¾Å§Ñ ¡§ºÑ Ò¹¡ÑÁ¹ÁÇÔ Ñ¹àμ¤ÀÅÒÂÕ¾ÃÃ§Ñ ÊÕ áÅÐÀѸó¾Õ ÔºÑμÔ ·ÁÕè ¹ØɤǺ¤ÁØ äÁä‹ ´Œ
¾Åѧ¡§ºÑ Ò¹¡ÁѹÁÔÇ¹Ñ à¤ÀÅÒÕ¾ÃçÑÐ ÊÕ ปที่ 8 ฉบับที่ 18 ประจาํ เดือนพฤษภาคม 2554 15-17 25-26 áÅÐÀÂÑ ¸Ã³Õ¾ÔºÑÔ |²¢ÚwÝiÙª¢ |}w¬z|wh wÙ «wiÖq ¡|² «i ·ÁèÕ ¹ØÉÂФǺ¤ÁØ äÁ‹ä´Œ /&' ÚwÝi Ùª¢ | i w}¡ 4-6 Ùi wh ÜÙÞ³ Ù¢² ³Ù®hÚ¢ wÝiÙª¢|}wh wÙ 27-31 ¢ª¢|wÙ}wh wÙ²¢h¥ Ùª¡ Ø 7-10 i|®i w¤|ªÜ²Þ ª¢| ศนู ยว จิ ัยและฝกอบรมดานส่งิ แวดลอม ª¢ ¢|wÙ}wh wÙw«Ý}Ýi|¢ wÙw«w®i x²¢ h¥ Ù¡ªØi |®i w กับการขับเคลอ่ื นเครอื ขายนักวิจยั สิ่งแวดลอ ม |¤ ªÜÞ²ª¢ | 32-33 wwh ¢ª¢|wÙ}whw٤٫|«Ýi | wݪ¡ÙÚwÝi Ùª¢ |· ªÙÙ¡ wª}}xÞ³²¢ ¡ÙÞ }hzh ª }w¬z|wÜ× Ùh wÙ 18-20 11-14 21-24 ¥¥h |ªw¡wi ¤ Ùªxi «x|± ²|¡ «i²| ÙÞ wÚ¡ ªw¡ Ð ª¢² ÙÒ ¡ h |²¡ «i 34-36 ¬}wÐ |h w¥h ¬w 70$T 2
บรรณาธิการชวนคยุ หลายปท ผ่ี า นมานป้ี รากฎการณห ลายๆ อยา งทเี่ กดิ ขน้ึ ราวกบั เปน การ เขา สชู ว งเวลาทดสอบตวั เองอยวู า โลกยงั นา จะเปน ทอี่ ยอู าศยั ของมนษุ ย อีกตอไปหรือไม บา งบอกวา วกิ ฤตหิ ายนะทเี่ กดิ ขน้ึ ทวั่ ทกุ มมุ โลกทงั้ ไฟปา แผน ดนิ ไหว นา้ํ ทว ม พายถุ ลม อากาศเปน พษิ เปน เพราะมนษุ ยท าํ รา ยทารณุ ตอ ธรรมชาติ จึงถึงเวลาแลวทโี่ ลกจะเรียกรอ งทวงคืน บา งกว็ า สว นหนง่ึ เปน เพราะโลกเอง ทม่ี กี ารเปลยี่ นแปลงทางกายภาพ ของตัวเอง เชนการเคล่ือนตัวของรอยเลื่อนใตมหาสมุทรและภูเขาไฟ เปนตน ท่จี รงิ เปนความคิดเห็นท่ถี กู ตองทงั้ สองคําตอบ ในสว นท่ีเกดิ จากการกระทําของมนษุ ย ยงั มหี ลายอยา งทีต่ อ งเอามา ขบคิดกันถึงการโยนความผิดใหกับคนรุนกอน เชน การตัดไมทําลายปา ซงึ่ วนั นค้ี นตดั ไม ถางไร ตกเปน จาํ เลย มคี วามผดิ ทที่ าํ รา ยสภาพนเิ วศวทิ ยา จนทาํ ใหป า ไมเ หลอื นอ ย โลกรอ น แตห ากมองอกี แงม มุ หนงึ่ ในวนั กอ นโนน หากไมมีไมหมอนรถไฟ ไมมีการรุกหักรางถางพง โลกในวันนี้จะเปน เชน ไร เรอื่ งราวหนง่ึ ๆ ยอมเกิดขึ้นจากปจจัยเง่ือนไขความจําเปนในสภาพ แวดลอ มขณะนน้ั ซ่งึ อาจไมถูกตอ งเม่อื เกดิ ขนึ้ ในอีกชว งเวลาหนงึ่ ดังนน้ั สิง่ ทค่ี นในรุน ปจ จุบนั ตองทาํ คอื การสาํ รวจ วิเคราะห วิจยั หาเหตผุ ล ขอ มลู เพอื่ นาํ เสนอตอ ประชาคมโลกใหช ว ยกนั ตอบโจทย เปน ขอ มลู สาํ หรบั การหาทางออกท่ีดีใหก ับโลกใบน้ี งานของนกั วิจัยสง่ิ แวดลอ มจึงเปนงานท่มี ีความสําคญั ย่งิ ! ¤³Ð¼Œ¨Ù ´Ñ ·íÒ : ศูนยว ิจัยและฝก อบรมดา นสิง่ แวดลอ ม กรมสง เสริมคุณภาพสง่ิ แวดลอม กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม เทคโนธานี ตาํ บลคลองหา อาํ เภอคลองหลวง จงั หวัดปทมุ ธานี 12120 โทรศัพท 0-2577-4182-9 ตอ 1102 โทรสาร 0-2577-1138 ·»èÕ Ã¡Ö ÉÒ : พรทิพย ปน เจรญิ ภาวินี ปณุ ณกนั ต ºÃóҸ¡Ô ÒúÃÔËÒà : บญุ ชอบ สุทธมนัสวงษ ºÃóҸԡÒà ธรชยั ศกั ด์ิมังกร ¡Í§ºÃóҸ¡Ô Òà : มีศกั ดิ์ มลิ ินทวสิ มยั โสฬส ขันธเ ครือ นิตยา นักระนาด มลิ น ศิรินภา ศรีทองทิม หทัยรัตน การีเวทย รจุ ยา บณุ ยทมุ านนท จินดารตั น เรืองโชติวทิ ย อุไร เกษมศรี ตดิ ตอขอเปนสมาชกิ สวนความรว มมอื และเครือขายนักวจิ ัยดานสง่ิ แวดลอ ม ศนู ยวิจัยและฝกอบรมดา นสงิ่ แวดลอ ม โทรศพั ท 0-2577-4182-9 ตอ 1102, 1121, 1125 ; โทรสาร 0-2577-1138 www.deqp.go.th/website/20/ 3
วงแหวนแหงไฟ (Ring of Fire) กับเหตุแหงภยั พิบัติ โดย : ขจรศกั ดิ์ หาญปราบ* จากทก่ี ลา วมาเราจะใหค วามสนใจที่ แผน แปซฟิ ก ความรนุ แรงครงั้ ลา สดุ จาก แผนแอฟริกนั : กรณภี ยั พบิ ตั คิ ลน่ื ยกั ษส นึ ามทึ เ่ี กดิ ขนึ้ ใน ญป่ี นุ จนเปน เหตชุ อ็ คโลกเมอ่ื ไมน านมานี้ ครอบคลมุ ทวปี แอฟรกิ าเปน แผน ทวปี กเ็ ปน สว นหนง่ึ ของการเปลยี่ นแปลงของ แผน แอนตารค ติก : เปลือกโลกจนทําใหเกิดแผนดินไหวคร้ัง ครอบคลมุ ทวปี แอนตารค ติก รนุ แรง ผลที่ตามมาคือเมอื่ เกิดสนึ ามิ เปน แผน ทวีป จึงทําใหหลายคนไดยินช่ือวงแหวน แหง ไฟ (Ring of Fire) และรบั รถู งึ ความ แผนออสเตรเลียน : ครอบคลุมออสเตรเลยี นากลัวของภัยพิบัติธรรมชาติ หลายๆ (เคยเชอื่ มกับแผน อินเดยี น อยางที่เกดิ ข้นึ เมอ่ื ประมาณ 50-55 ลา นปกอ น) วงแหวนแหงไฟ (Ring of Fire) เปนแผนทวปี ตั้งอยูบนแผนโลกท่ีเรียกกันวาแผน แปซิฟก (Pacific Plate) ซึ่งก็คอื พ้ืนท่ี แผนยูเรเซียน : ครอบคลมุ ทวีปเอเชียและยุโรป รอบๆ มหาสมุทรแปซฟิ ค มาจนถงึ เปน แผน ทวปี แถวหมูเกาะสุมาตรา โดยมีการเกดิ แผน ดนิ ไหว และ ภเู ขาไฟระเบดิ อยตู ลอด แผน อเมริกาเหนือ : ครอบคลุมทวปี อเมรกิ าเหนือ มาในประวตั ศิ าสตร นกั วทิ ยาศาสตรจ งึ และทางตะวันออกเฉยี งเหนือ เรียกวา วงแหวนไฟ หรอื Ring of Fire ภยั พบิ ตั ทิ เ่ี กดิ ขน้ึ ในโลกเราไมว า จะ ของไซบีเรยี เปน แผน ทวปี มาตง้ั แตก อ นทจี่ ะมคี วามเขา ใจเรอื่ งการ เคล่อื นท่ขี องแผน เปลอื กโลกเสยี อีก จน แผน อเมรกิ าใต : ในเวลาตอมาเมื่อเราจะเรียนรูเร่ืองการ ครอบคลมุ ทวีปอเมรกิ าใต แผน ดนิ ไหว ภูเขาไฟระเบดิ พายุถลม เปนแผนทวปี เคลื่อนไหวของแผนเปลือกโลกแลว นกั ธรณวี ทิ ยากย็ งั เรยี กภมู ภิ าคสว นนวี้ า สึนามิ เหลานี้ลวนเปนภัยพิบัติที่คน แผน แปซิฟก : ท้ังโลกไมอยากใหเกิด แตเม่ือพูดถึง ครอบคลมุ มหาสมุทรแปซฟิ ก Ring Of Fire เชน เดิม เพราะเปนชอ่ื ที่ วงแหวนแหงไฟ น้ันเมื่อกอนหลายคน เปนแผน มหาสมทุ ร เหมาะสมมาก ซงึ่ นกั วทิ ยาศาสตรน นั้ รจู กั คงนกึ ไมอ อก แตถ า หากพดู ถงึ ภเู ขาไฟ และศกึ ษากนั มามากจนคาดการณไ ดว า ระเบดิ แผนดนิ ไหว สนึ ามิ เช่ือวากค็ ง นอกจากนี้ยังมีแผนเปลือกโลกท่ีมี จะเกดิ เมอื่ ไหร แตท วา ถงึ อยา งนนั้ ความ พอรถู งึ ความรา ยแรงกนั บา ง ทงั้ หมดนี้ ขนาดเล็กกวาไดแกแ ผน อนิ เดียน, แผน เสยี หายและความรนุ แรงกย็ ากจะรบั มอื เกิดจากกระบวนการเปล่ียนแปลงของ อาระเบยี น, แผนแคริเบยี น, แผน ฮวน สรุปงายๆ ก็คือ ท้ังแผนดินไหว เปลอื กโลกสง ใหเ กดิ ผลแตกตา งกนั เดฟกู า, แผน นาซคา, แผน ฟล ปิ ปน สแ ละ สนึ ามิ ภเู ขาไฟระเบดิ ลว นมผี ลมาจากการ แลว แตพ นื้ ท่ี ซง่ึ แผน เปลอื กโลกแบง ไดด งั นี้ แผน สโกเทีย เปน พน้ื ทท่ี ต่ี ง้ั อยบู น “วงแหวนแหง ไฟ” 4 *นกั วิชาการส่ิงแวดลอม ศูนยวจิ ยั และฝกอบรมดานส่ิงแวดลอม
ซึ่งทําใหภูมิประเทศทั้งบนบก ทะเล ภาพแสดงลักษณะแผน เปลือกโลก และใตพนื้ ดนิ เออื้ ตอ การเผชิญหนา กบั ทีม่ า http://www.drgeorgepc.com/Earthquake1964Alaska.html ภยั ธรรมชาติ วงแหวนแหงไฟ มีลักษณะเปนเสน เกอื กมา ความยาวรวมประมาณ 40,000 กโิ ลเมตร และวางตวั ตามแนวรอ งสมทุ ร แนวภเู ขาไฟและบรเิ วณขอบแผน เปลอื กโลก โดยมีภูเขาไฟที่ตั้งอยูภายในวงแหวน แหง ไฟทงั้ หมด 452 ลูก และเปน พ้นื ที่ ทมี่ ีภเู ขาไฟคกุ กรนุ อยกู วา 75% จากขอมูล พบวาเหตุ แผนดินไหว ประมาณ 90% ของแผนดินไหวท่ี เกิดขึ้นท่ัวโลกและกวา 80% ของ แผน ดนิ ไหวขนาดใหญ เกดิ ขน้ึ ในบรเิ วณ วงแหวนแหงไฟ นอกจากวงแหวนแหงไฟ ยังมีแนว แผน ดนิ ไหวอกี 2 แหง ไดแ ก แนวเทอื กเขา อัลไพน ซึ่งมีแนวตอมาจากเกาะชวาสู เกาะสุมาตรา (สาเหตุแผนดินไหวและ ภาพวงแหวนแหงไฟ (Ring of Fire) สึนามิท่ีถลมอินโดนีเซีย) ผานเทือกเขา ทม่ี า www.asianinfrastructure.com หิมาลัย และทะเลเมดิเตอรเรเนียน แนวแผนดินไหวแหงน้ีมีแผนดินไหว เกดิ ขนึ้ 27% ของทง้ั โลก และอกี แหง คอื รายช่ือประเทศที่อยูในแนววงแหวนแหงไฟ ไดแก ประเทศเบลีซ, โบลิเวีย, แนวกลางมหาสมุทรแอตแลนติก ซง่ึ มี บราซิล, แคนาดา, โคลัมเบีย, ชิลี คอสตาริกา, เอกวาดอร, ติมอรตะวันออก, แผน ดนิ ไหวเกดิ ขน้ึ 5-6% ของทง้ั โลก[3] เอลซัลวาดอร, ไมโครนเี ซยี , ฟจิ, กัวเตมาลา, ฮอนดรู ัส, อินโดนีเซีย, ญป่ี ุน, คริ บิ าต,ี ทม่ี า “วงแหวนแหง ไฟ” http://th.wikipedia. เม็กซโิ ก, นิวซแี ลนด, นกิ ารากวั , ปาเลา, ปาปว นิวกนิ ี, ปานามา, เปร,ู ฟลิปปน ส, รัสเซีย, ซามวั , หมเู กาะโซโลมอน, ตองกา, ตูวาลู และสหรัฐอเมริกา org/wiki/วงแหวนแหง ไฟ 5
ภาพความรนุ แรงบางสวนของภัยพิบตั ขิ องเหตุการณตางๆ ทเี่ กดิ ข้ึน ในบางประเทศท่ไี ดร บั ผลกระทบ ภาพซา ย : แสดงจดุ ทเี่ กิดแผนดนิ ไหว ทมี่ า http://www.kurzweilai.net/the-megaquake-connection-are-huge-earthquakes-linked ภาพขวา : แสดงทตี่ ้งั ของภูเขาไฟทัง้ หมดในโลก ทีม่ า http://www.volcano.si.edu/world/nd_regions.cfm จะเหน็ ไดว า พน้ื ทรี่ อบๆ วงแหวนแหง ไฟนนั้ มอี ตั ราการเกดิ แผน ดนิ ไหวมากทสี่ ดุ และแผน ดนิ ไหวนน้ั สรา งความเสยี หายตอ มนษุ ย อยา งมากรวมถงึ การเกดิ ของสนึ ามิ และนอกจาก “วงแหวนแหง ไฟ” จะเปน แนวทเ่ี กดิ แผน ดนิ ไหวแลว ยงั เปน แนวของ “ภเู ขาไฟ” ดว ย การระเบดิ ของภเู ขาไฟปน าทูโบ (Pinatubo) ยอดเขาชนิ โมวดาเกกาํ ลงั ระเบิดพน้ื ท่ี ระหวางเขตควบคุม ในประเทศฟลิปปน สเ มอื่ ป ค.ศ. 1991 มยิ าซากิและคาโกชมิ าทางตอนใตของญป่ี นุ ทม่ี า http://pi.eng.src.ku.ac.th/mod/forum/discuss.php?d=4797 เม่ือ29 มกราคม ค.ศ. 2011 ท่มี า http://www.oknation.net/blog/supawan/2011/02/01/entry-1 การเกดิ สนึ ามคิ ร้ังลาสุดท่ีญ่ีปุน เหตุเนื่องจากการเกดิ แผนดินไหว 8.9 รกิ เตอรเ ม่ือวนั ที่ 11 มีนาคม ค.ศ. 2011 ทม่ี า http://clbnetwork.org/ffblog/2011/3/11/pray-tsunami-in-japan.html อางอิงจาก : 1.“วงแหวนแหง ไฟ” http://www.zone-it.com/150489#msg948758 2.“สนึ ามิ” http://www.oknation.net/blog/vconsult1978/2008/07/16/entry-11 3.“วงแหวนแหง ไฟ” http://th.wikipedia.org/wiki/วงแหวนแหงไฟ 4.“Pacific Ring of Fire” http://en.wikipedia.org/wiki/Pacific_Ring_of_Fire 6 5.http://geography.about.com/cs/earthquakes/a/ringofre.htm 6.http://th.wikipedia.org/wiki/แผน เปลอื กโลก 7.http://www.volcano.si.edu/world/nd_regions.cfm
รออนั บตรเู รร่อืางยกแมั ลมะันกตาภราพปรอ ังงสีกนั โดย : พรี ายุ หงษก ําเนิด* ท่มี า: http://i1.tribune.com.pk/wp-content/uploads/2011/03/nuclear-power-plant-EPA11-136979 จากเหตุการณแ ผน ดนิ ไหวอยางรุนแรงขนาด 8.9 ริคเตอร ในวันมหาวปิ โยค 11 มีนาคม 2554 ทางตะวันออกเฉยี งเหนือของประเทศญ่ีปุน เปนสาเหตุใหเกิดคล่ืนยักษ สึนามิสูง 6-10 เมตร เขาซัดบานเรือน สิ่งกอสราง และคราชีวิตประชาชนไมตํ่ากวา 11,800 ราย และสญู หายอกี 15,540 ราย1 จากนน้ั ทว่ั โลกตอ งขวญั ผวากบั ขา วการระเบดิ ของ โรงไฟฟา นวิ เคลยี ร 4 แหง ในบรเิ วณเดยี วกนั ทตี่ ง้ั อยภู ายในเมอื งฟกู ชู มิ ะ ไดอจิ ิ (Fukushima Diichi) อันเนื่องมาจากระบบหลอ เย็นหยุดการทาํ งาน จงึ ไดมกี ารปม นํา้ ทะเลเขา สรู ะบบเพอ่ื ลดอณุ หภมู ขิ องเตาปฏกิ รณแ ทนระบบหลอ เยน็ สง ผลใหเ กดิ การแพรก ระจายของสารกมั มนั ตภาพรงั สี ออกสสู งิ่ แวดลอ ม ทงั้ ทางบรรยากาศ และชายฝง ทะเล สาํ หรบั สารกมั มนั ตรงั สที ร่ี วั่ ไหลออกมา มีหลายชนดิ และที่ตรวจจับไดใ นครั้งนคี้ อื ไอโอดีน-131 (131I) สูงกวาระดบั ปกติ ถงึ 126.7 เทา สารกมั มนั ตรงั สี ซีเซียม-134 (134Cs) สงู กวาระดบั ปกติ 24.8 เทา และซีเซียม-137 (137Cs) สูงกวา ระดบั ปกติ 16.5 เทา 2 ซึ่งเปน สารกมั มันตรงั สที เ่ี กดิ จากปฏกิ ริ ิยาฟชชนั ทเ่ี กดิ ภายในเตาปฏิกรณป รมาณขู องโรงไฟฟา *นักวชิ าการสง่ิ แวดลอม ศูนยว ิจยั และฝกอบรมดานส่งิ แวดลอ ม 7
สารกมั มันตรังสี เกิดขึ้นไดอ ยา งไร ? สารกัมมันตรังสีเกิดจากสสารหรือธาตุท่ีอยูในสถาพไมเสถียร (ไอโซโทปท่ีมีโครงสรางปรมาณูไมคงตัว, Unstable isotope) อันเนื่องมาจากความไมสมดุลยกันระหวาง โปรตอน นิวตรอนและอิเล็กตรอนที่อยูภายในอะตอมของธาตุนน้ั ๆ จงึ ตอ งมกี ารปลดปลอยพลังงานสว นเกนิ ออกมาในรูปของรังสีแอลฟา รังสบี ตี า รงั สแี กมมา หรือรงั สีเอกซ รปู ใดรปู หนงึ่ หรอื มากกวาหนง่ึ รูปพรอมๆ กัน เพอ่ื ปรบั ใหอะตอมของธาตมุ ีความเสถยี ร เรียกธาตุเหลา น้วี าสารกัมมนั ตรังสีหรอื ไอโซโทปรังสี (Radioisotope) และจะคอ ยๆ สลายตวั ไปในชว่ั ระยะเวลาหนง่ึ โดยมอี ตั ราการสลายตวั ทค่ี งท่ี ซง่ึ ระยะเวลาทไี่ อโซโทปจาํ นวน หนง่ึ สลายตัวลดลงจนเหลือเพยี งจํานวนครง่ึ หนงึ่ เรยี กวา “คา คร่ึงชวี ติ (T1/2 , Half life)” ตัวอยางเชน ไอโอดนี -131 มคี า ครงึ่ ชีวิตเทากบั 8 วัน หมายความวาถา มีไอโอดีน-131 ในวันแรก 6 กรมั หลกั จากนน้ั อีก 8 วนั จะมเี หลอื อยู 3 กรัม แลว ตอไปอกี 8 วนั จะมเี หลืออยู 1.5 กรมั และตอ ไปอกี 8 วนั กจ็ ะมเี หลอื อยูเพยี ง 0.75 กรัม3 ซึ่งธาตแุ ตละชนดิ จะมีคาครงึ่ ชีวิต ที่แตกตางกัน อาจมีระยะเวลาสั้นมากจนนับเปนวินาที หรืออาจจะนานเปนลานๆ ป อนงึ่ แมวาธาตุท่ีมีความตางกันใน ความเสถยี รกลาวคอื อยใู นสภาวะเสถียร หรอื วา มีการปลดปลอยรังสี กจ็ ะมีคณุ สมบัตอิ น่ื ๆ ประจาํ ธาตเุ หมอื นกันทุกประการ สําหรับแหลงกําเนดิ สารกัมมันตรังสีนนั้ เกิดขึ้นไดท้ังในธรรมชาติ เกิดมาพรอมกับการกําเนดิ โลก เชน คารบอน-14 (14C) และโพแทสเซียม-40 (40K) และสารกัมมันตรังสีที่เกิดจากมนุษยสรางขึ้น อาทิเชน ที่เกิดจากโรงไฟฟานิวเคลียร ซึ่งไดแก ไอโอดีน-131 และ ซเี ซียม-137 เปนตน สารกัมมันตรงั สไี อโอดีน-131 และซเี ซยี ม-137 ที่ตรวจจบั ได จากการรวั่ ไหลของโรงไฟฟา ฟกู ชู มิ ะไดอจิ ิ เปน อันตรายตอ มนุษยห รือไมอ ยางไร ? อันดับแรกมาทําความรูจักธาตุไอโอดีน ซ่ึงสวนใหญรูจักกันในรูปของไอโอดีนเสถียร นนั่ คือ ไอโอดีน-127 ซึ่งเปน ไอโอดนี ท่อี ยใู นธรรมชาติ และชวยในการสรางฮอรโ มนของตอมไทรอยด แตเมือ่ ใดท่ตี อมไทรอยดทํางานผดิ ปกติหรอื ท่เี รียก วา ตอ มไทรอยดเปนพษิ แพทยจะใชไอโอดนี -131 ในการรกั ษา โดยการกลนื เขา ไปเพือ่ หยุดการทาํ งานของตอ มไทรอยด แต การรกั ษาตอ งอยภู ายใตค วามดแู ลของบคุ ลากรทางการแพทย ซง่ึ จะตอ งนอนพกั รกั ษาอยใู นโรงพยาบาลทมี่ ฉี ากกนั้ เพอ่ื ปอ งกนั การแผร งั สแี กมมา เพ่ือลดการกระจายรงั สสี คู นรอบขางเปนเวลาประมาณ 1 สปั ดาหโดยเฉพาะในเด็กเลก็ และสตรมี ีครรภ ควรอยูหางจากผูปวยอยางนอย 2 เมตร (ปริมาณรงั สีจะลดลง 4 เทา เมอ่ื เทียบกับที่ 1 เมตร) และไมควรอยูรวมกนั เปนเวลานาน เชน ควรแยกนอนคนเดียว และระวังเรื่องการกําจัดปสสาวะ เชน ราดน้ําหรือชักโครกใหบอยคร้ัง4 แตสําหรับไอโอดีน-131 ท่รี วั่ ไหลจากโรงไฟฟานิวเคลียรฟ ูกชู ิมะ ไดอจิ ิ ทีส่ ามารถแพรก ระจายสบู รรยากาศไดเปนระยะทางหลายไมลนน้ั (ทัง้ นข้ี ึน้ อยู กบั ทศิ ทางและความเรว็ ลม) เนอ่ื งจากมลี กั ษณะเปน กา ซ สามารถเขา สรู า งกายโดยตรงจากการหายใจเอากา ซไอโอดนี -131เขา ไป แตอนั ตรายจะมากนอ ยแคไหนก็ขึน้ อยูกบั ปรมิ าณท่ีไดรบั สาํ หรบั อันตรายของไอโอดนี รังสี (131I) คือเม่อื เขาสูรางกายแลว จะ เขา ไปสะสมในตอมไทรอยด เนอื่ งจากตอ มไทรอยดเปน แหลงสรางไทรอยดฮอรโมน ดงั นน้ั เมือ่ ตอ มไทรอยดไดรับไอโอดีนรังสี ในปรมิ าณหนง่ึ กอ็ าจจะเกิดการอักเสบหรอื ตอ มไทรอยดถ กู ทําลาย ซง่ึ หากไดรับในปรมิ าณนอ ยรางกายก็สามารถซอมแซมได แตถาหากไดรับในปริมาณมากก็อาจจะมีโอกาสเกิดมะเร็งตอมไทรอยดไดภายหลัง5 ดังนน้ั วิธีการปองกันคือการรับประทาน ไอโอดนี เสถยี รเพอ่ื เพ่ิมปรมิ าณไอโอดีนในตอมไทรอยดใหม ากพอ เพ่อื ไมใหม พี ้นื ที่ของไอโอดีนรงั สเี ขา ไปสะสมในตอไทรอยดได โดยไอโอดีนเสถียรท่ีรับประทานเขาไปคือโปแทสเซียมไอโอไดน (KI) ซึ่งมีทั้งชนดิ เม็ดและนํ้า แตไมควรรับประทานเกิน ความจาํ เปน เพราะมีผลขางเคยี งตอการสรา งฮอรโ มนไทรอยด การรับประทานควรอยูในดลุ ยพินจิ ของแพทยเทานน้ั ซีเซียม-137 สารกมั มันตรงั สอี ีกตัวหนงึ่ ทค่ี วรใหค วามสนใจ แมจ ะมีพิษรนุ แรงนอ ยกวาไอโอดนี -131 หากไดร บั ใน ปรมิ าณทไ่ี มม ากนกั รา งกายจะสามารถขบั ออกมาไดอ ยา งรวดเรว็ ผา นกระบวนการขบั ของเสยี ของรา งกายอยา งเชน เหงอ่ื และ ปส สาวะนนั่ เอง แตส ่งิ ท่ีเปนกังวลอยา งยง่ิ คือการตกคา งของซเี ซยี ม-137 ในสิ่งแวดลอม เน่ืองจากมีคา ครึ่งชวี ิตยาวนานถึง 8
30 ป โดยเฉพาะอยา งยง่ิ เม่อื ถูกปนเปอนในพชื ผัก และแหลง น้ําธรรมชาติ ทําใหส ารกัมมนั ตรังสีดังกลาวถกู สง ผานเขา ไปใน วัฎจักรหว งโซอ าหารของระบบนเิ วศตง้ั แตอันดับตน ๆ (อาทิเชน แพลงกต อน สาหรา ย พชื ) ไปสอู ันดับสูงๆ ของหวงโซอาหาร (สัตวก ินพืช เชน ววั หมู หรอื สตั วนํ้าอยา งเชน หอย กุง ปลา) และทา ยสดุ คือมนุษยผูซ ่งึ บรโิ ภคทัง้ พืชและสตั วเ หลานีเ้ ปน อาหาร หรือแมกระทั้งนมซง่ึ เปนผลผลิตจากสตั วก นิ พืชกย็ อ มทจ่ี ะมีการปนเปอนสารกมั มันตรังสีดังกลาวดวย จากการศึกษาวิจยั ของ Sawidis T. et. al (2003) ซึง่ ไดท าํ การสํารวจการสะสมของซีเซยี ม-137 ในสาหรา ยบรเิ วณ ทางตะวันตกของอาว Thermaikos ของประเทศกรีซซึ่งเปนบริเวณท่ีไดรับฝุนกัมมันตรังสีจากบรรยากาศแลวตกสูทะเล เปนผลพวงมาจากการระเบิดของโรงไฟฟาเชอรโนบิลในประเทศยูเครน พบซีเซียม-137 สะสมในสาหรายผักกาดหอม (Ulva lactuca) ปริมาณสูงถึง 189.3 Bq/kg และยังพบในสาหรายสปชีสอ่ืนๆอีกท่ีเจริญเติบโตในบริเวณอาวดังกลาว6 ผลการศึกษาดังกลาวยอมช้ีใหเห็นวาสิ่งมีชีวิตท่ีกินสาหรายเปนอาหารยอมหนีไมพนที่จะสะสมสารกัมมันตรังสีนี้เขาไปดวย และหลีกเล่ียงอยา งเสยี ไมได เมอ่ื ปลาในบรเิ วณดงั กลาวจะมกี ารสะสมในปริมาณทสี่ งู ตามไปดว ย ดงั นน้ั คาดวาจะเกิดการรวั่ ไหลของสารดงั กลา วและสารกมั มันตรงั สีอื่นๆ ที่มีคา คร่ึงชีวิตยาว เชน สตรอนเซียม-90 (90Sr) ตกคางอยูในอาหารท่ีผลิตจากบริเวณใกลเคียงกับโรงไฟฟานิวเคลียรฟูกูชิมะ ซ่ึงจะตองมีการตรวจสอบติดตามเปน ระยะเวลานานโดยเฉพาะอยา งยง่ิ สารกมั มนั ตรงั สที ม่ี คี า ครงึ่ ชวี ติ ยาว เชน 137Csและ 90Sr เพอื่ ควบคมุ ไมใ หม กี ารบรโิ ภคอาหาร ดังกลา ว ที่มา: http://forum.serithai.net/viewtopic.php?f=2&t=33574&start=0 ระดบั ของสารกมั มนั ตรงั สที จี่ ะเปน อนั ตรายตอ รา งกายมนษุ ย แบงได 2 แบบ คอื ไดรับในปริมาณมากภายในระยะ เวลาอันสั้น เชนกรณเี กดิ เหตรุ ะเบิดแลว เกดิ การรัว่ ไหลของสารกัมมันตรงั สีดังเชนที่เกดิ ขึ้นในญ่ปี นุ เวลานี้ กบั อกี แบบหนง่ึ คอื ไดร ับสารกมั มันตรงั สีในปรมิ าณนอ ย แตไ ดร บั เปน ระยะเวลานานๆ ซง่ึ กรณดี งั กลา วมกั จะเห็นผลเม่อื เวลาผานไปไมนอ ยกวา 10 ป (สวนใหญมักเกิดเปนมะเร็ง) ทั้งนข้ี ึ้นอยูกับปริมาณรังสีท่ีไดรับ ระยะเวลาท่ีไดรับสัมผัส และตองเปนรังสีท่ีมีอํานาจ ทะลุทะลวงสูง ผลกระทบจากรังสีตอรางกาย International Commission on Radiological Protection (ICRP) ขององคการสากลในการปองกนั อันตรายจากรงั สี ไดร วบรวมผลกระทบจากรงั สตี อรา งกาย (ตารางท่ี 1) สาํ หรบั วธิ กี ารปอ งกนั ไมใ หร า งกายไดร บั สารกมั มนั ตรงั สี คอื ไมเ ขา ไปอยใู นบรเิ วณทม่ี สี ารกมั มนั ตรงั สี ไมร บั ประทาน อาหารท่ีมีการปนเปอนสารกัมมันตรังสี ทั้งนี้หากไมมั่นใจในอาหารท่ีมาจากประเทศญ่ีปุนวามีการปนเปอนหรือไม สามารถ ตดิ ตามผลการตรวจสอบไดจ ากสาํ นกั คณะกรรมการอาหารและยา (อย.) สาํ หรบั ผนู าํ เขา อาหารจากประเทศญปี่ นุ ถา ตอ งการ ทราบวา อาหารมกี ารปนเปอ นสารกมั มนั ตรงั สใี นสนิ คา เกนิ มาตรฐานทกี่ าํ หนดหรอื ไม สามารถตดิ ตอ ไดท ่ี “งานบรกิ ารตรวจวดั กัมมันตรังสีสินคาสงออก” สถาบันนิวเคลียรแหงชาติ ซ่ึงจะรับตรวจสอบสินคาประเภทอาหารและเครื่องด่ืม พรอมออก ใบรับรองรายงานผล ติดตามรายละเอียดไดที่ http://www.tint.or.th/service/export.html สําหรับการปองกันฝุนควัน 9
ตารางท่ี 1 ผลกระทบจากรังสีตอ รา งกาย ปริมาณรงั สี แสดงอาการ (มลิ ลิซีเวิรต ) 2.2 เปน ระดบั รงั สีปกตใิ นธรรมชาติ ทีม่ นษุ ยแตล ะคนไดร บั ใน 1 ป 5 เกณฑส ูงสดุ ท่อี นุญาตใหส าธารณชนไดรบั ใน 1 ป 50 เกณฑสงู สดุ ทอี่ นุญาตใหผ ูปฏิบตั ิงานทางรงั สีไดร ับใน 1 ป 250 ไมป รากฏอาการผิดปกตใิ ดๆ ทั้งระยะสัน้ และระยะยาว 500 เม็ดเลอื ดขาวลดลงเล็กนอย 1,000 มอี าการคล่ืนเหยี น และออ นเพลยี เมด็ เลือดขาวลดลง 3,000 ออนเพลีย อาเจยี น ทอ งเสีย เมด็ เลอื ดขาวลดลง ผมรว ง เบ่อื อาหาร ตัวซดี คอแหง มไี ข อายุสัน้ อาจเสยี ชีวิตภายใน 3-6 สปั ดาห 6,000 ออ นเพลีย อาเจยี น ทอ งรว งภายใน 1-2 ช่วั โมง เมด็ เลอื ดลดลงอยา งรวดเร็ว ผมรว ง มไี ข อกั เสบบรเิ วณปาก และลําคออยา งรุนแรง มีเลือดออก มโี อกาสเสียชีวิตถึง 50% ภายใน 2-6 สัปดาห 10,000 มอี าการเหมือนขา งตน ผิวหนงั พองบวม ผมรวง เสยี ชวี ติ ภายใน 2-3 สัปดาห ท่ีมา http://www.rmutphysics.com/physics/oldfront/65/nuclear1/icrp.html “หนวยวัดปริมาณรังสีเพ่ือใชในการควบคุมและประเมินความอันตรายมีอยูหลายหนวย เชน คูรี (Ci) เบคเคอเรล (Bq) เรินทเกน (R) แตเ ม่ือใชใ นการประเมนิ ในเชงิ ทีเ่ ก่ียวขอ งกบั สุขภาพแลว จะใชเปนหนวยของรงั สที ่ีถกู ดูดกลนื (Absorbed dose) ที่เรียกวา เกรย (gray) หรอื หนว ยรังสสี มมลู ทเี่ รยี กวา ซีเวริ ต (Sv)” กมั มนั ตรงั สที แี่ พรก ระจายในบรรยากาศ โดยเฉพาะผทู อี่ าศยั อยใู กลโ รงไฟฟา นวิ เคลยี รท เ่ี กดิ อบุ ตั เิ หตุ ควรอยแู ตเ ฉพาะภายใน ที่พกั ไมค วรเปดเครอื่ งปรับอากาศ การระบายอากาศ รวมทัง้ ปด ประตูหนาตางเพื่อปอ งกันฝุน กัมมันตรังสเี ขา ไปภายในบาน แตสาํ หรับบริเวณที่อยไู กลจากโรงไฟฟาที่เกิดอุบัติเหตุ เชนประเทศไทยไมค วรมคี วามวติ กกังวล แตอยา งไรกต็ ามหนว ยงานราชการ เชน สํานกั งานปรมาณูเพื่อสนั ตไิ ดม สี ถานเี ฝา ระวงั ภัยทางรงั สใี นอากาศ จํานวน 8 สถานตี ามภูมิภาคตางๆ โดยขอมูลปริมาณรังสีที่ตรวจวัดจากแตละสถานจี ะถูกสงเขามายังศูนยระวังภัย แหงชาติท่กี รงุ เทพฯ แบบตอเน่อื งตลอดเวลา (Real time) ซึง่ จะแสดงขอมูลผานทางเว็บไซต www.oaep.go.th เอกสารอางอิง : 1.แผนดินไหว-สนึ ามิ ที่ญี่ปนุ , สํานกั ขา วไทยรฐั , สบื คน 10 เมษายน, 2554, จากเว็บไซต http://www.thairath.co.th/feed/2 2.เทปโกต รวจพบ’กัมมันตรงั ส’ี ในนา้ํ ทะเล, สาํ นกั ขา วคมชดั ลกึ , สบื คน 18 เมษายน, 2554, จากเวบ ไซต www.komchadluek.net ตา งประเทศ ขา วทว่ั ไป 3.สํานกั งานพลังงานปรมาณูเพ่ือสันติ (2542). ความรูเบื้องตนเก่ียวกับพลังงานนวิ เคลียรและกัมมันตรังสี, การฝกอบรมหลักสูตร การปองกัน อนั ตรายจากรงั สี, น.19. 4.ธรี พล เปรมประภา, สจุ ิตรา ทองมาก, ธัญญลกั ษณ เธียรธัญญกจิ และคณะ (2549). การรกั ษาตอมไทรอยดเ ปนพิษดวยกมั มันตรังสี I-131, สงขลานครนิ ทรเวชสาร, ปท่ี 24 ฉบบั ท่ี 4 ก.ค.-ส.ค. 5.นายแพทย สามารถ ราชดารา (2554). ความรูท ั่วไปเก่ียวกบั สารกมั มันตรงั สไี อโอดีน อนั ตราย และการปอ งกัน สมาคมเวชศาสตรนิวเคลยี ร แหงประเทศไทย, สืบคน 8 เมษายน, 2554, จากเวบ ไซต: http://www.oaep.go.th/dt_news1.php?id=809 6.Sawidis T., Heinrich G. and Brown M-T., 2003. Cesium-137 concentrations in marine macroalgae from different biotopes in the Aegean Sea (Greece). Ecotoxicology and Environmental Safety, 54, 249–254. 10
ÊÒÃส¾ถÉÔ าμน¡กา¤รÒŒ ณ§กÂาÒรตÇก¹คÒา ¹งªข¹อ´ÔงãËÁ‹ (Polybrominated Diphenyl Ethers; PBDEs) ในตัวอยา งตะกอนดินบรเิ วณปากแมน้าํ และตอนบนของอาวไทย โดย : อารรี ตั น จากสกลุ * และ รจุ ยา บณุ ยทมุ านนท ** * นักวิชาการสิง่ แวดลอมชาํ นาญการ ศูนยวิจยั และฝกอบรมดานส่ิงแวดลอ ม 11 ** ผอู าํ นวยการสว นหอ งปฏบิ ตั กิ ารไดออกซนิ และสารอนั ตราย ศนู ยว จิ ยั และฝก อบรมดา นสงิ่ แวดลอ ม
สารพษิ ตกคา งยาวนาน (Persistent Organic Pollutants; POPs) คอื สารอินทรียท่ี ทนตอการยอ ยสลายในส่งิ แวดลอม เชน ขบวนการยอ ยสลายทางเคมี ชวี ภาพ และแสง โดยเหตผุ ลนส้ี ารกลมุ นจ้ี งึ ถกู จดั เปน สารเคมที ม่ี สี ภาพตกคา งยาวนานในสง่ิ แวดลอ ม ซง่ึ มคี ณุ สมบตั ิ อนื่ ๆ อกี เชน สามารถเคลอ่ื นยา ยเปน ระยะทางไกลๆ สะสมในเนอ้ื เยอื่ ของสงิ่ มชี วี ติ ทง้ั มนษุ ยแ ละ สตั ว ถา ยทอดทางหว งโซอ าหาร . . . และท่สี าํ คญั อยา งยิง่ คือ มผี ลกระทบตอ สุขภาพมนุษยแ ละสิง่ แวดลอ ม . . . ............................................. สาร POPs โดยทั่วไปมคี ุณสมบตั ลิ ะลายนา้ํ ไดนอ ย ละลายไดด ใี นไขมัน เปนสารก่งึ ระเหยและนํ้าหนกั โมเลกุลสงู สาร POPs ทม่ี ีนํา้ หนกั โมเลกลุ ตา่ํ กวา 236 กรมั ตอโมลมีความเปน พิษและความคงตวั ในสิง่ แวดลอมตา่ํ เมอ่ื มนษุ ยแ ละสตั วส มั ผสั กบั สารดงั กลา วจะกอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ รา งกาย คอื สาร POPs จะไปกอ กวนการทาํ งาน ของระบบตอ มไรท อของสิ่งมชี ีวิต เรยี กวา “สารกอกวนระบบตอ มไรทอ (Endocrine disrupters)” โดยเม่อื เขาสู รางกายแลว สาร POPs บางชนดิ สามารถเลียนแบบการทาํ งานของฮอรโมนได และ/หรือบางชนดิ สามารถขัดขวาง การทาํ งานของฮอรโ มนในรา งกาย สง ผลใหเ กดิ ความไมส มดลุ ของระดบั ฮอรโ มนและระบบตอ มไรท อ ในรา งกายและ กอ ใหเ กดิ ผลเสยี ตอ สขุ ภาพตามมา และยงิ่ ไปกวา นน้ั ยงั มผี ลตอ ระบบประสาทคอื ทาํ ใหก ารทาํ งานของระบบประสาท ผิดปกติ เปนสารกอมะเร็งรวมถึงมีความสัมพันธกับการเปนโรคมะเร็งเตานม มะเร็งระบบสืบพันธุ ปริมาณและ คุณภาพของอสจุ ติ ํ่าลง เกิดความผดิ ปกตขิ องระดับฮอรโ มนเพศและฮอรโมนไทรอยด โดยทว่ั ไปมนษุ ยแ ละสตั วม กั ไดร บั สารกลมุ นผี้ า นทางการสมั ผสั ทางผวิ หนงั ซง่ึ ทาํ ใหเ กดิ การระคายเคอื งบรเิ วณ ผิวหนงั การหายใจ และการกินอาหาร จากผลการตกคางไดยาวนานนนั้ กอใหเกิดอันตรายตอสุขภาพและระบบ นิเวศ สาร POPs หลายชนดิ กอใหเ กิดผลกระทบตอ สุขภาพอนามัยตอมนุษยและส่ิงแวดลอมดงั กลา ว ซ่ึงจาก ความตระหนกั ของสารพษิ ประเภทตางๆ เมอื่ วนั ท่ี 22 พฤษภาคม 2544 รัฐบาลประเทศตางๆ ทัว่ โลกไดป ระชุมกัน ทกี่ รงุ สตอกโฮลม ประเทศสวเี ดน และรบั รองขอ ตกลงระหวา งประเทศเพอ่ื จาํ กดั การใช ยกเลกิ การผลติ การปลดปลอ ย และการเก็บรักษาสาร POPs ขอตกลงตามอนุสัญญาสตอกโฮลมวาดวยสารพิษที่ตกคางยาวนาน ซ่ึงผลจากการ ประชมุ ณ กรงุ สตอกโฮลม ในครง้ั นนั้ ไดก าํ หนดเปาหมายในการลดและเลกิ ใชส าร POPs 12 ชนดิ ดังตารางที่ 1 ซึ่งสารดังกลาวมีท่ีมาจากแหลงอุตสาหกรรมและแหลงอื่นๆ เชน เปนสารเคมีที่ใชกําจัดศัตรูพืช สารเคมีทาง อุตสาหกรรม และสารมลพิษทป่ี ลดปลอยโดยไมจงใจจากขบวนการเผาไหมแ ละกระบวนการผลิต ซึ่งสารพิษเหลาน้ี มีคณุ สมบัติคลายกนั 4 ประการ คือ มีความเปน พิษสงู ตกคา งยาวนานเปนเวลาหลายปก วาจะเปลี่ยนไปอยูในสภาพที่ไมเ ปน อันตราย มีการระเหยและเคลอ่ื นยายไปไดไ กลทงั้ ในอากาศและนาํ้ สะสมในเน้ือเยอ่ื ไขมนั จากการเพม่ิ เติมสารจํานวน 9 ชนดิ นน้ั พบวา มีสารกลุมหนงึ่ เปน ท่ีนาสนใจคือ สารกลุม Polybrominated Diphenyl Ethers ซงึ่ ตาม POPs ชนดิ ใหมก ําหนดไวเ พยี ง 2 ชนดิ คอื commercial pentabromodiphenyl ether (c-PentaBDE) และ commercial octabromodiphenyl ether (c-OctaBDE) หรอื ทเ่ี รยี กเปน กลมุ วา Polybrominated diphenyl ether (PBDEs) เน่อื งจากขณะนี้ประเทศไทยยงั ไมม ีขอมูล การผลติ การจาํ หนา ย การนาํ เขา หรือแมแ ต การตกคา งของสารกลมุ น้ีในส่ิงแวดลอม ดงั นน้ั จงึ ควรมารูจ กั กับสารกลมุ นก้ี ัน สาร PBDEs เปนสารอนิ ทรยี ทม่ี นษุ ยส ังเคราะหข นึ้ มา และผลิตทางการคา เพื่อนํามาใชใ นงานดาน อุตสาหกรรม โดยนํามาเติมลงในขบวนการผลิตอุปกรณไฟฟา แผงวงจรไฟฟา จอภาพคอมพิวเตอรและโทรทัศน รวมถงึ ส่ิงทอตา งๆ เชน พรม ผา มาน ทีน่ อน และโซฟา เพ่อื วัตถปุ ระสงคท าํ ใหการตดิ ไฟชาลง จึงเรยี กสารกลมุ PBDEs นว้ี า สารหนว งการติดไฟ 12
ตารางที่ 1 แสดงชนิดของสารพิษตกคา งยาวนาน 12 ชนิด รายการที่ รายชื่อสารเคมี วัตถุประสงคการใชง าน 1 aldrin ดานการเกษตร 2 chlordane ดานการเกษตร 3 DDT ดา นการเกษตร/สาธารณสุข 4 dieldrin ดานการเกษตร 5 endrin ดา นการเกษตร 6 heptachlor ดานการเกษตร 7 mirex ดานการเกษตร 8 toxaphene ดา นการเกษตร 9 polychlorinated biphenyls ดา นอุตสาหกรรม 10 hexachlorobenzene ดา นอตุ สาหกรรม 11 dioxins สารที่ปลดปลอ ยโดยมิไดจ งใจ 12 furans สารที่ปลดปลอ ยโดยมิไดจงใจ ปจจุบันมสี าร POPs ตัวใหมไ ดถ กู บรรจไุ วใ นอนุสัญญาสตอกโฮลมเพ่มิ เตมิ สืบเนอื่ งจากการประชมุ สมยั ที่ 4 เมือ่ พฤษภาคม 2552 ใหบ รรจรุ ายช่ือสารเคมี 9 ชนิดภายใตอนุสญั ญาสตอกโฮลมดังนี้ ตารางท่ี 2 แสดงชนดิ ของสารพษิ ตกคา งยาวนาน 9 ชนิดเพ่มิ เติม รายการท่ี รายชอื่ สารเคมี วตั ถุประสงคการใชง าน 1 alpha-hexachlorocyclohexane (alpha-HCH) ดา นการเกษตร 2 beta-hexachlorocyclohexane (alpha-HCH) ดา นการเกษตร 3 chlordecane ดานการเกษตร 4 lindane ดา นการเกษตร/สาธารณสขุ 5 hexabomobiphenyl (HBB) ดานอุตสาหกรรม 6 pentachlorobenzene (PeCB) ดา นอุตสาหกรรม 7 commercial pentabromodiphenyl ether (c-PentaBDE) ดา นอตุ สาหกรรม 8 peruorooctane sulfonate (PFOS) ดานอตุ สาหกรรม 9 commercial octabromodiphenyl ether (c-OctaBDE) ดานอตุ สาหกรรม 13
ปจจบุ นั สาร PBDEs ถูกจัดใหอยูในกลุมสารพิษตกคา งยาวนาน (Persistent Organic Pollutants, POPs) ในสง่ิ แวดลอ ม และอยใู นกลมุ ของสารรบกวนระบบตอ มไรทอ (Endocrine Disruptor Compounds, EDCs) ใน มนษุ ยแ ละสตั วเล้ียงลูกดว ยนม หลายประเทศทางแถบยุโรป เชน สวีเดน และนอรเ วยม กี ารหา มนาํ สาร PBDEs ชนดิ decabromo diphenyl ether มาใชใ นอุตสาหกรรมตา งๆ เชน การผลิตสิง่ ทอ เฟอรนเิ จอร และอุปกรณไ ฟฟา สว นประเทศทางแถบเอเชีย เชน ประเทศจนี ออกกฎหมายหา มนาํ สาร PBDEs ชนดิ octa และ pentabromo diphenyl ether มาใชใ นอตุ สาหกรรมการผลิตอปุ กรณไฟฟาออกมาบังคบั ใชแลวเชนกัน สําหรบั ประเทศไทยยงั ไมม ี กฎหมายการหา มนาํ สาร PBDEs มาใชใ นอตุ สาหกรรมดงั กลา ว อยา งไรกต็ ามประเทศไทยไดใ หส ตั ยาบนั ในอนสุ ญั ญา สตอกโฮลม โดยมีจุดมุงหมายเพ่ือการคุมครองสุขภาพอนามัยของมนุษย และส่ิงแวดลอมจากสารมลพิษตกคาง ยาวนาน การติดตามตรวจสอบสารพษิ ตกคางยาวนานในสิ่งแวดลอม เปนความรวมมือระหวางหนว ยงาน The United Nations University และศูนยวิจยั และฝก อบรมดา นส่ิงแวดลอ ม โดยในป 2554 ไดท าํ การตรวจ วเิ คราะหป รมิ าณสาร PBDEs เพอื่ ประเมนิ สถานการณข องการตกคา งของสาร PBDEs ในตวั อยา งตะกอนดนิ และ นําขอ มลู สนับสนนุ คณะกรรมการ Stockholm’s convention ของประเทศไทย ในป 2554 Stockholm’s convention ประกาศใหส าร PBDEs เปน “New POPs” ผลการตรวจวัดปริมาณสาร PBDEs ในตะกอนดินจากอาวไทยโดยเก็บตวั อยา งตะกอนดนิ 16 จดุ จากปากแมน้ําในอาวไทยตอนบน รวมถึงพื้นท่ีอุตสาหกรรม ตัวอยางตะกอนดินทําการสกัดดวยวิธี soxhlet extraction เปน เวลา 20 ชว่ั โมง และวิเคราะหด วยเครือ่ ง GC/MS QP 2010 โดยใชคอลมั น Rtx1614 การทดสอบหาเปอรเซนต recovery ดําเนนิ การทดสอบโดยใชเทคนคิ การเติมสารท่ีเปน 13C-PBDE (สาร Labeled-BDE) 9 ชนดิ คือ ต้ังแต Tri-BDE ถงึ Deca-BDE และสาร Native-BDE 7 ชนดิ คือ Tri-BDE ถงึ Hepta-BDE ลงในตวั อยา งตะกอนดนิ และทําการวเิ คราะหทุกข้นั ตอนเหมือนตัวอยางปกตเิ พ่อื ทดสอบความสามารถในการสกัดตัวอยาง (% recovery test) ซึง่ ในทสี่ ดุ แลว ปรมิ าณสารท่สี ามารถสกัด ออกมาไดจ ะมีความเขม ขน เทียบกับปรมิ าณ 13C-PBDE ท่เี ติมลงไปตอนตน นนั้ คิดเปน รอ ยละ 90-108% และ คาความสามารถท่ตี า่ํ ทสี่ ุดที่สามารถตรวจวัดไดดว ยวิธีน้ี (Limit of quantitation, LOQ) อยใู นชว ง 0.12 นาโนกรัม ตอกรมั ถงึ 0.46 นาโนกรัมตอกรัม ผลการตรวจวดั สรปุ วา ไมพ บสาร PBDE ในตวั อยา งตะกอนดนิ เนอื่ งจากปรมิ าณทพี่ บนนั้ มปี รมิ าณตา่ํ กวา คา LOQ มาก จึงสรุปวา ไมพ บปริมาณสาร PBDEs ตกคางในตัวอยา งตะกอนดนิ ที่เก็บจากแมนาํ้ สายหลกั 4 สาย ของประเทศไทย ไดแ ก แมน า้ํ เจา พระยา แมน าํ้ แมก ลอง แมน า้ํ บางปะกง และแมน า้ํ ทา จนี และในพนื้ ทอ่ี ตุ สาหกรรม จงั หวัดระยอง เอกสารอางอิง Gevao, B., Jaward, F.M., MacLeod,M., and Jones, K.C., 2010. Diurnal Fluctuations in Polybrominated Diphenyl Ether Concentrations During and After a Severe Dust Storm Episode in Kuwait City, Kuwait 44, 8114–8120. Hooper, K. and McDonald, T.A., 2000. The PBDEs: an emerging environmental challenge and another reason for breast-milk monitoring programs. Environ Health Prospect 108, 387–392. Ronald, A.H., 2004. Polybrominated Diphenyl Ethers in the Environment and in People: INCLUDEPICTURE “http:// pubs.acs.org/appl/literatum/publisher/achs/journals/entities/2009.gif” \\* MERGEFORMATINET A Meta-Analysis of Concentrations. Environmental Science and Technology 38, 945–956. The United Nation University and Shimadzu Corporation, 2010. Training Workshop; Testing method for brominated diphenyl ethers (BDEs) in sediment by GC/MS manual. 14
การประเมนิ ผลกระทบดานเสยี ง จากโครงการพฒั นาทา อากาศยาน โดย : ธนาพันธ สุกสอาด* หลังจากเปดใชท า อากาศยานสุวรรณภมู เิ มอื่ เดือนกันยายน พ.ศ.2549 ไดมปี ระชาชนทอ่ี าศยั อยู โดยรอบทาอากาศยานรองเรียนเกี่ยวกับปญหามลพิษทางเสียงที่เกิดจากการขึ้นและลงของเครื่องบิน ท้ังกลางวันและกลางคืนเปนจํานวนมาก จึงทําใหมีผูสนใจเก่ียวกับปญหามลพิษทางเสียงมากข้ึน ตลอดจนวิธีการประเมินผลกระทบดานเสียงจากโครงการทาอากาศยานวามีวิธีการอยางไรและ ใชค า ตวั แปรใดเปน เกณฑ สําหรับการประเมินผลกระทบดานเสียงจากอากาศยานในประเทศไทยใชคา Noise Exposure Forecast, NEF สําหรับประเมินและจัดทําแผนที่เสนเสียงซึ่ง NEF (Noise Exposure Forecast) หมายถึง เสนทํานายคาระดับเสียงจากโครงการทาอากาศยาน เปนเครื่องมือในการจัดทํารายงาน ผลกระทบส่ิงแวดลอม (Environmental Impact Assessment, EIA) สําหรับประเมินพื้นท่ีท่ีคาดวาจะ ไดรับผลกระทบดานเสียง และรวมถึงเปนเครื่องมือสําหรับการวางแผนจัดการการใชประโยชนที่ดิน ท่ีเหมาะสมกับพ้ืนท่ีบริเวณโดยรอบทาอากาศยาน คา NEF ไมมีหนวย สําหรับผลกระทบดานเสียงจาก โครงการทา อากาศยานสามารถแบงไดเปน 4 ระดบั ดงั แสดงในตารางท่ี 1 *นกั วิชาการสงิ่ แวดลอ มชาํ นาญการพิเศษ ศนู ยว จิ ยั และฝก อบรมดานสิ่งแวดลอ ม 15
ตารางท่ี 1 ผลกระทบดานเสียงจากโครงการทาอากาศยาน การตรวจวดั จรงิ กบั คา NEF ทไ่ี ดจ าก การคํานวณโดยแบบจําลองทาง NEF ผลกระทบดานเสียง คณติ ศาสตรร ายป การคํานวณ NEF นน้ั สามารถคาํ นวณไดจ ากสมการดงั น้ี นอ ยกวา 30 พืน้ ทีน่ นั้ ไมม ผี ลกระทบดา นเสียงจากทาอากาศยาน NEFij = EPNLij+10log (Nd+16.67Nn)-88 30-35 มเี สียงรบกวนจากทาอากาศยาน ทอ่ี ยูอาศยั ในบรเิ วณ ตอ งไดรบั การปรับปรงุ เพือ่ ลดเสยี ง โดย EPNLij (Effective Perceived Noise Level) คอื ระดบั เสยี งอา งองิ สาํ หรบั 35-40 มเี สียงรบกวนจากทา อากาศยานมาก และจะตองมี เครื่องบินชนดิ i และเสน ทางบนิ j มาตรการในการแกไขที่อยอู าศยั ในบริเวณตองไดรับการ เวลากNลdางว=ันจํา(ชนววงนเขวอลงาเค0ร7่ือ.ง0บ0ินในน. ปรับปรุงเพอ่ื ลดเสยี ง ถึง 22.00 น.) เวลากNลnางค=ืนจํา(นชววนงเขวอลงาเค2รื่2อ.ง0บ0ินในน. มากกวา 40 มเี สียงรบกวนจากทา อากาศยานรุนแรง และตอง ถึง 07.00 น.) ดาํ เนนิ การเจรจาขอซ้อื ท่ีดนิ หรอื จายคา ชดเชย NEF มกี ารชดเชยคา ระดบั เสยี ง เครอ่ื งมอื ทใ่ี ชใ นการจดั ทาํ เสน เสยี ง NEF ที่เกิดขน้ึ ในเวลากลางคืน (22.00 น. ถงึ 07.00 น.) โดยถอื วา เครื่องบนิ ใน ปจจุบันนิยมใชโปรแกรมแบบจําลองทางคณติ ศาสตร Integrated เวลากลางคนื รบกวนมากกวา ในเวลา Noise Model (INM) ที่พัฒนาขึ้นโดยหนวยงาน Federal Aviation กลางวนั Administration ประเทศสหรฐั อเมรกิ าฉบบั ลา สุดเปน รนุ 7.0b ปรับปรุง เมอื่ วันท่ี 30 กนั ยายน 2552 NEF นน้ั มิไดม าจากการตรวจวัดโดยเครือ่ ง การแกไขปญหา มือตรวจวัดระดับเสียง แตมาจากการคํานวณดวยโปรแกรม INM7.0b มลพิษทางเสียง ซึ่งจะมีฐานขอมูลเสียงของเคร่ืองบินแตละประเภทไวแลว สําหรับขอมูล จากอากาศยานใน นาํ เขา ทีส่ าํ คัญไดแ ก ตําแหนง ที่ต้ังของทา อากาศยาน พกิ ดั ทางภูมศิ าสตร ตางประเทศ ของทางวิง่ และขอมลู กายภาพของทา อากาศยาน เสนทางการบนิ จํานวน เท่ียวบินเฉล่ีย ชนดิ ของอากาศยาน และขอมลู อุตุนยิ มวทิ ยา เชน อุณหภมู ิ ในประเทศตา งๆ ทม่ี ปี ญ หาเรอ่ื ง ความเร็วลม สําหรับจาํ นวนเทย่ี วบินเฉลย่ี หมายถึง จํานวนเทีย่ วบนิ เฉลยี่ มลพษิ ทางเสยี งจากทา อากาศยานได ตอวัน ซึ่งหาไดจากขอมูลสถิติรายป ในกรณกี ารจัดทํารายงานผลกระทบ มกี ารจดั ทาํ โครงการการจดั การเสยี ง สงิ่ แวดลอ ม (EIA) ดา นเสยี ง จาํ นวนเทยี่ วบนิ เฉลยี่ สามารถประเมนิ ไดจ าก ที่เหมาะสมที่เรียกวา Noise Compatibility Program(NCP) โดย 1. ขดี ความสามารถสูงสุดในการรองรับอากาศยาน มีจุดมุงหมายเพื่อควบคุมเสียงจาก 2. ความสามารถในการรองรบั อากาศยานตามอตั ราการเจรญิ เตบิ โต อากาศยานและการจดั การการใชท ดี่ นิ ในอนาคต (Aircraft Movement Forecast) ท่ีเหมาะสมและสอดคลองกับการ พฒั นาทา อากาศยาน วตั ถปุ ระสงคท ่ี กจาากรตโคดิ รตงากมาตรรทวา อจาสกอาบศเยสานนเสยี ง สําคัญของโครงการการจัดการเสียง การติดตามตรวจสอบเสนเสียงจากโครงการทาอากาศยาน จะตอง ทเี่ หมาะสมคอื การศกึ ษาคา ระดบั เสยี ง จัดทําเสนเสียงจากการดําเนนิ การในสถานการณการบินจริงทุกๆ 1-2 ป จากโครงการทา อากาศยานในปจ จบุ นั โดยใชโปรแกรมแบบจําลองทางคณติ ศาสตรและใชขอมูลคาเฉลี่ยจํานวน เท่ียวบินรายวันจากสถิตกิ ารบนิ ใน 1- 2 ปน นั้ นอกจากนีย้ ังตองมีสถานี ตรวจวัดเสียงเพ่ือใชเปรียบเทียบขอมูลระหวางคา NEF ท่ีคํานวณไดจาก 16
ซงึ่ รวมถงึ พน้ื ทที่ ไี่ ดร บั ผลกระทบดา นเสยี งจากโครงการทา อากาศยานดว ย โดยเสนอแนะมาตรการเพอื่ ลดระดบั เสยี ง จากเครื่องบินตลอดจนการเปลี่ยนการจัดการการบินใหเหมาะสมกับการแกปญหา ในพื้นท่ีท่ียังไมถูกพัฒนาซ่ึงอยู บรเิ วณโดยรอบทา อากาศยานใหม กี ารสง เสรมิ การใชท ด่ี นิ ทเี่ หมาะสมกบั การพฒั นาทา อากาศยานในอนาคตตวั อยา ง เชน การใชประโยชนที่ดินเพื่อเปนเขตเกษตรกรรม อุตสาหกรรม หรอื ยา นการคา มากกวาทจี่ ะเปน ทอี่ ยูอ าศยั หรือ เปนสถานท่ที ี่ไวตอ การรบั เสยี งเชน โรงเรียน ศาสนสถานหรอื โรงพยาบาล นอกจากนพี้ ้ืนท่ที ่เี ปน ทอ่ี ยอู าศัยซ่ึงคาดวา จะไดรับผลกระทบในอนาคตหรือไดรบั ผลกระทบในปจ จบุ นั ควรมกี ารกาํ หนดทางเลอื กทเี่ หมาะสมในการลดจาํ นวน ผูไ ดรบั ผลกระทบดังกลาว สําหรบั โปรแกรมท่ีจัดทาํ ขึ้นควรมกี ารนําไปปฏบิ ตั ิ ทบทวนและ ปรบั ปรงุ แกไ ขใหทนั สมัย อยเู สมอเพอ่ื ใหก ารแกไ ขปญ หามลพษิ ทางเสยี งจากอากาศยานเปน ไปอยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ (http://scottsdalairport.com) การใชป ระโยชนที่ดนิ บริเวณโดยรอบทา อากาศยาน การจัดการและการวางแผนการใชที่ดินบริเวณโดยรอบทาอากาศยานถือวาเปนวิธีการจัดการปญหาที่ไดผลดี ทสี่ ดุ ทง้ั นีเ้ พื่อใหแนใ จวากจิ กรรมตา งๆ ทอี่ ยูใกลกบั อากาศยานเหมาะสมสาํ หรบั กจิ กรรมการบนิ การจดั การ การใช ประโยชนที่ดินนี้มีวัตถุประสงคหลักเพ่ือลดจํานวนประชากรที่ไดรับผลกระทบจากปญหาเสียงรบกวนของเคร่ืองบิน ขณะบินขน้ึ และลง Federal Aviation Administration (FAA) ของประเทศสหรัฐอเมรกิ า ไดแนะนาํ การแบง เขต การใชท ด่ี นิ บรเิ วณโดยรอบทา อากาศยาน ตารางที่ 2 การใชท ีด่ นิ ตามขอ กาํ หนดของ Federal Aviation Administration (FAA) ดังแสดงในตารางที่ 2 โดยใชคาระดับ เสยี งกลางวนั กลางคนื ( Ldn) เปน เกณฑ ซึ่งเม่ือเปรียบกับระดับ NEF แลว NEF 30 จะมีคาประมาณ Ldn เทา กับ 65 เดซิเบล (เอ) จากตารางท่ี 2 จะเห็นไดวากิจกรรมประเภทที่อยูอาศัย สถานท่ีสาธารณะ เชน โรงเรียน วัด ศาสนสถาน โรงพยาบาล สถานพกั ฟน เปนพื้นที่ออนไหว (sensitive area) ไ ม เ ห ม า ะ ส ม สํ า ห รั บ พ้ื น ท่ี ที่ ไ ด รั บ ผลกระทบจากเสียงของทาอากาศยาน สําหรับกิจกรรมที่สามารถกระทบได ในพื้นที่ที่ไดรับผลกระทบดานเสียง จากทาอากาศยาน เชน การใชท่ีดิน เพื่อธุรกิจการคาและอุตสาหกรรม โดย เฉพาะอยา งยงิ่ กบั กจิ กรรมทมี่ สี ว นเกย่ี วขอ ง กบั ทา อากาศยาน เชน โรงแรม ภตั ตาคาร โกดงั เกบ็ สนิ คา กจิ กรรมเกยี่ วกบั การนาํ เขา และสง ออกสนิ คา ตลอดจนอตุ สาหกรรม ทเี่ กยี่ วขอ งกบั การบนิ ดงั นน้ั จงึ ควรวางแผน การใชท ดี่ นิ ใหเ หมาะสมกบั การใชป ระโยชน ทีด่ ินโดยรอบ เพอ่ื ลดปญ หาผลกระทบที่ จะเกดิ ขนึ้ ในอนาคต 17
การพฒั นาผลิตภณั ฑช มุ ชน การจดั การสง่ิ แวดลอม โดย : รัฐ เรืองโชตวิ ทิ ย* ผลติ ภณั ฑช มุ ชน หมายถงึ ผลติ ภณั ฑท ผี่ ลติ ในชมุ ชน โดยใชภ มู ปิ ญ ญาชาวบา น วตั ถดุ บิ พนื้ บา นหรอื มกี ารคดิ คน จากทองถิน่ ในความเปน เอกลกั ษณของชุมชนนนั้ มคี วามโดดเดน เปน การผลิตจากการทาํ ในครวั เรือนมาสูการ รวมกลมุ กันในชมุ ชน โดยป 2545 สมยั รัฐบาล พตท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร ไดหยบิ ยกเปนนโยบายสาํ คญั ท่ีสนับสนนุ ใหช มุ ชน ไดม ผี ลิตภณั ฑแตละตาํ บล ทีเ่ รารจู ักกัน ในชอื่ หนงึ่ ตําบลหนงึ่ ผลิตภัณฑ (OTOP) และจากการศึกษา วสั ดุ สิ่งของเคร่ืองใช ตลอดจนการผลติ จากภมู ปิ ญ ญาชาวบา นจะมคี าํ วา ผลติ ภณั ฑช มุ ชน (community product) เปน คาํ ทน่ี ยิ มใชก นั ในปจ จบุ นั ซงึ่ ในทน่ี ้ี เราใหค วามหมายรวมถงึ การบรกิ าร การทอ งเทยี่ ว ทส่ี ามารถตอบสนองความตอ งการของผบู รโิ ภค สะทอ น ใหเ หน็ วฒั นธรรมและประเพณที อ งถนิ่ หรอื ชมุ ชนนน้ั ๆ เปน ภมู ปิ ญ ญาไทย และกระบวนการทางความคดิ จากศลิ ปวฒั นธรรม ประเพณี การตอยอดภูมิปญญาทองถิ่นและการแลกเปลี่ยนเรียนรู เพื่อใหเปนผลิตภัณฑที่มีคุณภาพ มีจุดเดน จุดขายทร่ี จู กั กันแพรหลาย จะเห็นไดวาจากความหมายผลิตภัณฑชุมชน จึงเปนความจําเปนท่ีผูประกอบการตองคํานงึ ถึงการพัฒนา ผลติ ภณั ฑ การบรกิ ารและการควบคมุ คณุ ภาพการผลติ ใหไ ดม าตรฐาน ทผ่ี า นมามมี าตรฐานผลติ ภณั ฑช มุ ชน (มผช.) ที่สํานักงานมาตรฐานผลิตภัณฑอุตสาหกรรม(มอก.) กําหนดมาตรฐานสินคาข้ึนตามชนิดสินคา ผลิตภัณฑชุมชนท่ี ขอการรับรอง สําหรับในดานการจัดการส่ิงแวดลอม มีขอกําหนดและมาตรฐานตางๆ ที่จะชวยใหผลิตภัณฑชุมชนที่มี การสง ออกตอ งคาํ นงึ ถงึ และดาํ เนนิ การใหไ ดต ามขอ กาํ หนดตา งๆ ของประเทศผสู งั่ ซอ้ื สนิ คา เชน ระบบการจดั การสง่ิ แวดลอ ม ISO 14000 การใหฉลากสงิ่ แวดลอม ฉลากเขียว ฉลากประหยดั พลงั งาน เปน ตน ซ่ึงสําหรับผลิตภัณฑชุมชน นอกเหนือ จากการแขง ขนั ดา นราคา รปู แบบ ความสวยงาม เอกลกั ษณข องผลติ ภณั ฑ แลว ยงั ตอ งใหค วามสาํ คญั ในการผลติ ทเี่ ปน มติ ร ตอ สิ่งแวดลอ มมากข้นึ ในบทความน้ี ผูเ ขยี นคดิ และวเิ คราะหจ ากปจ จัยการปรับตัวสาํ หรับดานสิง่ แวดลอ มจากประเดน็ ตอไปนี้ 1. ความตองการสินคาที่เปนมิตรตอ ส่ิงแวดลอม(Eco product) ผูผ ลติ จากชมุ ชน ตองทําความเขา ใจ กฎระเบียบ ขอกําหนดของมาตรฐานการผลิตสินคาที่ประกอบดวยกระบวนการผลิต การใชสารเคมี การใชพลังงาน การใชทรัพยากร หลกั คดิ งา ยๆ ทช่ี มุ ชนทต่ี อ งการพฒั นาผลติ ภณั ฑ ตอ งพจิ ารณาตง้ั แต การเลอื กใชว ตั ถดุ บิ การศกึ ษาขอ มลู การผลติ สนิ คา ทเ่ี ปน มติ รตอ สงิ่ แวดลอ ม วา ตอ งมกี ารจดั การสง่ิ แวดลอ มอยา งไร แลว กลบั มาพจิ ารณากระบวนการผลติ ในปจ จบุ นั โดยเทยี บกับ 18 *นกั วิชาการส่งิ แวดลอ มชํานาญการพเิ ศษ ศนู ยว ิจยั และฝกอบรมดา นสิง่ แวดลอ ม
มาตรฐานการผลิตที่ดําเนนิ การอยู รวมกับมาตรฐานคุณภาพดานสิ่งแวดลอม เชน การลดของเสยี พลงั งาน และการจดั การของเสยี ทมี่ ปี ระสทิ ธภิ าพ ตลอดจน การเลือกใชสารเคมีในการผลิต เพื่อใหไดผลิตภัณฑท่ีปลอดภัย เปนมิตรตอ สง่ิ แวดลอ ม สาํ หรบั ผลติ ภณั ฑช มุ ชนควรตอ งพฒั นาหรอื เปลย่ี นแปลงกระบวนการ ผลิตดวยการลงทุนใหนอยที่สุด โดยการใหความสําคัญกับการเปล่ียนแปลง พฤตกิ รรมการผลติ อยา งงา ย เชน ระบบการจดั การคณุ ภาพ (TQM) การทาํ 5 ส. ของโรงงาน ระบบการวางแผนการผลิตที่มีประสิทธิภาพ เปน ตน 2. การพัฒนากระบวนการผลิต และการติดตามขอมูลขาวสารตางๆ ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั สนิ คา ผลติ ภณั ฑท ดี่ าํ เนนิ การในปจ จบุ นั ตอ งปรบั เปลยี่ นกระบวนการ ผลิตใหทันตอกระแสความตองการผลิตภัณฑท่ีเปนมิตรตอส่ิงแวดลอม ผูผลิต ตองใหความสําคัญตอการติดตามขาวสารการตลาด วิจัยและพัฒนาศักยภาพ ของผูผลิตสินคา โดยเฉพาะผลิตภัณฑชุมชนซ่ึงมองเหมือนเปนเร่ืองยาก แต อยากใหค ดิ วา ทาํ ไมในอดตี โบราณวทิ ยาการตา งๆ จงึ มกี ารพฒั นาการผลติ อยา งตอ เนอ่ื ง จากภมู ปิ ญ ญาของไทยทมี่ อี ยหู ากวเิ คราะหท ม่ี า และนาํ มาประยกุ ต ใชจะเปนเครื่องมือ รูปแบบการผลิตที่เปนมิตรตอส่ิงแวดลอม อยางงายๆ ทเี่ ริ่มตน จากองคค วามรทู ี่มีอยู 3. ระบบฉลากดา นสง่ิ แวดลอ ม เปน เครอื่ งมอื หนง่ึ ทผี่ ลติ ภณั ฑ ชุมชนนา นํามาปรบั ใช โดยเร่ิมจากการพฒั นาระบบฉลากท่เี ปนมติ ร ตอสิ่งแวดลอ ม ซึง่ ฉลากที่ผลติ ภัณฑช ุมชนนา จะพิจารณาคอื ฉลาก สิ่งแวดลอม ประเภทท่ี 2 ทท่ี าํ ไดงายและสะดวกตอการปรบั เปลยี่ น ทเ่ี ปน ตวั ตนของผลติ ภณั ฑช มุ ชน โดยอาศยั หลกั การสาํ คญั ของฉลาก ส่ิงแวดลอมประเภทท่ี 2 คือการประกาศตนเองในการนําเสนอ ความสามารถในการจัดการส่ิงแวดลอม ตามกําลัง ความสามารถ ของชุมชน เชน การลดของเสีย การจัดการของเสีย การรีไซเคิล ทรัพยากร เปนตน 19
บทสรุป การจดั การสง่ิ แวดลอ มสาํ หรบั ผลติ ภณั ฑช มุ ชน เปน เรอื่ งใกลต วั ทีต่ องคํานงึ ถงึ โดยเฉพาะจากเครอ่ื งมอื การจัดการส่ิงแวดลอมสาํ หรับ ผลิตภัณฑชุมชนท่ีกลาวมาแลว ไมวาจะเปนระบบฉลากมาตรฐาน การผลติ ทค่ี าํ นงึ ถึงความเปน มิตรตอสงิ่ แวดลอ มแลว นอกจากจะทาํ ให การผลิต ผลิตภัณฑชมุ ชนไดคุณภาพดีข้ึน ยงั ชว ยลดคา ใชจา ยอีกทาง หนง่ึ ในความหลากหลายของผลติ ภณั ฑช มุ ชน การลงทนุ การผลติ ทเ่ี ปน ขอจํากัด ความรูการผลิต ตามภูมิปญญาทองถ่ิน และการสงเสริมผลิตภัณฑชุมชนใน การจดั การสงิ่ แวดลอ ม ตามท่ไี ดกลาวถงึ ตอ งอาศัยเวลาและความทมุ เทของผปู ระกอบการ จึงตองไดรับการสนับสนนุ จากภาครัฐ และหนวยงานที่เก่ียวของในการใหสนับสนนุ อยาง เรงดวน ทันตอกระแสความตองการของตลาด การพัฒนาผลิตภัณฑชุมชนท่ีเปนมิตรตอ สิง่ แวดลอม ท่ีไดม าตรฐาน ตอ งเปนการพฒั นาท่ไี มห ยดุ อยูก บั ท่ี เพราะในตลาดโลกมีการ แขง ขันสูง ประเทศไทยจาํ เปน ตอ งสงเสรมิ สนับสนนุ ใหผ ลติ ภณั ฑชุมชน สรา งนวตั กรรมใน การผลติ มศี กั ยภาพและความพรอ มทจ่ี ะพฒั นาอยา งตอ เนอื่ ง โดยเฉพาะมาตรฐานการจดั การ สงิ่ แวดลอม จึงตอ งมกี ารยกเครอื่ งการพัฒนาอยางมรี ะบบ มเี จา ภาพและการดําเนนิ การที่ สอดคลองกัน บูรณาการองคความรูการผลิตกับการจัดการส่ิงแวดลอม การใชทรัพยากร อยางมีประสิทธิภาพ จะเปนกลไกสําคัญตอการขับเคลื่อนการผลิตสําหรับผลิตภัณฑชุมชน ของประเทศ กับการไดมาซ่ึงการยอมรบั สนิ คา ทเ่ี ปน มติ รตอสง่ิ แวดลอ มจากตา งประเทศ ในวนั นก้ี ารผลิตยงั ตามกับความตอ งการของตลาด และยังตอ งใหก ารสง เสริมการ พฒั นาการผลติ อกี มาก รวมทงั้ การประสานการใหค วามรกู บั ผปู ระกอบการ ในชมุ ชนอยา ง ตอเนื่อง ซึ่งตอ งทํากันอยา งจรงิ จงั เปนวาระแหงชาติทเี่ ราทัง้ หลายตอ งชวยกนั เพ่ือวนั น้ี และวันขางหนาสําหรับผลิตภัณฑชุมชน ผลิตภัณฑที่แสดงถึงความเปนไทย ความเปน เอกลกั ษณของเราสสู ายตาชาวโลกทแ่ี สดงใหเ หน็ ถงึ ความเปน มิตรตอ ส่งิ แวดลอม เอกสารอางองิ : เอกสารการสอนชดุ วชิ า การพฒั นาผลติ ภณั ฑช มุ ชน หนว ยที่ 1 มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมมาธริ าช มถิ นุ ายน 2551 นนทบุรี เอกสารประกอบการฝกอบรม Eco design สมาคมวิศวกรบริการที่ปรึกษา กระทรวงอุตสาหกรรม โรงแรมแมก็ ซ กรงุ เทพฯ 2554 20
การผลิตเซรามิกสท ่เีปนมติ รตอส่งิ แวดลอม ตอบโจทยก ารสง ออกสตู ลาดโลก โดย : นายรฐั เรอื งโชติวิทย* การผลิตเซรามิกส หรอื เครื่องเคลือบดินเผา เปนการผลติ ทมี่ ีมานานแลว 21 จากบานเชียง จังหวัดอุดรธานี หรือ เคร่ืองเคลือบดินเผาจากเตาทุเรียง จังหวดั สโุ ขทัย มาสู เตามงั กรทผ่ี ลติ โอง จังหวดั ราชบรุ ี จากภมู ิปญญาชาวบานสอู ุตสาหกรรม ทม่ี กี ารผลติ นบั พนั ลานบาท ท่ขี ายภายในประเทศ สูตลาดโลก มีการพฒั นามายาวนาน ประเทศไทย จงึ เปนประเทศหนงึ่ ทีม่ ีการออกแบบผลติ ภณั ฑไดตามความตองการของ ตลาดโลกโดยเฉพาะรปู แบบ ความสวยงาม และความเปน เอกลักษณของศลิ ปะตะวนั ออก ทม่ี คี วามเปน ตวั ตนของชาตไิ ทย ผผู ลติ จงึ ตอ งมกี ารพฒั นาใหท นั สมยั และเปน ไปตามขอ กาํ หนด ตา งๆ ทใี่ หผ ผู ลติ ตอ งปฏบิ ตั ติ าม ขอ กาํ หนดดา นสงิ่ แวดลอ ม เปน สว นหนง่ึ ทใ่ี นปจ จบุ นั ผผู ลติ ตอ ง ศึกษาและใหค วามสาํ คัญ *นกั วชิ าการสิ่งแวดลอ มชาํ นาญการพิเศษ ศูนยว จิ ัยและฝก อบรมดา นสิ่งแวดลอม
การตอบโจทยสําหรับการสงออกสู ตลาดโลก สาํ หรบั อตุ สาหกรรมเซรามกิ ส ตองไมเปนการตั้งรับรอคอยขอกําหนด กฎระเบียบตางๆ ออกมาแลวจึงตอง ปฏบิ ัตติ าม ผเู ขยี นบทความน้ี จึงอยาก จะใชป ระสบการณท ที่ าํ งานรว มกบั ผผู ลติ และมคี วามสขุ ในการพัฒนางาน สราง ภมู คิ มุ กนั ตอ กฎระเบยี บตา งๆ โดยเฉพาะ ดานสิ่งแวดลอมไดอยางยั่งยืน และ ไมจําเปนตองลงทุนสูงเพ่ือจัดการกับ ปญ หาขอ กาํ หนดดา นสง่ิ แวดลอ มทม่ี อี ยู เร่อื ยๆ ตามความประสงคข องประเทศ ผูสั่งซ้ือที่มีขอกําหนดดานสิ่งแวดลอม สําคัญๆ ดงั น้ี กลมุ ประเทศยโุ รป จะเนนการผลิตที่ไมใชสารเคมีที่มี พษิ หรอื หา มใช การกาํ จดั ซากบรรจภุ ณั ฑ และการรับผิดชอบตอสินคาท่ีมีความ ชํารุดตองนํากลับไปทําลายไมให เปน กากของเสียทิ้งในประเทศของเขา ซึ่ง ผูประกอบการจะตองใหความสนใจตอ มาตรการ Eco label หรอื EU flower ต้งั แตก ารจดั หาแหลงวัตถดุ บิ การดแู ล ผลกระทบสง่ิ แวดลอ มจากกระบวนการ ผลติ ซ่งึ จะมผี ลตอ ตน ทนุ คอ นขางมาก ประเทศญป่ี ุน เนน การรบั รองตามมาตรฐานญปี่ นุ เอง คือ JIS ที่ใหความสําคัญระบบ ควบคุมคุณภาพการผลิต การควบคุม คุณภาพการผลิต การใชสารเคมี กลุม โพลิคลอริเนท-แนพทาลีน ที่เปนสาร หลอ ลนื่ สี สารเพมิ่ ความเสถยี รทางไฟฟา การทนตอ การตดิ ไฟ หรอื กลมุ สารไตรบวิ ทิวทนิ ออกไซด (TBTO) ซึง่ เปนสารฆา เชือ้ โรค สารตานเชือ้ รา เปน ตน ประเทศจนี เนนมาตรฐาน ฉลาก CCC Mark (China Compulsory Certication) และการทดสอบผลติ ภณั ฑต ามมาตรฐาน ISO 10545-1 ถึง 7 เปนตน 22
เพอื่ เปน โจทยส าํ หรบั ผปู ระกอบการ ส่งิ แวดลอม ทีม่ าของแหลง ดิน วตั ถดุ ิบ ในดา นเทคโนโลยกี ารผลติ การปรบั เปลยี่ น ที่จะสงออกเซรามิกส จึงขอนําเสนอ ตง้ั แตต น นา้ํ ถงึ ปลายนาํ้ การกาํ จดั ของเสยี กระบวนการตอบสนองตอ ขอ กาํ หนด ประสบการณในแงมุมผูผลิตท่ีจัดระบบ ขอมูลการลดผลกระทบสิ่งแวดลอม ระเบยี บของทลี่ กู คา ตอ งการ มผี ลตอ การ การจัดการสิ่งแวดลอมไดอยางมี ท่ีตองพัฒนากระบวนการผลิต ซึ่งอาจ หาแหลง เงนิ ทนุ ในการปรบั ปรงุ อยา งมาก ประสทิ ธภิ าพ ดงั น้ี ทําใหม ผี ลตอ ตนทนุ เชน ถา ในเตาเผามี เชน การแกไ ขการปนเปอ นสารเคมตี กคา ง 1. ความเปนตัวตนของภูมิปญญา ตะกว่ั อยูแ ลว แมนําสที ีไ่ มม ีตะกว่ั มาใช ในเตาเผา โดยการเปล่ยี นเตาเผา ตอง ไทย ทําใหหลายชาตอิ ิจฉา ดวยวตั ถดุ ิบ หรอื การเปลยี่ นเตาหรอื กระบวนการผลติ ใชคาใชจายที่สูงมาก หรือการปรับ ของไทยมีคุณภาพ ดินท่ีมีคุณภาพ ก็อาจมีตะกั่วปนเปอนในผลิตภัณฑ เปลย่ี นการผลติ โดยใชก า ซ LPG ของ ภมู ปิ ญ ญาการผลติ ทใ่ี ชเ ตามงั กร (เตาเผา จึงตองมีการปรับเปล่ียนเตาที่มีการปน กลมุ โรงงานเซรามกิ ส ลาํ ปาง เมอ่ื ราคา เครอ่ื งเคลอื บดนิ เผาชนดิ หนงึ่ ) ทตี่ อ งให เปอ นแลว ทาํ ใหมคี าใชจ า ยสงู กาซสูงข้ึนตองปรับเปลี่ยนวิธีการเผา ความสนใจในการปรบั ปรงุ ระบบเตา การ 4. ปญ หาอตุ สาหกรรมเซรามกิ สไ ทย เปนตน ใชเ ครอ่ื งมอื วดั ระดบั ความรอ นทเ่ี หมาะ คือ สินคาผลิตภัณฑเซรามิกสที่ผลิตใน 6. ปญ หาการรบั รองและทดสอบ สมกับเวลาในการเผาจะชวยในการลด ประเทศจากโรงงานขนาดเล็ก และมี ผลิตภัณฑจากหนวยงานของไทยยัง มลพิษทางอากาศและการใชพลังงานท่ี ผลิตภัณฑนําเขาจากตางประเทศ ไมเพียงพอ หนวยบริการทดสอบและ มีประสทิ ธภิ าพ จํานวนมาก เชน จีนและเวยี ดนามนนั้ วเิ คราะหผ ลติ ภณั ฑเ ซรามกิ ส ทผ่ี ผู ลติ ใช 2. การเลิกใชส ารพษิ หรือโลหะใน ยงั ไมม กี ารตรวจสอบคุณภาพสนิ คา ซึง่ บริการ เชน กรมวิทยาศาสตรบริการ กระบวนการผลิตและวัตถุดิบ สําหรับ ผลิตภัณฑเหลานั้นอาจมีการปนเปอน ศูนยเทคโนโลยีโลหะและวัสดุ(MTEC) การสงเซรามิกสขายในสหภาพยุโรป สารเคมที ีเ่ ปนอันตรายตอผบู ริโภคได สถาบนั วจิ ยั วทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี ผูประกอบการจะตองคํานึงถึงหรือให อยางไรก็ตาม สําหรับสินคาที่ผลิต แหง ชาติ (วว.) ใชร ะยะเวลาในการทดสอบ ความสนใจตอมาตรการ Eco-Label ในประเทศกําหนดมาตรฐานการผลิต ประมาณ 7-14 วนั และตอ งรอสง หรือ EU flower ในเรอ่ื งแหลงท่มี าของ ตามมาตรฐานอุตสาหกรรม (มอก.) ตวั อยา งทดสอบดว ยความลาํ บาก มรี ะยะ วตั ถดุ บิ การดแู ลผลกระทบสง่ิ แวดลอ ม อยแู ลว ซงึ่ ผผู ลติ ตอ งผลติ ใหไ ดม าตรฐาน ทางไกล เชน กลุมโรงงานเซรามิกส จากกระบวนการผลติ supplier ท่เี ปน กอ นวางจาํ หนา ย ในขณะทส่ี นิ คา นาํ เขา ลําปางสงทดสอบทีก่ รุงเทพฯ เปนตน ผจู ดั หาวตั ถุดบิ มีความแตกตา งกนั หาก สามารถวางขายในทอ งตลาดทว่ั ไปไดจ งึ Eco Label มผี ลบงั คบั ใหผ ปู ระกอบการ มรี าคาถกู กวาสินคา ของประเทศเรา จากโจทยท ่ตี งั้ ไว ขอตอบโจทยจาก ตอ งปรบั ตวั มากขนึ้ ถงึ แมจ ะเปน มาตรการ 5. จากกฎระเบียบตา งๆ ท่ีกลาวมา แนวคดิ ของงานดา นการจดั การสงิ่ แวดลอ ม สมัครใจก็ตาม แลวเปนปญหาท่ีเกิดผลกระทบตอ ในการผลติ ทเ่ี ปน มติ รตอ สง่ิ แวดลอ ม จาก 3. การศึกษาขอมูลใหทันสมัยจาก ผปู ระกอบการขนาดกลางและขนาดเลก็ ประสบการณชีวิตที่คลุกคลีในวงการนี้ Supplier เชน การวเิ คราะหผ ลกระทบ มองจากผลกระทบและปญหาท่ีเกิดข้ึน จากขอกําหนด กฎ ระเบียบในการ สง ออกสนิ คา สตู ลาดโลก ในปจ จบุ นั และ อนาคต ดังน้ี ควรมกี ารพฒั นาปรบั ปรงุ มาตรฐาน คุณภาพสนิ คาท่ีทันสมัย เปนประโยชน ตอผูบรโิ ภคและความสามารถในการ แขงขัน ปจจัยสําคัญคือเพิ่มศักยภาพ บุคลากรการผลิต การออกแบบท่ีเปน มิตรตอสิ่งแวดลอม เสริมสรางความ สามารถในการผลิต การใชทรัพยากร อยางมปี ระสทิ ธภิ าพ 23
ควรมหี นว ยงานรองรบั การทดสอบ เอกสารอางองิ : หรอื การตง้ั หอ งปฏบิ ตั กิ ารทดสอบ (Testing สถาบันส่ิงแวดลอมไทย.2543. สูทศวรรษใหม Lab) และหนวยตรวจสอบและรับรอง ผลติ ภณั ฑเ ซรามกิ ส เปน ศนู ยบ รกิ ารแบบ ของการคา-ส่ิงแวดลอมในประเทศไทย. เบ็ดเสร็จ (One stop service) เพ่ือ กรงุ เทพฯ อาํ นวยความสะดวกใหก บั ผปู ระกอบการ กรมควบคุมมลพิษ 2549. การออกแบบท่ีเปน ควรมีหนวยงานใหคําปรึกษาในการ มิตรตอ ส่ิงแวดลอม. กรุงเทพฯ สง ออกเซรามกิ ส และตดิ ตามมาตรฐาน รัฐ เรืองโชตวิ ทิ ย 2548. บทบรรยาย วิชาการ ตา งๆ มาตรการท่ตี างประเทศกําหนด จดั การมลพษิ กรณศี กึ ษาการสง ออกสนิ คา ไทย. ควรเนน การประชาสมั พนั ธ ทาํ ความ มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สวนดสุ ติ กรงุ เทพฯ เขาใจกฎระเบียบแตละประเทศกลุม กรมสง เสรมิ คณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม รายงานการศกึ ษา ผูสั่งซื้อสินคาอยางตอเนื่องและเปน การประยุกตใชเทคโนโลยีสะอาดใน ปจ จบุ นั สนิ คา เซรามกิ สเ ปน อตุ สาหกรรม การผลติ เซรามกิ ส กทม. 2553 ทสี่ าํ คญั ทค่ี วรใหค วามสาํ คญั การออกแบบ ซ่ึงตองมีแนวคิดในการออกแบบท่ีเปน มิตรตอส่ิงแวดลอมอยูดวย ตอบโจทย ตรงตามความตองการของลกู คา ควรมกี ารวจิ ยั และพฒั นา เทคโนโลยี เพื่อการลดของเสีย เพ่ิมประสิทธิภาพ การผลติ การประหยดั พลงั งาน และควร สงเสริมกระบวนการผลิตท่ีเปนมิตรตอ ส่งิ แวดลอม สรปุ จากทก่ี ลา วมาแลว ทงั้ ขอ กาํ หนด ตา งๆ ในแตล ะกลมุ ประเทศ ยงั ตอ งอาศยั ความรว มมอื ของจากภาครฐั หนว ยงาน การศกึ ษาวจิ ยั และผปู ระกอบการทตี่ อ ง ตอบรบั ตอ การเปลยี่ นแปลง การพฒั นา ระบบการผลิต มีการแลกเปลี่ยน ประสบการณ ตดิ ตามขา วสาร ขอมูล ขอ กาํ หนดตา งๆ ใหท นั สมยั อยตู ลอดเวลา ซึ่งในอนาคตกระแสการกีดกันทาง การคา โดยเฉพาะในดา นสงิ่ แวดลอ ม จะเปน สว นหนงึ่ ทผ่ี สู ง ออกเซรามกิ สจ ะ ตองใหความสนใจและปฏิบัติใหทันตอ การเปลี่ยนแปลงจะทําใหประเทศของ เรายืนอยไู ดในเวทีโลก 24
แกป้ ญั หาสิ่งแวดล้อม...ดว้ ยการวจิ ัย... โดย : สรุ สิน ธรรมธร* ปญั หา สงิ่ แวดลอ้ มตา่ งๆ ในประเทศไทยและทว่ั โลก เชน่ ปญั หาน้�ำเสยี มลพษิ ทางอากาศ มลพษิ ทางเสยี ง ขยะล้นเมือง ฯลฯ ต้นตอของปัญหาต่างๆ ล้วนแล้วเกิดจากน้�ำมือมนุษย์แทบทั้งส้ิน การใช้ทรัพยากรอย่างไม่คุ้มค่า การตดั ไมท้ �ำลายปา่ การเพม่ิ ปรมิ าณจ�ำนวนประชากรอยา่ งรวดเรว็ การขยายตวั ของภาคเศรษฐกจิ โดยมไิ ดค้ �ำนงึ ถงึ อตั รา การรองรับของภาคสิ่งแวดลอ้ ม สาเหตุดังกล่าวมีการกลา่ วถึงมาอย่างยาวนาน แตเ่ ป็นทีน่ า่ แปลกใจวา่ สาเหตดุ ังกลา่ วยงั ไมไ่ ดร้ บั การแกไ้ ขใหห้ มดไป ในยคุ โลกาภวิ ตั นด์ า้ นการศกึ ษา มนษุ ยไ์ ดค้ ดิ คน้ กระบวนการเพอ่ื น�ำมาใชแ้ กป้ ญั หาสงิ่ แวดลอ้ ม โดยอาศัยกระบวนการค้นหาและพัฒนาความรู้ของมนุษย์อย่างเป็นระบบท่ีเรียกว่า กระบวนการวิจัย ปัจจุบันอาจแบ่ง กระบวนการวิจัยได้ออกเป็น 2 วิธีการวิจัยหลักๆ คือ วิธีการวิจัยเชิงปริมาณ และวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ วิธีการวิจัย ทงั้ 2 วธิ ี นน้ั จะนำ� มาซึง่ องคค์ วามรใู้ หมเ่ พอ่ื นำ� มาใช้ในการพฒั นาดา้ นตา่ งๆ เพอ่ื ให้ชีวติ มนษุ ยด์ �ำรงอยไู่ ด้ การใชก้ ระบวนการวิจยั เชิงปริมาณ ข้อดีคือ การทำ� ให้เหน็ ผลประจกั ษใ์ นเชิงตัวเลขอยา่ งชัดเจน สามารถสุ่ม ตวั อยา่ งไดท้ ว่ั ถงึ ขอ้ มลู จงึ สามารถใชเ้ ปน็ อา้ งองิ ไดแ้ ตเ่ มอื่ นำ� มาใชใ้ นการแกป้ ญั หาสง่ิ แวดลอ้ มจรงิ ๆ เชน่ การแกไ้ ขปญั หาเรอ่ื ง ขยะมลู ฝอย ผลการศึกษาดงั กล่าวทำ� ให้รขู้ ้อมลู ด้านต่างๆ เชน่ ปรมิ าณขยะมลู ฝอยที่เกดิ ข้ึนจริงในแตล่ ะวนั องค์ประกอบของ ขยะมลู ฝอย แตข่ อ้ มูลต่างๆ เหลา่ นเ้ี ปน็ เพียงขอ้ มลู สนบั สนนุ เพื่อตัดสินใจในการแก้ปญั หาเทา่ นนั้ สว่ นกระบวนการวิจัยเชงิ คุณภาพมุ่งเน้นศึกษาธรรมชาติของมนุษย์ที่ไม่สามารถตีค่าออกมาในรูปของตัวเลขได้ การวิจัยชนดิ น้ีเน้นการเข้าถึงกลุ่ม ประชาชนและบรบิ ทของพนื้ ทศี่ กึ ษามตี วั นกั วจิ ยั เองเปน็ เครอื่ งมอื หลกั ในการวจิ ยั ผลการศกึ ษาจงึ สามารถใชไ้ ดก้ บั พนื้ ทท่ี ที่ ำ� การ ศึกษาเท่านน้ั ยากต่อการนำ� ไปใช้ในพ้ืนท่ี ท่ีมีบริบทแตกต่างกัน ในกระบวนการวิจัยและพัฒนาเพื่อแก้ปัญหาส่ิงแวดล้อมท่ี สัมฤทธ์ผิ ลอย่างเปน็ รปู ธรรม กญุ แจส�ำคญั คือ ประชาชน ดว้ ยเหตุนเ้ี องการผสมผสานการวิจยั เชิงปริมาณเพอ่ื ใหเ้ หน็ ภาพ ชดั เจนในเชงิ ประจกั ษ์ และใชก้ ระบวนการวจิ ยั เชงิ คณุ ภาพเพอื่ เปลย่ี นมนษุ ยท์ เี่ ปน็ ศตั รขู องธรรมชาตใิ หเ้ ขา้ ใจ และตระหนกั ถงึ ความส�ำคัญพร้อมท่ีจะให้ความร่วมมือในการแก้ปัญหา สอดแทรกการสร้างจิตส�ำนกึ ในคุณค่าของสิ่งแวดล้อม ชี้ให้เห็น ผลกระทบทจ่ี ะเกิดกบั ตนเองและบคุ คลรอบขา้ งเมื่อสิ่งแวดลอ้ มเสอื่ มโทรมลง การใช้กระบวนการวิจัยเพื่อแก้ปญั หาสง่ิ แวดลอ้ มเร่ิมจาก บรบิ ทท่ี 1 รสู้ ภาพและปญั หาทแี่ ทจ้ รงิ เรม่ิ จากศกึ ษาถงึ ปรากฏการณ์ แสวงหาความจรงิ ในสภาพทเ่ี ปน็ อยโู่ ดย ธรรมชาติ (Naturalistic Inquiry) เปรยี บเสมือนการสอบสวน มองภาพรวมทกุ มิติ (Holistic Perspective) ด้วยตัวผูว้ ิจัยเอง อาศยั ทงั้ ขอ้ มูลเชิงปริมาณและเชงิ คณุ ภาพ เพือ่ หาความสมั พนั ธข์ องปรากฏการณ์ท่สี อดคลอ้ งกับสภาพแวดล้อมนน้ั โดยให้ ความสำ� คญั กบั ขอ้ มลู ทเี่ ปน็ ความรสู้ กึ นกึ คดิ คณุ คา่ ของมนษุ ย์ และความหมายทมี่ นษุ ยใ์ หต้ อ่ สง่ิ แวดลอ้ มตา่ งๆ รอบตวั วเิ คราะห์ ข้อมูลโดยการตีความสร้างข้อสรุปในแต่ละกรณจี นไปถึงการสร้างข้อสรุปในภาพรวมท่ีเรียกว่าการสร้างข้อสรุปแบบอุปนัย (Inductive Analysis) บริบทที่ 2 สร้างการมีส่วนร่วม ใช้กระบวนการวิจัยเชิงคุณภาพชักน�ำประชาชนให้เห็นสภาพปัญหา สอดแทรกขอ้ มูลเชงิ ปรมิ าณทีเ่ กิดข้นึ จริง ช้ีให้เห็นภาพผลกระทบอยา่ งชัดเจน สมั ผัสได้ อาศยั ทกั ษะการโนม้ นา้ วจติ ใจ และ เปิดโอกาสให้ประชาชนไดแ้ สดงทัศนะเกย่ี วกับปัญหา เพ่ือให้เกิดการแลกเปลี่ยนความคดิ เหน็ ในหมู่ประชาชน พร้อมร่วมกนั คน้ หาสาเหตุของปัญหา และสรา้ งแนวทางการแกป้ ญั หาในแบบฉบับของตนเอง โดยนกั วจิ ยั หรือผ้เู ชย่ี วชาญภายนอก เปน็ ผ้สู นบั สนนุ ขอ้ มลู ทางวชิ าการใหก้ บั ประชาชน ทง้ั นจี้ ะทำ� ใหเ้ กดิ การยอมรบั ในวธิ กี ารแกป้ ญั หาทกี่ �ำหนดขน้ึ ประชาชนเกดิ ความตระหนกั มคี วามภาคภูมิใจเม่อื ปัญหาไดถ้ กู คล่คี ลาย อีกท้งั ยังเกดิ ความยน่ั ยืนของการแกป้ ญั หาในระยะยาว *นักวชิ าการสงิ่ แวดลอ้ ม ศูนย์วิจยั และฝกึ อบรมดา้ นส่ิงแวดล้อม 25
บริบทท่ี 3 พร้อมเพรยี งแกป้ ัญหา ก่อนทจ่ี ะลงมือปฏิบัติต้องมีการซัก ซ้อมความเข้าใจ วิธีการปฏิบัติที่ได้ตกลงกัน และช้ีถึงผลตอบแทนที่จะได้รับเม่ือการ แกป้ ญั หาเป็นผลส�ำเร็จ ผลตอบแทนดังกล่าวอาจไม่อยูใ่ นรูปของตัวเงิน แตอ่ าจอยู่ใน ลักษณะผลตอบแทนทางอ้อม เชน่ สขุ ภาพที่ดีข้ึน ส่งิ แวดลอ้ มที่ดี ปัญหามลพิษลดลง ส่งิ ท่ีขาดไม่ได้คือ การก�ำหนดตัวช้วี ัดการดำ� เนนิ การแกไ้ ข ทั้งนตี้ วั ช้ีวัดอาจจะใช้ข้อมูล เชงิ ปรมิ าณมากำ� หนด และอาจนำ� วิธีการวิจยั เชงิ ปรมิ าณมาชว่ ยในการตรวจสอบเพือ่ ให้เกิดความชัดเจนยิ่งขึ้น เมื่อระยะเวลาผ่านไปจะท�ำให้เห็นผลจากการแก้ปัญหาได้ อย่างชัดเจน ช่วงระยะเวลาการลงมือปฏิบัติเพื่อแก้ปัญหาต้องแบ่งออกเป็นระยะๆ และในแต่ระยะจะต้องน�ำข้อมูล ผลการด�ำเนินการ สภาพปัญหาที่เกิดจากการ ด�ำเนนิ การ อุปสรรค มาร่วมกันสนทนา และน�ำมาแก้ไขปรับปรุงเพื่อด�ำเนนิ การใน ระยะต่อไป กระบวนการศึกษาวิจัยเพื่อการแก้ปัญหาส่ิงแวดล้อม ต้องค�ำนึงถึง กระบวนการร่วมคดิ ร่วมท�ำ ร่วมตัดสินใจ และรว่ มรับผลประโยชน์ โดยทุกข้นั ตอน จะต้องอาศัยความเข้าใจและเข้าถึงบริบทของชุมชน ผสมผสานเทคนิคต่างๆ ใน การศกึ ษา เช่น การสนทนากล่มุ (Focus Group) หรืออาจใช้วธิ ีการวิจยั เชงิ ปริมาณ รว่ มด้วย เชน่ การใชแ้ บบสอบถาม เพ่อื ศึกษาทัศนคตขิ องประชาชนในพ้ืนที่ และท่ี สงิ่ ทตี่ ้องค�ำนึงถึงตลอดการศึกษาวจิ ัยคือ 1) ทำ� ความรจู้ ักชมุ ชน และบรบิ ทของชมุ ชนให้มากเพียงพอ 2) ค้นหาบุคคลที่ควรน�ำเข้ามามีส่วนร่วม หรือบุคคลที่มีผลต่อ ความส�ำเรจ็ ของการศึกษา เช่น ปราชญ์ชาวบา้ นซ่ึงเป็นทเ่ี คารพนับถอื ของประชาชน 3) ใช้กระบวนการวิธีการส่ือสาร และถา่ ยทอดอย่างเหมาะสมไม่ถือตน ว่าเป็นผมู้ คี วามรู้มากกวา่ ลดการหยิ่งยโส 4) เป็นผ้ฟู งั ทด่ี ี จดบนั ทึก และสรปุ ทกุ วัน 5) ชน้ี ำ� ใหเ้ หน็ ถงึ วา่ สดุ ทา้ ยของการวจิ ยั ชาวบา้ นจะไดแ้ ละตอ้ งเสยี อะไร จากการศึกษา การพัฒนาและแก้ไขปัญหาสังคม ชุมชน และส่ิงแวดล้อมเป็นเร่ืองที่ ทำ� ได้ยาก ถ้าขาดความร่วมมือของประชาชน นกั วจิ ัยเองจึงต้องแสดงความจรงิ ใจใน การร่วมเป็นส่วนหนงึ่ ในการแก้ปัญหา สุดท้ายแล้วงานวิจัยจะช่วยสร้างคุณลักษณะ การเรียนรู้แบบพหุภาคีของประชาชนชน พร้อมก่อเกิดจิตส�ำนกึ ตระหนกั ในปัญหา หนา้ ที่ ซงึ่ ทง้ั นจ้ี ะน�ำไปสู่การพฒั นาอยา่ งยั่งยืนของชุมชนอย่างแท้จรงิ บรรณานุกรม นศิ า ชโู ต. (2540). การวจิ ัยเชิงคณุ ภาพ. กรุงเทพฯ: พ.ี เอน็ . การพิมพ์ สธุ รรม นนั ทมงคลสมัย. (2543). เปรยี บเทียบความแตกต่างระหวา่ งการวิจัยเชงิ ปริมาณและการวจิ ัยเชงิ คุณภาพในงานวจิ ัยด้านสังคมศาสตร.์ วารสารสาธารณสขุ ศาสตร,์ 30(3), 231-234. ชชั วาลย์ ทตั ศิวชั , ( 2553) การวิจยั เชงิ ปฏิบัติการแบบมีส่วนรว่ ม (Participatory Action Research-PAR) : มิตใิ หมข่ องรปู แบบวธิ ีวิจัยเพ่ือ การพฒั นาชมุ ชนระดบั ท้องถิน่ , http://publicrelationsbu.multiply.multiplycontent.com/journal. 26
ดา นสิ่งแวดลอ มศนู ยวจิ ยั และฝกอบรม....... กบั การขบั เคลือ่ นการดาํ เนนิ งานของเครือขา ยนักวิจยั สิ่งแวดลอม โดย : จินดารตั น เรืองโชตวิ ิทย* อุไร เกษมศรี** นับต้ังแตในอดีตท่ีผานมาจวบ นโยบายและจัดทําโครงการตางๆ เพื่อ ทันตอสถานการณการเปล่ียนแปลง จนถึงปจจุบัน ทรัพยากรมนุษยเปน รักษาสภาพส่ิงแวดลอ มของโลก สงั คม อยางตอเนื่อง และสามารถนําไปใชใน ปจจัยหลักในการทําลายสิ่งแวดลอม หรือชุมชน ใหมีการดํารงอยูเคียงคูกับ การปอ งกนั แกไ ขปญ หาสงิ่ แวดลอ มของ ไมว า จะเปน ปญ หาสง่ิ แวดลอ มทางดา น ความตองการในการพัฒนาทางดาน ประเทศไดอยางทันสถานการณ และ อากาศ น้ํา ขยะ สารอันตราย เศรษฐศาสตรข องมนษุ ย และเพอื่ ใหเ กดิ หลังจากการจัดต้ังเครือขายนักวิจัย การเปลย่ี นแปลงสภาพภมู อิ ากาศ เปน ตน ความสมดลุ ยก นั มากยง่ิ ขนึ้ เพอื่ การบรโิ ภค สง่ิ แวดลอ ม ศนู ยว จิ ยั และฝก อบรมดา น อันเปนสาเหตุที่ทําใหเกิดภัยพิบัติตางๆ ทย่ี งั่ ยืนตอ ไป สงิ่ แวดลอ ม ไดร ว มกบั สมาชกิ เครอื ขา ย ทีเ่ กิดข้ึนทวั่ โลก ไมวา จะเปน เหตกุ ารณ ดวยเหตุน้ี กรมสงเสริมคุณภาพ นกั วจิ ยั สงิ่ แวดลอ ม กาํ หนดกรอบทศิ ทาง สนึ ามิ อุทกภัย ดินถลม ภัยแลง สิ่งแวดลอ ม โดยศูนยว ิจัยและฝกอบรม การดําเนินงานของเครือขายนักวิจัย ทง้ั หมดลว นมาจากสาเหตปุ จ จยั หลกั ดา นสงิ่ แวดลอ ม ในฐานะทเ่ี ปน หนว ยงานหลกั สง่ิ แวดลอ ม ซง่ึ ประกอบดว ย 3 ภารกจิ หลกั อันเกิดมาจากน้ํามือของมนุษยทั้งสิ้น ทใ่ี หค วามสาํ คญั ตอ สง่ิ แวดลอ ม จงึ ไดก อ ไดแก การสรางเครือขายใหเขมแข็ง รวมถงึ สาเหตอุ ตั ราการเจรญิ เตบิ โตของ ต้ังเครือขายนักวิจัยสิ่งแวดลอมขึ้น การจัดทํา KM เพ่ือการพัฒนานกั วิจัย ประชากรมนุษยอยางรวดเร็ว ซ่ึงเปน เพื่อเปนการพัฒนากระบวนการศึกษา และการบูรณาการงานวิจัย และเพ่ือ ที่มาของความตองการของมนุษยในมิติ วิจัยดานส่ิงแวดลอม โดยมุงเนนการ เปนการผลักดันการดําเนนิ งานภายใต ทางดา นของเศรษฐกจิ และสงั คม อนั เปน สง เสรมิ การมสี ว นรว มในการศกึ ษาวจิ ยั ภารกจิ ของเครอื ขา ยนกั วจิ ยั สง่ิ แวดลอ ม เหตุทําใหสภาพสิ่งแวดลอมทั่วโลกนน้ั ทางวิชาการของนกั วิจัยจากหนวยงาน ศูนยวิจัยและฝกอบรมดานสิ่งแวดลอม ถูกทําลายลง เพราะสาเหตุจากปจจัย และภาคที เี่ กย่ี วขอ ง รวมทง้ั เพอื่ ใหส มาชกิ จงึ ไดด าํ เนนิ การสง เสรมิ และพฒั นาระบบ ดงั กลา วขา งตน ปจ จบุ นั ไดม หี ลายหนว ยงาน เครอื ขา ยนกั วจิ ยั สงิ่ แวดลอ มไดม โี อกาส การจัดการความรูของเครือขายนกั วิจัย ทั้งภาครัฐ เอกชน และภาคประชาชน แลกเปล่ียนความรู ขอมูลทางวิชาการ สิ่งแวดลอม ผานทางการจัดเวทีแลก หนั มาสนใจและเอาใจใสต อ สงิ่ แวดลอ ม และประสบการณตางๆ ซึ่งกันและกัน เปล่ียนเรียนรู โดยมุงเนนใหเกิดการ กันมากขึ้น ทําใหหลายหนวยงานมี ซง่ึ จะทาํ ใหไ ดม าซงึ่ ขอ มลู ทที่ นั สมยั และ แลกเปล่ียนเรียนรูในองคความรูทาง *นักวชิ าการส่ิงแวดลอมชํานาญการ ศูนยวิจยั และฝก อบรมดานสิ่งแวดลอ ม 27 **นกั วิชาการส่ิงแวดลอ ม ศนู ยวิจยั และฝกอบรมดานสิง่ แวดลอ ม
µ¦¦³Á¤· ªµ¤Á®¤µ³¤
°µ¦Äo°£» µµÃ
°Á®¨È ¦³«» ¼¥r ¸É ¼ ¦´¦» oª¥Ã¡¨¸Á¤°¦¦r ªn ¤´ µ¦Á®É¥¸ ªÎµªµ¤¦°o µÂ¤Án ®¨ÈÅ¢¢jµÄµ¦Á¦nµ¦¢g ¢¼ ÎʵÄo ·Â¨³· Ä¡ºÊ ¸É · ¤°»µ®¦¦¤ ¤µµ¡» ¸É Á°g ªo ¥¤¨µ¦°·¦¸¥r¦³Á®¥¤É¸ ¸ ¨°¨¸ Á}°r ¦³° ¡¨ Á¡È ¦´ r1, ¢¦µr ¤µÁ®¨¤È 2, ¡¦¸ ¡¬r »¦Á³2 1£µª· µª«· ª¦¦¤Ã¥µ, ³ª«· ª¦¦¤«µ¦,r ¤®µª·¥µ¨¥´ Á¦«ª¦ ¨³ 2 «¼¥rª· ¥´ ¨³ f°¦¤oµÉ· ª¨°o ¤, ¦¤n Á¦¤· »£µ¡É· ª¨o°¤, ɤ¸ µ
°{ ®µÂ¨³ªµ¤µÎ ´ ¦³¦ª¦´¡¥µ¦¦¦¤µ·Â¨³É·Âª¨°o ¤ µ¦ª· ¥´ ¾µ¦°·¦¸¥r¦³Á®¥É¸¤¸¨°¦¸Á}°r¦³° (Volatile Chlorinated Organics) Án ¤¤·µ/§¬¸¸ÄÉ Äo µ¦«¹¬µª· ´¥
Ê´ ¸É 1 µ¦Á¦¥¸ ¤Â¨³ªÁ· ¦µ³®r »¤´
· °°£» µµÃ
°Á®¨È Ŧ¨°Ã¦Á°·¨¸ (TCE) (¼¦¼É¸ 1) Á}µ¦Á¤¸°´¦µ¥É¹¼ÄoĦ·¤µ¤µÄ 9°»£µµÃ
°Á®¨È¦³»«¼¥rÁ}°»£µÂ¤nÁ®¨ÈµÃ Ferromagnetic µ¤µ¦¦oµªµ¤¦o°Ã¥µ¦ ¦³«» ¼ ¥rɸ ¼ ¦´¦» oª¥µ¦Ã¡¨¸Á¤°¦r Á®¥¸É ªÎµµÂ¤nÁ®¨È Å¢¢jµ£µ¥Äoµ¤Â¤Án ®¨È¦³Â¨´ nµ¦µµ¦r Hysteresis Losses Á¸É ·
ʹĪ´´¦ °»µ®¦¦¤®¨µ¥¦³Á£Án°»µ®¦¦¤°¸Á¨È¦°·r °»µ®¦¦¤µ¦¨·Ã¨®³ Magnetization/Demagnetization
°°£» µÂ¤nÁ®¨È
ʴɸ 2 ¨³ °»µ®¦¦¤´Â®oĵ³¸ÉÁ}´ª
´Å
¤´µÃ¨®³ oµ ¨³ ·Ênª ¦¼¸É 1: µ¦Å¦¨°Ã¦Á°¨· ¸ ¤Éº° P º°°´¦µµ¦Á·ªµ¤¦o° f º°ªµ¤É¸µ¤Â¤nÁ®¨ÈÅ¢¢jµ¦³Â¨´ ¨³ U º°¡Êº¸ÉÄo Hysteresis Loop µ¦¦³Á¤· ªµ¤µ¤µ¦
°µ¦Äo°£» µµÃ
°Á®¨È ¦³«» ¼¥rɸ¼ °¸Á¨È¦°·rµn Ç (TCE)
°°»£µÂ¤nÁ®¨ÈµÃ£µ¥Äoµ¤Â¤nÁ®¨È °»®£¼¤·¼»
°µ¦Á®É¸¥ªÎµÃ¥°»£µÂ¤nÁ®¨ÈµÃ¤¸ ¦´¦»oª¥µ¦Ã¡¨Á¸ ¤°¦¦r nª¤´ µ¦Äo ªµ¤¦°o µµ¦Á®¥¸É ªÎµµ ¾µ¦´µ¦µ°»µ®¦¦¤É¸Ág°µ¦°´¦µ¥Á®¨nµ¸Ê°¥nµÅ¤n¼ª·¸ÎµÄ®oÁ·µ¦ µn ¦³¤µ ~400 °«µÁ¨Á¥¸ ɹ¤µÁ·¡°µÎ ®¦´µ¦Ä®oªµ¤¦°o Á¡Éº°Á¦n µ¦µÎ ´µ¦Ág°Äo · ¤nÁ®¨ÈÅ¢¢jµÄµ¦µÎ ´ µ¦Á°g
°· ¨³µÎÊ Äo · µ¡Êº ¸É·¤ 9ªµ¤¦°o ɸ ¦µo µÁ®¸É¥ªÎµµÂ¤nÁ®¨È Å¢¢µj £µ¥Äo Ág°Ä·Éª¨o°¤Ã¥Á¡µ³°¥nµ¥É·µ¦Ág°·Â¨³ÊεÄo· (¼¦¼É¸ 2) ɹ µ¤Â¤Án ®¨È¦³Â¨´ nª¥Äµ¦¹Á°µµ¦¡·¬¦³Á£ °»µ®¦¦¤¤µµ¡»Äµ¦¨°Â Batch µ¦°·¦¸¥r¦³Á®¥¤¸É ¸ ¨°¦¸ Á} °rɸ ¼ ¼ ´°¥n¼ ´ · Ä®o °n Ä®Áo · ¨Á¥¸ °n »
£µ¡
°¤»¬¥rɸ¤ºÉ µÎÊ Äo· ¸ÉÁ°g Áɺ°µµ¦°·¦¸¥¦r ³Á®¥É¸ ¨³¨µ¥°°¤µ (Desorption ®¦º° Back Diffusion) ¨³¼¨µ¥
´Ê ¸É 3 Ã¥µ¦Îµ· ¦¥· µµÁ¤¸ ´°£» µµÃ
°Á®¨È ¦³«» ¼¥r ¤¸¨°¨¸Á}°r ¦³°Á}µ¦n°¤³Á¦È (¼¦¼ ɸ 6) µ¦¦³Á¤·ªµ¤¤»o » µÁ«¦¬«µ¦r
°µ¦Äo°£» µµÃ
°Á®¨È ¦³»«¼ ¥r ɸ ¼¦´¦» ªo ¥µ¦Ã¡¨Á¸ ¤°¦r¦nª¤´ µ¦Äoªµ¤¦°o µµ¦ ¾µ¦Ág°
°µÊÎ Äo ·oª¥µ¦·¸Ê¼¡É´ªÅĦ³Á«°»µ®¦¦¤Â¨³®É¹ Á®¥¸É ªµÎ µÂ¤nÁ®¨È Å¢¢jµÁ¤ºÉ°Á¦¸¥ÁÉ¥¸ ´ ª· ¸°ºÉ Ç Ä¦¸Ág°°´ °°Êº µª¼¦oµÁ}£µ¡¥r (¦¼ ¼ ɸ 3) ĵΠ°Á¥¸ ª´ µ¦Ág° VS. ¸ÊÈ ¼¦ª¡Ä¦³Á«Å¥oª¥ÁnĦÁ· ª·¤°»µ®¦¦¤¤µµ¡» ¦¼¸É 2:µ¦Ág°
°·Â¨³ÊεÄo· ¾µ¦Ág°
°·Â¨³ÊεÄo·oª¥µ¦°·¦¸¥r¦³Á®¥É¸¤¸¨°¨¸Á}°r¦³° oª¥µ¦°·¦¥¸ ¦r ³Á®¥É¤¸ ¸ ¨°¨¸Á} Á}µ¦Ág°¸É¢g¢¼Åo¥µ¸É»·®¹É µ¦ÄoÁÃ襸µ¦¢g¢¼¡Êº¸ÉÁg°¸É °r¦³° (¦¼ ¼´ ¨°¤µµ ·¥¤Äo´ °¥µn ¡¦n®¨µ¥ (Conventional Remediation Technology) Án µ¦¼ °°¤µÁ¡°ºÉ (Stewart 2008) ¦¼¸É6: µ¦Îµ´Ã¥Á·¸É¼ÎµÁ°Ä
o°Á°Ã¦µ¦¸Ê ε´(Pump-and-Treat) ¨³µ¦Îµ´Ã¥´¡¦»É¸Îµ·¦·¥µ´¤¨µ¦ (Permeable ¦¼É¸ 3: £µ¡¥r 9µ¦Äo ªµ¤¦o°¦nª¤´µ¦¨µ¥Ã¥µ¦µÎ ·¦¥· µ ¹ÉÄoªµ¤¦o°¸É¦oµµµ¦Á®É¸¥ªÎµµÂ¤nÁ®¨ÈÅ¢¢jµ
° µÁ¤¸ ³Á¦n°´ ¦µµ¦¨µ¥¤¨µ¦Á¤°Éº Á¸É¥´ µ¦µÎ ·¦¥· µ °»£µµÃ
°Á®¨È¦³»«¼¥r¦nª¤´µ¦Îµ·¦·¥µµÁ¤¸ Reactive Barrier (PRB)) ³¤¸ µn Äonµ¥¤®µ«µÂ¨³· Áª¨µµ Á¦°ºÉ A Civil µÁ¤¸°¥µn Á¸¥ª Á¡ºÉ°¨µ¥ TCE µ¦Á®¸É¥ªÎµµÂ¤nÁ®¨ÈÅ¢¢jµ
°°»£µµ óÁ¦n°´¦µµ¦µ¦¼¨¨n°¥ (Desorption)
° ¾µ¦n°»£µµÃ
°Á®¨È¦³»«¼¥r(Nanoscale Zerovalent Iron (NZVI)) (¦¼¸É 4) Action TCE °°¤µµ· ɹµÎ Ä®o°´ ¦µµ¦µÎ ´Á¦ªÈ
¹Ê ¨ÅÄo·Á¡Éº°µ¦¢g¢¼µ¦Ág°ÂÄ (In Situ) µ¤µ¦¨nµÄonµ¥Åo¹ 80% (1998) ÁÉ¥¸ ª´ °¥nµÅ¦È ª¸ · ¸Ê¸ µ¤µ¦Äo¨µ¥ÅoÁ¡µ³µ¦¡·¬É¸¨³¨µ¥°¥¼nÄÊεÄo· (dissolved phase) µ¦Á°g oª¥ ¦°Âªªµ¤·Äɸ Äo µ¦µÎ Á·µ¦ª· ´¥ µ¦ TCE ÁnµÊ´ ÂnŤnµ¤µ¦Äoĵ¦¨µ¥µ¦¡·¬¸ÉoµÃ¥µ¦¼´°¥n¼Ä·Åo (sorbed phase) oª¥Á®»´¨nµªµ¦Äo°»£µµÃ
°Á®¨È¦³»«¼¥r³µ¤µ¦Îµ´ÅoÂnÎʵ Äo· ¸ÉÁg° ÂÅn ¤n µ¤µ¦Îµ´µ¦Ág°·Ê°¸ °µ· Åo´Ê ®¤Â¨³Ä¸É» NZVI µ¦¦´ ¬µÃ¦¤³Á¦È Ĭ» ¥r µ¦¢g¢¼ µ¦Ág° µ¦ °´ ¦µ¥Äɷª¨°o ¤Äo· µ¦¡¬· ³¼³¨³¨µ¥°°¤µ (back diffusion) ¨³n ¨¨n°»£µ¡ÊµÎ Äo· (¦¼ ¸É 5) ¦¼¸É 4:°£» µµÃ
°Á®¨È¦³»«¼¥rɸ ¼¦´ ¦» oª¥Ã¡¨Á¸ ¤°¦r ¦¼¸É 5: ¦³ªµ¦µÁ¤¸-¢d· rÁɸ ·
¹Ê Ħ³´Ã¤Á¨¨» ¸ÉÁɸ¥ª
o°´ µ¦Äo°»£µµÃ
° ¦³Ã¥r ɸ µªnµ³Å¦o ´ Á®¨È¦³»«¼ ¥Ár ¡°ºÉ ¢g ¢¼·Â¨³µÎÊ Äo·É¸Ág°ªo ¥ TCE Ã¥µ¦Îµ´oª¥· ¦¥· µµÁ¤¸ (Dechlorination reaction) ÁnµÊ´ ɹ
´Êµ¦¼ ¨¨°n ¥ (Desorption)
° TCE °°¤µµ·³Á}
´ÊɸµÎ ®°´ ¦µ¦ª¤µ¦Îµ´ ª´ »¦³r ¨¦³µª·µµ¦: µª·¥´ ÊÁ¸ } µª· ¥´ o µÎ ®¦´ (Original Research) Á¡º°É Á¡·É¤¦³· £· µ¡µ¦¢g ¢¼ Á¡Éº°Á¦n µ¦º £µ¡
°¡Êº ɸ Á°g ¨³¨nµÄoµn ¥Äµ¦¢g¢¼ 浦ª·¥´ Á¸Ê °ª´ ¦¦¤µ¦Ä°o £» µµÃ
° DNAPL · ¨³µÎÊ Äo· ¸É Ág°oª¥µ¦°·¦¸¥r¦³Á®¥¤¸É ¸ ¨°¦¸Á}°r ¦³°É¹ Á} { ®µÄ®nɸ µÎ ¨´ Åo¦´ Á®¨È¦³»«¼¥r¸É¼¦´¦»oª¥Ã¡¨¸Á¤°¦r¦nª¤´µ¦Á®É¸¥ªÎµªµ¤¦o°µÂ¤nÁ®¨ÈÅ¢¢jµÄµ¦Á¦nµ¦¢g¢¼ÎʵÄo· targeting ªµ¤Äµ´ ¤´ª· ¥´ µµµ· µo É· ª¨°o ¤Â¨³®ªn ¥¸É ·´ · µ¢g ¢¼¡ÊºÉ¸ Ág°¦· ¨³· Ã¥ª´ »¦³r®¨´
°Ã¦µ¦ª·´¥¸Ê °º Straining& ªµ¤µÎ Á¦È
°µª· ´¥·Ê¸Ê ³Åo¦´ ªµ¤Äµ´ª· ´¥µµµ·Â¨³´ ª·¥´ Ħ³Á«Äµ
µµÃ Collector Ripening ÁÃè¥Â¸ ¨³ÁÃ襸 ɷª¨o°¤µÎ ª¤µ 9Á¡Éº°¦³Á¤·¦³··£µ¡, ªµ¤o»¤nµÄÁ·Á«¦¬«µ¦r, ¨³µ¦ª¦´¬µ¦´¡¥µ¦ÊεÄo·Ã¥µ¦¢g¢¼oª¥ Aggregation& Attachment& ¨¦³µ´ ¤Â¨³É·Âª¨o°¤: Ä£µ¡¦ª¤µª· ¥´ ¸Ê ¦oµÁÃè¥Á¸ ¡Éº°µ¦¢g ¢¼É· ª¨°o ¤É¸ °£» µµÃ
°Á®¨È ¦³«» ¼ ¥r¸É ¼¦´¦» oª¥Ã¡¨Á¸ ¤°¦r¦ªn ¤´ µ¦Á®É¸¥ªÎµªµ¤¦°o µÂ¤nÁ®¨È Å¢¢jµÁ¤ºÉ°Á¸¥´ Disaggregation Detachment Ág° Á¡°Éº » £µ¡ª¸ · ¸É
¸ ʹ ¨³µ¦¡´µ¥É¸ ´É ¥º ÁÃ襸 ʸ³ªn ¥Ä®oµ¦¢g ¢¡¼ ºÊ¸É Á°g εÁ¦È µ¦Ä°o £» µµÃ
°Á®¨È¦³«» ¼ ¥rÁ¡¸¥°¥nµÁ¥¸ ª Ã¥¦³Á¤·µ¨µ¦¨°Ä®°o · ´ ·µ¦¹É Äo·Â¨³ÊεÄo ¨¨» nªÅoÁ¦Èª
¹Ê¨³µÎ ´ªµ¤Á¥É¸ n°
» £µ¡
°¦³µÅ¸É ¦o ´ ¨¦³Å¦o ªÁ¦ªÈ ¥·É
¹Ê µª·´¥Ê¸ ³¤¸ ·µ·¤°»µ®¦¦¤¤µµ¡»É¹Á} ®¹É Ä¡ºÊ ¸É Ág°¦· ¸É ¼ ¦ª¡Ä¦³Á«Å¥ ¦¼ ¸É 7 : °£» µÂ¤nÁ®¨ÈµÃɸ ¼ ¦´¦»ªo ¥Ã¡¨Á¸ ¤°¦r ¼ nÁ
µo ÅÄ ¦¼ ɸ 8 :°»£µµÃ
°Á®¨È¦³«» ¼¥rɸ ¼¦´¦»oª¥Ã¡¨¸Á¤°¦r¼ ¨¦³µ´¤Â¨³É· ª¨°o ¤
°¦³Á«Á¦µ°¥µn ´ ÁÄ浦°n ÁÉ°º ɹ ³ª· ´¥µ¤µ¦¨° ¦nµµ¥¼oiª¥Á¡°ºÉ µ¦¦´ ¬µÃ¦¤³Á¦ÈÃ¥ª·¸ µÁ¤¸¦nª¤´ª· ¸ µ n ¨ÅÄo · Á¡ºÉ°¢g ¢¼µ¦Ág°Ã¥µ¦µÎ ´µ¦¡·¬Ã¥ª· ¸µ ÄÄo µ¦¢g¢¼¡ºÊ¸É Ág°¦· Ä· ¤°» µ®¦¦¤¤µµ¡»Â¨³¡Êº ɸ Ág°°Éº Ç Reference: Stewart, R. (2008). \"Environmental Science in the 21st Century-An Online Textbook.\" ªµ¤¦°o (Hyperthermia) Ã¥µ¦Á®É¸¥ªÎµµ Á¤¦¸ nª¤´ µ¦Á®É¸¥ªµÎ ªµ¤¦o°µÂ¤nÁ®¨È Å¢¢µj ¤Án ®¨È Å¢¢jµ (Barakat, 2009) Reference: Zhang, X. K., Li, Y. F., and Xiao, J. Q. (2003). Journal of Applied Physics, 93(10), 7124-7126 Reference: Baraket, N. S. Nanomedicine. 2009;4(7):799-812. (http://www.medscape.com/viewarticle/712338_7) วิชาการ และประสบการณการวิจัย สรรคส รา งองคค วามรใู หมๆ รวมถงึ การ ศูนยท่ีถูกปรับปรุงดวยโพลีเมอรรวมกับ ระหวา งสมาชกิ ซงึ่ จะสง ผลตอ การพฒั นา พัฒนาองคความรูและเทคโนโลยี การเหนย่ี วนาํ ความรอ นทางแมเ หลก็ ไฟฟา ประสิทธิภาพการศึกษาวิจัยภายใต ในลกั ษณะของการตอ ยอดงานวจิ ยั และ/ ในการเรงการฟนฟูนํ้าใตดินและดิน เครอื ขา ยตอ ไป นอกเหนอื จากนนั้ ศนู ยว จิ ยั หรือสามารถนําไปประยุกตใชในพื้นท่ี ในพื้นที่นิคมอุตสาหกรรมมาบตาพุดท่ี และฝก อบรมดา นสง่ิ แวดลอ ม ไดด าํ เนนิ ไดจริง ตลอดจนเปนการกระตุนให ปนเปอนดวยมลสารอินทรียระเหยท่ีมี โครงการสง เสรมิ สนบั สนนุ การศกึ ษาวจิ ยั ทุกภาคสวนที่เก่ียวของตระหนักถึง คลอลนี เปน องคป ระกอบ โดย ดร.ธนพล แบบบรู ณาการ ภายใตเ ครอื ขา ยนกั วจิ ยั ความสําคัญในการศึกษาวิจัยดาน เพ็ญรัตน จากภาควิชาวิศวกรรมโยธา สิ่งแวดลอม เพ่ือเปนการสนับสนุน สิ่งแวดลอม การประกวดดังกลาว คณะวิศวกรรมศาสตร มหาวิทยาลัย กระบวนการศึกษาวิจัยและพัฒนา มผี สู นใจสง ขอ เสนอโครงการเขา ประกวด นเรศวร เทคโนโลยดี า นสง่ิ แวดลอ มตามนโยบาย จํานวนท้ังสิ้น 80 โครงการ โดยไดมี ของรัฐบาลปจจุบัน ท่ีมุงเนนการศึกษา การดําเนนิ การตัดสินการประกวดเม่ือ รางวลั รองชนะเลศิ อันดบั หนงึ่ : วิจัยที่จะนําไปสูการพัฒนาเทคโนโลยี วนั ที่ 5 มีนาคม 2554 ทผ่ี านมา ซึง่ มี โครงการ การสังเคราะหเซนเซอรท ี่ หรือองคความรู ที่สามารถนําไปใช ขอเสนอโครงการท่ีไดรับรางวัลจํานวน มีความไวสูงสําหรับตรวจวัดโลหะหนกั ประโยชนไ ดจ รงิ ในพนื้ ที่ ซง่ึ ในปง บประมาณ 5 โครงการ สําหรับการมอบรางวลั นนั้ ปรอทในนํ้าและในเซลลส่ิงมีชีวิตดวย 2554 ศูนยวิจัยและฝกอบรมดาน ศูนยวิจัยและฝกอบรมดานส่ิงแวดลอม เทคนคิ การเปลย่ี นสแี ละสญั ญาณฟลอู อ สิ่งแวดลอม ไดดําเนนิ การสงเสริมการ จะจัดใหมีข้ึนในงานวันสิ่งแวดลอมโลก เรสเซนต โดย ดร.สรวง สมานหมู จาก จัดทําโครงการวิจัยแบบบูรณาการ วันท่ี 5 มิถุนายน 2554 ณ อิมแพค ศนู ยพ นั ธวุ ศิ วกรรมและเทคโนโลยชี วี ภาพ ภายใตเครือขายนักวิจัยสิ่งแวดลอม เมอื งทองธานี แหงชาติ ผานการจัดประกวดขอเสนอโครงการ วิจัยและการพัฒนาเทคโนโลยีดาน รางวลั ชนะเลศิ : รางวัลรองชนะเลิศอันดับสอง : สิง่ แวดลอ มภายใตบ รบิ ท การพฒั นาท่ี โครงการ การประเมนิ ความเหมาะสม โครงการ การพฒั นาตน แบบของวธิ ี ยงั่ ยนื โดยมวี ตั ถปุ ระสงคเ พอ่ื ใหเ กดิ การ ของการใชอนุภาคนาโนของเหล็กประจุ วเิ คราะหย าซงึ่ ใชส ารเคมแี ละกอ ใหเ กดิ 28
ของเสยี ปรมิ าณนอ ย:การไทเทรตยอ สว น ชีวภาพโพลีไฮดรอซีอัลคาโนเอต โดย นอกจากจะมีการประกวดขอเสนอ สาํ หรบั วเิ คราะหป รมิ าณโซเดยี มคลอไรด นางสาวพรี ายุ หงษก าํ เนดิ จากศนู ยว จิ ยั โครงการวจิ ยั แลว ศนู ยว จิ ยั และฝก อบรม และยาชนิดอื่นๆ ในรูปเกลือไฮโดร และฝกอบรมดา นส่งิ แวดลอม ดานส่ิงแวดลอม ไดคัดเลือกขอเสนอ คลอไรด โดย รศ.ดร.ธีรศักด์ิ โรจนราธา 2. โครงการ การศกึ ษาการเพาะเลย้ี ง โครงการวิจัยจํานวน 7 โครงการจาก จากภาควชิ าเภสชั เคมี คณะเภสชั ศาสตร มดไฮ Crematogaster orgenhoferi ขอ เสนอโครงการทส่ี ง เขา ประกวดทง้ั หมด มหาวิทยาลัยศิลปากร (May, 1879) เพอ่ื การใชป ระโยชนอ ยา ง เพ่ือสนับสนนุ ใหมีการศึกษาวิจัยตอไป ยงั่ ยนื :กรณศี กึ ษาพนื้ ทปี่ า อาํ เภอดา นซา ย และจะไดมีการนําเสนอผลการศึกษา รางวลั ชมเชย 2 รางวลั : จงั หวดั เลย โดย ผศ.ดร.โยธนิ สรุ ยิ พงศ วจิ ยั ทัง้ 7 โครงการดงั กลา ว ประมาณ 1. โครงการ การใชแกลบและกาก จากโปรแกรมวชิ าวทิ ยาศาสตรส งิ่ แวดลอ ม เดอื นธนั วาคม 2554 นํ้าตาลเปนวัตถุดิบในการผลิตพลาสติก มหาวทิ ยาลัยราชภัฏเลย โครงการวจิ ยั ท่ีดาํ เนนิ การภายใตเ ครือขา ยนกั วิจยั สง่ิ แวดลอมในป 2554 ท่ไี ดจ ากคดั เลือกการประกวด ขอ เสนอโครงการวจิ ยั และการพฒั นาเทคโนโลยดี า นสงิ่ แวดลอ ม ภายใตบ รบิ ท “การพฒั นาทยี่ งั่ ยนื ” ลําดับที่ โครงการ เจา ของโครงการ การประเมนิ ความเหมาะสมของการใชอนภุ าคนาโนของเหลก็ ประจุศูนยท ถ่ี กู ดร.ธนพล เพญ็ รัตน 1. ปรับปรุงดว ย โพลีเมอรร วมกับการเหน่ียวนาํ ความรอ นทางแมเหลก็ ไฟฟาใน ภาควชิ าวิศวกรรมโยธา การเรงการฟน ฟูน้าํ ใตดินและดนิ ในพืน้ ท่นี คิ มอุตสาหกรรมมาบตาพดุ ทีป่ น คณะวศิ วกรรมศาสตร เปอนดวยมลสารอนิ ทรียระเหยท่ีมคี ลอลีนเปน องคประกอบ มหาวิทยาลยั นเรศวร การสังเคราะหเ ซนเซอรท ่ีมีความไวสงู สาํ หรบั ตรวจวดั โลหะหนกั ปรอท นายสรวง สมานหมู ศูนยพ ันธุวศิ วกรรม 2. ในน้าํ และในเซลลส งิ่ มชี ีวิตดว ยเทคนคิ การเปลยี่ นสแี ละสัญญาณ และเทคโนโลยชี ีวภาพแหง ชาติ ฟลอู อเรสเซนต การพัฒนาตนแบบของวธิ วี ิเคราะหย าซ่งึ ใชส ารเคมีและกอ ใหเกดิ ของเสยี รศ.ดร.ธรี ศกั ด์ิ โรจนราธา ภาควิชาเภสชั เคมี 3. ปริมาณนอย:การไทเทรตยอสว นสําหรับวิเคราะหปริมาณโซเดยี มคลอไรด คณะเภสชั ศาสตร มหาวิทยาลยั ศิลปากร และยาชนดิ อ่ืนๆ ในรูปเกลอื ไฮโดรคลอไรด การศกึ ษาการเพาะเลีย้ งมดไฮ Crematogaster orgenhoferi ผศ.ดร.โยธนิ สรุ ิยพงศ โปรแกรมวชิ าวทิ ยาศาสตรส่ิงแวดลอ ม 4. (May, 1879) เพอ่ื การใชประโยชนอยางย่งั ยนื :กรณีศึกษาพ้ืนทีป่ า มหาวิทยาลัยราชภฏั เลย อาํ เภอดา นซา ย จงั หวดั เลย การศกึ ษาและประเมนิ ประสิทธิภาพถงั บําบดั สิ่งปฏกิ ลู แบบถงั กรอง นายประเสริฐ ธงไชย วทิ ยาลัยเทคนคิ ดอนเมือง 5. ไรอ ากาศทใี่ ชช น้ิ ยางพ้นื รองเทาเกาและเศษอิฐมวลเบาเปนตวั กรอง ของถังสว มอาคารหองนา้ํ กลางวทิ ยาลัยเทคนคิ ดอนเมอื ง 6. การอนุรักษฟ น ฟสู งิ่ แวดลอ มในพืน้ ทอี่ าวปต ตานี: กรณศี ึกษาการจัดการ นายวรพงษ เจรญิ วงษ นํ้าเสียในบา นดาโตะ อ.ยะหร่งิ จ.ปตตานี คณะทํางานเสียงเลก็ ๆ เพื่อสันติภาพ การศึกษาของเสียจากธรรมชาต(ิ ขี้ยอ) และของเสียจากโรงงาน (นํา้ ลางกงุ รศ.ดร.พชิ ยั สราญรมย 7. เศษอาหารและนา้ํ สม ควันไม) เพ่ือประโยชนในการปลูกพชื (ทดแทนการใช คณะเทคโนโลยกี ารเกษตร ปุย เคมแี ละสารฆา แมลง) ในจงั หวดั จนั ทบรุ ี มหาวทิ ยาลัยราชภัฎราํ ไพพรรณี 29
สวนการสงเสริมและพัฒนาระบบ สง่ิ แวดลอ ม ไดม โี อกาสแลกเปลย่ี นเรยี นรู ทง้ั นหี้ ากสนใจเขา รว มเวทแี ลกเปลย่ี น การจัดการความรูของเครือขายนกั วิจัย ขอ มลู วชิ าการและประสบการณก ารวจิ ยั เรยี นรู สามารถดาวนโ หลดใบสมคั รไดท ี่ สิ่งแวดลอม ในป 2554 ศนู ยว จิ ยั และ ดานส่ิงแวดลอม และเพ่ือสงเสริม http://www.deqp.go.th/website/20 ฝกอบรมดานส่ิงแวดลอม ไดรวมกับ กระบวนการแลกเปลย่ี นเรยี นรขู องสมาชกิ และ http://www.ertc.deqp.go.th/ern คณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตร เครอื ขา ยนกั วจิ ยั สง่ิ แวดลอ มในการกาํ หนด หรือสอบถามขอมูลเพ่ิมเติมไดที่ สวน มหาวทิ ยาลยั บรู พา จดั เวทกี ารแลกเปลย่ี น แนวทางการศกึ ษาวจิ ยั ดา นสงิ่ แวดลอ ม ความรวมมือและเครือขายนกั วิจัยดาน เรยี นรงู านวจิ ยั ดานสง่ิ แวดลอ ม ภายใต รวมกันในอนาคต ในลักษณะตอยอด สงิ่ แวดลอ ม ศนู ยว จิ ยั และฝก อบรมดา น เครือขายนักวิจัยส่ิงแวดลอม จํานวน การศกึ ษาวจิ ยั ซงึ่ คาดวา จะมผี เู ขา รว มเวที ส่งิ แวดลอม โทรศพั ท 02-5774182-9 6 ครั้ง เพื่อใหสมาชิกเครือขายนกั วิจัย แลกเปลยี่ นเรยี นรจู าํ นวนรวมทงั้ สน้ิ 500 คน ตอ 1102, 1121 การจัดเวทีแลกเปลีย่ นเรยี นรงู านวิจัย ประจําป 2554 หัวขอการแลกเปลีย่ นเรยี นรงู านวิจยั วัน-เวลา สถานที่การจดั เวที ขยะมลู ฝอยและนํ้าเสยี 2 พฤษภาคม 2554 มหาวิทยาลัยราชภฏั ลําปาง กฎหมายกบั การจัดการดานส่ิงแวดลอ ม 20 พฤษภาคม 2554 มหาวิทยาลัยขอนแกน สารอนั ตราย 24 มถิ นุ ายน 2554 มหาวิทยาลยั ราชภัฏพระนครศรีอยุธยา การบริโภคท่ยี ั่งยนื 22 กรกฎาคม 2554 มหาวทิ ยาลัยราชภัฏสรุ าษฎรธ านี การเปลีย่ นแปลงสภาพภูมิอากาศและพลังงาน 19 สงิ หาคม 2554 มหาวทิ ยาลัยราชภัฏกาญจนบรุ ี อากาศ เสียงและความส่นั สะเทือน 23 กนั ยายน 2554 มหาวิทยาลยั บูรพา 30
สําหรับในเร่ืองของทิศทางการ เคร่ืองมืออุปกรณในการวิเคราะห และ รายละเอียดการสงขอเสนอโครงการ ขบั เคลอ่ื นของเครอื ขา ยนกั วจิ ยั สง่ิ แวดลอ ม หอ งปฏบิ ัติการสําหรบั การศึกษาวจิ ัย วจิ ยั เขา รว มในโครงการวจิ ยั แบบบรู ณาการ ในอนาคต ศูนยวิจัยและฝกอบรมดาน และในขณะน้ี ศนู ยว จิ ยั และฝก อบรม ภายใตเครือขายนักวิจัยส่ิงแวดลอม ส่ิงแวดลอม จะดําเนินการขับเคลื่อน ดานสิ่งแวดลอม ไดเปดรับขอเสนอ ไดที่ http://www.deqp.go.th/ การดําเนินงานของเครือขายนักวิจัย โครงการวิจัยท่ีจะมีการดําเนนิ การใน website/20 และ http://www.ertc. สง่ิ แวดลอ มอยา งตอ เนอ่ื ง เพอ่ื ใหเ กดิ การ ปง บประมาณ 2555 แลว หากสมาชิก deqp.go.th/ern พฒั นาองคค วามรดู า นสง่ิ แวดลอ ม และ ทานใดสนใจสามารถดาวนโหลด การยกระดบั องคค วามรใู หเ ปน ทยี่ อมรบั สูสากล โดยมงุ เนน ประเด็น ดงั ตอไปน้ี เพ่ิมศักยภาพทางการวิจัยของ สมาชกิ เครือขา ยฯ เพ่อื เปน แรงกระตนุ ในการคน ควา งานวจิ ยั อนั จะนาํ ไปสกู าร พฒั นาองคความรูดานสง่ิ แวดลอม จดั เวทแี ลกเปลย่ี นเรยี นรงู านวจิ ยั เพอ่ื ใหส มาชกิ เครอื ขา ยฯ ไดแ ลกเปลย่ี น องคความรู รวมถึงการระดมความคิด ในการแกไขปญหาส่งิ แวดลอม การถา ยทอดองคค วามรู โดยการ จัดประชุมสัมมนาเชิงปฏิบัติการ เพื่อ ถา ยทอดองคค วามรู หรอื เทคโนโลยที ไ่ี ด จากการศึกษาวิจัยภายใตเครือขาย นกั วจิ ัยสิง่ แวดลอ ม โดยมงุ แกไขปญหา ของพื้นที่อยางมีประสิทธิภาพ และ สอดคลอ งกบั บรบิ ทของทอ งถนิ่ นน้ั ๆ อกี ท้ังยังเปนการสรางโอกาสในการขยาย สมาชิกเครือขายนกั วิจัยส่ิงแวดลอมไป ท่วั ประเทศ การสนบั สนนุ การจดั ทาํ โครงการ วิจัยรวมกันภายใตเครือขายนักวิจัย สงิ่ แวดลอ ม โดยใชท นุ ของแตล ะภาคสว น เชน งบวจิ ัยรวม หรือความรวมมือทาง ดานบุคคลากร สถานท่ี ตลอดจน 31
ภูรอ งกลา ภูทบั เบกิ ชุมชนเขมแข็ง ส่ิงแวดลอมย่ังยืน จ โดย : อรศัย อนิ ทรพาณชิ ย* ากการศกึ ษาความเปนอยแู ละวถิ ีชีวติ ของชมุ ชนตางๆ บนพน้ื ภมู ภิ าคน้ี พบวาหลายๆ ชมุ ชน อาศัยอยรู ว มกันกับธรรมชาตอิ ยางชาญฉลาด มีการนําเอาความรูภมู ิปญญาตั้งแตบรรพบรุ ุษดง้ั เดมิ เขามาประยุกต ใชก บั ชวี ติ ประจาํ วนั มกี ารเลอื กทอี่ ยอู าศยั เพอ่ื ความสะดวกสบายและความเหมาะสมในการทาํ มาหากนิ ใชป ระโยชน จากทรพั ยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดลอมแบบพึง่ พาอาศัย มีขนบธรรมเนยี มประเพณีวฒั นธรรม บางสว นทเี่ กิดจาก ปรากฏการณทางธรรมชาติ ซ่ึงเปนการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติอยางแยบยล ชุมชนของแตละภูมิภาคจะตางกัน ทง้ั ในดา นลักษณะภมู อิ ากาศ ภมู ิประเทศ วถิ ชี วี ติ ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ มซ่งึ ทรัพยากรธรรมชาติเปน ตนทุนท่ีสาํ คญั ในการดาํ รงชวี ติ ของชุมชน บางพนื้ ท่เี หมาะกบั การทาํ เกษตรกรรม บางพน้ื ท่มี ีภูมอิ ากาศท่เี ยน็ สบาย อุณหภูมเิ หมาะกบั พืชพรรณไมนานาชนดิ ภูมิประเทศท่ีสวยงามเชนเดยี วกบั ทีภ่ ทู บั เบกิ และภูรอ งกลา ทัง้ สองชมุ ชน น้มี วี ถิ ีชีวิตคลายคลงึ กบั ชุมชนของญป่ี นุ ทเ่ี รยี กกันวา ซาโตยามา (satoyama) ซาโตยามา เปน ภาษาญปี่ นุ มาจากคาํ วา ซาโต (sato) แปลวา พนื้ ทท่ี ที่ าํ การเกษตรกรรม คาํ วา ยามา (yama) แปลวา ภูเขา ดงั นนั้ ซาโตยามา ถา แปลตามตวั อักษร หมายถงึ การทาํ เกษตรกรรมบรเิ วณภเู ขา ทาํ นองเดยี วกับ Community and Nature ก็หมายถึง ชุมชนทอี่ ยูร ว มกับธรรมชาติ ซ่ึงชมุ ชนท่มี ีความเปนอยูร ว มกับธรรมชาตใิ น ภูมภิ าคน้ี มีการใชท รัพยากรแตกตางกันไป เชน ทําการเกษตร การเลี้ยงสัตว ทาํ เหมืองแร ทําปา ไมเพอ่ื การสรา ง บานเรือน หาของปา อาจกอใหเกิดผลกระทบตอระบบนิเวศนและความหลากหลายทางชีวภาพท่ีเกิดขึ้นจากใช ทรัพยากรดังกลา ว ท้ังนี้การจัดการพ้ืนท่ีท่ีเปนลักษณะเดียวกันกับซาโตยามาจะตองมีการพัฒนาใหมีการจัดการอยางมี ประสิทธภิ าพ ตามแนวคดิ หลกั ของซาโตยามามี 5 ประการไดแก 1) การใชท รพั ยากรทอี่ ยภู ายใตก าํ ลงั ความสามารถ ของสงิ่ แวดลอ มนนั้ (carrying capacity) 2) การใชทรัพยากรธรรมชาติโดยการหมุนเวียน (cyclic use) 3) การตระหนกั และรคู ณุ คา และความสาํ คญั ของ วฒั นธรรมประเพณดี งั้ เดิม 4) การจดั การทรพั ยากรธรรมชาตโิ ดยความรว มมอื จากทุกภาคสว นทีเ่ กย่ี วของ และ 5) การสนบั สนนุ เศรษฐกจิ และสังคมของทอ งถิน่ นน้ั ๆ 32 *นักวชิ าการสง่ิ แวดลอมชาํ นาญการ สถาบันฝก อบรมและถายทอดเทคโนโลยดี านส่ิงแวดลอ ม
ทุกภูมิภาคของประเทศไทยมีชุมชนท่ีอาศัยรวมกับธรรมชาติ มีความ สมั พนั ธเ ชงิ ระบบ การพฒั นาพน้ื ทเ่ี พอื่ กจิ กรรมใดๆ ยอ มสง ผลกระทบทงั้ ระบบ เชน ในกรณีของชุมชนหมูบานทับเบิก ต้ังอยูท่ีตําบลวังบาลอําเภอหลมสัก จังหวัด เพชรบรู ณ ซง่ึ มคี วามสูงจากระดบั น้าํ ทะเล ประมาณ 1,768 เมตร ภูมปิ ระเทศ มีความงดงามตามธรรมชาตปิ า ไม อากาศบรสิ ทุ ธ์เิ ยน็ สบายตลอดป ในตอนเชา มีหมอกและกลุม เมฆ เปนแหลง ปลูกกะหลํ่าปลที ี่ใหญทส่ี ุดในโลก คนสว นใหญเปน ชาวเขาเผา มง ทย่ี า ยมาจากทางภาคเหนอื ของประเทศ วถิ ชี วี ติ ของชาวมง ไดร บั การ พัฒนาในการประกอบอาชีพ มีการทําแปลงเกษตรกรรมขนาดใหญ ในพื้นท่ี อนั กวา งไกลเหลา นไี้ ดร บั การจดั สรรจากธรรมชาตใิ นเรอื่ งของนาํ้ เพราะการปลกู ผกั ในพื้นท่ีเหลานี้ไมจําเปนตองหาแหลงน้ําเปนที่ลําบากเหมือนการทําแปลงผัก ในภาคกลาง อยางไรก็ตามชาวมงยังคงรักษาประเพณี วัฒนธรรมของเขาไวได ไมตกอยูภายใตอารยธรรมจากที่อื่น ดังจะเห็นไดจากการรักษาประเพณีไหวผี การแสดงเตนรําตางๆ ที่หมูบานทับเบิกหากนกั ทองเท่ียวจะพักแรมจะตอง กางเตนท ในบริเวณท่จี ัดใหซ ่ึงจะไดรับบรรยากาศในการทองเท่ยี วแบบงาย ๆ ชุมชนหมูบานรองกลา ต้ังอยูตําบลเนนิ เพ่ิม อําเภอนครไทย จังหวัด พิษณุโลก ลักษณะภมู ิประเทศตลอดจนการทํามาหากิน มคี วามคลายกนั กบั ชมุ ชน ซาโตยามาในประเทศญ่ีปนุ มกี ารทาํ นาและผลิตกา ซชวี มวล หมูบานทับเบิก แตท่ีชุมชนหมูบานรองกลาจะมีโฮมสเตยขึ้นอยูหลายหลัง นกั ทอ งเทยี่ วสะดวกสบายมากขน้ึ ในการพกั อาศยั อยู เมอ่ื เทยี บกบั ทชี่ มุ ชนหมบู า น ทบั เบกิ จะมีกลุมชาวบานคอยอาํ นวยความสะดวกพาดูแหลง ธรรมชาติ การเดินปา จากการสอบถามชาวบา นทาํ ใหท ราบวา จะมศี นู ยก ารทอ งเทย่ี วในอนาคต เปน อาคาร ขนาดเลก็ มีไวเพอ่ื เปน แหลงใหขอ มลู และอาํ นวยความสะดวกแกนกั ทอ งเที่ยว ท้ังสองชุมชนไดรับการสงเสริมการทองเที่ยวจากหนวยงานภาครัฐรวม กบั เอกชน และผนู าํ ชมุ ชน ในการวางแผนการจดั การทอ งเทยี่ วในพนื้ ทขี่ องพวกเขา มกี ารจดั ทาํ และรวบรวมขอ มลู แหลง ทอ งเทยี่ ว และแผนการในอนาคตตอ การ ทอ งเที่ยวเชงิ นเิ วศ และในทส่ี ดุ จะตองไมลืมแนวคิดหลักของซาโตยา มา 5 ประการ ซ่ึงพบ วา มอี ยหู นงึ่ ขอ ทก่ี ลา วถงึ ความรว มมอื ทกุ ภาคสว นในการจดั การทรพั ยากรธรรมชาติ การพัฒนาท่ียั่งยืนจะตองสรางชุมชนเขมแข็ง ใหเกิดความตระหนกั และรับรูถึง ปญ หาสงิ่ แวดลอ ม มคี วามเขา ใจและเหน็ คณุ คา ของทรพั ยากรธรรมชาตใิ นพน้ื ที่ การตง้ั บา นเรอื นของชาวมงในปจจุบันในหมูบ า นรอ งกลา ของตน มีการใชประโยชนทรัพยากรธรรมชาติอยางพอดีและรักษาไวเพื่อ จงั หวัดพิษณุโลก คนรุนตอ ไป . . . ซ่งึ จะตอ งลงมอื ปฏิบัติเพ่อื ชมุ ชนเขมแขง็ และสง่ิ แวดลอ มยั่งยืน .......................... เอกสารอางองิ http://satoyama-initiative.org/ สภาพในหมูบานชุมชนทับเบิก 33
VOCsสาร กบั ปาไม ส โดย : เพลินพศิ พงษประยูร* ารอนิ ทรยี ร ะเหยงา ย (Volatile Organic Compounds; VOCs) ในบรรยากาศเกดิ ไดท งั้ จากธรรมชาติ (Biogenic VOCs; BVOCs) และการกระทาํ ของมนษุ ย (Anthropogenic VOCs; AVOCs) จากการประเมินของ IPCC ป ค.ศ. 2001 พบวาปริมาณสาร VOCs ท่ีมกี ารปลอยสบู รรยากาศของโลกมากกวา 88% เกิดจากแหลงธรรมชาติ และมากกวา 99% ของสาร VOCs ทีเ่ กิดจากแหลง ธรรมชาติ เปนการปลอ ยจากพืช โดยสารทม่ี สี ดั สว นของการปลอ ยสงู ไดแ ก สาร isoprene (2-methyl-1,3-butadiene; C5H8) และสาร monoterpenes (C10H16 เชน α-pinene β-pinene และ limonene) ซึ่งสาร isoprene มีสัดสวนการปลอ ยสงู สดุ ถงึ 77% รองลงมาเปน สาร monoterpenes 19% สาร VOCs ทปี่ ลอ ยจากธรรมชาติ มีบทบาทสําคัญในช้นั บรรยากาศชั้นใกลโลก (โทรโฟสเฟยร) เน่อื งจากมสี ดั สว น ปรมิ าณการปลอ ยสงู ซงึ่ สาร isoprene และสาร monoterpenes ทมี่ กี ารปลอ ยจากพชื ไมม ผี ลกระทบตอ สขุ ภาพของประชาชน แตเมื่ออยูในอากาศจะมีความไวตอการทําปฏิกิริยาในบรรยากาศสูงและจะถูกออกซิไดซไดงาย มีชวงชีวิต (lifetimes) ใน ชัน้ บรรยากาศโทรโฟสเฟย รส้นั มาก นอ ยกวา 1 วัน (ประมาณ 1 ชว่ั โมง สําหรบั สาร isoprene) เน่ืองจากมสี ูตรโครงสราง เปนไฮโดรคารบอนที่มีพันธะคู ทําใหงายตอการทําปฏิกิริยากับไฮดรอกซิล กา ซโอโซน และกา ซไนโตรเจนออกไซด จึงเปนสารทีม่ ีบทบาทสาํ คญั ใน กระบวนการเคมใี นบรรยากาศ สนบั สนนุ การเกดิ ปฏกิ ริ ยิ าโฟโตเคมคิ ลั ทําใหเกิดกาซโอโซนซ่ึงเปนมลพิษที่สําคัญในบรรยากาศ และยังมีการรวม ตวั กบั ฝนุ ละอองทาํ ใหเ กดิ ละอองทตุ ยิ ภมู ใิ นบรรยากาศ (Secondary organic aerosol; SOA) ซง่ึ เปน อนั ตรายตอ สขุ ภาพของประชาชน กา ซโอโซน ทอ่ี ยใู นบรรยากาศโทรโฟสเฟย รเปน พษิ ตอ สงิ่ มชี วี ติ ทาํ ใหไ มส บาย เกดิ อาการ เจ็บคอ หายใจไมส ะดวก ถาไดรบั เปน เวลานานเน้อื เยอื่ ปอดจะถูกทาํ ลาย อยางถาวร และมีผลตอระบบภูมิคุมกันของมนุษย นอกจากน้ี กา ซโอโซนยงั เปน ตวั ออกซไิ ดสอ ยา งแรง ทาํ ใหส ง่ิ กอ สรา งชาํ รดุ เปน ตวั ฟอกสี และยังมีผลทาํ ใหผลผลติ ทางการเกษตรตกต่าํ ลงอีกดวย พน้ื ทปี่ า ไมใ นเขตรอ นมกี ารปลอ ยสาร VOCs ปรมิ าณสงู ซง่ึ ปจ จยั ท่ีมีผลตอชนิดและปริมาณการปลอยสาร VOCs ขึ้นอยูกับแสง อุณหภูมิ ชนดิ ของพชื พรรณ และความหนาแนนของชวี มวลในพ้นื ทปี่ าไม พืชแตล ะ ชนิดจะมีการปลอยปริมาณสาร VOCs ที่แตกตางกัน จากการศึกษา ของ Kesselmeier และ Staudt (1999) พบวา อัตราการปลอ ยของสาร isoprene และสาร monoterpenes จากพชื แตล ะชนดิ มปี รมิ าณทแี่ ตกตา งกนั และพืชบางชนดิ ไมม กี ารปลอ ยสาร VOCs 34 *นกั วิชาการสิ่งแวดลอ มชาํ นาญการ ศนู ยว จิ ัยและฝกอบรมดา นสงิ่ แวดลอม
สําหรับปา ไมใ นเขตรอ นจะมีการปลอยสาร isoprene มากกวา 50% ของสาร VOCs ทัง้ หมดท่ปี ลอ ยจากปาไม ใน ขณะทสี่ าร monoterpenes การปลอ ยนอ ยกวา 10% ซึ่งตรงขามกับปาไมใ นเขตอบอุนจะมกี ารปลอ ยสาร monoterpenes ในปริมาณท่ีมากกวา เน่ืองจากอิทธิพลของอุณหภูมิมีผลตอปริมาณการปลอยสาร isoprene โดยท่ัวไปแลวการปลอยสาร isoprene จะเพ่ิมข้ึนตลอดท้ังวันเม่ือระดับอุณหภูมิสูงข้ึนและแสงมากในชวงเวลาบาย และปริมาณการปลอยจะลดลงเปน ศูนยในเวลากลางคนื ภาพที่ 1 แสดงแหลง กําเนดิ ของสาร VOCs และการเกดิ ปฏิกริ ยิ าเคมใี นบรรยากาศ สาร VOCs ทปี่ ลอ ยจากพชื ออกสบู รรยากาศจะถกู ออกซไิ ดซภ ายใน 1 ชวั่ โมง โดยทาํ ปฏกิ ริ ยิ ากบั ไฮดรอกซลิ เปน การ “ทาํ ความสะอาด” ในบรรยากาศ ซงึ่ จะทําใหเกดิ อนุมลู เปอรร ็อกซี่ (RO2) อาจนําไปสกู ารกอตวั ของกรดอินทรยี ขนึ้ อยกู ับ ระดับของไนตริกออกไซด ทําใหเกิดกาซโอโซน แตปฏิกิริยาท่ีคลายกันสามารถเกิดขึ้นไดโดยการออกซิเดชั่นของกาซโอโซน และไนตริก ซ่งึ เปน การลดปริมาณของสาร VOCs ทัง้ จากธรรมชาติและจากกิจกรรมของมนษุ ย สภาพแวดลอมท่ีมีระดับกาซไนโตรเจนออกไซดต่ํา (โดยท่ัวไปจะนอยกวา 5-10 ppt) จะถูกเรียกวาบรรยากาศ “สะอาด” กา ซโอโซนจะเกิดจากปฏิกิริยาโฟโตเคมคิ อล ระหวางกาซไนโตรเจนออกไซด สาร VOCs และแสงแดด ภายใต สภาพบรรยากาศปกติปฏิกิริยาโฟโตดีคอมโพสิช่ันของกาซไนโตรเจนไดออกไซด จะเกิดกาซโอโซน และวงจรจะเกิดความ สมดุลโดยไนตริกออกไซดและกาซโอโซน อยางไรก็ตามหากมีระดับกาซไนโตรเจนออกไซดสูง (ในชวง ppb) จะเรียกวา “สกปรก” ถา ไนตรกิ ออกไซด สามารถเปลีย่ นกลบั ไปเปนไนโตรเจนไดออกไซด โดยไมตองมกี าซโอโซน จะทําใหก าซโอโซนถกู สรา งขน้ึ เกิน (ดงั แสดงในภาพท่ี 2) ภาพที่ 2 แสดงวงจรการรไี ซคลิงของไฮดรอกซิกในบรรยากาศ 35
ตามธรรมชาตพิ ้ืนที่ปาไมมีการปลอ ยสารมลพิษสูบรรยากาศ แตจะมีการทําความสะอาดโดยเกิดปฏิกริ ยิ าเคมี ในบรรยากาศ ทําใหเกิดความสมดลุ ย (ดงั ภาพที่ 3) แตเ มอ่ื พ้ืนทป่ี าไมถ กู ทําลาย พน้ื ทที่ ีเ่ คยเปนแหลงกักเกบ็ กา ซโอโซนของ ช้ันบรรยากาศโทรโฟสเฟรยี จะเปลี่ยนเปน แหลง ปลอ ยแทนเมอื่ พมุ ไมไมส ามารถดักจบั กาซไนโตรเจนออกไซดท่ีถกู ปลอ ยจาก ดินและการปลอยกาซไนโตรเจนออกไซดทเ่ี พมิ่ ข้นึ จากการเผาปาและจากการกระทําของมนุษย (เชน รถยนต) ทําใหเ กิดเมฆ กล่ันตัว นําไปสูเมฆท่ีมีการพัดโหมกระหน่ําทําใหปริมาณฝนลดลงและลดการระเหย ทําใหระดับความรุนแรงของการเกิด มลพิษทางอากาศสงู ขน้ึ การปลอ ยสาร isoprene จากปา ไมไ มเพียงแตจ ะมผี ลตอ บรรยากาศบริเวณพ้ืนที่ปา ไมเทา นนั้ ยังมี ผลตอ คณุ ภาพอากาศของเขตเมอื งและเขตรอยตอ ระหวา งเมอื ง เนอื่ งจากเกดิ การพดั พาและทาํ ปฏกิ ริ ยิ ากบั ไนโตรเจนออกไซด ที่เกิดจากการกระทาํ ของมนษุ ย ภาพที่ 3 แสดงปฏิกิริยาทางชวี เคมแี ละชวี ฟสิกสข องปาไมเขตรอน ภาพซา ยแสดงถงึ พนื้ ทปี่ า ไมต ามธรรมชาติ ภาพขวาแสดงถงึ พน้ื ทปี่ า ไมท ถ่ี กู ทาํ ลายและมลพษิ ทเี่ กดิ ขนึ้ สารมลพิษอากาศทุตยิ ภมู ิ (Secondary Air Pollutants) : เปน สารมลพษิ ทางอากาศที่ไมไ ดเ กดิ และถกู ระบายจาก แหลงกําเนิดใด ๆ แตเกิดข้ึนในบรรยากาศจากปฏิกิริยาเคมีระหวางสารมลพิษอากาศปฐมภูมิกับสารประกอบอื่น ๆ ท่ีอยู ในบรรยากาศ เชน กา ซโอโซน ฝนุ ละอองขนาดเล็ก และสารมลพิษทางอากาศท่ีเปนสารอนนิ ทรยี (Inorganic) เชน กาซ ไฮโดรเจนซัลไฟด และ ฝนุ ตะกว่ั เปน ตน ละอองทุติยภมู ใิ นบรรยากาศ (Secondary organic aerosol; SOA) จะเปนการ รวมตวั ของสารมลพษิ อากาศปฐมภมู กิ บั ฝุนละอองขนาดเล็ก เอกสารอางอิง : กรมควบคุมมลพิษ. 2554. รูรอบทศิ มลพิษทางอากาศ บทเรยี น แนวคิด และการจดั การ. House, J. et.al. Ecosystems and Human Well-being: Current State and Trends. Chapter 13 : Climate and Air Quality. PCC. 2005. Climate Forcing Through Atmospheric Chemistry. Kesselmeier, J. and M. Staust. 1999. Biogenic Volatile Organic Compounds (VOC): An Overview on Emission, Physiology and Ecology. Journal of Atmospheric Chemistry. No.33. pp. 23–88. 1999. Lelieveld, J., et.al., 2008. Atmospheric oxidation capacity sustained by a tropical forest. Vol 452. Pressley, S. N.. 2004. Isoprene Flux Measurements Above a Northern Hardwood Forest. Washington State University. Department of Civil and Environmental Engineering. Sharkey, T. D. *, A. E. Wiberley and A. R. Donohue. 2008. Isoprene Emission from Plants: Why and How. Annals of Botany. Vol. 101. pp 5–18. Volatile Organic Compounds in the Biosphere-Atmosphere System (VOCBAS), 2010. www.esf.org/vocbas.
Search
Read the Text Version
- 1 - 36
Pages:
