายอยางเปนระบบ จะชวยสราง สมดุลของระบบนิเวศในสวนของการชวยปกปองผิวดินใชชุมชื่น ดูดซับน้ำฝนและ ปลดปลอยความชืน้ สเู กษตรกรรม ขอ คำนงึ ในกำรปลูกปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยา ง ๑. ไมเบกิ นำ เชน ไมสะเดา มะรุม แค ไมผ ล กลวย ออ ย และพืชผกั อายุสนั้ ควรหามา ปลกู กอนเพื่อสรางแหลงอาหารของครอบครัว ๒. ไมป ลูกเพื่ออาศยั ควรปลูกหลังจากปลูกไมในขอ ๑ ประมาณ ๑ - ๒ ป ๓. ไมส มุนไพร จะเจรญิ เติบโตไดเ มอ่ื มคี วามรม รืน่ เพียงพอ ๔. นาขาว กำหนดพื้นที่ใหเหมาะสมหากมีพื้นทีพ่ อ เพือ่ เก็บขาวไวกินระหวางปโดยไม ตอ งซ้อื ๕. รอ งน้ำ ควรขุดรองน้ำขนาดเล็กเพื่อใหความชุมชื่นกับผนื ดินและตนไม ซึ่งจะทำให สามารถเลยี้ งปลาธรรมชาตเิ พื่อใชเ ปนธรรมชาติ โดยขดุ ใหเชอ่ื มตอ กันกับบอขนาดใหญ 5. ปลูกตนไมใหหลากหลาย เพื่อการใชประโยชนห ลากหลาย ชว ยลดคาใชจาย สราง ความมัน่ คง ซ่ึงเปนการเสริมสรา งภูมคิ มุ กนั ในครอบครัวและชมุ ชน การปลกู ปา ๕ ระดับ แบบกสกิ รรมธรรมชาติ อ.ยักษ ดร.วิวัฒน ศัลยกำธร ประธานมูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติ นำแนวคิดการปลกู ปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง มาปรับประยุกตเ ปนการปลกู ปา ๕ ระดับ ซึ่งประกอบดวยตนไมหลากหลายท้ังชนดิ พันธุชว งอายุ ลักษณะนสิ ยั และความสูง ซงึ่ ไดม าจากการสงั เกตธรรมชาติของปา คอื ๑. ไมร ะดบั สูง เปน กลมุ ตนไมเ รอื นยอดสูง และอายุยืน เชน ตะเคยี น ยางนา มะคาโมง เตง็ รงั ๒. ไมระดับกลาง เปนกลุมตนไมที่ไมสูงนัก เปนจำพวกไมผลทีเ่ ก็บกินได เชน มะมวง ขนุน มังคุด ชมพกู ระทอ น ไผ ทุเรยี น ลองกอง สะตอ ๓. ไมพมุ เตยี้ เปนกลมุ พนั ธุไมพ ุมเตี้ย เชน พรกิ มะเขอื กะเพรา ผกั หวานบา น มะนาว น้วิ เหรยี ง ๔. ไมเร่ยี ดิน เปน ตระกูลไมเล้ือย เชน พริกไทย รางจดื ๕. ไมหัวใตด ิน เชน ขา ตะไคร ไพล เผือก มัน บกุ กลอย ขงิ ขา กระชาย กระทอื กวาวเครอื มนษุ ยเราจะใชด นิ เพ่อื สนองความตอ งการของตนเองตลอดเวลา และนับวันจะมากขึ้นเร่ือยๆจน ทุกวันนี้ สภาพความสมดุลของดินในหลายพื้นที่ของโลกเปลี่ยนแปลงไป การใชที่ดินผิดประเภท การ ทำงานผิวดินในรูปแบบตางๆ เชน การทำไรเลื่อนลอย การตัดไมทำลายปา การใชปุยเคมี ลวนสงผล กระทบตอสภาพแวดลอมอื่นๆ ในระบบนิเวศ การทำเกษตรของเกษตรกรสวนใหญในปจจุบันก็ เชนเดียวกัน มีการปอกเปลือกเปลือยเดือน การเผา การใชสารเคมีที่เปนอันตรายตอสิ่งมีชีวิตที่ผิด ธรรมชาติ และทำลายธรรมชาติซ่ึงจะกอ ใหเกิดปญหาในอนาคต การเกษตรที่ไมทำลายธรรมชาติ ไมป อก เปลอื กเปลอื ยดนิ ไมเผา ไมใชสารเคมีท่เี ปน อนั ตรายตอ ส่งิ มีชีวติ เปน พษิ กบั สิ่งแวดลอม อนั เปนแนวทาง ของหลักกสิกรรมธรรมชาติ ที่ใหความสำคัญกับการปรุงดินเปนอันดับแรก และถือเปนหัวใจสำคัญ เพราะถือวาดนิ เปน ตนกำเนิดของชีวิตสังคมไทยในอดีต ใหค วามสำคัญของดินดวยความเคารพบูชาดิน เสมือน “แม” เรียก “พระแมธรณ”ี การใหความรักและการเอาใจใสพ ระแมธ รณี โดยการหม ดนิ หรอื การ คลมุ ดนิ ไมเ ปลือยดนิ โดยใชฟ าง เศษหญา หรือเศษพืชผลทางการเกษตรที่สามารถยอยสลายไดเองตาม ธรรมชาติ และการปรุงอาหารเล้ียงดินโดยการใสปยุ อินทรียชีวภาพลงไปเพื่อเปนอาหารของดนิ แลวดิน

28 จะปลดปลอยธาตอุ าหารใหพืช โดยกระบวนการยอยสลายของจลุ ินทรยี  เรยี กหลกั การน้ีวา “เลีย้ งดนิ ให ดินเลี้ยงพืช (Feed the Soil and Let the Soil Feed the Plant)” การปฏิบัติเชนนี้จะทำใหดิน กลับมามชี ีวิต พืชทปี่ ลกู จะเจรญิ เตบิ โตแข็งแรงได ใหผลผลิตดี ตนทุนการผลิตลดลง รวมถึงการท่ีผผู ลติ และผูบริโภคมีสุขภาพกาย สุขภาพจิตทีด่ ี จึงมีการใหน ิยามของการปฏิบัติเชน นี้วา “คืนชีวติ ใหผืนดิน” ซ่งึ เปนการแสดงออกถึงความกตญั ูกตเวที ของ “ลูก” (มนุษย) ท่ีมีตอ “แม” (ธรณ)ี ๑๐. ข้ันตอน การตรวจแปลงตามหลกั กสกิ รรมธรรมชาติ ๑. การจัดกลมุ จัดคน สำรวจพ้นื ท่ี แบงหนาที่ แบง คน ใชหลักความสามคั คี ๒. การเตรยี มดิน ขดุ รองนำ้ /ฝาย ๓. การปลกู ปา ๕ ระดบั ๔. ปลกู แฝกอนุรักษดินและน้ำ ๕. ปลกู ดอกไมเพื่อบรหิ ารแมลง ๖. การหมดนิ ฟาง เศษใบไมแหง ๗. การเล้ยี งดิน ใสปุยอินทรีย (แหงชาม น้ำชาม) ๘. การทองคาถาเล้ยี วดนิ ๕ ภาษา ๙. ศลิ ปะ ความเรียบรอ ย สวยงามของแปลง ๑๐. การจัดเกบ็ อุปกรณ ลางทำความสะอาด จดั วางใหเ ปนระเบียบ จากนั้น วิทยากรใหเวลาผูเขาอบรมสอบถาม และแสดงความคิดเห็นเพิ่มเติม พรอม ซักซอมแนวทางการตรวจแปลง ๑๐ ขั้นตอน กระบวนการในการดำเนินการตางๆ ในการลงแปลง จากนั้นมอบหมายผูเขา อบรมแตละกลุม ลงแปลงเพ่ือปลูกปา ๕ ระดับ ตามหลกั กสิกรรมธรรมชาติ ซ่งึ แต ละกลุม จะปลกู ตนไมต ามภารกจิ ทไ่ี ดรับมอบหมาย สรปุ ผลการเรียนรู จากการสังเกตพบวา ผูเขาอบรม มีความสนใจเนื้อหาที่วิทยากรใหความรูอยางมาก เนื่องจากเปนเรือ่ งใกลตัว และเปนปญหาท่เี กิดขึ้นจริงในพื้นที่ การปลูกปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง ตามกลักกสิกรรมธรรมชาติ เปนเร่อื งท่ีเปนหลักการและแนวคดิ ทมี่ องเห็นไดชดั เจน และสามารถรวมกัน ใชความรูความเขาใจทีไ่ ดรบั ไปปรับใชในการขับเคลื่อนศาสตรพ ระราชา ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพยี งในพ้ืนทขี่ องตนเองได 9. วชิ า แบงกลมุ ฝก ปฏบิ ัติฐานเรยี นรู จำนวน 9 ฐาน วิทยากร เจาหนาทศ่ี ูนยศ กึ ษาและพฒั นาชมุ ชนชลบุรี และเจา หนาทีจ่ ากมูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติ ระยะเวลา 9 ชั่วโมง วตั ถปุ ระสงค ๑. เพือ่ ใหผูเขารบั การฝกอบรมรแู ละเขา ใจถึงการนอมนำหลักปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียงมา ปรับใชใ นชวี ติ ประจำวัน และสามารถปฏิบัติจนเปน วถิ ีชีวิต ๒. เพอ่ื ผูเขาอบรมมีทกั ษะ ความรใู นแตละฐานการเรยี นรแู ละนำไปปฏิบัติได ๓. สามารถนำความรแู ละเทคนิคในฐานตา งๆ ไปประยกุ ตใ ชเปนอาชีพเสริมในครวั เรือน เพื่อให เกดิ รายไดและพึ่งพาตนเองได

29 ประเด็นเน้อื หา ๑. เรียนรูทฤษฎีการจัดทำฐานคนรักษป า,ฐานคนรักษน ้ำ,ฐานคนรกั ษแมโ พสพ, ฐานคนหัวเห็ด, ฐานคนมนี ้ำยา, ฐานนำ้ หมกั 7 รส, ฐานปุย แหง, ฐานคนมีไฟ, ฐานคนรกั ษส ุขภาพ 2. ฝก ปฏิบัติการจัดทำฐานเรียนรู ไดแก ฝก ปฏิบัติขยายพันธุพืชโดยการตอนก่ิง การควบแนน การเสียบยอด, ฝกปฏบิ ัติเพาะเห็ดฟางในตะกรา, ฝก ปฏิบัติทำลูกระเบิดจลุ ินทรีย, ฝก ปฏิบัติทำน้ำยา อเนกประสงค, ฝก ปฏิบัติแชเทาสุมนไพร, ฝกปฏิบตั ทิ ำปยุ หมกั ไมกลบั กอง, ฝกปฏิบัติทำนำหมกั 7 รส วธิ กี าร / เทคนคิ ๑. บรรยายแบบมีสวนรว ม/ประกอบส่ือ ๒. ใหผเู ขา อบรมไดล งมือฝกปฏบิ ัติการจัดฐานเรยี นรู 3. ใหผูเขาอบรมซักถาม และวทิ ยากรตอบคำถามเพิ่มเติมในประเด็นที่นา สนใจ วสั ดุ / อุปกรณ ๑ สอื่ Roll up ไวนลิ ๒ อปุ กรณประกอบการฝกปฏิบตั ทิ ำฐาน การประเมินผล ๑. ประเมนิ จากพฤตกิ รรมการมีสว นรว ม การฝก ปฏิบตั ิทำฐานเรียนรู และการตอบขอซักถาม ๒. การประเมินผลรายวิชา สรุปเน้ือหาฐานการเรียนรู 9 ฐาน 1. ฐานคนรกั ษปา ปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง ของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเปนแนวคิดของการ ผสมผสานการอนุรักษและฟนฟูทรัพยากรปาไม ควบคูไปกับความตอ งการดา นเศรษฐกิจและสังคมของ ประชาชนเปนที่ตั้ง ซึง่ จะสามารถชวยใหเกดิ การอนุรักษแ ละเพิ่มพืน้ ที่ปาของประเทศไดอยางแยบคาย จากการสงเสริมใหชาวบานไดตระหนักและเห็นคุณคาจากการไดใชประโยชนจากปาไมท ่ีปลูก สามารถ แจกแจงตามการใชประโยชนใหเขาใจงายขึน้ ดังนี้ประโยชนเพื่อให “พออยู” คือการปลูกตน ไมที่ใชเนื้อ ไมและไมเชิงเศรษฐกิจใหเปนปา ไมกลุมนี้เปนไมอายุยาว นานซึ่งจะเนนประโยชนในเนื้อไมเพื่อสราง บาน ทำเครื่องเรือน และถือไดวา เปน การออมทรัพยเพื่อสรางความมั่นคงในอนาคตตนไมกลุมน้ี เชน ตะเคยี นทอง ยางนา แดง สัก พะยูง พยอม เปนตน ประโยชนเ พอื่ ให “พอกิน” คอื การปลูกตนไมท่ีกินได รวมทั้ง ใชเปนยาสมุนไพร ไมในกลุมนี้ เชน แค มะรุม ทุเรยี น สะตอ ผักหวาน ฝาง แฮม กลวย ฟกขา ว เปนตน ประโยชนเพ่ือให “พอใช” คอื การปลูกตน ไมใ หเปนปาไม สำหรับใชสอยในครวั เรอื น อาทิ ทำฟน เผาถาน ทำงานหัตถกรรม หรือทำนำ้ ยาซกั ลาง ไมในกลุมนี้ เชน มะคำดีควาย หวาย ไผ หมีเหม็น เปน ตน ประโยชนเพื่อให “พอรมเย็น” คอื ประโยชนอยางที่ ๔ ที่เกิดจากการปลูกปา ๓ อยาง “พอรม เย็น” คือปาท้ัง ๓ อยา งจะชว ยฟน ฟูระบบนเิ วศดนิ และน้ำ ใหก ลบั อุดมสมบรู ณ รมรื่น และฉำ่ เย็นขึ้นมา พระรำชดำริ “ปา เปยก” เปน ทฤษฎีการพฒั นาปาไมด วยการใชท รพั ยากรน้ำใหเกดิ ประโยชนส งู สดุ ในการสรา งแนวปอ งกันไฟแบบ เปยก (Wet Fire Break) โดยพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูหวั ฯ ทรงตระหนกั ถงึ คุณคา อันอเนกอนนั ตของ นำ้ เปน อยา งยิง่ ทรงคำนงึ วาทกุ สรรพสงิ่ ในสภาพแวดลอ มของมนุษยน้นั จะเกื้อกลู ซ่ึงกนั และกนั ไดห าก

30 รูจกั ประยกุ ตใ ชใ หเปน ประโยชน “ปาเปย ก” เพื่อปองกนั ไฟไหมปาน้นั จงึ เปน กลวิธีอยา งงายแตไ ด ประโยชนส งู ทพ่ี ระองคท รงคิดคนข้นึ โดยทรงแนะนำใหศ นู ยศึกษาการพฒั นา อันเน่ืองมาจาก พระราชดำริทำการศกึ ษาทดลองและไดรบั ผลสำเรจ็ เปนทีน่ าพอใจ การสราง “ปา เปย ก” วิธที ่ี ๑ ทำระบบปองกนั ไฟไหมป า โดยใชแ นวคลองสง น้ำและแนวพชื ชนิดตา งๆ ปลูกไวตามแนวคลอง วิธที ี่ ๒ สรา งระบบการควบคุมไฟปา ดวยปาเปยก โดยอาศัยน้ำชลประทานและนำ้ ฝน วิธีที่ ๓ ปลกู ตนไมโตเรว็ คลุมแนวรองน้ำ เพ่อื ใหค วามชุม ชืน้ คอยๆ ทวีขึ้นและแผขยายออกไปทั้ง สองรอ งนำ้ ซง่ึ จะทำใหตนไมเติบโตและชวยปอ งกนั ไฟปาเพราะไฟปา จะเกดิ ขึ้น หากปา ขาดความชมุ ชน้ื วิธที ี่ ๔ สรา งฝายชะลอความชุมช้ืน หรอื ที่เรียกวา “Check Dam” ขึ้น เพื่อปดกั้นรองน้ำหรือ ลำธารขนาดเล็กเปนระยะๆ เพื่อใชเก็บกักน้ำและตะกอนดินไวบางสวน โดยน้ำที่เก็บไวจะซึมเขาไป สะสมในดิน ทำใหความชุมช้นื แผข ยายเขาไปทัง้ สองดา นจนกลายเปน “ปา เปยก” วิธีที่ ๕ สูบน้ำขึ้นที่สูงแลวปลอยใหไหลลงมาทีละนอย เพื่อชวยเสริมการปลูกปาบนพื้นที่สูงใน รูป “ภูเขา ปา ” ใหกลายเปน “ปาเปยก” ชวย ปองกันไฟปาได วิธีท่ี ๖ ปลูกตน กลว ย ซ่งึ สามารถอุม นำ้ ไวไดม ากกวาพืชชนดิ อน่ื ในพ้ืนท่ีทกี่ ำหนดใหเปนชองวาง ของปากวาง ๒ เมตร เพื่อเปนแนวปะทะกับไฟปา แนวพระราชดำริ “ปาเปยก” จึงเปนทฤษฎีการ อนุรักษฟนฟูปาไม โดยอาศัยความชุมช้ืน ชวยใหปาชุม ฉ่ำอยูเ สมอ หากสามารถปอ งกันไฟปาไดก็จะทำ ใหเกิดการฟน ฟูปา ไมไดในท่สี ดุ ทฤษฎีการปลูกปาโดยไมตองปลูกตามหลักการฟนฟูสภาพปาดวยวัฏจักรธรรมชาติ (Natural Reforestation) เปนอีกวิธีการหนงึ่ ที่พระองคท รงคิดคน เพ่ือจะเพิม่ ปรมิ าณปา ไมข องประเทศไทย ซ่ึงจะ เนนการทำที่เรียบงา ยได ประโยชนสูงแตประหยัดสดุ อีกทั้งยังชวยฟน ฟูระบบนิเวศปาไมแบบดั้งเดิมได เปนอยางดี มีหลักการอนั หลากหลาย ดงั น้ี หลกั การท่ี ๑. ปลกู ปา โดยไมตองปลูกทรงเสนอแนวทางปฏิบัติ ๓ วิธี ดังน้ี ๑.๑ ปลอย “ถาเลือกไดที่เหมาะสมแลว ก็ท้ิงปานั้นไวตรงนั้น ไมตองไปทำอะไรเลย ปาจะ เจรญิ เติบโตขน้ึ มาเปนปาสมบูรณ โดยไมตองไปปลกู สกั ตน เดียว...” ๑.๒ ปละ “ในสภาพปาเตง็ รัง ปา เส่อื มโทรมไมต อ งทำอะไรเพราะตอไมจ ะแตกก่งิ ออกมาอกี ถงึ แมต น ไมส วยแตก เ็ ปน ตนไมใหญไ ด...” ๑.๓ ประคบั ประคอง “ไมไปรงั แกปา หรอื ตอแยตนไม เพียงแตคุม ครองใหข้นึ เองเทา นน้ั ...” หลักการท่ี ๒. ปลูกปาในท่สี ูง ทรงแนะวธิ กี ารดงั น้ี “...ใชไ มจ ำพวกทมี่ เี มล็ดท้งั หลาย ขึ้นไปปลกู บน ยอดทีส่ ูง เมอ่ื โตแลวออกฝก ออกเมลด็ กจ็ ะ ลอยตกลงมาแลว งอกเองในทต่ี ่ำตอไป เปนการขยายพนั ธุโดยธรรมชาต.ิ ..” หลกั การท่ี ๓. ปลกู ปาธรรมชาติ ทรงเสนอแนวทางปฏบิ ัติ ดังนี้ ๓.๑ ปลูกตน ไมดง้ั เดมิ “ศกึ ษาดูกอนวา พืชพนั ธไุ มด งั้ เดิมมีอะไรบา ง แลวปลกู แซมตามรายการ ชนิดตน ไมท ่ีศกึ ษามา...” ๓.๒ งดปลูกไมตางถิ่น “...ไมควรนำไมแปลกปลอมตางพันธุตางถิ่นเขามาปลูก โดยยังไมได ศกึ ษาอยางแนชดั เสียกอ น...” หลักการท่ี ๔. การปลูกปา ทดแทน

31 ในขณะท่ปี ระเทศไทยเรามีพน้ื ทีป่ าไมเ หลืออยเู พียงรอยละ ๒๕ ของ พื้นทีป่ ระเทศหรือประมาณ ๘๐ ลา นไร การจะเพิม่ เนื้อทป่ี าไมใหไดรอยละ ๔๐ ของพนื้ ทีป่ ระเทศแลว คนไทยตอ งชวยกันปลูกปาถึง ๔๘ ลานไร โดยใชกลาไม ไมต่ำกวาปละ ๑๐๐ ลานตน และใชเวลาถึง ๒๐ ป จึงจะเพิ่มปาไมไดครบ เปาหมายที่กำหนดไวเทานั้น การปลูกปาทดแทนจึงเปนแนวทฤษฎีการพัฒนาปาไมอันเนื่องมาจาก พระราชดำรทิ ่ีพระบาทสมเด็จพระเจา อยหู ัวฯ ไดพ ระราชทานในการปลูกปา ทดแทน เพือ่ คืนธรรมชาติสู แผนดินดวยวิธที างแบบผสมผสานในเชิงปฏิบัติ ดังพระราชดำริตอนหนึ่งวา “...การปลูกปาทดแทน จะตองทำอยางมีแผน โดยการดำเนินการไปพรอมกับการพัฒนาชาวเขา ในการนี้เจาหนาที่ปาไม ชลประทาน และฝายเกษตรจะตองรวมมือกันสำรวจตนน้ำในบริเวณพื้นที่รับผิดชอบ เพื่อวางแผน ปรับปรุงตนน้ำและพัฒนาอาชพี ไดอยา งถูกตอง... หลักการปลูกปา ในใจคน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ ทรงตระหนักถึงความสำคัญของปาไมมาตั้งแตเสด็จข้ึน ครองราชย พระองคเสด็จพระราชด าเนนิ ไปเยี่ยมเยยี นราษฎรทั่วทุกภมู ิภาค ทรงไดเห็นสภาพปาไมที่ ทรุดโทรมและถูกทำลายมากมาย จึงทรงมีพระราชดำริใหมีการอนุรักษและฟนฟูปาเพื่อรักษา สภาพแวดลอมและระบบนิเวศทางน้ำ ดิน และปาไม เพื่อใหประชาชนไดมีชีวิตความเปนอยูที่ดีใน สภาพแวดลอมท่อี ุดมสมบรู ณ และสามารถพง่ึ พาตนเองไดหลายโครงการ ท้งั ทเี่ ปนโครงการสวนพระองค โครงการพระราช ดำริปาและดิน อาทิ โครงการศูนยศึกษา การพัฒนาเขาหินซอน จ.ฉะเชิงเทรา โครงการศูนยศึกษาการพัฒนาภูพาน จ.สกลนคร โครงการศูนยศึกษาการ พัฒนาหวยฮองไคร จ. เชยี งใหม เปนตน พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยูหวั ฯ ทรงมีพระราชดำรัสในเร่ืองของการปลูกปาวา “...ควร จะปลูกตน ไมใ นใจคนเสียกอ น แลวคนเหลานั้นก็จะพากันปลูกตนไมลงบนแผนดิน และรักษาตนไมดว ย ตนเอง....” หลักการและวิธกี ารปลูกปา ๕ ระดบั แบบกสกิ รรมธรรมชาติ การปลูกปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง และการปลูกตนไมแบบกสิกรรมธรรมชาติ ประกอบดว ยตนไมหลากหลาย ทั้งชนิดพันธุ ชวงอายุ ลกั ษณะนิสัย และขนาดความสูง โดยเราสามารถ จดั แบงตามระดับชว งความสงู และระบบนเิ วศได ๕ ระดับ อันไดแก ๑. ไมสงู เปนกลุม ตน ไมเ รอื นยอดสูงสุดและอายุยืนไมในระดบั นี้ เชน ตะเคียน ยางนาเต็งรังฯลฯ ๒. ไมก ลาง เปน กลุมตนไมทไ่ี มส งู นัก ไมใ นระดบั นี้ไดแ กบรรดาไมผ ลที่เกบ็ กินได เชน มะมวง ขนุน มังคุด กระทอน ไผ สะตอ ฯลฯ ๓. ไมเต้ีย เปน กลุมตนไมพมุ เตยี้ ไมใ นระดับนี้ เชน พรกิ มะเขอื กะเพรา ผักหวานบา น ต้ิว เหรยี ง ฯลฯ ๔. ไมเร่ยี ดนิ ไมใ นระดับนเี้ ปนตระกลู ไมเ ลอื้ ย เชน พรกิ ไทย รางจืด ฯลฯ ๕. ไมหัวใตด ิน ไมใ นระดบั นเ้ี ชน ขิง ขา มันมอื เสือ บุก กวาวเครือ ฯลฯ ขอ คำนงึ ในการปลกู ปา ๓ อยา ง ประโยชน ๔ อยาง ๑. ไมเบิกนำ ไมส ะเดา มะรมุ แค ไมผ ล กลว ย ออ ย และพืชผักอายุสน้ั ควรหามาปลูกกอ น เพ่ือ สรา งแหลงอาหารของครอบครวั ๒. ไมปลกู เพอื่ อยอู าศยั ควรปลกู หลงั จากปลกู ไมในขอ ท่ี ๑ ประมาณ ๑-๒ ป ๓. ไมสมนุ ไพร จะเจรญิ เตบิ โตไดด เี มอ่ื มีความรมรืน่ เพียงพอ ๔. นาขาว กำหนดพ้ืนท่ีใหเหมาะสม หากมพี นื้ ที่พอ เพ่อื เกบ็ ขา วไวกินระหวา งปโดยไมตองซ้อื

32 ๕. รองน้ำ ควรขุดรองนำ้ ขนาดเล็ก เพื่อใหความชุมช้ืนกับพ้ืนดินและตนไม ซึ่งจะทำใหสามารถ เลีย้ งปลาธรรมชาตเิ พอ่ื ใชเปนอาหาร โดยขดุ เชื่อมตอกันกบั บอขนาดใหญ ๖. ปลูกตนไมใ หห ลากหลาย เพ่ือการใชประโยชนไดหลากหลาย ชวยลดคาใชจาย สรางความ มั่งคั่ง มั่นคง ซึ่งเปนการเสริมสรางภูมิคุมกันในครอบครัวและชุมชน ธนาคารตนไม ประกันชีวิตที่ พอเพียง มั่งคั่ง ยั่งยืน เครือขายปราชญชาวบานและ เครือขายกสิกรรมธรรมชาติไดเสนอแนวคิด “ธนาคารตน ไม” ใหเปน เครอ่ื งมอื ในการจัดการหน้ีและสรา งหลักประกันชีวติ ของเกษตรกร ใหเกษตรกร ทั้งที่มีหนี้และไมมีหนี้ปลกู ตนไมมากขึ้น เพื่อสรางความมั่นคงใหแกตนเอง และตกทอดเปนมรดกแก ลกู หลานได โดยการทำบญั ชีตน ไมฝ ากไวในธนาคาร ซง่ึ เปนการเปลี่ยนรปู แบบจากการออมเงนิ ดอกเบ้ยี ต่ำ เปนการออมตนไมที่ใหผลตอบแทนที่สูงกวา อกี ทั้งเปนการใชจุดแข็งของเกษตรกรและแผนดินไทย เปน ฐานการสรา งไทยใหย ั่งยนื และสรา งผลดีแกโ ลก โดยมีหลักการสำคญั ดังน้ี - ตน ไมท่ีประชาชนปลกู เปน สิทธขิ องประชาชนในการเปน เจา ของ ทั้งทดี่ ินและตนไม มีสิทธิใน การดแู ล รกั ษา คดิ มูลคา และตดั เพือ่ เปนสินคา เหมือนพืชเกษตรอืน่ - ตน ไมทกุ ตน ยอมมมี ูลคา ในระหวางที่ยงั มชี ีวติ (ไมใชต ัดแลวจงึ มคี า อยา งปจจุบนั ) - การปลกู ตนไมจะตอ งยดึ แนวทาง ปลูกปา ๓ อยา ง ไดป ระโยชน ๔ อยาง ไดแก (๑) ปลูกไวก ิน คือ กิน เปนอาหาร กินเปนเครื่องดื่ม กินเปนสมุนไพร กินเปนขนม (๒) ปลกู ไวทำท่ีอยู ไดแก ทำไมพ้ืน ไมฝา ไมเสา และไมเครื่องบน (๓) ปลูกไวเพื่อใชสอย ไดแก ทำฟน ทำถาน ทำปุย ทำสารไลแมลง ทำเครื่องมือเครื่องใช ใชงานหัตถกรรม ใชทำสี ใชทำ น้ำยาซักลาง (๔) ปลกู ไวเพือ่ เปนรม เงาใหความ รม เยน็ เปน ประโยชนต อ สิ่งแวดลอม - ตนไมที่ประชาชนปลูก มีสวนในการสรางความสมดุลใหระบบนิเวศ ชวยดูดซับ คารบอนไดออกไซด แกป ญหาโลกรอ น และรฐั บาลตอ งสนบั สนุนการทำคารบอนเครดิตสำหรบั เกษตรกร รายยอย - รัฐบาลและหนวยงานของรัฐตองผลักดันพัฒนากลไกหนุนเสริมธนาคารตนไมของภาค ประชาชน เพือ่ สรางความมั่นคง มัง่ คั่งใหมในชวี ิต สังคม และประเทศชาตอิ ยางยั่งยืน ตามหลักปรัชญา เศรษฐกจิ พอเพียง ฝก ปฏบิ ตั ฐิ านคนรักษปา ปก ชำแบบควบแนน อุปกรณ 1. แกวพลาสตกิ 10 ออนซ 2. ถุงพลาสตกิ ใส 6x9 นวิ้ 3. หนังยางเสน 4. มดี คตั เตอร 5. กรรไกร 6. กระบะผสมปูน 7. แกลบดำหรอื แกลบเผา 8 ยอดพันธุ ท่อี ายุความแกอ อนอยรู ะหวาง 40-60 เปอรเซน็ ต เชน เฟอ งฟา ทองอุไร วิธที ำ

33 1. เลือกกิ่งพันธุที่ตองการขยายพันธุ ตัดดว ยกรรไกรหรือคัตเตอร ใหรอยตัดเปนแนวเฉียงจะ เหมาะสมท่ีสุดระวังอยาใหเปลือกบริเวณที่ตัดอีก หรือมีแผลเพราะจะทำใหรากบริเวณนั้นไมงอก หรือ งอกไดไมด ี 2. เตรยี มแกลบดำเทใสก ระบะจากน้ันพรมน้ำใหพอชุม สังเกตงา ยๆคือ พอกำแกลบดำจะจับตวั เปนกอ น นำแกลบดำมาใสแกว พลาสติกใสท่ีเตรียมไว กดใหแ นน พอประมาณ 3. ใชนว้ิ กดลงไปในแกลบดำใหล ึกประมาณ 3/4 ของความสงู ของแกว สำหรับเปนรูเพ่อื ปกกิ่งพันธุ ลงในดนิ 4. นำกิง่ พันธุที่ตองการขยายพันธุปกลงในรูทีเ่ จาะไว กดใหแ นนพอประมาณนำถุงพลาสติกใส ครอบ แลวมัดปากถุงกับปากแกวดวยหนังยาง 2 เสน นำไปวางไวในที่รมรำไร หรือโรงเรือนเพาะชำ สังเกตจะเห็นวาในถุงมีไอนำ้ จากการคายนำ้ ของใบเกาะอยทู ั่วถุง เนื่องจากอากาศท่ีปด จะทำใหก่ิงชำมีน้ำ ตลอดและไอน้ำจะเรงตาใหแตกใบใหมขึ้นมา เพื่อรับแสง สงผลใหเกิดการสรางอาหาร เรงใหเกิดราก ประมาณ 15 – 30 วนั รากจะคอยๆงอกออกมาใหเหน็ 5. จากนั้นรากจะคอยๆ เปลี่ยนจากสีขาวเปนสีเขียวอมน้ำตาล ใหเปดปากถุง และกลับถุง เพอ่ื ใหตนไมค อ ยๆ ปรบั ตวั ใหเขากับสภาพแวดลอ มนำไปพกั ไวอกี 5 – 7 วนั ก็พรอ มท่จี ะนำไปปลูกไดล การเสียบยอดทเุ รยี น อุปกรณ 1. มดี คตั เตอร 2. เทปพลาสตกิ พนั ก่ิง 3. ตนตอกิง่ พนั ธทุ ุเรียนอายุประมาณ 1 เดือน วิธีทำ 1. ตนตอพนั ธุท ุเรียนพ้นื เมอื งมอี ายไุ ด 20 วัน ถงึ 1 เดอื น ก็พรอ มท่จี ะนำมาเสยี บยอด 2. ตนตอนน้ั จะตอ งทำการ ตัดใบออกใหหมด โดยตองตัดเตรยี มลวงหนา ไว 3 วัน กอนนำมาทำ การเสียบยอด 3. ใชคัสเตอรยอดกิ่งพันธทุ ่ีเตรยี มไวมาฝานเปนรูปลิ่มสามเหลี่ยมเพื่อใชเสียบ ยาว 2 ซม. และ ผา สว นบนตรงยอดของตนตอเพอ่ื ใชเสยี บยอด 4. พันดว ยเทปพลาสตกิ พนั กิ่งใหแ นน ไมใหยอดที่เสียบไวต กหลน หรอื เอียง 5. ตัดใบกงิ่ พนั ธอุ อกใหเหลอื 1/3 ของใบ และเหลอื ใบไวประมาณ 2-3 ใบ 6. นำมาวางไวที่รมไมใหโดนแดดมาจนเกินไปแลวรดน้ำ เชา – เย็น ประมาณ 15 – 20 วัน แกะเทปพลาสตกิ ออก ยอดเสียบจะผสานตดิ กบั ตนตอแลวสามารถใชการได การตอนก่งิ อุปกรณ 1. ขยุ มะพรา วละเอยี ด 2. กระบะผสมปนู 3. เชือกฟางเสน เลก็ 4. ถงุ พลาสติก ขนาด 6x9 น้ิว 5. มดี คสั เตอร

34 6. หนงั ยาง 7. กิ่งพันธุมะนาวหรอื ลำไย วิธที ำ 1. นำขยุ มะพราวละเอียดเทใสกระบะแชนำ้ ทงิ้ ไว 1 คนื 2. กรอกขยุ มะพรา วใสถ ุงพลาสตกิ ขนาด 6x9 น้วิ จนเกอื บเตม็ มดั ปากถงุ ดวยหนังยาง 3. เลือกกิ่งตน ไมท ไ่ี มแ กแ ละไมออนเกนิ ไป (ใบเพสลาด) 4. นำมีดคัตเตอรมาควั่นกิ่งมะนาวหรือลำไย ยาวประมาณ 1 นิ้ว แลวลอกเปลือกออก ขูด เนอ้ื เยือ่ เจริญออก 5. นำตมุ ตอนทีเ่ ตรยี มไว มาตัดถงุ เปนรปู ตัวไอ (บานหนา ตาง) แลวหุมก่งิ ทค่ี วั่นไวแ ลว 6. นำเชอื กฟางเสนเลก็ มามดั ตุมตอนใหแนน ทสี่ ดุ ทัง้ ดานบนและดานลา ง 7. รดน้ำปกติ เชา – เย็น รอประมาณ 1 เดือนกจ็ ะไดต น ใหมเ กดิ ขึ้น 2. ฐานคนรกั ษน ำ้ “…หลักสำคัญวา ตองมีน้ำ น้ำบริโภคและน้ำใช น้ำเพื่อการเพาะปลูก เพราะชีวิตอยูที่นั่น ถามี น้ำคนอยูได ถาไมมีนำ้ คนอยูไมได ไมมีไฟฟา คนอยูได แตถามีไฟฟา ไมมนี ้ำ คนอยูไมได…” พระราช ดำรสั พระบาทสมเด็จพระเจา อยูหวั ฯ ๑๗ มนี าคม ๒๕๓๙ น้ำ... ปจจัยพื้นฐานสำหรับทุกชีวิตบนโลก จากพระราชดำรัสขององคพระบาทสมเด็จพระ เจาอยูหัว “น้ำ” เปนปจจัยพื้นฐานที่สำคัญสำหรับทุกชีวิต ทุกกิจกรรมบนโลก ซึ่งรวมทั้งการทำ เกษตรกรรมดวยเชนกัน ในทุกคราที่พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยม ราษฎรตามพนื้ ท่ีตา งๆ ทั่วประเทศนัน้ ทรงทอดพระเนตรพบสภาพปญหาการขาดแคลนนำ้ เพื่อการปลูก ขา ว จนเกิดแรงดลพระราชหฤทัยและเปน แนวคิดขึ้นวา ๑. ขา วเปน พชื ทแ่ี ขง็ แกรง หากไดน าเพียงพอจะสามารถเพิม่ ปริมาณเม็ดขา วไดมากยิง่ ขน้ึ ๒. หากเก็บน้ำฝนทตี่ กลงมาไวไ ดแลว นำมาใชในการเพาะปลกู ก็จะสามารถเก็บเกย่ี วไดมากขึน้ เชนกนั ๓. การสรา งอางเก็บน้ำขนาดใหญนับวันแตจ ะยากที่จะดำเนินการได เนอ่ื งจากการขยายตัวของ ชุมชนและขอจำกดั ของปริมาณที่ดนิ เปนอุปสรรคสำคญั ๔. หากแตละครัวเรือนมีสระน้ำประจำไรนาทกุ ครัวเรือนแลว เมื่อนับปริมาณรวมกันก็ยอม เทากับปริมาณในอางเก็บน้ำขนาดใหญ แตสิ้นคาใชจายนอยและเกิดประโยชนสูงสุดโดยตรงมากกวา เนื่องจากการทำเกษตรกรรมของเกษตรกรไทยสวนใหญ เปนระบบเกษตรกรรมทีต่ องอาศยั น้ำฝนเปน หลัก ซึ่งไมสามารถกำหนดควบคมุ ได ในบางปก็เกิดภัยแลงขณะที่บางปก็เกิดภัยพิบัติ น้ำทวม จนทำให พืชผลและสัตวเ ล้ยี งจากการกสกิ รรมตางๆ เสียหายไปเปน จำนวนไมนอ ย ไมเพียงเทา นนั้ ปญหาเกี่ยวกับ น้ำยังคุกคามรวมไปถึงคนเมือง โดยเฉพาะปญหานำ้ ทวมและปญหาน้ำเนาเสีย ที่สรางความเดือดรอน แทบทุกป การจัดการเพื่ออนุรักษน้ำ ทั้งในสภาวะที่น้ำนอย น้ำมาก และน้ำเสีย จึงเปนส่ิงจำเปนอันดบั ตน ๆ ท้ังเพ่ือการทำกสกิ รรมธรรมชาติและการดำเนนิ ชีวิตของทกุ ๆ ชวี ิตบนโลก ศาสตรการจัดการและการอนุรักษน ้ำของพระราชา จากฟากฟา ลงภูผา ผานทงุ นา สมู หานที จากฟากฟา ... โครงการฝนหลวง วิธีทำฝนหลวงมีอยู ๓ ขัน้ ตอน คอื

35 ขั้นตอนที่ ๑ กอกวน คือ การดัดแปรสภาพ อากาศหรือกอนเมฆในขณะนั้น เพ่ือ กระตุน ใหม วลอากาศชื้นไหลพาขึ้นสูเบื้องบนอันเปนการชักนำไอน้ำ หรืออากาศช้ืนเขาสูกระบวนการ เกิดเมฆ ขั้นตอนที่ ๒ เลี้ยงใหอวน คือ การดัดแปรสภาพอากาศ เพื่อทำใหเมฆเจริญขึ้นจนมี ขนาดใหญ หนาแนน และพรอมทจี่ ะตกลงมาเปน ฝน ขนั้ ตอนที่ ๓ โจมตี คือการดัดแปรสภาพอากาศทจ่ี ะกระตนุ ใหเม็ดละอองเมฆปะทะชน กัน แลวรวมตัวเขาดวยกันจนมขี นาดใหญขึน้ ขณะเดียวกันก็เปนการลดแรงไหลพาขึ้นเบื้องบน เพื่อให เม็ดนำ้ มขี นาดใหญต กลงสเู บื้องลา ง แลว เกดิ เปน ฝนตกลงมาสูเปา หมาย โครงการแกม ลิง หลักการของโครงการคอื เมอ่ื เกิดน้ำทวมกข็ ดุ คลองชักน้ำใหไหลมารวมกัน เกบ็ ไวใ นแหลง พัก น้ำ แลวจึงคอยทำการระบายลงสูทะเลผานทางประตูระบายน้ำในชวงที่ปริมาณน้ำทะเลลดลง ขณะเดยี วกนั ก็สามารถสูบน้ำออกจากคลองทเ่ี ปน แกม ลิงลงสูทะเลตลอดเวลา เพ่ือทน่ี ำ้ จากตอนบนจะได ไหลลงมาไดเรื่อยๆ และเมื่อใดก็ตามท่ีระดับน้ำทะเลขึ้นสูงกวาระดบั น้ำในคลองท่ีเปนแกมลิง ก็ใหปด ประตูระบายน้ำกั้นไมใหน้ำทะเลไหลยอนกลับเขามา โครงการพัฒนาลุมน้ำนครนายกตอนบนโครงการ เขื่อนเก็บกกั น้ำคลองทาดาน จังหวัดนครนายก สรางอยูในบริเวณจุดที่ต่ำจากน้ำตกเหวนรกลงมา เปน โครงการที่มีความสำคัญมาก เพราะนอกจากจะชว ยใหราษฎรมีน้ำใชเพาะปลูกในฤดูแลงไดเ ปนจำนวน นบั แสนไรแ ลว เขือ่ นแหงนย้ี ังสามารถปองกนั อทุ กภยั ไวไดทุกป ขณะเดยี วกนั ในฤดูแลง น้ำจากเขอื่ นก็จะ ถูกระบายออกใหแกเกษตรกร ทัง้ ยังเปนการชวยชะลางดนิ เปรี้ยวในพืน้ ที่หลายอำเภอของนครนายกได อีกทาง พระราชดำริในการใชนำ้ ดีไลน ำ้ เสีย เปนการนำนำ้ คุณภาพดีจากแมน ำ้ เจา พระยา สง เขา ไปไลน ำ้ เสยี ตามคลองในเขตกรุงเทพฯและ ปริมณฑล ไดแก คลอง บางเขน คลองบางซื่อ คลองแสนแสบ คลอง เทเวศร และคลองบางลำภู เพ่ือ ชวยลดปญหาความเนาเสียของน้ำในคลองตางๆ คลายกับการ “ชักโครก” คือ ปดและเปดน้ำใหได จังหวะตามเวลาน้ำขึน้ -น้ำลง หากน้ำข้ึนสูงก็เปดประตูน้ำใหน้ำดีเขาไปไลน้ำเสีย ครั้นน้ำทะเลลงก็เปด ประตูถา ยน้ำเสียออกจากคลองไปดว ย กงั หันน้ำชยั พัฒนา ใชบำบัดน้ำเสียที่เกิดจากชุมชนและ อุตสาหกรรม ลักษณะเปนเครื่องกลหมุนชา แบบทุนลอย เพ่ือชว ยเติมออกซิเจนทผ่ี วิ นำ้ สมู หานที.. บำบัดน้ำเสยี โดยธรรมชาติ โครงการวิจัยและพัฒนาสิ่งแวดลอม แหลมผักเบี้ยอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตั้งอยูท่ี ต.แหลมผกั เบ้ยี อ.บานแหลม จ. เพชรบุรี เปนโครงการศึกษาวิจัยวธิ ีการบำบัดน้ำเสีย กำจัดขยะมูลฝอย และการรกั ษาสภาพปา ชายเลนดว ยวิธธี รรมชาติตามแนวพระราชดำริ มขี ั้นตอนคือ ๑. ดำเนินการสรางทอระบายรวบรวมน้ำเสีย (Combine Waste Water System) จาก เทศบาลเมืองเพชรบุรี จากนั้นสงน้ำเสียไปยังสถานีสูบน้ำเสียที่คลองยาง ซึ่งเปนบอดักขยะและบอ ตกตะกอนโดยในขนั้ ตน จะสามารถลดคา ความสกปรกไปไดถ งึ รอยละ ๔๐

36 ๒. น้ำเสียจากคลองยางจะถูกสูบและสงไปตามทอเปนระยะทาง ๑๘ กิโลเมตร เขาสูระบบ บำบดั น้ำเสียทีต่ ำบลแหลมผักเบี้ย ซึง่ ดำเนินการพรอมกัน ๒ ระบบ คือ ระบบบำบดั น้ำเสีย และระบบ กำจัดขยะ โดยระบบบำบดั นำ้ เสยี แบงออกเปน ก. ระบบบำบัดหลัก ซงึ่ ประกอบดว ยระบบบำบัดนำ้ เสีย (Lagoon Treament) จำนวน ๕ บอ ในพื้นที่ ๙๕ ไร โดยน้ำเสียจะไหลเขาระบบน้ำลนตามลำดับคือผานบอตกตะกอน (Seadimentation Pond) เขาบอบำบัด ๑-๓ (Oxidation Pond) กอนไหลสูบอปรับคุณภาพน้ำ (Polishing Pond) เปนขั้นสุดทาย จากน้ันจึงระบายลงสูปาชายเลน ซึ่งน้ำเสียขัน้ สุดทายจะไดรับการ ตรวจสอบคณุ ภาพนำ้ จากคณะวิจัยอยา งใกลชิด ข. ระบบบำบัดน้ำรอง อยรู ะหวา งดำเนนิ การในพนื้ ทปี่ ระมาณ ๖๐ ไร ประกอบดวย - ระบบบึงชีวภาพ (Contructed Wetland) เปนการดำเนินการโดยใหน้ำเนาเสียไหลผานบอ ดินตื้นๆ รปู ส่ีเหล่ียมผนื ผา ท่ีภายในปลกู พืชท่มี ีรากพุงประเภทกกพนั ธุตางๆ และตนออพชื เหลานี้มีระบบ รากแผกระจายยึดเกาะดิน และสามารถเจริญเติบโตดีในน้ำขัง พืชน้ำเหลานี้จะชว ยดูดซบั สารพิษและ อนิ ทรียสารใหลดนอ ยลง ตลอดจนทำหนา ทีย่ อ ยสลายสารอนิ ทรยี ใหหมดไป - ระบบกรองน้ำเสียดวยหญา (Grass Filtration) โดยการปลอยน้ำจากบอปรบั คุณภาพน้ำของ ระบบบอ บำบัดน้ำเสียเปน ระยะ (Bat Flow) นานคร้งั ละ ๑–๒ สัปดาห ผา นเขาไปในแปลงหญามีขนาด และลักษณะเหมือนระบบบึงชวี ภาพ จนกระท่ังนำ้ มีความสะอาดดยี ่งิ ขน้ึ - ระบบกรองนำ้ เสียดวยปาชายเลน (White and Red Mangrove) น้ำเสียจะไดรับการบำบัด ผานเขาไปในพื้นที่ ๓๐ ไร ทท่ี ำการปลกู ปา ชายเลนแบบคละผสมผสานกันในลักษณะที่เปนธรรมชาติ ซ่ึง นำ้ ทีผ่ า นปาชายเลนจะไดร ับการบำบัดจนเปน น้ำดตี ามมาตรฐาน กำรบำบัดนำ้ เสียโดยใชจุลินทรีย วิธีที่ ๑ กำรใชนำ้ หมกั ชวี ภาพ โดยการใชน้ำหมกั ชีวภาพปริมาณ ๑ ตอ ๕๐๐ สว น ราดลงทั้งในนำ้ ทิ้งจากครัวเรือน ตลาดสด ฟารม ปศุสัตว หรอื โรงงานอตุ สาหกรรม เพอ่ื ใหจ ลุ ินทรยี ชวยยอยสลายอนิ ทรยี ส ารในแหลง นำ้ นอกจากนี้ น้ำหมักชีวภาพยังสามารถนำไปใชไดดีในการปรับสภาพน้ำในบอประมงทั้งบอเลี้ยงกุงและปลาไดเปน อยางดี วิธีที่ ๒ ลกู ระเบดิ จุลินทรยี  กจิ กรรมฝก ปฏบิ ัติทำระเบิดจลุ ินทรีย วิธกี ารทำระเบดิ จลุ ินทรยี คอื การปนน้ำหมักรสจดื และปุยหมักแหงธรรมชาติกับมนี ำ้ หนักมากพอ จมลงในน้ำที่ลึกๆจนถึงกนหนองน้ำนั้นๆ ใชเพื่อในการบำบัดน้ำ เพิ่มอาหารใหจุลินทรียในหนองน้ำ จุลินทรยี จะผลติ ออกซิเจนมากขึ้น ทำใหนำ้ ใสสะอาดลดกล่นิ เหม็นของน้ำ และชวยเพิ่มอาหารใหกับสัตว นำ้ ตัวเล็กตวั นอ ย สามารถเลี้ยงสัตวน้ำแบบชีวภาพไดด วย สว นผสม ๑.น้ำหมักรสจืด

37 ๒.ปุยหมกั แหงธรรมชาติ (แกลบหยาบ) ๓.รำออ น ๔.ดนิ วิธกี ารทำ 1. ผสมน้ำกับนำ้ หมกั รสจืด อัตราสวน 1 : 1 2. ผสม ดนิ : รำออน : ปยุ หมัก : แกลบ ในอัตราสวน 1 : 1 : 1/5 : 1 3. นำทุกอยางมารวมกัน ในอัตรา น้ำ 30% และดิน 70% แลวปนเปนกอน จากน้ัน ตอ งผ่ึงในท่ีรมไมโ ดนแดดประมาณ 4 วนั จงึ จะนำไปโยนได ระบิดจุลินทรีย 1 กอน เพิ่มคาออกซิเจนละลายน้ำได 2 – 3 มิลลิกรัม/ลิตร ตอน้ำ 4 ลบ.ม. ในเวลา 20 นาที แลวแตสภาพน้ำเสีย สามารถนำไปใชไดในพนื้ ท่ีน้ำขังจนเนา กอนจลุ นิ ทรีย ขนาดเสนผา ศูนยกลาง 8 ซม. 1 กอ น ทำงานไดด ใี นพ้นื ท่ี 1 ตร.ว. (4 ตร.ม.) 3. ฐานคนรกั ษแมโ พสพ สรุปเนอื้ หาวชิ า 1. การทำนาป วิทยากรบรรยายถงึ การทำนาป ขาวนาปเปนขาวไวแสง มที ัง้ ขาวที่ตั้งแตปลกู จนถึงเวลาเก็บเกีย่ ว 70-90 วัน เปนขาวนาดอน สวนขาว 110 วัน 115 วัน เปนขาวนาระดับกลาง และ 120 วัน ขึ้นไปเปนขาวนาลุม สวนการจะปลกู ขาวเหนียวหรือขาวจาว เปนสิทธิของเจา ของแปลงในการเลอื ก พันธขุ า ว 2. การทำนาปรัง วิทยากรบรรยายถึงการทำนาปรัง เปนการทำนานอกฤดูกาลปกติ ขาวท่ีใช จะเปนขาวไมไ วแสง คือ ต้ังแตวานขาวนับระยะเวลาไดเ ลยอีกกี่วันขาวจะสุก ขาวนาปรังสวนใหญชาวนาจะใช ขาวที่มีอายุเก็บเกี่ยว 70-90 วัน เนื่องจากเปนการทำนาในชวงฤดูแลง กลัวน้ำไมพอในการเพาะปลูกจงึ เลือก สายพนั ธขุ าวทีม่ อี ายสุ ัน้ 3. ระดบั พื้นนาทเี่ หมาะกบั ขาว วทิ ยากรบรรยายระดับนำ้ ในการเพาะปลูกขา ว ประกอบดว ย -นาภูเขา เปนการปลูกขา วพื้นท่ีสูงมาก ขาวที่ใชเปนสายพันธุใชน้ำนอย ระยะเวลาการปลกู สั้น เพราะฝนจะหมดเร็ว พนั ธุทีใ่ ชป ลกู เปนขา วไวแสง เพราะปลกู ตามฤดูกาลทำนาปกติ -นาดอน เปนการปลูกขาวที่ปลูกบริเวณโคก เปนพื้นที่น้ำทวมไมคอยถึง ระยะเวลาการปลูก จะสน้ั เพราะฝนจะหมดเรว็ พนั ธทุ ใี่ ชปลกู เปนขา วไวแสง เพราะปลูกตามฤดูกาลทำนาปกติ -นากลาง เปนการปลกู ขาวทป่ี ลูกบริเวณไมส งู มากเกินไปหรือตำ่ มากเกินไป เปนพ้ืนทนี่ ้ำทวม ไมคอยถงึ ระยะเวลาการปลกู จะประมาณ 100 วัน เพราะฝนจะหมดเรว็ หรอื ฝนหมดชา พันธทุ ่ใี ชป ลูกเปนขาว ไวแสง เพราะปลูกตามฤดกู าลทำนาปกติ -นาลุม เปน การปลกู ขาวท่ปี ลูกบริเวณที่ลาบลมุ เปนพนื้ ทมี่ คี วามอดุ มสมบูรณสูง ระยะเวลา การปลูกจะประมาณ 120 วัน ดวยมีน้ำขังและนานจึงใชพันธุข า วที่นานกวานาดอนและนาระดบั กลาง พันธุท ่ี ใชป ลูกเปน ขา วไวแสง และขา วไมไวแสน ตลอดปลกู ตามฤดกู าลทำนาปกติและชว งหนาแลง -นาทามเปนการปลูกขาวที่ปลูกบริเวณที่ลาบลุมหลังจากน้ำลด เปนพื้นที่มีความอุดม สมบูรณส ูง ระยะเวลาการปลูกจะประมาณ 70-90 วัน ดวยมีน้ำขังและนานจึงใชพันธุขาวที่นานกวานาดอน

38 และนาระดับกลาง พันธุที่ใชปลูกเปนขาวไวแสง และขาวไมไวแสน ตลอดปลูกตามฤดูกาลทำนาปกติและชวง หนา แล 4. ขนั้ ตอนการทำนา วิทยากรบรรยายกระบวนการทำนา ดงั น้ี -การทำนาดำ เปนการทำงานที่ใหผลผลิตไดมากสุด แตตนทุนสูง เพราะมีขั้นตอนหลาย ข้นั ตอน โดยเร่ิมแรกเปน การไถน าเพอื่ หวานตน กลาใชเวลาใหต น กลา โต 30 วนั จงึ ปรักดำนา พอหวานกลาได 20 วัน กอนการดำนาตองมีการไถดะหรือไถเตรียมดนิ เพื่อใหดินออนและ กลบตนหญา ตาง ๆ ในแปลงนา พอตน กลา ได 30 วนั มีการไถเ ตรียมดนิ ปลกู ในการปรกั ดำนา พอตน ขา วได 45 วนั ใบขาวจะผลดิ ใบชุดแรก และพรอมใสป ุย พอตนขาวได 75 วัน ตน ขา วเริม่ ต้งั ทอ ง พอตนขา ว 90 วัน ใบขา วจะผลิตใบชุดท่ี 2 และพรอมใสปยุ พอตนขาว 110/120 วนั จะเร่ิมเกี่ยว -การทำนาหวาน เปนการทำนาทล่ี ดตน ทนุ การผลติ ท่เี ปนทนี่ ิยมในปจ จุบนั แตผลผลติ ไดน อ ย กวานาดำ แตตน ทุนใชน อ ยกวา ไถนาบม ดิน 10 วนั แชพันธุข าว 2 วนั พอได 10 วัน ไถแ ละคลาดนาเพ่อื วา นขา ว พอตน ขา วได 45 วัน ใบขา วจะผลดิ ใบชุดแรก และพรอ มใสปุย พอตน ขา วได 75 วนั ตนขา วเริม่ ต้ังทอ ง พอตนขา ว 90 วัน ใบขาวจะผลิตใบชดุ ที่ 2 และพรอมใสป ุย พอตน ขา ว 110/120 วัน จะเริม่ เก่ียว -การทำนาโยน เปน การทำนาสมัยใหม ท่ลี ดตนทุนการผลิต แตผลผลติ นอ ยกวา นาหวานและ นาดำ ไมคอ ยนิยมกันเทา ไหร -การทำนาหยอด เปนการทำนาสมยั ใหม ท่ีลดตนทุนการผลิต ไมคอยนิยมกันเทา ไหร แตให ผลผลิตมากกวา นาโยนแตนอยกวา นาดำ 5. โรคเกี่ยวกับขา ว เปน ความผิดปกติของพืช สาเหตุของโรคเกิดจากสิ่งมีชีวิตหรือไมมีชวี ิต ทั้งเชือ้ รา เชื้อแบคทีเรีย ไวรัส ไพโตพลาสมา และเดือนฝอย จุลินทรีย ทำใหขาวมีอาการผิดปกติ เชน ลำตน กาบใบ รวง เมลด็ ลักษณะอาการของโรคอาจแบงเปน กลุม ใหญ ฯ -ตน เตยี้ แคระแกรน -ใบมีสีผิดปกติ เชน เหลือง หรือตา งซีด -ตายเปนจดุ ๆ ตามเนอ้ื เย่ือ เชน ใบจดุ ใบขีด หรือใบแหง 6. การปลกู พืชบนคันนาทองคำ เปนการนำคนั มาปลกู พืชเพอื่ สรา งรายไดเ สรมิ เชน มะลอกอ ขิง ขา ตระใคร 7. การเลีย้ งปลาในนาขาวหรือ สตั วนำ้ อื่น ๆ เชนการเลี้ยงปลานลิ ปลาดุก เพือ่ สรางรายได ใหกับแปลง ตลอดจนกนิ วัชพชื และตระใครน ้ำตาง ๆ ส่ิงทไี่ ดเรียนรู 1. ข้ันตอนการทำนา

39 2. พันธุขาว 3. โรคเกยี่ วกบั ขา ว ปญ หาและอปุ สรรค 1. ผูเขารับการฝกอบรมรุนที่ 1 เปนคนมาจากจังหวัดชลบุรี ไมเคยทำนา มีความสนใจสงู และใหค วามรว มมือดี 2.ผูเขาอบรมรุนที่ 2 มาจากจังหวัดสระแกว มคี วามรู ทักษะในการทำนาอยูแลวเพียงแตมา แลกเปล่ยี นประสบการณร ว มกนั 4. ฐานคนรกั ษแมธ รณี (ปยุ แหง) “การปรับปรงุ ทดี่ ินน้ัน ตอ งอนรุ กั ษผ วิ ดินซ่ึงมีความสมบรู ณไว ไมใ หไถหรือลอกหนาดินท้ิงไปสงวนไม ยืนตนที่ยังเหลืออยู เพือ่ ท่ีจะรักษาความชุมชื้นของผืนดิน ”พระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัวฯ เก่ยี วกบั การอนรุ กั ษด ินเลยี้ งดนิ ใหดนิ เลีย้ งพชื (feed the soil and let the soil feed the plant) ในชวยระยะเวลาเกือบ ๓๐ ปที่ผานมา การเพิ่มผลผลิตและรายไดของประเทศ มาจากการขยายพื้นที่ การเพาะปลูกมากกวาการเพิ่มผลผลิตตอหนวยพื้นที่ จนถึงขณะนี้ประมาณไดวาพื้นที่ที่เหมาะสมตอการ เกษตรกรรมไดใชไปจนเกือบหมด และพยายามหาพื้นที่ชดเชยดวยการอพยพ โยกยายเขาไปในเขตปาสงวน แหงชาติ พื้นที่ปาไมถูกทำลายเพิ่มมากขึ้น เพราะการใชที่ดินกันอยางขาดความระมัดระวังและไมมีการ บำรุงรักษา ซึ่งทำใหเกิดความเสื่อมโทรมจากปญหาดังกลาวพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหวั ฯ ทรงพระราชทาน พระราชดำริใหจดั ตั้งศูนยศึกษาการพัฒนาเขาหินซอน อันเนือ่ งมาจากพระราชดำริข้ึนเพ่อื ทำการศึกษาคนควา เกี่ยวกับการสรา งระบบอนุรกั ษดินและน้ำ เปนตวั อยางในการปอ งกันการชะลา งพังทลายของดิน การขยายพันธุ พืชเพื่ออนุรักษดินและบำรุงดิน รวมถึงศูนยศึกษาการพัฒนาพิกุลทองอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ที่มี วัตถุประสงคหลักในการศึกษาและพัฒนาพื้นที่พรุ ซึ่งเปนดินเปรี้ยวใหเปนดินที่มีคุณภาพ สามารถทำการ เพาะปลูกไดตลอดจนการทำแปลงสาธิตการพัฒนาที่ดินแกเกษตรกรในบางพื้นที่ที่มีปญหาในการพัฒนา ปรับปรุงดินเสื่อมโทรมดวยสาเหตุตางๆ เชน ดินเปรี้ยว ดินทราย ดนิ เค็ม ดินดาน ฯลฯ ทัง้ น้ี เพื่อใหพื้นที่ที่มี ปญหาเร่ืองดินท้ังหลายสามารถใชประโยชนทางการเกษตรได ดินเปนทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญอยางยิ่งตอสิ่งมีชีวิตบนโลก โดยเฉพาะมนุษยไดใช ทรัพยากรดินเปน ที่อยูอาศัย เปนแหลงผลิตอาหาร เครื่องนุงหม และยารักษาโรค เปนแหลงเก็บนำ้ เพื่อการ อุปโภคบริโภค เปนแหลงสำหรับการพักผอนหยอนใจ และเปน ที่ตาย กลาวไดวาดินเปนทรัพยากรขั้นมูลฐาน เปนตวั การใหมนุษยเกบ็ เกี่ยวผลประโยชนจ ากทรัพยากรอนื่ ๆ ไดเพ่มิ มากข้ึนอยา งมหาศาล ดังจะเห็นไดจากการ ที่ทรัพยากรดินเปนตัวกลางในการกอปฏกิ ิริยารวมระหวางอากาศ แสงแดด และน้ำ สงผลดีตอการเจริญเตบิ โต ของพชื พรรณตา งๆ และมนษุ ยไ ดร ับผลประโยชนจ ากทรัพยากรเหลา นี้ โดยผา นสัตวท ีก่ ินพชื หรืออาจไดรับโดย การกินพชื นั้นโดยตรง มนุษยเราจะใชท่ดี ินเพื่อสนองความตองการของตนตลอดเวลา และนบั วนั จะถูกใชหนักขึ้นเร่ือยๆ จน ทกุ วันนี้ สภาพความสมดุลของดินในหลายพืน้ ทขี่ องโลกไดเ ปล่ียนแปลงไป การใชท ีด่ ินผดิ ประเภท การทำลายผิว ดินในรูปแบบตางๆ เชน การทำไรเลื่อนลอย การตัดไม ทำลายปา การใชปุยเคมี ลวนสงผลกระทบตอสภาวะ แวดลอมอื่นๆ ในระบบนิเวศดวย การทำการเกษตรของเกษตรกรไทยสวนใหญในปจจุบันก็เชนเดียวกัน มีการ “ปอกเปลอื กเปลือยดิน” การเผา การใชสารเคมที ีเ่ ปน อันตรายตอ สิ่งมชี ีวิตเปน พิษกับส่งิ แวดลอม จึงเปน วธิ ีการ

40 ที่ผิดธรรมชาติและทำลายธรรมชาติซ่ึงจะกอใหเกิดปญหาในอนาคต การเกษตรที่ไมทำลายธรรมชาติ ไมปอก เปลอื กเปลือยดิน ไมเผา ไมใชสารเคมีที่เปน อันตรายตอส่ิงมีชีวิต เปน พิษกบั สิ่งแวดลอม อันเปนแนวทางของ หลักกสกิ รรมธรรมชาติ ท่ใี หค วามสำคญั กับการปรับปรุงบำรุงดินเปน อันดบั แรก และถือเปน หัวใจสำคัญ เพราะ ถือวาดินเปนตนกำเนิดของชีวิตสังคมไทยในอดีต ใหความสำคัญของดินดวยความเคารพบูชาดินเสมือน “แม” เรยี ก “พระแม ธรณ”ี การใหค วามรกั และเอาใจใสพ ระแมธรณี โดยการหม ดินหรอื การคลุมดนิ ไมเ ปลอื ยดนิ โดย ใชฟาง เศษหญา หรอื เศษพืชผลทางการเกษตรทส่ี ามารถยอยสลายไดเ องตามธรรมชาติ และการปรงุ อาหารเลย้ี ง ดินโดยการใสปุย อินทรียชีวภาพลงไปเพื่อใหเปนอาหารของดินแลว ดินจะปลดปลอยธาตุอาหารใหพืช โดย กระบวนการยอ ยสลายของจุลินทรีย เรียกหลักการน้ีวา “เลย้ี งดนิ ใหด ินเลี้ยงพืช” การปฏิบัตเิ ชน นี้จะทำใหดิน กลับมามีชีวติ พืชที่ปลูกก็จะเจริญเติบโตแข็งแรงใหผลผลิตดี ตนทุนในการผลิตลดลง รวมถึงการที่ผูผลิตและ ผูบ รโิ ภคมสี ขุ ภาพกาย สุขภาพจติ ท่ดี ี จงึ มกี ารใหน ยิ ามของการปฏิบตั ิเชน นีว้ า “คนื ชีวติ ใหแ ผน ดิน” ซง่ึ เปนการ แสดงออกถึงความกตัญู กตเวที ของ “ลูก” (มนุษย) ที่มตี อ “แม” ( ธ รณ)ี ประโยชนข องปุยอนิ ทรยี ช ีวภาพ ๑. เปนอาหารของสง่ิ มชี ีวิตในดนิ เชน แบคทีเรีย เช้อื รา และแอคติโนมยั ซีส ๒. ใหธาตุอาหาร และกระตุนใหจุลินทรยี  สรา งอาหารกวา ๙๓ ชนดิ แกพชื ๓. ชว ยปรบั ปรงุ คุณสมบัติ และโครงสรางดนิ ใหดขี น้ึ ๔. ชว ยดูดซับ หรอื ดดู ยึดธาตุอาหารไว ใหแ กพ ชื ๕. ชวยปรบั คา ความเปนกรด-ดาง ของดนิ ใหอยูในระดบั ท่ีเหมาะแกก ารเจริญเติบโตของพืช ๖. ชวยกำจดั และตอ ตา นเชือ้ จุลนิ ทรยี ท ่กี อโรคตา งๆ ๗. ทำใหพืชสามารถสรางพิษไดเ อง ชวยใหต านทานโรคและแมลงไดด ี ฝก ปฏบิ ัติทำปยุ หมกั แบบกลบั กองในกระสอบ สวนผสม 1 กระสอบ 1. มูลสัตว 1 กระสอบ 2. แกลบดิบ 2 กิโลกรมั 3. รำหยาบ/รำละเอยี ด 1 กระสอบ 4. อ่ืนๆ เชน กากถว่ั เศษใบไม (ถา ม)ี 1 สวน ตอ นำ้ 100 ลติ ร 5. ผสมนำ้ หมักชีวภาพ วิธีทำ 1. นำสว นผสมตง้ั แตข อ 1 ถงึ ขอ 4 คลุกเคลาใหเ ขากนั 2. เกลี่ยกองปุยที่ผสมเขากันแลวออกบางๆ รดดวยน้ำมหักชีวภาพที่ผสมน้ำ 1 ตอ 10 รด บนกองปุย ใหชุมหมาด (ความช้ืนประมาณ 30-35%) 3. คลกุ เคลาใหเ ขากันอีกครงั้ 4. เมอื่ คลกุ เขากันเสร็จเรยี รอยแลว ใหจดั เก็บไว 2 แบบ แบบที่ 1 เกบ็ ใสในถุงกระสอบ โดยตัดปุย หมักใสกระสอบประมาณครึ่งกระสอบ จากนัน้ มัด ปากหลวมๆ แลวกองทิ้งไว เวนชอ งวา งเพอ่ื ระบายอากาศบางสวนระหวางกอง แบบท่ี 2 กองไวในท่ีรมโดยใชกระสอบหรอื พลาสติกคลมุ กองปยุ ทิง้ ไว กลบั ทุก 5-7 วนั

41 ท้ัง 2 แบบจะตอ งรอใหปยุ เย็นกอน จงึ จะนำไปใชประโยชนได ภาพประกอบกิจกรรม ปุยหมักแบบไมกลับกอง สว นผสม 1. มลู สัตว 1 สวน/ชนั้ 2. ใบไม 3 สว น/ชั้น (ถา ใชฟ าง หญา ผักตบ 4 สวน/ชน้ั ) 3. ตาขา ยเหล็กหรอื ไนลอน ความยาวประมาณ 3 เมตร กวาง 1 เมตร วธิ ีทำ 1. นำตาขายลวด มวนเปนวงกลมยึดดวยเชือกหรือเสนพลาสติก แลวนำไตั้งในพ้ืนท่ี เราจะทำปยุ (เมอ่ื ทำเปน วงจะไดเ สน ผา นศนู ยกลางประมาณ 1 เมตร) 2. นำเศษใบไม/กิ่งไม 3 สวน (ถาใชฟาง หญา ผักตบ ใหใส 4 สวน) ความหนา ประมาณ 10 ซม. ใสล งไปในวงลวด (ไมจ ำเปนตองกดใหแนน) 3. โรยมูลสัตว 1 สวนใหท วั่ และลดน้ำใหชุม 4. ทำตามขอ 2 และขอ 3 สลับกันไปเปนชั้นๆ จนเต็มวงลวด โดยใหช ้ัน บนสุดเปนมูลสัตว (เปนขี้วัวกจ็ ะดี) 5. ลดน้ำภายนอกกองปุยทกุ วัน เพอ่ื ปอ งกันการระเหยของนำ้ 6. และทุกสปั ดาห หรอื 10 วัน ใหใชไมหรอื วสั ดุอ่ืน เจาะกองปุยใหเปน รูท่ัวๆ ลึกท่สี ุด เทาทจ่ี ะทำได แลวฉดี นำ้ เขา ไปในรู จากนนั้ ใหป ดรเู พ่อื ปองกัน ความรอ นออก 7. ทำขอ 5 และขอ 6. จนครบ 60 วัน หยุดใหน้ำ 8. ผ่งึ กองปุยใหแ หง กอนนำไปใช โดยการลมกองปยุ และเกลี่ยใหกระจายออก มีความ สูงประมาณ 20-30 ซม. โดยการแหวกกอง เพือ่ ตากแดดประมาณ 3 - 4 วนั (ไมค วรยุบกองในวันที่ฝน ตก) 9. เมื่อแหงแลวสามารถนำไปตีปน ใหละเอียดหรอื จะเกบ็ ใสก ระสอบไวใ ชงานไดไ ดหลายป ขอหา ม

42 1. หามข้ึนเหยียบกองปุย ใหแนน หรอื เอาผาคลมุ กองปุย หรือเอาดินปกคลุมดานบน กองปยุ เพราะจะทำใหอ ากาศไมสามารถไหลถายเทได 2. หามละเลยการดูแลความชื้นทั้ง 2 ขั้นตอน เพราะถากองปุยแหงเกินไป จะทำให ระยะเวลาแลว เสร็จนานและปุยอนิ ทรียจ ะมคี ุณภาพต่ำ 3. หามวางเศษพืชเปนชั้นหนาเกินไป การวางเศษพืชเปนชั้นหนาเกินไปจะทำให จลุ ินทรยี ทีม่ ีในมลู สัตวไมส ามารถเขาไปยอยสลายเศษพชื ได 4. หา มทำกองปยุ ใตต นไม เพราะความรอนของกองปยุ อาจทำใหต นไมต ายได 5. หามระบายความรอนออกจากกองปุย เพราะความรอนสูงในกองปุยจะชวยให จลุ ินทรยี ท ำงานไดด ีมากข้นึ และยังชว ยใหเกิดการไหลเวยี นของอากาศผานกองปยุ 5. ฐานปยุ นำ้ หมักอนิ ทรียช ีวภาพ 7 รส สมุนไพร 7 รส เปนสูตรทผี่ สมขึ้นมาจากสมุนไพร ไดแ ก รสจืด รสเผ็ดรอ น รสเบ่ือเมา รสหอม ละเหย รสฝาด รสขม และ รสเปรยี้ ว สมุนไพร 7 รส มคี ุณสมบตั ิในการกาํ จัดแมลงศตั รูพืชเขา ไวดวยกนั เพือ่ เพิ่มประสิทธิภาพในการ ปองกนั กําจัดศัตรูพืช ที่มคี วามหลากหลายและสามารถพฒั นาความตานทานสารกําจดั แมลงไดภายใน เวลาอันสน้ั ดังนั้น การรวมพิษของพืชท่มี ีผลตอ ระบบการทํางานของแมลง ศตั รูพืชเอาไวภ ายในสตู รเดียว จึงเปน อีกหนงึ่ วิธีที่ลดปญหาการดอ้ื ยาของแมลงได การทำปุยนำ้ หมักอนิ ทรียชีวภาพ สูตร 3 : 1 : 1 : 10 สว นประกอบ 1. สมุนไพร 3 กิโลกรมั 2. หวั เชอื้ จลุ ินทรยี เ ขม ขน 1 ลติ ร 3. น้ำตาลทรายแดง หรือกากน้ำตาล 1 กิโลกรัม 4. น้ำสะอาด 10 ลิตร วิธที ำ 1. นำสมนุ ไพรมาสับ จากน้นั นำสมุนไพรทส่ี บั แลวมาตำใหละเอยี ด 2. นำสมนุ ไพรท่ตี ำละเอียดแลวใสในภาชนะ (ถังทม่ี ฝี าปด) จากนน้ั ผสมน้ำหัว เชอ้ื จลุ นิ ทรยี เ ขม ขน และนำ้ ตาลทรายแดงหรอื กากน้ำตาลคนสว นผสมใหเ ขากนั ปด ฝาภาชนะใหแ นน ทิ้งไว 90 วนั 3. ทกุ ๆ 5 – 7 วัน ใหเปดฝาภาชนะเพ่ือระบายความดัน ประโยชนของปุยนำ้ หมักอินทรยี ชีวภาพ 1. ใชฉีดพนหรอื เตมิ ในดนิ หรือนำ้ ชวยปรบั สภาพความเปนกรด-ดา ง ในดนิ และน้ำ 2. ใชเ ตมิ ในดนิ ชว ยปรับสภาพโครงสรางของดิน ทำใหด นิ รวนซุย อมุ น้ำไดด ี และ ชว ยเพิม่ จำนวนจลุ ินทรียใ นดนิ และน้ำ 3. ชวยเพิม่ อตั ราการยอยสลายสารอินทรยี ใ นดิน และน้ำ 4. ใชรดตนพืชหรอื แชเ มลด็ พันธุ ทอ นพนั ธุเพื่อเรงการเกดิ ราก และการเจริญเติบโตของพืช 5. เปนสารท่ที ำหนา ท่เี หมือนฮอรโมนพชื กระตุนการเกิดราก และการเจริญเตบิ โต ทำใหผ ล