เรื่อง เครื่องมือประมงน้ำจืด

หนงั สืออเิ ลก็ ทรอนิกส์ เรอ่ื ง เคร่อื งมอื ประมงนำ้ จืด ( Freshwater Fishing Geans ) ศูนยว์ ทิ ยำศำสตร์เพอื่ กำรศึกษำนครพนม ส้ำนกั งำน กศน./ส้ำนักงำนปลัดกระทรวงศกึ ษำธกิ ำร/กระทรวงศึกษำธกิ ำร

เคร่ืองมอื ท้ำกำรประมง ในกำรจับสัตว์น้ำ เคร่ืองมือท่ีใช้จับหรือสัมผัสสัตว์น้ำโดยตรง เรียกว่ำ เครื่องมือท้ำกำรประมง (Fishing gears) ส่วนเครื่องมือหรืออุปกรณ์ที่ช่วยให้ กำรจับสัตว์น้ำให้มีประสิทธิภำพดีย่ิงขึน หรือช่วย ให้กำรจับสัตว์น้ำส้ำเร็จลงได้ เรยี กวำ่ เครอ่ื งมอื ชว่ ยทำ้ กำรประมง (Auxiliary gears) เชน่ เรือ เคร่ืองทุ่นแรง เครอ่ื งหำฝูงปลำ ซัง ตะเกียง เคร่ืองกว้ำนอวนเป็นตน้ เนอ่ื งจำกเคร่ืองมือจับสัตว์ น้ำมีหลำยประเภทและหลำยชนิด กำรเรียกชื่อแตกต่ำงกันไปใน แต่ละท้องถิ่น ทัง ๆ เป็นเคร่ืองชนิดเดียวกันประกอบด้วยเครื่องมือจับสัตว์น้ำโดยเฉพำะ เคร่ืองมือท่ีใช้ส้ำหรับ ประมงทะเล ได้รับกำรพัฒนำเปลี่ยนแปลง และปรับปรุง ตลอดเวลำทังเครื่องมือและวิธีกำรประมง ท้ำให้มี เคร่ืองมือใหม่ ๆ เกิดขึน ตลอดเวลำ กำรจ้ำแนกประเภทและกำรเรียกช่ือเคร่ืองมือประมงมักจะจ้ำแนก ตำม ชนิดสัตว์น้ำท่ีจับได้มำก เครื่องมือบำงชนิดเป็นชนิดเดียวกัน แต่เรียกช่ือ ตำ่ งกนั ตำมสภำพท้องถิน่ จงึ เกิดควำมสับสนได้ เครือ่ งมอื ประมงน้ำจดื By ศูนย์วิทยำศำสตรเ์ พือ่ กำรศึกษำนครพนม

เคร่ืองมือประมงนำ้ จืด ประเภทของแหลง่ ประมงนำ้ จดื ❖ แม่น้ำรวม 47 แมน่ ้ำ จำก 25 ลุม่ น้ำ ❖ อ่ำงเก็บน้ำขนำดใหญ่ 30 แหง่ ❖ แหล่งนำ้ ธรรมชำติขนำดใหญ่ 3 แห่ง ❖ อ่ำงเก็บน้ำชลประทำนขนำดกลำงและ ขนำดเลก็ ❖ ล้ ำ ค ล อ ง ห น อ ง บึ ง แ ล ะ แ ห ล่ ง น้ ำ ธรรมชำตขิ นำดเล็ก เครื่องมอื ประมงนำ้ จืด By ศูนย์วทิ ยำศำสตรเ์ พอื่ กำรศึกษำนครพนม

ปัจจยั ท่ีมีผลต่อกำรใชเ้ ครอื่ งมอื ประมงนำ้ จดื 1. สภำพแวดล้อมระบบนเิ วศน์แหล่งน้ำและพฤตกิ รรมสัตวน์ ำ้ 1.1 วงจรระดับนำ้ หรอื กำรเกดิ นำ้ ทว่ มขัง (looding cycle) 1.2 วงจรชวี ิตของปลำ (lish life cycles) 1.3 ลกั ษณะแหลง่ ทอ่ี ยอู่ ำศยั (habitats) 1.4 ขนำดกล่มุ ประชำกรสตั วน์ ้ำ (fish stocks) 1.5 ลักษณะกำรเดนิ ทำงยำ้ ยถน่ิ ของสัตวน์ ้ำ (fish migrations) เครอ่ื งมือประมงนำ้ จดื By ศูนย์วทิ ยำศำสตรเ์ พอ่ื กำรศึกษำนครพนม

ปัจจัยที่มผี ลต่อกำรใชเ้ ครื่องมอื ประมงน้ำจดื 2. สภำพทำงเศรษฐกจิ สงั คมและขอ้ มลู ขำ่ วสำรของชำวประมง 2.1 ขอ้ มลู ขำ่ วสำรและควำมรขู้ องชำวประมง (knowledge/information) 2.2 ควำมม่ันคงทำงอำหำรของครวั เรอื นประมง (food security) 2.3 กำรจ้ำงงำนในท้องถ่ิน (employment) 2.4 กำรดำ้ รงชวี ิตของชำวประมง (livelihood) 2.5 กำรตลำดของสินคำ้ ประมง (market) 2.6 ลกั ษณะวงจรชีวิตของปลำ (Tish life cycles) 2.7 ข้อก้ำหนดในกฎหมำยประมง (fishery law) 2.8 ปจั จยั ดำ้ นกำรเงนิ และสินเชื่อเพือ่ กำรประมง (financial/credit) 2.9 ระดับควำมสมั พนั ธ์และควำมมอี ทิ ธพิ ลในทอ้ งถิน่ (power rehation) เคร่ืองมือประมงนำ้ จืด By ศนู ยว์ ทิ ยำศำสตร์เพอ่ื กำรศึกษำนครพนม

ประเภทของเคร่ืองมอื ประมงน้ำจดื 1. เครื่องมือประเภทสวิง (scoop devices) 2. เครือ่ งมอื ประเภทยงิ แทง (harpoons, guns) 3. เครอ่ื งมอื ประเภทเบด็ (hooks and lines) 4. เครื่องมือประเภทดกั ลอ่ (traps) 5. เคร่อื งมอื ประเภทขำ่ ย มอง (gillncts) 6. เครอื่ งมือประเภทอวน (scine net) 7. เครอ่ื งมอื ประเภทอวนทผ่ี ลักดันเคลื่อนที่ (push net) เครือ่ งมอื ประมงน้ำจืด By ศูนยว์ ทิ ยำศำสตรเ์ พ่ือกำรศึกษำนครพนม

ประเภทของเครื่องมอื ประมงน้ำจืด 8. เคร่อื งมอื ประเภทยกขึน (lift net) 9. เคร่ืองมือประเภทครอบหรือคลมุ ด้ำนบน (cover) 10. เคร่ืองมือประเภทถงุ อวน (bag nct) 11. เคร่ืองมือประเภททำ้ ให้ชำหรือสลบ (eloctrofishing) 12. เครื่องมอื ประเภทล่อหรือดงึ ดดู เขำ้ มำ (attraction) 13. เครอ่ื งมอื ประเภททำ้ ให้ตกใจ (scared) เคร่ืองมือประมงน้ำจดื By ศนู ย์วิทยำศำสตร์เพอ่ื กำรศึกษำนครพนม

1.เคร่ืองมือประเภทสวิง(Scoop devices) สวงิ เป็นเครื่องมือจับสัตวน์ ำ้ ลกั ษณะเปน็ ถงุ ตำข่ำยมีขอบปำก เป็นไม้เสน้ วงกลม ใชช้ ้อนตกั กุ้ง ปลำซวิ ลูกออ๊ ด ลูกกบ แมลงนำ้ และ ปลำขนำดเลก็ ท่ัวไปทีห่ ลงติดอยู่หรอื อำศยั ในแหล่งน้ำตนื ๆ สำมำรถใช้ ชอ้ นตกั ได้ตลอดปี 1.1 ตะกรำ้ ตักปลำ (Scoop basket) 1.2 สวิงตักปลำ (Scoop net) 1.3 สวงิ ปลำซิวแก้ว (Scoop net with lamp) เคร่ืองมอื ประมงนำ้ จืด By ศนู ยว์ ทิ ยำศำสตร์เพือ่ กำรศกึ ษำนครพนม

เคร่ืองมือประเภทสวงิ (Scoop devices) ชนำง สวงิ เขิง เครือ่ งมอื ประมงนำ้ จดื By ศนู ย์วทิ ยำศำสตร์เพอื่ กำรศึกษำนครพนม

2. เครื่องมือประเภทยงิ แทง (Harpoons, Guns) เครอื่ งมือแทงปลำ มีงำ่ มเปน็ ๑,๓ หรือ ๕ ขำ ทปี่ ลำยขำท้ำเป็น เงี่ยง มดี ำ้ มยำว 2.1 ซอ่ ม แหลน แทงปลำ (Hand spear) 2.2 ฉมวก (Harpoon) 2.3 ซุม่ ยิงปลำ 2.4 ปนื ฉมวก (Spear gun) 2.5 ปืนฉมวกดำ้ ยงิ ปลำแบบใช้ป๊มั ลม เครอ่ื งมอื ประมงนำ้ จดื By ศูนยว์ ทิ ยำศำสตรเ์ พอื่ กำรศึกษำนครพนม

เครอ่ื งมอื ประเภทยิงแทง (Harpoons, Guns) ฉมวก ซมุ่ ยิงปลำ ปืนฉมวก แหลน แทงปลำ เครื่องมอื ประมงน้ำจดื By ศนู ยว์ ทิ ยำศำสตร์เพื่อกำรศึกษำนครพนม

3. เครื่องมอื ประเภทเบด็ (Hooks and lines) เคร่อื งมอื เบ็ด หมำยถึง เครื่องมอื ประมงทใ่ี ชเ้ บด็ เปน็ องค์ประกอบที่ ส้ำคญั ในกำรจับสตั วน์ ้ำ 3.1 เบ็ดธง เบ็ดตก (Pole and line) 3.2 เบด็ ปกั (Set pole and line with live bait) 3.3 เบด็ รำว (Longline) 3.4 เบด็ ลำก เบ็ดเหลอ่ื ม (Dragged pole and line) 3.5 เบด็ ลอย (Floating hook) เครอ่ื งมือประมงน้ำจดื By ศนู ยว์ ิทยำศำสตรเ์ พอ่ื กำรศกึ ษำนครพนม

เครอ่ื งมอื ประเภทเบด็ (Hooks and lines) เบด็ ปัก เบ็ดลำก เบด็ รำว เครอื่ งมือประมงนำ้ จืด By ศนู ย์วิทยำศำสตรเ์ พอื่ กำรศึกษำนครพนม

4. เครือ่ งมือประเภทดกั ต่อ (Traps) เครอ่ื งมือประเภทดักตอ่ คอื เคร่ืองมอื ประมงทใี่ ชด้ ักจับสตั วน์ ้ำ มีลกั ษณะเป็นโครง รูปทรงต่ำงๆ ใชว้ สั ดุหมุ้ โดยรอบ และมีส่วน ทเ่ี รยี กว่ำ งำ เปน็ ชอ่ งให้สตั ว์นำ้ เข้ำ ภำยใน เป็นเครื่องมอื ทส่ี ำนดว้ ยไม้ไผ่ ใชห้ วำย เถำวลั ย์ หรือลวดรดั โครงไม้ ลอบมี ช่องวำ่ งใหป้ ลำว่ำยเข้ำไปตดิ อยภู่ ำยใน ลอบทใ่ี ช้อย่ใู นพืนบำ้ นมอี ยู่ 3 ประเภท คอื ลอบนอน ลอบยืน และลอบกุ้ง 4.1 ลอบยนื อหี ลง (Vertical cylinder trap) 4.2 ลอบนอน (Horizontal cylinder trap) 4.3 ลอบกงุ้ ฝอย (Shrimp trap) 4.4 ตุม้ อีจู้ (Upright basket trap) 4.5 ไซ (Funnnel basket trap) 4.6 โทง (Large upright bamboo trap) เครื่องมือประมงน้ำจดื By ศูนยว์ ิทยำศำสตร์เพอ่ื กำรศกึ ษำนครพนม

เครอ่ื งมอื ประเภทดกั ตอ่ (Traps) 4.7 ชุดดักปลำ ทอ่ ปลำ (Rattan cone trap) 4.8 จนั ใย (Drop door trap) 4.9 จนั ดักกุง้ กำ้ มกรำม (Giant prawn cover trap) 4.10 ลัน (Bamboo tube trap) ลอบนอน ลอบนอน ใชด้ กั ปลำสำ้ หรบั นำ้ ไหล มักจะมีหูชำ้ ง อยูท่ ่ีปำกลอบด้วย โดยใช้แผงเฝือกต่อจำกหูช้ำงทัง สองข้ำงกัน ขวำงแม่น้ำ ล้ำคลอง วำงลอบอยู่ใน แนวนอน ลอบนอนมีลักษณะเป็นทรงกระบอก ก้นลอบเป็นรูปรีๆ สำมำรถปิดเปิดเอำ ปลำออก ทำงก้นลอบได้ เคร่ืองมอื ประมงน้ำจืด By ศนู ยว์ ทิ ยำศำสตร์เพื่อกำรศึกษำนครพนม

เครอ่ื งมอื ประเภทดักต่อ (Traps) ลอบยืน ใช้ดักปลำในน้ำลึก จะใช้แผงเฝือกกันแม่น้ำหรือไม่ก็ได้ กำรดักลอบยืนจะดักน้ำ ลึกกว่ำลอบนอน หำกใช้เฝือกกันก็ ดักลอบยืนไว้ตำมน้ำนิ่งไหลๆ กอหญ้ำ สุมทุมพุ่มไม้ ทอี่ ยใู่ นน้ำ ปลำท่เี ข้ำไปมกั เปน็ ปลำดุก ปลำชอ่ น ปลำตะเพียน ปลำกด เปน็ ต้น ลอบยืน เครอ่ื งมือประมงนำ้ จดื By ศนู ยว์ ิทยำศำสตรเ์ พอื่ กำรศกึ ษำนครพนม

เครือ่ งมือประเภทดกั ต่อ (Traps) ลอบกุ้ง ใช้ลอบนอนหรือลอบยืนกไ็ ด้ แต่กำรสำนซี่ไม้ ไผ่จะตอ้ งมรี ะยะชดิ กนั ไมใ่ หก้ ุ้งลอดออกไปได้ บำงทีใช้ ตำข่ำยถ่ๆี หรอื ผำ้ มุ้งคลมุ รอบตวั ลอบ กุง้ จะว่ำยหนี ออกไปไหนกไ็ ด้ เหยอ่ื ทใ่ี ช้ เชน่ กำกนำ้ ปลำรำ้ ละเอียด ผสมดินเหนยี วป้ันเปน็ ก้อน เป็นต้น ลอบยนื เครือ่ งมอื ประมงน้ำจืด By ศนู ย์วทิ ยำศำสตร์เพ่อื กำรศกึ ษำนครพนม

5. เครอ่ื งมอื ประเภทข่ำย มอง (Gillnets) ข่ำย มอง คือ เครอ่ื งมือจับสตั ว์นำ้ คล้ำยอวน ใชใ้ นนำ้ ตืน 5.1 ข่ำยขงึ (Stationary gillnet) 5.2 ขำ่ ยลอย ข่ำยไหล (Drift gillnet) 5.3 ปำ่ ยไล่ (Chasing gillnet ใส่มอง เครือ่ งมอื ประมงนำ้ จดื By ศูนยว์ ิทยำศำสตรเ์ พ่อื กำรศึกษำนครพนม

6. เคร่ืองมือประเภทอวน (Seine net) เครือ่ งมือประเภทอวน หมำยถงึ เครอื่ งมือประมงทใี่ ช้เนืออวนเปน็ องค์ประกอบทส่ี ้ำคัญในกำรจับสตั วน์ ้ำ ได้แก่ เคร่ืองมอื อวนชนดิ ตำ่ งๆ 6.1 อวนทบั ตลง่ิ (Seine net) 6.2 อวนล้อมกร้่ำ (ลอ้ มเยำะ) 6.3 อวนปลำซิวแก้ว 6.4 ผ้ำชอ้ น (Hand dragged seine net) เครือ่ งมือประมงน้ำจืด By ศูนย์วิทยำศำสตรเ์ พ่ือกำรศึกษำนครพนม

7. เคร่ืองมือประเภทอวนที่ใชผ้ ลกั ดนั เคลอ่ื นที่ (Push net) 7.1 อวนรนุ (Push net) 7.2 ช้อน (Dip net) 7.3 ช้อนสน่นั (Big dip net) 7.4 ชอ้ นกุ้งฝอย (V-shape push net) 7.5 ช้อนขำครมี (Scissor dip net) ช้อน ชอ้ นกุ้งฝอย เครอื่ งมอื ประมงนำ้ จืด By ศนู ย์วิทยำศำสตรเ์ พอ่ื กำรศึกษำนครพนม

8. เครอ่ื งมอื ประเภทยกขึน (Lift net) 8.1 ยอยก (Hand held lift net) 8.2 ยอขันชอ่ (Giant lift net) 8.3 อวนช้อนเดย่ี ว ยอขนั ช่อ อวนชอ้ นเดี่ยว ยอยก เคร่อื งมือประมงน้ำจืด By ศนู ย์วทิ ยำศำสตร์เพอ่ื กำรศึกษำนครพนม

9. เคร่อื งมือประเภทครอบหรอื คลมุ ด้ำนบน(Covering) 9.1 สุ่ม (Plunge basket) 9.2 แห (Cast net) 9.3 แหสวรรค์ (Fixed cast net) แห ส่มุ เครือ่ งมือประมงนำ้ จดื By ศูนยว์ ทิ ยำศำสตร์เพอื่ กำรศกึ ษำนครพนม

10. เครื่องมือประเภทถงุ อวน (Bag net) 10.1 โพงพำง 10.2 โตง่ 10.3 ลี่ 10.4 กัด (River tributary barrage) โพงพำง ล่ี โตง่ เครือ่ งมอื ประมงนำ้ จืด By ศูนย์วิทยำศำสตร์เพอ่ื กำรศึกษำนครพนม

11. เครือ่ งมอื ประเภททำ้ ให้ชำหรือสลบ (Eloctrofishing) 11.1 เครื่องกำ้ เนิดไฟฟำ้ (Electrofishing) 11.2 ไอ้เงียบแบตเตอรี (Battery fishing) เคร่ืองก้ำเนิดไฟฟ้ำ ไอ้เงียบแบตเตอรี เครือ่ งมอื ประมงนำ้ จดื By ศูนย์วทิ ยำศำสตรเ์ พ่อื กำรศกึ ษำนครพนม

12. เครื่องมอื ประเภทล่อหรือดึงดดู เข้ำมำ (Attraction) 12.1 กรำ่้ (Brush park) 12.2 ห่ำ้ (Brush bundle baskct) 12.3 ขำ (Brush bundle trap) 13. เครอื่ งมือประเภททำ้ ให้ ตกใจ (Scared) 13.1 เรือผหี ลอก 13.2 อวนเปล (ตุกเตน้ ) เครื่องมือประมงน้ำจืด By ศูนย์วทิ ยำศำสตร์เพ่อื กำรศกึ ษำนครพนม

❖ ท่ีปรกึ ษำ คณะผจู้ ดั ทำ้ นำยพรศักด์ิ ธรรมวำนิช ผอู้ ำ้ นวยกำรศนู ย์วทิ ยำศำสตร์เพ่ือกำรศกึ ษำ นครพนม ❖ คณะกรรมกำรดำ้ เนนิ งำน นำยสนธยำ ทพิ ยโ์ พธิ์สิงห์ ครู นำยไกรสร ไทยแสนทำ ครผู ้ชู ่วย นำงสำววีริยำ ธำนี ครูผูช้ ่วย นำงสำวนภำ พิมจันทร์ นกั วิชำกำรศกึ ษำ นำยบุรทัศ จันทรังษี นกั วิชำกำรศึกษำ นำงสำวจิรนันท์ ตัน๋ เต๋ นักวชิ ำกำรศกึ ษำ นำยพิทักพงษ์ อินทร์ตำ นกั วชิ ำกำรศกึ ษำ นำงสำวเอมกิ ำ พลิ ำสุข นักวิชำกำรศกึ ษำ นำยภำนทุ ัศน์ แสนสุภำ นักวชิ ำกำรศึกษำ นำยพงษศ์ ักดิ์ ดอนขวำ นักวชิ ำกำรศกึ ษำ นำยสหภำพ เขยี วมำก นักวิชำกำรวิทยำศำสตร์ศกึ ษำ นำยสุริยะ ภำรไสว นักวชิ ำกำรวิทยำศำสตรศ์ ึกษำ นำงสำวฑิตำพร ฝำ่ ยอินทร์ นกั วชิ ำกำรวิทยำศำสตร์ศึกษำ เคร่อื งมอื ประมงนำ้ จืด By ศนู ย์วิทยำศำสตรเ์ พ่อื กำรศึกษำนครพนม

เอกสำรอำ้ งองิ ประกรณ์ http://group4-51.blogspot.com/2008/09/blog-post_1131.html กรมประมง. 2540. ค้ำนยิ ำมและกำรจ้ำแนกเครอ่ื งมือประมงน้ำจืด. กรมประมง. กรงุ เทพฯ. 198 หน้ำ. กรมประมง. 2559. คมู่ ือเคร่อื งมอื ประมงทะเลทใ่ี ชจ้ บั สตั วน์ ้ำ. กรมประมง. กรงุ เทพฯ 85 หน้ำ. เครื่องมอื ประมงน้ำจืด By ศนู ยว์ ิทยำศำสตร์เพอื่ กำรศึกษำนครพนม

ศูนยว์ ิทยำศำสตร์เพื่อกำรศกึ ษำนครพนม 355 หมู่ 6 ต้ำบลหนองญำติ อ้ำเมอื ง จงั หวัดนครพนม 48000 โทรศพั ท์ 042-530780 โทรสำร 042-530781 https://www.nkpsci.ac.th