GR21 "EM กับการแห้ปัญหาน้ำท่วม"

ÔöôýÚŞ ďýöôć ×æċ óąñýćėÚĐúçøşĀô ResearchðŘìĊęǰǰÞïĆïìĊęǰǰêčúćÙöǰǰ ISSN : 1686-1612

ชบรวรณนาคธกิ ุยาร Contสeารnบtญั s ปญหาดา นสงิ่ แวดลอ ม ยังคงถูกหยบิ ยกมาตั้งเปน ประเดน็ ในการ เรอ่ื งเดน ประจําฉบบั พูดคุยกันอยูอยางตอเน่ือง เรียกไดวาไมมีการตกยุคแตอยางใด ไมวา ตนเหตขุ องปญ หานน้ั จะเกิดจากธรรมชาตหิ รอื จากนํ้ามอื มนษุ ย !!! 1 การศึกษาประสิทธิภาพ EM ของจุลินทรียในการบําบัด จงึ เปน อกี หนงึ่ บทบาทของนกั วจิ ยั ทจี่ ะตอ งคน ควา ทดลอง เพอื่ เผยแพร น้าํ เสีย แกสาธารณะใหไดเห็นและตระหนักถึงความรายแรง รวมถึงแนวทาง การแกปญหานั้นๆ 7 เตาเผาขยะชีวมวลไรค วนั 9 การจดั การขยะดว ยระบบเตาเผาขยะ เมอื งโตเกยี ว ประเทศ Green Research ฉบบั นี้ นาํ งานวจิ ยั ใหมๆ ทนี่ า สนใจมาเผยแพร อกี เชน เคย ญี่ปุน จากเหตุการณนา้ํ ทว มชวงปลายปท ีผ่ า นมา หลายทา นมีความเช่อื ติดตามเฝาระวงั และใช EM ชว ยในการบาํ บดั นาํ้ เสยี จากการทว มขงั จลุ นิ ทรยี ต วั นท้ี าํ งาน อยา งไร และสามารถชว ยบําบัดนํ้าเสียไดจรงิ หรอื ไม ? 11 ยายอมผมกบั ความเส่ยี งเปนโรคมะเรง็ 15 ผลกระทบท่เี กดิ จากการใชส ารเคมีทางการเกษตร ฉบบั น้เี ราไดทราบคําตอบกนั 17 จากแหลง นํ้าดบิ ทีป่ นเปอ น จรงิ หรือทีก่ ารใชย ายอมผมมีโอกาสเสี่ยงตอ การเปน โรคมะเร็ง !!! ทําความรูจักและการพัฒนาพลังงานจากเซลลแสงอาทิตยเพื่อใช “สนู า้ํ ดมื่ กบั สุขภาพทีไ่ มค วรมองขา ม” ประโยชนใ นชวี ติ ประจาํ วนั การพฒั นาอยา งตอ เนอื่ งนก้ี า วไกลไปถงึ ไหนแลว รวมไปถงึ การผสมผสานระหวา งภมู ปิ ญ ญาทอ งถน่ิ กบั หลกั วชิ าการ 19 ซากผลติ ภณั ฑเครื่องใชไฟฟาและอุปกรณอิเลก็ ทรอนกิ ส เขา ดว ยกนั ในการจดั การกบั ขยะทม่ี ปี รมิ าณเพม่ิ มากขนึ้ ดว ยการทาํ งาน ของระบบเตาเผาขยะชีวมวลไรควันของไทยและพัฒนาการของระบบ กา วหนาพัฒนา เตาเผาขยะท่ญี ี่ปุน ภายในเลม ยังมีบทความดานงานวิจัยเดนๆ ท่ีนาสนใจและมี 23 เซลลแสงอาทิตย (Solar Cell) : พลังงานสะอาดเพ่ือ ความสําคัญตอมนุษยและสิ่งแวดลอม ไมวาจะโดยตรงหรือทางออม เชิญรว มเดนิ ทางไปกบั เราไดเ ลย ส่งิ แวดลอม พบกนั ใหมฉ บบั หนา ... 25 การจัดการความปลอดภัย อาชีวอนามัย และส่ิงแวดลอม ในการทาํ งาน (SHE) ในโรงงานผลติ นาํ้ มนั จากยางรถยนตเ กา ไมใชแ ลว 29 กรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอมกับการสงเสริมการศึกษา วิจยั ดานส่ิงแวดลอมอยา งมีสว นรวม พึง่ พาธรรมชาติ 32 ชีวภาพ-ชีวมวล-ความหลากหลายทางชีวภาพ-เทคโนโลยี ชีวภาพสกู ารจดั ตั้งสังคม Satoyama (Satoyama Initiative) คณะผูจ ดั ทาํ บรรณาธิการ ศนู ยวจิ ยั และฝก อบรมดา นส่งิ แวดลอ ม กรมสง เสรมิ คณุ ภาพสง่ิ แวดลอม วสุวดี ทองตระกลู ทอง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดลอ ม เทคโนธานี ตําบลคลองหา กองบรรณาธกิ าร อาํ เภอคลองหลวง จงั หวดั ปทมุ ธานี 12120 โทรศพั ท 0-2577-4182-9 โสฬส ขนั ธเครอื มศี ักดิ์ มลิ นิ ทวสิ มัย นติ ยา นักระนาด มิลน ศิรนิ ภา ศรีทองทิม หทัยรัตน การีเวทย รุจยา บุณยทุมานนท จินดารัตน โทรสาร 0-2577-1138 ทปี่ รึกษา เรืองโชตวิ ิทย ณญั ธกิ านต ทะเสนฮด จตพุ ร บรุ ษุ พัฒน รัชนี เอมะรจุ ิ ภาวินี ปุณณกนั ต บรรณาธิการบริหาร สุวรรณา เตียรถส วุ รรณ ตดิ ตอ ขอเปนสมาชกิ สวนความรวมมือและเครอื ขายนกั วจิ ยั ดา นสงิ่ แวดลอ ม ศูนยวิจัยและฝกอบรมดา นส่งิ แวดลอม โทรศัพท 0-2577-4182-9 ตอ 1226, 1215, 1121, 1102 โทรสาร 0-2577-1138 www.deqp.go.th/website/20/

GREEN RESEARCH เร่ืองเดน ประจําฉบับ EMการศึกษาประสทิ ธภิ าพ ในการบําบดั นาํ้ เสยี มีศกั ด์ิ มิลนิ ทวิสมยั ชวลา เสียงลํ้า อนพุ งษ ปณุ โณทก รุงอรุณ สุขสาํ ราญ และ ชชั สกล ธนาดลิ ก ปญ หาและท่มี าของงานวิจัย สืบเนอื่ งจากปญ หาอทุ กภยั ของประเทศไทยในป พ.ศ. 2554 ทาํ ใหป ระชาชนไดร บั ผลกระทบเปน จํานวนมากถงึ 12.8 ลา นคน ครอบคลมุ พ้นื ที่ 63จงั หวดั คดิ เปน พน้ื ทก่ี วา 150ลา นไรนคิ มอตุ สาหกรรมหลายแหง ตอ งปด ตวั ลงสง ผลเสยี ตอ เศรษฐกจิ ของประเทศมลู คา ความเสยี หายมากถงึ 1.44 ลา นลา นบาท (1) สงิ่ ทตี่ ามมาคอื ปญ หาดา นสาธารณสขุ เนอื่ งจากนาํ้ ทที่ ว มขงั ไดช ะเอาสง่ิ ปฏกิ ลู และขยะจากหลายแหลง มารวมกนั ทาํ ใหน าํ้ เนา เสยี โดยสาเหตเุ กดิ จากสารอนิ ทรยี ใ นนาํ้ มปี รมิ าณสงู เมอื่ เกดิ การยอ ยสลายโดยจลุ นิ ทรยี  ทาํ ใหน าํ้ มปี รมิ าณออกซเิ จนลดลง และในทสี่ ดุ อาจกอ ใหเ กดิ สภาวะไรอากาศซ่ึงสงกลิ่นเหม็นรบกวนการอยูอาศัยของประชาชนในบานเรือนท่ีมีน้ําขัง และนอกจากน้ันยังสงผลเสียตอการดํารงชีพของปลาและ สตั วน าํ้ ตา งๆ อกี ดว ย ปญ หาน้ี นอกจากจะสง ผลตอ สขุ ภาพของผทู ต่ี อ งสมั ผสั กบั แหลง นาํ้ เปน เวลานานแลว ยงั สง ผลตอ สขุ ภาพจติ ของผปู ระสบภยั อกี ดว ย จากปญ หานา้ํ เนา เสยี ดังกลาว รัฐบาลไดแกไขปญ หาโดยการแจกจายกลมุ จุลินทรยี ท ่มี ปี ระสิทธภิ าพหรืออีเอม็ (EM) เพือ่ มาใชในการบําบัด น้าํ เสียทีท่ ว มขงั ตามบานเรือนและชุมชนจนเกดิ ความเขา ใจในหมปู ระชาชนวาการใชอ ีเอม็ สามารถนํามาใชใ นการปรบั ปรงุ คุณภาพนํ้าได อีเอ็ม มาจากคําวา “Effective Microorganisms” เปน ไมไดชวยในการบําบัดนํ้าเสียแตอยางใด(2) ทําใหเกิดคําถามในสังคมวา เครื่องหมายการคาของบริษัท EM Research Organization, Inc. EM สามารถปรับปรุงคุณภาพนํ้าทวมขังไดจริงหรือไม ประกอบกับใน มีสํานักงานใหญอยูท่ีเมืองโอกินาวา ประเทศญี่ปุน โดยท่ัวไป อีเอ็ม ประเทศไทย ยังไมมีรายงานหรือหลักฐานยืนยันขอมูลเชิงวิจัยที่แนชัด หมายถึง สวนผสมของเหลวท่ีมีจุลชีพแบบไมใชอากาศ (anaerobic เกย่ี วกบั เรอ่ื งนี้ จากขอ มลู ดงั กลา วจงึ เปน ทมี่ าของการศกึ ษาอเี อม็ ตอ การ Organisms) โดยจุลชีพเหลานี้สามารถอยูรวมกันไดและมีประโยชน ปรับปรุงคุณภาพนํา้ เสยี ในสภาวะนํา้ ทวมขัง กับสภาพแวดลอม จุลชีพเหลานั้นไดแก Lactobacillus casei จดุ ประสงคของงานวิจยั (แบคทเี รยี กรดแลคตคิ ), Rhodopseudomonas palustris (แบคทเี รยี เพ่ือศึกษาประสิทธิภาพการปรับปรุงคุณภาพน้ําเสียของอีเอ็ม สังเคราะหแ สง), Saccharomyces cerevisiae (ยสี ต) และจลุ ชพี อ่นื ๆ สูตรตางๆ โดยการเปรียบเทียบคุณสมบัติของอีเอ็ม 3 ชนิดดวยกัน ท่อี ยใู นสภาพธรรมชาติของสว นผสมอเี อ็ม โดยใชนํ้าท่ีเกิดจากการทวมขังของระบบบําบัดน้ําเสียของหอพัก มนี กั วชิ าการออกมาแสดงความเหน็ ใหข อ มลู รวมถงึ วพิ ากษว จิ ารณ รกั ษส ิง่ แวดลอ ม ศูนยวิจัยและฝกอบรมดา นส่งิ แวดลอ ม นานเปนเวลา เกย่ี วกบั การใชอเี อ็มในการบาํ บดั นํ้าเสยี กนั อยางมาก เชน อาจารยจาก 1 เดอื น มาศกึ ษาเปรยี บเทยี บคณุ ภาพของนา้ํ กอ นและหลงั บาํ บดั ตามสตู ร คณะวิศวกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยกลาววา การใชอีเอ็ม ของอีเอม็ แตละสูตร ในรูปแบบท่ีไมเ หมาะสม อาจสง ผลทาํ ใหเ กิดปญหานา้ํ เนา เสยี จนทาํ ให ขอบเขตของงานวจิ ัย เกิดการขาดออกซิเจนท่ีรุนแรงขึ้นกวาเดิม และอีเอ็มที่ใสเขาไปไมมี คัดเลือกอีเอ็มที่มีการใชกันอยางแพรหลายในขณะนี้ 3 ชนิด มา ความสามารถในการสรา งออกซเิ จนแตอ ยา งใด นอกจากน้ี องคป ระกอบของ ศกึ ษาประสทิ ธภิ าพอันไดแก อเี อ็มกอ นท่ีรจู ักกนั ในช่อื EM ball หรอื Micro ball ซง่ึ มีการปน โดยใช 1. อเี อ็มนํา้ สูตรกรมพฒั นาทดี่ นิ (พด. 6) องคป ระกอบเปนสารอินทรยี ตา งๆ เชน กากน้ําตาล และ รําขา ว จะยง่ิ 2. อีเอม็ กอนสูตรกสิกรรมธรรมชาติ (EM ball) สง ผลใหเ กดิ การเนา เสยี ของแหลง นา้ํ เพมิ่ ขน้ึ อกี ดว ย เพราะการเตมิ อเี อม็ 3. อเี อ็มนาํ้ สตู รของบรษิ ทั EM Research Organization, Inc. ลงในนาํ้ เปน การเพม่ิ สารอนิ ทรยี ใ หก บั นา้ํ นนั้ หรอื พดู อกี นยั หนง่ึ เปน การเตมิ (EM นาํ้ ) ความสกปรกในรูปของบีโอดีใหกับนํ้าน่ันเอง จากเหตุการณสึนามิใน ตดิ ตามคณุ ภาพน้ํา เชน ความขนุ คา ออกซิเจนละลายนํ้า ปริมาณ ประเทศญ่ีปุน หนวยงานของรัฐบาลญี่ปุนไดทําการทดลองเพ่ือศึกษา ความสกปรกของสารอนิ ทรยี  คา สารอาหารพชื และจลุ นิ ทรยี ท เี่ ปน ดชั นี ความสามารถของอีเอ็ม ในการบําบัดนํ้าเสียแลวพบวาอีเอ็มท่ีใช ชีว้ ัดของนาํ้ เสียบางชนิด อยางตอ เนอ่ื งเปน ระยะเวลา 1 สปั ดาห No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 1

GREEN RESEARCH เรือ่ งเดนประจาํ ฉบบั วิธีการทดลอง นํา อเี อม็ มาใชใ นการทดลองปรบั ปรงุ คณุ ภาพนา้ํ เสยี ตามวธิ ที เี่ หมาะสมดงั ทรี่ ะบไุ วข องแตล ะสตู ร จาํ ลองสภาวะนา้ํ ทว มขงั ภายในถงั พลาสตกิ โดยนํานาํ้ เสยี จากหอพกั ศนู ยวจิ ยั และฝก อบรมดา นสงิ่ แวดลอมปรมิ าตร 100 ลิตร มาใสใ นถงั พลาสตกิ ขนาด 300 ลิตร ใหร ะดับน้ําใน แตละถงั ลึก 30 เซนติเมตร จากนั้น แบง การทดลองออกเปน 4 ชุดทดลอง ชดุ ทดลองละ 3 ซ้าํ คือ 1 ชุดทดลองควบคุมซ่ึงเปนนํ้าเสียจากหอพักศูนยวิจัยและ ฝกอบรมดานส่ิงแวดลอมซึ่งไมมีการบําบัดดวยอีเอ็มสูตรใดๆ (Control) 2 ชุดทดลองซ่ึงเปนนํ้าเสียจากหอพักศูนยวิจัยและฝกอบรม ดานส่ิงแวดลอมซึ่งบําบัดดวยอีเอ็มน้ําสูตรกรมพัฒนาที่ดิน (พด. 6) 3 ชุดทดลองซึ่งเปนน้ําเสียจากหอพักศูนยวิจัยและฝกอบรม ดา นสง่ิ แวดลอ มซง่ึ บาํ บดั ดว ยอเี อม็ กอ นสตู รกสกิ รรมธรรมชาติ (EM ball) 4 ชุดทดลองซ่ึงเปนนํ้าเสียจากหอพักศูนยวิจัยและฝกอบรม ดานสิ่งแวดลอมซึ่งบําบัดดวยอีเอ็มน้ําสูตรของบริษัท EM Research Organization, Inc. (EM นํ้า) จากน้ันสุมตัวอยางนํ้ามาวิเคราะหคุณภาพนํ้าพื้นฐานอันไดแก คา DO, BOD, COD, ไอออนบวกและไอออนลบ, คา ความขนุ , ความเปน กรด-ดาง และจุลินทรียที่ปนเปอนในน้ํา และทําการสุมตัวอยางน้ํามา วเิ คราะหท กุ 1, 6, 12, 24 ชว่ั โมง ทกุ วนั จนครบ 7 วนั นาํ ผลการทดลอง ทไี่ ดม าวิเคราะหแ ละสรุปผล 1วิธกี ารใชอ เี อม็ ของแตละสตู ร อเี อม็ นา้ํ สตู รกรมพฒั นาทดี่ นิ (พด. 6) สดั สว นทใี่ ชค อื 10 มลิ ลลิ ติ ร ตอ น้าํ เสีย 100 ลติ ร 2 อีเอ็มกอนสูตรกสิกรรมธรรมชาติ (EM ball) สัดสวนท่ีใช คือ 1 กอน ตอบอนํ้า 4 ตารางเมตร หรือ 1 กอน ตอ น้ํา 1 ลกู บาศกเมตร 3 อเี อ็มน้าํ สูตรของบรษิ ัท EM Research Organization, Inc. (EM นาํ้ ) สดั สวนท่ใี ชค อื 10 มลิ ลิลติ ร ตอ นา้ํ เสีย 100 ลิตร ผลการทดลอง จากการทดลองพบวาคา คุณภาพนํ้าพืน้ ฐานจากพารามเิ ตอรต า งๆ คือ BOD COD ไอออนบวก ไอออนลบ และปรมิ าณจุลนิ ทรยี  ของ ชดุ ทดลองแตล ะชดุ ซง่ึ เกดิ จากคา เฉลยี่ ของคา วเิ คราะหท ง้ั 3 ซา้ํ พบวา สมั ประสทิ ธขิ์ องการกระจายของขอ มลู ระหวา งซาํ้ กบั การกระจายของขอ มลู ระหวา ง treatment (อีเอ็ม 3 ชนิดและชุดทดลองควบคุม) มีคา ไมแ ตกตางกันดังแสดงในตารางท่ี 1 2 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH เรือ่ งเดนประจําฉบับตารางท่ี 1 แสดงผลการวเิ คราะหคา คณุ ภาพนา้ํ เฉลี่ย ดังนี้ คาอุณหภูมิ คาความเปนกรด-ดา ง คา ความขุน และคาออกซิเจนละลายนา้ํ No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 3เวลาอณุ หภมู ิ (0C)ความเปนกรด-ดา ง ความขนุ (NTU) คา ออกซเิ จนละลายนา้ํ (mg/L) 1 hr Control EM Ball พด6 EM นํา้ Control EM Ball พด6 EM นํา้ Control EM Ball พด6 EM นํ้า Control EM Ball พด6 EM นา้ํ 6 hr 27.8 24.0 25.4 67.1 2.2 0.8 0.7 2.1 12 hr 24.2 24.1 25.6 28.7 7.2 7.3 7.2 7.2 64.6 62.2 39.8 73.5 0.8 0.8 1.1 1.2 1 day 25.5 24.5 25.6 71.9 0.9 0.7 0.8 0.8 2 day 28.4 25.0 26.0 28.7 7.3 7.3 7.3 7.2 60.8 57.4 36.6 74.4 1.4 1.0 0.7 0.5 3 day 24.6 24.8 25.2 80.9 0.8 0.7 0.6 1.2 4 day 23.8 24.0 24.2 27.8 7.2 7.3 7.2 7.2 38.1 62.9 37.9 70.5 0.7 0.8 0.9 1.1 5 day 23.6 23.7 24.0 61.0 0.7 0.8 0.7 0.8 6 day 23.9 23.9 23.9 27.7 7.2 7.2 7.3 7.3 70.8 70.8 47.2 55.7 0.7 0.8 0.7 0.7 7 day 23.3 23.5 23.8 45.1 1.0 0.9 0.8 0.7 24.9 25.0 25.4 25.4 7.3 7.3 7.3 7.2 71.3 63.8 68.8 32.7 0.5 1.3 0.7 0.6 24.8 7.3 7.3 7.3 7.3 62.6 57.4 63.4 24.9 7.2 7.3 7.3 7.3 52.5 51.0 56.5 24.3 7.3 7.3 7.3 7.3 45.3 42.2 46.7 24.8 7.3 7.3 7.3 7.3 27.3 27.8 31.4 26.5 7.3 7.3 7.3 7.3 23.1 16.4 18.1 ตารางที่ 1 (ตอ ) แสดงผลการวิเคราะหค าคณุ ภาพนา้ํ เฉล่ียดังน้ี คาCOD คาไอออนบวกและไอออนลบ เวลา COD (mg/L) NH4 (แอมโมเนยี ) (mg/L) NO3- (mg/L) NO2- (mg/L) 1 hr Control EM Ball พด6 EM นํ้า Control EM Ball พด6 EM นํา้ Control EM Ball พด6 EM นํ้า Control EM Ball พด6 EM น้าํ 6 hr 161 150 169 1.11 ND ND 0.11 ND 12 hr 156 141 137 176 14.49 14.44 14.26 13.88 0.50 0.42 0.34 0.44 ND ND ND ND 1 day 154 137 159 0.49 ND 0.08 ND ND 2 day 165 176 156 144 13.68 13.99 12.89 13.27 0.75 0.65 1.11 0.52 ND ND ND ND 3 day 135 178 156 0.41 ND ND ND ND 4 day 122 116 139 152 11.71 13.68 12.81 13.00 0.35 0.57 0.50 ND 5 day 114 114 116 ND 6 day 114 167 106 146 13.74 13.93 13.16 13.09 0.81 0.44 0.48 ND 7 day 94 85 101 0.08 84 69 96 144 12.70 9.18 12.15 12.00 0.90 0.54 0.47 ND 126 11.64 11.33 11.15 11.26 0.78 0.28 0.84 0.83 ND 0.07 ND 131 10.80 11.27 8.33 10.76 0.93 0.46 0.55 0.68 ND ND ND 113 10.60 10.99 10.79 10.50 0.45 0.34 0.36 0.60 ND ND ND 90 10.55 10.10 10.79 10.23 0.40 0.53 0.59 1.45 ND ND ND 103 9.95 10.16 10.46 9.58 0.98 1.23 0.71 0.40 0.06 0.08 ND

GREEN RESEARCH เรือ่ งเดนประจําฉบบั ตารางที่ 1 (ตอ) แสดงผลการวิเคราะหคาคณุ ภาพน้ําเฉลย่ี ดงั น้ี ปริมาณจลุ นิ ทรียทีป่ นเปอ นในแหลงนํา้ Total Coliform (cfu/ml) E.Coli (cfu/ml) Enterococci (cfu/ml) เวลา Control EM พด6 EM Control EM พด6 EM Control EM พด6 EM Ball นํ้า Ball นํ้า Ball น้าํ 1 hr 161 150 169 176 14.49 14.44 14.26 13.88 0.50 0.42 0.34 1.11 6 hr 156 141 137 144 13.68 13.99 12.89 13.27 0.75 0.65 1.11 0.44 12 hr 154 137 159 152 11.71 13.68 12.81 13.00 0.35 0.57 0.50 0.49 1 day 165 176 156 146 13.74 13.93 13.16 13.09 0.81 0.44 0.48 0.52 2 day 135 178 156 144 12.70 9.18 12.15 12.00 0.90 0.54 0.47 0.41 3 day 122 116 139 126 11.64 11.33 11.15 11.26 0.78 0.28 0.84 0.83 4 day 114 114 116 131 10.80 11.27 8.33 10.76 0.93 0.46 0.55 0.68 5 day 114 167 106 113 10.60 10.99 10.79 10.50 0.45 0.34 0.36 0.60 6 day 94 85 101 90 10.55 10.10 10.79 10.23 0.40 0.53 0.59 1.45 7 day 84 69 96 103 9.95 10.16 10.46 9.58 0.98 1.23 0.71 0.40 เมอ่ื นาํ คาเฉลีย่ ท่ีไดจ ากผลการทดลองดังตารางท่ี 1 มาสรางกราฟความสัมพนั ธร ะหวา งเวลาทีผ่ านไปกบั คา คุณภาพนํา้ พน้ื ฐานตา งๆ จะพบ ความสมั พนั ธด งั ภาพ 35.0 7.4 30.0 7.4 คาอุณหภู ิมใน ํ้นา (องศาเซลเซียส) คาความเปนกรด-ดาง ใน ํ้นา 25.0 7.3 20.0 7.3 15.0 7.2 10.0 7.2 5.0 7.1 0.0 7.1 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days Control พด6 Control พด6 EM Ball EM นํา้ EM Ball EM นํ้า ภาพที่ 1 แสดงผลการเปรียบเทียบคา อณุ หภูมิในน้ํา ภาพที่ 2 แสดงผลการเปรยี บเทียบคา ความเปนกรด-ดางในน้ํา ที่ผานการบําบดั ดวยอเี อ็ม 3 ชนิด ท่ีผา นการบําบดั ดวยอเี อ็ม 3 ชนิด 90.0 2.5 คาความ ุขนของ ้ํนา (NTUs) 80.0 คาออก ิซเจนละลาย ํ้นา (mg/L) 2.0 70.0 1.5 60.0 1.0 50.0 40.0 0.5 30.0 20.0 10.0 0.0 0.0 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days Control พด6 Control พด6 EM Ball EM นํา้ EM Ball EM นํ้า ภาพท่ี 3 แสดงผลการเปรียบเทยี บคาความขุนของนา้ํ ภาพที่ 4 แสดงผลการเปรียบเทยี บคาออกซิเจนละลายในนาํ้ ท่ผี า นการบาํ บัดดว ยอีเอม็ 3 ชนิด ทีผ่ า นการบําบดั ดว ยอีเอม็ 3 ชนดิ 4 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH เรื่องเดน ประจาํ ฉบบั 16.00 200 14.00 180 160 ป ิรมาณ NH4 ในนํ้า mg/L 12.00 140 120คา COD mg/L 10.00 100 80 8.00 60 6.00 40 20 4.00 0 2.00 0.00 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days Control พด6 Control พด6 EM Ball EM น้าํ EM Ball EM นํา้ ภาพท่ี 5 แสดงผลการเปรียบเทียบคา COD นาํ้ ที่ผานการบําบดั ภาพท่ี 6 แสดงผลการเปรียบเทียบคา NH4 นํ้าท่ีผานการบําบัด ดวยอเี อม็ 3 ชนิด ดว ยอเี อม็ 3 ชนิด 1.60 3.0E+04 1.40 คาออก ิซเจนละลาย ํ้นา (mg/L) 2.5E+04 ปริมาณ NO3 ใน ํ้นา mg/L 1.20 2.0E+04 1.00 0.80 1.5E+04 0.60 1.0E+04 0.40 0.20 0.5E+03 0.00 0.0E+04 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days Control พด6 Control พด6 EM Ball EM นํา้ EM Ball EM น้าํ ภาพที่ 7 แสดงผลการเปรียบเทียบคา NO3- ภาพท่ี 8 แสดงผลการเปรยี บเทียบปริมาณ total coliform ในนาํ้ ที่ นํา้ ทผี่ านการบําบดั ดวยอเี อ็ม 3 ชนดิ ผานการบําบดั ดวยอีเอ็ม 3 ชนิด จํานวน Enterococcus (CFU/ml) 4.5E+02 จํานวน E-Coil ใน ํน้า (CFU/ml) 2.0E+04 4.0E+02 1.8E+04 1.6E+04 3.5E+02 1.4E+04 3.0E+02 1.2E+04 2.5E+02 1.0E+04 2.0E+02 0.8E+04 1.5E+02 0.6E+04 1.0E+02 0.4E+04 0.2E+04 0.5E+02 0.0E+04 0.0E+02 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 1 6 12 1 2 3 4 5 6 7 hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days hr hr hr Day Days Days Days Days Days Days Control พด6 Control พด6 EM Ball EM นํา้ EM Ball EM นา้ํ ภาพท่ี 9 แสดงผลการเปรียบเทยี บปรมิ าณ Enterococcus ในนาํ้ ภาพที่ 10 แสดงผลการเปรยี บเทียบปรมิ าณ Escherichia coli ในนาํ้ ท่ผี านการบาํ บัดดวยอเี อม็ 3 ชนิด ทผี่ านการบาํ บัดดว ยอเี อม็ 3 ชนิด No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 5

GREEN RESEARCH เร่อื งเดน ประจาํ ฉบับ เมอ่ื นาํ คา ความขนุ คา ออกซเิ จนละลายนา้ํ คา ความสกปรกของสารอนิ ทรยี ใ นรปู ของซโี อดี คา ความเขม ขน ของแอมโมเนยี ปรมิ าณจลุ นิ ทรยี  ปนเปอนท้งั 3 ชนดิ ของชุดทดลองทั้ง 3 ซา้ํ กบั ชุดควบคมุ มาทดสอบความแตกตา งกนั อยางมนี ัยสําคญั ทางสถติ ิ แบบ 2 tailed T score test ทคี่ วามเชอ่ื มนั่ ทางสถติ ิ 90 % พบวา ไมพ บความแตกตา งระหวา งคา เฉลย่ี ระหวา งคณุ ภาพนา้ํ ทเ่ี ตมิ สารอเี อม็ ทง้ั 3 ชนดิ กบั ชดุ ควบคมุ หรอื กลา วอกี นยั หนงึ่ คอื สารอเี อม็ ทง้ั 3 ชนดิ ทเี่ ตมิ ลงไปในนาํ้ เสยี ไมท าํ ใหเ กดิ การเปลยี่ นแปลงคณุ ภาพนา้ํ ทที่ าํ การวเิ คราะหท ง้ั 6 พารามเิ ตอรแ ตอ ยา งใด การท่ี นํ้ามีคาออกซิเจนละลายนํ้าท่ีสูงขึ้นและคาความสกปรกของนํ้าในรูปของซีโอดีลดลงอยางตอเน่ืองในแตละวัน และปริมาณจุลินทรียท้ังสามชนิด คอื total coliform, Enterococcus, Escherichia coli ในนํา้ ท่ีใชเ ปนดซั นีชว้ี ัดของจลุ ินทรียชนิดอ่นื ๆ ทล่ี ดลงประมาณวันท่ี 3 ของการทดลอง เนื่องมาจากการบําบัดที่เกิดข้ึนตามธรรมชาติ การบําบัดนํ้าเสียจากการทวมขัง อาจชวยโดยการใหนํ้าสัมผัสอากาศ และแสงแดดซ่ึงสาหรายที่ อยูในนํ้าเสียจะเปนตัวสรางออกซิเจนใหเพ่ิมข้ึนในน้ําไดจากกระบวนการสังเคราะหแสง อยางไรก็ตาม การทดลองน้ีดําเนินการในอาคารซึ่งไมมี แสงแดดสองถึงถังทดลองโดยตรง จงึ ไมสามารถประเมินอทิ ธพิ ลของแสงแดดท่สี ามารถชวยในการปรบั ปรงุ คณุ ภาพนํา้ เสียได เอกสารอา งองิ 1. http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2101273,00.html 2. http://www.eng.chula.ac.th/?q=node/3915 6 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH เรือ่ งเดน ประจําฉบบั เขตยะาชเวี ผมวาลไรควนั จัดอยูในระดับปานกลางถึงระดับท่ีมีผลกระทบตอสุขภาพมาก ซ่ึงมี ความสัมพันธสอดคลองกับอัตราการเจ็บปวยดวยโรคทางเดินหายใจ ท่ีเพ่ิมข้ึนอยางเห็นไดชัด รวมถึงกลุมโรคหัวใจและหลอดเลือดทุกชนิด กลุมโรคตาอักเสบ และโรคผิวหนังอักเสบ นอกจากนี้ยังสงผลกระทบ ตอเศรษฐกิจ สังคม และการทองเทยี่ ว นิตยา นักระนาด มลิ น กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม ไดตระหนักถึงปญหามลพิษ หมอกควนั จากการเผาในทโ่ี ลง จงึ ไดร เิ รม่ิ ดาํ เนนิ การโครงการพฒั นาเตาเผา หมอกควัน...ปญหาที่มีทางปองกัน ขยะชวี มวลสาํ หรบั ชมุ ชน โดยมเี ปา หมายการนาํ ไปใชก าํ จดั ของเหลอื ทง้ิ จากการเกษตรแทนการเผาในท่โี ลง ใ การออกแบบเตาเผาน้ี จะเปนการผสมผสานภูมิปญญา นประเทศไทย ปญหาหมอกควันเปนปญหาที่ทวีความ ทองถ่ินกับหลักวิชาการเขาดวยกัน เพ่ือสรางนวัตกรรมที่เปนตนแบบ รุนแรงขึ้นเปนลําดับ ทั้งที่เกิดขึ้นเองโดยธรรมชาติและ เตาเผาขยะชีวมวลอยางงายที่กอมลพิษนอยถึงนอยที่สุดเปนการใช จากการกระทําของมนุษย โดยเฉพาะอยางยิ่งในพื้นที่ภาคเหนือ หลกั วชิ าการการเผาไหมแบบใชออกซิเจน หรือ Combustion เพื่อให ตอนบนที่มีสภาพภูมิประเทศเปนแองกะทะ มีทิวเขาลอมรอบ ความรอนท่ีชั้นบนของเชื้อเพลิงชีวมวล เหน่ียวนําใหเกิดกระบวนการ กอใหเกิดสารมลพิษทางอากาศจํานวนมาก เชน กาซคารบอน ไพโรไลซสี ลงไปดา นลา งของเตา ทาํ ใหไ ดถ า นชวี มวลสาํ หรบั ใชเ ปน แหลง มอนนอกไซต กาซไนโตรเจนไดออกไซต สารอินทรียระเหย พลังงาน นอกจากนั้น ทําใหอากาศไหลผา นบรเิ วณชอ งวางระหวา งเตา ไดออกซิน รวมทั้งฝุนละออง เถา เขมาควัน ชั้นในกับชั้นนอก เมื่อถูกเผาใหรอนดวยอุณหภูมิของไพโรไลซีส ก็จะ จากรายงานการตรวจวดั คณุ ภาพอากาศของกรมควบคมุ มลพษิ พบวา ลอยข้ึนไปเหนือชั้นเช้ือเพลิงชีวมวล ชวยใหเกิดปฏิกริยาการแตกตัว ในหลายจังหวดั ทางภาคเหนือ ไดแ ก เชียงใหม เชยี งราย แมฮอ งสอน ข้ันที่สองหรือแกสซิฟเคชันของกาซไฮโดรคารบอนจากกระบวนการ พะเยา ลาํ ปาง ลําพูน แพร และ นา น ตรวจพบคาเฉล่ยี ของฝนุ ละออง ไพโรไลซสี เชอ้ื เพลงิ ชวี มวล กลายเปน ไอนาํ้ และกา ซคารบ อนไดออกไซด รวมหรอื ฝุน ละอองขนาดไมเ กนิ 10 ไมครอน (พีเอม็ 10) ในเวลา 24 ชั่วโมง มีคาเกินมาตรฐานในหลายพื้นท่ี (ซึ่งคามาตรฐานไมเกิน 120 ไมโครกรัมตอลูกบาศกเมตร) ซ่ึงสรุปในภาพรวมพบวาคุณภาพอากาศ No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 7

GREEN RESEARCH เร่ืองเดนประจาํ ฉบบั ปฏกิ รยิ าการเผาชวี มวลในเตาเผามี ๓ ข้นั ตอน คอื 1. ใหความรอนขั้นตน จนถงึ 200°C เพื่อไลความช้ืน 2. อากาศไหลเขา (primary air) เช้ือเพลงิ ชวี มวลเผาไหมอ ุณหภมู ริ ะหวาง 200 ถงึ 500°C ได hydrocarbon gases และถา น หากมี ออกซิเจนมากในเตา ถานจะถูกเผาไหมท ี่ 300 ถงึ 500°C ได CO2 และเถา (ทจ่ี ดุ นห้ี ากตองการถา น เราจะตอ งจํากดั ปรมิ าณอากาศไหลเขา ดว ย ขนาดรูของเตาช้นั ในหรือการปดเปด ประตูเตา) 3. อากาศไหลเขา ผา นทอ นาํ อากาศเขา ไปในเตา และปลอ ยสชู ว งบนของเปลวไฟจากการเผาชวี มวล ทาํ ใหไ ดอ ากาศรอ นทเ่ี รยี กวา secondary hot air ซึ่งจะเติมออกซเิ จนรอ น ทาํ ใหก าซที่เกิดจากการเผาไหมต อนแรกถกู เผาอีกคร้ังและแตกเปน CO2 และไอนา้ํ การออกแบบเตาเผาขยะชวี มวลประสทิ ธิภาพสงู และราคาถกู ใชห ลกั วชิ าการของการไหลของอากาศแบบธรรมชาติ-draft flow และการให secondary hot air ทชี่ น้ั บนของเชอื้ เพลิง แบบท่ีคิดคน ขึน้ จะยดึ หลกั การนาํ ของเหลอื ใชจ าํ พวกถงั นา้ํ มนั กระปอ ง มาประกอบเปน ตวั เตา โดยนวตั กรรมการคดิ คน จะอยทู กี่ ารออกแบบชอ งเตมิ อากาศ การให อากาศ สรา งเงื่อนไขใหเ กดิ thermochemical reactions ทัง้ 3 รปู แบบคอื pyrolysis, combustion และ gasification ในเตาเผา ส่ิงประดิษฐน้ีจะนําไปจดสิทธิบัตรเม่ือพัฒนาใหไดตนแบบที่ดีท่ีสุดแลว โดยจะตองผานการทดสอบประสิทธิภาพการเผา ดูระยะเวลาเผา ชนดิ เชอ้ื เพลงิ และกา ซทปี่ ลดปลอ ยออกมาโดยใชเ ครอื่ งมอื ทเี่ รยี กวา Flue Gas Analyser หรอื Combustion Efficiency Tester วเิ คราะหค ณุ สมบตั ิ เช้อื เพลิงของถา นท่ีผลติ ได รวมท้งั คุณสมบตั ิการดดู ซับและความบรสิ ทุ ธห์ิ ากนําไปผลติ ถา นกัมมนั ตต อ ไป แบบจาํ ลอง 8 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH เรื่องเดน ประจําฉบบั การจดั การขยะดวยระบบเตาเผา เมอื งโตเกยี ว ประเทศญป่ี ุน สุดา อทิ ธสิ ภุ รณรตั น โตเกยี ว เปนเมืองหลวงของญ่ปี ุน และเปนพ้ืนที่ศนู ยกลางทางการเมือง และเศรษฐกจิ ท่สี ําคญั ของประเทศ มีพื้นทที่ ง้ั หมด 2,187 ตาราง กโิ ลเมตร มปี ระชากรอาศัยอยทู งั้ สิน้ 13,187,000 คน โดยพืน้ ท่ที างฝง ตะวันออกติดกบั อาวโตเกยี ว มีทั้งหมด 23 เมือง ในพนื้ ท่ี 621 ตารางกโิ ลเมตร ซง่ึ ประมาณเกอื บหนงึ่ ในสข่ี องพน้ื ทใี่ นโตเกยี ว แตม พี ลเมอื งอาศยั อยจู าํ นวน 8,970,000 คน ซึง่ มากกวา ครงึ่ หนงึ่ ของจาํ นวน พลเมืองท่ีอาศัยอยูในโตเกียว ไดรวมกันจัดตั้งและดาํ เนนิ การจดั การขยะภายใตก ารทาํ งานของหนว ยงาน Clean Association of TOKYO 23 ซ่ึงเปน หนวยงานพเิ ศษของรฐั บาลทองถ่ิน ภายใตพ ระราชบัญญัติขององคการปกครองสว นทองถิ่น (Local Autonomy Act) ในการเปนสว นหน่ึง เพอื่ รวมกนั จดั การขยะทเี่ กดิ ขน้ึ ภารกิจของแตละหนวยงาน ขน้ั ตอนการจดั การขยะ การจัดการขยะจากบา นเรือน ในระยะตนนนั้ แตละเมอื งมีหนา ที่ ในข้ันตอนแรก ขยะตองถูกทําการคัดแยกต้ังแตบานเรือน เปน จัดการขยะอยางเปนอิสระ ในการรวบรวม คัดแยะขยะท่ีเผาได 4 ประเภท ไดแ ก ขยะทเ่ี ผาได เชน เศษอาหาร กระดาษ และขยะพลาสตกิ (combustible wastes) เผาไมได ( incombustible wastes) และ เปน ตน ขยะทเี่ ผาไมไ ด ไดแ ก แกว กระเบอื้ ง และโลหะ เปน ตน ขยะทม่ี ี ขยะทม่ี ขี นาดใหญ (large sized wastes) รวมทง้ั การขนสง เพอ่ื สง ตอ ให ขนาดใหญ เชน โตะ ตู เตยี ง ที่นอน และ จกั รยาน เปนตน และสดุ ทาย หนว ยงาน Clean Association of TOKYO 23 เปน ผดู าํ เนนิ งานจดั การ เปนขยะท่ีสามารถรีไซเคิลได เชน กระดาษ ขวดพลาสติก ขวดแกว ตอ ไป ในการจดั การของ Clean Association of TOKYO 23 ทาํ หนา ที่ กระปอ งอลมู เิ นยี ม เปน ตน แตล ะเมอื งจะทาํ การขนสง ขยะแตล ะประเภท ในการจดั การขยะระยะกลาง ในการรวบรวมขยะจากแตล ะเมอื งมาผา น ใหหนว ยงาน Clean Association of TOKYO 23 เปนผูด าํ เนินการตอ กระบวนการตา งๆ กอนเขา เตาเผาขยะ (incinerator) ประกอบไปดวย โดยขนขยะที่เผาไดเขาระบบเตาเผาขยะ ขยะท่ีเผาไมได ถูกสงไปท่ี ศนู ยจ ดั การขยะทเ่ี ผาไมไ ด (Incombustible waste processing center) ศูนยจ ัดการขยะทเ่ี ผาไมไ ด เพ่อื ทาํ การคัดแยกเอาสวนที่เปน โลหะ และ 2 แหง หนว ยงานจดั การขยะขนาดใหญ (Pulverization processing อลูมเิ นยี มออกมา สวนที่เหลอื ทําการบดเปนช้นิ เล็กๆ กอ นขนสง ไปทิ้งที่ plant for large-sized wastes) 1 แหง และเตาเผาขยะ (Incinerator) หลมุ ฝงกลบขยะ สว นขยะท่มี ีขนาดใหญ จะถกู นํามาคดั แยกเชน เดยี วกับ จํานวน แหง 20 แหง สดุ ทา ยขยะทถี่ กู จัดการอยา งเปน ระบบแลว จะ ศูนยจัดการขยะท่ีเผาไมได แตจะมีบางสวนที่เปนขยะที่เผาได ซ่ึงจะ ถกู นาํ ไปทงิ้ ทหี่ ลมุ ฝง กลบขยะ โดยการสง มอบภาระหนา ทนี่ ใ้ี หห นว ยงาน ถกู ขนสง ไปยงั เตาเผาขยะตอ ไป ในขณะทข่ี ยะรีไซเคลิ ได แตล ะเมอื งจะ รัฐบาลของเมืองโตเกยี วเปนผูด แู ลรบั ผดิ ชอบตอไป บริหารจัดการขยะสว นนดี้ ว ยตนเอง No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 9

GREEN RESEARCH เร่อื งเดน ประจําฉบับ ระบบเตาเผาขยะ ขยะเผาไดจะถูกรวบรวมสง เขาระบบเตาเผาขยะ ซึ่งมอี ยจู ํานวน 20 แหง ทีอ่ ยใู นความดแู ลของหนว ยงาน Clean Association of TOKYO 23 โดยจะขอยกตวั อยางระบบเตาเผาขยะของเมือง Chuo ซึ่งเปน หนงึ่ ในความดูแลของหนวยงานดังกลา วขา งตน ระบบเตาเผาในเมอื ง Chuo มี 2 เตา สามารถรบั ปรมิ าณขยะรวมไดถึง 600 ตนั /วนั ซ่งึ นอกจากสามารถทําการเผาขยะใหเหลือเปนเถา เพยี งปริมาณรอ ยละ 5 จากขยะทั้งหมดแลว ยงั สามารถผลติ กระแสไฟฟาจากการเผาขยะจาํ นวน 15,000 กโิ ลวตั ต เพ่อื นาํ ไปใชในกระบวนการเผาขยะ และนําไปขายเปนรายไดอ ีกดว ย โรงเกบ็ ขยะกอ นเผา จะมีแขนคบี ทําการผสมขยะ กองพกั ไวเ พอ่ื ระบายนา้ํ ออกกอ นทจ่ี ะตกั ขยะ เขา เตาเผา ระบบเตาเผาขยะจะถูกควบคุมการทํางานแบบอัติโนมัติ เม่ือขยะถูกลําเลียงเขาสูท่ีเก็บขยะ หนาจอเตาเผา ขนาด 2,500 ตนั เครนจะทาํ การตกั ขยะเขา สเู ตาเผา และเผาทอ่ี ณุ หภมู สิ งู กวา 850 องศาเซลเซยี ส เพอื่ ปอ งการไมใ หเ กดิ สารพษิ ไดออกซนิ ขน้ึ หรอื เกดิ ขนึ้ มานอ ยทสี่ ดุ สว นไอสารพษิ ทป่ี นเปอ นจากการ cขยะที่อุณหภูมิ เผาขยะตางๆ จะถูกบาํ บัดผานผงถา นกมั มันต (activated carbon) ปูนขาว (lime) ถงุ กรอง (bag filter) ระบบ gas scrubber และระบบปฏกิ รณบ ําบดั ไนโตรเจนออกไซด (NOx) กอ นท่ีจะ สูงกวา 8500 ระบายออกสบู รรยากาศ นา้ํ เสยี ทเี่ กดิ จากกระบวนการบาํ บดั ไอของสารพษิ จะผา นการบาํ บดั ขน้ั ตน ขยะเผาได กอนทจ่ี ะระบายลงระบบบําบัดนํ้าเสยี ของเมือง สวนเถา ที่ไดจ ากการเผาขยะจะถกู นําไปหลอมตอ ที่ อณุ หภมู สิ งู กวา 1,200 องศาเซลเซยี ส และทาํ ใหเ ยน็ ลงอยา งรวดเรว็ จะทาํ ใหเ ถา กลายเปน slag ซ่ึงเปนวัสดุท่ีมีความแข็งมาก สําหรับใชผสมเปนองคประกอบสําหรับทําเปนวัสดุเพื่อใชในการ กอสรา งอาคารและถนน จะเห็นวาลักษณะการทํางานของหนวยงานที่ดําเนินการมีหนาที่รับผิดชอบอยางชัดเจน มีการทํางานอยางเปนข้ันตอนและเปนระบบ ประชาชนใหความรวมมือในการจัดการขยะใน ข้ันตอนแรก โดยการคัดแยกขยะถือวาเปนกระบวนการสําคัญที่สุด ที่จะทําใหการดําเนินการ กาํ จดั ขยะงา ยขน้ึ และเปน การลดปรมิ าณขยะลงตงั้ แตต น ทาง ทงั้ 23 เมอื ง ไดร ว มมอื กนั เพอ่ื ทาํ การ จัดตั้งหนวยงานพิเศษเฉพาะดาน เพื่อดูแลรับผิดชอบระบบการจัดการขยะในระยะกลางใหมี การเกบ็ ขยะเผาได ประสิทธภิ าพ โดยอาศยั เครอื่ งมือ และสถานท่รี วมกนั เน่ืองจากบางเมืองไมมพี ้นื ที่หรือเคร่ืองมือ เปนของตนเอง นอกจากนี้หนวยงานพิเศษนี้ ยังคํานึงถึงสุขภาพอนามัยของประชาชน และ ส่งิ แวดลอ ม ในการปองการสารพษิ ทป่ี นเปอ นมาจากกระบวนการใชเ ตาเผาขยะ ท้ังทางอากาศ และนาํ้ เสยี เปน อยา งดี และยงั มกี ารพฒั นาแปรรปู จากของเสยี ใหก ลายเปน ทรพั ยากรทม่ี ปี ระโยชน อยาง slag และพลงั งานไฟฟาไดอกี ดว ย แผนผงั แสดงขั้นตอนการเผา และการบําบัดหลงั การเผา การเกบ็ ขยะที่มีขนาดใหญ อา งอิง: Waste report 2012: Towards a recycling society, Clean Association of TOKYO 23 10 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH ติดตามเฝา ระวัง ยายอ มผม นติ ยา นักระนาด มลิ น มะเร็งกบั ความเส่ยี งเปน โรค ในโลกทุกวันนี้ แฟชั่นการเปลี่ยนสีผมไดเขามามีบทบาทอยางมากทั้งในกลุม วัยรุน วัยกลางคน และผูสูงวัย แตกอนคนจะยอมผมก็ตอเมื่อ ผมหงอก หรืออาจจะยอมเพราะมีอาชีพนางแบบหรือนักแสดง จากสถิตกิ ารตายของประชากรไทย โรคท่ีครา ชีวติ คนไทยอันดับหน่งึ ในปจจบุ นั คือ โรคมะเรง็ สาเหตุจากพฤตกิ รรมการบริโภค การใชช ีวติ ทม่ี คี วามเสยี่ งตอ การเกดิ โรคมากขน้ึ รวมทง้ั ปจ จยั สภาวะแวดลอ มทม่ี มี ลพษิ ลว นเปน คาํ ตอบของสาเหตกุ ารกอ โรคมะเรง็ ในสง่ิ มชี วี ติ ทไ่ี มเ วน แมแ ต สัตวเ ล้ยี งของเราเอง ขณะน้ีโรคมะเร็งกําลังเปนปญหาสาธารณสุขท่ีรุนแรงระดับโลก เปนภัยเงียบท่ีคุกคามชีวิตประชาชนที่อยูในวัยแรงงาน และผูสูงอายุมาก ท่สี ุด โดยมีรายงานพบผปู ว ยโรคมะเร็งท่วั โลกปละ 13.7 ลา นคน เสยี ชีวิตปล ะ 7.6 ลา นคน แนวโนม จํานวนผูปว ยและเสยี ชีวิตเพ่มิ ขน้ึ ทุกประเทศ องคก ารอนามยั โลกคาดการณว า ในอกี 18 ปข า งหนา คอื ในป 2573 จะมผี เู สยี ชวี ติ จากโรคนที้ ว่ั โลกประมาณ 17 ลา นคน ถอื วา เปน ตวั เลขทสี่ งู มาก องคการอนามยั โลกไดเรยี กรอ งใหท กุ ประเทศ เรง ปองกนั ลดอัตราการเกิดโรคมะเร็งใหเ ร็วท่สี ุด และกาํ หนดใหว ันที่ 4 กมุ ภาพนั ธท กุ ปเ ปนวันมะเร็งโลก (World Cancer Day) เพ่ือกระตนุ ใหทุกประเทศรณรงคใหความรปู ระชาชนเพ่ือปอ งกนั การปวย โดยกําหนดใหทกุ ประเทศลดอัตราการตายโรคมะเรง็ ใหไดรอ ยละ 25 ภายในป 2568 สาํ หรบั ประเทศไทย พบวา โรคมะเรง็ เปน สาเหตกุ ารตายสงู อนั ดบั 1 2. มกี อ นเนอื้ หรอื ตมุ เกดิ ขน้ึ ทใี่ ดทหี่ นง่ึ ของรา งกายและกอ นนน้ั โตเรว็ ของคนไทยตอ เนอื่ งมานานกวา 10 ป ตงั้ แตป  2543 ประมาณรอ ยละ 20 3. มแี ผลเรือ้ รงั รักษาหายยาก ของผูเสียชีวิตทุกสาเหตุ คาดอีก 3 ปขางหนาประเทศไทยจะมีผูปวย 4. ถายอจุ จาระหรือปสสาวะผิดปกติ หรอื เปล่ียนไปจากเดมิ มะเร็งรายใหม 133,767 คน และมีผูเสียชีวิตจากมะเร็ง 84,662 คน 5. เสยี งแหบหรอื ไอเรือ้ รัง อตั ราสว นชาย-หญงิ ใกลเคียงกนั 6. กลืนอาหารลําบากหรอื ทานอาหารแลวไมย อ ย และ ทงั้ นี้ การกอ ตวั ของโรคมะเรง็ จะคอ ยเปน คอ ยไป ไมร ตู วั กระทรวง 7. มีการเปลี่ยนแปลงของหูดหรือไฝ สาธารณสขุ แนะนาํ ผทู ่ีมีอายุ 30 ปข ้ึนไป ควรตรวจสุขภาพคนหาความ วิธีการปฏิบัติตัวที่จะทําใหโรคมะเร็งไมมาใกลตัวเรา มีกิจกรรมท่ี ผดิ ปกตอิ ยา งนอ ยปล ะ 1 ครงั้ หากตรวจพบเรว็ โอกาสรกั ษาหายจะมสี งู ควรทํา 5 ประการ คอื ออกกําลังกายเปนนิจ ทําจิตแจมใส กนิ ผักผลไม สญั ญาณผิดปกตทิ ีส่ งสัยวา อาจเปนมะเร็งมี 7 ประการ ไดแก อาหารหลากหลาย ตรวจรางกายเปนประจํา และส่ิงท่ีไมควรทําเลย 1. มีเลือดออกหรือมีสิ่งขับออกจากรางกายผิดปกติ เชน ตกขาว มี 5 ประการ คอื ไมสบู บหุ รี่ ไมม ีเซ็กซม่วั ไมมวั เมาสุรา ไมต ากแดดจา มากเกนิ ไป และไมก นิ ปลานํ้าจืดดิบ No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 11

GREEN RESEARCH ตดิ ตามเฝาระวงั กย็ งั ไมมกี ารแนะนาํ วา ไมค วรยอ มผม กัดสผี ม ดัดผม เพราะหลักฐานยืนยันทางการวจิ ัยยงั ไมเ พียงพอท่ีจะฟน ธงไปวา ยายอมผมทําใหค น เปนโรคมะเร็ง มีเพียงการทดลองในสัตวทดลองแลวพบวากอมะเร็งจริง ไมตางอะไรกับขอสงสัยเกี่ยวกับอันตรายจากคลื่นความถี่ตํ่า สัญญาณ โทรศพั ทมอื ถอื ทผ่ี บู รโิ ภคมคี วามตอ งการใชสงู ขน้ึ เรอ่ื ยๆ รวมทั้งเทคโนโลยแี ละธรุ กจิ ประเภทนีก้ ็ไปไกลเกนิ กวา จะหยดุ ย้งั ได เรามาทําความเขาใจกับชนดิ ของยายอมผมกนั กอน ชนิดของยายอ มผม ยายอมผมทม่ี ีขายในปจจบุ นั มี 3 ชนิด เขา สรู ะบบนาํ้ เหลอื งและเลอื ดได นน่ั หมายความวา รา งกายเรามคี วามเสย่ี ง 1. ยายอ มผมแบบชั่วคราว (Temporary hair dyes) ทจ่ี ะรบั พษิ จากสารเคมอี นั ตรายเหลา นน้ั ได และเมอื่ ปรมิ าณและความถ่ี - ปดผวิ ดานนอกของเสน ผม แตไ มซ มึ ผานเขา ไปขา งในเสนผม การรับพิษจากสารเคมีกลุมเดิมๆ ถึงระดับที่กออันตรายตอรางกาย - คงทนอยแู คหลงั การสระ 1 ถงึ 2 ครัง้ สัญญาณการเกิดโรคมะเร็ง ก็จะเริ่มขึ้น บางคนกวาจะรูตัว ก็สายเกิน 2. ยายอ มผมแบบกึ่งถาวร (Semi-permanent hair dyes) เยียวยา เพื่อนๆ ของผูเขียนหลายคนบอกทําใจไมไดที่จะปลอยให - ซมึ ผานเขา ไปขางในเสน ผม ผมหงอกขาว ดูแกเกินวัย แกกวาเพ่ือน บางคนพูดวายอมเปนมะเร็ง - สวนใหญค งทนอยูหลงั การสระ 5 ถงึ 10 คร้ัง ดกี วาไมส วย 3. ยายอ มผมแบบถาวร (Permanent hair dyes) ยายอ มผมแบบถาวรมี 2 ชนดิ มีรายงานวิจัยในตางประเทศหลายแหลงระบุวา การยอมผม ทําใหเ สี่ยงตอ โรคมะเรง็ โดยเฉพาะอยา งย่ิงมะเรง็ ในถุงนํ้าดี (Bladder - ซมึ ผา นเขา ไปขา งในเซลลเ สน ผม และทาํ ใหเ กดิ การเปลย่ี นแปลง cancer) มะเร็งเม็ดเลือดขาว (Leukemia) และอื่นๆ อีกมากมาย ทางเคมีในเสนผม ทําใหสีผมเปล่ียน เปนชนิดที่ไดรับความนิยมสูงสุด ไดแก มะเร็งเลือดชนิด multiple myeloma, Hodgkin disease, เพราะสผี มคงทนอยูจนกวา จะงอกใหม เราจงึ เห็นผมหงอกขาวออกมา non-Hodgkin lymphoma, มะเรง็ ปอด lung cancer, มะเรง็ เตา นม ชดั เจนกรณียอมผมหงอก หรือเห็นสีผมเดมิ ของผทู ่ยี อ มเปล่ียนสีผม breast cancer, มะเร็งรังไข oral cancer, และมะเร็งปากมดลูก • ชนดิ ออกซเิ ดทฟี (Oxidativehairdyes)มสี ว นประกอบทเี่ ปน cervical cancer สียอม (เชน p-phenylenediamine หรือ 2-nitro-p-phenylene- กลมุ ประเทศในสหภาพยโุ รปมกี ารตน่ื ตวั เรอ่ื งอนั ตรายจากสารเคมี diamine) และ hydrogen peroxide สารเคมเี หลา นจ้ี ะเขา ไปทาํ ปฏกิ รยิ า ในเครอ่ื งสาํ อางคแ ละผลติ ภณั ฑบ าํ รงุ ผวิ มากกวา สหรฐั อเมรกิ า เมอื่ วนั ที่ ในเสน ผมเกดิ สอี อกมา ยายอ มผมชนิดน้ีจะตอ งผสมใหมๆ กอ นใช 1 ธันวาคม ปท่ีแลว กฎหมายหามใช สารเคมี 22 ชนิดในยายอมผม • ชนดิ โพรเกสสฟี (Progressivehairdyes) มสี ว นประกอบหลกั มผี ลบงั คบั ใชใ นกลมุ ประเทศสหภาพยโุ รป นอกจากนนั้ EU ยงั มกี ฎเหลก็ ทเ่ี ปนเกลือของโลหะ (metal salts เชน lead acetate หรือ bismuth ใหผูผ ลิตยายอมผมตอ งสง safety files สําหรบั สารเคมีทุกตวั ที่ใชเ ปน citrate) ซึ่งจะคอ ยๆ เปล่ยี นสีผมตอ เน่ืองอยางชา ๆ โดยทาํ ปฏิกรยิ ากบั สวนผสมในยายอ มผม ซัลเฟอร (กํามะถัน) ในเสน ผม จากผลการวจิ ัยของ University of Southern California เมอ่ื ป ผูบริโภคสวนใหญมักรับรูและสนใจแควาอะไรเขาไปในรางกาย 2001 พบวาสารเคมีอันตรายทัง้ 22 ชนดิ น้ัน มคี วามสัมพนั ธเช่ือมโยง เราแลวจะมีคุณมีโทษอยางไร? มากนอยแคไหน? แตไมคอยไดใสใจวา กบั การเกิดมะเร็งในถุงนา้ํ ดี สารเคมีท่ีเราใชบนรางกายเรา โดยเฉพาะในยายอมผม เคร่ืองสําอาง สารเคมอี นั ตราย 22 ชนดิ ทถ่ี กู หา มใชใ นยายอ มผมในกลมุ ประเทศ ครมี และเคร่ืองประทนิ โฉมตางๆ เหลา นีส้ ามารถซึมแทรกผานรขู ุมขน ในสหภาพยโุ รป ไดแ ก 12 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH ติดตามเฝา ระวัง งานวิจัยในสหรัฐอเมริกาเก่ียวกับความเส่ียงการเกิดมะเร็งใน ถุงน้ําดี ในกลมผูท่ีใชยายอมผมแบบถาวร (permanent hair dyes) * 6-Methoxy-2,3-Pyridinediamine and its HCl salt เดอื นละครงั้ หรอื มากกวา ตดิ ตอ กนั นานหนง่ึ ปข น้ึ ไป และกลมุ ชา งเสรมิ * 2,3-Naphthalenediol สวยทท่ี าํ งานและสมั ผสั กบั ยายอ มผมมานาน 10 ปข นึ้ ไป พบวา ผทู ใี่ ชย า * 2,4-Diaminodiphenylamine ยอ มผมแบบถาวรตดิ ตอ กนั นาน 15 ป หรอื มากกวา มคี วามเสย่ี งตอ โรค * 2,6-Bis(2-Hydroxyethoxy)-3,5-Pyridinediamine มะเรง็ ในถงุ นาํ้ ดเี พม่ิ เปน 3 เทา ทน่ี า สนใจสาํ หรบั คนไทย คอื ยายอ มผม * 2-Methoxymethyl-p-Aminophenol ยงิ่ สเี ขม ยงิ่ เพม่ิ ความเสยี่ ง เนอ่ื งจากเฉดสยี ง่ิ เขม ยง่ิ มปี รมิ าณ PPD สงู ขน้ึ * 4,5-Diamino-1-Methylpyrazole and its HCl salt * 4,5-Diamino-1-((4-Chlorophenyl)Methyl)-1H-Pyrazole Sulfate อยางไรก็ตาม ยงั มขี อโตแ ยง ผลการวิจยั ดังกลาวในเร่อื งของความ * 4-Chloro-2-Aminophenol แตกตางของอัตราการขับสารกอมะเร็งในรางกายของแตละคนและ * 4-Hydroxyindole แตล ะเผา พนั ธุ รวมทง้ั มะเรง็ ในถงุ นา้ํ ดมี กั แสดงอาการหลงั จากไดร บั สาร * 4-Methoxytoluene-2,5-Diamine and its HCl salt กอมะเร็งยาวนานถึง 30 ป ตางจากมะเร็งชนิดอ่ืนท่ีมักปรากฏอาการ * 5-Amino-4-Fluoro-2-Methylphenol Sulfate หลังไดร ับสารกอมะเร็งติดตอ กนั เพยี ง 15-20 ป * N,N-Diethyl-m-Aminophenol * N,N-Dimethyl-2,6-Pyridinediamine and its HCl salt ผลการวจิ ยั ในสหรฐั อเมรกิ าจากหลายสถาบนั พบวา เกดิ โรคมะเรง็ * N-Cyclopentyl-m-Aminophenol ในหนทู ดลองทไ่ี ดร บั coal tars ทใี่ ชใ นยายอ มผมเฉดสเี ขม นอกจากนนั้ * N-(2-Methoxyethyl)-p-phenylenediamine and its HCl salt National Cancer Institute, USA ยงั พบวา มีความสัมพันธเ ชอ่ื มโยง * 2,4-Diamino-5-methylphenetol and its HCl salt ระหวา งยายอ มผมโดยเฉพาะอยา งยงิ่ กลมุ เฉดสเี ขม กบั การเกดิ โรคมะเรง็ * 1,7-Naphthalenediol ที่เกี่ยวกับเลือดและตอมนา้ํ เหลือง เชน non-Hodgkin's lymphoma * 3,4-Diaminobenzoic acid และ multiple myeloma * 2-Aminomethyl-p-aminophenol and its HCl salt * Solvent Red 1 (CI 12150) นอกจาก PPD และสารตอ งหามตามทก่ี ลา วขา งตนแลว ตวั ทีต่ อ ง * Acid Orange 24 (CI 20170) ระวัง คอื methyl paraben ท่มี กั ใชเ ปนสารกันหนื และ resorcinol * Acid Red 73 (CI 27290) (หรือ Resorcin หรอื m-dihydroxybenzene; 1,3-benzenediol; 1,3-Dihydroxybenzene; 3-Hydroxyphenol; m-hydroquinone; ลองตรวจดูซิวาในยายอมผมท่ีคุณใชมีสารกอมะเร็ง/ m-benzenediol; 3-hydroxycyclohexadien-1-one) ซึ่งเปน dihydroxybenzene ที่ใชเปนสวนผสมหลักในยายอมผม ซ่ึงเม่ือทํา สารอนั ตรายเหลา นน้ั อยหู รอื ไม ถา มี คณุ กาํ ลงั เพมิ่ ความเสย่ี งการเปน ปฏกิ รยิ ากบั hydrogen peroxide จะทาํ ใหเ กดิ การตดิ สคี งทน resorcinol ออกฤทธ์ิทางยาเปนสารตานการติดเช้ือแบคทีเรีย เช้ือรา มักใชเปน มะเร็งใหตวั เองอยูน ะ...จะบอกให สวนผสมในยาทาแกสิว รักษาโรคผิวหนัง แชมพูขจัดรังแค ผลิตภัณฑ ท่ีมีแบรนด Resinol, Vagisil และ Clearasil มี resorcinol เปน สารเคมกี ลมุ ทเ่ี ปน ทย่ี อมรบั กนั ในวงการวทิ ยาศาสตรว า มอี นั ตราย องคป ระกอบหลัก ปจ จุบนั ประเทศในแถบยโุ รปกาํ ลังใหความสนใจกนั และมีความเช่ือมโยงกับการเกิดมะเร็งถุงนํ้าดี มะเร็งตอมนํ้าเหลือง มากวา resorcinol มคี วามปลอดภัยตอผูใชห รือไม เพยี งใด เนือ่ งจาก และมะเรง็ เมด็ เลอื ดประเภทตางๆ คือ Arylamines. ซึง่ Arylamines resorcinol เปน สารทมี่ กั ทาํ ใหเ กดิ การแพย ายอ มผมในผใู ช และกาํ ลงั เปน ถูกพิสูจนวากอมะเร็งในสัตวทดลอง Arylamine ตัวหน่ึงท่ีสําคัญคือ ทส่ี นใจหาคาํ ตอบวา resorcinol มคี วามเชอื่ มโยงกบั การเกดิ มะเรง็ จาก p-phenylenediamine (PPD) ซงึ่ พบวา ใชก นั อยา งแพรห ลายในยายอ มผม การยอ มผมหรือไม แมในกลมุ non-permanent \"natural\" products เจา Arylamine นี้ เปน ทนี่ ยิ มใชเ ปน สว นผสมของยายอ มผมเพราะคณุ สมบตั กิ ารตดิ ทนนาน นอกจากนั้นยังมีสารพิษตัวอ่ืนๆ อีกมากมายที่เปนสวนประกอบ PPD hair dyes มกั เปนแบบมี 2 ขวด ขวดหนึ่งมี PPD dye preparation ในยายอมผม ไดแก phthalates, cobalt salts, formaldehyde อกี ขวดเปน developer หรอื oxidizer ตวั PPD เองเปน สารไรส ที ตี่ อ งการ releasing preservatives, lead acetate, nickel salts, 1,4-dioxane, ออกซเิ จนทาํ ใหเ กดิ สี ซงึ่ ขณะเปลยี่ นสี ตวั กลางทกี่ าํ ลงั ถกู ออกซไิ ดสม กั กอ diethanolamine/triethanolamine ใหเ กดิ การแพข น้ึ สว น PPD ทถี่ กู ออกซไิ ดซอ ยา งสมบรู ณแ ลว จะไมใ ชส าร ท่ีทําใหเกิดการแพ ดังนั้นคนที่แพ PPD สามารถใสวิกผมที่ยอมจาก อานแลว จะยอ มผมตอ ไป กล็ องๆ หาชนดิ ทพี่ อจะลดความเสย่ี ง PPD ไดอ ยางปลอดภัย มะเร็งใหเราไดบาง หรือหาสูตรสมุนไพรท่ีปลอดภัยกวา มาลองใชด ู เชน เฮนนา บางแหลงขอ มูลแนะนําใหดมื่ นาํ สกั 1-1.5 ลิตร อกี ปจ จยั ของการแพแ ละเกดิ มะเรง็ คอื การผสม hydrogen peroxide หลังยอมผม เปนการชวยลางและขับสารพิษออกจากรางกาย บางก็ กบั ammonia ซง่ึ อาจกอ ใหเ กดิ สารกอ มะเรง็ ทง้ั ๆ ทสี่ ารทง้ั สองตวั ไมใ ช แนะนําใหทานสมนุ ไพรตวั น้นั ตวั น้เี ปนการแกพิษ ถา สนใจลองหาอานดูได สารกอมะเร็ง จากหลายๆ websites แตผ เู ขยี นคดิ วา ปลอ ยใหธ รรมชาตเิ ขากาํ หนดและ ยอมรบั สขี าวบนหัว ถอื วา เปน highlight กแ็ ลว กัน ปจ จยั ทสี่ ามคอื ยง่ิ ยายอ มผมสเี ขม ยงิ่ มอี นั ตรายเพราะมสี ว นประกอบ ท่ีเปนสารเคมีหลากหลายมากขึ้น จึงมีการแนะนําวาใหหลีกเล่ียง No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 13 การสัมผัสยายอมผมโดยตรงขณะยอมและพยายามอยาใหถูกหนังศีรษะ “Skin contact with PPD should be prevented in order to avoid the allergic reactions.” ซึง่ เปน ไปไดย ากมากทจ่ี ะไมใ หเ ปอ น หนังศีรษะ

GREEN RESEARCH ติดตามเฝาระวัง Structure of hair Follicle Scanning electron micrographs of hair samples demon- strated damaged cuticle and cortex structures with various severities of changes adjacent to pathological cavities within hair shafts. ภาพจาก Scanning electron microscope (SEM) แสดง องคป ระกอบของเสนผม เสนผมทแ่ี ตกเสียและถูกทําลาย ท่ีมา: http://www.colourwell.com/index2php?p=24&s= ทีม่ า: http://www.ijtrichology.com/viewimage.asp?img=I ntJTrichol_2012_4_2_89_96909_u5.jpg 3&taal=0&taal=1 ลักษณะการติดสขี องยายอ มผมเคมี ทีม่ า: http://www.back2myroots.co.uk/2012/05/28/hair- colouring-dye-shade-and-tone/ ผงเฮนนา ที่มา: http://www.howtomakeyourhairgrowfast.net/wp- content/uploads/2012/07/henna_20powder.jpg เอกสารอางอิง http://www.organiccolorsystems.com/dangers-of-resorcinol- in-hair-color/ http://www.who.int/ipcs/publications/cicad/cicad71.pdf http://www.manager.co.th/qol/viewnews. aspx?NewsID=9550000015532 http://cancerhelp.cancerresearchuk.org/about-cancer/ ลักษณะการยอมติดสีของเฮนนาบนเสนผม จะเปนลักษณะ cancer-questions/does-hair-dye-cause-cancer การเคลอื บทผี่ วิ ดา นนอกของเสน ผม ไมซ มึ ลกึ เขา ไปในเนอ้ื เซลลผ ม ตา งกบั http://www.healthiertalk.com/what-your-grey-hair-says- about-you-0408 การยอ มดว ยยายอมผมเคมี ทมี่ า: http://www.surviving-hairloss.com/images/henna_ http://www.beautedemaman.com/category/environmental- issues-pregnancy/ hair_dye.jpg 14 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

ผลกระทบGREEN RESEARCH ตดิ ตามเฝา ระวัง ทที่เกาิดงจกากากรารเใกชส ษารตเครมี ประเทศไทยมีผลผลิตทางการเกษตร มากมายหลายชนิดตามฤดูกาลอยางตอเน่ือง ตลอดป ไมวาจะเปนพืชผัก ผลไม ผลผลิต ดงั กลา วใชบ รโิ ภคทงั้ ภายในประเทศและสง ออก ตา งประเทศ การสง ออกผลผลติ ทาง การเกษตร และอาหารสําเร็จรูปนั้นมีมูลคาท่ีเพ่ิมขึ้นอยาง ตอเนื่อง นํามาซ่ึงการใชสารเคมีตางๆ เพื่อ ชวยในการเพิ่มผลผลิตและการรักษาคุณภาพ ของผลติ ภณั ฑท มี่ ากขน้ึ ดว ยและหากมกี ารใชไ ม ถกู ตอ งและไมเ หมาะสม จะทาํ ใหม กี ารปนเปอ น ของสารเคมใี นอาหาร ซง่ึ มผี ลโดยตรงตอ ผบู รโิ ภค นอกจากนี้ผลิตผลดานการเกษตรก็จะไดรับ ผลกระทบจากการใชสารเคมีกําจัดศัตรูพืชที่ ไมเ หมาะสมและถกู ตองดว ยเชน กัน พิษภัยที่เกิดจากการกินอาหารนั้นมาจาก พนมพร วงษป าน สาเหตุตางๆ มากมาย การเจ็บปวยท่ีเกิดขึ้น หลายครั้งอาจเกิดจากสาเหตุรวมกันหลาย ประการ การท่ีจะบงช้ีใหชัดเจนวาการเจ็บปวย ดา นการเกษตรในสาขาตา งๆ ในปจ จบุ นั มกี ารนาํ สารเคมที เี่ ปน พษิ มาใชก นั อยา งแพรห ลาย เกิดจากการบริโภคหรอื ไมน้ัน หากไมไ ดร บั ใน การใชไมถูกตอง การใชในประมาณท่ีมากเกินกําหนด และการใชอยางไมระมัดระวังยอมเกิด ปรมิ าณทม่ี ากเกินไป กจ็ ะทําใหรบั รไู มได และ ผลกระทบตอ ตวั เกษตรกรเองและยงั เปน อนั ตรายตอ ผบู รโิ ภคเปน อยา งมาก ดว ยสารเคมเี หลา นนั้ หากการเจ็บปวยนั้นไมไดเกิดขึ้นทันทีหลัง จะตกคา งอยใู นอาหารซง่ึ จะมากหรอื นอ ยขน้ึ อยกู บั ปรมิ าณทใ่ี ชห รอื ปรมิ าณทเี่ กษตรกรใชว า ถกู ตอ ง รับประทานอาหาร แตเปนการเจ็บปวยแบบ หรอื ไม ผลกระทบทเ่ี กดิ จากสารเคมเี หลา นนั้ นอกจากจะสง ผลกระทบโดยตรงผบู รโิ ภคแลว ยงั สง คอยเปนคอยไป จะทําใหคนเรามองขาม ผลกระทบตอการพัฒนาประเทศในแงเศรษฐกิจและสังคมอีกดวย โดยเฉพาะในดานเศรษฐกิจ อันตรายนี้ การเกิดสารพิษในอาหาร มีสาเหตุ เน่ืองจากประเทศไทยตองอาศัยรายไดหลักจากการสงออกผลผลิตทางการเกษตรปญหาการ มาจากพิษท่ีมีอยูตามธรรมชาติของอาหาร ปนเปอนหรือสารพิษตกคางของวัตถุมีพิษทางการเกษตรที่กลาวมาขางตนนับเปนเรื่องสําคัญ และพิษที่เกิดจากการปนเปอนในอาหาร ซ่ึง เพราะอาจทําใหสินคาที่มีสารตกคางไมเปนที่ยอมรับของประเทศผูซ้ือ และยอมเกิดผลเสียทาง พิษภัยทเ่ี กดิ จากการปนเปอ นนน้ั เกดิ จากการ เศรษฐกิจของประเทศชาติโดยตรง ปนเปอนจากธรรมชาติซ่ึงอาจปนเปอนจาก สารเคมีกาํ จดั ศตั รูพืชเขาสูรา งกายไดอ ยา งไร จุลินทรีย หรือโลหะหนักบางชนิดท่ีมีอยูมาก 1. ทางผิวหนงั สารเคมีกําจดั ศัตรพู ชื จะเขาสรู า งกายผานทางผวิ หนังโดยตรง เชน เกษตรกร ในพนื้ ดนิ บางแหง และเกดิ จากการกระทาํ ของ สัมผัสกับพืชผลท่ีเพิ่งจะฉีดพนสารเคมีกําจัดศัตรูพืช สารเคมีกําจัดศัตรูพืชสัมผัสผิวหนัง หรือ มนษุ ย รวมทง้ั จากการนาํ เทคโนโลยใี หมๆ มาใช เส้ือผาที่เปยกชุมดวยสารเคมีกําจัดศัตรูพืช เกษตรกรผสมสารเคมีกําจัดศัตรูพืชดวยมือเปลา ในกระบวนการผลิตเพ่ือเพ่ิมผลผลิตทางการ สมาชกิ ในครอบครัวซักเสื้อผา ท่ีปนเปอนสารเคมีกาํ จัดศตั รูพชื เกษตร ซ่ึงนับวาจะมีแนวโนมท่ีสูงขึ้นเร่ือยๆ 2. ทางการหายใจ เกษตรกรที่ฉีดพนสารเคมีกําจัดศัตรูพืช หรือผูคนที่อยูใกลกับผูฉีดพน และไดมีสวนสรางมลภาวะควบคูกันไปดวย สารเคมีกําจัดศัตรูพืชจะไดรับสารเคมีกําจัดศัตรูพืชผานทางการหายใจไดงายที่สุด โดยเฉพาะ สงผลใหมีการแพรกระจายของสารเคมีตางๆ อยา งยง่ิ ทอ่ี ันตรายท่สี ดุ คอื สารเคมีกําจัดศตั รูพชื ทไี่ มม ีกลิน่ เพราะเกษตรกรจะไมร สู กึ ตวั เลยวา ได อยา งกวา งขวาง โดยสารเคมเี หลา นนั้ จะเขา ไป สดู ดมสารเคมีกาํ จัดศตั รพู ชื เขาไป ปะปนหรือตกคางและสะสมในอาหารอันจะมี 3. การกลืนกนิ เกิดขน้ึ ไดเ มอ่ื คนเราดืม่ กินสารพิษโดยบงั เอญิ หรอื โดยเจตนา เมือ่ คนเรากนิ ผลกระทบมายังมนุษยในที่สดุ อาหารหรอื ดมื่ นํ้าทป่ี นเปอ นสารเคมีกําจัดศตั รพู ืชเขา ไป No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 15

GREEN RESEARCH ติดตามเฝา ระวัง 4. ไพรที รอยต สรางความระคายเคืองตอ ตา ผวิ หนัง และทางเดิน หายใจ หากไดร บั สารเคมใี นภาวะปกติ จะชา เจบ็ คอ หายใจถ่ี แสบจมกู คอแหง และคนั หากเขาสูร ะบบการยอ ยอาหาร จะหมดสติ/ชอ็ ก เกรง็ ชกั หากไดรบั สารเคมีในปริมาณสูง จะอาเจยี น หนงั ตากระตกุ ทองรว ง เดินโซเซ นํา้ ลายไหลผดิ ปกติ และหงุดหงิด 5. ไธโอคารบาเมต สงผลลักษณะเดียวกับไพรีธรอยด กลาวคือ สรางความระคายเคืองตอผิวหนัง ตา และระบบการหายใจ โดยจะมี อาการตา งๆ เชน คอแหง แสบจมกู เจบ็ คอ ไอ เคอื งตา ตาแดง คนั ผวิ หนงั ตกสะเก็ด ผื่นแดง เปน ตน 6. พาราควอท เปน สารกาํ จดั วชั พชื เปน พษิ อยา งมากตอ ผวิ หนงั และ เยือ่ บุ ซ่งึ อยใู นปาก จมูกและตา ทําให ผิวหนังแหง แตก พพุ อง เปน ผ่นื แดง แผลมีหนอง เล็บซีด เลบ็ หลุด หกั งา ย ไอ เจ็บคอ เลอื ดกําเดาไหล เยอื่ บุ ตาอกั เสบ และตาบอด หากเขา สรู ะบบการไหลเวยี นของโลหติ ผา นทาง ผิวหนังหรือบาดแผล จะสงผลรุนแรงตอการทํางานของอวัยวะสําคัญ ภายในรางกาย เชน ตบั และไต ทําใหต ับวาย และไตวายได 4. เกบ็ ภาชนะบรรจทุ ีใ่ ชห มดแลวไปทาํ ลายอยา งปลอดภัย 5. ควร ลา งมอื ลางตวั อาบนํ้า กอ นถอดเสือ้ ผา ออกและใหร บี ซัก ปจ จัยท่ที าํ ใหส ารเคมมี ีผลตอ สุขภาพของคน เสือ้ ผาที่ใสฉีดพน สารเคมีโดยเรว็ ขอ ปฏบิ ัติสําหรับประชาชนในการบริโภคพชื ผักผลไม ปจ จยั ท่ีมคี วามเส่ียงของสขุ ภาพของคนอันดับตน ๆ คอื 1. เกษตรกรใชส ารเคมชี นิดทีม่ ีพิษรายแรงยงิ่ และมพี ษิ รา ยแรงมาก เพอื่ ใหเ กดิ ความปลอดภยั ตอ การบรโิ ภคผกั ผลไม ประชาชนทซี่ อื้ ผกั ซง่ึ มคี วามเสย่ี งสงู ทาํ ใหเ กดิ การเจบ็ ปว ยแกเ กษตรกรทใี่ ชส ารพษิ โดยเฉพาะ สารทง้ั สองกลมุ ดังกลา ว 2. การผสมสารเคมีหลายชนิดฉีดพนในคร้ังเดียว ซ่ึงเปนลักษณะ หรือผลไมมาจากตลาด ควรลา งผักหรอื ผลไมใ หส ะอาดกอน เพ่ือไมใ ห ที่ทําใหเกิดความเขมขนสูง เกิดการแปรสภาพโครงสรางของสารเคมี มีสารพิษตกคาง ซง่ึ มวี ิธีการดงั นี้ เมื่อเกิดการเจ็บปวยแพทยไมสามารถรักษาคนไขไดเน่ืองจากไมมียา 1. ลางผักหรอื ผลไมดวยน้ําสะอาดหลายๆ ครงั้ เพ่อื ชะลางสารเคมี กาํ จดั ศัตรพู ชื ซงึ่ ตกคา งอยูบ นผวิ ของผกั หรอื ผลไมใ หหมดไป รักษาโดยตรง ทําใหค นไขมีโอกาสเสยี ชีวติ สูง 3. ความถขี่ องการฉีดพน สารเคมี หมายถงึ จํานวนคร้งั ทเ่ี กษตรกร 2. แชผักหรือผลไมในน้ํายาลางผัก แลวลางนํ้ายาใหหมดดวย ฉดี พน เมอ่ื ฉดี พน บอ ยโอกาสทจ่ี ะสมั ผสั สารเคมกี เ็ ปน ไปตามจาํ นวนครง้ั น้าํ สะอาดหลายๆ ครงั้ ท่ีฉีดพน ทําใหผูฉีดพนไดรับสารเคมีในปริมาณที่มากและสะสมใน 3. ผกั หรอื ผลไมท ปี่ อกเปลอื กได ควรลา งดว ยนาํ้ ใหส ะอาดกอ นปอกเปลอื ก 4. การตมผกั แลว เทน้ําทิ้งไปจะชวยลดปริมาณยาฆาแมลงในผักลง รางกายและผลผลติ 4. การสมั ผสั สารเคมขี องรางกายผูฉ ีดพน หากผูฉ ีดพน สารเคมไี มม ี ไดบ า ง การปอ งกนั หรอื เสอ้ื ผา ทส่ี วมใสเ ปย กสารเคมี จะมคี วามเสย่ี งสงู ทงั้ นเี้ พราะ เอกสารอางอิง สารเคมปี อ งกนั และกาํ จดั ศตั รพู ชื ถกู ผลติ มาใหท าํ ลายแมลงโดยการทะลุ กรมควบคุมมลพิษ. (2555). พิษภัยของสารเคมีทางการเกษตร. ทะลวง หรอื ดดู ซมึ เขา ทางผวิ หนงั ของแมลง รวมทง้ั ใหแ มลงกนิ แลว ตาย [ออนไลน] . เขา ถงึ ไดจ าก http://webhost.cpd.go.th/nikomcbd/ ดังนั้น ผิวหนังของคนซึ่งมีความออนนุมกวาผิวหนังของแมลงจึงงาย download/1.%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B8%A9%E0 ตอการดดู ซมึ เขา ไปทางตอมเหง่อื นอกเหนือจากการสูดละอองเขาทาง %B8%A0%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%82%E0%B จมูกโดยตรง จึงทําใหม ีความเสย่ี งและอนั ตรายมากกวาแมลงมาก 8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0% 5. พฤติกรรมการเก็บสารเคมี และทําลายภาชนะบรรจุไมถูกตอง B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A1%E0%B8 ทําใหอ นั ตรายตอ ผอู ยอู าศัย โดยเฉพาะเดก็ ๆ และสัตวเ ล้ยี ง %B5%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%81 ขอปฏบิ ัตสิ าํ หรบั เกษตรกรหรอื ผทู ี่ใชส ารเคมีปอ งกันกาํ จัดศัตรูพืช %E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%81%E เกษตรกรหรอื ผทู ใ่ี ชส ารเคมปี อ งกนั กาํ จดั ศตั รพู ชื ถอื วา เปน ผทู สี่ มั ผสั 0%B8%A9%E0%B8%95%E0%B8%A3.pdf. 10 กนั ยายน 2555 สารเคมโี ดยตรง เนอื่ งจากเปน ผทู ท่ี าํ การฉดี พน สารเคมี ดงั นนั้ เพอื่ ใหเ กดิ ภัทรานษิ ฐ เปลี่ยนไธสง. (2555). มหันตภยั จากสารเคมปี อ งกันกําจดั ความปลอดภยั กบั ตวั ผใู ชเ อง ควรมปี ฏบิ ตั ติ ามคาํ แนะนาํ อยา งเครง ครดั ศตั รพู ชื . กรมควบคมุ มลพษิ . [ออนไลน] . เขา ถงึ ไดจ าก http://wqm. ดงั นี้ pcd.go.th/water/images/stories/agriculture/pr/toxiceffects. 1. กอ นทาํ การฉดี พน ควรสวมเสอื้ ผา ใหม ดิ ชดิ เชน สวมเสอ้ื แขนยาว pdf. 24 กนั ยายน 2555 กางเกงขายาว ปด ปาก ปด จมกู สวมถงุ มอื รองเทา บทู เพอ่ื ปอ งกนั สารเคมี ศักดา ศรีนิเวศน. (2555). ผลกระทบของสารเคมีท่ีมีตอสุขภาพ. กรมสง เสรมิ การเกษตร. [ออนไลน] .เขา ถงึ ไดจ ากhttp://previously. 2. อยา ฉีดพนสารเคมใี นขณะท่มี ลี มแรง หรอื ฝนตก 3. ขณะทําการฉดี พนสารเคมี ควรยนื อยูเหนือลมเสมอเพือ่ ปอ งกนั doae.go.th/report/sukda/pol/page01.html. 24 กันยายน 2555. สารเคมพี ดั เขา หาตัวเอง 16 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH ติดตามเฝาระวัง จากแหลงนํา้ ดิบที่ปนเปอน “สูนํา้ ดมื่ กับสุขภาพ ที่ไมค วรมองขาม” นนั ทธีรา ศรีบรุ นิ ทร ศริ ลิ ักษณ สคุ ะตะ “นํ้าคอื ชีวิต” พระราชดํารัสของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เม่อื วนั ท่ี 27 มนี าคม 2529 แสดงใหเห็นวาพระองค ทรงใหความสําคัญกับทรัพยากรน้ําเปนอยางย่ิง เนื่องจากน้ําเปนส่ิงสําคัญตอการดําเนินชีวิต ของมนุษย มนษุ ยจะขาดน้ําไมไ ด ถงึ แมว า น้าํ จะมีวนั หมดไป แตน ้าํ ทส่ี ะอาด และมคี ณุ ภาพทีด่ ี กาํ ลงั จะหาไดย าก ดว ยอตั ราการเพม่ิ ขนึ้ ของประชากร อกี ทง้ั อตั ราการปลอ ยสารเคมอี อกสสู ง่ิ แวดลอ ม ไมเ วนในแตละวัน ปญหาทเี่ กิดข้นึ เหลานี้ สง ผลใหแนวโนม ปญหาการขาดแคลนนา้ํ ดืม่ ที่สะอาด อาจจะทวีความรุนแรงขึ้นในอนาคตอยางนาเปนหวง ซึ่งจะเห็นไดจากขาวการลักลอบทิ้งกาก อตุ สาหกรรมทน่ี คิ มอตุ สาหกรรมบางปู จงั หวดั สมทุ รปราการ ทาํ ใหช าวบา นลม ปว ยโดยไมท ราบ สาเหตุ ท้งั นก้ี รนี พีซไดเขามาตรวจสอบ พบโลหะหนักอันตรายและสารอนิ ทรยี ระเหยกอ มะเรง็ สารอินทรียระเหย (Volatile organic หลายชนิดปนเปอนในพ้ืนที่ลักลอบทิ้งสารเคมีและน้ําเสียอุตสาหกรรมจากนิคมอุตสาหกรรม compound : VOCs) ประกอบดวยอะตอม บางปู (หนงั สอื พมิ พแ นวหนา : 5 กรกฎาคม 2555) และในสหรฐั อเมรกิ า พบวา มสี งิ่ ตา งๆ ปนเปอ น ของคารบอนและไฮโดรเจน และอาจมี ในน้ําด่มื มากกวา 2,100 ชนดิ มี 190 ชนดิ ท่ีเปน อันตรายตอ สขุ ภาพ และ 97 ชนดิ เปนสาร ออกซิเจน หรือธาตุฮาโลเจน เชน คลอรีน กอมะเร็ง (ศ.ดร.นพ.สมศักด์ิ, 2549) โดยการปนเปอนดังกลาวจะสงผลกระทบตอประชาชน โบรมนี รวมอยูดว ย สามารถระเหยกลายเปน ผานการอุปโภคและบริโภคน้ําดื่มท่ีไดรับการปนเปอน และจะเปนอันตรายอยางย่ิงตอสุขภาพ ไอในอากาศไดง า ยทอ่ี ณุ หภมู แิ ละความดนั ปกติ ของประชาชน ไอสารเหลานี้สามารถจะเปลี่ยนรูปกลับเปน ของเหลวหรือของแข็งตามสภาวะเดิมได โดย การเพมิ่ อณุ หภมู หิ รอื ลดความดนั นอกจากนน้ั สาร VOCs ยังจดั อยใู นกลมุ ของสารกอมะเรง็ ที่มีความคงทนในสิ่งแวดลอม ซ่ึงกิจกรรมตางๆ ของมนุษย เปนแหลงกําเนิดท่ีสําคัญของสาร VOCs และเปนสาเหตุหลักของการปนเปอน สาร VOCs ในน้ําใตดิน กลาวคือบอยคร้ัง ท่ีมีการรายงานการปนเปอนสาร VOCs ใน น้ําใตดิน ซึ่งเปนแหลงนํ้าดิบท่ีสําคัญในการ ผลิตน้ําด่ืม ดังการรายงานของกรมสงเสริม คณุ ภาพสงิ่ แวดลอ ม เมอื่ ป พ.ศ. 2552 ตรวจพบ การลักลอบท้ิงสารเคมชี นิดโลหะหนกั และสารอนิ ทรียระเหยงาย การปนเปอนสารกลุม VOCs ในพื้นท่ีนิคม ทม่ี า : http://www.toonne.com/news.php?idpage=4037: อตุ สาหกรรมมาบตาพดุ จงั หวดั ระยอง และยงั No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 17

GREEN RESEARCH ตดิ ตามเฝาระวงั พบการปนเปอ นดงั กลา วในบอ นา้ํ ใตด นิ ของชาวบา น รวมถงึ มกี ารรายงานวา มกี ารปนเปอ น ของสารไตรคลอโรเอทธิลีน (TCE) และสารเตรตะคลอโรเอทธิลีน (PCE) ในดนิ และน้ํา ใตดินในเขตนิคมอุตสาหกรรมภาคเหนือ จังหวัดลําพูน (มีศักดิ์และคณะ , 2547) นอกจากน้ันยังมีการรายงานของกรมควบคุมมลพิษ ป พ.ศ. 2554 รายงานวา มีการปนเปอนของสารกลุม VOCs บริเวณตําบลกลางดง อําเภอปากชอง จงั หวดั นครราชสมี า และมกี ารรายงานวา บอ ยครัง้ ทพ่ี บการปนเปอ นของ สารกลุม VOCs เชน คารบอนเตตระคลอไรด (CCl4) ในน้ําประปา ท่ีเกิดจากการใชคลอรีนในการฆาเชื้อโรค (ศูนยขอมูลพิษวิทยา, กระทรวงสาธารณสขุ ) ซงึ่ การปนเปอ นของแหลง นาํ้ ดบิ ทส่ี าํ คญั เหลา นอี้ าจจะสง ผลใหเ กดิ การปนเปอ นของสารกลมุ VOCs ในนํ้าดื่มที่ผลิตจากบริเวณดังกลาว ท่ีมีความสัมพันธ เชอื่ มโยงกบั สขุ ภาพของประชาชนในพน้ื ทโ่ี ดยตรง มาตรฐานคุณภาพนํ้าใตดิน (เพ่ือการ บริโภค) สําหรับสาร VOCs เปนระดับสาร อินทรียระเหยงายที่กําหนดข้ึนเพ่ือปกปอง สุขภาพจากการบริโภคตลอดชวงชีวิต โดย กําหนดข้ึนมาจากระดับความเขมขนสูงสุดท่ี พบวาท่ีไมกอใหเกิดผลกระทบ (no-effect level) ท่ีเปนพิษ/อันตรายตอสัตวทดลอง และลดใหตํ่าลงไปอีกโดยการคูณคาปจจัย เอกสารอางองิ เพื่อความปลอดภยั ซง่ึ อาจเร่มิ ตงั้ แต 1/10 ถึง 1/1000 ข้ึนกับความนาเช่ือถือของขอมูลทาง กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม. (2554). รายงานฉบับสมบูรณ โครงการศึกษาความเหมาะสมและติดตั้ง ระบบบาํ บดั การยอ ยสลายสารอนิ ทรยี ร ะเหยในนาํ้ ใตด นิ และแบบจาํ ลองการเคลอื่ นทข่ี องมวลสารในชนั้ ดนิ วทิ ยาศาสตร กรณที พี่ บวา สารอนิ ทรยี ร ะเหยงา ย อมุ นา้ํ และไมอมุ นํา้ . ในน้ําใตดินนอยกวาคามาตรฐานน้ําใตดินเพื่อ แฟรดาห มาเหล็ม พีรพงษ สุนทรเดชะ สีหนาถ ชาญณรงค และออ นจันทร โคตรพงษ. (2550). โครงการศกึ ษา การบริโภค (Maximum Contaminant การปนเปอ นของสารประกอบอนิ ทรยี ร ะเหยงา ยในนาํ้ ใตด นิ บรเิ วณนคิ มอตุ สาหกรรมภาคเหนอื จงั หวดั ลาํ พนู . Level: MCLs) ถอื วา นาํ้ มคี วามปลอดภัยเพยี ง ศนู ยว ิจยั และฝกอบรมดานสง่ิ แวดลอ ม กรมสง เสริมคณุ ภาพส่งิ แวดลอม กระทรวงวทิ ยาศาสตร เทคโนโลยี และส่ิงแวดลอ ม. พอ สําหรับด่ืม “แตสําหรับสารกอมะเร็งซ่ึง มีศักดิ์ มิลินทวสิ มยั สีหนาถ ชาญณรงค พีรพงษ สุนทรเดชะ วาลกิ า เศวตโยธนิ และจรี นนั ท พันธจักร (2544). ถอื วา ไมม คี า ตา่ํ สดุ ทปี่ ลอดภยั ” (ประยงคแ ละ ไมตร,ี 2544) แตทา ยที่สดุ แลว น้าํ ด่มื ยอมเปน การปนเปอ นของสาร Chlorinated Ethylene ในดนิ และนาํ้ ใตดนิ และกรณีศกึ ษาของประเทศไทย. ศนู ยวิจยั และฝกอบรมดานส่งิ แวดลอ ม กรมสงเสรมิ คณุ ภาพสิง่ แวดลอม กระทรวงวทิ ยาศาสตร เทคโนโลยี ปจจัย 4 ซ่ึงมนุษยขาดไมได ดังนั้น ทางแก และสิ่งแวดลอม. ทด่ี ีทสี่ ุดในตอนนี้กค็ ือ สรางจิตสาํ นกึ ที่ดใี หก บั สจรติ คณู ธนกลุ วงและคณะ. (2549). โครงการศกึ ษาวจิ ยั การประเมนิ ความเสยี่ งของการปนเปอ นของสารเคมี ทุกคน โดยเฉพาะอยางยิ่งผูประกอบการ ในนา้ํ ใตด นิ บรเิ วณ ต.กลางดง อ.ปากชอ ง จ.นครราชสมี า. คณะวศิ วกรรมศาสตร จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั . อตุ สาหกรรมในการดแู ลแหลง นาํ้ ดบิ และสรา ง John S. Zogorski, Janet M. Carter, Tamara Ivahnenko, Wayne W. Lapham, Michael J. Moran, Barbara L. Rowe, Paul J. Squillace, and Patricia L. Toccalino. (2006). The Quality of Our ความเชอื่ มนั่ ในแหลง นา้ํ ดบิ ทปี่ ราศจากการปนเปอ น Nation’s Waters Volatile Organic Compounds in the Nation’s Ground Water and ได ดงั คําขวญั ทีว่ า “โลกสวยดวยมอื เรา” Drinking-Water Supply Wells. 18 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH ติดตามเฝาระวงั ซากผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟา และอปุ กรณอ เิ ลก็ ทรอนกิ ส (Waste from Electrical and Electronic Equipments: WEEE) พีรายุ หงษกําเนิด ซากผลติ ภณั ฑเ ครอ่ื งใชไ ฟฟา และอุปกรณอ เิ ลก็ ทรอนกิ ส (Waste from Electrical and Electronic Equipments: WEEE) หมายถึง1 ซากเคร่ืองใชหรืออุปกรณซึ่งใชกระแสไฟฟาหรือสนามแมเหล็กในการ ทาํ งานทไี่ มไดต ามมาตรฐาน (off-spec) หรือหมดอายกุ ารใชง าน หรอื ลาสมัย ซ่ึงแบงเปน 10 ประเภท ไดแก เครื่องใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสในครัวเรือน ขนาดใหญ เชน ตูเย็น เคร่ืองทําความเย็น เคร่ืองซักผา 1 เคร่ืองลางจาน ฯลฯ เครอ่ื งใชไ ฟฟา และอปุ กรณอ เิ ลก็ ทรอนกิ สใ นครวั เรอื นขนาดเลก็ เชน เครอื่ งดดู ฝนุ เตารีด เครือ่ งปง ขนมปง มดี โกนไฟฟา ฯลฯ 2 อุปกรณเทคโนโลยีสารสนเทศ เชน คอมพิวเตอร เมนเฟรม 3 โนตบคุ เครือ่ งสแกนภาพ เครือ่ งโทรสาร/โทรศพั ท โทรศัพท เคล่ือนที่ ฯลฯ เครื่องใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสสําหรับผูบริโภค เชน วิทยุ โทรทัศน กลอ งถา ยรูป และเครอื่ งบันทึกภาพและ 4 เสียง เคร่ืองดนตรที ใี่ ชไฟฟา ฯลฯ อุปกรณใหแสงสวาง เชน หลอดไฟฟลูออเรสเซนต หลอด โซเดียม ฯลฯ 5 ระบบอปุ กรณเครอื่ งมือการแพทย 6 เคร่ืองมือวัดหรือควบคุมตางๆ เชน เคร่ืองจับควัน เคร่ือง ควบคมุ อณุ หภูมิ ฯลฯ 7 ของเลน เชน เกมสบ อยส ของเลน ทใี่ ชไ ฟฟา หรอื อเิ ลก็ ทรอนกิ ส ฯลฯ 8 เครื่องมือไฟฟาและอิเล็กทรอนิกส เชน สวาน เลื่อยไฟฟา หรืออิเล็กทรอนิกส ฯลฯ 9 เครอื่ งจาํ หนา ยสนิ คา อตั โนมตั ิ เชน เครอื่ งจาํ หนา ยเครอ่ื ง 10 ด่มื อัตโนมัติ ฯลฯ No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 19

GREEN RESEARCH ติดตามเฝาระวงั ผลการสํารวจขอมูลปริมาณการบริโภคผลิตภัณฑที่กอใหเกิดของเสียประเภทเคร่ืองใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสภายในประเทศไทย ในป พ.ศ.2550 พบวา เคร่ืองปรับอากาศมปี ริมาณการบรโิ ภคมากทสี่ ดุ คอื 86,685 ตนั รองลงมาไดแก โทรทศั น เครอื่ งบันทกึ ภาพและเสียง เคร่ืองซักผาและตูเยน็ เทากบั 84,188 ตัน 64,653 ตนั 39,717 ตนั และ 39,520 ตัน ตามลําดับ (ภาพท่ี 1) โดยในปเ ดียวกนั พบวา แหลงกาํ เนดิ ซากผลติ ภณั ฑเ ครอ่ื งใชไ ฟฟา และอปุ กรณอ เิ ลก็ ทรอนกิ สม าจากชมุ ชนมากทสี่ ดุ ประมาณ 308,844.72 ตนั สว นใหญอ ยใู นเขตกรงุ เทพมหานครและ ปรมิ ณฑล ซึ่งมีประมาณเทากับ 108,168.84 ตัน รองลงมาไดแ ก ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื (57,715.82 ตนั ) ภาคใต (40,664.19 ตนั ) ภาคกลาง (31,019.87 ตัน) ภาคตะวันออก (30,762.76 ตัน) ภาคเหนือ (26,714.82 ตนั ) และภาคตะวนั ตก (13,798.42 ตนั ) ตามลําดบั 2 ปรมิ าณ (ตนั ) ภาพท่ี 1 ปริมาณ ซากผลิตภัณฑเครื่อง 100,000 ใชไฟฟาและอุปกรณ อิ เ ล็ ก ท ร อ นิ ก ส จ า ก 80,000 ชุมชนในป พ.ศ. 2550 60,000 ท่ีมา: กรมควบคุม 40,000 มลพษิ (2551, หนา 33) 20,000 0 เค ื่รองป ัรบอากาศ เคร่ือง ับน ึทกภาพโแลทะรเ ัทีสศยงน เครื่องซัก ผา ตูเย็น ก ลโอทงร ถัศาคพยอูรทเมปคิพิดวลื่ิจเอตตนออลที่ร การคาดการณป รมิ าณซากผลิตภัณฑเ คร่ืองใชไฟฟาและอุปกรณอเิ ลก็ ทรอนิกส องคการสหประชาชาติหรือ UN คาดการณวา ในอนาคตอันใกลปริมาณซากผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสท้ังโลก จะเพิ่มข้ึนรวม 40 ลานตันตอป หรือเทียบไดกับปริมาณขยะในรถบรรทุกท่ีนํามาเรียงตอกันเปนความยาวถึงครึ่งรอบโลก ที่เปนเชนน้ีเพราะ ความตองการในการใชงานผลิตภัณฑเครื่องใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสเพ่ิมข้ึนเร่ือยๆ ในขณะท่ีราคาของผลิตภัณฑประเภทนี้ถูกลงและ เทคโนโลยมี กี ารพฒั นาอยา งรวดเรว็ ทาํ ใหม ผี ลติ ภณั ฑร นุ ใหม ทดแทนในตลาดอยา งรวดเรว็ และตอ เนอ่ื ง เกดิ รปู แบบการตลาดเปลยี่ นแปลงจากการ ซอมผลิตภณั ฑท ี่ชํารดุ เพ่ือนาํ ไปใชใ หมม าเปน การทิ้งซากผลติ ภณั ฑทชี่ ํารุดหรอื ทิง้ เนื่องจากผลติ ภณั ฑต กรุน แลว หันมาซ้ือผลติ ภัณฑใหมทดแทน เหลา นลี้ ว นเปน ปจ จัยทก่ี ระตุนใหซากผลิตภณั ฑเครือ่ งใชไ ฟฟาและอุปกรณอ ิเลก็ ทรอนกิ สเพิ่มขนึ้ อยางไมรจู บ3 สําหรับประเทศไทยไดมีการคาดการณปริมาณซากผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสในระหวางป พ.ศ. 2551 – 2560 พบวา มแี นวโนมเพิม่ สงู ข้ึนทุกปในทกุ ภมู ภิ าค ดังขอมูลทแี่ สดงใหเ ห็นในภาพที่ 2 ปรมิ าณซากผลิตภณั ฑเคร่ืองใชไฟฟา และอิเลก็ ทรอนิกส (ตัน-ป) 160,000 ภาคเหนือ 140,000 ภาคกลาง ภาคตะวนั ออก 120,000 ภาคตะวนั ตก 100,000 ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ 80,000 ภาคใต 60,000 กรุงเทพและปริมณฑล 40,000 20,000 0 ป 2551 ป 2552 ป 2553 ป 2554 ป 2555 ป 2556 ป 2557 ป 2558 ป 2559 ป 2560 ป พ.ศ. ภาพท่ี 2 การคาดการณป รมิ าณซากผลติ ภณั ฑเ ครอ่ื งใชไฟฟา และอุปกรณอิเล็กทรอนิกส (ป พ.ศ. 2551-2560) 20 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH ติดตามเฝาระวัง การจัดการซากผลิตภณั ฑเคร่อื งใชไฟฟาและอปุ กรณอเิ ล็กทรอนกิ สในประเทศไทย สาํ หรบั ประเทศไทยยงั ขาดการจดั การซากผลติ ภณั ฑเ ครอื่ งใชไ ฟฟา และอปุ กรณอ เิ ลก็ ทรอนกิ ส ทมี่ คี วามเหมาะสมและเปน ระบบ เนอ่ื งจาก ยังไมมีการรวบรวม การคัดแยก การรีไซเคิล และการกําจัดท่ีถูกตอง อีกทั้งยังขาดแคลนบุคลากรผูชํานาญการและองคความรูหรือเทคโนโลยี การจดั การทเี่ หมาะสมทาํ ใหป รมิ าณซากผลติ ภณั ฑ สว นใหญถ กู ทง้ิ รวมไปกบั ขยะมลู ฝอยของชมุ ชน การฝง กลบในพนื้ ทไ่ี มไ ดร บั การออกแบบหลมุ ฝง กลบ ไวเ พือ่ รองรับของเสยี อันตราย นอกจากนยี้ งั พบวา มีการลกั ลอบทง้ิ ซากผลิตภัณฑ ในท่ีสาธารณะตางๆ อนั กอใหเ กิดผลกระทบตอ สุขภาพอนามัย ของมนษุ ยแ ละสิ่งแวดลอ มตามมา ดว ยเหตนุ ก้ี ระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ ม โดยกรมควบคุมมลพษิ (2551)4 จงึ ไดพฒั นาแนวทาง การจัดการซากผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสเชิงบูรณาการขึ้น โดยมีสาระสําคัญที่จะมุงเนนใหมีการจัดการซากผลิตภัณฑ เครือ่ งใชไฟฟาและอเิ ล็กทรอนกิ ส ตัง้ แตตนทางจนถึงปลายทาง ดังนี้ การใชหลักการเชิงปองกัน (Precautionary Principle) และหลักผูกอมลพิษเปนผูจาย ในระยะแรกใหสรางระบบบริหารจัดการ ซากผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและอุปกรณ 1 3 5(Polluter Pays Principle) โดยผูผลิต อิเล็กทรอนิกส ในรูปโครงการนํารองใน การสรางกลไกทางเศรษฐศาสตรและการ เงนิ การคลงั รวมทง้ั กลไกตลาด สาํ หรบั เปน แรงจงู ใจหรอื แรงกระตนุ ในการจดั การซาก และผูนําเขาผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและ ผลติ ภณั ฑ โดยกาํ หนดใหม กี องทนุ องคก ร เขตพ้ืนท่ีซ่ึงมีศักยภาพและมีความพรอม อปุ กรณอ เิ ลก็ ทรอนกิ สต อ งรว มกนั รบั ผดิ ชอบ บรหิ ารจดั การกองทนุ และระบบการรบั ซอื้ ในการดําเนินการโดยใหเอกชนเขามามี ในการจัดการซากผลิตภัณฑ ดวยการจาย ซากผลิตภัณฑ คืนจากผูบริโภค ซึ่งทําให สว นรวมในการดาํ เนินการ สวนในระยะยาว คาธรรมเนียมหรือภาษีผลิตภัณฑ สําหรับ เกดิ การคดั แยกและรวบรวมซากผลติ ภณั ฑ จะตองมีกฎหมายซ่ึงครอบคลุมเน้ือหา นําไปจา ยในการซอ้ื ซากผลติ ภัณฑ คนื จาก จากขยะมลู ฝอยท่ัวไป การสง เสรมิ การแยก เร่ืองการกําหนดความรับผิดชอบในการ ผูบริโภคและจัดการซากผลิตภัณฑ อยาง ช้ินสวนของซากผลิตภัณฑอยางถูกตอง จัดการซากผลิตภัณฑ การจัดเก็บคาเนียม ถูกตองตามหลักวิชาการ เพ่ือลดการเกิด และการขายซากผลิตภัณฑที่มีมูลคาใหแก หรือภาษีผลิตภัณฑจากผูผลิตและผูนําเขา ซากผลิตภัณฑ และการผลิตผลิตภัณฑ โรงงานรีไซเคิลหรือโรงงานที่มีการนําซาก มาใชส นบั สนนุ ระบบการจดั การซากผลติ ภณั ฑ เคร่ืองใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกส ผลิตภัณฑไปใชซํ้า หมุนเวียนใชประโยชน โดยกําหนดใหมีกองทุน เพื่อเก็บรักษา ภายในประเทศไทยโดยใชว ตั ถดุ บิ ทส่ี ามารถ หรอื บําบดั อยา งถกู ตองตามหลกั วิชาการ และจัดสรรเงินที่จัดเก็บมาได การสราง ระบบการรับซื้อซากและการจัดการ นํากลับมาใชซํ้าหรือหมุนเวียนใชใหม และ ซากผลิตภัณฑ โดยอาศัยมาตรการทาง ลดการนําเขาผลิตภัณฑท่ีมีคุณภาพตํ่าเพ่ือ เศรษฐศาสตรผ า นทางกองทนุ การกาํ หนด ลดปริมาณการเกิดของเสีย และสงเสริม บทบาทองคกรการบริหารจัดการท้ังระดับ การผลติ ผลติ ภณั ฑท เ่ี ปน มติ รตอ สง่ิ แวดลอ ม ประเทศและทองถ่ิน ทั้งนี้ ตองไมกาวลวง 2(Green Product) 6กฎหมายเดมิ ทม่ี อี ยูแ ลว การพัฒนาปรับปรุงกฎระเบียบเพื่อลด การสง เสรมิ สนบั สนนุ อน่ื ๆ เชน การเสรมิ สรา ง ปริมาณของเสียจากซากผลิตภัณฑเคร่ืองใช ขีดความสามารถขององคกรปกครองสวน ไฟฟา และอุปกรณอิเล็กทรอนิกสภายใน ทอ งถ่นิ ในการจดั การซากผลิตภัณฑเครือ่ ง ประเทศ และเพ่ือเพิ่มขีดความสามารถ ใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสจาก ในการแขงขันและลดปญหาการกีดกัน ชุมชน โดยคํานึงถึงสุขภาพอนามัยของ ประชาชนและสิ่งแวดลอมในทองถิ่น การ 4ทางการคาระหวางประเทศ โดยการแกไข การพัฒนาเทคโนโลยีการผลิตผลิตภัณฑ ศกึ ษาวจิ ยั การออกแบบผลติ ภณั ฑเ ชงิ นเิ วศน โดยการวิจยั และพัฒนาการออกแบบ และ การรณรงคประชาสัมพันธการสนับสนุน ปรับปรุงกฎหมายและกฎระเบียบที่มีอยูแลว ปรบั ปรงุ กระบวนการผลติ ผลติ ภณั ฑเ ครอ่ื งใช การเลือกซื้อผลิตภัณฑเครื่องใชไฟฟาและ ใหรองรับการใชวัสดุท่ีสามารถนําเขามา ใชซ้ําหรือหมุนเวียนใชใหมได ตลอดจน การลดของเสยี อนั ตรายในผลติ ภณั ฑท งั้ ทผ่ี ลติ ภายในประเทศและทน่ี าํ เขา จากตา งประเทศ ไฟฟา และอปุ กรณอ เิ ลก็ ทรอนกิ สท เ่ี ปน มติ ร อุปกรณอิเล็กทรอนิกสท่ีเปนมิตรตอ ตอสิง่ แวดลอ ม (Eco Design) และเปน ไป ส่ิงแวดลอม ฯลฯ รวมท้งั การกาํ หนดมาตรฐานผลติ ภัณฑ ตามขอกาํ หนดของคคู า ฉะนั้นเพื่อใหบรรลุวัตถุประสงคและเปาหมายที่กําหนดไว จึงกําหนดยุทธศาสตรการจัดการ ซากผลิตภัณฑเครื่องใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสเชิงบูรณาการที่จะสามารถ รองรับการแกไขปญหาที่เกิดขึ้นในวงจรการจัดการ WEEE ตั้งแตจุดกําเนิดจนถึงการกําจัด ขั้นสุดทาย ซึ่งประกอบดวยยุทธศาสตรยอย 5 ดาน ดังนี้ No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 21

GREEN RESEARCH ติดตามเฝา ระวงั ยุทธศาสตรท ี่ 1 การพัฒนาเทคโนโลยี และวิธีการที่ เหมาะสมในการจัดการซากผลิตภัณฑเครื่อง ใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสและ สรุปการปองกันต้ังแตตนทางและการจัดการซากผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและ การผลติ ผลติ ภณั ฑเ ครอื่ งใชไ ฟฟา และอปุ กรณ อุปกรณอเิ ลก็ ทรอนิกส อิเลก็ ทรอนกิ สทเ่ี ปน มติ รตอ สงิ่ แวดลอ ม การปอ งกันต้งั แตต น ทางและการจัดการ E-waste ที่เกิดข้ึน สามารถทําไดดวยหลัก 3R คอื ยทุ ธศาสตรท่ี 2 การลด (Reduce) การใชซ้ํา (Reuse) และการรไี ซเคลิ (Recycle) ก า ร เ ส ริ ม ส ร  า ง ขี ด ค ว า ม ส า ม า ร ถ การลด (Reduce) หมายถึง ลดการบริโภคตั้งแตแรก ไมซ้ือของฟุมเฟอยและหากจําเปน กระบวนการเรียนรู และการมีสวนรวมของ ตอ งซอื้ ใหเ ลอื กผลติ ภณั ฑท ป่ี ลอดภยั ไมม สี ารอนั ตรายหรอื มใี นปรมิ าณทต่ี า่ํ ประหยดั พลงั งานและ ทุกภาคสวนในการจัดการซากผลิตภัณฑ สามารถรไี ซเคลิ ไดง า ยเมอื่ ผลติ ภณั ฑก ลายเปน ซาก โดยอาจพจิ ารณาเลอื กซอื้ สนิ คา ทม่ี ฉี ลาก มอก. เครื่องใชไฟฟา และอปุ กรณอเิ ล็กทรอนกิ ส หรอื ฉลากเขยี ว หรอื ฉลากสนิ คาท่เี ปนมติ รตอสง่ิ แวดลอ ม ยทุ ธศาสตรท่ี 3 การใชซ้ํา (Reuse) เปนการชวยยืดอายุการใชงานผลิตภัณฑ โดยอาจซอมแซม (Repair) หรือปรับปรุงใหทันสมัย (Upgrade) โดยระมัดระวังไมใหสารอันตรายจากช้ินสวนเกาปนเปอนสู การเสริมสรางประสิทธิภาพการบังคับ สงิ่ แวดลอม ใชกฎหมายและพัฒนาระบบกฎหมายที่เอื้อ อํานวยตอการจัดการซากผลิตภัณฑเครื่องใช การรีไซเคิล E-waste ที่มีผูรับซ้ือคืนควรพิจารณาความสามารถในการจัดการหรือรีไซเคิล ไฟฟา และอุปกรณอเิ ลก็ ทรอนิกส E-waste อยางถูกตองปลอดภัยตอสิ่งแวดลอม จึงควรพิจารณาขายใหเฉพาะผูประกอบการที่ ขน้ึ ทะเบยี นและไดร บั อนญุ าตจากหนว ยงานทเ่ี กยี่ วขอ ง และหากเปน E-waste ทไี่ มม กี ารรบั ซอ้ื คนื ยทุ ธศาสตรท ่ี 4 ควรแยกทิ้งออกจากขยะทว่ั ไป เพื่อใหห นวยงานทอ งถ่ินนาํ ไปกาํ จัดหรือรไี ซเคลิ การใชมาตรการทางการเงิน การคลัง แมวาซากผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและอุปกรณอิเล็กทรอนิกสสามารถนําเขาสูกระบวนการ และสงเสริมการลงทุนเพื่อสนับสนุนการผลิต เพ่อื ใหไ ดท รัพยากรกลับมาใชใ หม ไมวา จะเปนพลาสติก เหลก็ ทองแดง หรอื แมแ ตทองคาํ ในแผง ผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและอุปกรณ วงจร ซ่ึงช้ินสวนเหลานี้ลวนมีมูลคา แตหากมีการคัดแยกช้ินสวนที่ไมถูกวิธีหรือผูแยกขาดความรู อิเล็กทรอนิกสที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอมและ ในการแยกชนิ้ สว น หรอื ทเี่ รยี กวา “สกุ เอาเผากนิ ” เพอ่ื เอาวสั ดมุ มี ลู คา สรา งรายไดเ ปน กอบเปน กาํ การจัดการซากผลิตภัณฑเครื่องใชไฟฟาและ ใหแกเจาของกิจการแยกชิ้นสวนของซากผลิตภัณฑ เน่ืองดวยมีตนทุนตํ่า (นับเฉพาะตนทุนของ อปุ กรณอิเล็กทรอนกิ ส เอกชน ไมรวมตนทุนของสังคมดานสุขภาวะและดานส่ิงแวดลอม) อาทิเชน การเผาช้ินสวนเพื่อ แยกเอาวสั ดุมีคา เชน การเผาสายไฟ เพ่ือเอาทองแดง การเผาชิ้นสว นพลาสติกใหเหลือแตนอต ยุทธศาสตรที่ 5 ซึ่งเปนโลหะ การเผายางรถยนตเพ่อื เอาเสนลวด เปนตน การเผาช้นิ สว นของซากผลิตภัณฑ ดงั กลา ว สงผลใหเกิดสารเคมีท่ีมีพิษฟุงกระจายไปในช้ันบรรยากาศ อันไดแก กาซซัลเฟอรไดออกไซด การพฒั นาระบบการบรหิ ารจดั การซาก ผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและอิเล็กทรอนิกส อยางมีประสิทธภิ าพและครบวงจร คารบอนมอนออกไซด สารอนิ ทรียระเหยงาย โลหะหนักและสารไดออกซินและฟรู ัน ซึง่ เปน สาร กอ มะเร็งท่รี า ยแรง นอกจากนกี้ ารใชน ํ้ากรดกัดแผงวงจรแลว ใชป รอทจบั กับทองสามารถสกดั ทอง ไดรอยละ 30 ของปริมาณทองที่มีอยูในแผงวงจร ในขณะที่ทองอีกกวารอยละ 70 และโลหะมีคาอ่ืนๆ จะถูกท้ิงไปกับน้ํากรดดวยการเทลงพ้ืนดิน หรือจัดเก็บนํ้ากรดดังกลาวไมถูกวิธี การคัดแยกช้ินสวน ที่ไมถูกวิธีขางตนเปนสาเหตุทําใหสารพิษตางๆ เขาสูรางกายไดโดยตรงหรือปนเปอนใน ระบบนิเวศ ซ่ึงสุดทายก็จะยอนกลับมาทํารายสิ่งมีชีวิตผานหวงโซอาหาร ดิน นํ้าและอากาศ โดยผูท่ีไดรับผลกระทบมากที่สุดก็คือคนงานและลูกหลานท่ีอยูอาศัยในชุมชนใกลกับแหลงคัดแยก ชนิ้ สวนซากเหลา นั้นน่นั เอง เอกสารอา งอิง 1. พรรรัตน เพชรภักดี และกฤษฎา จันทรเสนา. (2551). เทคโนโลยีการรีไซเคิลขยะอิเล็กทรอนิกส. สถาบันส่ิงแวดลอมอุตสาหกรรม สภาอุตสาหกรรมแหงประเทศไทย. หนา 1. 2. กรมควบคมุ มลพษิ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม. (2551). รายงานสถานการณม ลพษิ ของประเทศไทย, ฉบบั คณะกรรมการ สิง่ แวดลอมแหงชาตริ บั ทราบ เม่อื วนั ที่ 22 มกราคม 2553 [ออนไลน] เขาถงึ ไดจ าก http://www.pcd.go.th/download/pollution. cfm?task=s22 สงิ หาคม 2555. 3. . (2550.) คมู ือการจัดการซากผลติ ภณั ฑเ ครอื่ งใชไฟฟาและอิเล็กทรอนิกส. พิมพครัง้ ที่ 1. กรุงเทพฯ : ไทยเอฟเฟคทสตูดิโอ. 4. . (2551). ยุทธศาสตรการจัดการซากผลิตภัณฑเคร่ืองใชไฟฟาและอิเล็กทรอนิกสเชิงบูรณาการ, ฉบับท่ีคณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบ เมื่อวันท่ี 24 กรกฎาคม 2550. [ออนไลน] เขาถึงไดจาก http://www.pcd.go.th/info_serv/haz_battery.htm. 17 ธนั วาคม 2554. 5. สุจติ รา วาสนาดาํ รงดี และ ปเนต มโนมยั วิบลู ย. (2555). ชุดความรู เรอ่ื งการจัดการขยะอเิ ล็กทรอนิกส (E-waste). [ออนไลน] เขา ถึงไดจ าก www.ehwm.chula.ac.th/e-wate.../e-wate_management_1.pdf 20 กมุ ภาพันธ 2555. 22 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

เซลลGREEN RESEARCH กาวหนา พัฒนา แสงอาทิตย (Solar Cell) พลังงานสะอาดเพื่อส่ิงแวดลอม ประภัสสร มีเคลอื บ เซลลแ สงอาทติ ยท ีท่ ําจากสาร ก่ึงตวั นาํ ประเภทซลิ ิคอน แบบผลกึ เด่ียว (Single Crystal) แบบผลกึ รวม (Poly Crystal) แบบอะมอรฟส (Amorphous) ประเภทของเซลลแ สงอาทติ ย สว นประกอบของเซลลแสงอาทิตย 1. กลมุ เซลลแ สงอาทติ ยท ท่ี าํ จากสารกง่ึ ตวั นาํ ประเภทซลิ คิ อน จะแบง ตามลักษณะของผลึกที่เกดิ ขึน้ คอื แบบที่เปน รปู ผลกึ (Crystal) และ แบบท่ีไมเปนรูปผลึก (Amorphous) แบบท่ีเปนรูปผลึก จะแบงออกเปน 2 ชนดิ คือ ชนดิ ผลึกเดยี่ วซิลิคอน (Single Crystalline Silicon Solar Cell) และชนดิ ผลกึ รวมซลิ คิ อน (Poly Crystalline Silicon Solar Cell) แบบทไ่ี มเ ปน รปู ผลกึ คอื ชนดิ ฟล ม บางอะมอรฟ ส ซลิ คิ อน (Amorphous Silicon Solar Cell) 2. กลุมเซลลแสงอาทิตยที่ทําจากสารประกอบท่ีไมใชซิลิคอน ซง่ึ ประเภทน้ี จะเปน เซลลแ สงอาทติ ยท มี่ ปี ระสทิ ธภิ าพสงู ถงึ 25% ขนึ้ ไป แตมีราคาสงู มาก ไมน ยิ มนาํ มาใชบ นพน้ื โลก จงึ ใชงานสําหรบั ดาวเทยี ม และระบบรวมแสงเปนสวนใหญ แตก ารพฒั นาขบวนการผลิตสมยั ใหม จะทาํ ใหม รี าคาถกู ลง และนาํ มาใชม ากขนึ้ ในอนาคต (ปจ จบุ นั นาํ มาใชเ พยี ง 7% ของปรมิ าณที่มีใชท ั้งหมด) คุณสมบตั แิ ละตวั แปรทีส่ าํ คญั ของเซลลแ สงอาทิตย แรงเคล่ือนไฟฟาที่ผลิตขึ้นจากเซลลแสงอาทิตยเพียงเซลลเดียว จะมคี า ตํ่ามาก การนํามาใชงานจะตอ งนําเซลลห ลายๆ เซลล มาตอ กนั 1. ความเขมของแสง แบบอนุกรมเพื่อเพิ่มคาแรงเคล่ือนไฟฟาใหสูงข้ึน เซลลที่นํามาตอกัน กระแสไฟ (Current) จะเปนสัดสวนโดยตรงกับความเขมของแสง ในจํานวนและขนาดท่ีเหมาะสมเรียกวา แผงเซลลแสงอาทิตย (Solar หมายความวา เมอ่ื ความเขม ของแสงสงู กระแสทไ่ี ดจ ากเซลลแ สงอาทติ ย กจ็ ะสงู ขน้ึ ความเขม ของแสงทใี่ ชว ดั เปน มาตรฐานคอื ความเขม ของแสง Module หรือ Solar Panel) การทําเซลลแสงอาทิตยใหเปนแผงเพ่ือความสะดวกในการนําไป ทว่ี ดั บนพน้ื โลกในสภาพอากาศปลอดโปรง ปราศจากเมฆหมอกและวดั ใชง าน ดานหนา ของแผงเซลล ประกอบดว ย แผน กระจกท่ี มสี วนผสม ที่ระดับนํ้าทะเลในสภาพท่ีแสงอาทิตยต้ังฉากกับพื้นโลก ซ่ึงความเขม ของเหลก็ ตา่ํ ซง่ึ มคี ณุ สมบตั ใิ นการยอมใหแ สงผา นไดด ี และยงั เปน เกราะ ของแสงจะมีคา เทา กับ 100 เมกะวัตต ตอ ตารางเซนติเมตร หรอื 1,000 วตั ต ปอ งกนั แผน เซลลอ กี ดว ย แผงเซลลจ ะตอ งมกี ารปอ งกนั ความชน้ื ทด่ี มี าก ตอ ตารางเมตร เพราะจะตอ งอยกู ลางแดดกลางฝนเปน เวลายาวนาน ในการประกอบจะ 2. อุณหภมู ิ ตอ งใชว สั ดทุ ม่ี คี วามคงทนและปอ งกนั ความชน้ื ทด่ี ี เชน ซลิ โิ คนและ อวี เี อ ในขณะที่แรงดันไฟฟา (โวลต) จะลดลงเม่ืออุณหภูมิสูงข้ึน ซึ่งโดย (Ethelele Vinyl Acetate) เปนตน เพ่อื เปน การปอ งกนั แผนกระจก เฉลยี่ แลว ทกุ ๆ 1 องศาทเี่ พมิ่ ขน้ึ จะทาํ ใหแ รงดนั ไฟฟา ลดลง 0.5% และ ดา นบนของแผงเซลล จงึ ตอ งมกี ารทาํ กรอบดว ยวสั ดทุ ม่ี คี วามแขง็ แรงแต ในกรณีของแผงเซลลแสงอาทิตยมาตรฐานท่ีใชกําหนดประสิทธิภาพ บางครง้ั ก็ไมม คี วามจําเปน ถามกี ารเสรมิ ความแข็งแรงของแผน กระจก ของแผงแสงอาทิตยคือ ณ อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส สรุปไดวา เม่อื ใหเ พยี งพอ ซง่ึ กส็ ามารถทดแทนการทาํ กรอบไดเ ชน กนั ดงั นนั้ แผงเซลล อุณหภูมิสงู ข้นึ แรงดันไฟฟากจ็ ะลดลง ซงึ่ มีผลทาํ ใหกาํ ลังไฟฟาสูงสุดของ แผงแสงอาทิตยล ดลงดว ย จงึ มีลกั ษณะเปน แผนเรยี บ (laminate) ซง่ึ สะดวกในการติดตง้ั No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 23

GREEN RESEARCH กาวหนาพฒั นา ดงั นนั้ กอ นทผี่ ใู ชจ ะเลอื กใชแ ผงแสงอาทติ ยจ ะตอ งคาํ นงึ ถงึ คณุ สมบตั ขิ องแผงทรี่ ะบไุ วใ นแผงแตล ะชนดิ ดว ยวา ใชม าตรฐานอะไร หรอื มาตรฐาน ท่ีใชวัดแตกตางกันหรือไม ผูที่จะใชแผงตองคํานึงถึงขอกําหนดในการเลือกใชแผงแตละชนิด เชน แผงชนิดหนึ่งระบุวา ใหกําลังไฟฟาสูงสุดได 80 วตั ต ท่ีความเขม แสง 1,200 วตั ต ตอ ตารางเมตร ณ อณุ หภูมิ 20 องศาเซลเซียส แนวโนมการใชเซลลแ สงอาทิตยใ นอนาคต ดา นเทคโนโลยี จะมงุ เนน ไปทางฟลมบางมากขึ้น เน่ืองจากตนทนุ วสั ดุจะถูกกวา และไมตอ งแยง ตลาดกบั อุตสาหกรรมอเิ ล็กทรอนิกสอื่นๆ โดยเฉพาะคอมพิวเตอร ซง่ึ ตองใช Crystalline Silicon เปน หลกั ดา นการตลาด ตลาดใหมส าํ หรบั เซลลแ สงอาทติ ยโ ดยทวั่ ไปนา จะเปน ในกลมุ ประเทศทกี่ าํ ลงั พฒั นา เพราะยงั มรี ะบบไฟฟา ชนบททตี่ อ งพฒั นา อกี จํานวนมาก แตมีขอจาํ กดั ท่ีตองอาศัยการลงทนุ จากตา งประเทศเปน หลกั ดังนน้ั หากรฐั ยังคงเปน เจา ของกจิ การไฟฟา และยงั ตอ งรับผิดชอบ ระบบไฟฟา ในชนบทในหลายกรณี การเลอื กใชร ะบบผลติ ไฟฟา ดว ยเซลลแ สงอาทติ ย เพอ่ื ขยายระบบจาํ หนา ยไปสชู นบทจะเปน ทางเลอื กทด่ี กี วา ระบบสายสง สําหรับตลาดเซลลแสงอาทิตยของประเทศไทยในอนาคต มีการเติบโตมากขึ้น ท้ังในดานผูใชและผูประกอบการซ่ึงจากผลผลสําเร็จของ โครงการตา งๆ ทผี่ า นมา นกั วชิ าการไทยไดม โี อกาสเพมิ่ ประสบการณม ากขนึ้ ทง้ั ในเรอ่ื งการตดิ ตงั้ ใชง านและการพฒั นาระบบ ดว ยตนเอง ตลอดจน ความรวมมือที่เขมแข็งของกลุมนักวิชาการพลังงานแสงอาทิตยท้ังในประเทศและตางประเทศ จึงทําใหเชื่อม่ันไดวาหากนโยบายจากภาครัฐ ยงั คงมีความชัดเจน และใหการสนับสนนุ อยางจรงิ จัง โดยเฉพาะกรณไี ฟฟาชนบท (Off Grid) ซึ่งเปนพ้นื ทท่ี รุ กันดาร และไมม ีสายไฟฟา เขาถึง ยังมีอยูเปนจํานวนมากในทุกภูมิภาคของประเทศไทย จึงเปนเร่ืองที่เปนไปไดไมยาก ในการกาวไปสูการดําเนินธุรกิจเซลลแสงอาทิตยในระดับ อตุ สาหกรรมทาํ ใหประเทศไทยเปนท่ีสนใจ ของนกั ลงทุนตา งประเทศ ท่ีจะเขา มาทาํ ตลาดของไทยใหเ ตบิ โตขึ้น การประยกุ ตใ ชงานเซลลแสงอาทิตยในดานตา งๆ การนําพลังงานแสงอาทิตยซึ่งเปนพลังงานจากธรรมชาติมาทดแทนพลังงานรูปแบบอื่นๆ สามารถนํามาใชใหเกิดประโยชนอยางมากมาย ในการดํารงชีวิต รวมถึงไมเปนการทาํ ลายสิง่ แวดลอ ม บา นพกั อาศยั ระบบแสงสวางภายในบาน ระบบแสงสวางนอกบาน (ไฟสนาม ไฟโรงจอดรถ และโคมไฟร้ัวบาน ฯลฯ) อุปกรณไฟฟาชนิดตางๆ ระบบเปด-ปดประตูบาน ระบบรักษาความปลอดภยั เคร่ืองสบู นาํ้ และเคร่อื งกรองนา้ํ ฯลฯ ระบบสูบน้ํา อุปโภค สาธารณูปโภค ฟารม เลีย้ งสตั ว เพาะปลูก ทําสวน-ไร เหมอื งแร และชลประทาน ฯลฯ ระบบแสงสวาง โคมไฟปา ยรถเมล ตูโทรศพั ท ปา ยประกาศ สถานท่จี อดรถ แสงสวา งภายนอกอาคาร และไฟถนนสาธารณะ ฯลฯ ระบบประจุ ไฟสํารองไวใชยามฉกุ เฉนิ ศูนยประจุแบตเตอร่ปี ระจําหมูบานในชนบทท่ีไมมีไฟฟาใช แหลง จายไฟสําหรับใชใ นครัวเรอื นและระบบ แบตเตอร่ี แสงสวา งในพน้ื ท่ีหางไกล ฯลฯ ทําการเกษตร ระบบสบู น้าํ พดั ลมอบผลผลิตทางการเกษตร และเครอื่ งนวดขา ว ฯลฯ เลีย้ งสัตว ระบบสูบน้าํ ระบบเติมออกซเิ จนในบอน้ํา (บอ กุง และบอ ปลา) และแสงไฟดกั จับแมลง ฯลฯ อนามยั ตเู ยน็ /กลอ งทาํ ความเยน็ เพอ่ื เกบ็ ยาและวัคซีน อุปกรณไ ฟฟาทางการแพทย สาํ หรบั หนวยอนามยั หนวยแพทยเคลื่อนท่ี และสถานี อนามยั ฯลฯ คมนาคม สัญญาณเตือนทางอากาศ ไฟนํารองทางขึ้น-ลงเครื่องบิน ไฟประภาคาร ไฟนํารองเดินเรือ ไฟสัญญาณขามถนน สัญญาณจราจร สื่อสาร โคมไฟถนน และโทรศัพทฉกุ เฉิน ฯลฯ สถานีทวนสญั ญาณไมโครเวฟ อปุ กรณโทรคมนาคม อุปกรณสื่อสารแบบพกพา (วิทยสุ นามของหนวยงานบริการและทหาร) และ สถานีตรวจสอบอากาศ ฯลฯ บนั เทงิ และพกั ผอน แหลงจายไฟฟาสําหรับบานพักตากอากาศในพื้นที่หางไกล ระบบประจุแบตเตอรี่แบบพกพาติดตัวไปได และอุปกรณไฟฟาท่ีให หยอ นใจ ความบันเทิง ฯลฯ พ้ืนทีห่ า งไกล ภูเขา เกาะ ปา ลึก และพื้นทส่ี ายสง การไฟฟา เขา ไมถึง ฯลฯ อวกาศ ดาวเทยี ม เอกสารอา งองิ กองพัฒนาพลังงานทดแทน ฝายแผนงานพัฒนาโรงไฟฟา การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย (2555). เซลลแสงอาทิตย (Solar Cell). [ออนไลน]. เขาถงึ ไดจาก http://www2.egat.co.th/re/solarcell/solarcell.htm. 9 สิงหาคม 2555. ชาย ชีวะเกตุและชนานัญ บัวเขียว. (2555). การผลิตไฟฟาโดยเซลลแสงอาทิตย. [ออนไลน]. เขาถึงไดจาก http://www.eppo.go.th/vrs/ VRS49-09-Solar.html. 31 สงิ หาคม 2555. บรษิ ทั ลโี อนคิ ส จาํ กดั . (2555). การผลติ ไฟฟา โดยเซลลแ สงอาทติ ย. [ออนไลน] . เขา ถงึ ไดจ าก http://www.leonics.co.th/html/th/aboutpower/solar_knowledge. php. 3 กนั ยายน 2555. แหลงพลังงานหมนุ เวียน หรือพลงั งานทดแทน. .[ออนไลน] . เขา ถึงไดจาก http://www2.udru.ac.th/~sci102/Data/Unit4/Unit43.htm. 3 กนั ยายน 2555. 24 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH กา วหนา พฒั นา การจัดการความปลอดภยั อาชีวอนามัย และสงิ่ แวดลอม (SHE)ในการทาํ งานในโรงงานผลติ นํา้ มนั จากยางรถยนตเ กา ไมใ ชแ ลว จันทิราพร ทั่งสวุ รรณ บุญจง ขาวสิทธิวงษ ปจจุบันการประกอบกิจการอุตสาหกรรมอาจสงผลกระทบตอสิ่งแวดลอมและความปลอดภัยของผูปฏิบัติงานและประชาชนในชุมชน ใกลเคียงได ภาครัฐไดใหความสําคัญกับการจัดการมลพิษและบริหารความปลอดภัยเปนอยางยิ่ง แตละหนวยงานที่เกี่ยวของได พยายามใหผูประกอบการจัดใหมีบุคลากรที่มีความรูเฉพาะดานสิ่งแวดลอมและความปลอดภัยของโรงงาน เชน กระทรวงแรงงานไดกําหนด ใหโรงงานตองจัดใหมีเจาหนาที่ความปลอดภัย (จป) ประจําโรงงาน ตามกฎกระทรวงกําหนดมาตรฐานในการบริหารและจัดการ ดานความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดลอมในการทํางาน พ.ศ. 2549 (บุญจง ขาวสิทธิวงษ, 2552:354) การจัดการความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสิ่งแวดลอมในการทํางาน (SHE) สามารถชวยปองกันการบาดเจ็บและเจ็บปวยของคนงานไดอยางมีประสิทธิภาพ โรงงานผลติ นาํ้ มนั จากยางรถยนตเ กา ไมใ ชแ ลว สหกรณก ารเกษตร ขณะปฏบิ ตั งิ าน นอกจากนกี้ ระบวนการผลติ ภายในโรงงานผลติ เชอื้ เพลงิ วานรนิวาส จังหวัดสกลนคร ไดเล็งเห็นวาพลังงานเปนสิ่งจําเปนดาน จากยางรถยนตเกา ยงั มอี ันตรายอ่นื ๆ แฝงอยอู กี มาก เชน เสียงดงั จาก พนื้ ฐานของชวี ติ พลงั งานสว นใหญท ใี่ ชก นั ในปจ จบุ นั จะเปน พลงั งานชนดิ การทํางานของเครื่องจักร อุณหภูมิความรอนจากเตาเผายางรถยนต สนิ้ เปลอื ง และพลงั งานของประเทศไทยนบั วนั จะมรี าคาเพม่ิ สงู ขนึ้ ซง่ึ เปน เกา เปน ตน ทส่ี าํ คญั ลกู จา งอาจจะมพี ฤตกิ รรมการทาํ งานทไี่ มป ลอดภยั ตนทุนหลักในการผลิตของสมาชิกสหกรณซ่ึงสวนใหญเปนเกษตรกร (Unsafe act) รวมทงั้ มที า ทางการทาํ งานทไ่ี มถ กู ตอ ง หรอื ทาํ งานซา้ํ ๆ ซากๆ ที่คอนขางยากจน จึงไดมีความคิดที่จะผลิตพลังงานเองและราคาถูกที่ (Ergonomic problem) กจ็ ะมโี อกาสไดร บั อนั ตรายจากการปฏบิ ตั งิ านได สามารถนํามาทดแทนเชื้อเพลิงสิ้นเปลืองท่ีนําเขามาจากตางประเทศ เชนเดียวกัน ซ่ึงหากลูกจางไมไดสวมอุปกรณปองกันอันตรายที่ถูกตอง ซึ่งเปนวิธีการจัดการพลังงานระดับชุมชนขนาดเล็กท่ีมีความมั่นคงและ และไมม รี ะบบการควบคมุ สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม ลกู จา งจะมโี อกาส ชว ยประเทศชาตลิ ดการนาํ เขา นา้ํ มนั ตามหลกั ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง ไดรับอันตรายจากสภาพแวดลอมในการทํางานมากข้ึน การวิจัยนี้ ภายในชุมชน (สหกรณก ารเกษตรวานรนวิ าส จงั หวดั สกลนคร, 2554) จึงตองการตอบโจทยว า การจัดการความปลอดภัย อาชีวอนามัย และ จากการกอ ต้ังโรงงาน ดังกลา ว ลูกจางในโรงงานฯ ก็มีโอกาสท่ีจะ สงิ่ แวดลอ มในการทาํ งาน (SHE) ของโรงงานทศี่ กึ ษามสี ถานภาพอยา งไร สัมผัสมลพิษขณะปฏิบัติงานได เชน อนุภาคฝุนจากเตาเผา ไอระเหย มีปญหาและอุปสรรคประการใดบาง และจะมีแนวทางการพัฒนาใหดี จากการกลัน่ นํา้ มัน กา ซ ละออง หรือควนั ทฟี่ ุง กระจายในบรรยากาศ ยง่ิ ขนึ้ ไดอยา งไรในอนาคต No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 25

GREEN RESEARCH กาวหนา พฒั นา ผลการวเิ คราะหขอมูล ลักษณะสภาพแวดลอมของโรงงานท่ีอาจ เปนอนั ตราย (Unsafe Condition) การจดั การ ดานสภาพแวดลอมในการทํางานยังคงมีการ จัดการท่ียังไมดีเทาที่ควรแตยังพอรับไดเพราะ โรงงานกําลังมีการพัฒนาไปในทางท่ีดีข้ึน ในดานความสะอาด พบวา โรงงานผลิตน้ํามัน จากยางรถยนตเ กา ไมใ ชแ ลว ซง่ึ ใชฟ น และเศษไม เปนเชื้อเพลิงสําหรับการเผาไหมจะมีฝุนละออง ที่เกิดจากกระบวนการเผาไหม ซ่ึงฝุนละออง ภาพท่ี 1 ลกั ษณะโรงงานผลติ นํ้ามันจากยางรถยนตเ กา ไมใชแลว ทเ่ี กดิ ขน้ึ จากการตรวจวดั มลพษิ ทางอากาศ ยงั อยู ในเกณฑมาตรฐาน กรอบแนวคดิ ในการศึกษาวจิ ัย ลกั ษณะบคุ คลและพฤตกิ รรมการทาํ งาน ของลูกจางที่อาจเส่ียงตออุบัติเหตุและโรคท่ี เกดิ จากการทํางาน (Unsafe Act.) ลกั ษณะการทาํ งานของคนงาน ปญ หาความปลอดภยั อาชวี อนามยั กลไกและกระบวนการจัดการ นายจางใหความสําคัญดานสุขภาพของ - วิธีการปฏิบัติงานภายใน และส่ิงแวดลอ ม อาชีว อนามัย ความปลอดภัย โรงงาน - ความรูความเขาใจเก่ียวกับ และส่ิงแวดลอมในการทาํ งาน พนักงานดีพอสมควรและมีกฎระเบียบในการ - การใชอุปกรณปองกันสวน SHE ทํางานท่ที าํ ใหลกู จางทาํ งานอยา งปลอดภยั มกี าร บคุ คล - มลพิษดานส่ิงแวดลอมและ แนวทางการปองกนั - นโยบายและการวางแผน ดําเนินการดานสงเสริมสุขภาพ และควบคุม - การนําไปปฏบิ ตั ิ - การจัดทาํ ระบบ BSC เพ่อื นํา พฤตกิ รรมการใชอ ปุ กรณป อ งกนั อนั ตรายสว นบคุ คล มาประยกุ ตใชภายในโรงงานฯ ของลูกจาง ไดแกหมวกนิรภัย หนากากกันฝุน และกลน่ิ ถงุ มอื ปอ งกนั ความรอ น จากการสงั เกต การจัดการความปลอดภัย อาชวี อนามัย และสงิ่ แวดลอมในการทาํ งาน (SHE) พบวา ลกู จา งสว นใหญใ สอ ปุ กรณป อ งกนั สว นบคุ คล ของคนงานในโรงงานผลติ นา้ํ มันจากยางรถยนตเ กา ไมใ ชแลว เม่ือเขาสูภายในโรงงาน และใหมีการตรวจ ปญ หา/อุปสรรคในการจดั การความปลอดภยั อาชีวอนามัย สขุ ภาพประจาํ ปแ กล กู จา งทกุ คน มกี ารฝก อบรม และสิ่งแวดลอมในการทํางาน (SHE) ดานความปลอดภัยและอาชีวอนามัยในการ แนวทางการพฒั นาการจดั การความปลอดภัย อาชวี อนามยั ทํางาน พรอมทั้งฝกอบรมการปองกันการเกิด และส่งิ แวดลอมในการทํางาน (SHE) อคั คภี ยั ในโรงงานทกุ ป แตย งั ขาดบคุ ลากรทางดา น ความปลอดภยั (เจา หนา ทคี่ วามปลอดภยั ในการ ทํางาน จป) ประจําโรงงาน สถานภาพการจัดการ SHE ลูกจางยังไมมีความรู ความเขาใจในดาน การจัดการระบบ SHE เทาท่ีควร แตลูกจาง ยินดีใหความรวมมือกับนายจางในการนําระบบ การบริหารจดั การ SHE เขามาใช นายจางไดม ี ความคิดท่ีจะใหความรู ความเขาใจในเรื่องของ สภาพการจดั การ SHE แกล กู จา ง ซงึ่ ตอ งอธบิ าย ใหลูกจางเขาใจไดงาย ชัดเจน ไมซํ้าซอน และ ตอ งใหค วามรคู วามเขา ใจในเรอื่ ง SHE ประโยชน และโทษที่จะไดรับหากไมปฏิบัติหรือละเลย การปองกันตนเองจากการทํางาน และนายจา ง มแี ผนการกาํ หนดนโยบายอาชวี อนามยั ความปลอดภยั และสงิ่ แวดลอ ม ในอนาคตตอ ไป เพอื่ ลดอบุ ตั เิ หตุ อบุ ตั กิ ารณ โรคจากการทาํ งาน และความสญู เสยี ตอชวี ิต ทรพั ยสิน และสภาพแวดลอ ม พรอ มทงั้ มีแผนการพัฒนาระบบการบริหารจัดการ SHE ภาพท่ี 2 ลกั ษณะสภาพแวดลอ มของโรงงาน ใหเกิดการพัฒนาอยางตอ เนอื่ ง 26 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH กา วหนา พัฒนา กลไกและกระบวนการในการจดั การ SHE โรงงานฯ มีการเตรียมความพรอมท่ีจะนําระบบ SHE เขามาใช กําหนดการบริหารจัดการภายในโรงงานฯ พรอมท้ังกําหนดทิศทาง การจัดทําเร่ือง SHE ซ่ึงจะตองชัดเจนและสอดคลองกับลักษณะของ โรงงานฯ นอกจากนต้ี อ งใหล กู จา งเขา มามสี ว นรว มในการวางกลไกและ กระบวนการจัดการ SHE ของ โรงงานฯ ดวย ผลกระทบสงิ่ แวดลอมตอ คนในชุมชนใกลเคยี งโรงงาน จากกระบวนการผลิตของโรงงานยังไมกอใหเกิดมลพิษที่สงผล กระทบตอชุมชนใกลเคียง เนื่องจากโรงงานฯ อยูหางจากแหลงชุมชน พอสมควร ทางโรงงานฯ มีมาตรการปองกันและแกไขผลกระทบ ภาพท่ี 3 การตรวจวดั คณุ ภาพอากาศในบรรยากาศ ส่ิงแวดลอมและมาตรการติดตามตรวจสอบคุณภาพสิ่งแวดลอมอยาง สมาํ่ เสมอ และหากการบาํ บดั มลพษิ จากกระบวนการผลติ เรมิ่ กอ ใหเ กดิ พลงั งานทดแทนและชว ยรกั ษาสง่ิ แวดลอ ม ซงึ่ สามารถผลติ นาํ้ มนั เชอ้ื เพลงิ มลพิษ ตองรีบดําเนินการแกไขปรับปรุงระบบบําบัดมลพิษใหมี พอเพียงแกเกษตรกร ที่เปนสมาชิกของสหกรณได เปนวิธีการจัดการ พลังงานระดับชุมชนขนาดเล็กที่มีความม่ันคงและยั่งยืน นอกจากนี้ ประสทิ ธภิ าพในการบําบดั มลพษิ อยา งสม่ําเสมอ แนวทางในการพัฒนา SHE ของโรงงาน ตองมีการใหความรู ชมุ ชนยงั สามารถสรา งรายไดจ ากการนาํ ยางรถยนตเ กา ไมใ ชแ ลว มาขาย และจัดฝกอบรมแกนายจาง ลูกจางและผูท่ีเก่ียวของไดเขาใจในเร่ือง ใหแกโรงงานเพ่ือเปนวัตถุดิบในการผลิต และเปนการสรางงานใหลูก การพัฒนา SHE และควรมีเจาหนาท่ีความปลอดภัยในการทํางาน หลานในชมุ ชนมงี านทาํ โรงงานควรใหก ารสนบั สนนุ งบประมาณในการ (จป.) ประจาํ โรงงาน พรอ มเฝา ระวงั ทางดา นสง่ิ แวดลอ ม และดา นความ จดั ทาํ กิจกรรมตา งๆ ของชมุ ชนอยา งสม่ําเสมอและตอ เนอื่ ง ปลอดภยั ในการทาํ งาน และเมอ่ื เกดิ ปญ หาดา นมลพษิ ตอ งรบี ดาํ เนนิ การ ผลดี/ผลเสียของการมีโรงงานผลิตน้ํามันจาก แกไ ขโดยทนั ที พรอ มทง้ั ตอ งมกี ารพฒั นา SHE อยา งตอ เนอื่ งใหเ หมาะสม ยางรถยนตเ กาไมใชแ ลว กับกระบวนการผลิตและการดําเนินงานภายในโรงงานฯ ใหมีความ ผลดี คือ สามารถผลิตน้ํามันเชื้อเพลิงที่พอเพียงสําหรับกลุม ทันสมยั อยูเสมอ เกษตรกรท่ีเปนสมาชิกของสหกรณ เปนวิธีการจัดการพลังงานระดับ การมีสวนรว มของประชาชนลกั ษณะตางๆ เชน การไดง านทาํ ชุมชนขนาดเล็กที่มีความมั่นคงและลดการนําเขาน้ํามันเชื้อเพลิงจาก ในโรงงาน รวมทํากิจกรรมเปนคร้ังคราวและการนํายางรถยนตเกามา แหลง อ่นื ตามหลักปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพียงภายในชุมชน เปนการลด ขายใหแ กโ รงงาน ชาวบา นบรเิ วณใกลเ คยี งโรงงานจะสามารถสรา งรายได ตนทุนในการผลิตดานการเกษตรของสมาชิกสหกรณและเกษตรกรใน จากการนาํ ยางรถยนตเ กา มาขายใหแ กโ รงงาน ลกู หลานของสมาชกิ และ ชุมชนและทําใหชาวบานในชุมชนมีงานทําและมีรายได ลดปญหาดาน ชมุ ชนไดม งี านทาํ เพม่ิ ขน้ึ และสมาชกิ สหกรณม รี ายไดจ ากเงนิ ปน ผลมากขน้ึ การกําจดั ทําลายขยะในชมุ ชน อกี ทง้ั ชมุ ชนกไ็ ดร บั เงนิ สนบั สนนุ ในการทาํ กจิ กรรมตา งๆ ของชมุ ชนจาก ผลเสีย คือ หากมีการขยายขนาดของโรงงานฯ ชาวบานกลัว โรงงาน เปด ใหบ คุ คลภายนอกเขา เยย่ี มชมโรงงานฯ เพอ่ื ศกึ ษาดงู านขนั้ ตอน ผลกระทบจากกระบวนการผลติ ทอี่ าจเกดิ ปญ หามลพษิ ดา นตา งๆ ซงึ่ จะ กระบวนการผลิตน้ํามนั เชื้อเพลิง สงผลตอส่ิงแวดลอมและสุขภาพ ถาไมมีการจัดการส่ิงแวดลอมภายใน โรงงานไดใหความสนใจและรับผิดชอบเก่ียวกับผลกระทบของ และภายนอกโรงงานใหม คี วามเหมาะสม และมแี นวทางการแกไ ข คอื ให มลพิษตอสิ่งแวดลอมและสุขภาพของคนในชุมชนอยางไร ไดมีการ ทางผูบริหารโรงงานและทางสหกรณ มีการปองกันและแจงชุมชน เปดโรงงานใหชาวบานใกลเคียงหรือผูที่สนใจไดเขามาดูกระบวนการ หากกระบวนการผลติ ของโรงงานเกดิ ผลกระทบตอ สง่ิ แวดลอ มและสขุ ภาพ การผลิตภายในโรงงาน เพื่อใหเกิดความแนใจในกระบวนการผลิตวา ของประชากรในชมุ ชนและตอ งการใหโ รงงานเหน็ ความสาํ คญั ในเรอ่ื งนี้ ไมส งผลกระทบตอ สง่ิ แวดลอ ม สขุ ภาพและความเปน อยู ของชาวบา น มากท่ีสุด นอกจากนี้โรงงานตองมีระบบบําบัดมลพิษท่ีมีประสิทธิภาพ ในบริเวณใกลเคียง นอกจากนี้ชาวบานในชุมชนใกลเคียงไดขอใหทาง ตองมีการบํารุงรักษาอยางสม่ําเสมอ เพ่ือปองกันมลพิษไมใหร่ัวไหล สหกรณไดปฏิบัติตามคําม่ันสัญญาครั้งท่ีไดทําประชาคมกับชาวบานวา ออกสภู ายนอกโรงงานและควรมีการตรวจวดั มลพษิ เปนประจําทกุ ป ถาปรากฏวาโรงงานสงผลกระทบตอส่ิงแวดลอมและชุมชนไดรับ ความเดือดรอนทางโรงงานจะหยุดดําเนินการเพ่ือแกไขปรับปรุงใหได มาตรฐานตามที่ทางราชการกําหนด แตถา ไมสามารถปรบั ปรุงแกไขให ดีข้นึ ได ตองปดกิจการทนั ที ชุมชนและโรงงานจะอยูรวมกันอยางสันติและยั่งยืนไดโดย ผบู รหิ ารโรงงานและสหกรณ ตอ งใหค วามสาํ คญั ในดา นสง่ิ แวดลอ มและ สุขภาพ ของประชากรในชุมชน ควรใหประชาชนในชุมชนมีสวนรวม ในการเขาตรวจสอบดานมลพิษของโรงงาน อีกท้ังโรงงานและชุมชน ควรใหค วามเอ้อื อาทรเกอ้ื หนนุ ซ่ึงกันและกนั ไดแก โรงงานผลิตเช้ือเพลงิ เกา จากยางรถยนตไมใชแลว เปนโครงการที่นําวัสดุท้ิงแลวมาผลิตเปน No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 27

and SEanfveitryonHemaletnhtGREEN RESEARCH กา วหนาพฒั นา สรปุ “การจัดการความปลอดภัย อาชีวอนามัย และส่ิงแวดลอมในการทํางาน (SHE) ใน โรงงานผลิตนํ้ามันจากยางรถยนตเกาไมใชแลว” มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาการจัดการ SHE ของโรงงานผลิตนํ้ามันจากยางรถยนตเกาไมใชแลวและมลพิษท่ีอาจสงผลกระทบตอคนในชุมชน รวมทงั้ กลไกและกระบวนการ SHE ของนายจา ง กลมุ ทที่ าํ การวจิ ยั ครง้ั นค้ี อื นายจา ง ลกู จา ง คนในชมุ ชน ใกลเคยี งโรงงานและเจาหนาทที่ อ งถ่นิ ซ่งึ สามารถสรปุ ผลได ดงั นี้ 1. ดา นความปลอดภัย อาชวี อนามยั นายจา งและลกู จา งในโรงงาน ยงั ขาดความรคู วามเขา ใจในกระบวนการจดั การ SHE เนอ่ื งจาก ใหค วามสาํ คญั ในกระบวนการผลติ เชอ้ื เพลงิ ของโรงงานมากกวา และลกู จา งยงั ไมม คี วามเขา ใจใน เรอ่ื งการจดั การ SHE เทา ทค่ี วร ในการใชอุปกรณปองกันอันตรายสว นบุคคลเปนการปฏบิ ัติตาม กฎระเบียบท่ีทางโรงงานกําหนดไว แตขาดความเขาใจอยางแทจริง การพัฒนาการจัดการ SHE และการสงเสริมการจัดการความปลอดภัย อาชีวอนามัย และทางโรงงานมีนโยบายที่จะใหมี การจดั ฝก อบรมเกยี่ วกบั ความปลอดภยั อาชวี อนามยั เปน ประจาํ ทกุ ปเ พอื่ ปลกู ฝง ความเชอื่ คา นยิ ม และทัศนคติเกี่ยวกับความปลอดภัย อาชีวอนามัยใหถูกตอง นอกจากน้ี ไดสนับสนุนใหเกิด การเปลย่ี นแปลงทางความคดิ ทงั้ วธิ กี ารคดิ การปฏบิ ตั ใิ นเรอ่ื งความปลอดภยั อาชวี อนามยั ใหถ กู ตอ ง ดขี น้ึ รวมทงั้ การรบั รู และความรเู กย่ี วกบั ความปลอดภยั อาชวี อนามยั ประกอบกนั ไป เพอ่ื ใหล กู จา ง ตระหนกั ถงึ ความสาํ คญั ของกระบวนการจดั การ SHE ซงึ่ กอ ใหเ กดิ ประโยชนแ กต วั ของลกู จา งเอง 2. ดา นสิง่ แวดลอม กระบวนการผลติ ยางรถยนต จะมเี ศษยางเหลอื ทง้ิ โดยวธิ กี ารกาํ จดั เศษยางเหลา นคี้ อื การเผา ซงึ่ ปลอยกาซทีท่ าํ ลายส่งิ แวดลอม หากมีวิธีการกาํ จัดเศษยางทถี่ กู ตอ งจะชว ยลดคาใชจ ายในการ กาํ จดั ใหก บั อตุ สาหกรรม และไมก อ ใหเ กดิ ปญ หาตอ สง่ิ แวดลอ ม ทางสหกรณก ารเกษตรวานรนวิ าส ไดเ ลง็ เหน็ ถงึ ปรมิ าณขยะจากยางรถยนตท เ่ี พม่ิ มากขน้ึ ในแตล ะป จงึ ไดก อ ตงั้ โรงงานผลติ เชอ้ื เพลงิ จากยางรถยนตเ กา ทไ่ี มใ ชแ ลว ขน้ึ และโรงงานฯ ไดต ระหนกั ถงึ ปญ หาดา นสง่ิ แวดลอ มทอี่ าจเกดิ ขนึ้ จากกระบวนการผลิต จงึ ไดม ีการตรวจวัดปญ หามลพษิ ดา นสง่ิ แวดลอ ม ไดแ ก ตรวจสอบคุณภาพ อากาศในบรรยากาศของโรงงานตรวจสอบคุณภาพอากาศในพื้นที่ทํางานของโรงงานตรวจสอบ ระดับเสียงในพื้นที่ทํางานของโรงงานตรวจสอบระดับเสียงท่ัวไปของโรงงานตรวจสอบคุณภาพ นํ้าทิ้งของโรงงาน ตรวจสอบขี้เถาจากการเผายางรถยนตของโรงงาน เพ่ือนําขอมูลมาใชในการ ปรบั ปรงุ และพฒั นาระบบควบคมุ คณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม ผลการตรวจวดั มคี า อยใู นเกณฑม าตรฐาน ทั้งหมด ซึ่งเปนการสรางความม่ันใจแกชาวบานในชุมชนใกลเคียงโรงงานฯ วากระบวนการผลิต เชอื้ เพลงิ จากยางรถยนตเ กา ไมใ ชแ ลว ไมก อ ใหเ กดิ มลพษิ ทส่ี ง ผลกระทบตอ สขุ ภาพและสง่ิ แวดลอ ม ของชาวบานในชุมชน อีกท้ังทางโรงงานฯไดเปดโอกาสใหผูท่ีสนใจในกระบวนการผลิตและ การจดั การดานส่ิงแวดลอ มของโรงงานฯไดเ ขาเยีย่ มชมภายในโรงงานฯ เพอ่ื สรา งความนา เชอ่ื ถอื และความมัน่ ใจ 3. ดานการวิเคราะห Balanced Scorecard (BSC) การนาํ มาประยกุ ตใ ชร ว มกบั การจดั การ SHE ภายในโรงงานฯ จะทาํ ใหท ราบถงึ ประสทิ ธภิ าพ และขั้นตอนในกระบวนการผลติ สง ผลกระทบดานอาชีวอนามยั ความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม อยางไรบาง เพื่อนําไปสูแนวทางการแกไขปรับปรุงไปในทางที่ดีข้ึน อีกท้ังเปนการแกไขปญหาที่ ตรงจดุ ทาํ ใหก ารจดั การดา น SHE ภายในโรงงานฯ มปี ระสทิ ธภิ าพเพมิ่ มากขน้ึ การทาํ ความเขา ใจ ของคนงานใหม คี วามเขา ใจตรงกนั และเปน การสรา งแนวทางการจดั การ SHE รว มกนั ภายในโรงงานฯ จากการศกึ ษาวิจยั คร้ังนี้ พบวาการพัฒนาการจดั การ SHE และการสง เสริมความปลอดภยั อาชวี อนามยั และส่งิ แวดลอม ของโรงงานฯ ยงั ไมมกี ารพฒั นาและการจัดการทถี่ กู ตอง เนื่องจาก ไดเนนแตประสิทธิภาพของกระบวนการผลิตใหไดผลผลิตท่ีมีคุณภาพ ในการควบคุมใหเปน โรงงานฯ ที่ไมมีอันตรายหรือเอื้อตอความปลอดภัย ควรปลูกฝงความเช่ือ คานิยม และทัศนคติ เกี่ยวกับความปลอดภัยใหถ กู ตอง นอกจากนี้ควรไดรับการสนบั สนุนใหเกิดการเปลีย่ นแปลงทาง ความคิด ทั้งวิธีการคิดการปฏิบัติในเรื่องความปลอดภัย อาชีวอนามัยและสิ่งแวดลอมใหถูกตอง ย่ิงขึน้ เพื่อใหลูกจา งตระหนักถึงความสําคญั ของกระบวนการจดั การ SHE ซึง่ กอใหเกดิ ประโยชน แกตวั ของลกู จางเอง 28 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH กา วหนาพัฒนา กรมสงเสรมิ คุณภาพสง่ิ แวดลอ ม กบั การสง เสริมการศึกษาวจิ ัยดา นสิง่ แวดลอ มอยา งมีสว นรว ม ต จินดารตั น เรืองโชติวิทย ามท่ี กรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอม โดยศูนยวิจัยและฝกอบรมดานสิ่งแวดลอม ในฐานะท่ีเปนหนวยงานหลักดานการวิจัย และ พัฒนาเทคโนโลยีที่เหมาะสมในการปอ งกนั และควบคมุ มลพิษ รวมท้ัง การบรหิ ารจัดการสง่ิ แวดลอม ไดตระหนักถงึ ความสาํ คญั ของ การมสี ว นรวมในการศกึ ษาวจิ ยั ทางวชิ าการของหนวยงานและภาคีทีเ่ กีย่ วขอ ง ทง้ั จากหนวยงานภาครัฐ เอกชน รัฐวิสาหกิจ องคก รเอกชน ชุมชน และประชาชน ซึ่งเปน ไปตามนโยบายของรฐั บาลท่ีไดใหค วามสาํ คัญกับการสง เสริมและสนับสนุนใหองคก รปกครองสวนทอ งถน่ิ ชมุ ชน และภาคี ทีเ่ ก่ียวขอ ง มสี ว นรวมในการวจิ ัยและพัฒนา เพือ่ ใหไ ดมาซึง่ ขอ มูลงานวจิ ยั ที่จะนาํ ไปสูก ารพฒั นาเทคโนโลยีหรอื องคค วามรู เพอ่ื การสง เสรมิ และ รกั ษาคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม การปอ งกนั และควบคมุ มลพษิ ตลอดจนการบาํ บดั ฟน ฟคู ณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มของประเทศ ดงั นนั้ กรมสง เสรมิ คณุ ภาพ สง่ิ แวดลอ ม จงึ ไดเ หน็ ความสาํ คญั ของการสรา งเครอื ขายนักวจิ ัยสง่ิ แวดลอ มขน้ึ เพื่อเปนกลไกในการขับเคลื่อนการพัฒนากระบวนการศกึ ษาวิจัย ดานสิ่งแวดลอม โดยมุงเนนการสงเสริมการมีสวนรวมในการศึกษาวิจัยทางวิชาการของนักวิจัยจากหนวยงานและภาคีท่ีเก่ียวของ ซึ่งปจจุบันมี สมาชิกเครือขายนักวิจัยส่ิงแวดลอม จํานวนประมาณ 700 คน กระจายอยูทั่วประเทศ กิจกรรมหลักในการขับเคลื่อนการดําเนินงานของ เครอื ขา ยนกั วจิ ยั สงิ่ แวดลอ ม ประกอบดว ย 2 กจิ กรรมหลกั ไดแ ก การจดั ทาํ โครงการสง เสรมิ การศกึ ษาวจิ ยั แบบบรู ณาการ ภายใตเ ครอื ขา ยนกั วจิ ยั สงิ่ แวดลอ ม เพอื่ ใหส มาชกิ เครอื ขา ยไดม โี อกาสศกึ ษาวจิ ยั รว มกนั ตง้ั แตก ระบวนการศกึ ษาวจิ ยั ไปจนถงึ การนาํ ผลงานวจิ ยั ไปใชป ระโยชน และการ จดั ทําเวทแี ลกเปลยี นเรยี นรงู านวิจัย ภายใตเครือขา ยนกั วจิ ัยสิ่งแวดลอ ม เพ่ือใหสมาชกิ เครือขา ยนกั วิจยั สิง่ แวดลอ มไดมโี อกาสแลกเปลีย่ นความรู ขอมูลทางวชิ าการ และประสบการณต างๆ ซงึ่ กันและกนั กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม ไดขับเคลื่อนการดําเนินกิจกรรมภายใตเครือขายนักวิจัยส่ิงแวดลอมใน 2 กิจกรรมหลักอยางตอเน่ือง มาตงั้ แตป  พ.ศ. 2553 ซง่ึ ในป พ.ศ. 2555 การดาํ เนนิ โครงการพฒั นาและสง เสรมิ ความรว มมอื เครอื ขา ยนกั วจิ ยั สงิ่ แวดลอ ม ประกอบดว ย โครงการ วจิ ัยทไ่ี ดจากการคดั เลอื กขอ เสนอโครงการวิจัยท่ีมีผแู จง ความประสงคสงเขา รวมศึกษาภายใตโครงการดังกลาว จาํ นวน 5 โครงการ ไดแก 1. โครงการศึกษาแนวทางการจดั การนํา้ เสียจากกจิ กรรมฆา สัตว โดยการมสี วนรวมของชมุ ชน: กรณีศึกษาบานชะไว อําเภอไชโย จังหวัด อางทอง โดย นางอรอนงค อุทัยหงษ ตําแหนงนักวิชาการสิ่งแวดลอมชํานาญการ สังกัดสํานักงานสิ่งแวดลอมภาคที่ 6 โดยมีวัตถุประสงค เพ่ือศึกษารูปแบบการบําบัดน้ําเสียที่เหมาะสมกับพื้นท่ีและสอดคลองกับความตองการของชุมชน โดยการศึกษาพฤติกรรมและการมีสวนรวม ของชุมชนที่มีผลตอการจัดการนํ้าเสียท่ีแหลงกําเนิด และนําผลการศึกษาใชเปนแนวทางการจัดการนํ้าเสียจากกิจการฆาสัตวในชุมชนโดยการมี สวนรวมของประชาชน No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 29

GREEN RESEARCH กาวหนาพัฒนา 2. โครงการเรอื่ ง การศกึ ษาเพอ่ื จดั ทาํ โครงการนาํ รอ งชมุ ชนตน แบบการเรยี นรแู นวทาง การใชวัสดุทางเลือกในการกอสรางอาคาร กรณีศึกษากระบวนการใชวัสดุดินและวัสดุเหลือใช จากการเกษตรในการกอสรางอาคารชุมชนบานปรางคเกา ตําบลบานหัน อําเภอสีค้ิว จังหวดั นครราชสีมา โดย นายนราธปิ ทับทัน ตําแหนงอาจารย สังกัดสาขาวชิ าเทคโนโลยี สถาปตยกรรม คณะวิศวกรรมศาสตรและสถาปตยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยี ราชมงคลตะวนั ออก วทิ ยาเขตอเุ ทนถวาย โดยมวี ตั ถปุ ระสงค เพอื่ พฒั นากระบวนการกอ สรา ง อาคารดว ยอฐิ ดนิ โดยใชท รพั ยากรในทอ งถนิ่ เพอ่ื ใหไ ดแ นวทางการใชว สั ดทุ างเลอื กทเี่ หมาะสม กับการใชงานในพน้ื ท่ี โดยมกี ระบวนการผลติ และกอ สรางที่ไมซ ับซอน และใชตน ทนุ ในการ ผลิตต่ํา และเปรียบเทียบอิฐดินท่ีผลิตจากวัสดุทองถ่ินชนิดตางๆ กับวัสดุอุตสาหกรรม เพอื่ สรา งความเชอื่ มน่ั ในการพงึ่ พาตนเองของชมุ ชนและเปน แนวทางในการเลอื กใชง านตอ ไป 3. โครงการศึกษาการปรับตัวของวิถีชุมชนจากการเปลี่ยนแปลงของ สภาพภูมอิ ากาศในพน้ื ท่ลี มุ น้ําชี: กรณศี กึ ษาลุมนํา้ สาขาลําน้ําชีสว นที่ 2 โดย นายชัยรัตน ศรีโนนทอง ตาํ แหนงนักวเิ คราะหนโยบายและแผนชํานาญการ สังกัดสํานักงานทรัพยากรน้ําภาค โดยมีวัตถุประสงคเพ่ือศึกษาสถานภาพ สถานการณปจจบุ นั ของวิถีชมุ ชน กลมุ เสยี่ ง กลมุ เปราะบาง ของชุมชนทีเ่ กดิ จาก สภาวะการเปล่ียนแปลงของสภาพภมู ิอากาศ รวมทง้ั การศึกษา รูปแบบ วธิ ี การ กระบวนการปรับตัวของชุมชนและครัวเรือนและถอดบทเรียนบุคคล ตน แบบในการปรบั ตวั จากการเปลยี่ นแปลงของสภาพภมู อิ ากาศ ในพน้ื ทลี่ มุ นาํ้ สาขาลํานํา้ ชีสวนที่ ๒ บานนาฮี หมู ๙ ตําบลศรสี าํ ราญ อําเภอคอนสวรรค จงั หวัดชยั ภูมิ 4. โครงการเร่ือง การมีสวนรวมของประชาชนในการจัดการขยะแบบ ครบวงจร โดย นายธนาวธุ โนราช ตาํ แหนง นกั วิชาการสิ่งแวดลอมชํานาญการ สงั กดั สาํ นกั งานสงิ่ แวดลอ มภาคที่ 10 โดยมวี ตั ถปุ ระสงค เพอื่ ใหท ราบสถานการณ และความรุนแรงของมลพิษทางอากาศในสวนของฝุนละอองจากการเผาขยะ และกระตุนใหประชาชนและชุมชนไดตระหนักและรับรูถึงความจําเปนในการ คัดแยกขยะ และการใชประโยชนจ ากขยะมูลฝอย เพ่อื เปนการลดปรมิ าณขยะ จากแหลงกําเนิด และลดภาระการกําจัดขยะท่ีมีประสิทธิภาพ รวมถึงการลด ปริมาณการปลอ ยกา ซเรอื นกระจกจากการกาํ จดั ขยะ 5. โครงการศึกษารูปแบบการจัดการปาชุมชนในการอนุรักษแหลงอาหารเพ่ือการบริโภคอยางย่ังยืน: กรณีศึกษาปาแดนสงฆ ตําบลสํานัก ตะครอ อาํ เภอเทพารกั ษ จงั หวดั นครราชสมี า โดย นายกอ ง เคม็ กระโทก ตาํ แหนง นกั วชิ าการสาธารณสขุ ชาํ นาญการ สงั กดั สาํ นกั งานสาธารณสขุ จังหวัดนครราชสีมา โดยมีวัตถุประสงคเพื่อหารูปแบบการจัดการปาชุมชนในการอนุรักษแหลงอาหารเพื่อการบริโภคอยางยั่งยืน โดยการศึกษา บริบทของปาแดนสงฆ และชมุ ชนที่อาศัยอยูร อบบริเวณปาแดนสงฆ ตลอดจนสถานการณ การใชประโยชนจ ากปา แดนสงฆข องชมุ ชนรอบปา 30 www.deqp.go.th No. 21 October 2012

GREEN RESEARCH กาวหนา พัฒนา ทง้ั น้ี รปู แบบการดาํ เนนิ โครงการวจิ ยั ภายใตโ ครงการพฒั นาและสง เสรมิ ความรว มมอื เครอื ขา ยนกั วจิ ยั สง่ิ แวดลอ ม ทใี่ ชใ นการดาํ เนนิ โครงการ ดังกลาว ในระยะเวลา 3 ปท ี่ผา นมา พบวา มสี วนชว ยในการสนับสนุนและสง เสรมิ การศึกษาวจิ ัยดานส่งิ แวดลอ มของภาคเี ครอื ขา ยท่เี กย่ี วของได เปนอยา งดี และมีสว นกระตนุ ใหห นว ยงานที่เก่ยี วของใหค วามสนใจและใหค วามสําคัญของการศกึ ษาวิจัย เพอ่ื ทจี่ ะไดม าซงึ่ ขอมลู ท่ีสามารถนําไป ใชใ นการแกไ ขปญ หาสิง่ แวดลอ มในพ้ืนทไี่ ดอ ยา งแทจรงิ สาํ หรบั การจดั ทาํ โครงการจดั เวทแี ลกเปลยี่ นเรยี นรงู านวจิ ยั ดา นสงิ่ แวดลอ ม ภายใตเ ครอื ขา ยนกั วจิ ยั สงิ่ แวดลอ ม ในป พ.ศ. 2555 ประกอบดว ย การจัดเวทแี ลกเปลยี่ นเรยี นรู จํานวน 3 หัวขอ ดงั น้ี 1. หวั ขอ หมอกควนั ไฟปา และการเผาในทโ่ี ลง ไดจ ดั ขน้ึ เมอ่ื วันที่ 3 เมษายน 2555 ณ จงั หวัดเชยี งใหม มผี เู ขารวมเวที ทั้งหมด จํานวน 120 คน วิทยากรที่เปนผูนําเสนอองคความรู ประกอบดวย นายอภิวัฒน คุณารักษ ผูอํานวยการสํานักงาน สิ่งแวดลอมภาคท่ี 1 รศ.ดร.นพ.พงศเทพ วิวรรธนะเดช หัวหนา ภาควิชาเวชศาสตรชุมชน คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัย เชยี งใหม นายแพทยจ รสั สงิ หแ กว ผอู าํ นวยการโรงพยาบาลสารภี นายสันตณรงค วีระชาติ ผูใหญบานปาจั่น อําเภอเวียงปาเปา จังหวัดเชียงราย ดร.หทัยรัตน การีเวทย ศูนยวิจัยและฝกอบรม ดานส่ิงแวดลอม ผศ.ดร.สมพร จันทระ คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม และนายสุรศักดิ์ นุมมีศรี มหาวิทยาลัย ราชภฏั เชียงใหม 2. หัวขอ การปรับตัวของชุมชนเพื่อรองรับการเปล่ียนแปลง สภาพภูมิอากาศโลก ไดจ ดั ขนึ้ เมอื่ วันท่ี 23 พฤษภาคม 2555 ณ จังหวดั ขอนแกน มีผูเขารวมเวทีทั้งหมด จํานวน 90 คน วิทยากรท่ีเปนผูนําเสนอ องคความรูประกอบดวย ดร.อัศมน ลิ่มสกุล ศูนยวิจัยและฝกอบรม ดานสิ่งแวดลอม ดร.วิเชียร เกิดสุข สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัย ขอนแกน ผศ.ดร.เกริก ปนเหนงเพ็ชร คณะเกษตรศาสตร มหาวิทยาลัย ขอนแกน นายหาญชัย นนทะแสน นายกเทศมนตรตี าํ บลโนนทอง นายรฐั พล พทิ กั ษเ ทพสมบตั ิ องคการกองทุนสัตวปาโลกสากล (WWF) ประเทศไทย 3. หวั ขอ การฟน ฟนู าํ้ ใตด นิ และดนิ ทปี่ นเปอ นสารอนั ตราย ไดจ ดั ขน้ึ เมอื่ วนั ที่ 20 มถิ นุ ายน 2555 ณ จงั หวดั พษิ ณโุ ลก มผี เู ขา รว ม เวทีทั้งหมดจํานวน 150 วิทยากรท่ีเปนผูนําเสนอองคความรู ประกอบดว ย ดร.แฟรดาซ มาเหลม็ และนายพรี พงษ สนุ ทรเดชะ ศนู ยว จิ ยั และฝกอบรมดา นส่งิ แวดลอ ม ดร.วิสาข สุพรรณไพบูลย คณะวทิ ยาศาสตรก ารแพทยมหาวทิ ยาลยั นเรศวรนายสมานแสงสวา ง ตัวแทนผูไดรับผลกระทบจากการปนเปอนสารอันตรายในพ้ืนท่ี จงั หวดั พจิ ติ ร นายญาณพฒั น ไพรมที รพั ย ตวั แทนผไู ดร บั ผลกระทบ จากการปนเปอ นสารอนั ตรายในพน้ื ทจี่ งั หวดั ตาก นางอารมณ คาํ จรงิ และนายวมิ สารณชาวนา ตวั แทนผไู ดร บั ผลกระทบจากการปนเปอ น สารอันตรายในพื้นท่ีจังหวัดพิษณุโลก และนายอาวีระ ภัคมาตร สาํ นกั งานสิ่งแวดลอมภาคท่ี 3 จังหวดั พิษณโุ ลก ซึ่งทานทส่ี นใจขอ มูลการสรุปองคค วามรู และขอสรุปทไี่ ดจ ากการจัดเวทีแลกเปลย่ี นเรยี นรูทัง้ 3 หัวขอ ดังกลา ว สามารถดาวนโ หลดขอ มลู ไดที่ www.deqp.go.th/website/20/ ท้งั น้ี สมาชกิ เครอื ขายนกั วจิ ยั สงิ่ แวดลอม หรือนักวิจยั จากภาคีเครือขา ยตางๆทเ่ี กย่ี วของ สามารถใหข อ คิดเห็น ขอ เสนอแนะตอ การดําเนิน โครงการวิจัยภายใตโครงการพัฒนาและสงเสริมความรวมมือเครือขายนักวิจัยส่ิงแวดลอม หรือโครงการจัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูงานวิจัย ดา นส่งิ แวดลอ ม ไดท ่ี สวนความรวมมอื และเครือขา ยนกั วิจยั ดา นสิง่ แวดลอม ศูนยว จิ ัยและฝก อบรมดา นสงิ่ แวดลอม หรอื ท่ี e-mail : jindaratr@ hotmail.com เพื่อใหการสงเสริมการศึกษาวิจัยดานสิ่งแวดลอมอยางมีสวนรวมของกรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอมสามารถขับเคล่ือนใหเกิด การมสี ว นรว มในการศกึ ษาวจิ ยั อยา งแทจ รงิ และขอ มลู ทไี่ ดจ ากการศกึ ษาวจิ ยั สามารถนาํ ไปใชใ นการแกไ ขปญ หาสงิ่ แวดลอ มไดอ ยา งเปน รปู ธรรม มากยิง่ ขน้ึ No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 31

GREEN RESEARCH พง่ึ พาธรรมชาติ จุฑาธปิ อยูเ ยน็ ชวี ภาพ-ชวี มวล-ความหลากหลายทางชีวภาพ ส่ิงมีชีวิตทั้งหมดบนโลกน้ีมีจํานวนระหวาง เทคโนโลยชี ีวภาพ สู การจัดตัง้ สังคม 2 - 30 ลา นสปช สี  โดยทบ่ี นั ทกึ อยา งเปน ทางการ แลว 1.4 ลาน สปชีสแบงออกเปนกลุมใหญๆ Satoyama(Satoyama Initiative) 5 อาณาจกั ร ดงั นี้ นับจากมหาอทุ กภยั ป 2554 เกดิ นา้ํ ทว มครง้ั ใหญ ในประเทศไทย สภาพการเปลยี่ นแปลงของ 1. อาณาจักรโมเนอรา (Kingdom สภาวะภูมิอากาศโลก และภัยพิบัติในท่ัวโลก ประชาชนเริ่มตระหนักและหันกลับมามองถึง Monera) ประกอบดว ยจลุ นิ ทรยี พ วกโพรคารโิ อต สาเหตุและวิธีการปองกัน แกไขปญหา สิ่งสําคัญคือทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ในกลุมนี้ ไดแก แบคทีเรียและสาหรายสีเขียว ถูกทําลายอยางรุนแรงเพื่อการใชประโยชนของมนุษยชาติอยางไรขีดจํากัด เปนผลให แกมน้ําเงิน (blue green algae) มีสมาชิก ความหลากหลายทางชีวภาพลดลงอยางรุนแรง เปนที่ทราบกันดีวากลจักรของโลกควบคุม ประมาณ 6,000 สปช สี  ดวยสิ่งมีชีวิต เม่ือสมดุลชีวภาพถูกทําลาย สมดุลของโลกก็ถูกทําลายเชนกัน สงผลตอชีวิต ของมนุษยตกอยูในอันตรายจากการเสียสมดุลนั่นเอง กอนอื่นเรามาทําความเขาใจ คําศัพท/ 2. อาณาจักรโพรติสตา (Kingdom นิยามท่ีเก่ียวของ/เกี่ยวเน่ืองดวยสิ่งมีชีวิตกันกอน Protista) เปน อาณาจกั รของยคู ารโิ อตเซลเดย่ี ว มสี มาชกิ ประมาณ 60,000 สปช สี  เซลลถ กู พฒั นา ชีวภาพ หมายถงึ เกี่ยวกบั สงิ่ มชี วี ติ ใหม นี วิ เคลยี สหอ หมุ โครโมโซม และสรา งอวยั วะ ซึ่งทําหนาที่เฉพาะทาง ไดแก คลอโรพลาสต นักชีววิทยาจําแนกส่ิงมีชีวิตเปน 5 กลุมใหญ หรือ อาณาจักร รายละเอียดปรากฏตาม ซึ่งมีหนาที่สังเคราะหอาหารดวยแสง โดยการ แผนภมู ิดานลาง เปลี่ยนกาซคารบอนไดออกไซดใหเปนอาหาร และคายกา ซออกซเิ จน ไมโทคอนเดรยี น มหี นา ท่ี นํากาซออกซิเจนมาเผาผลาญอาหารใหเกิด พลังงานและคายกาซคารบอนไดออกไซดออกมา ซง่ึ ววิ ฒั นาการในยคุ ตอ มาไดแ ยกเปน พชื เหด็ รา และสตั ว ส่ิงมีชวี ติ ในอาณาจักรโพตสิ ตา ไดแ ก สาหรา ย โปรตวั ซัว แพลงตอน 3. อาณาจกั รพืช (Kingdom Plantae) มสี มาชกิ ประมาณ 250,000 สปชสี  4. อาณาจกั รเหด็ รา (Kingdom Fungi) มีสมาชกิ ประมาณ 70,000 สปช สี  5. อาณาจกั รสตั ว(KingdomAnimalia) มสี มาชกิ ประมาณ 1,000,000 สปชีส ภาพท่ี 1 แสดงอาณาจกั รสง่ิ มีชวี ิต แบงเปน 5 อาณาจกั ร ความหลากหลายทางชวี ภาพ (Biodiversity; 32 www.deqp.go.th No. 21 October 2012 Biological diversity) หมายถึง การมี สง่ิ มชี วี ติ นานาชนดิ พนั ธอุ ยรู ว มกนั ในสถานทห่ี นงึ่ หรอื เรยี กวา ระบบนเิวศ สง่ิ มชี วี ติ หลายชนดิ พนั ธุ อยรู ว มกนั ในรปู แบบตา งๆ กนั โดยการจดั สรร ของธรรมชาติ ความหลากหลายทางชวี ภาพมี 3 ระดับ คือ 1. ความหลากหลายทางชนิดพันธุ (species diversity) 2. ความหลากหลาย ทางพันธุกรรม (genetic diversity) และ 3. ความหลากหลายทางนเิ วศวทิ ยา (ecosystem diversity)

GREEN RESEARCH พง่ึ พาธรรมชาติ พลงั งานชวี ภาพ หรอื พลงั งานชีวมวล ทรพั ยากรชวี มวล คอื มวลสารของสงิ่ มชี วี ติ ไดแ ก พชื พรรณ ปา ไม ผลผลติ การเกษตร และของเหลอื จากการแปรรูปสินคาเกษตร เชน แกลบ ฟางขาว ชานออย กะลาปาลม กะลามะพราว หรือของเสีย อินทรียจากโรงงานอตุ สาหกรรมเกษตร ฯลฯ รวมทัง้ มลู สัตว เชน ไก หมู วัว เปน ตน ทรพั ยากรท่ีนา สนใจ ในการนาํ มาพฒั นาเปน พลงั งานในอนาคตกค็ อื กากของเหลอื ทางการเกษตรและอตุ สาหกรรมการเกษตร รวมถงึ มลู สตั วต า งๆ เนอื่ งจากหางา ยและราคาถกู พลงั งานชวี ภาพ (พลงั งานชวี มวล) ใชว สั ดอุ นิ ทรยี เ หลา น้ี เปน เชอ้ื เพลงิ โดยใชเ ทคโนโลยี เชน การสะสมกา ซ การเปลยี่ นเปน กา ซ (การเปลย่ี นแปลงวสั ดแุ ขง็ เปน กา ซ) การเผาไหม และการยอ ยสลาย (สําหรับของเสยี เปย ก) เทคโนโลยีชวี ภาพ (Biotecnology) เปน ความรู และวิชาการทีน่ าํ สง่ิ มชี วี ติ และ/หรือผลผลติ จาก สง่ิ มชี วี ติ มาใช และ/หรอื มาประยกุ ตโ ดยการเตมิ แตง หรอื ปรบั เปลยี่ นเพอ่ื นาํ มาใชป ระโยชน ตวั อยา งการใช เทคโนโลยีชวี ภาพ ไดแก การขยายและการปรบั ปรงุ พนั ธุส่ิงมชี วี ิต การนาํ ผลผลติ จากสงิ่ มชี ีวิตไปแปรรูป เปนอาหารหรือยา การแปรรูปผลผลิตในระดับโรงงาน การใชจุลินทรียที่เหมาะสมในการบําบัดนํ้าเสีย การนาํ ของเหลือใช ของเสียไปใชป ระโยชน เชน การทําปยุ ชีวภาพ เทคโนโลยีชวี ภาพท่มี ปี ระโยชน ไดแก การตดั ตอ ยีน (genetic engineering) เทคโนโลยีดเี อ็นเอสายผสม (recombinant DNA) เทคโนโลยี โมเลกุลเคร่อื งหมาย (molecular markers) ความหลากหลายทางชวี ภาพสําคญั อยา งไร ความหลากหลายทางชีวภาพระหวางสายพันธุ ทเ่ี หน็ ไดช ดั เจนทส่ี ดุ คอื ความแตกตา งระหวา งพนั ธพุ ชื และสตั วต า งๆทใ่ี ชใ นการเกษตรความแตกตา งหลากหลาย ระหวางสายพันธุ ทําใหสามารถเลือกบริโภคพันธุพืช ตา งๆ เปน อาหารเลย้ี งชวี ติ มนษุ ย ความแตกตา งทมี่ อี ยู ความหลากหลายทางชีวภาพของประเทศไทย ในสายพนั ธตุ า งๆ ยงั ชว ยใหเ กษตรกรสามารถเลอื กสายพนั ธุ ตางๆ เพอ่ื การเกษตรกรรมทเี่ หมาะสมได เปน ตน ประเทศไทยเปนประเทศท่ีต้ังอยูในพ้ืนท่ีท่ีอุดมสมบูรณดวยความหลากหลายทาง ชวี ภาพ ตัง้ แตอดตี จวบจนปจ จุบนั ความหลากหลายทางชวี ภาพไดค า้ํ จุนใหวถิ ีชีวติ ของ ความหลากหลายระหวางชนิดพันธุ พื้นท่ี คนไทยดาํ เนนิ ไปโดยสมบรู ณพ นู สขุ ความหลากหลายทางชวี ภาพทาํ ใหอ าหารไทยมคี วาม ธรรมชาติเปนแหลงท่ีอยูอาศัยของส่ิงมีชีวิตท่ีแตกตาง หลากหลาย ในรปู แบบ กลน่ิ และรส ความหลากหลายทางชีวภาพปรากฏในสมนุ ไพร หลากหลาย มนุษยไดนําเอาส่ิงมีชีวิตมาใชประโยชน ยาพน้ื บา น ทงั้ ทใี่ ชร กั ษาโรคภยั ไขเ จบ็ และใชบ าํ รงุ รกั ษาสขุ ภาพอนามยั ความหลากหลาย ทางการเกษตร และอุตสาหกรรม นอยกวารอยละ 5 ทางชวี ภาพยงั ทาํ ใหค นไทยไมข าดเครอ่ื งใชไ มส อยทจ่ี าํ เปน สาํ หรบั การดาํ รงชวี ติ นอกจากน้ี ของสิ่งมีชีวิตทั้งหมด ในความเปนจริงพบวามนุษย ความหลากหลายทางชีวภาพยังสะทอนในประเพณีไทยท่ีงดงามยังคงสืบทอดมาจน ไดใชพืชเปนอาหารเพียง 3,000 ชนิด จากพืชท่ีมีทอ ปจ จบุ นั ลําเลียง (vascular plant) ที่มีอยูทั้งหมดในโลกถึง 320,000 ชนดิ ทงั้ ๆ ทีป่ ระมาณรอยละ 25 ของพชื ทมี่ ี ความหลากหลายทางชวี ภาพในประเทศไทยสามารถแบง ไดเ ปน ทอลาํ เลียงนส้ี ามารถนาํ มาบรโิ ภคได สาํ หรบั ชนดิ พนั ธุ 1. ความหลากหลายทางชวี ภาพในวฒั นธรรมและประเพณไี ทย สัตวนั้น มนุษยไดนําเอาสัตวเล้ียงมาเพ่ือใชประโยชน 2. ความหลากหลายทางชีวภาพของสงิ่ แวดลอ ม ไดแ ก ปาดิบชนิดตา งๆ ปา ดงดบิ เพยี ง 30 ชนดิ จากสตั วท่มี ีกระดูกสนั หลังทงั้ หมดท่มี ี ปา ชายเลน บงึ พรุ ทะเลสาบ ทะเล ฯลฯ ในโลกประมาณ 50,000 ชนดิ (UNEP, 1995) 3. ความหลากหลายทางชีวภาพในยาและการรักษาโรค ประเทศไทยมีพืชสมุนไพรที่เคยใชผลิตเปนยาแผนโบราณกวา 1,000 ชนิด ความหลากหลายระหวางระบบนิเวศ เปนความ การแพทยพ นื้ บา นและการใชพ ชื สมนุ ไพรไดส บื ทอดและสง่ั สมอยใู นสงั คมไทยนานนบั พนั ป แตกตา งระหวา งระบบนเิ วศประเภทตา งๆ เชน ปา ดงดบิ คนไทยทวั่ ไปมคี วามรพู นื้ บา นในการรกั ษาโรคและอาการตา งๆ สมนุ ไพรทใี่ ชม ากในตาํ รบั ทุงหญา ปาชายเลน ทะเลสาบ บึง หนอง ชายหาด ยาสมนุ ไพรไทย เชน เหงา ขงิ (Zingiber officinale Roscoe) เปราะหอม (Kaempferia แนวปะการงั ตลอดจนระบบนเิ วศทม่ี นษุ ยส รา งขน้ึ เชน galaga L.) รากระยอม (Rauvolfia serpentina Benth. ex Kurz) เมล็ดพุงทะลาย ทุงนา อางเก็บนํ้า หรือแมกระท่ังชุมชนเมืองเพ่ือการ (Scaphium macropodum Beaumee) เกสรบวั หลวง(Nelumbo nuciferaGaertn.) อยอู าศัย ในระบบนิเวศเหลานี้ สงิ่ มชี วี ิตก็ตา งชนดิ กัน เปน ตน และมีโครงสรา งหนาทใ่ี นระบบนิเวศแตกตา งกัน No. 21 October 2012 www.deqp.go.th 33

GREEN RESEARCH พึ่งพาธรรมชาติ ดงั นน้ั หากชวี ภาพยงิ่ คงความหลากหลายของชนดิ พนั ธแุ ละระบบนเิ วศมากเทา ใดกเ็ ปน แหลง การนั ตถี งึ ความอดุ มสมบรู ณแ ละความมนั่ คงของ มวลมนษุ ยช าตเิ ทานั้น แตในภาวะปจจุบนั พบวา มีการสญู เสยี ความหลากหลายทางชวี ภาพอยางรนุ แรงจากการพัฒนาโดยไมคํานึงถงึ การทาํ ลาย ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม การสญู เสยี ความหลากหลายทางชวี ภาพเปน ประเดน็ ทนี่ า วติ กอยา งยงิ่ เนอื่ งจากความหลากหลายทางชวี ภาพ เปน รากฐานบนบทบาทหนา ทขี่ องระบบนเิ วศ ซง่ึ ชว ยสนบั สนนุ การดาํ รงอยขู องสงั คมมนษุ ย การลดลงของความหลากหลายทางชวี ภาพอยา งตอ เนอ่ื ง จะสง ผลสะทอนอยางมนี ัยสําคัญตอความเปนอยขู องมนุษย จากการประชุมวาดวยความหลากหลายทางชีวภาพของสหประชาชาติหรือ COP 10 ณ เมืองนาโกยา ประเทศญี่ปุน ไดมีการเสนอ แผนกลยุทธไอจิ (The Strategic Plan, 2011-2020; Aichi Target) ซึ่งประเทศสมาชิกรวมกันเห็นชอบกับแผนกลยุทธฉบับปรับปรุงโดย วางแนวทางและตง้ั เปา หมายเพอ่ื ใหน านาประเทศ มแี นวทางทช่ี ดั เจนและเปน รปู ธรรมในการดาํ เนนิ งานเพอ่ื ใหบ รรลถุ งึ วตั ถปุ ระสงคใ นการอนรุ กั ษ และการใชป ระโยชนท รพั ยากรชวี ภาพอยา งยงั่ ยนื และลดอตั ราการสญู เสยี ความหลากหลายทางชวี ภาพอยา งมนี ยั สาํ คญั (สริ กิ ลุ บรรพพงศ, 2554) และมขี อ ตกลงในเรอ่ื ง \"Satoyama Initiative\" หรอื การรเิ ร่มิ ทางภมู ิทัศน ซาโตยามา เพื่อเสริมสรา งความตระหนักถึงความสําคญั และลดการสญู เสยี พ้ืนท่ภี มู ทิ ัศนซาโตยามา ภูมิทัศน Satoyama เปนชื่อเรียก การศึกษาภูมิทัศนสังคม “Satoyama ภูมิทัศนในภาษาญี่ปุน มีการริเริ่มศึกษา intiative” ของแตละประเทศเปนกลวิธี ครั้งแรกสืบเนื่องจากกระทรวงสิ่งแวดลอม ที่จะชวยรักษาระบบนิเวศท่ีอุดมดวยความ ประเทศญี่ปุน และสถาบันการศึกษาชั้นสูงของ หลากหลายทางชีวภาพ มีการถายทอด มหาวิทยาลัยแหงสหประชาชาติ (UNU-IAS) ภูมิปญญาในการอยูรวมกับธรรมชาติอยาง รวมกับสํานักเลขาธิการอนุสัญญาวาดวยความ ยั่งยืนหลายรอยปใ หอ ยคู โู ลกนี้ตอไป หลากหลายทางชีวภาพไดรวบรวมระบบนิเวศ จากหลายแหงที่ใหความสําคัญกับการจัดการ ทรัพยากรธรรมชาติอยางย่ังยืน ระบบนิเวศน้ัน ประกอบดวยถิ่นฐานหลายประเภทอยูรวมกัน อยางกลมกลืนและเก้ือหนุนกัน เชน พ้ืนที่ เกษตรกรรม ปาไม พ้ืนที่หากินของปศุสัตว พ้ืนท่ีแหลงน้ําตื้น และอางเก็บนํ้า จนถึงการ ต้ังถิน่ ฐานของมนุษยในระบบ สําหรบั ภูมิทศั น คลา ยคลงึ กนั นกี้ ม็ ปี รากฏในหลายประเทศทว่ั โลก และแตล ะประเทศกม็ ีชือ่ เรียกของตวั เอง อาจกลาวไดวาการศึกษาภูมิทัศนสังคม “Satoyama initiative” เปน กลไกหนงึ่ ของการ รวมมือระหวางนานาชาติ เพื่อศึกษากิจกรรม ภายในสังคมซ่ึงรวมถึงการเก็บรวบรวมขอมูล และการสงั เคราะหระบบนิเวศท่ีคัดเลอื ก การ ทําวิจัยหลากหลายในรูปของการใชทรัพยากร ชีวภาพอยางย่ังยืน และสนับสนุนโครงการ ของการมีจิตสํานึกและกิจกรรมของชุมชนท่ี คมุ ครองธรรมชาติ รวมถงึ การสนบั สนนุ องคก ร ท่ีเกี่ยวของ และรัฐบาลมีสวนรวมในการเปน สมาชกิ ในการหาแนวทางคมุ ครองระบบนเิ วศนนั้ ๆ ภาพท่ี 2 แสดงตัวอยา งของระบบนเิ วศ และความหลากหลายทางชวี ภาพในแบบตางๆ Satoyama สามารถสรปุ ความหมายไดว า เปนการจัดการระบบนิเวศปา ปาหญา แปลง เอกสารอา งอิง เพาะปลูก แหลงน้าํ และการต้งั ถ่ินฐานภายใน สิรกิ ุล บรรพพงศ. (2554). แผนกลยุทธไ อจิ (The strategic plan, 2011-2020); Aichi Target). สาํ นักความหลากหลายทางชวี ภาพ สาํ นักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอม. ระบบนิเวศอยางเก้ือกูลตอธรรมชาติ เปน Postlehwait, J.H. & Hopson,J.I. (1995). The Nature of Life International Edition, USA, ประเพณสี บื ทอดภมู ปิ ญ ญากนั มาหลายชว่ั อายุ McGraw Hill Inc, โดยคาํ นงึ ถงึ การใชท รพั ยากรชวี ภาพอยา งยง่ั ยนื เพื่อรักษาความหลากหลายทางชีวภาพ UNEP. (1995). State of the Environment and Policy Retrospective: 1972-2002. United Nation. 34 www.deqp.go.th No. 21 October 2012