GR22 การบำบัดน้ำใต้ดินที่ปนเปื้อนสารอินทรีย์ระเหยโดยการย่อยสลายด้วยสารจุลินทรีย์

Coสnาtรeบnญั ts เรื่องเดนประจาํ ฉบบั ชบรวรณนาคธกิ ุยาร 1 การบําบัดนํ้าใตดินท่ีปนเปอนสารอินทรียระเหยโดยการ ถ าพูดถึงเรื่องธรรมชาติและส่ิงแวดลอมในทุกวันนี้ดูเหมือนจะเปน ยอ ยสลายดวยจุลนิ ทรยี  เรอ่ื งทห่ี ลายฝา ยตา งใหค วามสนใจ เพราะเปน สง่ิ ทใ่ี กลต วั มาก มอง เหน็ ไดเ ดน ชดั ไมว า จะเปน ปญ หาการเปลยี่ นแปลงสภาพภมู อิ ากาศของ ติดตามเฝา ระวัง ทว่ั โลก ปญ หาหมอกควนั ขา มพรมแดน ทส่ี ง ผลให พลเมอื งโลก ตา งตนื่ ตวั มาทะนุถนอมและใหความสําคัญตอธรรมชาติและส่ิงแวดลอมบนโลก 6 เหล็กประจุศูนยที่เหมาะสมใน PRB กับการบําบัดสาร ทรงกลมใบนี้ DNAPL Green Research ฉบบั น้ไี ดค นเร่อื งราวท่ีนา สนใจมาใหต ดิ ตาม กนั อกี ครง้ั ดว ยนวตั กรรมใหมจ ากบรรดานกั วจิ ยั ทท่ี มุ เททงั้ แรงกายและ 10 หมอกควนั กับปญหาทีเ่ กิดข้นึ อยางตอ เน่อื ง แรงใจเพอื่ สรา งสรรคผ ลงานเหลานีข้ น้ึ กาวหนา พัฒนา อยา งแรกที่อยากนาํ เสนอใหท กุ คนไดหายสงสัย น้นั คอื เร่ืองจมกู อิเลก็ ทรอนกิ สค ืออะไร....ใชง านอยางไร 14 จมกู อเิ ล็กทรอนกิ สคืออะไร... ใชง านอยางไร 20 จากเครือขายนักวิจัยสิ่งแวดลอม....... สูสมัชชานักวิจัย ตามดวยส่ิงท่ีหลายคนอยากรูถึง ทิศทางการบริโภคท่ียั่งยืนใน ปจจบุ นั ดานสิง่ แวดลอม ติดตามดวยเรื่องการสงเสริมการมีสวนรวมในการศึกษาวิจัย 23 การบําบดั นํา้ เสยี ของหอพักรกั ษส งิ่ แวดลอ ม สิ่งแวดลอม จากเครือขายนักวิจัยสิ่งแวดลอม......สูสมัชชานักวิจัย ดา นส่งิ แวดลอ ม พึง่ พาธรรมชาติ เกาะตดิ กบั ผลงานวจิ ยั ทางดา นสง่ิ แวดลอ มทเ่ี หมาะสมกบั สภาพ 30 ทิศทางการบรโิ ภคท่ียัง่ ยนื ในปจจบุ นั ปจ จบุ ันอกี มากมายภายในเลม ภาพขาวกิจกรรม พบกนั ใหมฉ บบั หนา... 34 กิจกรรมความเคล่ือนไหวในศูนยวิจัยและฝกอบรมดาน สิง่ แวดลอ ม คณะผจู ดั ทาํ บรรณาธิการ ศูนยวิจยั และฝกอบรมดานส่ิงแวดลอม กรมสงเสรมิ คณุ ภาพสงิ่ แวดลอม วสุวดี ทองตระกูลทอง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม เทคโนธานี ตําบลคลองหา กองบรรณาธิการ อาํ เภอคลองหลวง จงั หวดั ปทมุ ธานี 12120 โทรศัพท 0-2577-4182-9 มีศกั ดิ์ มลิ ินทวสิ มัย, โสฬส ขนั ธเ ครือ, นิตยา นักระนาด มลิ น, ศิรินภา ศรที องทมิ , หทยั รัตน การีเวทย, รจุ ยา บณุ ยทมุ านนท, โทรสาร 0-2577-1138 ทป่ี รึกษา ปญ จา ใยถาวร, จนิ ดารตั น เรืองโชตวิ ิทย, อุไร เกษมศรี จตุพร บุรษุ พฒั น, รชั นี เอมะรจุ ,ิ ภาวนิ ี ปุณณกันต บรรณาธิการบรหิ าร สุวรรณา เตยี รถสวุ รรณ ตดิ ตอขอเปนสมาชกิ สวนความรวมมือและเครอื ขายนกั วจิ ยั ดา นสิ่งแวดลอม ศูนยว จิ ยั และฝกอบรมดานส่ิงแวดลอ ม โทรศัพท 0-2577-4182-9 ตอ 1102, 1121, 1125 โทรสาร 0-2577-1138 www.deqp.go.th/website/20/

G Rเรอื่ ง เดนประจาํ ฉบบั REEN ESEARCH จลุ นิ ทรยี ¡สาÒรÃอินºทíÒรºยี รÑ´ะ¹เหยÒéí โãดμยก´Œ า¹Ôรย·อ »Õèยส¹ลàา»ยœ„Íดว¹ย ศิรวิ รรณ พมิ พอ อน* แฟรดาซ มาเหลม็ ** พีรพงษ สุนทรเดชะ** การพัฒนาทางเศรษฐกิจและขยายตัวภาคอุตสาหกรรม สารประกอบอนิ ทรยี ร ะเหยถกู ใชม ากในหลายประเภทอตุ สาหกรรม โดยขาดการจดั การทด่ี ที างดา นสง่ิ แวดลอ ม เปน สาเหตุ เชน สารอนิ ทรยี ร ะเหยท่มี ีคลอรีนเปนองคป ระกอบ (Chlorinated สาํ คญั หนงึ่ ทสี่ ง ผลกระทบตอ ทรพั ยากรธรรมชาติ สง่ิ แวดลอ ม และ Solvent) ใชเปนตัวทําละลาย เชน Trichloroethylene และ สขุ ภาพประชาชน ตวั อยา งปญ หาเชน การตรวจพบการปนเปอ น Tetrachloroethylene หรอื Perchloroethylene เปน ตน โดยสาร สารอนิ ทรยี ร ะเหยในดนิ และนา้ํ ใตด นิ ในหลายพนื้ ท่ี ซง่ึ มสี าเหตหุ ลกั ดังกลาวใชในการลางคราบไขมันในกระบวนการผลิตและการ มาจากการจัดการของเสียอุตสาหกรรมท่ีไมเหมาะสม อุบัติเหตุ ซอ มบาํ รงุ สารอนิ ทรยี ร ะเหยกลมุ ทไ่ี มม คี ลอรนี เปน องคป ระกอบ เชน การร่ัวไหลในกระบวนการอุตสาหกรรม และจากการลักลอบทิ้ง Benzene, Xylene, Styrene, Toluene, Formaldehyde เปน ตน เปนตน ทั้งน้ีการปนเปอนสารอินทรียระเหยในน้ําใตดินที่น้ัน เปนสว นประกอบในหลายผลติ ภัณฑ เชน น้ํามันเชื้อเพลิง สีทาบา น อาจสง ผลกระทบตอ เนอ่ื งสปู ระชาชนเนอื่ งจากการใชน าํ้ ทปี่ นเปอ น น้าํ ยาฟอกสี พลาสตกิ เปนตน ในการอุปโภคและบริโภค ซึ่งการบําบัดฟนฟูนํ้าใตดินที่ปนเปอน ปจจุบันมีหลายเทคนิคในการบําบัดฟนฟูนํ้าใตดินท่ีปนเปอน สารอินทรียระเหยเปนทางเลือกหนึ่งในการลดการปนเปอนของ สารอินทรียระเหย เชน การใชสารเคมีในการบําบัดฟนฟูในชั้นนํ้า สารอนิ ทรียระเหยในน้าํ ใตดนิ ใตด นิ (in-situ chemical transformation reaction) ซง่ึ รวมถงึ เทคนคิ สารอนิ ทรยี ร ะเหย (Volatile Organic Compounds : VOCs) permeable reactive barrier (PRB) ซ่ึงมักใชเหล็กประจุศูนย มีคุณสมบัติเปนสารประกอบที่ระเหยเปนไอไดในท่ีอุณหภูมิและ (zero valence iron) เปนสารตัวกลาง สําหรับการใชสารเคมี ความดันปกติ โมเลกุลสวนใหญมีคารบอนเปนองคประกอบหลัก ในการบําบัดฟนฟูในช้ันน้ําใตดินยังรวมถึงเทคนิคท่ีมีการใชสาร และอาจมีออกซเิ จน ไฮโดรเจน ฟลอู อรีน คลอรีน โบรมนี ซลั เฟอร เคมี เชน Permanganate, Fenton’s reagent, ozone เปนตน หรือไนโตรเจน ประกอบกันเปนอะลิเฟติกสายยาว (long chain นอกจากน้ียังมีการใชจุลินทรียในการบําบัดฟนฟูในชั้นน้ําใตดิน aliphatic) หรือแอโรเมติก (aromatic) รวมถึงกลุมคารบอนิล (in-situ bioremediation) ท่ีปนเปอนสารอินทรียระเหย ซ่ึงใน (อัลดีไฮด และคีโตน) และกลุมแอลกอฮอล โดยทั่วไปสารอินทรีย กระบวนการสลายสารอนิ ทรยี ร ะเหยโดยจลุ นิ ทรยี น น้ั ไดม กี ารศกึ ษา ระเหยเปน สารประกอบทมี่ คี วามสามารถในการละลายนา้ํ ไดน อ ย ซงึ่ วา มจี ลุ นิ ทรียที่เกยี่ วขอ งหลากหลายชนดิ ดวยกนั (ตารางท่ี 1) *นกั วิชาการส่งิ แวดลอ ม ศนู ยวจิ ยั และฝกอบรมดานสิง่ แวดลอม **นกั วิชาการส่งิ แวดลอ มชํานาญการ ศนู ยว จิ ัยและฝกอบรมดานสงิ่ แวดลอ ม NNoo..2221FOebcrtouabreyr 20132 www.deqp.go.th 1

G RREEN ESEARCH เรอ่ื ง เดน ประจําฉบบั ตาราง 1 จลุ ินทรียท ส่ี ามารถยอ ยสลาย และใชสารอนิ ทรยี ระเหยในการเจรญิ ชนดิ ของจลุ ินทรยี  ชนดิ ของสารอนิ ทรียร ะเหย เอกสารอา งองิ Achromobacter xylosoxidans Daugulis et al.2003 Benzene Boudrean and Daugulis, 2006 Alcaligenes Toluene Guerin, 2008 DCB (di 1,2-chlorobenzene) Bacillus spp. CB (chlorobenzene) Daugulid and Boudrean, 2008 Brevibacterium Toluene Guerin, 2008 Burkhoderai cepacia DCB isomer (cometabolism) Whymam, 2005 PCBs Barth et al.,2002 Chromomonas acidivorans TCE (dehalogination) Daugulid and Boudrean, 2008 Corynebacterium toluene Guerin, 2008 Desulfitobacterium hafniense DCB isomer (cometabolism) Christiansen and Ahring, 1996 Solvent containing chlorine Hyphomicrobiumfacilis Aromatic and alkylchlorinate cpd. Zaitsev et al.,2007 MTBE (Methyl tert-Butyl Ether) Methylobacterium extorquens TBA (tert-butanol) Zaitsev et al.,2007 Ethanol ,methanol , formate Pseudomonas spp. formaldehyde Vandenbergh and Saul,2002 P.fluorescens Organic compound Guerin, 2008 P.putida PCE Rhodococcus erythropolis TCE, TCA, DCE, VC, oil Erable et al.,2009 Rhodococcus ruber Chlorinated compoung (dehalogination) Efremenko et al.,2005 Sphingomonas aromaticivurans Brominated VOCs oil Whyman,2005 Stenotrophomonas maltiphilia Toxic compound aromatichydrocarbon Daugulid and Boudrean, 2008 Variovorax paradoxus Toluene Zaitsev et al.,2007 MTBE (Methyl tert-Butyl Ether) Xanthobacter TBA (tert-butanol) Guerin, 2008 DCB isomer (cometabolism) ศูนยวิจัยและฝกอบรมดานส่ิงแวดลอม กรมสงเสริมคุณภาพ (In-Situ Bioremediation) ซ่ึงกระบวนการยอยสลายของสาร ส่ิงแวดลอม ซ่ึงไดดําเนินการตรวจสอบการปนเปอนสารอินทรีย อนิ ทรยี ร ะเหยชนดิ Chlorinated Solvent ซง่ึ เปน สารทพี่ บในพน้ื ท่ี ระเหยในนํ้าใตด ินบริเวณนคิ มอุตสาหกรรมมาบตาพุด โดยพบการ มาบตาพุด โดยยอยสลายจาก Tetrachloroethylene (PCE)➟ ปนเปอนของสารอินทรียระเหยทั้งกลุมท่ีมีคลอรีนและไมมีคลอรีน Trichloroethylene (TCE)➟ 1,2-Dichloroethylene (DCE) ➟ เปน องคป ระกอบในน้าํ ใตด ินในพื้นท่ี จึงไดมีการศึกษาการลดการ Vinyl Chloride (VC)➟ Ethylene (ETH) ซ่ึงเปนปฏิกิริยาการ ปนเปอนของสารอินทรียระเหยกลุม Chlorinated Solvent ใน ยอ ยสลายแบบ reductive dechlorination แสดงในรปู ท่ี 1 น้ําใตดินโดยใชการบําบัดดวยเทคนิคการยอยสลายดวยจุลินทรีย 2 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rเรอ่ื ง เดน ประจําฉบบั REEN ESEARCH รูปที่ 1 ปฏิกิริยาการสลายตัว ของสารประกอบอินทรียคลอรีน (ที่มา: Suthersan, 1997) การออกแบบระบบ In-Situ Bioremediation รูปที่ 2 ลกั ษณะท่วั ไปของระบบ In-Situ Bioremediation (อา งอิง: http:// ใหมีประสิทธิภาพน้ัน จะตองใหเหมาะสมกับลักษณะ www.usepa.gov) โครงสรางธรณีวิทยา ลักษณะทางอุทกธรณีวิทยา ของพ้ืนที่ คาศักยไฟฟาเคมี (Oxidation-Reduction Potential, ORP) คุณสมบัติทางเคมีของน้ําใตดิน ซึ่งรวมท้ังชนิดและปริมาณของสารปนเปอน (สาร อินทรียระเหย) ตัวรับอิเล็กตรอนในน้ําใตดิน ไดแก NO3, SO4, Fe(III), Mn(IV) และ O2 เปน ตน ซง่ึ ขอ มลู ดงั กลา วใชใ นการเลอื กสารอาหารและตวั รบั อเิ ลก็ ตรอน ท่ีจะใชเติมลงไปในน้ําใตดินเพื่อกระตุนจุลินทรียให เจริญเติบโตมากข้ึน สําหรับการคัดเลือกสารอาหาร ท่ีใชเติมน้ัน ขึ้นอยูกับชนิดของจุลินทรียในพ้ืนท่ี นอกจากน้ีการออกแบบระบบบําบัด ยังจําเปนตอง ทราบอัตราการไหลของนํ้าใตดินและอัตราเร็ว ของการสลายตัวของสารอินทรียระเหย ซ่ึงเปนตัว บงบอกถึงความถี่ของการเติมสารอาหารในระบบ (ITRC, 2002) หลักการทั่วไปของระบบ In-Situ Bioremediation ใชก ารเตมิ สารอาหารทเี่ หมาะสมลง ในนา้ํ ใตดนิ โดยเตมิ อาหารลงในบอ (Injection Well) เพ่ือใหจุลินทรียมีการเจริญเติบโตเพื่อยอยสลายสาร อินทรียระเหย ทําใหนํ้าใตดินมีคุณภาพดีขึ้น และมี บอ ดงึ นา้ํ (Extraction Well) อยทู ท่ี า ยนา้ํ สาํ หรบั ดงึ นา้ํ ทผี่ านการบาํ บัดแลว ลักษณะทวั่ ไปของระบบ In-Situ Bioremediation แสดงในรูปท่ี 2 No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 3

G RREEN ESEARCH เร่อื ง เดน ประจาํ ฉบับ เน่ืองจากการเคล่ือนท่ีของน้ําใตดินในพื้นท่ีทดสอบคอนขาง ดังนั้นระบบ In-Situ Bioremediation ในพ้ืนที่ศึกษาจึงเปนการ ชาประมาณ 10 เมตรตอป ดังน้ันระบบบําบัดฟนฟูนํ้าใตดินที่ ทดสอบการลดลงของสารดังกลาว โดยการออกแบบระบบบําบัด ปนเปอนสารอินทรียระเหยโดยใชจุลินทรียในการยอยสลายสาร ในพื้นทีท่ ดสอบ เปนระบบบาํ บัดแบบ plume treatment (บําบดั อนิ ทรยี ร ะเหยในนา้ํ ใตด นิ ในพน้ื ทมี่ าบตาพดุ จงึ ใชก ารเตมิ สารอาหาร น้ําเสียท่ีไหลมาจากแหลงกําเนิด) เนื่องจากติดขัดตรงที่ไมสามารถ ที่เหมาะสมลงในนํ้าใตดินโดยเติมลงในบอเติมอาหาร (Injection เขาถึงแหลงกําเนิดไดโดยตรง และในการเติมสารอาหารใชวิธีการ Well) ทําใหจุลินทรียมีการเจริญเติบโตเพื่อยอยสลายสารอินทรีย circulate เพือ่ ใหเ กดิ zone of mixing และ bioreactive barrier ระเหย และทําการตรวจวัดการลดลงของปริมาณสารอินทรีย โดยในการเตมิ สารอาหารครงั้ นเี้ ลอื กใช glucose เปน แหลง คารบ อน ระเหยในบอเตมิ สารอาหาร โดยในพนื้ ทศ่ี กึ ษาพบการปนเปอ นของ และสารละลายบฟั เฟอร (phosphate buffer) เนอ่ื งจากนํา้ ใตดนิ สารอินทรียระเหยกลุม Chlorinated Solvent ในระดับที่เกินคา ในพน้ื ทที่ ดสอบมสี ภาพความเปน กรดออ นๆ (PHประมาณ 5-6) จาก มาตรฐานนํ้าใตดินในบอสังเกตการณบางบอที่ติดตั้งอยูโดยรอบ การเกบ็ ตัวอยางนา้ํ แบบ multi-level sampling โดยใช diffusion ประกอบดว ย cis-Dichloroethylene (cis-DCE) และ Vinyl Chloride sampler เพื่อวิเคราะหความเขมขนของสารปนเปอนที่ความลึก (VC) ซึ่งพบการปนเปอนของ cis-DCE และ VC ในปรมิ าณท่ีสงู กวา ตางๆ ในบอเติมอาหาร ท้ังนี้จากการตรวจสอบการลดลงของสาร คามาตรฐานในน้ําใตดินประมาณ 5 และ 300 เทา ตามลําดับ cis-DCE และ VC ตง้ั แตเ ดอื นเมษายน 2554 - เดอื นมีนาคม 2555 4 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rเรือ่ ง เดนประจาํ ฉบบั REEN ESEARCH เอกสารอางอิง กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม 2553 รายงานฉบับสมบูรณ โครงการศึกษาความเหมาะสมและติดต้ังระบบบําบัดการ ยอยสลายสารอินทรียระเหยในน้ําใตดินและการจําลองการ หลังจากการเติมสารอาหาร ผลการศึกษาเบื้องตนสรุปไดวาระบบ เคลอื่ นทีข่ องมวลสารในชน้ั ดินอมุ นาํ้ และไมอ ุม น้ํา (ศึกษาโดย บําบัดฟนฟูน้ําใตดินโดยการยอยสลายโดยจุลินทรียสามารถลดการ ภาควชิ าธรณวี ทิ ยา คณะวทิ ยาศาสตรม หาวทิ ยาลยั เชยี งใหม) . ปนเปอนสารอินทรียระเหย cis-DCE และ VC ในพ้ืนท่ีทดสอบ ประกาศคณะกรรมการสง่ิ แวดลอ มแหง ชาติ ฉบบั ที่ 20 (พ.ศ. 2543) โดยสาร cis-DCE ลดลงตาํ่ กวาคามาตรฐานน้ําใตดิน และ VC ลดลง ออกตามความใน พ.ร.บ. สง เสรมิ และรกั ษาคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม ถึง 97 % ถึงแมวาจุลินทรียสามารถยอยสลายสารอินทรียระเหย แหงชาติ พ.ศ. 2535 เรอ่ื ง กาํ หนดมาตรฐานคุณภาพนา้ํ ใตดิน ในพ้ืนท่ีทดสอบไดแตเน่ืองจากไมสามารถกําจัดและจัดการแหลง ตีพิมพใ นราชกิจจานุเบกษา เลม 117 ตอนพิเศษ 95 ง ลงวนั ท่ี กําเนิด (source) ของการปนเปอนในพ้ืนที่ศึกษาได จึงมีโอกาส 15 กันยายน 2543. ท่ีการปนเปอนจากแหลงกําเนิดจะมีการปลดปลอยสารปนเปอน Suthersan S., 1997, Remediation Engineers: Design Concepts. ซ่ึงในระยะยาวระบบบําบัดฟนฟูน้ําใตดินท่ีปนเปอนสารอินทรีย CRC-Lewis Publishers. ระเหยในพื้นที่ศึกษาน้ีไมสามารถรองรับการปนเปอนท่ีจะเกิดข้ึน ITRC (Interstate Technology and Regulator Council), 2002, ในอนาคตได Technical/Regulatory Guidelines: A Systematic Ap proach to In Situ Bioremediation in Groundwater, In Situ Bioremediation Team. No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 5

G RREEN ESEARCH ตดิ ตามเฝาระวัง ส โดย : ศริ ลิ ักษณ สุคะตะ* พีรพงษ สนุ ทรเดชะ** แฟรด าซ มาเหลม็ ** ารกลุม DNAPL (Dense Non-Aqueous Phase นํ้าใตดินบริเวณปางอโศก ต.กลางดง อ.ปากชอง จ.นครราชสีมา Liquid) เปนกลุมสารอินทรียระเหยชนิดท่ีมีความหนา และป 2550 พบการปนเปอ นสารอินทรียร ะเหยในดินและนาํ้ ใตด ิน แนน มากกวา น้าํ ตัวอยางสารกลุม DNAPL ไดแ ก ไตรคลอโรเอทธลิ นี บรเิ วณนคิ มอตุ สาหกรรมมาบตาพดุ จากปญ หาดงั กลา วขา งตน ไดม ี (trichloroethylene, TCE) ซิส-1,2-ไคคลอโรเอทธิลีน (cis-1,2- การพฒั นาเทคนคิ ตา งๆในการบาํ บดั ฟน ฟกู ารปนเปอ นของสารเหลา dichloroethylene, cis-DCE) ทรานส -1,2-ไดคลอโรเอทธิลีน น้ีเชน การใชจลุ ินทรีย หรือการใชส ารเคมีในการบําบดั ฟนฟเู ปนตน (trans-1,2-dichloroethylene, trans-DCE) และ 1,1-ไดคลอโรเอ เทคนคิ Permeable Reactive Barrier, PRB จัดเปน เทคนคิ ทธลิ นี (1,1-dichloroethylene ,1,1-DCE) เปน ตน ซง่ึ สารเคมเี หลา นี้ หนงึ่ ซง่ึ ไดร บั การพฒั นาอยา งตอ เนอื่ ง ซง่ึ เทคนคิ ดงั กลา ว เปน เทคนคิ มคี ณุ สมบตั พิ เิ ศษสามารถลา งคราบไขมนั ไดด เี ยยี่ ม สว นใหญน ยิ มใช การพัฒนาฟน ฟูท่ดี ําเนินการในภาคสนาม โดยประกอบดว ย พน้ื ท่ี ในอตุ สาหกรรมอเิ ลค็ ทรอนคิ ส อตุ สาหกรรมผลติ ชนิ้ สว นเครอ่ื งยนต บาํ บดั ซงึ่ ประกอบดว ยสารทสี่ ามารถกาํ จดั สารปนเปอ นออกจากนา้ํ อุตสาหกรรมซักแหง รวมท้ังอุตสาหกรรมผลิตสีและแลคเกอร ใตดนิ ในการบาํ บัดฟน ฟูนาํ้ ใตด ิน ตดิ ต้งั ระบบบําบัดบริเวณทายนํา้ ซ่งึ หากไดรบั การจดั การทไ่ี มเ หมาะสม จะสงผลใหเกิดการปนเปอ น ของแหลงกําเนิดของการปนเปอน (plume) และอยูในทิศทางที่ ในดนิ และนาํ้ ใตด นิ ซงึ่ พบไดท ว่ั ไปทง้ั ในและตา งประเทศ อาทเิ ชน ป ตง้ั ฉากกบั การไหลของนาํ้ ใตด นิ เพอ่ื จบั (immobilize) หรอื ทาํ ลาย 2540 กรมสง เสรมิ คณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม พบการปนเปอ นสารอนิ ทรยี  (degrade) สารปนเปอนท่ีละลาย กระบวนการในการทําลายสาร ระเหยในดนิ และนา้ํ ใตด นิ บรเิ วณนคิ มอตุ สาหกรรมภาคเหนอื จงั หวดั อินทรียระเหย และสารที่เกิดจากการสลายตัว ใชเหล็กประจุศูนย ลําพนู ตอมาป 2547 พบการปนเปอ นสารอินทรียระเหยในดินและ (zero valent metal Iron) 6 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rตดิ ตามเฝาระวัง REEN ESEARCH กลไกการสลายตวั ของสารไตรคลอโรเอทธลิ นี โดยเหลก็ ประจศุ นู ย (zero valent iron C2VI9) ใชหลักการของขบวนการสลายตัวของ สาร chlorinated ethylene เปน ขบวนการทเ่ี กดิ ขนึ้ ทผ่ี วิ ของเหลก็ ประจศุ นู ย โดยเกดิ ขบวนการ abiotic reductive dechlorination (U.S.EPA, 1998) ซึ่งเกิดจากการกัดกรอนของเหล็กประจุศูนย โดยสาร chlorinated solvent ซึ่งเหล็กประจุศูนยถูกออกซิไดซ และสาร chlorinated solvent ถูกรีดิวซ โดยปฏิกิริยารวมของ reduction dechlorination ของผงเหลก็ ประจศุ นู ยซ ง่ึ มกี ารถา ยเท อิเลคตรอน 2 ตัว ตามสมการที่ 3 เกิดจากผลรวมของปฏิกิริยา anodic และ cathodic reaction ตามสมการท่ี 1 และ 2 Fe0 Fe+2+ 2e- Anodic reaction (๑) RCI + 2e- H+ Fe+2 + RH + CI- Cathodic reaction (๒) เหล็กประจศุ ูนยท ี่เหมาะสมใน Fe0 + RCI + H+ Fe+2 + RH + CI- Net reaction (๓) PRBกบั การบาํบดั สาร เมอื่ R เปนโมเลกุลของสารไฮโดรคารบ อน อยา งไรกต็ ามขบวนการ reductive dechlorination สามารถ แบง ออกเปน 2 วิถีการสลายตวั (Roberts et al.,1966) คอื (A) วิถี sequential hydrogenolysis และ (B) วถิ ี reductive--elimination ซึ่งทั้งสองวิถี เกิดควบคูกัน ในระหวางการยอยสลาย โดยวิถี reductive--elimination มีการปลอยคลอไรด 2 อิออนจาก 1 โมเลกลุ ในขณะทวี่ ถิ ี sequential hydrogenolysis เปน การแทนท่ี คลอไรด 1 อิออน ดวย ไฮโดรเจน 1 อะตอม ดังนั้นในการเปล่ียน สารไตรคลอโรเอทธลิ ีน 1 โมเลกุล เปนสาร ethene อยา งสมบูรณ จะตองมีการถายเทอิเลคตรอน จํานวน 6 ตัว สมมุติฐานข้ันตอน ขบวนการยอ ยสลาย TCE แสดงในรปู ที่ 2 H C1 A C1- H C1 TCE C1 2e- + H+ C1 cis-1,2-DCE C1 C1 B 2e- 2C1- C1-H 2e- + H+ C1 Chloroacetylene H - C C - C1 Vinyl chloride C1 C1 2e- + H+ C1-2e- 2e- + H+ HC1- Acetylene H-C C-H + 2H+ H Ethene H H 2e- + 2H+ H HH Ethane H HH รูปท่ี 1 Permeable Reactive Barrier รปู ท่ี 2 สมมตุ ฐิ านขัน้ ตอนขบวนการยอยสลาย TCE No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 7

G RREEN ESEARCH ตดิ ตามเฝา ระวัง เม่ือพิจารณา TCE ซ่ึงเปนสารเร่ิมตนของขบวนการสลายตัว รดี กั ซช น่ั ของคารบ อนไดออกไซดท ล่ี ะลายนาํ้ (Hardy and Gillham, จะเกิดสารข้ันกลางของขบวนการยอยสลาย ไดแก ไอโซเมอรของ 1996) ไดคลอโรเอทธลิ ีนท้ัง 3 ชนดิ (cis-DCE, trans-DCE และ 1,1-DCE) ในการบําบัดสาร DNAPL ปนเปอนในน้ําใตดินดวย PRB โดยมี csi-DCE เปนองคประกอบหลัก และ VC ซึ่งเกิดจากวิถี จะประกอบดวยปจจยั ตางๆ อาทเิ ชน สภาพพ้นื ทป่ี นเปอ น ลกั ษณะ sequential hydrogenolysis โดยสารท้ังสองชนิดสลายตัวได ทางดา นธรณแี ละอุทกธรณวี ทิ ยา ทศิ ทางการไหลนาํ้ ใตด นิ เคมขี อง ชา กวา TCE สําหรบั วิถี reductive - elimination เกดิ สารขัน้ กลาง น้ําใตดินโดยเฉพาะอยางยิ่งชนิดและขนาดของเหล็กประจุศูนยจะ คอื chloroaectylene ซง่ึ มคี วามเปน พษิ สงู แตส ารชนดิ นไี้ มเ สถยี ร มีผลโดยตรงตอประสิทธิภาพการบําบัด ศวฝ. ไดดําเนินการวิจัย และสลายตัวไดเร็วกลายเปน ethane สําหรับวิถี reductive - คุณภาพและประสิทธิภาพของผงเหล็กท่ีมีจําหนายสําหรับบําบัด elimination เปลยี่ น TCE เปน ethene และ ethane อยา งรวดเรว็ ฟนฟูน้ําใตดินที่ปนเปอนสารไตรคลอโรเอทธิลีน โดยนําผงเหล็ก และเกดิ สารข้ันกลางของขบวนการยอยสลายนอยมาก จาํ นวน...6....ชนิด ประกอบดว ยผงเหล็กทีผ่ ลติ ดวยบริษทั Hepure สาํ หรบั ethene เปน ผลผลติ ขนั้ สดุ ทา ย สารนไ้ี มม คี วามเปน พษิ Technologies จาํ นวน 4 ชนดิ และผงเหล็กทผ่ี ลติ ดว ยบรษิ ทั H2O และสลายตัวไดงา ย โดยสามารถสลายตวั ตอ ไปเปน ethane ไดอกี MET. จาํ นวน 2 ชนดิ โดยในขนั้ ตอนแรกจะดาํ เนนิ การศกึ ษาพนื้ ทผี่ วิ นอกจาก ethene และ ethane ซง่ึ เปน ผลผลติ หลกั ขน้ั สดุ ทา ย แลว และความสามารถในการปลดปลอ ยอเิ ลคตรอนของเหลก็ ประจศุ นู ย อาจเกดิ สารอนื่ เชน methane propene propane 1-butene และ ท่แี ตกตา งกนั จํานวน 6 ชนดิ ซ่งึ ผลการศกึ ษาดังตารางท่ี 1 butane ดว ย โดยสารเหลา นอี้ าจเกดิ จากปฏกิ ริ ยิ าอนื่ เชน ขบวนการ ตารางท่ี 1 แสดงการศึกษาโครงสรางพน้ื ฐานทางกายภาพและการปลดปลอยอเิ ลค็ ตรอนของผงเหล็กประจุศูนย ลําดบั ท่ี ชนิดของเหลก็ Surface Area [m2/g] ORP (mv) (เหล็กประจศุ ูนยเ ขมขน 500g/l) 1 HCA-150 Cast Iron Powder 2.438 2 HCA-150 N Cast Iron Powder 1.142 -146 3 HCA-150 N Iron Powder 1.921 -380 4 H-200 Plus Iron Powder 3.093 -323 5 H2O MET58 0.528 -289 6 H2O MET56 0.285 -58 68 จากผลการศึกษาการศึกษาโครงสรางพื้นฐานทาง รูปที่ 3 ขวดทดสอบท่ี กายภาพและการปลดปลอ ยอเิ ลค็ ตรอนของผงเหลก็ ประจศุ นู ย บรรจผุ งเหล็กแตล ะชนดิ พบวาเหล็กประจุศูนยชนิด H-200 Plus Iron Powder HCA-150 Cast Iron Powder , HCA-150 N Cast Iron Powder และHC-15 Iron Powder มีพนื้ ที่ผิวสาํ หรับการ ทําปฏิกิริยามากตามลําดับ และพบวาเหล็กประจุศูนยท้ัง 4 ชนิดนีม้ คี า ความเขม ขน ของอิเลคตรอนอิสระในนา้ํ สูง ซึง่ แสดงใหเห็นถึงความสามารถในการปลดปลอยอิเลคตรอน เหลก็ ประจุศูนยเ พือ่ ทาํ ปฏิกริ ยิ ากบั สาร TCE ดงั นัน้ จึงเลอื ก เหล็กประจุศูนยท้ัง 4 ชนิดนี้มาศึกษาประสิทธิภาพของ ผงเหลก็ สาํ หรบั การบาํ บดั ฟน นา้ํ ใตด นิ ทปี่ นเปอ นสารไตรคลอโร เอธลิ ีนแบบ Batch scale รูปท่ี 4 อุปกรณสําหรับ หมุนเหว่ียง โดยการ ทดลองแบบ Batch scale 8 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rติดตามเฝาระวงั REEN ESEARCH การศึกษาในข้ันตอนน้ีคือ การนําเหล็กประจุศูนย ปริมาณ 1 กรัม มาทําการบําบัดในนํ้าใตดินท่ีปนเปอนสารไตรคลอโรเอทธิลีน สังเคราะห โดยใชน ้าํ ใตดนิ จากพน้ื ทจ่ี งั หวัดลาํ พูน เติมสารไตรคลอโรเอทธลิ ีนทค่ี วามเขม ขน 4.5 มลิ ลิกรัมตอ ลิตร ปริมาตร 10 มิลลลิ ิตร (รูปท่ี 3) โดยใชความเร็วรอบในการหมุน 35 รอบตอนาที ทอ่ี ุณหภมู หิ อ งเปน เวลา 0,2,4,6,12,24 และ 48 นาที (รปู ท่ี 4) กราฟผลการ ศกึ ษาแสดงในรปู ท่ี 5 5,000 9.00 H 200 plus 4,500 8.00 H 150 N 4,000 7.00 6.00 3,500 H 150 N Cast H 150 Cast Concentration3,000 5.00 In. 2,500 4.00 2,000 3.00 1,500 1,000 2.00 500 Time. (hr) 1.00 0 0.00 Time. (hr) 0 20 40 60 0 5 10 15 รูปที่ 5 การทดลองประสทิ ธภิ าพการสลายสาร TCE ในน้าํ ใตดนิ โดยเหล็กประจศุ นู ย จากรูปที่ 5 ผลทดลองประสิทธิภาพการสลายสาร TCE ใน เอกสารอา งองิ น้ําใตดิน โดยเหล็กประจุศูนยชนิด H-200 Plus Iron Powder HCA-150 Cast Iron Powder , HCA-150 N Cast Iron Pow- มศี กั ด์ิ มลิ นิ ทวสิ มยั , สหี นาถ ชาญณรงค, พรี พงษ สนุ ทรเดชะ, วาลกิ า เศวตโยธนิ der และHCA-150 Iron Powder ซึ่งพบวาเหล็กประจุศูนยชนิด และจีรนันท พันธจักร. 2544. การปนเปอนของสาร chlorinated HCA-150 N Cast Iron Powder และHCA-150 Iron Powder มี ethylene ในดินและนําใตดินและกรณีศึกษาของประเทศไทย. ประสทิ ธภิ าพในการสลายสาร TCE ไดร อ ยละ 90 ในเวลา 10 ชว่ั โมง ศูนยวิจัยและฝกอบรมดานส่ิงแวดลอม. กรมสงเสริมคุณภาพ และเมอื่ พจิ ารณาถงึ คา คงทข่ี องการทาํ ปฏกิ ริ ยิ าลาํ ดบั ที่ 1 (1storder สง่ิ แวดลอ ม. กระทรวงวิทยาศาสตรเทคโนโลยีและสงิ่ แวดลอ ม. reaction rate) จะพบวา เหลก็ ประจศุ นู ยท ั้งสองชนดิ มีคาคงทีข่ อง การทําปฏกิ ิรยิ าสูงที่สุด ซ่งึ สอดคลอ งกบั พนื้ ท่ผี ิวในการทําปฏิกริ ิยา Alexandra J. Salter et al.,2010 “Degrasation of 1,2,3-Trichloropropane และคาความเขมขนของอิเลคตรอนอิสระในน้ํา และน้ีเปนข้ันตอน by Zero-Valent Zinc:Laboratory Assessment for field Application” แรก ซ่ึงเปนขั้นตอนที่สําคัญในการหาชนิดผงเหล็กประจุศูนยท่ีมี International Conference on Remediation of Chlorinated ประสิทธิภาพจะนาํ ไปเปน Permeable Iron Wall ของเทคนคิ การ and Recalcritrant Comounds บาํ บัด Permeable Reactive Barrier ตอไป Elizabert L. Cohen and Bradley M Patterson,(2009), “Zero Valent iron remediation of a mixed brominated ethane contaminated groundwater”Journal of Contaminant Hydrology Volume 103 Issues 3-4,Pages 109-118 Hardy, L.L and Gillham, R.W. (1996). “Formation of Hydrocarbons from the Reduction of Aqueous CO2 by Zero-Valent Iron.” Environmental Science and Technology 30(1) : 57-65. Jim Mueller.et al.,(2004)”Reductive dechlorination of solvents in groundwater using controlled-release carbon with microscale ZVI” International Conference of Remediation Cholorinated and Recalcritrant organics” Paul G. tratnyek .et al,.(2008) “Fate and Remediation of 1,2,3-Trichloropropane” International Conference on Remediation of Chlorinated and Recalcritrant Compounds No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 9

G RREEN ESEARCH ติดตามเฝา ระวัง หมอกควัน กับปญหาท่ีเกิดขึ้น Í‹ҧμÍ‹ à¹่Í× § พนมพร วงษป าน* สถานการณเ ปลย่ี นแปลงสภาพแวดลอ ม ระบบเศรษฐกจิ และสงั คมของประเทศตา งๆ ทว่ั โลก อนั เนอื่ งมาจากการพฒั นาและ กระแสโลกาภิวัฒนสงผลใหเกิดการเปล่ียนแปลงและผลกระทบอยางหลีกเล่ียงไมได ทําใหเกิดการใชทรัพยากรธรรมชาติ อยา งรวดเรว็ และสง ผลกระทบตอ ความแปรปรวนของสภาพภมู อิ ากาศ และเกดิ ปญ หาสง่ิ แวดลอ มเพมิ่ ขนึ้ แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คม แหง ชาติ ฉบบั ท่ี 10 (พ.ศ.2550-2554) มวี ตั ถปุ ระสงคใ หป ระเทศไทยยกระดบั มาตรฐานการจดั การสง่ิ แวดลอ มใหด ขี นึ้ กวา เดมิ โดยการ ปกปอ ง ฐานทรพั ยากร เพอ่ื รกั ษาความอดุ มสมบรู ณข องฐานทรพั ยากรและความหลากหลายทางชวี ภาพ โดยเฉพาะการดแู ลทรพั ยากร หลกั ไดแ ก ดนิ นา้ํ ปา ไม การปอ งกนั ภยั พบิ ตั ิ รวมทงั้ พฒั นาประสทิ ธภิ าพการบรหิ ารจดั การ เพอื่ ลดมลพษิ และควบคมุ กจิ กรรมทจ่ี ะสง ผล กระทบตอ คณุ ภาพชีวติ สถานการณห มอกควันในพ้ืนท่ี 8 จังหวดั ภาคเหนือตอนบน พบวา ในป 2555 ปญหาหมอกควันรนุ แรงท่สี ุดนับจากป 2550 ท่ี อาํ เภอ แมส าย จังหวดั เชียงราย ซง่ึ มคี า PM10 สงู ถึง 470.8 ไมโครกรมั /ลูกบาศกเมตร เมอ่ื วันท่ี 21 มนี าคม 2555 และพบวา ในปท ผี่ านมาจังหวดั แพร คา PM10 ไมเ คยสูงเกนิ 120 ไมโครกรมั /ลูกบาศกเมตร แตในป 2555 น้ี พบวาสงู เกนิ คา มาตรฐานเปนอยา งมาก จนไมสามารถ ควบคุมได และเปนทน่ี า สังเกตวา เรมิ่ มีการเผาต้งั แตเดือนกุมภาพนั ธ ในขณะที่ปผา นๆ มาจะเร่ิมเผาในเดอื นมนี าคม เนื่องจากผลกระทบ ของลานญี าซึ่งจะทําใหฤดฝู นมาเร็ว ชาวบา นจงึ เรงทาํ การเผากอน *นักวชิ าการสิ่งแวดลอมชาํ นาญการ ศนู ยวิจยั และฝกอบรมดานสงิ่ แวดลอ ม 10 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rตดิ ตามเฝา ระวงั REEN ESEARCH การศึกษาผลกระทบของปญหาหมอกควันตอสุขภาพ ยัง ทําการศึกษาไดไมเต็มที่เพราะมีสารหลายชนิดมากและยังขาดการ ประเมินทางดานเศรษฐศาสตร ใหกับผูกําหนดนโยบายเพ่ือศึกษา วา การลงทนุ ในการกาํ จดั หมอกควนั ตอ งลงทนุ เทา ใดและการลงทนุ นั้นสามารถปองกันการเจ็บปวยของประชาชน ความเสียหายตอ สิ่งแวดลอม ความเสียหายตอการทองเท่ียวอยางไรและศึกษาวามี ความคมุ คา กบั การลงทนุ มากนอ ยเพยี งใดและการวจิ ยั เพอื่ ศกึ ษาวา ปญหาหมอกควันสงผลกระทบตอ สง่ิ แวดลอ มอะไรบา ง สรางความ เสยี หายใหก บั ระบบนเิ วศ ความหลากหลายทางชวี ภาพอยา งไร และ ประเด็นการมีสวนรวมของประชาชนก็มีความสําคัญจะตองทําให ประชาชนรูสึกวาชุมชนเปนเจาของปาจะไดชวยดูแลรักษาปา เชน การออกโฉนดปา ชมุ ชนทตี่ อ งการการผลกั ดนั ตอ ไป การวเิ คราะหถ งึ สาเหตขุ องการเผาประเดน็ ตา งๆ นอกจากการปลกู ขา วโพดซงึ่ มกี าร วิจยั อยพู อสมควร เชนการเผาเพอ่ื ตอ งการลา สตั ว เพ่ือตอ งการเห็ด เผาะหรอื ผกั หวานซง่ึ ตอ งการการวจิ ยั เพอื่ องคค วามรเู พอ่ื การแกไ ข ปญ หาไดตรงประเดน็ ผลกระทบของหมอกควันที่มีตอระบบรางกายนั้น แบงได 2 ระยะ คือ ระยะเฉียบพลัน โดยจะมีผลตอตาและผิวหนัง และ ระยะเรื้อรัง จะมีผลตอระบบทางเดินหายใจและระบบหัวใจและ หลอดเลือดแดง ดังจะเหน็ ไดจากมีจาํ นวนผปู ว ยโรคหัวใจและปอด ทเ่ี ขา รบั การรกั ษาในโรงพยาบาลสารภโี ดยปกตจิ าํ นวน 3-4 ราย แต เมอื่ เกดิ วกิ ฤตหมอกควนั จาํ นวนผปู ว ยดงั กลา วสงู ขน้ึ เปน 10 ราย ใน แผนกฉกุ เฉนิ และจะสง ผลในระยาว ทาํ ใหอ ัตราการปว ยดว ยมะเร็ง ปอดสงู ขน้ึ และยงั พบผปู ว ยดว ยโรคตา งๆ ดงั นี้ ตอ เนอื้ ตากงุ ยงิ แสบ คอ ถงุ ลมโปง พองกาํ เรบิ และมอี าการไอ เปน ตน จากสถติ กิ ารปว ยใน ชวงวิกฤตหมอกควจั ะพบวา มีผูปว ย ทางเดนิ หายใจเปนอันดบั หนึ่ง รองลงมาคอื ระบบหวั ใจและตา ตามลาํ ดบั และในป 2555 นมี้ ผี ปู ว ย ดว ยระบบทางเดินหายใจสงู มาก No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 11

G RREEN ESEARCH ตดิ ตามเฝาระวงั “สถานการณหมอกควนั ในพ้ืนที่ 8 จังหวดั ภาคเหนือตอนบน พบวาในป 2555 ปญ หาหมอกควันรุนแรงท่สี ุดนบั จากป 2550 ที่ อําเภอแมสาย จังหวดั เชียงราย ซง่ึ มีคา PM10 สูงถงึ 470.8 ไมโครกรัม/ลกู บาศกเมตร เมื่อ วันที่ 21 นม้ี ีนพาบควมา ส2ูง5เ5ก5ินคแาลมะาพตบรวฐาาในนเปปทน ่ีผอยานา งมมาจากงั หจวนดั ไแมพส รามคาา รPถMคว1บ0คไมมุ เไคดย”สูงเกิน 120 ไมโครกรมั /ลูกบาศก เมตร แตใ นป 2555 การเผาในทโี่ ลง เปน แหลง กาํ เนดิ มลพษิ ทางอากาศหลกั แหลง เสยี หายใหก บั พชื ในปา ซงึ่ ไฟปา เปน ปญ หาสาํ คญั ทสี่ รา งความเสยี หาย หนง่ึ ทก่ี อ ใหเ กดิ สารมลพษิ ทางอากาศไดแ ก กา ซตา งๆ ทเ่ี กดิ จากการ ตอ สภาพแวดลอ ม แลว ยงั คงนาํ ความสญู เสยี ตอ เศรษฐกจิ และระบบ เผาไหม เชน กา ซคารบ อนมอนนอกไซด กา ซไนโตรเจนไดออกไซด นิเวศโดยรวมของโลกอีกดวย และยังนําไปสูความแปรปรวนของ สารอนิ ทรยี ระเหย รวมทงั้ ฝนุ ละออง ควนั เถา เขมา ซงึ่ ลวนแตม ีผล ภูมิอากาศในรูปแบบของความแหงแลง ฝนและความหนาวเย็น กระทบตอ สขุ ภาพอนามยั ของประชาชนทง้ั สนิ้ กอ ใหเ กดิ ความเดอื ดรอ น และเกิดพายุหมุนเขตรอน ในปที่ผานมาประเทศไทยและประเทศ ราํ คาญและเปน สาเหตขุ องการเกดิ อบุ ตั เิ หตุ โดยเฉพาะการเผาหญา ในภูมิภาคอาเซียนไดเผชิญกับปรากฏการณดังกลาวทําใหเกิด ขยะ รมิ ทางหลวง นอกจากนกี้ ารเผาในทโ่ี ลง เปน สาเหตหุ นง่ึ ทท่ี าํ ให ปญ หา นา้ํ ทว ม เกิดสถานการณความแหงแลง อุณหภูมสิ ูงขน้ึ สง ผล เกดิ ไฟปา เผาไหม แหลง ทรพั ยากรธรรมชาติ การเผาในทโี่ ลง เกดิ จาก ใหเ กิดไฟปารนุ แรงตามมา และในป 2556 นี้ เปนชวงของการเกดิ กจิ กรรมหลกั คือการเผาในชมุ ชน การเผาเศษวสั ดุ ซากพืช เศษพืช ปรากฏการณเอลนิโญ (EL Nino) ดังน้ันควรมีการเฝาระวังและ ในทางการเกษตร การเผาปา ซง่ึ ไฟปา เปน ปญ หาสาํ คญั ทส่ี รา งความ ตดิ ตามการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมอิ ากาศอยา งตอเนอื่ ง 12 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rตดิ ตามเฝา ระวงั REEN ESEARCH ถงึ แมว า ปญ หาหมอกควนั จะเปน ปญ หาระดบั ภมู ภิ าค แตค วร แกไขปญหาดังกลาวที่ประเทศไทยกอน ซึ่งสามารถจะใชแนวทาง การแกไขปญหาของประเทศไทยไปเปนตัวอยางที่ดีใหกับประเทศ เพื่อนบานนําไปแกไขปญหาท่ีประเทศของเขาได ปจจุบันองค ความรูในการแกไขปญหาหมอกควันยังคงมีชองวางอีกหลายๆ ประเด็น ควรมีการศึกษาวิจัยเพ่ือเติมเต็มในสวนที่ขาดหายเพ่ือที่ จะสามารถนําองคความรูน้ันๆ ไปใชไดอยางมีประสิทธิภาพและ ควรมีการกําหนดนโยบายเพื่อการแกไขปญหาหมอกควันในระดับ ยอยๆ ดวย เพ่อื ใหการขบั เคลอื่ นนโยบายในระดบั ประเทศดําเนนิ ไปไดอยางมีประสทิ ธภิ าพ เชน การกาํ หนดให อบต. ตอ งรายงาน การแกไ ขปญ หาหมอกควนั สง ใหจ งั หวดั ทกุ ๆ เดอื น เพอื่ ทจ่ี ะไดเ ปน ขอ มูลเชิงประจักษและเปนขอ มลู พ้นื ฐานของชุมชน ท้งั การจัดสรร งบประมาณเพ่ือจัดทํากิจกรรมเพื่อการแกไขปญหาหมอกควัน ของชุมชนหรือการลด การเผา เพื่อเปนทางเลือกใหกับชุมชนท่ีมี ความพรอมสามารถดําเนินกิจกรรมในการแกไขปญหาหมอกควัน โดยการมีสวนรวมของชุมชน โดยนักวิชาการอาจจะทําหนาท่ีเปน พเี่ ลย้ี ง เพอ่ื กระตนุ ในเรอ่ื งการมจี ติ สาํ นกึ ซงึ่ จะทาํ ใหไ ดข อ มลู พน้ื ฐาน ในการดําเนินกิจกรรมการลดการเผาในระดับชุมชนและอาจ ถา ยทอดไปใหช มุ ชนอนื่ ๆ ทสี่ นใจนาํ ไปใชใ นการพฒั นาชมุ ชนตอ ไป และในสว นของภาครฐั จงึ จาํ เปน ตอ การมบี ทบาทสาํ คญั ในการแกไ ข ปอ งกนั ปญ หาดงั กลา วและตอ งอาศยั ความรว มมอื ของชมุ ชนทอ งถนิ่ ใหมสี ว นรวมในการแกไขปญ หา เน่อื งจากพ้นื ที่แตละพ้ืนท่มี ปี ญ หา ที่แตกตา งกนั การแกไขปญหา จงึ ตอ งปรบั ใหม คี วามเหมาะสมกบั พ้นื ท่ี นั้นๆ อาศยั ภูมิปญ ญาทอ งถ่ิน ขอระเบียบ กฎระเบยี บชมุ ชน และนาํ ขอ เสนอแนะของชมุ ชน นนั้ ๆ มาปรบั ใช หากชมุ ชนตระหนกั และรวมแรงรวมใจกันแกไขปญหาท่ีเหมาะสมกับชุมชนของตนเอง การแกไขปญหายอมประสบความสาํ เร็จและมีความม่ันคงยั่งยืน No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 13

G RREEN ESEARCH กาวหนา พฒั นา จมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ ส คืออะไร.... ใชงานอยา งไร วรรณา เลาวกลุ * และ สิรพัฒน ประโทนเทพ** จมูกอิเล็กทรอนิกสสามารถวิเคราะหกลิ่นในสิ่งแวดลอม การรับรกู ลิ่นของมนษุ ย ไดคลายเซลลประสาทรับกล่ินในจมูกมนุษย โดยมี มอเตอรพ ดั ลมดดู ไอระเหยใหเ ขา ไปจบั กบั ตวั แผงเซน็ เซอร จมูกเปนอวัยวะรับความรูสึกเก่ียวกับกล่ิน การรับกลิ่นเปนการรับรู รับกลิ่นซ่ึงทํามาจากสารกึ่งตัวนําโลหะออกไซด เพ่ือดูคา สัญญาณทางเคมแี ลว เปล่ยี นเปนสัญญาณประสาทสงเขา สูร ะบบประสาท ความตานทานของเซ็นเซอรแตละชนิดที่เปล่ียนแปลงไป สว นกลาง บรเิ วณรบั กลนิ่ เปน บรเิ วณทม่ี กี ารดมกลนิ่ อยทู ส่ี ว นบนและดา น ระหวางกอนและหลังดมกล่ิน คาความตานทานจะถูก หลังของจมูกท้ังซายและขวา บริเวณรับกลิ่นดานบนจะมีเย่ือบุซ่ึงมีเซลล ประมวลผลตอ ดว ยระบบสถิติ หรอื ระบบใยประสาทเทียม ประสาทรบั กลนิ่ ฝง อยปู ระมาณ 60 ลา นเซลล การรบั กลนิ่ เปน การทาํ งาน เปรียบไดกับสมองของมนุษย เพ่ือแยกประเภทของกลิ่น ทีซ่ ับซอ นระหวา งจมูกและสมองสวนหนาบริเวณท่ีเรยี กวา ออลแฟกทอร่ี ในรปู แบบกราฟแทง เปน รปู แบบจาํ กดั ความทช่ี ดั เจนยง่ิ ขนึ้ บลั บ (Olfactory bulb) เพอ่ื สง ตอ สญั ญาณไปยงั สมองสว นซรี บี รมั ใหแ ปล เชน กลิ่นจากบอ บาํ บดั นํา เสยี กลิน่ จากฟารมหมู เปนตน ขอ มูลวา เปน กลนิ่ อะไร หอมหรือเหม็น กลาวโดยสรุป ระบบรับรกู ลน่ิ ของ มนุษยป ระกอบดวย (1) สวนรับกลิน่ รวมถงึ ตัวรับกล่ินและระบบนํากล่นิ เขามา (2) ระบบนาํ สัญญาณประสาทรวมถงึ ระบบสง และขยายสญั ญาณ (3) ระบบประมวลผลจะสามารถแยกแยะและจดจํากลนิ่ ได *นักวชิ าการสิ่งแวดลอ มชํานาญการ ศนู ยวิจัยและฝกอบรมดา นส่ิงแวดลอม **ภาควชิ านาโนเทคโนโลยี พระจอมเกลา เจา คณุ ทหารลาดกระบัง 14 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rกา วหนา พัฒนา REEN ESEARCH ออลแฟกทอรีบลั บ เบซลั เซลล โพรงจมูก กระดกู กระโหลกศรษี ะ อากาศ เยอ่ื บโุ พรงจมกู เสนประสาทรับกลิน่ ชัน้ เมอื ก ใยประสาท เซลลป ระสาทรบั กล่ิน เซลลค้ําจนุ ขน โมเลกุลของสาร การตรวจวดั กลนิ่ ขอจาํ กดั ของวธิ ีดมกลิน่ กระทรวงอตุ สาหกรรม ไดม กี ฎกระทรวงกาํ หนดมาตรฐานและ การตรวจวัดโดยวิธีการดมกลิ่น มีขอจํากัดในเร่ืองจมูกของ วธิ ีการตรวจสอบกลิน่ ในอากาศจากโรงงาน พ.ศ. 2548 โดยวธิ กี าร แตละบุคคลมีความไวตอการรับรูกล่ินแตกตางกัน ความสามารถ แตงต้ังคณะกรรมการทดสอบกลิ่นดําเนินการตรวจวัดคาความเขม ในการบงบอกชนิดของกลิ่นไมคงท่ีและการเลือกคุณสมบัติของคน กลนิ่ ดว ยวธิ กี ารดมกลนิ่ ซงึ่ เปน การหาคา Threshold หรอื คา ความ ทดสอบท่ีจะตดั สินวา ไดรบั กลน่ิ หรอื ไม จะตองเปน คนทมี่ ีประสาท เขม ขน ตาํ่ สดุ ของสารมกี ลน่ิ ทท่ี าํ ใหค นในกลมุ ประชาชนจาํ นวนรอ ย รบั กลนิ่ เปน ปกติ จะตอ งไมเ ปน คนทมี่ คี วามไวตอ กลน่ิ เปน พเิ ศษ หรอื ละ 50 รูสึกเร่มิ ไดก ลนิ่ แบง ออกเปน 2 ชนดิ (1) ความเขมขนตาํ่ สดุ ขาดความสามารถในการดมกลนิ่ สขุ ภาพของผทู ดสอบจะตอ งแขง็ แรง ของสารมีกล่นิ ท่ีทําใหร อ ยละ 50 ของกลุมตัวอยางทที่ ดสอบมกี าร ไมเปนภูมิแพหรือไมมีปญหาเร่ืองระบบทางเดินหายใจ ตองไม ตอบสนองของประสาทการรบั กลนิ่ (2) คา ความเขม ขน ตาํ่ สดุ ทผี่ รู บั สระผมดวยแชมพูที่มีกลิ่นแรง ตองไมใชน้ําหอม ไมใชแปงที่มีกล่ิน กลิ่นจะมีความรูสึกจํากล่ินท่ีมีลักษณะเฉพาะตัวในเชิงคุณภาพได หรอื เคร่อื งประทินผวิ ที่มกี ลน่ิ หอม ตอ งไมสบู บหุ รใี่ นขณะทดสอบ โดยปกติจะใชคาที่ทําใหรอยละ 50 ของกลุมตัวอยางสามารถรูสึก กลิ่น ตองไมรับประทานอาหารท่ีมีรสจัด ตองไมสวมใสเสื้อผาทํา จดจํากล่ินเฉพาะตัวได อยางไรก็ตามโรงงานที่กําหนดภายใตกฎ จากวสั ดทุ ่มี ีกลนิ่ เชน หนังสัตว เปน ตน และมขี อจาํ กัดจากปจ จยั กระทรวงสวนใหญเปนโรงงานที่ประกอบกิจการเก่ียวกับอาหาร กระตุนภายนอก เชน สภาพอากาศ อารมณของผูทดสอบ นอกจากนี้ สัตว ผลติ ภัณฑทางการเกษตรและกจิ การเก่ียวกับสัตวนา้ํ เปน ตน จมกู มนษุ ยม ขี อ จาํ กดั ทไี่ มส ามารถดมกลน่ิ ทมี่ นี า้ํ หนกั โมเลกลุ สงู รวม ไมมีโรงงานประเภทปโตรเคมีหรือโรงงานผลิตสารเคมี เนื่องจากมี ทง้ั กาซพษิ หลายๆ ชนดิ เชน คารบอนมอนนอกไซด เปน ตน อกี ทัง้ ขอจํากัดเร่อื งความเส่ียงตอ สุขภาพของผูดมกลนิ่ การระบกุ ลนิ่ ก็ไมเที่ยงตรง ท่สี าํ คญั ท่สี ดุ คอื ไมสามารถระบุกล่ินใน เชิงปริมาณได รูเพียงวากล่ินแรงหรือออนๆ เทาน้ัน ดังน้ันจึงเกิด แนวคิดเชิงวิศวกรรม สรางอุปกรณท่ีเรียกวา จมูกอิเล็กทรอนิกส (Electronic Nose) ขน้ึ มา โดยการเลยี นแบบระบบรบั รูก ลิน่ ของ จมกู มนษุ ย No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 15

G RREEN ESEARCH กาวหนาพัฒนา จมูกอเิ ล็กทรอนกิ ส (Electronic nose, E-Nose) บันทึกและจัดเก็บรูปแบบสัญญาณไฟฟาตางๆไวในหนวยความจํา จมูกอิเล็กทรอนิกส หรือ Electronic nose หรือ E-nose เพอ่ื ใชเ ปน ขอ มลู อา งองิ ในการประมวลเพอื่ จาํ แนกกลนิ่ ตอ ไป (Scott นักวิจัยบางทานเรียกวา จมูกประดษิ ฐ หรือ อุปกรณตรวจวดั กล่นิ Vu, 2006, Nectec, บญุ รกั ษ) แบบอตั โนมัติ ประกอบดว ย (2) สว นรวบรวมสญั ญาณ ทาํ การแปรสญั ญาณจากเซน็ เซอร (1) สวนรับกลิ่น ประกอบดวย มอเตอรดูดอากาศ และ (Transducing) และทาํ การจดั การสญั ญาณ (Signal Conditioning) เซ็นเซอรรับกลิ่นจํานวนมาก ตั้งแต 4 ตัวขึ้นไป ซ่ึงเซ็นเซอรแตละ เชน ลดสญั ญาณรบกวน จากนน้ั กจ็ ะแปลงสญั ญาณจากอนาลอ็ กให ตวั มคี วามไวหรอื การตอบสนองตอ สารเคมรี ะเหยไมเ ทา กนั เมอ่ื การ เปน ดจิ ิตอล ตอบสนองไมเหมือนกัน เซ็นเซอรแตละชนิดจึงสงสัญญาณไฟฟา (3) สวนประมวลผล เลียนแบบการทํางานของสมองอาศัย ออกไปตางกัน ความแตกตางของสัญญาณไฟฟาทําใหเกิดรูปแบบ ระบบวิเคราะหทางสถิติ เชน Principal Component Analysis สัญญาณไฟฟาเฉพาะ เม่ือเปลี่ยนชนิดสารเคมีที่ใหกลิ่นใหมก็จะได หรือ PCA เพื่อจําแนกลักษณะรูปแบบหรือแพทเทิรนของกล่ินที่ ชดุ สญั ญาณไฟฟา เฉพาะอกี แบบทตี่ า งกนั โดยสามารถใชซ อฟตแ วร ตองการวดั ตัวอยา งเซน็ เซอรร ับกล่นิ ประเภท Metal Oxide Semiconductor ทีม่ ีขายในทอ งตลาด แหลง ที่มา : http://nanotech.sc.mahidol.ac.th/ เม่ือ ป ค.ศ. 1982 ไดเร่ิมมีการพัฒนาจมูก อิเล็กทรอนิกส เพ่ือตรวจสอบและจดจํากล่ินหรือกาซ ตา งๆ ไดค ลา ยการทาํ งานของจมกู มนษุ ย และมกี ารพฒั นา จมูกอิเล็กทรอนิกสอยางตอเน่ือง เชนพัฒนารูปแบบของ เซ็นเซอร (Sensor design) ปรับปรุงวัสดุท่ีใช พัฒนา ซอฟตแวร (Software innovation) เพ่ือนําไปใชใน อุตสาหกรรมอาหารและเคร่ืองด่ืม อุตสาหกรรมผลิตยา อตุ สาหกรรมผลติ เครอื่ งสาํ อาง นาํ้ หอม อตุ สาหกรรมเครอื่ ง หนงั นอกจากนน้ี าํ ไปใชท างดา นการเกษตร ดา นการแพทย ดา นการทหาร และดา นสงิ่ แวดลอ ม เปน ตน (Alphus D.W. แหลงท่ีมา: http://www.nanotec.or.th/th/wp-content/ และคณะ, 2009, Lav R. K. และคณะ, 2010) จดุ เดนของ การใชจมูกอิเล็กทรอนิกสเมื่อเปรียบเทียบกับวิธีวิเคราะห uploads/2010/12/pic-1.jpg องคประกอบทางเคมีวิธีอ่ืน คือ เปนอุปกรณใชงาย รูผล การตรวจเร็ว และบอกขอมูลเชิงคุณภาพของกลิ่นท่ีสนใจ ไดถ กู ตอง (Fuchs S.และคณะ, 2008) 16 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rกาวหนาพฒั นา REEN ESEARCH หวั ใจของจมูกอิเล็กทรอนกิ ส คอื การประมวลผลจําแนกกล่นิ เราเอาจมูกอิเล็กทรอนิกสมาดมกล่ินทุเรียนแลวเอาไปดมกล่ินไวน ท่ีมชี นดิ ตา งๆกันไป โดยการวัดซํา้ เพือ่ ใหครอบคลุมการกระจายตวั ทนั ที จมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ สก อ็ าจจะไมส ามารถรบั รกู ลนิ่ ไวนไ ดด ี เนอ่ื ง ของขอ มลู การวเิ คราะหเ ชน นเี้ ปน การเลยี นแบบสมองมนษุ ยใ นการ มาจากโมเลกลุ กลน่ิ ทเุ รยี นไดเ ขา ไปจบั ตวั เซน็ เซอรท าํ ใหเ ซน็ เซอรไ ม วิเคราะหกลิ่น โดยการจําแนกตามความแตกตางของรูปแบบหรือ สามารถจับกับโมเลกุลกล่ินอ่ืนๆที่เขามาใหมได จึงตองมีวิธีการไล แพทเทิรนการตอบสนองของเซน็ เซอรท ีต่ า งกันไป เทคนิคที่นิยมใช กลิ่นเดิมออกไปดวยการเปาอากาศเขาไปท่ีตัวเซ็นเซอร นอกจาก กันมาก คือ เทคนคิ Principal Component Analysis ซง่ึ สามารถ นน้ั จมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ สก เ็ หมอื นจมกู มนษุ ยท ต่ี อ งการการเรยี นรหู รอื ใชจําแนกกลุมขอมูลโดยการลดจํานวนตัวแปรการตอบสนองจาก จดจํากลิ่น ตอนที่เราเกิดมานั้นเราแทบไมมีขอมูลของกลิ่นอยูเลย เซ็นเซอรหลายชนิด โดยผลการตอบสนองของเซ็นเซอรชนิดตางๆ ในสมองของเรา เราตองเรียนรูต้ังแตเด็กๆวาทุเรียนมีกลิ่นอยางไร ประมวลรวมเปนดัชนีใหม โดยอาศัยการคํานวณเชิงเมตริกซ การ สตรอเบอรมี กี ลนิ่ อยา งไร จมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ สก เ็ ชน เดยี วกนั ทต่ี อ งการ ที่จมูกอิเล็กทรอนิกสจะจําแนกกลิ่นวาเปนประเภทใดได จะตองมี การฝก ฝน เพอ่ื ใหส ามารถจดจําแยกแยะกลิน่ ได (ธรี เกียรต์,ิ 2005) การฝก โดยการเกบ็ รปู แบบหรอื แพทเทริ น การตอบสนองของระบบ ประโยชนข องจมกู อเิ ล็กทรอนกิ ส จมกู อเิ ล็กทรอนิกสต อไอสารระเหยนน้ั ๆ เพ่อื เปนการจดจาํ กล่ินใน ประโยชนของจมกู อิเล็กทรอนกิ ส ใชเ ปนอปุ กรณใ นการจดจํา ลักษณะฐานขอมูล อยางไรก็ตามฐานขอมูลจะแตกตางจากฐาน และแยกแยะกล่ิน สามารถนาํ ไปใชป ระโยชนใ นหลายวงการ ดงั นี้ ขอมลู ของเทคนิคอืน่ คือ การเก็บฐานขอมูลของจมูกอิเล็กทรอนิกส (1) ใชในอุตสาหกรรมอาหาร โดยมีผลงานตีพิมพในวารสาร จะเปน ฐานขอ มลู เฉพาะเครอ่ื งนน้ั เนอื่ งจากเซน็ เซอรแ ตล ะตวั อาจจะ นานาชาติจํานวนมากท่ีระบุการนําจมูกอิเล็กทรอนิกสไปใช ตอบสนองตอ ไอระเหยไดไ มเ ทา กนั ทาํ ใหเ กดิ รปู แบบการตอบสนอง ประโยชน ซ่ึงถือเปนงานประยุกตท่ีใชกันมากท่ีสุดในขณะนี้ โดย แตกตา งกนั ไป ไมส ามารถนาํ ฐานขอมูลขา มใชระหวา งเคร่อื ง ซง่ึ จะ ตรวจวิเคราะหคุณภาพ การจําแนกชนิด ของแท/ของปลอมของ ตองมกี ารพัฒนาในสว นน้ีตอ ไป อาหารและเคร่ืองดื่ม ใชตรวจสอบไดท้ังอาหารสดและอาหารแหง ในภาพรวม จมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ สจ ะพยายามเลยี นแบบธรรมชาติ เพื่อเพิม่ ความปลอดภัยในการบรโิ ภค เชน การวดั ความสดของปลา ในแทบทุกดาน ยกตัวอยาง เวลาท่ีเราดมกลิ่นอะไรนานๆ จะเกิด และเน้ือ การตรวจสิง่ ปนเปอนในเนือ้ ไก การวัดความสกุ และตรวจ ความเคยชินและอาจไมรูสึกถึงกลิน่ น้ันๆในระยะเวลาหนงึ่ เชน ถา คุณภาพของมะเขอื เทศ แอปเปล กลว ย สตรอเบอรี พีช บลเู บอรรี เราเดนิ เขา ไปในหอ งทมี่ กี ลน่ิ สแี ลว นง่ั อยสู กั พกั เพอ่ื นทเ่ี ดนิ เขา มามกั การตรวจคณุ ภาพของนา้ํ มนั พชื การตรวจคณุ ภาพไวน การวเิ คราะห จะถามวา นัง่ อยูไดย งั ไงเหม็นสีจะตาย ทัง้ ๆทเี่ ราก็ไมไดก ลนิ่ เลย แต รสชาตไิ วนป ต างๆ การตรวจคณุ ภาพนม การวเิ คราะหก าแฟ และ ถาเราเดินออกมาสูดอากาศขางนอกสักพักแลวเดินกลับเขาไปใหม เคร่ืองดื่ม ใชในอุตสาหกรรมอาหาร ท้ังกอน ระหวาง และหลัง เรากจ็ ะไดก ลน่ิ สอี กี จมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ สก จ็ ะมอี าการเชน เดยี วกนั ถา กระบวนการแปรรปู ยกตวั อยา งเชน ความสดของผกั ผลไม หรอื เนอื้ No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 17

G RREEN ESEARCH กา วหนาพฒั นา สตั ว หรอื ความสกุ ดบิ ของผลไม กจ็ ะมกี ลน่ิ ตา งกนั ชนดิ หรอื สายพนั ธุ (6) การตรวจและเก็บกูวัตถุระเบิด จมูกอิเล็กทรอนิกส ของผกั ผลไม กม็ กี ล่นิ ตา งกนั เชน ขาวหอมมะลจิ ะมกี ลิ่นเฉพาะตวั สามารถฝกใหต รวจจับวัตถุระเบิดได เชน เดยี วกับสุนัขดมกลนิ่ โดย ใชใ นอุตสาหกรรมการสงออกอาหารทะเล โดยการนําไปตรวจสอบ ปจจุบันมีกลุมวิจัยและบริษัทรวมทั้งสถาบันวิจัยกองทัพเรือสหรัฐ ความสดของกุงหรืออาหารทะเลชนิดตางๆ ใชวัดการบูดหรือเนา ใหค วามสนใจในการนาํ จมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ สไ ปเกบ็ กทู นุ ระเบดิ สงั หาร เสียในอาหาร เชน ใชในอุตสาหกรรมขนมขบเค้ียว ดวยการตรวจ บคุ คล (Land mines) หลกั การในการตรวจวัตถุระเบิดก็คือการหา หากลิ่นท่ีไมตองการ เชน กลิ่นหืน กลิ่นเนาเสียที่อาจเกิดระหวาง กลนิ่ ของสารที่ระเหยออกมาจากระเบดิ เชน สารทีเอน็ ที (Trinitro- กระบวนการเกบ็ รกั ษา หรือแมแ ตก ารใชติดตามดูการเปลย่ี นแปลง toluene) สารอารด ีเอ็กซ (Trinitrotriazocyclohexane) ระหวา งกระบวนการหมกั เปน ตน (NECTEC และบญุ รักษ) (7) การหาตรวจยาเสพตดิ (2) การติดตามควบคุมคุณภาพระบบผลิตอาหาร โดยจมูก (8) การตรวจสอบส่ิงแวดลอม โดยการติดต้ังจมูก อเิ ลก็ ทรอนกิ สส ามารถนาํ ไปตดิ ตง้ั ในกระบวนการผลติ เชน ถงั หมกั อิเล็กทรอนิกสเปนเครือขายในอาคารเพื่อตรวจวัดคุณภาพอากาศ ถังผสม เปนตน ซึ่งจะทําใหสามารถควบคุมคุณภาพแบบออนไลน การติดตั้งใกลแหลงขยะและฟารมปศุสัตวเพื่อควบคุมกลิ่น หรือใช โดยขณะนอี้ ตุ สาหกรรมอาหารในยโุ รปเริ่มมกี ารนําไปใชแลว เปนเครือขายเซ็นเซอรตรวจวัดคุณภาพแหลงน้ํา สําหรับงานดาน (3) การควบคุมคุณภาพนํ้าหอม ปจจุบันเริ่มมีการนําจมูก ส่ิงแวดลอม ภาควิชานาโนเทคโนโลยี พระจอมเกลาลาดกระบัง อเิ ลก็ ทรอนกิ สเ ขา มาใชค วบคกู บั นกั ดมนา้ํ หอมเพอื่ ควบคมุ สตู รและ สถาบนั เทคโนโลยี พระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบังไดพฒั นา กระบวนการผลิตนา้ํ หอมของบรษิ ัทในยุโรปแลว จมูกอิเล็กทรอนิกสสําหรับตรวจวัดสารพิษในสิ่งแวดลอม ตรวจวัด (4) การวินิจฉัยโรค เชน การใชจมูกอิเล็กทรอนิกสวิเคราะห โลหะหนกั เปน ตน นอกจากน้ี ศนู ยว จิ ยั และฝก อบรมดา นสง่ิ แวดลอ ม กล่ินปสสาวะของผูปวยโดยตรง หรืออาจใชดมกล่ินลมหายใจ กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอมไดรวมกับภาควิชานาโนเทคโนโลยี นอกจากนั้นยังสามารถทําเปนเครือขายเฝาระวังเช้ือโรคในฟารม พระจอมเกลาลาดกระบัง นําจมูกอิเล็กทรอนิกสมาประยุกตใชใน ปศุสัตวขนาดใหญ โครงการศกึ ษาปญ หากลน่ิ บรเิ วณนคิ มอตุ สาหกรรมมาบตาพดุ และ (5) เปน ระบบสมั ผัสของหนุ ยนต ในขณะนไี้ ดม คี วามสนใจใน ปญหากรณีรองเรียนการลักลอบนํากากของเสียมาทิ้งในบริเวณ เรอ่ื งหนุ ยนตเ ปน อยา งมาก จมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ สจ ะเปน ระบบสมั ผสั อกี อยา ง ตาํ บลหนองแหนและเกาะขนุน จังหวดั ฉะเชงิ เทรา ทห่ี นุ ยนตต องมี ปจ จบุ ันมผี ูวิจัยใหห ุนยนตลองเดนิ ตามกลนิ่ ไดแ ลว ตรวจวดั กลน่ิ ดว ยจมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ สแ บบ Real-timeควบคกู บั ชดุ ตรวจ จมูกอิเลก็ ทรอนกิ ส วัดสารอนิ ทรียระเหยงา ยแบบอัตโนมัตแิ ละตามวธิ ีมาตรฐาน 18 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rกา วหนา พฒั นา REEN ESEARCH หมายเหตุ : ชวงที่ 1 สาร 1-2 Dichloroethane ชวงที่ 2 สาร Dicrhloromethane ชว งที่ 3 สาร Benzene ชวงที่ 4 สาร Toluene Ref คอื ชวง Reference รูปแบบกลนิ่ สารอินทรียระเหยงาย เอกสารอางอิง [1] บุญรักษ กาญจนวรวณิชย ศูนยเทคโนโลยีโลหะและวัสดุแหงชาติ. รูจัก กับจมูกอิเล็กทรอนิกส. (ออนไลน) Available from http://www. neutron. rmutphysics.com [2] NECTEC. จมกู อเิ ลก็ ทรอนกิ ส. (ออนไลน) Available from http://www. nectec.or.th [3] Scott Vu. 2006. Electronic Noses What, How, and Why? [4] ธีรเกียรต์ิ เกิดเจริญ ภาควิชาฟสิกส และ หนวยสรางเสริมศักยภาพทาง นาโนศาสตร คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล (ออนไลน) Available from http://nanotech.sc.mahidol.ac.th/ [5] Alphus D.Wilson and Manuela Baietto. 2009. Applications and Advances in Electronic- Nose Technologies. Sensors 9, 5099- 5148; doi:10.3390/s90705099. [6] Lav R.K., Suranjan P. and Partha S. 2010. Development and Evaluation of Chemoresistive Polymer Sensors for Low Concentration Detection of Volatile Organic Compounds Related to Food Safety Applications. Sens.&Instrumen. Food Qual. 4: 20-34. [7] Fuchs S., Strobel P., Siadat M. and Lumbreras M. 2008. Evaluation of Unpleasant Odor with a Portable Electronic Nose. Materails Science &Engineering C. 28:949-953. No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 19

G RREEN ESEARCH กา วหนา พัฒนา ¨Ò¡à¤Ã×Í¢Ò‹ ¹ѡÇÔ¨ÂÑ ÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁ................ Ê‹ÙÊÁѪªÒ¹¡Ñ ÇԨѴŒÒ¹ÊÔ§่ áÇ´ÅŒÍÁ จนิ ดารตั น เรอื งโชตวิ ทิ ย* พีรายุ หงษกําเนดิ ** จากกระแสการเปลย่ี นแปลงของโลกรวมถงึ ประเทศไทยทม่ี กี ารพฒั นาอยา งกา วกระโดด มอี ตั ราการเตบิ โตของอตุ สาหกรรม เพม่ิ ขนึ้ อยา งรวดเรว็ ควบคไู ปกบั อตั ราการขยายตวั ของชมุ ชนเมอื งทเี่ พม่ิ ขนึ้ เปน เงาตามตวั ตา งมงุ พฒั นาไปในทศิ ทางทจี่ ะ เอาชนะธรรมชาตเิ พอื่ ใชป ระโยชนสขุ ในระยะสั้น และสนองตอบความตองการอยางไรขอบเขต เกดิ การใชสอยทรพั ยากรธรรมชาตทิ ี่ โหมกระหนาํ่ อยา งขาดความรบั ผดิ ชอบ สง ผลกระทบตอ ระบบนเิ วศกอ ใหเ กดิ ความเสอ่ื มโทรมทางสง่ิ แวดลอ มอยา งรนุ แรง เกดิ ปญ หา ความขาดแคลนของทรัพยากรธรรมชาติ และขยายวงกวางข้ึนกลายเปนปญหาไรพรมแดน มีความซับซอนมากขึ้นท้ังสาเหตุและ ผลกระทบดงั เชน ทปี่ รากฏอยใู นปจ จบุ นั ไมว า จะเปน ปญ หาการเปลยี่ นแปลงสภาพภมู อิ ากาศ ปญ หาขยะมลู ฝอยลน เมอื ง ปญ หาหมอกควนั เปน ตน ถึงแมว าปญหาเหลา น้ีจะไดรบั การยอมรบั จากภาคีสมาชกิ ทว่ั โลกวา เปนปญ หาระดบั ชาติ และมีการจดั ทาํ อนสุ ัญญาและพิธี สารตา งๆ เพอื่ บรรเทาปญหาสิง่ แวดลอ มท่เี กดิ ขนึ้ แตดว ยสาเหตขุ องปญหาทีส่ ลับซับซอน และตองอาศัยการแกไ ขทห่ี ลากหลายมติ ิ จึงตองมีการบรู ณาการจากหลายภาคสวน เพอื่ การแกไ ขปญหาในระยะยาว ควบคไู ปกับการพัฒนาทีม่ ีความย่ังยืน *นักวิชาการส่ิงแวดลอ มชาํ นาญการ ศนู ยวิจยั และฝก อบรมดา นสิง่ แวดลอม **นักวิชาการสง่ิ แวดลอม ศูนยว ิจัยและฝก อบรมดานสิ่งแวดลอม 20 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rกา วหนา พัฒนา REEN ESEARCH การศึกษาวิจัยดานส่ิงแวดลอมแบบมีสวนรวม เปนแนวคิด การดําเนินโครงการวิจัยท่ีมุงเนนกระบวนการศึกษาวิจัยเพ่ือการ แกไขปญหาดานสิ่งแวดลอม โดยเปดโอกาสใหทุกๆ ฝายท่ีมีสวน เกี่ยวของเขามามีสวนรวมในการดําเนินโครงการวิจัย ซ่ึงตาง จากในอดีตท่ีการดําเนินงานวิจัยนักวิจัยเจาของโครงการเพียง ผูเดียวท่ีมีบทบาทสําคัญ ดังนั้นกรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอม จึงใหความสําคัญกับการสงเสริมสนับสนุนการศึกษาวิจัยดาน สิ่งแวดลอมแบบมีสวนรวม โดยเปดโอกาสใหมีการรวมตัวกัน ของภาคีเครือขายท่ีเกี่ยวของ อาทิเชน ภาคประชาสังคม ภาควิชาการ ภาคการเมือง และองคกรภาครัฐ และใหเขามามี บทบาทสําคัญในการคิดริเร่ิมจัดทําโครงการวิจัย รวมกันคนหา ปญหาและสาเหตุท่ีแทจริงของปญหาส่ิงแวดลอมภายในชุมชน หรือในระดับพื้นท่ี รวมตัดสินใจกําหนดความตองการและ รวมใน การดาํ เนนิ โครงการวจิ ยั และ/หรอื เออื้ เฟอ ประโยชนใ หแ กโ ครงการ และทายท่ีสุดตองรวมนําผลการศึกษาวิจัยไปใชประโยชนดวย ดังน้ัน การศึกษาวิจัยดานสิ่งแวดลอมแบบมีสวนรวมจะเปนการพิจารณา จากเครือขายนักวิจัยสิ่งแวดลอมสูสมัชชานักวิจัย ตดั สนิ ใจ และรบั ผดิ ชอบในการแกไ ขปญ หาสง่ิ แวดลอ มโดยชมุ ชนเอง ดานสง่ิ แวดลอม ซ่ึงยอมจะสามารถแกไขปญหาสิ่งแวดลอมไดอยางมีประสิทธิภาพ เกดิ เปนรูปธรรมท่ชี ัดเจน สอดคลองกับบรบิ ทของชุมชน โดยความ ในป 2556 กรมสง เสรมิ คณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม ไดม กี ารขบั เคลอ่ื น ตองการของชุมชน ท้ังยังเปนการเพ่ิมศักยภาพใหแกชุมชนในการ การสงเสริมและสนับสนุนการศึกษาวิจัยดานส่ิงแวดลอม เรียนรูผานกระบวนการวิจัยเพื่อท่ีจะใชเปนกลไกในการขับเคลื่อน แบบมีสวนรว ม ในชอ่ื ของสมชั ชานกั วิจัยดา นส่งิ แวดลอ ม ท้ังนเ้ี พอื่ การดูแลรักษาสิ่งแวดลอมและทรัพยากรธรรมชาติของประเทศ ใหก ารดาํ เนนิ งานเปน ไปอยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ มคี วามคลอ งตวั มากขนึ้ อยา งยง่ั ยนื ตอไป และขยายขอบเขตการดําเนินงานใหเปนรูปธรรมที่ชัดเจน โดย กลไกการดําเนินงานของสมัชชานักวิจัยส่ิงแวดลอมเปนไปเพื่อ สงเสริมการมีสวนรวมในการศึกษาวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีที่ เหมาะสมดา นสงิ่ แวดลอ ม โดยการสนบั สนนุ การจดั ทาํ โครงการวจิ ยั แบบ บรู ณาการ และการเปด พนื้ ทส่ี าธารณะในการแลกเปลย่ี นเรยี นรขู อง นกั วจิ ยั และนกั วชิ าการจากภาคสว นตา งๆ ในสงั คมเพอื่ ใหท กุ ฝา ยท่ี เกย่ี วขอ งไดม าแลกเปลย่ี นประสบการณ และคน หาทางออกรว มกนั อยางสมานฉันท ในประเด็นปญหาส่ิงแวดลอมรวมที่แตละฝายให ความสาํ คญั เพอ่ื นาํ ไปสขู อ เสนอเชงิ นโยบายดา นสง่ิ แวดลอ ม อกี ทงั้ ยังมีการจัดประชุมอยางเปนระบบและอยางมีสวนรวม ซึ่งเปน ชอ งทางหนงึ่ ในการถา ยทอดองคค วามรู ขอ มลู ทางวชิ าการ ผลการวจิ ยั ใหก บั ภาคประชาสงั คมไดร บั ทราบขอ มลู และนาํ ไปใชป ระโยชน รวมทงั้ การกอต้งั เครือขายนักวจิ ัยสงิ่ แวดลอ ม ใหภ าคประชาสงั คมมสี ว นรว มในการแสดงความคดิ เหน็ อนั จะนาํ ไป สูการปองกันแกไขปญหามลพิษ เพ่ือคุณภาพชีวิตท่ีดีและเอ้ือตอ กรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอม โดยศูนยวิจัยและฝกอบรม การพฒั นาในดา นเศรษฐกจิ และสงั คมของประเทศอยา งยงั่ ยนื ตอ ไป ดานส่ิงแวดลอม ในฐานะท่ีเปนหนวยงานหลักดานการวิจัยและ หลกั การสาํ คญั ของสมชั ชานกั วจิ ยั ดา นสงิ่ แวดลอ ม พัฒนาเทคโนโลยีที่เหมาะสมในการปองกันและควบคุมมลพิษ “กระบวนการพัฒนานโยบายสาธารณะ องคความรู และ รวมท้ังการบริหารจัดการส่ิงแวดลอม ไดจัดตั้งเครือขายนักวิจัย เทคโนโลยีในการจัดการสิ่งแวดลอมแบบมีสวนรวมของภาค สิ่งแวดลอมข้ึนตง้ั แตป พ.ศ. 2552 โดยมีสมาชกิ เครือขายประมาณ สวนตางๆ ในสังคม” ซึ่งเปนการเปดพ้ืนที่สาธารณะทางสังคม 900 คนกระจายอยูท ั่วภูมภิ าคของประเทศไทย รวมทัง้ มีการจดั ทํา อยางกวางขวางและหลากหลายภายใตประเด็นสิ่งแวดลอม เพื่อให โครงการวจิ ยั แบบบรู ณาการภายใตเ ครอื ขา ยนกั วจิ ยั สงิ่ แวดลอ มกวา ทุกฝายมาพบปะ พูดคุยแลกเปล่ียนประสบการณ และศึกษาวิจัย 17 โครงการ ตลอดจนมีการจัดเวทีใหสมาชิกเครือขายไดมีโอกาส ดานสิ่งแวดลอมรวมกนั ในประเด็นปญ หารวมทีแ่ ตล ะฝายใหค วาม มาแลกเปลี่ยนองคความรู แลกเปลี่ยนประสบการณว จิ ัยซง่ึ กันและ สําคญั และนําไปสขู อเสนอเชงิ นโยบายและขอ เสนอตอฝายตา งๆ ท่ี กันอยา งสมํ่าเสมอ เกี่ยวของ ซ่งึ ขอ เสนอนน้ั อาจดําเนนิ การไดทนั ทใี นระดบั ทองถน่ิ No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 21

G RREEN ESEARCH กา วหนาพฒั นา “ศนู ยก ลางการแลกเปลย่ี นเรยี นรู และเชอื่ มโยงองคค วามรู สง่ิ แวดลอ ม และเพอ่ื เปน การเผยแพรผ ลงานวจิ ยั ขอ มลู ทางวชิ าการ งานวจิ ยั ดา นสงิ่ แวดลอ ม” โดยการเปด เวทใี หน กั วจิ ยั และผทู มี่ สี ว น และผลกั ดนั ใหม กี ารนาํ ผลการวจิ ยั ไปใชป ระโยชนอ ยา งเปน รปู ธรรม เกย่ี วของไดม ีโอกาสแลกเปล่ียนเรียนรูรว มกัน รวมทงั้ การรวบรวม 4. การตดิ ตามประเมนิ ผลการดาํ เนนิ โครงการ และกจิ กรรม สนับสนนุ ขอ มลู ทางวิชาการและผลงานวจิ ัย ของสมัชชานักวิจัยดานส่ิงแวดลอม ทั้งในระหวางการดําเนิน “ผูถายทอดและเผยแพรความรูและผลงานวิจัยดาน โครงการและภายหลังการดาํ เนินโครงการ ส่ิงแวดลอม” เพื่อใหประชาชนไดรับรูประเด็นปญหาดาน ประโยชนท่ีไดรับจากการดําเนินงานของสมัชชา ส่ิงแวดลอมและแนวทางการแกไขปญหา รวมท้ังใหขอคิดเห็นและ นกั วิจัยดา นสิง่ แวดลอม ขอ เสนอแนะเกี่ยวกบั งานวิจัยดา นส่งิ แวดลอม 1. นโยบายสาธารณะดานสิ่งแวดลอมที่พัฒนาจาก “ผูชวยเหลือและสนับสนุนการดําเนินงาน” โดยสนับสนุน กระบวนการมีสวนรวมของภาคสว นท่ีเกยี่ วของ ดา นวชิ าการ จดั หาแหลง ทนุ วจิ ยั ตลอดจนสนบั สนนุ ผเู ชย่ี วชาญดา น 2. องคค วามรู และเทคโนโลยสี งิ่ แวดลอ มทส่ี ามารถนาํ ไปใช สง่ิ แวดลอ มเพอื่ ใหค าํ ปรกึ ษาทางวชิ าการในการดาํ เนนิ โครงการวจิ ยั ในการจัดการปญหาสิง่ แวดลอมในพน้ื ทไ่ี ดจริง อยางมีประสิทธิภาพ สําเร็จลุลวงดวยดี และสามารถแกไขปญหา 3. กระบวนการพฒั นาศกั ยภาพนกั วจิ ยั ดา นสงิ่ แวดลอ มอยา ง ส่ิงแวดลอมอยา งเปน รปู ธรรม มรี ะบบ ยทุ ธศาสตรการทาํ งาน การทํางานของสมัชชานักวิจัยส่ิงแวดลอมใชยุทธศาสตรเนน การมีสวนรวมทุกภาคสวน เพื่อขับเคลื่อนกระบวนการ และกลไก การดาํ เนนิ โครงการและกจิ กรรมตา งๆ รว มกนั อยา งสรา งสรรค โดย ภาคสวนที่เก่ียวของประกอบดวย ภาคประชาสังคม ภาควิชาการ และภาคการเมือง/องคก รภาครฐั กลไกการขับเคลือ่ นสมชั ชานักวิจัยดา นสิ่งแวดลอ ม ประกอบดว ย 1. การเปดเวทีสาธารณะเพ่ือแลกเปล่ียนเรียนรูใหกับภาค สวนตางๆ ในสังคม ภายใตประเด็นสิ่งแวดลอมที่เปนปญหารวม ทแ่ี ตล ะฝา ยใหค วามสาํ คญั และนาํ ไปสขู อ เสนอเชงิ นโยบายและขอ เสนอ ตอฝายตางๆ ท่เี กีย่ วของ รวมทงั้ นาํ ไปสูก ารกําหนดประเดน็ ปญ หา งานวิจัย ซ่ึงอาจมาจากสถานการณปญหาส่ิงแวดลอมที่เกิดข้ึนใน พนื้ ท่ี หรอื ระดบั ชาติ นอกจากนป้ี ระเดน็ อาจมาจากความสนใจของ สงั คม หรอื นโยบายของรฐั และแผนการพฒั นาสงั คมและเศรษฐกจิ แหง ชาติ ในประเด็นดา นสงิ่ แวดลอม 2. การจัดทําโครงการวิจัยแบบบูรณาการภายใตสมัชชา นักวิจัยดานส่ิงแวดลอม ทั้งน้ีสมัชชานักวิจัยสิ่งแวดลอมจะใหการ สนบั สนนุ การดาํ เนนิ โครงการวจิ ยั ทงั้ ในดา นวชิ าการ จดั หาแหลง ทนุ และการใหคําปรึกษาทางวิชาการ ทั้งน้ี ในข้ันตน กรมสงเสริม คุณภาพส่ิงแวดลอมไดประสานความรวมมือกับสํานักงานนโยบาย และแผนทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม ในการใหก ารสง เสรมิ การสมัครเขารวมเปนสมาชิกสมัชชานักวิจัยดาน สนับสนุน กระบวนการพัฒนาขอเสนอโครงการดานการจัดการ สง่ิ แวดลอ ม/เขา รว มกจิ กรรมภายใตส มชั ชานกั วจิ ยั ส่ิงแวดลอม และขอเสนอโครงการวิจัยของสมาชิกสมัชชานักวิจัย ดา นส่ิงแวดลอ ม ดานสิ่งแวดลอม เพ่ือท่ีจะนําไปใชขอรับการอุดหนุนงบประมาณ จากกองทุนสิ่งแวดลอมรวมทั้งในอนาคต กรมสงเสริมคุณภาพ สามารถดาวนโหลดใบสมัครไดที่ www.deqp.go.th/ สง่ิ แวดลอ ม จะทาํ หนา ทกี่ ลนั่ กรองโครงการวจิ ยั ทจ่ี ะขอรบั การอดุ หนนุ website/20/ และสงใบสมัครมาไดทางอีเมลล pr.ertc872@ งบประมาณวจิ ยั จากกองทนุ สิง่ แวดลอม เพอื่ ทีจ่ ะสามารถพจิ ารณา gmail.com หรือ สงทางไปรษณียตามท่ีอยู: สวนความรวมมือ ภาพรวมโครงการวจิ ยั ไดอ ยางมเี อกภาพ ลดการซ้าํ ซอน และกอ ให และเครือขายนักวิจัยดานสิ่งแวดลอม ศูนยวิจัยและฝกอบรมดาน เกิดการบูรณาการ โครงการวจิ ยั ไดอยางแทจ รงิ สง่ิ แวดลอ ม เทคโนธานี ต.คลองหา อ.คลองหลวง จ.ปทมุ ธานี 12120 3. การถายทอดองคค วามรู ผลงานวจิ ยั เพ่อื ใหภ าคประชา ทง้ั นี้ สมาชกิ สามารถตดิ ตามขา วความเคลอื่ นไหวของสมชั ชา สงั คมและผมู สี ว นไดส ว นเสยี รว มรบั ทราบขอ มลู แนวทางแกไ ขปญ หา นกั วิจัยดานส่งิ แวดลอม ไดท ่ี www.deqp.go.th/website/20/ 22 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rกา วหนา พฒั นา REEN ESEARCH การบาํ บดั นาํ้ เสยี ของหอพกั รกั ษส งิ่ แวดลอ ม สุเทียบ ศรลี าชัย*, ชวลา เสียงลํา้ **, อนุพงษ ปณุ โณทก**, กรณิการ ย่งิ ยวด**, รุงอรุณ สขุ สาํ ราญ***, ชัชสกล ธนาดิลก*** และณชัย ชัยพงษนเรศ*** ความเปน มา หอพกั รกั ษส งิ่ แวดลอ มของศนู ยว จิ ยั และฝก อบรมดา นสงิ่ แวดลอ ม มกี ารกอ สรา งมาแลว ประมาณ 20 ป โดยมจี าํ นวน 2 หอ คอื หอพกั รักษส งิ่ แวดลอม 1 ทม่ี ีจาํ นวนหอ งพักทงั้ หมด 16 หอ ง เปน หองขนาดใหญ 8 หองและมหี อ งขนาดเลก็ อกี 8 หอง ขณะนีม้ ผี ูพ กั อาศยั อยู จํานวน 25 คน สวนหอพักรกั ษสงิ่ แวดลอม 2 มีหองพกั แบบขนาดเลก็ ทัง้ หมด จาํ นวน 30 หองและมผี พู ักอาศยั จาํ นวน 35 คน ซ่ึงผพู กั อาศยั สวนมากจะอยูอาศยั ในชว งวันทาํ งานปกติ และในชว งวันหยดุ ทาํ การ จะมีเจา หนา ทอี่ าศยั อยเู พียงกึง่ หนง่ึ ของจาํ นวนทั้งหมด หอพกั รักษส ิง่ แวดลอ ม 1 หอพักรักษส ง่ิ แวดลอม 2 *นกั วิชาการส่ิงแวดลอมชํานาญการ ศนู ยว ิจยั และฝกอบรมดา นสง่ิ แวดลอม **นกั วิชาการสงิ่ แวดลอม ศูนยวิจยั และฝก อบรมดา นสง่ิ แวดลอ ม ***ผชู วยนกั วิจัย ศนู ยวิจัยและฝกอบรมดานส่ิงแวดลอ ม No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 23

G RREEN ESEARCH กาวหนาพัฒนา การใชนา้ํ รปู ท่ี 3 แผนผงั ระบบรวบรวมและ บาํ บัดนํา้ เสยี ของหอพักรักษส ง่ิ แวดลอม ปริมาณการใชนํ้าเฉล่ียของท้ังสองหอจะแตกตางกันเล็กนอย โดยหอพักรักษส่ิงแวดลอม 1 จะมีการใชนํ้าเฉลี่ยประมาณ 4 รปู ที่ 4 หอพกั รักษสิ่งแวดลอม 1 และ ลูกบาศกเมตรตอ วนั หรือประมาณ 160 ลิตรตอ คนตอวัน ในขณะท่ี บอ ทดสอบเดนิ ระบบบงึ ประดษิ ฐ หอพกั รกั ษส่ิงแวดลอ ม 2 จะมีการใชนํ้าเฉลี่ยประมาณ 6 ลกู บาศก เมตรตอ วนั หรอื ประมาณ 170 ลติ รตอ คนตอ วนั โดยคา เฉลยี่ ดงั กลา ว รูปท่ี 5 ทดสอบเดนิ ระบบแบบติดกบั ท่ี อาจจะคอนขา งตาํ่ กวาคาเฉลีย่ 200 ลติ รตอ คนตอวนั เนอื่ งจากจะ มเี จา หนาทบี่ างสว นไมอ ยใู นชวงวันทําการ (กลางวัน) และวันหยดุ ตามที่ไดกลาวมาแลวซ่ึงโดยปกติตามเกณฑมาตรฐานอัตราการใช นํ้าประปามีคาเฉลี่ยปริมาณนํ้าประปาที่ประชากร 1 คน ใชใน 1 วันคือ 180 - 200 ลิตรตอคนตอ วัน การจดั การนา้ํ เสีย น้ําเสียท่ีเกิดจากหอพักรักษส่ิงแวดลอมท้ังสองแหง เกิดจาก กจิ กรรมตางๆ ของผพู กั อาศัย โดยนํา้ เสยี ในสวนนจ้ี ะมที อรวบรวม แยกจากแหลงแบง เปน 2 ประเภทคือ น้าํ สวม (Black water) และ นาํ้ ใชท ว่ั ไป (Grey water) โดยในอดตี ทผ่ี า นมา หอพกั ทงั้ สองใชก าร บําบดั โดยการใชถงั บาํ บัดนํา้ เสียสาํ เร็จรูป (On-site) ซงึ่ ในบางครง้ั พบวาประสิทธิภาพในการบําบัดไมคอยดีเทาท่ีควรเน่ืองจากบาง สวนของระบบเกิดการชํารุดจากการใชงานที่ยาวนานและการทรุด ของดินที่ทําใหโครงสรางของระบบไมเหมาะสมที่จะบําบัด ดังน้ัน ในป พ.ศ. 2554 หอพักทั้งสองแหงจึงไดปรับปรุงระบบบําบัดนํ้า เสียใหมเพ่ือใหเหมาะสมและมีประสิทธิภาพในการบําบัดนํ้าเสียที่ เกดิ ข้นึ ในแตล ะวัน โดยหอพักรักษสิ่งแวดลอม 1 ไดกอสรางระบบบําบัดน้ําเสีย แบบบงึ ประดษิ ฐ (Constructed wetland) ป พ.ศ.2553 ซ่ึงไดร ับ งบประมาณสนบั สนนุ ภายใตโ ครงการวจิ ยั และพฒั นาเทคโนโลยกี าร นาํ นา้ํ กลบั มาใชใ หมใ นภมู ภิ าคเขตรอ น (Research and Develop- ment for Water Reuse Technology in Tropical Regions) สว นหอพักรกั ษส ่ิงแวดลอม 2 ไดต ดิ ต้ังระบบบําบัดน้าํ เสียชนิดเตมิ อากาศแบบมีตัวกลางยึดเกาะภายใตการสนับสนุนของโครงการ The project for capacity building of government authorities on decentralized wastewater treatment in Mekong region โดยในการดาํ เนนิ งานในสว นของทอ รวบรวมนา้ํ เสยี นน้ั มขี อ กาํ หนด วาระบบรวบรวมนํ้าเสียจะตองอยูตํ่ากวาระบบรวบรวมน้ําดี ซ่ึงใน กรณนี คี้ อื ตอ งเดนิ ระบบรวบรวมนา้ํ เสยี ไวด า นลา งรางรวบรวมนาํ้ ฝน 24 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rกา วหนาพฒั นา REEN ESEARCH ระบบบาํ บดั นา้ํ เสยี แบบบึงประดษิ ฐ ในการกอ สรา งระบบบงึ ประดษิ ฐไ ดม กี ารแบง การบาํ บดั นาํ้ เสยี ขนานกนั 3 บอ โดยในแตล ะบอ จะแบง เปน การไหลแบบใตด นิ สลบั กบั ผิวดิน ซ่ึงการไหลใตดินน้ันจะมีการปลูกพืชท่ีเหมาะสมสําหรับการบําบัดนํ้าเสียท่ีจะเขาสูระบบในบอที่ 1 มีพืชกกกลม และพืชอียิปต บอ ท่ี 3 มพี ชื ธปู ฤาษี และพชื อเมซอน สว นบอ ที่ 2 จะเปน บอ ควบคมุ โดยไมม กี ารปลกู พชื นา้ํ ทเ่ี ขา ระบบกจ็ ะแบง เปน 3 สว น (สว นละประมาณ 1.0-1.5 ลูกบาศกเมตรตอวนั ) ไหลเขา ไปในระบบตามบอ 1-3 โดยขนาดของบอ แตละบอ จะมขี นาด 3 x 20 x 0.5 เมตร และเมือ่ มีการ ใสด ินและปลกู พืชบางสวนเขา ไป จะทําใหแ ตล ะบอ มปี รมิ าตรจริงประมาณ 12 ลกู บาศกเ มตร ดงั น้ัน ระยะเวลาในการเกบ็ กกั นํา้ ในระบบ เพอ่ื การบําบดั น้ําเสยี จะมเี วลาประมาณ 8-10 วัน รปู ท่ี 6 บึงประดษิ ฐแ บงเปน 3 บอ รูปที่ 7 บอทดสอบเดินระบบบึงประดษิ ฐ และจะไหลสลบั บนดินกบั ใตด ิน ในการดูแลระบบบาํ บดั ดังกลาว จะมีการตดั พชื ที่ปลูกไวประมาณ 2 – 3 เดือนตอครัง้ ซงึ่ จะขึน้ อยูก ับความเหมาะสมและการเจริญ เติบโตของพืช ซึ่งจากการทดสอบเดินระบบและทําการเก็บและวิเคราะหคุณภาพน้ําที่ผานการบําบัดแลว ผลการวิเคราะหดังแสดงใน แผนภมู ิที่ 1 - 4 mg/L mg/L140 BOD INF Suspended Solids INF mg/L mg/L120CH 01 CH 01 100 8-NOV-11 8-DEC-11 CH 02 80 CH 02 80 60 CH 03 60 CH 03 40 Average Average 20 40 Standard Standard 0 20 8-OCT-11 8-JAN-12 8-FEB-12 8-SEP-11 0 8-SEP-11 8-OCT-11 8-NOV-11 8-DEC-11 8-JAN-12 8-FEB-12 แผนภูมทิ ่ี 1 คณุ ภาพการบาํ บัด BOD ของบงึ ประดิษฐ แผนภมู ทิ ่ี 2 คณุ ภาพการบาํ บดั Suspended Solids ของบงึ ประดษิ ฐ TKN INF Total Coliform Bacteria INF CH 01 CH 01 100 CH 02 100000 CH 02 80 CH 03 10000 CH 03 Average 1000 Average 60 Standard 100 40 10 20 1 0 8-SEP-11 8-OCT-11 8-NOV-11 8-DEC-11 8-JAN-12 8-FEB-12 8-SEP-11 8-OCT-11 8-NOV-11 8-DEC-11 8-JAN-12 8-FEB-12 แผนภมู ทิ ี่ 3 คณุ ภาพการบาํ บดั TKN ของบงึ ประดษิ ฐ แผนภมู ทิ ี่ 4 คณุ ภาพการบาํ บัด Total Coliform ของบึงประดษิ ฐ No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 25

G RREEN ESEARCH กาวหนาพฒั นา ผลการวิเคราะหคุณภาพนํ้าของบึงประดิษฐ พบวา สาํ หรบั คา ไฟฟา ทใ่ี ชใ นการเดนิ ระบบมคี า ประมาณ 0.5 กโิ ลวตั ตต อ ประสทิ ธภิ าพในการบําบัดนา้ํ เสยี ในสว นของพารามเิ ตอรหลัก เชน วนั ซึง่ จะเปน คา ไฟฟา ในการสบู น้ําเขา สรู ะบบอยา งเดียว BOD มคี า นาํ้ เขา ระหวา ง 37 – 115 มลิ ลกิ รมั ตอ ลติ ร นา้ํ ออกระหวา ง ระบบบาํ บัดน้ําเสยี แบบติดกบั ที่ 1 – 18 มลิ ลกิ รมั ตอ ลติ ร โดยคา เฉลย่ี นาํ้ เขา และออกเทา กบั 64 และ ในการออกแบบระบบดังกลา วน้ี ในเบ้อื งตน มกี ารออกแบบ 6 มิลลกิ รัมตอ ลิตรตามลาํ ดับ ซ่งึ คดิ เปนประสิทธภิ าพในการบําบดั สําหรับรองรับการบําบัดนํ้าเสียจากท้ังสองหอที่มีปริมาณประมาณ ไดประมาณรอยละ 90 ในขณะที่คาสารแขวนลอย (Suspended 10 ลูกบาศกเมตรตอวัน โดยใชถังที่สามารถจะรองรับน้ําเสียเขาสู Solids) และ ไนโตรเจนในรปู TKN มคี า เฉลย่ี นา้ํ เขา เทา กบั 53 และ ระบบไดวันละ 15 ลูกบาศกเ มตร ซงึ่ ถงั ดงั กลาวสามารถจะรองรบั 55 มลิ ลกิ รัมตอ ลิตร คา เฉล่ยี นา้ํ ออกเทากบั 16 และ 9 มลิ ลกิ รัม คา สกปรกในรปู ของบโี อดไี ด 250 มลิ ลกิ รมั ตอ ลติ ร โดยสว นประกอบ ตอลิตร ตามลําดับ โดย Suspended Solids มีประสิทธิภาพใน ของถงั ประกอบไปดวยสว นตา งๆ ดงั รูปดานลา ง การบําบัดประมาณรอยละ 70 และ TKN มีประสิทธิภาพในการ บาํ บดั ประมาณรอ ยละ 85 ซึง่ ทุกคา ของ คุณภาพนํ้าออกอยูในเกณฑมาตรฐาน น้าํ ท้ิงจากอาคาร นอกจากน้ี ยงั ไดทําการ ตรวจวัด Total Coliform Bacteria พบวา ระบบดังกลาวนี้สามารถท่ีจะลด ไดเกือบท้ังหมด โดยสามารถลดไดจาก ประมาณ 15,000 – 84,000 โคโลนตี อ มลิ ลลิ ติ ร ในนา้ํ เขา สรู ะบบเหลอื ประมาณ 15 – 282 โคโลนตี อ มิลลลิ ติ ร ในนํา้ ออก จากระบบบําบัดน้ําเสียจากอาคาร ใน ประเทศไทยขณะน้ียังไมมีการกําหนด รปู ท่ี 8 แสดงลกั ษณะถงั บําบัดน้ําเสยี ชนดิ เตมิ อากาศแบบมตี วั กลางยดึ เกาะ คาดังกลาวในมาตรฐานน้ําทิ้งแตอยางใด รปู ท่ี 9การตดิ ตงั้ ระบบ แบบตดิ กบั ที่ รปู ท่ี 10 ทดสอบเดินระบบ แบบตดิ กบั ท่ี รปู ท่ี 12 ถงั กรองไรอากาศ สว นท่ี 1 ถังแยกตะกอน (Solid Separation Tank) ทํา (Anaerobic Filter Tank) รปู ท่ี 11 ถังแยกตะกอน หนาที่แยกกากของเสียออกจากน้ําเสียกอนท่ีจะไหลมาบําบัดยัง (Solid Separation Tank) บอบําบัดนํ้าเสียสวนตอไป ส่ิงสกปรกในนํ้าเสียบางสวนจะถูกเช้ือ จุลินทรียชนิดไมใชออกซิเจนยอยสลายทําใหคาบีโอดีลดลง โดย ปริมาตรของถังในสวนนี้ท่ีทําการติดตั้งมีปริมาตร 8.48 ลูกบาศก เมตร ถาหากน้ําเขาวันละ 15 ลูกบาศกเมตรตอวัน จะมีเวลาเก็บ กกั 13.57 ชัว่ โมง ซึ่งมากกวาคา แนะนําที่ 12 ช่วั โมง ในขณะที่ใน ปจจุบันมีนํ้าเสียเขาสูระบบเพียงวันละประมาณ 6 ลูกบาศกเมตร ทําใหร ะยะเวลาเกบ็ กกั ในปจจุบันนีม้ ากกวา 24 ชวั่ โมง ดงั น้ัน ใน สวนนีจ้ ึงสามารถทจี่ ะลดคาความสกปรกในรูปบีโอดไี ดมาก 26 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rกา วหนา พัฒนา REEN ESEARCH สว นที่ 2 ถังกรองไรอากาศ (Anaerobic Filter Tank) เปน รูปท่ี 13 ถังแบบเติมอากาศ สวนบําบัดนํ้าเสียแบบไมใชออกซิเจน โดยภายในระบบมีตัวกลาง (Fixed Film Aeration Tank) พลาสติก (Plastic Media) บรรจุอยูเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของ การบาํ บดั สวนน้ําทถ่ี ูกบาํ บดั ใหคา ความสกปรกลดลงและไหลลงสู ระบบบาํ บัดเติมอากาศตอไป โดยระบบที่ติดต้ังมีพนื้ ที่สวนนี้ 4.84 ลกู บาศกเมตร สว นที่ 3 ถงั แบบเตมิ อากาศ (Fixed Film Aeration Tank) เปนสวนบําบัดน้ําเสียชนิดเติมอากาศแบบมีตัวกลางยึดเกาะเปน รปู ที่ 14 ถงั ตกตะกอนและ ระบบบําบัดทางชีวภาพโดยทําการเล้ียงเชื้อจุลินทรียใหเกาะเปน ระบบฆาเชือ้ โรค (Sediment Tank) แผน ฟล ม บางอยทู ต่ี วั กลางพลาสตกิ (Plastic Media) เมอ่ื นา้ํ เสยี ผา น ตวั กลางจะถกู เชอื้ จลุ นิ ทรยี ย อ ยสลายสง่ิ สกปรกตา งๆ ทปี่ นมากบั นา้ํ เสยี โดยการใชอ ากาศจากเครอ่ื งเปา อากาศ (Air Blower) เครอ่ื งเปา อากาศจะจายอากาศไปตามทอจายอากาศซึ่งสามารถลดความสกปรกของนํ้าเสียกอนจะไหลเขาถังตกตะกอนตอไป โดยระบบที่ติดต้ังมี พื้นทส่ี วนน้ี 6.17 ลกู บาศกเมตร ซ่งึ มีปรมิ าตรท่เี พยี งพอสาํ หรบั บาํ บดั นํา้ เสยี ปรมิ าตรวนั ละ 6 ลูกบาศกเมตร การทดสอบเดนิ ระบบบาํ บดั นาํ้ เสยี แบบตดิ กบั ทหี่ ลงั จากวกิ ฤตนา้ํ ทว มเมอื่ ปลายป 2554 พบวา ประสทิ ธภิ าพในการบาํ บดั ของความ สกปรกในรูปตา งๆ ดังแสดงในแผนภมู ิท่ี 5 – 8 BOD Suspended Solids mg/L mg/L140 INF 120 INF mg/L mg/L120EFF 100 EFF 100 Standard 80 Standard 80 60 25-JAN-12 8-FEB-12 22-FEB-12 60 25-JAN-12 8-FEB-12 22-FEB-12 40 40 20 20 0 0 11-JAN-12 11-JAN-12 แผนภูมทิ ่ี 5 คุณภาพการบาํ บัด BOD แบบตดิ กับท่ี แผนภูมิที่ 6 คุณภาพการบําบดั Suspended Solids แบบติดท่ี TKN Total Coliform Bacteria 70 INF 300000 INF 60 EFF 250000 EFF 50 Standard 200000 40 25-JAN-12 8-FEB-12 25-JAN-12 8-FEB-12 22-FEB-12 30 22-FEB-12 150000 20 100000 10 50000 0 0 11-JAN-12 11-JAN-12 แผนภูมทิ ี่ 7 คุณภาพการบําบดั TKN แบบติดกบั ท่ี แผนภูมิที่ 8 คุณภาพการบําบัด Total Coliform แบบตดิ กับท่ี จากผลการวิเคราะหคุณภาพนํ้าของระบบบําบัดติดกับท่ี ซึ่งเร่ิมหลังจากนํ้าทวมครั้งใหญและระบบดังกลาวก็ไดรับผลกระทบดวย พบวา ประสิทธภิ าพในการบาํ บดั นํ้าเสยี ในสวนของพารามิเตอรห ลกั เชน BOD มีคา น้ําเขาระหวา ง 61 – 127 มลิ ลกิ รัมตอลติ ร คณุ ภาพ นํา้ ออกจากระบบมีคาระหวาง 3 – 6 มลิ ลิกรัมตอลติ ร โดยมีคา เฉลีย่ นํา้ เขา และออกเทา กบั 103 และ 4 มิลลิกรัมตอลิตรตามลําดบั ซงึ่ คิดเปนประสทิ ธิภาพในการบําบดั ไดประมาณรอ ยละ 95 โดยทุกคา ของคณุ ภาพนาํ้ ออกอยใู นเกณฑม าตรฐาน ซง่ึ คลา ยกับ Suspended Solids ทม่ี คี า เฉลยี่ นา้ํ เขา เทา กบั 64 มลิ ลกิ รมั ตอ ลติ ร คา เฉลย่ี นา้ํ ออกเทา กบั 6 มลิ ลกิ รมั ตอ ลติ ร โดยมปี ระสทิ ธภิ าพในการบาํ บดั ประมาณ รอ ยละ 90 ในสว นของ TKN มปี ระสิทธิภาพในการบําบดั คอ นขางตํ่าคอื ประมาณรอยละ 30 เทานนั้ โดยมบี างคา ทีเ่ กนิ คามาตรฐานของ คณุ ภาพน้ําทง้ิ และในการตรวจวดั Total Coliform Bacteria ซ่งึ พบวา ระบบดังกลา วน้ีสามารถท่จี ะลดไดค อนขา งมากเหมือนกันคอื จากประมาณ 200,000 โคโลนตี อ มิลลลิ ิตรเหลอื ประมาณ 4000 โคโลนตี อ มิลลลิ ติ ร ยกเวนในกรณีของการเก็บในคร้งั ที่ 1 เม่ือวันท่ี 11 มกราคม 2555 ท่ีพบวาในนํ้าออกจากระบบมีสูงกวา น้าํ เขา ซึง่ อาจจะมผี ลกระทบจากกรณขี องนา้ํ ทว มและพึง่ เร่ิมเดนิ ระบบ สาํ หรบั คา ไฟฟา ทใ่ี ชใ นการเดินระบบมีคาประมาณ 8.0 กโิ ลวตั ตต อวัน ซงึ่ จะเปน คาไฟฟาในการเตมิ อากาศและสบู นาํ้ ออกจากระบบสภู ายนอก No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 27

G RREEN ESEARCH กา วหนา พฒั นา สรปุ ผลการดําเนนิ งาน จากผลการเดนิ ระบบบาํ บดั นาํ้ เสยี จากหอพกั รกั ษส งิ่ แวดลอ มทงั้ สองแหง โดยการใชร ะบบทแ่ี ตกตา งกนั และการวเิ คราะหค ณุ ภาพนา้ํ ของทงั้ สองระบบ ดังแสดงในตารางที่ 1 แผนภมู ทิ ี่ 9 และแผนภมู ทิ ี่ 9 .1 พบวา ระบบทง้ั สองมปี ระสทิ ธภิ าพในการบาํ บัดดีมาก สามารถ ลดปริมาณสารอินทรยี  ของแข็งแขวนลอย สารอาหารไนโตรเจนในรูป ที เค เอน็ รวมทง้ั โคลฟิ อรมแบคทีเรียไดอยางมีประสทิ ธิภาพทําให คุณภาพแหลงรองรับนํ้าท้ิงดีข้ึน ซึ่งทุกคาของคุณภาพน้ําท้ิงที่ผานการบําบัดอยูในเกณฑมาตรฐาน โดยขอเดนของระบบบึงประดิษฐคือ ดูแลและบํารุงรักษาไดงาย เสียคาใชจายนอย แตอาจจะใชพื้นที่มาก ในขณะที่ระบบบําบัดน้ําเสยี แบบติดกับที่ใชพ้ืนที่ในการติดต้ังนอย แตคาใชจายในการบํารุงรักษาอาจสูงกวาซ่ึงระบบดังกลาวท้ังสองน้ีนาจะสามารถนําไปประยุกตใชใหเหมาะสมกับสภาพพื้นท่ีแตละแหง ตอไป ตารางที่ 1 แสดงประสิทธภิ าพการบําบดั นาํ้ เสียของระบบบําบดั แบบบงึ ประดิษฐ และระบบแบบติดกับที่ ระบบบาํ บัดแบบบึงประดษิ ฐ ระบบบาํ บดั นํา้ เสียแบบติดกบั ที่ คามาตรฐานควบคุมการ ระบายนาํ้ ท้งิ จากอาคาร ดชั นีคณุ ภาพนํ้า นํา้ ทิ้งกอน นํา้ ทิ้งหลงั นํา้ ทิ้งกอน นํ้าทงิ้ หลัง บางประเภทและบางขนาด การบําบัด การบาํ บัด การบาํ บัด การบําบดั ประสิทธิภาพ ประสิทธิภาพ (ประเภท ง) ไมเกนิ 50 บโี อดี (BOD) 37 – 115 3.4 – 10.5 90.21 % 61 – 127 3.0 – 5.7 95.63 % มิลลิกรัมตอลิตร ไมเกิน 50 ปรมิ าณของแข็ง 38 – 70 13.5 – 17.2 69.88 % 44 – 95 4.5 – 9.0 90.72 % ไมเ กิน 40 คา สารแขวนลอย 33 – 58 22.5 – 45.1 30.38 % (Suspended Solids) ไมมกี ําหนด มิลลกิ รัมตอลติ ร ไนโตรเจนในรูป 31 – 90 2.1 – 17.7 84.47 % ที เค เอน็ (TKN) มิลลิกรัมตอ ลิตร โคลิฟอรมแบคทเี รยี (Total Coliform Bacteria) โคโลนีตอ มลิ ลลิ ิตร 15,000 - 84,000 15 – 282 99.72% 200,000 4,000 97.92 % แผนภูมทิ ่ี 9 แสดงคุณภาพน้ําทิ้งกอ นและหลังบําบดั ของระบบบาํ บัดทงั้ 2 ระบบ ป ิรมาณ ( ิมล ิลก ัรม ตอ ิลตร) 120 ระบบบาํ บัดแบบบึงประดิษฐ 100 ระบบบําบัดแบบเตมิ อากาศ 80 60 คา มาตรฐาน บีโอด,ี 40 สารแขวนลอย ไมเกิน 50 ม.ล. 20 คา มาตรฐาน ไนโตรเจนในรปู 0 ทีเคเอ็น ไมเ กนิ 40 มก.ล กอ นบําบัด หลังบาํ บัด กอนบําบดั หลังบาํ บดั กอ นบาํ บัด หลังบําบดั บโี อดี ของแข็งสารแขวนลอย ไนโตรเจนในรปู ที เค เอ็น 28 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

กาวหนาพัฒนา GREEN RESEARCH แผนภมู ทิ ี่ 9.1 แสดงคณุ ภาพนํ้าทิ้งกอ นและหลงั บาํ บดั ของระบบบาํ บดั ทัง้ 2 ระบบ โคโลนี ตอมิล ิล ิลตร 220,000 ระบบบําบัดแบบบึงประดิษฐ 200,000 ระบบบําบดั แบบเติมอากาศ 180,000 ไมมกี ําหนดคา มาตรฐานในนํา้ ทงิ้ 160,000 140,000 กอนบําบัด หลังบําบดั 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0 โคลฟิ อรม แบคทเี รยี ขอ เสนอแนะและปญหา ระบบบึงประดิษฐ : ควรเลือกใชชนิดของพืช สภาพดินให เหมาะสมกับพ้ืนที่ ถาใชพืชที่นํามาปลูกไมเจริญเติบโต อาจจะถูก รบกวนจากสตั วท กี่ นิ พชื เปน อาหาร อาจจะตอ งใชเ วลาเรมิ่ ตน บาํ บดั ชา (start-up) เพราะตองใชเวลาในการเพาะปลูกพืชใหมีขนาดที่ เหมาะสมกอ น และอาจเปน แหลง เพาะพนั ธุยุง ระบบแบบตดิ กบั ที่ : ควรเลอื กพนื้ ทท่ี ไ่ี มม นี าํ้ ทว มขงั ชนดิ ของ ดนิ ในบรเิ วณกอ สรา งระบบมกี ารซมึ นา้ํ ไดด ี มคี วามสะดวกสบายและ ปลอดภยั ในการเขา ถงึ อาคารจากพนื้ ทโ่ี ดยรอบรวมทง้ั ความสะดวก ในการเขาไปดูแลบํารุงรักษาระบบดวย และเพื่อยืดอายุการใชงาน ของระบบและการบําบัดน้ําทิ้งอยางมีประสิทธิภาพ ไมควรทิ้งสาร อินทรียหรอื สารยอ ยยาก เชน พลาสตกิ ผา อนามัย ฯลฯ อาจเกิด การอดุ ตนั ในทอ ระบายได หรอื สารทเี่ ปน พษิ ตอ จลุ นิ ทรยี  เชน นา้ํ ยา ลา งหองน้ําเขม ขน เพราะนํ้าท้ิงไมไดคุณภาพตามตอ งการ เอกสารอา งองิ กรมควบคุมมลพิษ. 2548.มาตรฐานควบคุมการระบายน้ําท้ิงจากอาคารบาง ประเภทและบางขนาด (ประเภท ง). http://www. pcd.go.th/ Info_serv/reg_std_water.html กรมควบคมุ มลพษิ . ระบบบาํ บดั นาํ้ เสยี . http://www.pcd.go.th/info_serv/ water_wt.html บรษิ ทั อาควา นชิ ิฮารา คอปอเรชนั่ จาํ กดั . 2553. คูมือการดูแลระบบบาํ บดั นา้ํ เสยี ชนดิ เตมิ อากาศแบบมตี วั กลางยดึ เกาะ. htt://www.aqua.co.th ศูนยสารสนเทศสิ่งแวดลอม กรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอม รวมกับสํานัก สงิ่ แวดลอ มภาค. 2555. คาํ อธบิ ายตวั ชวี้ ดั อตั ราการใชน า้ํ ประปา. http:// local.environnet.in.th/explain_detail.php?id=161 No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 29

G RREEN ESEARCH พง่ึ พาธรรมชาติ ·ÈÔ ·Ò§¡ÒúÃÔâÀ¤ ·Â่Õ §Ñ่ Â׹㹻¨˜ ¨Øº¹Ñ จรฐั เรืองโชตวิ ทิ ย* ากการดําเนินการของศูนยวิจัยและฝกอบรม ดา นสงิ่ แวดลอ ม ในระยะเวลา 3 ป ระหวา ง พ.ศ. 2550-2552 ไดศ กึ ษารปู แบบการพฒั นาทย่ี ง่ั ยนื ภายใตบ รบิ ท การบรโิ ภคที่เปน มิตรตอ ส่งิ แวดลอ ม โดยการใชแ บบจาํ ลอง REAP หรอื Resource Energy Assessment Program เปน แบบจําลองที่ไดรับการสนับสนุนจาก สถาบันส่ิงแวดลอม แหงสตอกโฮมส (SEI) ประเทศสวีเดน ท่ีใชประเมินการ บริโภคของเมืองจากดัชนีการใชทรัพยากรธรรมชาติ การ ใชพลังงาน แสดงผลออกเปนของเสียในรูปของน้ําเสีย อากาศเสียและขยะมูลฝอยของเมือง โดยดัชนีดังกลาวใช สมการคณิตศาสตรและการประเมินทางเศรษฐศาสตรท่ี แสดงใหเห็นถึงการบริโภคของประชาชนในเขตเมืองที่ใช ทรัพยากรตามความตองการของการดํารงชีวิตแลวยังกอ ใหเกิดมลพิษ ซ่ึงแบบจําลองดังกลาวไดคาดการณจาก ฐานการเพ่ิมประชากรกับดัชนีการบริโภค ซ่ึงมีความหมาย ตอการวางแผนการจัดการส่ิงแวดลอมในอนาคตของเมือง โดยทําการศึกษาในเทศบาลระยอง และเทศบาลเมือง แกลง จ.ระยอง ผลการศึกษาจงึ เปน การแสดงปรมิ าณการ เกดิ ของเสียจากการบรโิ ภค การเพิ่มของประชากร ซง่ึ ตอง ทบทวนทิศทางการบริโภคในปจจุบันที่จะสงผลถึงอนาคต ซึ่งในบทความนี้จะเปนมุมมอง สังเคราะหจากแผนพัฒนา เศรษฐกิจและสังคมแหง ชาติ ฉบบั ที่ 11 ท่ใี ชห ลักเศรษฐกิจ สเี ขยี ว (Green Economy) เพือ่ ตอบสนองตอทิศทางการ พัฒนาในอนาคต กบั การบรโิ ภคทยี่ ง่ั ยนื *นักวชิ าการสง่ิ แวดลอมชาํ นาญการพเิ ศษ ศนู ยวิจยั และฝก อบรมดา นสิ่งแวดลอ ม 30 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G R E E NG Rพ่ึงพาธรรมชาติ REEN ESEARCH ทศิ ทางการบรโิ ภคทย่ี งั่ ยนื ในทน่ี ม้ี าจากกรอบแนวคดิ ในบรบิ ทของไทย ทสี่ าํ นกั งานคณะกรรมการพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาติ (NESDB) จัดทาํ เปนแผนยทุ ธศาสตรไวจากความหมายของการบรโิ ภค การผลิตกับการเกิดของเสยี ท่ีสง ผลตอระบบนเิ วศ ของเสีย/มลพิษ Ãкº¹ÔàÇÈ การบริโภค โฆษณา ประชา ัสม ัพนธ ผลิตภัณฑ บ ิรการ ฐานทรพั ยากร แหลงเรียนรู แหลง สันทนาการ ทรัพยากร ทรพั ยากร การผลิต ของเสยี /มลพษิ แผนภาพท่ี 1 แสดงความสมั พนั ธก ารผลติ การบรโิ ภคตอการเกิดของเสยี และผลกระทบตอ ระบบนเิ วศ ทม่ี า แผนยทุ ธศาสตรการบริโภคทย่ี ง่ั ยืน สํานกั งานคณะกรรมการพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมแหง ชาต,ิ 2552 จากแผนภาพท่ี 1 จะเห็นทิศทางการใชทรัพยากรเพื่อการผลิต และการบริโภค การบริการ ท่ีกอใหเกิดของเสียและมลพิษท่ี สง ผลกระทบทัง้ ระบบนเิ วศ อกี ทง้ั การโฆษณาประชาสมั พันธ ผลติ ภณั ฑ การบรกิ าร เปน ตวั เรง การบริโภคอยา งมากยงิ่ กอ ใหเ กิดมลพิษ No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 31

G RREEN ESEARCH พ่งึ พาธรรมชาติ กรอบแนวคดิ ทิศทางการบรโิ ภคที่ยัง่ ยืน คํานึงถึงปจจัยสําคัญในการผลิตและการ บรโิ ภคทตี่ อบสนองตอ คณุ ภาพชวี ติ ท่ี ระบบ นิเวศท่ีสมดลุ ดังนน้ั ทีผ่ า นมา ชุมชนเมอื ง หลายเมอื งเชน ที่นครเชยี งใหม หรือจงั หวดั ระยอง ตางใหความสําคัญของการจัดการ สิ่งแวดลอม การจัดการทรัพยากรใหคุมคา และเพียงพอตอการดํารงชีวิต การจัดการ ของเสียที่ตนทาง ซึ่งจากกรอบแนวคิด การบรโิ ภคทย่ี ง่ั ยนื มหี ลกั การ 3 ประการ คอื 1. การปรบั พฤติกรรมการบรโิ ภคให 2. การสงเสรมิ ใหเ กิดการตลาดท่เี ปนมิตรตอ ส่งิ แวดลอม เปน การบรโิ ภคอยางพอดี พอประมาณ เปนการกําหนดทิศทางการสราง ในเรอ่ื งนีก้ ารตลาดที่เปนมติ รตอสงิ่ แวดลอ ม ตามความเขาใจของประชาชน เปน การ จิตสํานึก การปรับเปล่ียนพฤติกรรมของ ตลาดทขี่ ายผกั ปลอดสารพษิ เกษตรอนิ ทรยี  ซง่ึ คงตอ งทบทวนการตลาดทแี่ ทจ รงิ ทเ่ี ปน มติ ร ประชาชนในเขตเมือง ในการใชทรัพยากร ตอ ส่ิงแวดลอมมากข้นึ โดยเฉพาะการสนับสนนุ สินคาและบรกิ ารท่ีเปน มติ รตอ สงิ่ แวดลอม อยางคุมคา การนําระบบการใชประโยชน กลไกตลาดเปนเร่ืองสําคัญอยางย่ิง และกลไกตลาดที่เปนมิตรตอส่ิงแวดลอม จะเปนการ จากของเสยี การลดการใชถ ุงพลาสตกิ การ สนับสนุนใหเกิดสินคาและบริการท่ีเปนมิตรตอสิ่งแวดลอมมากข้ึน ตอบรับตอกระแสการ ประหยัดพลังงาน ลวนแลวแตเ ปน การปรบั ตนื่ ตวั ของการเปลยี่ นแปลงสภาพภมู อิ ากาศ หรอื ทเ่ี รยี กวา ภาวะโลกรอ น ใหค วามสาํ คญั ตอ เปล่ียนพฤติกรรมการบริโภคใหพอเหมาะ สนิ คา ทแี่ สดงการปลอ ยกา ซเรอื นกระจกทแี่ สดงถงึ ความรบั ผดิ ชอบตอ สงั คมและสงิ่ แวดลอ ม เปนทิศทางท่ีตองอาศัยการมีสวนรวมของ เชน ฉลากสนิ คา คารบอนฟุตพริน้ ท เปนตน ทงั้ นีภ้ าครัฐและเอกชนตอ งรวมมอื เพ่ือใหเกิด การขับเคล่ือนตลาดทเี่ ปน มติ รตอ สิง่ แวดลอ มมากขนึ้ ทุกภาคสว นใหก ารสนบั สนนุ 32 www.deqp.go.th No. 22 February 2013

G Rพงึ่ พาธรรมชาติ REEN ESEARCH reduce reuse recycle 3. การสง เสรมิ การผลติ ใหมปี ระสทิ ธิภาพและเกิดการหมนุ เวยี นทรพั ยากรกลบั มาใชใหม จากประเด็นแนวคิดท่ี 3 น้ีใหความสําคัญของการผลิตที่มีประสิทธิภาพ และการหมุนเวียนทรัพยากรน้ัน โดยทั่วไปเปนเปาหมาย สาํ คญั ของผผู ลติ อยแู ลว เพราะหมายถงึ การลดคา ใชจ า ย ตน ทนุ อยา งเปน รปู ธรรม และยง่ิ ในภาวะคา ใชจ า ยพลงั งานสงู ขนึ้ เชน การปลอ ย ลอยตวั ของคา กาซ เชื้อเพลงิ ทําใหผปู ระกอบการตองหาทางลดตน ทนุ ในชวงเวลาน้ี จงึ เปน โอกาสทองสาํ หรับการใชเครอื่ งมือทางดาน สง่ิ แวดลอ มเชน เทคโนโลยสี ะอาดมาใชใ นการปรบั ปรงุ การผลติ ใหเ ปน มติ รตอ สง่ิ แวดลอ ม ควบคไู ปกบั การลดตน ทนุ การผลติ อยา งมนี ยั สาํ คญั จากทงั้ 3 ขอ ทเี่ ปน แนวคดิ การบรโิ ภคทยี่ ง่ั ยนื ในบรบิ ทไทยทเี่ ปน หลกั ในการขบั เคลอ่ื นและเชอื่ มโยงกบั ขดี จาํ กดั ของทรพั ยากรธรรมชาติ ท่ีมีอยู ทศิ ทางในอนาคตจงึ เปนการกาํ หนดรปู แบบการบริโภคในระดบั ชมุ ชนและทองถน่ิ ทีค่ าํ นึงถึงอนาคต และพัฒนากจิ กรรมทีด่ ีตอบ สนองตอ การบริโภคท่ียัง่ ยืน เชน กิจกรรมการพัฒนารปู แบบการขนสง มวลชนเพอื่ ลดการใชพ ลงั งาน พัฒนารปู แบบการประหยดั พลังงาน การใชพ ลงั งานทางเลอื กทเ่ี ปน มติ รตอ สง่ิ แวดลอ มมากขนึ้ การลดของเสยี ในชมุ ชนโดยอาศยั หลกั การ การลดของเสยี การใชซ า้ํ และการนาํ กลบั มาใชใหม ประเดน็ ทถ่ี กู หยบิ ยกน้ี หากเมอื ง ชมุ ชน รว มกนั ปรบั ตวั ตระหนกั ถงึ รปู แบบทเี่ หมาะสมในการบรโิ ภคซง่ึ ทศิ ทางสอดคลอ งกบั การผลติ ทีเ่ ปนมติ รตอ สิง่ แวดลอ ม และมีการเลือกใชอยางเหมาะสม นอกจากนท้ี ศิ ทางในการเลือกซอ้ื สินคาในการบริโภคจะเนนการบรโิ ภคสนิ คา ท่ีแสดงปริมาณปลอยกาซเรือนกระจก ในรูป ของผลิตภัณฑที่มีฉลากคารบอนฟรุตพร้ินท ปมาริกมขา้ึณนดทว่ีคยาดซกึ่งากราณรไปวลจอะยแกสาดซงกCับOตั2วสอินยคูในา และที่สําคัญผูผลิตควรสื่อสารถึงผูบริโภคถึงวิธี การใชผลิตภัณฑอยางถูกวิธีและเปนมิตรตอ สิง่ แวดลอ ม และมกี ารจดั การความสมั พนั ธก บั ลูกคาท่ีเหมาะสม (Customer Relationship Management; CRM) เพื่อการขับเคล่ือน การบริโภคที่ยั่งยืนอยางเปนระบบและมี ประสิทธภิ าพ เอกสารอา งอิง ยุทธศาสตรการบริโภคที่ยั่งยืน สํานักงาน คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจ และสังคมแหงชาติ 2552 กรุงเทพฯ No. 22 February 2013 www.deqp.go.th 33

กิจกรรมความเคล่ือนไหว ของศนู ยว ิจยั และฝกอบรมดานสง่ิ แวดลอ ม นายจตุพร บรุ ุษพฒั น อธิบดกี รมสง เสรมิ คุณภาพสงิ่ แวดลอ ม เปน ประธานในพิธีเปดสัมมนา เร่ือง ผลกระทบดานเสียงและแผนที่ เสน เทา ระดบั เสยี งจากทา อากาศยานสวุ รรณภมู ใิ นปจ จบุ นั และอนาคต ณ โรงแรมอมารี ดอนเมือง กรุงเทพฯ เม่ือวนั ท่ี 31 มกราคม 2556 นางรัชนี เอมะรุจิ รองอธิบดีกรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม เปนประธานในพิธีเปดสัมมนาวิชาการ เร่ืองการนําเสนอผลการ ศึกษาวิจัยภายใตโครงการพัฒนาและสงเสริมความรวมมือสมัชชา นักวิจัยดานส่ิงแวดลอม ประจําป 2555 เพ่ือนําเสนอผลการ ดําเนินงานโครงการวิจัย ท่ีอยูภายใตโครงการพัฒนาและสงเสริม ความรวมมือสมัชชานักวิจัยดานส่ิงแวดลอม จํานวน 5 โครงการ ณ หองแกรนบอลรูม 2 โรงแรมรามา การเดน ส กรงุ เทพฯ เมอื่ วันที่ 22 มกราคม 2556 นางสุวรรณา เตียรถสุวรรณ ผูอํานวยการศูนยวิจัยและฝกอบรม ดา นสง่ิ แวดลอ ม ตอ นรบั คณะศกึ ษาดงู านจากคณะสาธารณสขุ ศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน เขาเย่ียมชมหองปฏิบัติการวิจัยและรับฟง บรรยายเกย่ี วกบั บทบาทของศนู ยว จิ ยั และฝก อบรมดา นสงิ่ แวดลอ ม เม่อื วนั ท่ี 16 มกราคม 2556 เมอื่ วนั ที่ 12 มกราคม 2556 ศนู ยว จิ ยั และฝก อบรมดา นสงิ่ แวดลอ ม ขอทราบรายละเอียดเพมิ่ เตมิ ไดท ี่ ไดจัดกิจกรรมวันเด็กแหงชาติข้ึน ณ บริเวณลานดานหนาอาคาร สวนความรวมมอื และเครอื ขา ยนักวิจยั ดา นสงิ่ แวดลอม ศูนยวิจัยและฝกอบรมดานสิ่งแวดลอม โดยในวันงานมีกิจกรรม และซุม ตา งๆ มากมายใหเด็กๆ ไดรว มกจิ กรรม ศูนยวิจยั และฝกอบรมดา นส่งิ แวดลอม โทร 0 2577 4182-9 ตอ 1102, 1121 โทรสาร 0 2577 1138 กรมสงเสริมคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ ม กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ ม www.deqp.go.th/website/20/