ความรู้เบื้องต้น การเลี้ยงปลาน้ำจืด

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” ศูนย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษานครพนม

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” ความหมายของการเลย้ี งปลา ความหมายของการเพาะพนั ธปุ์ ลา ศูนย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษานครพนม  1

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” รปู แบบการเลย้ี งปลา ❖ การเลี้ยงปลาตามลักษณะการจดั การ ➢ การเลยี้ งปลาชนิดเดยี ว หมายถงึ การเลยี้ งปลา เพยี งชนิดเดยี วในหนึ่งบอ่ เชน่ บ่อที่ 1 เลยี้ งปลา นิล บอ่ ท2ี่ เลยี้ งปลาดกุ เป็ นตน้ ➢ การเลยี้ งปลาแบบรวม หมายถงึ การเลยี้ งปลา ตงั้ แต่สองชนิ ดขึน้ ไปในหนึ่ งบ่อ การเลีย้ งใน ลักษณะนี้จะใชเ้ ฉพาะกบั ปลากินพืชเท่าน้ัน เพราะจะไม่มปี ัญหาในเรอื่ งปลากนิ กนั เอง ➢ การเลยี้ งปลาแบบผสมผสาน หมายถงึ การเลยี้ ง ปลาควบคู่กบั การทาเกษตรกรอื่นๆ เชน่ การ เลยี้ งปลาตะเพยี นในนาขา้ ว การเลยี้ งปลาใตเ้ ลา้ สกุ รหรอื ไก่ เป็ นตน้ ศนู ย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษานครพนม  2

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” รปู แบบการเลย้ี งปลา ❖ การเลี้ยงปลาตามลกั ษณะการให้อาหาร ➢ การเลยี้ งแบบธรรมชาติ หมายถงึ การเลีย้ งปลาโดยไม่ ตอ้ งใหอ้ าหาร โดยจะปล่อยเลีย้ งปลาใหห้ ากินอาหาร ตามธรรมชาติ เชน่ การเลยี้ งปลาในนาขา้ ว ซง่ึ การเลยี้ ง แบบนี้ จะไม่สามารถควบคมุ ผลผลติ ได ้ ➢ การเลยี้ งแบบกง่ึ พฒั นา หมายถงึ การเลยี้ งปลาโดยการ ใหอ้ าหารทหี่ าไดจ้ ากธรรมชาตคิ วบคกู่ บั การใหอ้ าหาร สาเรจ็ รูป เชน่ การเลยี้ งปลาตะเพยี นโดยใชป้ ๋ ุยคอกหรอื ซากพชื ทเ่ี หลอื จากการเกษตรควบคกู่ บั การใหอ้ าหาร ขน้ ผสมในบางครงั้ คราว ➢ การเลยี้ งปลาแบบพฒั นา หมายถงึ การเลยี้ งปลาโดยให ้ อาหารสาเรจ็ รปู เทา่ นั้น ซงึ่ อาหารเหล่านีจ้ ะมคี ณุ คา่ ทาง โภชนาการ สูง ทาใหป้ ลาจะไดร้ บั สารอาหาร อยา่ งเพยี งพอ มอี ตั ราการเตบิ โตเรว็ ศนู ย์วิทยาศาสตร์เพือ่ การศึกษานครพนม  3

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” รปู แบบการเลย้ี งปลา ❖ การเลีย้ งปลาตามลกั ษณะพื้นที่ ➢กา รเลีย้ งป ลาใ นบ่อ ดิน หมายถงึ การเลยี้ งปลาในบ่อ ดินที่ขุดขึน้ ตามพืน้ ที่ว่าง โด ยใ ช ด้ ิน เ ป็ น คัน บ่ อ แ ล ะ พืน้ กน้ บ่อ สาหรบั เพาะเลยี้ ง ปลาตลอดฤดกู าล ➢ ก า ร เ ลี้ย ง ป ล า ใ น ก ร ะ ชัง ห มา ย ถึง ก า ร เ ลี้ย ง ปล า ใ น ภ า ช น ะ ที่ส า มา ร ถ กัก ขังไ ด ้ ตง้ั แตร่ ะยะเป็ นลูกปลาไปจนถงึ ปลามขี นาดใหญ่ โดยกระชงั ท่ี ใชต้ อ้ งมลี กั ษณะทนี่ ้าสามารถ ไหลเวยี นผ่านดา้ นนอกได ้ ศูนย์วิทยาศาสตร์เพือ่ การศึกษานครพนม  4

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” รปู แบบการเลย้ี งปลา ❖ การเลีย้ งปลาตามลักษณะพืน้ ที่ ➢การเลยี้ งปลาในบ่อผา้ พลาสตกิ หมายถึง การเลีย้ งปลาในบ่อที่ปู รองดว้ ยผา้ พลาสตกิ เพอ่ื กกั ขงั น้า ไม่ใหร้ ว่ั ซมึ สู่ดนิ บ่อลกั ษณะนีจ้ ะมี ขนาดเล็ก และตืน้ ตามขอ้ จากดั ของขนาดผา้ พลาสตกิ ทใี่ ช ้ ➢การเลยี้ งปลาในบ่อซเี มนต ์ หมายถงึ การเลยี้ งปลาในบอ่ ทก่ี อ่ ดว้ ยซเี มนตส์ าเรจ็ รูป ทง้ั ชนิ ด ที่ก่อขึน้ เอง และ ช นิ ด ท่ีซือ้ ต า ม ท ้อ ง ต ล า ด ปลาท่ีเหมาะกบั การเลีย้ งใน บ่อซีเมนต ์ คือ ปลา ห มอ ปลาดกุ ศูนย์วิทยาศาสตร์เพือ่ การศึกษานครพนม  5

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” ขนั้ ตอนการเลย้ี งปลา (บอ่ ดนิ ) ❖ ควรเลอื กสถานที่ที่อยใู่ กล้แหล่งน้า ❖ ควรเลอื กสถานที่ทีม่ ปี ริมาณน้าพอใช้ได้ตลอดทัง้ ปี ❖ ควรเลอื กสถานที่ทีเ่ ป็นดินดนิ เหนียว ซง่ึ จะอมุ้ น้าไดด้ ี ป้องกันการซึมผา่ นของน้าออกบ่อ ❖ ควรเลอื กสถานทีใ่ กล้แหล่งพันธป์ุ ลา และการคมนาคม เข้าถึงสะดวก ❖ ควรเลือกสถานที่ทีอ่ ยใู่ กล้ตลาดหรือชุมชน เพื่อความสะดวก และมีความรวดเร็วสา้ หรับ การส่งปลาจ้าหนา่ ย ศนู ย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษานครพนม  6

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” การเตรยี มและปลอ่ ยพนั ธปุ์ ลา ❖ ชนิดปลาทีจ่ ะเลี้ยง ควรพิจารณาที่ความเข้าใจ และความ ชา้ นาญของผูเ้ ลี้ยงเปน็ ส้าคัญ รวมถึง การตลาด และราคา ปลา ❖ อัตราการปลอ่ ยที่เหมาะสมกับบอ่ เล้ยี ง พิจารณาระดบั การเลีย้ งแบบเขม้ ขน้ น้อย ปานกลาง และสูงซ่งึ ต้อง พิจารณาปัจจัยอื่นรว่ มด้วย เช่น คณุ ภาพน้า อาหาร ❖ ลักษณะการกินอาหารปลา ▪ ประเภทกินพืช หมายถึง ปลาท่กี นิ พืชเป็นอาหารเป็นหลกั ไดแ้ ก่ ปลานลิ ปลาทบั ทิม ปลาไน ปลาตะเพียน ปลาหมอ ปลาจีน ▪ ประเภทกินเน้อื หมายถึง ปลาทีก่ นิ เนือ้ เป็นอาหารเปน็ หลัก ได้แก่ ปลาบู่ ปลาช่อน ปลาดุก ▪ ประเภทกินได้ทัง้ พืช และเนือ้ หมายถงึ ปลาที่กินทง้ั พืช และเนือ้ เปน็ อาหารหลัก ไดแ้ ก่ ปลาสวาย ปลายี่สก ศนู ย์วิทยาศาสตร์เพือ่ การศึกษานครพนม  7

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” การเตรยี มและปลอ่ ยพนั ธปุ์ ลา ❖ การปล่อยพันธ์ุปลา ควรปล่อยในตอนเช้าหรือตอนเย็น โดยน้าถุงพันธ์ุปลาวางในบ่อประมาณ 30 นาที ก่อนปล่อย ให้น้าน้าจากบ่อไหลเข้าในถุงพันธุ์ปลาก่อน ก่อนที่จะปล่อย ปลาออกลงบอ่ ❖ อาหาร และการให้อาหาร การเลี้ยงปลาเพื่อจ้าหน่าย โดยท่ัวไปนิยมใช้อาหาร ส้าเร็จรูป เพราะจะท้าให้ผลผลิตสูง การให้อาหารปลาต้อง ค้านึงถึงชนิดปลา ว่าเปน็ ปลากินพืชหรือปลากินเนื้อ ส่วนอาหาร ที่ให้ ต้องค้านึงถึงคุณค่าทางอาหารที่มีประโยชน์ต่อปลา และใช้ ปริมาณเท่าใด ศนู ย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษานครพนม  8

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” การจดั การคณุ ภาพน้า ❖ ดา้ นกายภาพ ✓อณุ หภูมิ (Temperature) อุณหภูมขิ องนา้ จะอยู่ทป่ี ระมาณ 25 – 32 องศาเซลเซยี ส อณุ หภมู ใิ นตวั ปลาต่ากว่าอุณหภูมนิ า้ ประมาณ 0.5 - 1 องศาเซลเซยี ส หากอุณหภูมเิ ปลยี่ นสูงขึน้ มากปลามกั ขาดออกซเิ จน และตายไดง้ ่าย ✓ความขุ่น (Turbidity) ความขุ่นของน้าจะเกิดจากสาร แขวนลอย ในน้า ทาใหป้ รมิ าณแสงที่ส่องลงไปในน้าลดลง หน่วยวดั ความข่นุ คอื FTU (Formazin turbidity unit) ความขุ่นที่เหมาะสมในการเลีย้ งปลาไม่ควรเกิน 50 FTU เครอ่ื งมอื วดั คอื Turbidity Meter ศนู ย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษานครพนม  9

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” การจดั การคณุ ภาพน้า ❖ ด้านเคมี ✓ความเป็ นกรดดา่ ง (pH) สาหรบั คา่ ความเป็ นกรด-ดา่ งที่ เหมาะสมสาหรบั การเลยี้ งปลา ควรมคี า่ ประมาณ 7 นา้ ทม่ี ี pH สูง จะเกดิ พษิ ของแอมโมเนียตอ่ ปลา เครอ่ื งมอื ทใี่ ชว้ ดั คอื pH Meter ✓ป ริมา ณออก ซิเจนล ะลา ย (Dissolved oxygen หรอื DO) คอื ปรมิ าณออกซเิ จนที่ ละลายในนา้ DO สาหรบั การเลยี้ งปลาควรมี ค่ามากกว่า 5 มลิ ลกิ รมั /ลติ ร และไม่ควรต่า กว่า 3มิลลิกรมั /ลิตร เครอ่ื งมือท่ีใชว้ ดั คือ DO Meter ✓ความเค็ม (Salinity) นา้ จดื มี คา่ ความเค็ม 0 – 3 พพี เี อ็ม นา้ กรอ่ ย 15 – 25 พพี เี อ็ม และ นา้ เค็ม มากกวา่ 30 พพี เี อ็มขนึ้ ไป เครอ่ื งมอื ทใ่ี ชว้ ดั คอื Salinity meter ศนู ย์วิทยาศาสตร์เพือ่ การศึกษานครพนม  10

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” จดั ทาโดย ❖ที่ปรึกษา นายพรศักดิ์ ธรรมวานิช ผูอ้ า้ นวยการศนู ยว์ ิทยาศาสตร์ เพื่อการศึกษานครพนม ❖คณะกรรมการดา้ เนินงาน นายสนธยา ทิพย์โพธส์ิ งิ ห์ ครู นายไกรสร ไทยแสนทา ครูผ้ชู ว่ ย นางสาววีรยิ า ธานี ครูผชู้ ว่ ย นางสาวนภา พิมจนั ทร์ นักวิชาการศกึ ษา นายบรุ ทศั จนั ทรังษี นักวิชาการศึกษา นางสาวจิรนนั ท์ ตน๋ั เต๋ นกั วิชาการศึกษา นายพิทกั พงษ์ อนิ ทร์ตา นกั วิชาการศึกษา นางสาวเอมกิ า พิลาสขุ นกั วิชาการศึกษา นายพงษ์ศกั ดิ์ ดอนขวา นกั วิชาการศึกษา นายสหภาพ เขียวมาก นกั วิชาการวิทยาศาสตรศ์ กึ ษา นางสาวฑติ าพร ฝา่ ยอนิ ทร์ นักวิชาการวิทยาศาสตร์ศึกษา นายสรุ ิยะ ภารไสว นกั วิชาการวิทยาศาสตรศ์ กึ ษา ศูนย์วิทยาศาสตร์เพือ่ การศึกษานครพนม  11

ความรเู้ บอ้ื งตน้ “การเลย้ี งปลาน้าจดื ” ขอบคณุ ขอ้ มลู จาก ❖ กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ❖ https://pasusat.com ❖ https://www.fisheries.go.th/fpo- ranong/webExternal/fish/ ศูนย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษานครพนม 