ตำนานข้ามชาติ คุณครูไม่เล็ก เล่ม ๑

www.kalyanamitra.org

ในขณะที่กองทัพหน้าของฝ่ายข้าศึกกำลังเคล่ือนทัพเป็นแถวยาวสุดลูกหูลูกตาเข้ามายังบริเวณลานดินท่ีอยู่ หน้ากำแพงเมืองน้ัน ท่านแม่ทัพภาคคนใหม่ซ่ึงมีความเชี่ยวชาญในเร่ืองน้ำ ส่ังให้ทลายเข่ือนก้ันน้ำขนาดใหญ่ที่อยู่ นอกปอ้ มค่าย ทันใดนนั้ มวลน้ำจำนวนมหาศาลกไ็ หลทะลกั เขา้ ทว่ มลานดินแหง่ นั้นอยา่ งรวดเร็ว ทันทีที่พวกทหารฝา่ ยขา้ ศึกเหน็ นำ้ หลากพงุ่ มาเชน่ น้ัน ตา่ งรสู้ กึ ตกใจกลัวจนแตกตื่น และพากันแตกแถวเสยี กระบวนทพั ไปอยา่ งไมเ่ ปน็ ท่า ด้วยยุทธวิธีอันชาญฉลาดของท่านแม่ทัพภาคคนใหม่ผู้มีความเช่ียวชาญในเร่ืองน้ำนี้เอง ลานดินบริเวณ ด้านหน้ากำแพงเมืองก็กลายเป็นทะเลโคลนต้ืน ๆ ที่กินบริเวณกว้างมาก ทำให้กองทัพของฝ่ายข้าศึกเคลื่อนพลบุก เข้ามาโจมตีกำแพงเมอื งไดย้ าก เมื่อเป็นเช่นน้ี ทหารฝ่ายข้าศึกจึงไม่สามารถบุกเข้ามาสัมผัสกำแพงเมืองได้เลยแม้แต่คนเดียว เรียกได้ว่า ยุทธวิธีนี้ทำให้การบุกโจมตีของข้าศึกต้องหยุดชะงักลงอย่างกะทันหัน ซ่ึงถือเป็นยุทธวิธีที่สามารถประวิงเวลาออก ไปได้สกั ระยะหนึ่ง จากน้ัน ท่านมหาเสนาบดีก็จัดต้ังกองกำลังทหารหน่วยพิเศษข้ึนมา โดยให้คอยดักซุ่มอยู่บริเวณด้านหลัง ของแนวขา้ ศึกเพื่อรอจงั หวะ เม่อื ไรท่ีขา้ ศกึ เผลอ กใ็ ห้ทหารหน่วยนีแ้ อบไปเผาเสบียงของข้าศึกให้มากที่สุดเทา่ ทจ่ี ะ ทำได้ และถ้าทุกอย่างเปน็ ไปตามแผน เสบยี งของขา้ ศึกกจ็ ะรอ่ ยหรอลงไปเปน็ จำนวนมาก ย่ำกลองศกึ 201 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

เมื่อฝ่ายข้าศึกถูกลักลอบเผาเสบียงไปจำนวนมากเช่นนั้น จึงตอบโต้ด้วยการตัดเส้นทางไหลผ่านของแหล่ง น้ำกินน้ำใช้ของเมืองของพระราชาองค์ท่ีออกบวช โดยใช้กำลังพลท่ีเหนือกว่าเข้าไปโค่นต้นไม้เพ่ือทำเข่ือนกั้นลำน้ำ ทกี่ ำลังไหลเขา้ ไปในกำแพงเมือง ทำให้น้ำในแม่น้ำแหง้ ขอดลงอย่างรวดเร็ว แม้ฝ่ายข้าศึกสามารถปิดกั้นลำน้ำที่ไหลผ่านเข้าไปในกำแพงเมืองได้แล้วก็ตาม แต่ถึงกระน้ันด้วยความ เฉลียวฉลาดของทา่ นแม่ทพั ภาคคนใหม่ ทีจ่ ัดเตรยี มระบบสง่ น้ำผ่านทางท่อไวก้ อ่ นลว่ งหน้าแล้ว จึงทำใหเ้ หลา่ ทหาร และประชาชนที่อยู่ภายในกำแพงเมืองยงั มนี ้ำดื่ม น้ำใช้ หลอ่ เลยี้ งอยตู่ ลอดเวลา หลังจากทำสงครามไปได้สักระยะหนึ่ง ท่านมหาเสนาบดีก็ออกไปแอบซุ่มสำรวจดูสภาพความเป็นอยู่ ของข้าศึก พบว่าทหารของข้าศึกเริ่มอ่อนล้าเต็มที เพราะขาดแคลนเสบียง นอกจากนี้เวรยามก็หละหลวม มาก เมื่อท่านมหาเสนาบดีทราบเช่นน้ัน ท่านจึงอาศัยช่วงจังหวะที่ข้าศึกกำลังอ่อนแอน้ี ส่งกองกำลังทหาร หน่วยพิเศษออกไปเผาค่ายของข้าศึกในตอนกลางคืน ทำให้ฝ่ายข้าศึกเกิดความหวาดกลัวจนขวัญหนีดีฝ่อ และไม่ กลา้ ออกมารบนอกค่ายอีก หลังจากน้ันไม่นาน ท่านมหาเสนาบดีก็ทราบข่าวจากทางเมืองหลวงว่า ตอนน้ีกองทัพของแคว้นพระราชา ท่ีเจริญด้วยศิลปะเคลื่อนกำลังพลไปประชิดแนวชายแดนของแคว้นกันชนฝ่ังทิศเหนือเรียบร้อยแล้ว ด้วยเหตุนี้ กองทพั ฝ่ายขา้ ศึกจึงสั่งการถอนทพั อย่างเร่งด่วน เพ่อื รบี กลบั ไปต้งั รบั ยังแคว้นของตน ยำ่ กลองศกึ 203 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

เมอ่ื ผลออกมาเช่นน้ี พวกชาวบา้ นทีอ่ ยใู่ นเขตหัวเมืองชายแดนแหง่ น้ี ต่างก็ออกมาร้องรำทำเพลงเพ่ือฉลอง ชยั ชนะศึกสงครามในคร้งั นี้ ทไ่ี มม่ ีการสญู เสียกำลังพลเลยแม้แตน่ ายเดียว หลังจากสงครามสงบลงแล้ว ประชาชนทุกคนต่างออกมาช่วยกันฟ้ืนฟูสภาพบ้านเมืองหลังสงครามให้กลับ มาน่าอยู่เหมือนเดมิ และเหลา่ ทหารทุกนายต่างไดร้ บั การปูนบำเหน็จรางวลั กันอย่างเต็มท่ ี จากความดีความชอบในครั้งน้ี ทำให้ท่านมหาเสนาบดีได้รับการเลื่อนตำแหน่งเป็น แม่ทัพที่ดูแลกำลังพล ในเขตเมืองหลวง ควบคู่ไปกับการทำหน้าที่เป็น ข้าหลวงพิเศษ ท่ีมีอำนาจหน้าท่ีในการตรวจสอบเรื่องต่าง ๆ แทนพระราชา คือ พูดง่าย ๆ วา่ ทำหนา้ ที่ต่างพระเนตรพระกรรณ หรอื เปน็ หเู ป็นตาแทนพระราชาองค์ท่อี อกบวช นนั่ เอง หลังจากท่ีบ้านเมืองได้รับการฟื้นฟูเรียบร้อยแล้ว ประชาชนทั่วทั้งแคว้นต่างพร้อมใจกันจัดงานเฉลิมฉลอง การเสดจ็ เถลิงถวลั ยราชสมบัตขิ องพระราชาองคใ์ หม่อกี ครั้ง ด้วยความสนุกสนานเบิกบานกนั อย่างเต็มท่ี ในระหว่างที่ประชาชนท่ัวทั้งแคว้นกำลังช่วยกันจัดเตรียมงานเฉลิมฉลองการเสด็จขึ้นครองราชย์ของ พระราชาองค์ที่ออกบวชอยู่นั้น พระราชารับสั่งให้ท่านมหาเสนาบดีเดินทางไปเจริญสัมพันธไมตรีกับแคว้นของ พระราชาท่ีเจรญิ ดว้ ยศิลปะอยา่ งเป็นทางการ และแสดงความสำนกึ ในพระมหากรุณาธคิ ุณท่ีพระราชทานความช่วย เหลือในสงครามคร้ังที่ผ่านมา อีกท้ังยังรับสั่งให้ท่านมหาเสนาบดีกราบบังคมทูลเชิญเจ้าชายผู้ทรงมีศิลปะในหัวใจ เสด็จมาร่วมงานเฉลิมฉลองของพระองค์ในคร้ังนี้ด้วย ด้วยเหตุนี้ความสัมพันธ์ของทั้งสองแคว้นจึงแน่นแฟ้นมาก กวา่ เดมิ ยำ่ กลองศกึ 205 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

หลังจากพระราชาองค์ท่ีออกบวชทรงปกครองแผ่นดินไปได้ระยะหนึ่ง เหล่าเสนาอำมาตย์และข้าราชการ ช้ันผู้ใหญ่ท้ังหลายที่ช่วยกันดูแลแว่นแคว้นมาตั้งแต่สมัยของพระราชบิดาของพระราชา ก็พากันถึงเวลาเกษียณ เปดิ ทางให้นายทหารรุ่นใหมไ่ ฟแรงขน้ึ มาช่วยกนั ดแู ลแว่นแคว้นต่อไป ด้วยเหตุนี้ ท่านมหาเสนาบดีจึงได้รับเล่ือนตำแหน่งจากแม่ทัพไปดำรงตำแหน่งท่ีสูงขึ้น คือ เป็นเสนาบดี ทำหนา้ ที่ชว่ ยดูแลกิจการงานของบ้านเมืองต่างพระเนตรพระกรรณ ซึง่ ทา่ นกท็ ุ่มเทพฒั นาแว่นแควน้ ให้มคี วามเจริญ ในทกุ ๆ ดา้ น โดยมงุ่ เน้นพฒั นาเรอื่ งการศึกษาและคณุ ธรรมเป็นหลกั ท้ังยงั คอยสง่ เสริมสนบั สนุนให้เด็ก ๆ รนุ่ ใหม่ ได้ทำงานตามความรู้ความสามารถที่แต่ละคนถนัดอีกด้วย และถ้ามีเรื่องอะไรเกิดขึ้นภายในแว่นแคว้น ท่านก็จะ ตัดสินด้วยความยุติธรรม คือ ผิดก็ว่ากันไปตามผิด ถูกก็ว่ากันไปตามถูก เมื่อเป็นเช่นนี้จึงทำให้ประชาชนภายใน แวน่ แควน้ อยู่ร่วมกนั อยา่ งสงบสุขเร่ือยมา ย่ำกลองศกึ 207 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

สงครามระหว่างแคว้น ห ลังจากที่แคว้นของพระราชาองค์ท่ีออกบวชอยู่ในภาวะสงบสุขมาเป็นระยะเวลาอันยาวนาน ต่อมา มีเหตุการณ์ความไม่สงบเกิดขึ้นบริเวณแนวตะเข็บชายแดนท่ีอยู่ติดกับแคว้นกันชนฝั่งทิศใต้หรือแคว้นของพระราชา เกะกะเกเร จนในท่ีสุดเหตุการณ์นี้ก็ลุกลามจนกลายเป็นมหาสงครามระหว่างแคว้นกันชนฝั่งทิศใต้กับแคว้นของ พระราชาองคท์ อี่ อกบวช สงครามระหวา่ งแคว้น 209 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

สำหรับแคว้นกันชนฝ่ังทิศเหนือและแคว้นกันชนฝั่งทิศใต้นั้น เดิมเป็นแคว้นเดียวกัน แต่ภายหลังมีการแบ่ง เขตพ้ืนที่การปกครอง โดยพระราชบิดาของพระราชาเกะกะเกเรทรงปกครองแคว้นทางทิศเหนือ ส่วนพระราชา เกะกะเกเรทรงปกครองแควน้ ทางทิศใต้ ส่วนสาเหตุท่ีทำให้แคว้นของพระราชาองค์ท่ีออกบวชทำสงครามกับแคว้นกันชนฝ่ังทิศใต้หรือแคว้นของ พระราชาเกะกะเกเรน้ัน เป็นเพราะพระราชาเกะกะเกเรทรงพยายามส่งกองกำลังทหารเข้ามารุกล้ำตามแนว ตะเข็บชายแดนฝ่ังทิศใต้แคว้นของพระราชาองค์ท่ีออกบวช ซ้ำร้ายยังปล้นสะดมและเผาบ้านเรือนของประชาชนที่ อาศัยอยู่ในเขตนั้น จนได้รับความเดือดร้อนเสียหายทั้งชีวิตและทรัพย์สินเป็นจำนวนมาก ทำให้ประชาชนสะเทือน ขวญั หวาดผวาอย่างหนัก และพากันทยอยอพยพครอบครัวหนีออกจากเมอื งในทสี่ ดุ เมื่อแคว้นของพระราชาองค์ที่ออกบวชถกู รุกรานบอ่ ยเข้า พระราชาจงึ ทรงพยายามใช้วิธกี ารประนีประนอม โดยทรงสง่ คณะทตู เข้าไปเจรจากับผนู้ ำของแคว้นค่กู รณีอยหู่ ลายคร้ัง ซง่ึ ผูน้ ำของแคว้นน้ันมกั จะตกปากรบั คำทุก ๆ คร้ังว่าจะรีบหาทางแก้ไขปัญหาให้เร็วที่สุด แต่ในความเป็นจริง ผู้นำของแคว้นดังกล่าวกลับไม่ยอมทำอย่างท่ี รับปากหรือทต่ี กลงกันไว้ คอื ตอ่ หน้ารับปาก ลับหลงั ก็สงั่ ลยุ ด้วยเหตุนี้ พระราชาองค์ที่ออกบวชจึงทรงตระหนักว่า การใช้วิธีเจรจาเช่นน้ีคงไม่สามารถแก้ไขปัญหาได้ ซำ้ รา้ ยประชาชนท่ีได้รบั ความเดือดร้อนกลับย่งิ ทวจี ำนวนขน้ึ เร่อื ย ๆ ในท่ีสุดพระองค์จึงทรงจำเป็นต้องเลือกใช้วิธีการท่ีรุนแรงและเฉียบขาด ด้วยการรับสั่งให้กองทัพของ พระองคย์ กทพั ไปปราบกองกำลังของแคว้นพระราชาเกะกะเกเรจนพา่ ยแพไ้ ปในที่สุด สงครามระหว่างแควน้ 211 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

เมื่อกองกำลังของแคว้นพระราชาเกะกะเกเรพ่ายแพ้แล้ว พระราชาองค์ที่ออกบวชรับส่ังให้กองทัพทั้งหมด บุกเข้ายึดเมืองหลวง เพ่ือประกาศยึดแคว้นของพระราชาเกะกะเกเร และให้กองกำลังทหารบุกเข้าไปในเขต พระราชวังนำตวั พระราชาเกะกะเกเรมาลงโทษในทสี่ ุด จากน้ัน พระองค์มีรับสั่งให้ทหารจับพระราชาเกะกะเกเรล่ามโซ่ที่มีตุ้มเหล็กไว้ท่ีข้อพระบาทข้างซ้าย และ ตรึงข้อพระหัตถ์ทั้งสองข้างด้วยโซ่ตรวน เพื่อป้องกันไม่ให้ทรงหลบหนี หลังจากล่ามโซ่แล้ว พระราชาองค์ที่ ออกบวชมีรับส่งั ใหท้ หารคมุ ตัวพระราชาพระองค์นน้ั เสด็จดว้ ยเทา้ เปล่ามารบั โทษทีแ่ ควน้ ของพระองค์ ในระหว่างการเดินทาง ชาวเมืองแคว้นพระราชาองค์ที่ออกบวชพากันขว้างปาก้อนหินและด่าทอพระราชา พระองคน์ นั้ ต่าง ๆ นานา ทำใหพ้ ระราชาเกะกะเกเรทรงอบั อายเป็นอยา่ งยง่ิ เมื่อพระราชาเกะกะเกเรเสด็จมาถึงแคว้นของพระราชาองค์ที่ออกบวชแล้ว ทรงถูกนำตัวเข้าไปจองจำอยู่ ในคกุ ทันที โดยไมเ่ ปดิ โอกาสใหท้ รงอุทธรณ์ฎีกาใด ๆ ท้งั สนิ้ เมื่อพระราชาเกะกะเกเรทรงถูกจำคุกได้สักระยะหนึ่ง พระราชาองค์ท่ีออกบวชมีพระราชบัญชาให้นำ พระองค์ออกมา เพ่ือทรงรับทราบความผิดในสิ่งท่ีพระองค์ทรงก่อข้ึน ซ่ึงตามกฎหมายของแคว้นพระราชาองค์ที่ ออกบวชนน้ั พระราชอาญาของพระราชาเกะกะเกเรถึงข้ันประหารชวี ติ เลยทีเดียว แต่ด้วยความที่พระราชาเกะกะเกเรทรงสำนึกผิดและทรงพระโทมนัสในส่ิงท่ีพระองค์ทรงกระทำลงไป กอปรกับพระราชาองค์ที่ออกบวชทรงมีพระเมตตาธรรมสูงมาก พระองค์ไม่ทรงมีสิ่งใดติดค้างในพระราชฤทัย จึง พระราชทานอภยั โทษแก่พระราชาเกะกะเกเร สงครามระหว่างแควน้ 213 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

ในความเป็นจริงแล้ว พระราชาองค์ท่ีออกบวชไม่เคยมีพระราชประสงค์ท่ีจะเอาชีวิตพระราชาเกะกะเกเร หรือแม้แต่ชีวิตของใครอยู่แล้ว แต่การท่ีพระองค์ทรงกระทำเช่นนี้ ก็เพ่ือสั่งสอนให้พระราชาเกะกะเกเรทรงรู้สึก อับอายและทรงสำนึกผดิ ในส่งิ ทที่ รงกระทำลงไปเทา่ น้ัน และทส่ี ำคัญ พระองค์ทรงมพี ระราชประสงค์ทจ่ี ะใหก้ รณนี ้ี เปน็ กรณีตัวอยา่ ง เพ่ือไม่ให้พระราชาของแควน้ อ่ืน ๆ ทรงเอาเปน็ เยย่ี งอย่างอกี ดว้ ย เมื่อพระราชาองค์ที่ออกบวชพระราชทานอภัยโทษแก่พระราชาเกะกะเกเรแล้ว พระองค์ก็พระราชทาน พระบรมราโชวาทแก่พระราชาเกะกะเกเรว่า ต่อแต่นี้ไปให้ทรงปกครองบ้านเมืองโดยธรรม และอย่าทรงใช้อำนาจ ของการเป็นพระราชาในทางที่ผิด ด้วยการทรงทำร้ายประชาชนทั้งในแคว้นของพระองค์เองและประชาชนของ แคว้นอืน่ เม่ือพระราชาเกะกะเกเรทรงสัญญาว่าจะปฏิบัติตามพระบรมราโชวาทของพระราชาองค์ที่ออกบวช ทกุ ประการ พระราชาองคท์ อี่ อกบวชจึงรับสั่งให้พระราชาเกะกะเกเรเสด็จกลบั ไปครองราชยท์ ีแ่ คว้นของตนดังเดมิ เหตุการณ์ในคร้ังน้ี ถือเป็นเหตุการณ์ครั้งสำคัญท่ีทำให้เกิดการเปล่ียนแปลงคร้ังยิ่งใหญ่ในชีวิตของ พระราชาองค์ท่ีออกบวช เพราะพระองค์ทรงรู้สึกสลดพระราชหฤทัยเป็นอย่างมาก ที่ทรงจำเป็นต้องใช้ความ รุนแรงในการแก้ไขปัญหากรณีพิพาทระหว่างแคว้นเช่นนี้ เพราะโดยพระราชอัธยาศัยท่ีแท้จริง พระองค์ไม่มีพระ ราชประสงค์จะใช้วิธีการท่ีรุนแรงใด ๆ เลย แต่ด้วยสถานการณ์ที่บีบบังคับ คือทรงสงสารประชาชนที่ได้รับความ เดือดรอ้ นจากการปลน้ สะดมและการรุกรานดงั กล่าว พระองคจ์ ึงทรงจำต้องกระทำเชน่ น้ี สงครามระหวา่ งแคว้น 215 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

เหตุการณ์น้ีเป็นมูลเหตุเบื้องต้น ท่ีทำให้พระราชาองค์ที่ออกบวชทรงเริ่มรู้สึกเบ่ือหน่ายการใช้ชีวิตทางโลก หรอื ทรงเบื่อการเป็นพระราชาน่นั เอง แม้ว่าตำแหน่งพระราชาเป็นตำแหน่งสูงสุดในทางโลก ท้ังยังเป็นตำแหน่งที่นำมาซึ่งความสุขอันประณีต ชนิดท่ีคนท่ัว ๆ ไปไม่มีโอกาสสัมผัส แต่สำหรับพระองค์แล้ว สิ่งเหล่าน้ีกลับไม่ใช่คำตอบหรือความสุขในแบบที่ พระองค์มีพระราชประสงคอ์ กี ต่อไป สงครามระหว่างแคว้น 217 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

สงครามยุต ิ ห ลังจากท่ีมหาสงครามระหว่างแคว้นกันชนฝ่ังทิศใต้หรือแคว้นของพระราชาเกะกะเกเรกับแคว้นของ พระราชาองค์ท่ีออกบวชยุติลงแล้ว ท่านมหาเสนาบดีสังเกตเห็นว่า พระราชาทรงเงียบขรึมและไม่ทรงเบิกบาน เหมือนอย่างแต่ก่อน ทำให้ท่านมหาเสนาบดีรู้ได้ในทันทีว่า พระราชาทรงรู้สึกเบ่ือหน่ายและทรงสลดหดหู่ต่อ มหาสงครามที่เกิดข้ึนเป็นอย่างมาก เพราะโดยพระราชอัธยาศัยแท้จริงของพระองค์นั้น ทรงเปี่ยมล้นไปด้วยความ เมตตาและไมท่ รงปรารถนาที่จะรบราฆา่ ฟันกับใครเลย แตเ่ มอื่ มีสงครามเกดิ ข้นึ กับบา้ นเมืองเช่นนี้ พระองคจ์ ึงทรง จำเปน็ ทจี่ ะต้องรบเพ่อื ปกปอ้ งแว่นแควน้ และประชาชนของพระองค์ ซง่ึ ถา้ หากพระองคไ์ ม่ทรงทำการรบ ประชาชน กจ็ ะย่ิงได้รับความเดือดร้อน อีกทัง้ จะมีการสูญเสยี ย่ิงไปกวา่ นี้ จนกระทัง่ วนั หนง่ึ อยู่ ๆ พระราชาก็มีรับสง่ั ใหท้ า่ นมหาเสนาบดเี ข้าเฝ้าทลู ละอองธุลพี ระบาท ซงึ่ ท่านมหา- เสนาบดสี งั เกตเหน็ ว่า วนั นีพ้ ระองคแ์ ลดเู ปลี่ยนไปจากช่วงท่ีผ่าน ๆ มามาก คือ ไม่ทรงเงยี บขรึมเหมอื นอย่างเคย แต่กลับทรงผ่องใส แววพระเนตรเปล่งประกาย และทรงเบิกบานเป็นอย่างมาก สงครามยุติ 219 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

ด้วยเหตนุ ี้ ท่านมหาเสนาบดีจงึ สนั นษิ ฐานว่า น่าจะมีอะไรดี ๆ เกดิ ข้ึนกบั พระองค์อยา่ งแน่นอน ซ่งึ ขณะท่ี ท่านมหาเสนาบดีกำลังคิดอยู่ในใจน้ัน พระราชาก็ตรัสขึ้นว่า “วันน้ีจะพาท่านมหาเสนาบดีไปพบกับบุคคลสำคัญ ท่านหนงึ่ ” ทันทีท่ีท่านมหาเสนาบดีฟังพระราชดำรัสของพระราชาแล้ว ก็นึกขึ้นมาได้ว่า ในช่วงที่ผ่าน ๆ มา พระราชามกั เสดจ็ ประพาสป่าหลายครงั้ อาจเปน็ ไปไดว้ ่า ในปา่ แหง่ น้นั น่าจะมีบคุ คลสำคัญทพ่ี ระราชาตรัสถึงอาศัย อยู่ และวันน้พี ระองคค์ งมพี ระราชประสงค์ทจี่ ะพาเราไปหาบคุ คลสำคัญท่านน้ัน หลงั จากนัน้ ทา่ นก็ตามเสดจ็ เขา้ ไป ยงั เขตพน้ื ท่ีปา่ ที่มภี ูเขาสลับซบั ซอ้ นมากมาย และยงั เขา้ ไปถึงไดค้ ่อนข้างยากอีกดว้ ย หลังจากตามเสด็จเขา้ ไปในปา่ ท่ลี ึกเข้าไปเรอ่ื ย ๆ ก็พบกับเมอื งเลก็ ๆ เมอื งหน่ึง ตัง้ อยู่ในหบุ เขา และมวี ัด โบราณวดั หน่งึ แทรกตัวอย่ใู นป่าไมอ้ ันรม่ รื่นนัน้ เมื่อขบวนเสด็จเดินทางไปถึงวัดป่าแห่งนั้นแล้ว พระราชารับส่ังให้เหล่าทหารราชองครักษ์ท้ังหลายไป พักผ่อนอยู่บริเวณรอบ ๆ วัด จากน้ันพระองค์ทรงพาท่านมหาเสนาบดีไปกราบพระมหาเถระผู้ใหญ่ที่เป็น ประธานสงฆ์ของวดั ปา่ แหง่ นัน้ พระมหาเถระผใู้ หญร่ ูปน้กี ค็ อื คณุ ยายอาจารย์ของเราในพทุ ธนั ดรน้นี ีเ่ อง ทันทีท่ีท่านมหาเสนาบดีพบกับพระมหาเถระผู้ใหญ่ ท่านก็เกิดความรู้สึกเหมือนกับมีแสงสว่างอันชุ่มเย็น แผ่ซ่านเข้าไปห่อหุ้มอยู่ภายในใจของท่าน จนทำให้กายและใจของท่านรู้สึกชุ่มช่ืนอย่างท่ีไม่เคยเป็นมาก่อน และ ด้วยความประทับใจเมื่อแรกพบกับพระมหาเถระในครั้งน้ี ทำให้ท่านเกิดความรู้สึกเคารพและศรัทธาพระมหาเถระ ผใู้ หญ่ข้นึ มาอยา่ งจับใจ อยา่ งท่ที า่ นไม่เคยเกดิ ความรู้สึกเชน่ นก้ี ับใครมาก่อน สงครามยุติ 221 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

เม่ือท่านรู้สึกเช่นน้ี ท่านจึงคลายความสงสัยได้ในทันทีว่า ทำไมพระราชาถึงมีพระพักตร์ที่ผ่องใสและทรงมี ความสขุ ใจแบบที่ทา่ นไม่เคยเห็นมาก่อน ยง่ิ พระมหาเถระผู้ใหญเ่ มตตาสนทนาพูดคุยกบั ท่านดว้ ยแล้ว ทา่ นก็ยง่ิ ร้สู กึ ผกู พนั และคนุ้ เคยประหนึ่งวา่ รจู้ ักกับพระมหาเถระผใู้ หญม่ านาน เม่ือท่านมหาเสนาบดีสนทนาพูดคุยจนทราบอายุของพระมหาเถระผู้ใหญ่ ท่านก็แทบจะไม่เชื่อว่า พระมหาเถระผใู้ หญม่ อี ายุมากถงึ ขนาดน้ี เพราะทา่ นมใี บหน้าทีผ่ อ่ งใสแลดอู ่อนกว่าวัยมาก อีกทัง้ รอบ ๆ กายของ ท่านมีรัศมีสว่างเรือง ๆ แผ่ออกมาตลอดเวลาอีกด้วย จากนั้นท่านมหาเสนาบดีก็นั่งสมาธิกับพระมหาเถระผู้ใหญ่ และเดินออกไปสำรวจดบู รเิ วณพน้ื ทภ่ี ายในวัดปา่ แห่งนั้น หลังจากท่ีท่านมหาเสนาบดีเดินสำรวจดูพื้นท่ีรอบ ๆ วัดแล้ว ก็พบว่า นอกจากพื้นที่ภายในวัดดูร่มรื่นและ เต็มไปด้วยต้นไม้นานาพรรณแล้ว วัดนี้ยังสะอาดสะอ้านและมีความเป็นระเบียบเรียบร้อยอีกด้วย อีกทั้งญาติโยม ท่ีมาทำบุญถวายภัตตาหารพระตอนกลางวันท่ีนี่ล้วนแต่งชุดขาว ๆ และมีความเคารพในการทำทานเป็นอย่างมาก บ่งบอกวา่ ญาติโยมเหล่านี้ไดร้ บั การฝึกฝนอบรมมาเปน็ อย่างดี เม่ือท่านมหาเสนาบดีเห็นเช่นนั้น ทำให้ท่านนึกย้อนไปในอดีต สมัยท่ีท่านไปเรียนวิชาอาคมจากอาจารย์ อาจารย์เคยบอกกับท่านว่า “มีสถานที่อยู่แห่งหนึ่ง เป็นท่ีรวมของสุดยอดวิชาต่าง ๆ ภายในสถานที่แห่งน้ัน มพี ระมหาเถระอยรู่ ปู หนึง่ เป็นประธานสงฆ์ ท่านคอยสอนสุดยอดวิชาอยทู่ น่ี นั่ ถา้ ทา่ นตอ้ งการจะเรียนสดุ ยอดวิชา นี้แลว้ ละก็ ตอ้ งไปตามหาสถานที่แห่งน้ันให้พบ แต่บุคคลทจี่ ะพบสถานทแ่ี ห่งนั้นได้ ตอ้ งมีบุญวาสนาเพยี งพอดว้ ย” สงครามยตุ ิ 223 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

เมื่อท่านมหาเสนาบดีลองพจิ ารณาไตรต่ รองถึงคำของอาจารย์กบั ลกั ษณะของวัดป่าแห่งนัน้ แลว้ ท่านก็เกิด ความม่ันใจข้ึนมาว่า สถานท่ีท่ีอาจารย์ของท่านเคยพูดถึงต้องเป็นวัดป่าแห่งน้ันอย่างแน่นอน และเม่ือเกิดความ มน่ั ใจเชน่ นน้ั ทา่ นจงึ ไม่รอช้า รีบไปปวารณาตวั ขอเป็นลูกศษิ ย์พระมหาเถระผูใ้ หญใ่ นทนั ที หลังจากนั้นเป็นต้นมา ท่านมหาเสนาบดีก็ตามเสด็จไปที่วัดป่าแห่งน้ันอีกหลายคร้ัง ซ่ึงทุก ๆ คร้ังก็มักมี โอกาสน่ังสมาธกิ ับพระมหาเถระผใู้ หญ่อย่เู สมอ ๆ และด้วยเหตุนี้ จึงทำให้ทา่ นมหาเสนาบดมี ีผลการปฏิบตั ิธรรมทีด่ ี และก้าวหน้าเป็นอย่างมาก คือ ได้เห็นดวงแก้วและองค์พระภายใน ท่ีมาพร้อมกับความสุขใจแบบท่ีท่านไม่เคย สัมผสั มากอ่ นเลยในชวี ติ แตด่ ้วยความที่ท่านมีภารกจิ รดั ตัวมากมาย ท่านจงึ มีเวลาสำหรับการปฏิบัตธิ รรมเพียงแค่ ชว่ งระยะเวลาสั้น ๆ เทา่ นน้ั สงครามยุต ิ 225 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

สละราชสมบัต ิ ต่ อมาไม่นาน หลังจากท่ีพระราชาเสด็จกลับจากการไปกราบพระมหาเถระผู้ใหญ่ที่วัดป่าแห่งนั้นแล้ว พระองค์รับสง่ั ใหเ้ รยี กประชุมเหลา่ เสนาอำมาตย์ขา้ ราชการ และนายทหารชั้นผู้ใหญ่ท้งั หมด เพอ่ื ตรสั บอกให้ทุกคน ทราบว่า พระองค์จะทรงสละราชสมบัติเพื่อเสด็จออกผนวช โดยพระองค์จะทรงแต่งต้ังพระราชอนุชาขึ้น ครองราชย์และปกครองแคว้นนี้แทน ซ่ึงในช่วงก่อนท่ีพระองค์จะเสด็จออกผนวชนั้น พระองค์ทรงมอบหมายให้ ท่านมหาเสนาบดเี ป็นผถู้ วายคำแนะนำในเร่อื งการบรหิ ารงานแผ่นดนิ แก่พระราชอนชุ า และเมอ่ื ทกุ อยา่ งลงตัวหมด แล้ว พระองค์ก็เสดจ็ ออกผนวชในทนั ที หลังจากท่ีเหล่าเสนาอำมาตย์ ข้าราชการ และนายทหารช้ันผู้ใหญ่ท้ังหมดท่ีอยู่ในท่ีประชุม รับทราบ ความมุ่งม่ันต้ังใจในการสละราชสมบัติเพ่ือเสด็จออกผนวชจากพระราชาแล้ว ก็พากันรู้สึกแปลกใจ ตกใจ และเกิด ความสงสัยขึ้นมาว่า ทำไมพระราชาผู้ยังทรงหนุ่มแน่นและเพียบพร้อมไปด้วยทุกสิ่งทุกอย่างถึงยอมสละราชสมบัติ ภายใตเ้ ศวตฉัตรอันยิ่งใหญ่ เพ่อื เสด็จออกผนวชถอื ครองเพศสมณะเชน่ นี ้ สละราชสมบัต ิ 227 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

เม่ือเหล่าเสนาอำมาตย์ ข้าราชการและนายทหารชั้นผู้ใหญ่เหล่านั้นทราบพระมโนปณิธานและความมุ่งมั่น ในการเสด็จออกผนวชของพระราชา ทุกคนก็เร่ิมเข้าใจอย่างแจ่มแจ้งและเกิดความซาบซ้ึงในพระมโนปณิธานของ พระองค์เป็นอยา่ งมาก ดว้ ยเหตนุ ้ี เหลา่ เสนาอำมาตย์ ข้าราชการ และนายทหารชนั้ ผ้ใู หญท่ ง้ั หมดที่อยใู่ นท่ปี ระชุม จึงพรอ้ มใจกัน ถวายการอนุโมทนาแด่พระราชาผู้เป็นท่ีรักยิ่งของพวกเขา โดยส่งเสียงสาธุการดังกึกก้องไปทั่วท้ังท้องพระโรงเลย ทีเดียว ท่ีน่าท่ึงไปกว่าน้ันก็คือ เหล่าเสนาอำมาตย์ ข้าราชการ และนายทหารช้ันผู้ใหญ่คนสนิทของพระราชา หลาย ๆ ท่าน ล้วนมีความปรารถนาท่ีจะออกบวชตามพระราชา เพราะพระองค์ทรงชักชวนเหล่าข้าราชบริพารที่ คนุ้ เคยออกบวชดว้ ย ซ่งึ หน่ึงในน้ันกค็ ือท่านมหาเสนาบดี แต่ถึงกระน้ัน ท่านมหาเสนาบดีกลับมีท่าทีท่ีนิ่ง ๆ ย้ิม ๆ และไม่ตอบรับคำเชิญชวนของพระราชาเลย ทั้งที่ภายในใจลึก ๆ ก็ปรารถนาจะออกบวชตามพระราชามาก เพราะท่านอยากศึกษาวิชชาข้ันสูงสุด น่ันก็คือ การไดศ้ ึกษาธรรมะกับพระมหาเถระผู้ใหญ่ ซึ่งเป็นบคุ คลที่ทา่ นให้ความเคารพ เล่ือมใส และศรัทธาเป็นอยา่ งมาก แต่ด้วยความท่ีท่านมหาเสนาบดีตั้งใจท่ีจะปลดกังวลของพระราชาผู้เป็นที่รักย่ิงของท่าน ดังนั้นท่านจึงต้อง อยู่ช่วยพระราชอนุชาดูแลบริหารราชการแผ่นดินอย่างเต็มที่ในทุก ๆ เรื่อง เพื่อท่ีพระราชาจะได้เสด็จออกผนวช โดยปราศจากปลิโพธหรอื เครอื่ งกงั วลใด ๆ ด้วยเหตุน้ี ท่านมหาเสนาบดีจึงจำต้องแสดงท่าทีนิ่ง ๆ ยิ้ม ๆ และไม่ตอบรับตอนท่ีพระราชาทรงชวน ออกบวช สละราชสมบตั ิ 229 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

ก่อนที่พระราชาทรงถ่ายโอนอำนาจการปกครองแผ่นดินท้ังหมดให้แก่พระราชอนุชาของพระองค์นั้น ทรง ฝากท่านมหาเสนาบดีให้ช่วยดูแลและเป็นท่ีปรึกษาของพระราชอนุชาในระหว่างที่กำลังจะเสด็จขึ้นครองราชย์ ซ่ึง ทา่ นมหาเสนาบดกี ็เต็มใจที่จะทำหน้าที่เป็นที่ปรึกษาของพระราชอนุชา ช่วงท่ีพระราชอนุชาทรงเร่ิมศึกษาการบริหารงานแผ่นดินในช่วงแรก ๆ น้ัน ท่านมหาเสนาบดีแนะนำให้ พระราชอนชุ าทรงรูจ้ กั กับชดุ ผบู้ ริหารบา้ นเมอื ง ซึ่งก็คอื เหล่าเสนาอำมาตยแ์ ละขา้ ราชการช้ันผู้ใหญ่ต่าง ๆ รวมถงึ ถวายคำช้แี นะแนวทางการบริหารงานบา้ นเมืองตามนโยบายที่พระราชาทรงดำเนนิ เอาไว้ได้อยา่ งเหมาะสม เม่ือการถ่ายโอนอำนาจท้ังหมดสำเร็จเสร็จสิ้นลง พระราชาจึงทรงมีพระบรมราชโองการให้เหล่า เสนาอำมาตย์ ข้าราชการช้ันผู้ใหญ่ และขุนนางต่าง ๆ มาประชุมใหญ่พร้อมเพรียงกัน และทรงประกาศสละ ราชสมบัตอิ ยา่ งเป็นทางการ แลว้ ทรงสถาปนาพระราชอนชุ าเปน็ พระราชาผู้ปกครองแควน้ องค์ใหมแ่ ทน นับจากน้ัน กระแสข่าวการสละราชสมบัติเพื่อเสดจ็ ออกผนวชของพระราชา รวมถงึ การสถาปนาพระราช- อนชุ าเปน็ พระราชาองคใ์ หม่ กแ็ พร่สะพัดออกไปสเู่ หล่าพสกนิกรภายในแควน้ ของพระองคอ์ ยา่ งรวดเร็ว จากนั้นพระราชาองค์ท่ีออกบวชก็ทรงกำหนดวันเวลาและสถานท่ีที่พระองค์จะทรงใช้ประกอบพระราชพิธี ทรงพระผนวชในทนั ที ซ่งึ ก็คอื วัดป่าของพระมหาเถระผูใ้ หญ่น่ันเอง เมื่อถึงเวลาท่ีพระราชาเสด็จออกผนวช มีเหล่าข้าราชบริพารคนสนิทออกบวชพร้อมกับพระองค์เพียงไม่ กี่คน เพราะพ้ืนที่วัดป่ามีอยู่จำกัด อีกทั้งพระมหาเถระผู้ใหญ่ยังมีอัธยาศัยรักความสงบและชอบความวิเวกเป็น อยา่ งมาก ดงั นั้นทา่ นจึงอนุญาตใหม้ ีผ้ตู ดิ ตามพระราชาออกบวชได้เพยี งไมก่ ่ีคน โดยคัดเลอื กตามกำลงั บุญ สละราชสมบัติ 231 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

เสดจ็ ออกผนวช เ มื่อวันประกอบพระราชพิธีทรงพระผนวชของพระราชาองค์ท่ีออกบวชมาถึง ประชาชนท้ังจากใน แคว้นและนอกแคว้นพากันเดินทางมาร่วมงานเป็นจำนวนมาก พ้ืนท่ีทุกแห่งหนในวันนั้นเต็มไปด้วยฝูงชนท่ีมาร่วม งานบวช และรอชมพระบารมขี องพระองค ์ แท้จริงแล้ว พระราชพิธีทรงพระผนวชในครั้งนี้ พระราชาองค์ที่ออกบวชมีพระราชประสงค์ที่จะจัดแบบ เงียบ ๆ และเรียบง่ายที่สุด แต่ด้วยความท่ีพระองค์ทรงเป็นพระราชาท่ีเหล่าข้าราชบริพารรวมถึงพสกนิกรทุกคน ภายในแคว้นเคารพรักและเทิดทูน ท้ังยังเป็นพระราชาที่มีช่ือเสียงและมีพระบารมีแผ่ไพศาลขจรขจายไปยังแคว้น ต่าง ๆ จึงทำให้พระราชพิธีทรงพระผนวชของพระองค์กลายเป็นพิธีท่ีมีคนมาร่วมงานมากท่ีสุด และเป็นงานที่ ยง่ิ ใหญ่ที่สดุ ตั้งแต่มกี ารสรา้ งแควน้ ขน้ึ มาอีกดว้ ย เสด็จออกผนวช 233 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

ส่วนขบวนพระราชพิธีทรงพระผนวชนั้น พระราชอนุชาทรงร่วมมือกับเหล่าข้าราชบริพารจัดเตรียมการ อยา่ งยิง่ ใหญแ่ ละสมพระเกียรติ ประกอบไปดว้ ยขบวนช้าง ขบวนม้า ขบวนกองเกียรตยิ ศ และขบวนข้าราชบรพิ าร เมื่อขบวนเสด็จเคลื่อนตัว ตามสองข้างทางที่พระองค์เสด็จผ่าน มีประชาชนมากมายท้ังที่อยู่ในแคว้นและ นอกแควน้ มายนื เฝา้ รอชน่ื ชมพระบารมดี ว้ ยใจทป่ี ลม้ื ปีติเบกิ บาน และเมอื่ ขบวนเสด็จผ่านไป ณ ทใ่ี ด กม็ ีประชาชน อีกเป็นจำนวนมากเข้ามาร่วมเดินไปกับขบวนเสด็จด้วย ทำให้ขบวนพระราชพิธีทรงพระผนวชของพระราชากลาย เป็นขบวนที่มีความยาวมากที่สุด ชนิดที่ว่าหัวขบวนถึงหน้าประตูวัดป่าของพระมหาเถระแล้ว แต่ท้ายขบวนยังอยู่ ในตวั เมือง เม่ือขบวนเสด็จไปถึงวัดป่า ซ่ึงเป็นสถานที่ประกอบพระราชพิธีทรงพระผนวชแล้ว พระองค์ก็ทรงเข้าสู่ พระราชพธิ ีทรงพระผนวช “สองชน้ั ” คือ ทรงผนวชทัง้ ภายนอกและภายในดว้ ยพระราชหฤทัยท่ีปลื้มปตี ผิ อ่ งใสสดุ ประมาณ เป็นผลให้ผู้ร่วมงานทุกคนปล้ืมปีติเบิกบานใจตามพระองค์ไปด้วย งานน้ีทำเอาทุกคนลืมความเศร้าที่ พระองค์ทรงประกาศสละราชสมบตั ิไปเลย เม่ือพระองค์ทรงอยู่ในเพศสมณะแล้ว ทรงตั้งใจปฏิบัติธรรมอยู่กับพระมหาเถระผู้ใหญ่ที่วัดป่าแห่งนั้น เรื่อยมา ทำใหผ้ ลการปฏบิ ตั ธิ รรมของพระองคท์ รงกา้ วหน้าและละเอียดล่มุ ลกึ มากขน้ึ เรอื่ ย ๆ ย่ิงพระองค์ทรงดิ่งลงสู่เส้นทางสายกลางมากเท่าไร ก็ย่ิงทรงมีความสุข บริสุทธิ์ และหลุดพ้นจากทุกข์ ทั้งปวงมากข้ึนเท่าน้ัน อีกท้ังเส้นทางสายน้ียังเป็นเส้นทางแห่งความรู้ภายใน ท่ีทำให้พระองค์ทรงมีความแจ่มแจ้ง เสดจ็ ออกผนวช 235 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

และชัดเจนในเร่ืองโลกและชีวิต รวมถึงสรรพสัตว์และสรรพสิ่งท้ังหลาย ท่ีย่ิงเรียนก็ย่ิงรู้ เม่ือรู้แล้วก็อยากรู้ยิ่ง ๆ ขน้ึ ไปอกี เพราะเสน้ ทางสายนย้ี ังมเี รื่องราวทช่ี วนให้ศึกษาค้นควา้ อกี มากมาย ด้วยเหตุนี้ จึงทำให้พระองค์ทรงเชื่อม่ันว่า ทรงตัดสินพระราชหฤทัยถูกแล้วท่ีทรงสละราชสมบัติเพื่อ ทรงผนวช เพราะนค่ี ืองานทแ่ี ท้จริงและเปน็ งานทีส่ ำคญั ยิ่งกวา่ ตอนท่พี ระองคท์ รงเปน็ พระราชาเสยี อีก ด้วยความที่พระองค์ทรงเป็นพระภิกษุท่ีมีอดีตเป็นถึงพระราชาผู้เป็นท่ีรักย่ิงของไพร่ฟ้าประชาชนในแคว้น ดังนั้นจึงเป็นเร่ืองปกติท่ีมีเหล่าข้าราชบริพารรวมถึงประชาชนเป็นจำนวนมากทยอยเดินทางไปเข้าเฝ้าเย่ียมเยียน และร่วมทำบุญกบั พระองคท์ ี่วัดป่า ภายหลังจากที่พระราชาผู้เป็นที่รักย่ิงของมหาชนทั้งหลายเสด็จออกผนวชเป็นพระภิกษุอยู่ท่ีวัดป่าแล้ว ทา่ นมหาเสนาบดีรูส้ ึกดีใจและปล้ืมปตี เิ ปน็ อยา่ งมาก ทบ่ี คุ คลท่ที ่านรกั และเทดิ ทนู มีความสุข สว่ นตวั ท่านเองก็มักจะ หาโอกาสไปส่งั สมบุญและปฏิบัติธรรมกบั พระมหาเถระผใู้ หญ่ที่วัดป่าแห่งน้ันอยเู่ สมอ เมื่อท่านมหาเสนาบดีได้ไปส่ังสมบุญและประพฤติปฏิบัติธรรมบ่อย ๆ ก็ทำให้ท่านมีโอกาสศึกษาเรียนรู้ หวั ข้อธรรมะต่าง ๆ จากพระมหาเถระผใู้ หญ่มากขึน้ ธรรมะท่ีท่านมหาเสนาบดีศึกษาเรียนรู้จากพระมหาเถระผู้ใหญ่ ล้วนแล้วแต่เป็นเรื่องที่ท่านไม่เคยได้ยิน ไดฟ้ ังจากใครมาก่อน เมือ่ ฟงั แล้วก็ย่งิ ชวนใหอ้ ยากปฏิบตั ิตาม อีกท้ังธรรมะเหล่าน้ยี ังเขา้ ไปทลายความสงสยั ต่าง ๆ ทีค่ า้ งคาอยูภ่ ายในใจของท่านใหห้ มดเกล้ียงไปเลย เสด็จออกผนวช 237 www.kalyanamitra.org

www.kalyanamitra.org

นอกจากมีความสขุ ทไี่ ด้ศกึ ษาเรียนรู้ธรรมะแลว้ ดว้ ยความท่ีท่านมหาเสนาบดเี องกอ็ ยากบวชเปน็ พระ ทา่ น จึงหม่ันประกอบความเพียรด้วยการประพฤติปฏิบัติธรรมควบคู่ไปกับการประกอบภารกิจการงานอย่างสม่ำเสมอ ทำให้ท่านมีผลการปฏบิ ัติธรรมรุดหนา้ ชนิดทเี่ รยี กวา่ ก้าวกระโดด และในท่สี ุดทา่ นกส็ ามารถวางใจได้หยดุ นิง่ ถกู สว่ น และเข้าถึงดวงธรรมภายในทช่ี ดั ใสสวา่ งทงั้ ยามหลบั ตาและลมื ตาไดอ้ ย่างงา่ ย ๆ สบาย ๆ ด้วยเหตุน้ที ่านจงึ มปี ตี ิสุข หลอ่ เลีย้ งใจอยา่ งทีไ่ มเ่ คยเปน็ มาก่อน จนรสู้ ึกอยากบวชขึ้นมาอย่างจับจติ จับใจ เสด็จออกผนวช 239 www.kalyanamitra.org

ตำนานข้ามชาติ คุณครูไมเ่ ล็ก เลม่ ๑ ISBN • ชื่อหนังสือ • ตำนานข้ามชาติ คณุ ครไู ม่เล็ก ทีป่ รึกษากิตตมิ ศักด ์ิ • พระเทพญาณมหามนุ ี (หลวงพอ่ ธมั มชโย) • พระราชภาวนาจารย์ (หลวงพ่อทัตตชีโว) ท่ีปรึกษา • พระครูสมหุ ว์ ษิ ณุ ปญฺ าทโี ป • พระครใู บฎีกาอำนวยศกั ด์ิ มุนสิ กฺโก • พระสมชาย จิรธมฺโม • พระศิริพงษ์ สริ วิ ํโส • พระวิฑูรย์ อุชุจาโร • พระมหาอรรถพล กลุ สิทฺโธ • พระบริบูรณ์ ธมมฺ วชิ โฺ ช บรรณาธิการบริหาร • พระสมบตั ิ รกฺขติ จติ ฺโต กองบรรณาธกิ าร • รดั เกลา้ ล่ิวเฉลมิ วงศ์ • สุธดิ า จนิ ดากิจนกุ ูล • ระพพี รรณ ใจภักด ี • ปราณี ชยั ผดุง • อมรรัตน์ สมาธทิ รพั ย์ด ี • อมรพรรณ ทองสมบรู ณ ์ • นธิ นิ นั ท์ นิธจิ งสวัสดิ ์ • ภาสินีธนัตถ์ เจริญชยั อานนท์ ออกแบบปก / รปู เล่ม • พระศริ ิพงษ์ สริ ิวํโส • สันทัด ศกั ดิส์ าคร • สริ พิ นั ธ์ุ สมาหารพันธ ุ์ • ธาดา วงศค์ ณุ านนท ์ ภาพ • กองพุทธศิลป์ พิมพ์ที่ • บรษิ ัท รงุ่ ศิลป์การพมิ พ์ (๑๙๗๗) จำกดั วนั ที่พมิ พ ์ • เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๗ www.kalyanamitra.org