ม.1 นิราศพระบาท

กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทยวรรณคดี และวรรณกรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑ นิราศพระบาท ที่มา: https://th.wikipedia.org

คำนำ หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานภาษาไทย วรรณคดี และวรรณกรรม ชั้นมัธยมศึกำปี่ที่ ๑ เล่มนี้ มุ่งส่งเสริมให้ผู้เรียนได้ศึกษาวรรณคดีที่ กำหนดไว้ในประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง วรรณคดี สำหรับการ จัดการเรียนการสอนภาษาไทย ซึ่งผู้เรียนจะได้ศึกษาความเป็นไทย ภาพสะท้อนความเชื่อ ค่านิยมวัฒนธรรม และสังคมไทยในวรรณคดี เรื่อง นิราศพระบาท ส่งผลให้ผู้เรียนเกิดความซาบซึ้งในวรรณคดี และวรรณกรรม และปรับใช้ในการดำเนินชีวิตประจำวัน ที่มา: https://www.pinterest.com/pin/786018941205088450/

คำแนะนำการใช้หนังสือ ๑. ศึกษาหลักสูตร และเอกสารที่เกี่ยวข้องกับหลักสูตรฉบับปัจจุบัน เพื่อเข้าใจสาระ และมาตรฐานการเรียนรู้ ตัวชี้วัด สาระการเรียนรู้แกน กลาง และสิ่งอันพึงประสงค์ให้เกิดแก่นักเรียน ๒. ศึกษาหนังสือเรียนวรรณคดี และวรรณกรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑ ทุกเล่มทุกบทอย่างละเอียด ซึ่งใช้เป็นสื่อหลักในการจัดการเรียนการ สอนรายวิชาภาษาไทย และจัดหน่วยการเรียนรู้ รวมไปถึงแผนการจัดการ เรียนรู้ตามความเหมาะสม ที่มา:https://www.bloggang.com

สารบัญ หน้า ๒ เรื่อง ๓ ความเป็นมา ๔ ประวัติผู้แต่ง ๖ ลักษณะคำประพันธ์ ๑๒ เรื่องย่อ ๒๔ บทวิเคราะห์ ๒๕ สรุป แบบทดสอบ ที่มา:https://th.aliexpress.com/item/2042213721.html

๑ นิราศพระบาท การเล่าเรื่องราวในระหว่างตามเสด็จพระองค์เจ้าปฐมวงศ์ พระโอรส กรมพระราชวังหลัง ไปนมัสการพระพุทธบาทที่จังหวัดสระบุรี สุนทรภู่ได้ พรรณนาสิ่งที่พบเห็น พร้อมกับรำพึงรำพันถึงนางอันเป็นที่รัก โดย ถ่ายทอดอารมณ์ ความรู้สึก จากสิ่งที่เห็นด้วยลักษณะพิเศษของกวี และ สอดแทรกคติเตือนใจต่าง ๆ เช่น การคบคน คำพูดของคน ที่มา: https://th.aliexpress.com/item/32699394530.html

๑. ความเป็นมา ๒ นิราศพระบาท สำนวนของ พระสุนทรโวหาร (สุนทรภู่) เป็น วรรณคดีนิราศที่รู้จักกันเป็นอย่างดี แต่งขึ้นเมื่อพ.ศ. ๒๓๕๐ คราวเมื่อ สุนทรภู่เป็นมหาดเล็กตามเสด็จพระองค์เจ้าปฐมวงศ์ พระโอรสในสม เด็จฯ เจ้าฟ้ากรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์ กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข ไปนมัสการรอยพระพุทธบาท สระบุรี ที่มา: https://silpchaloen.wordpress.com

๒. ประวัติผู้แต่ง ๓ สุนทรภู่เป็นนักประพันธ์กวีที่มีชื่อเสียง ในช่วงรัชสมัยพระบาท สมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย หรือในสมัยรัชกาลที่ ๒ เป็นยุครุ่งเรื่อง ยุคทองของวรรณกรรมไทย จากการประพันธ์บทกลอนนิทาน บทกลอน นิราศ ผลงานสุนทรภู่ทางด้านวรรณคดีของสุนทรภู่ ที่โด่งดังและเป็นที่รู้จัก มากมาย มากด้วยอัจฉริยะความสามารถในการแต่งบทประพันธ์ เป็น วรรณกรรมที่มีคติสอนใจมากมาย นั้นก็คือพระอภัยมณี บทเสภาขุนช้าง ขุนแผน และนิราศที่มีชื่อเสียงในวรรณคดีไทยอีกมากมาย ที่มา: https://th.wikipedia.org

๓. ลักษณะคำประพันธ์ ๔ นิราศพระบาทเป็นกลอนนิราศของ สุนทรภู่ มีความยาวถึง ๔๖๒ คำกลอน นับเป็นนิราศที่ยาวมากเรื่องหนึ่งของสุนทรภู่ โดยมีเนื้อหาบรรยายการเดินทางขณะโดยเสด็จ พระองค์เจ้า ปฐมวงศ์ ไปนมัสการ พระพุทธบาทสระบุรี (จังหวัดสระบุรี ปัจจุบัน) เมื่อวันขึ้น ๑๒ ค่ำ เดือน ๓ ปีเถาะ พ.ศ. ๒๓๕๐ ที่มา:https://th.aliexpress.com/item/2042213721.html

๓. ลักษณะคำประพันธ์ (ต่อ) ๕ ฉันทลักษณ์ กลอนนิราศ ที่มา:https://marketingtangtruong.com

๔. เรื่องย่อ ๖ วันแรก สุนทรภู่แต่งเมื่อตามเสด็จพระองค์เจ้าปฐมวงศ์ไปนมัสการพระพุทธบาท สระบุรี เมื่อวันที่ ๘ เดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๓๕๐ ตรงกับวันขึ้น ๑๒ ค่ำ เดือน ๓ สุนทรภู่ต้องจากแม่จัน ภรรยาไปโดยที่ยังมิได้คืนดีกัน ซึ่งสุนทรภู่ ได้เดินทางโดยทางเรือ ออกจากท่าน้ำวัดระฆัง ในตอนรุ่งเช้า ผ่าน บางจาก สามเสน บางพลัด บางซื่อ บางซ่อน บ้านวัดโบสถ์ ตลาดแก้ว ตลาดขวัญ ปากเกร็ด บางพูด บางพัง วัดเทียนถวาย บ้านใหม่ บางหลวง วังตำหนัก บ้านกระบือ เกาะบางอออิน เกาะราชคราม เกาะเกิด เกาะพระ วัดธารมาใหม่ พระราชวังหลวงสมัยกรุงศรีอยุธยา วัดแม่นางปลื้ม ค้างแรมคืนแรก ที่มา:https://www.pinterest.com/pin/786018941205088450/

๔. เรื่องย่อ (ต่อ) ๗ วันที่ ๒ คลองหัวรอ บ่อโพง พระนครหลวง อรัญญิก บางขวาง ท่าเรือ ได้ค้าง แรมคืนที่สอง ที่มา: https://silpchaloen.wordpress.com

๔. เรื่องย่อ (ต่อ) ๘ วันที่ ๓ รุ่งเช้าเปลี่ยนการเดินทางเป็นทางบก ใช้ช้างเป็นพาหนะ ผ่านป่าเขาจนถึงวัดพระพุทธบาท สระบุรีในวันเดียวกัน ( วัน ขึ้น ๑๔ ค่ำ เดือน ๓) ใช้เวลาเดินทางไป ๒ วันครึ่ง ประทับ พักแรมที่วัดพระพุทธบาท ที่มา: http://www.oknation.net/blog/smile-andaman/page2

๔. เรื่องย่อ (ต่อ) ๙ วันที่ ๔ วันรุ่งขึ้น สุนทรภู่ได้ไปนมัสการรอยพระพุทธบาท ณ มณฑป อธิษฐานขอพร แล้วก็เดินเที่ยวชมบริเวณรอบ ๆ วัด ได้แก่ ถ้ำประทุน ถ้ำกินนร บ่อพราน ล้างเนื้อ ถ้ำซาละวัน ธารเกษม เขาขาด เขาโพธิ์ลังกา ที่มา:https://th.aliexpress.com/item/2042213721.html

๔. เรื่องย่อ (ต่อ) ๑๐ จากนั้น ในวันแรม ๑ ค่ำ เจ้าพระยาพระคลัง ( กุน ) ได้หาละครเล่นเรื่อง สุวรรณหงส์ตอนถูกหอกยนต์ และมีการแสดงมวยปล้ำด้วย พระองค์เจ้า ปฐมวงศ์ประทับอยู่ที่วัดพระพุทธบาทเป็นเวลา ๓ คืน ๔ วัน ก็เสด็จกลับ กรุงเทพ ในวันแรม ๓ ค่ำ เดือน ๓ ใช้เวลาเดินทางกลับ 1 วันครึ่ง ที่มา:https://www.pinterest.com/pin/786018941205088450/

๑๑ อ่านเนื้อหา เรื่อง นิราศพระบาทฉบับเต็ม ได้ที่ -->

๕. บทวิเคราะห์ ๑๒ เนื้อความสำคัญ ถึงสามเสนแจ้งความตามสำเหนียก เมื่อแรกเรียกสามแสนทั้งกรุงศรี ประชุมฉุดพุทธรูปในวารี ไม่เคลื่อนที่ชลธารบาดาลดิน เออชาวกรุงกลับเรียกสามเสนสิ้น จึงสาปนามสามแสนเป็นชื่อคุ้ง แต่ชื่อดินเจียวยังกลายเป็นหลายคำ นี่หรือรักจะมิน่าเป็นราคิน ที่มา: https://silpchaloen.wordpress.com

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๑๓ เนื้อความสำคัญ ๑. การให้ความรู้เรื่องประวัติของสถานที่ กล่าวเชื่อมโยงถึงแม่จัน โดยขอให้ใจนางหนักแน่นมั่นคง อย่าหวั่นไหวไป กับชายอื่น เช่นเดียวกับพระพุทธรูปที่ไม่สามารถฉุดให้เคลื่นที่ขึ้นมาได้ ดังบท ประพันธ์นี้ ขอใจนุชที่ฉันสุจริตรัก ให้แน่นหนักเหมือนพุทธรูปเลขาขำ ถึงแสนคนจะมาวอนชะอ้อนนำ สักแสนคำ อย่าให้เคลื่อน จงเหมือนใจ ที่มา:http://www.oknation.net/blog/smile-andaman/page2

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๑๔ เนื้อความสำคัญ ๒. การให้ความรู้เกี่ยวกับการแต่งกาย และที่อยู่อาศัยของชาวมอญ ตาโถงถุงนุ่งอ้อมลงกรอมซ่น เป็นแยบยลเมื่อยกขยับอย่าง เห็นขาขาววาวแวบอยู่หว่างกลาง ใครยลนางก็เป็นน่าจะปรานี ดูเหย้าเรือนหาเหมือนอย่างไทยไม่ หลังคาใหญ่พื้นเล็กเป็นโรงผี ระยะบ้านย่านนั้นก็ยาวรี จำเพาะมีฝั่งซ้ายเมื่อพายไปฯ ที่มา:http://www.oknation.net/blog/smile-andaman/page2

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๑๕ เนื้อความสำคัญ ๓. การนำชื่อสถานที่มากล่าวถึงความคิดถึง คร่ำครวญถึงคนรัก โดยการเล่นคำซ้ำ เช่น บางจาก ถึงคลองขวางบางจากยิ่งตรมจิต ใครช่างคิดชื่อบางไว้กางกั้น ว่าชื่อจากแล้วไม่รักรู้จักกัน พิเคราะห์ครันหรือมาพ้องกับคลองบาง ทั้งจากที่จากคลองเป็นสองข้อ ยังจากกอนั้นก็ขึ้นในคลองขวาง โอ้ว่าจากช่างมารวบประจวบทาง ทั้งจากบางจากไปใจระบม ที่มา: https://www.pinterest.com/pin/786018941205088450/

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๑๖ เนื้อความสำคัญ ๔. การกล่าวถึงความรู้สึกเมื่อผ่านสถานที่ต่าง ๆ ๔.๑ โดยบทที่เด่นชัดคือ ตอนที่กล่าวถึงพระราชวังหลวง กรุงศรีอยุธยาที่ถูกเผาทำลาย โดยแสดงความรู้สึกเสียดายที่เกิดมาช้าเกินไปไม่ทันได้เห็นสภาพรุ่งเรืองของพระราชวัง ดังที่เคยได้ฟังมา อนิจจาธานินสิ้นกษัตริย์ เหงาสงัดเงียบไปดังไพรสณฑ์ แม้กรุงยังพรั่งพร้อมประชาชน จะสับสนแซ่เสียงทั้งเวียงวัง ... เมื่อแรกศรีอยุธยายังเจริญ แต่ปู่ย่ายายเราท่านเล่ามา ระงับโศกสุขสุดจะสรรเสริญ กษัตริย์สืบสุริย์วงศ์ดำรงโลก เสียดายเกิดมาเมื่อเกินน่าน้อยใจ เราเห็นยับยังแต่รอยก็พลอยเพลิน ที่มา: http://www.oknation.net/blog/smile-andaman/page2

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๑๗ เนื้อความสำคัญ ๔. การกล่าวถึงความรู้สึกเมื่อผ่านสถานที่ต่าง ๆ ๔.๒ โดยสุนทรภู่ได้คาดคะเนตามแบบอารมณ์กวีถึงสาเหตุ ที่เสียกรงศรีอยุธยาครั้งที่ ๒ ว่า กำแพงรอบขอบคูก็ดูลึก ไม่น่าศึกอ้ายพม่าจะมาได้ ยังให้มันข้ามเข้าเอาเวียงชัย โอ้อย่างไรเหมือนบุรีไม่มีชาย หรือธานินสิ้นเกณฑ์จึงเกิดยุค ไพรีรุกรบได้ดังใจหมาย เหมือนทุกวันแล้วไม่คัณนาตาย ให้ใจหายหวั่นหวั่นถึงจันทร์ดวงฯ ที่มา:https://th.lovepik.com/image-400221632/

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๑๘ เนื้อความสำคัญ ๔. การกล่าวถึงความรู้สึกเมื่อผ่านสถานที่ต่าง ๆ ๔.๓ โดยนําความรูส ึกดังกลาวมาเชื่อมโยงกับความรักของตน โดยขอใหแมจ ัน มีจิตใจที่หนักแน่นเหมือนกรุงเทพฯ อย่าได้เหมือนกรุงศรีอยุธยาที่ถูกทำลายได้ พี่ดูใจค่ายนอกออกหนักแน่น ดังเขตแคว้นคูขอบนครหลวง ไม่เห็นจริงใจนางในกลางทรวง ชายทะลวงเข้ามาบ้างจะอย่างไร ขอเทเวศร์เขตสวรรค์ชั้นดุสิต ดลใจมิตรอย่าให้เหมือนกับกรุงใหญ่ ให้เหมือนกรุงเราทุกวันไม่พรั่นใคร นั่นแลใจเห็นจะครองกับน้องนานฯ ที่มา: https://th.lovepik.com/image-400221632/

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๑๙ เนื้อความสำคัญ ๕. การพรรณนาถึงความงดงามของสถาปตยกรรมไทยที่บริเวณพระมณฑป ไดอ ยา งละเอียด ถูกตองตรงตามสภาพจริงและนึกเห็นภาพไดชดเจน เช่น ทวาราที่ตรงหน้าบันไดนาค มีรูปรากษสสองอสูรขยัน แสยะแยกโอษฐ์อ้าสองตามัน ยืนยิงฟันแยกเขี้ยวอยู่อย่างเป็น บันไดนาคนาคในบันไดนั้น ดูผกผันเพียงจะเลื้อยออกโลดเล่น ขย้ำเขี้ยวขบปากเหมือนนาคเป็น ตาเขม้นมองมุ่งสะดุ้งกาย พื้นผนังหลังบัวที่ฐานปัทม์ เป็นครุฑอัดยืนเหยียบภุชงค์ขยำ หยิกขยุ้มกุมวาสุกรีกำ กินนรรำรายเทพประนมกร ใบระกาหน้าบันบนชั้นมุข สุวรรณสุกเลื่อมแก้วประภัสสร ดูยอดเยี่ยมเทียมยอดยุคุนธร กระจังซ้อนแซมใบระกาบัง ที่มา:http://www.oknation.net/blog/smile-andaman/page2

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๒๐ เนื้อความสำคัญ ๖. การกลา วถึงคําอธิษฐาน เมื่อสนทรภู่ไดไปนมัสการรอยพระพุทธบาท ก็ไดอธิษฐานขอ พรไวหลายประการ ดังนี้ แม้นกลับชาติเกิดใหม่เป็นกายคน ชื่อว่าจนแล้วจงจากกำจัดไกล สตรีหึงหนึ่งแพศยาหญิง ทั้งสองสิ่งอย่าได้ชิดพิสมัย สัญชาติชายทรชนที่คนใด ให้หลีกไกลร้อยโยชน์อย่าร่วมทาง ถ้ารักใครขอให้ได้คนนั้นด้วย บุญจงช่วยปฏิบัติอย่าขัดขวาง อย่ารู้มีโรคาในสารพางค์ ทั้งรูปร่างขอให้ราวกับองค์อินทร์ หนึ่งบิดรมารดาคณาญาติ ให้ผุดผาดผาสุกเป็นนิจสิน ความระยำคำใดอย่าได้ยิน ให้สุดสิ้นสูญหายละลายเอง ทั้งหวายตรวจล้วนเครื่องที่ลำบาก ให้ปราศจากทั้งคนเขาข่มเหง ใครปองร้ายขอให้กายมันเป็นเอง ให้ครื้นเครงเกียรติยศปรากฎครันฯ ที่มา: https://th.lovepik.com/image-400221632/

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๒๑ เนื้อความสำคัญ ๗. กลาวถึงชื่อตัวละครสาคัญในวรรณคดีที่เปนคูร ักแตต อ งพลดพรากจากกัน เหมือนดังตนเอง ครั้นอิเหนาสุริย์วงศ์อันทรงกริช พระทรงฤทธิ์แรมร้างจินตะหรา พระสุธนร้างห่างมโนห์รา พระรามร้างแรมสีดาพระทัยตรอม องค์พระเพชรปาณีท้าวตรีเนตร เสียพระเวทผูกทวารกรุงพาลถนอม สุจิตราลาตายไม่วายตรอม ล้วนเจิมจอมธรณีทั้งสี่องค์ ที่มา: https://silpchaloen.wordpress.com

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๒๒ คุณค่าด้านวรรณศิลป์ ๑.๑ การใชค ําที่ทาใหเกิดภาพ และไดย นเสียง ( โวหารสัทพจน ) ละครหยุดอุตลุดด้วยมวยปล้ำ ยืนประจำหมายสู้เป็นคู่ขัน มงคลใส่สวมหัวไม่กลัวกัน ตั้งประจันจดจับกระหยับมือ ตีเข่าปับรับโปกสองมือปิด ประจบติดเตะผางหมัดขว้างหวือ กระหวัดหวิดหวิวผวาเสียงฮาฮือ คนดูอื้อเออเอาสนั่นอึง ย่ามกระสอบกรอบแกรบกระไกรกริก กลักพริกพลิกแพลงตะแคงหงาย นาคสะดุ้งรุงรังกระดึงห้อย ใบโพธิ์ร้อยระเรงอยู่เหง่งหงั่ง เสียงประสานกังสดาลกระดึงดัง วิเวกวังเวงในหัวใจครันฯ ที่มา:https://th.aliexpress.com/item/2042213721.html

๕. บทวิเคราะห์ (ต่อ) ๒๓ คุณค่าด้านวรรณศิลป์ ๑.๒ การเลนคำโดยนำชื่อสถานที่มาพองกบถ้อยคําที่มีความหมายแสดง ใหเห็นถึงความอาลัยรักและหวงหาแมจัน ทั้งจากที่จากคลองเปนสองขอ ยังจากกอนั้นก็ขึ้นในคลองขวาง โอวา จากช่างมารวบประจวบทาง ทั้งจากบางจากไปใจระบม ถึงเกาะเกิดเกิดเกาะขึ้นกลางน้ำ เหมือนเกิดกรรมเกิดราชการหลวง จึงเกิดโศกขัดขวางขึ้นกลางทรวง จะตักตวงไวก็เ ติบกวาเกาะดิน ที่มา:https://www.pinterest.com/pin/786018941205088450/

๖. สรุป ๒๔ นิราศพระบาทมีทั้งเรื่องราวชีวิต และอุปนิสัยส่วนตัวของสุนทรภู่ โดยเน้นความ รักที่มีต่อนางจันภรรยา ซึ่งสุนทรภู่สามารถเชื่อมโยงความรู้สึกที่มีต่อนางกับสถานที่ที่ เดินทางผ่านได้อย่างกลมกลืน บางตอนสะท้อนอุปนิสัยบางประการของสุนทรภู่ ความ มีอารมณ์อ่อนไหวดังตอนที่พรรณนาถึงความสะเทือนใจที่เห็นซากปรักหักพังของ กรุงศรีอยุธยา บางตอนสะท้อนชีวิตสาวชาววังและชาวบ้าน ตลอดจนวิถีชีวิตของ คนในสังคมไว้ด้วย เช่น การแต่งกายของสาวชาววังที่ร่วมขบวนเสด็จ การแต่งกาย ของสาวมอญที่สามโคก และลักษณะบ้านของชาวมอญในสังคมไทย สิ่งที่กล่าวถึงวิถี ชีวิตในสังคมได้ชัดเจนที่สุดคืองานวัดพระพุทธบาทอันเป็นงานสำคัญและยิ่งใหญ่ กวีบรรยายภาพงานรื่นเริงที่มีการละเล่นต่าง ๆ และการประดับตกแต่งสถานที่อย่าง สวยงามสะท้อนให้เห็นว่าคนไทยมีอุปนิสัยชอบความสนุกสนาน ที่มา: https://silpchaloen.wordpress.com

๒๕ คำถามท้ายบท ทำแบบทดสอบ เรื่อง นิราศพระบาท ได้ที่ -->

๒๖ ผู้จัดทำ นางสาวจามีกรประทุมมาศ เลขที่ ๑๓ ภาษาไทย ๖๓๑๑๐๒๐๐๘๑๑๓