คู่มือเกณฑ์การเจริญเติบโตเด็ก

คูมือ การใชเกณฑอางอิงการเจริญเติบโต ของเด็กอายุ 6 -19 ป ÊÓ¹¡Ñ âÀª¹Ò¡Òà ¡ÃÁ͹ÒÁÑ ¡ÃзÃǧÊÒ¸ÒóʢØ

คูมือ การใชเกณฑอางอิงการเจริญเติบโต ของเด็กอายุ 6 -19 ป ÊÓ¹¡Ñ âÀª¹Ò¡Òà ¡ÃÁ͹ÒÁÑ ¡ÃзÃǧÊÒ¸ÒóʢØ

3 SD 2 SD 1.5 SD EDIAN คมู อื การใชเกณฑอ า งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป .5 SD ISBN 978-616-11-4548-4 SD จดั ทำโดย สำนักโภชนาการ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสุข ถนนตวิ านนท ตำบลตลาดขวัญ อำเภอเมอื ง จังหวดั นนทบรุ � 11000 โทรศัพท 0 2590 4331 โทรสาร 0 2590 4333 พ�มพค รัง้ ท่ี 1 กุมภาพนั ธ 2564 จำนวน 1,010 เล‹ม พ�มพท ่ี บร�ษัท ทำดวŒ ยใจ จำกัด 8/305 หมู‹บาŒ นชวนชื่น ถนนมาเจร�ญ แขวงหนองแขม เขตหนองแขม กรุงเทพมหานคร 10160 โทร. 0 2811 0267

155 160 165 170 175 180 18 คูมอื การใชเกณฑอางอิงการเจริญเตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป ก คาํ นาํ สํานักโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข ไดแตงต้ังคณะกรรมการจัดทําเกณฑอางอิง การเจริญเติบโตของเด็กอายุ 5 - 19 ป ประกอบดวย ผูเชี่ยวชาญดานโภชนาการจากมหาวิทยาลัยตาง ๆ และนักโภชนาการจากสาํ นกั โภชนาการ กรมอนามยั เพ่ือทบทวนเกณฑอางอิงนาํ้ หนักและสว นสูง ท่ใี ชใน ปจ จบุ นั ซงึ่ เกบ็ ขอ มลู ในเดก็ ไทยตงั้ แตป  พ.ศ. 2538 โดยคณะกรรมการมมี ตใิ หด าํ เนนิ การจดั ทาํ เกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป ขนึ้ ใหม เพอ่ื สง เสรมิ การเจรญิ เตบิ โตเตม็ ศกั ยภาพและทราบสถานการณ การเจรญิ เติบโตที่เปน จรงิ ของเดก็ ไทย การดําเนินงานดังกลาว คณะทํางานไดดําเนินการเสร็จสิ้นจนไดออกมาเปนเกณฑอางอิง การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป โดยความรว มมอื อยา งดจี ากสถานศกึ ษาตงั้ แตร ะดบั อนบุ าลจนถงึ ระดบั อดุ มศกึ ษาทงั้ ของรฐั และเอกชน ทใ่ี หค ณะทาํ งานไดล งเกบ็ ขอ มลู สาํ นกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั ไดแ ก นครปฐม ปทมุ ธานี สระบรุ ี สพุ รรณบรุ ี ฉะเชงิ เทรา ชลบรุ ี นครราชสมี า ขอนแกน ยโสธร นครสวรรค พษิ ณโุ ลก ลาํ ปาง ชมุ พร นครศรธี รรมราช พทั ลงุ กรงุ เทพมหานคร ศนู ยอ นามยั ที่ 1 - 12 และ สถาบนั พฒั นาสขุ ภาวะเขตเมอื ง ทใ่ี หค วามรว มมอื ในการประสานพน้ื ท่ี รวมทง้ั ผเู ชยี่ วชาญดา นโภชนาการจากมหาวทิ ยาลยั ตา ง ๆ ทร่ี ว มกนั ดาํ เนนิ การจนไดอ อกมาเปน เกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตเปน ผลสาํ เรจ็ เรยี บรอ ย เปน แนวทางทใ่ี ชเ ปน เกณฑ อา งองิ และการสง เสรมิ การเจรญิ เตบิ โตเตม็ ศกั ยภาพของเดก็ ไทย จงึ ขอขอบคณุ เปน อยา งสงู ไว ณ โอกาสนี้ กรมอนามัย หวังเปนอยางยิ่งวา คูมือเลมน้ีจะเปนประโยชนตอภาคีเครือขายที่นําเกณฑอางอิง การเจริญเติบโตของเด็กอายุ 6 - 19 ป ชุดใหม ไปใชในการเฝาระวังและติดตามการเจริญเติบโตของเด็ก อายุ 6 - 19 ป เพอื่ ใหเด็กไทยมกี ารเจรญิ เติบโตเตม็ ตามศักยภาพตอ ไป กรมอนามยั กุมภาพันธ 2564

ข คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจริญเตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป สารบัญ หนา บทนํา ง ดชั นบี ง ช้ีทใ่ี ชในการประเมินการเจรญิ เติบโต 1 นํ้าหนักตามเกณฑอ ายุ (weight for age) 1 สวนสงู ตามเกณฑอายุ (height for age) 2 น้าํ หนักตามเกณฑสวนสูง (weight for height) 3 การจดั ทําเกณฑอ างอิงการเจริญเตบิ โตของประเทศไทยทีผ่ า นมา จนถงึ ปจ จบุ ัน 6 การจัดทาํ เกณฑอ างองิ การเจรญิ เติบโตในอดีตท่ผี านมา 6 การประยกุ ตใ ชมาตรฐานการเจรญิ เติบโตขององคก ารอนามัยโลกในประเทศไทย 7 การจัดทาํ เกณฑอ างองิ การเจรญิ เติบโตของเด็กอายุ 6 – 19 ป ปจจุบัน 8 - พื้นท่ดี าํ เนินการ 9 - กลมุ เปา หมาย 9 - การคดั เลือกกลมุ ตวั อยาง 9 - ขนาดตวั อยา ง 11 - ผลการเก็บขอมลู 12 ภาคผนวก 13 การเลอื กเคร่อ� งชั่งนำ้ หนกั และว�ธีการชงั่ น้ำหนกั 14 การเลอื กเครอ่� งวัดสว‹ นสูงและว�ธีการวัดส‹วนสูง 15 ความผดิ พลาดทอี่ าจเกิดขน�้ จากการประเมนิ 17

คมู อื การใชเ กณฑอ างอิงการเจริญเตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป ค สารบญั ตาราง ตารางท่ี 1 คำท่ใี ชŒแสดงระดบั การเจรญ� เตบิ โตและความหมายของระดับการเจร�ญเติบโต หนา แยกตามดชั นบี ‹งช้ี ตารางที่ 2 เกณฑคดั เลอื กกลุ‹มตัวอยา‹ ง 5 ตารางที่ 3 เกณฑการคัดออก ตารางที่ 4 จำนวนกลม‹ุ ตวั อย‹างท่เี ก็บขŒอมลู ในแตล‹ ะอายุเปšนรายเดอื นแยกเพศและจังหวดั 10 ตารางที่ 5 จำนวนกลุ‹มตัวอย‹างท้ังหมด แยกตามจังหวดั และเพศ 10 ตารางท่ี 6 แสดงเกณฑอ Œางอิงการเจรญ� เติบโตนำ้ หนักตามเกณฑอ ายุ 11 ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ าŒ งอิงการเจรญ� เติบโตสว‹ นสงู ตามเกณฑอายุ 12 ตารางที่ 8 แสดงเกณฑอ าŒ งองิ การเจรญ� เติบโตน้ำหนกั ตามเกณฑสว‹ นสูง 18 31 44 สารบัญภาพ หนา ภาพท่ี 1 เคร�่องช่ังนำ้ หนัก 14 ภาพที่ 2 วธ� ีการวดั สว‹ นสูง 16 ภาพท่ี 3 ท‹ามาตรฐานในการวดั สว‹ นสงู 16 กราฟแสดงนำ้ หนกั ตามเกณฑอ ายขุ องเด็กอายุ 6 – 19 ป‚ เพศหญงิ 49 กราฟแสดงน้ำหนกั ตามเกณฑอายขุ องเด็กอายุ 6 – 19 ป‚ เพศชาย 50 กราฟแสดงส‹วนสูงตามเกณฑอ ายขุ องเด็กอายุ 6 – 19 ป‚ เพศหญิง 51 กราฟแสดงส‹วนสูงตามเกณฑอ ายุของเดก็ อายุ 6 – 19 ป‚ เพศชาย 52 กราฟแสดงน้ำหนักตามเกณฑสงู สว‹ นของเด็กอายุ 6 – 19 ป‚ เพศหญงิ 53 กราฟแสดงนำ้ หนักตามเกณฑส งู สว‹ นของเด็กอายุ 6 – 19 ป‚ เพศชาย 54

ง คมู ือการใชเกณฑอ างองิ การเจรญิ เติบโตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป บทนาํ อาหารและโภชนาการเปนปจจัยหลักสําหรับการเจริญเติบโตของเด็ก ซึ่งโภชนาการที่ดี เปนพ้ืนฐานสําคัญของการมีสุขภาพดี ดังนั้นการประเมินภาวะโภชนาการดวยการวัดสัดสวนของรางกาย จดั เปน สว นหนง่ึ ทจ่ี าํ เปน สาํ หรบั การประเมนิ สขุ ภาพ ไดแ ก นา้ํ หนกั และสว นสงู โดยอาศยั หลกั การทว่ี า ขนาดและ สว นประกอบของรา งกายจะเปลย่ี นแปลงตามภาวะโภชนาการของบคุ คล ซงึ่ เปน ผลมาจากลกั ษณะของอาหาร ทบี่ รโิ ภค และการใชป ระโยชนข องสารอาหารในรา งกายของบคุ คล ดงั นน้ั ผลจากการวดั สดั สว นของรา งกาย จงึ สามารถใชเ ปน ดชั นชี วี้ ดั ทส่ี ะทอ นภาวะสขุ ภาพของบคุ คล การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ ทเี่ กย่ี วขอ งกบั อาหารและ โภชนาการของบคุ คล นน้ั ๆ และสามารถแปลผลขอ มลู โดยใชก ารเปรยี บเทยี บกบั การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ ท่ีมีการเจรญิ เติบโตเต็มศกั ยภาพเปนเกณฑอางองิ จากสภาพสงั คมและเศรษฐกจิ ของประเทศทไี่ ดม กี ารเปลยี่ นแปลงอยา งรวดเรว็ มผี ลทาํ ให เด็กไทยมีขนาดรางกายเพ่ิมขึ้นท้ังน้ําหนักและสวนสูง ดังน้ันการสงเสริมพัฒนาคุณภาพชีวิตของเด็กไทย กับมาตรฐานทน่ี ํามาใชเปน ตัวเปรยี บเทียบตอ งเหมาะสมตอ การพัฒนาความเจริญเตบิ โต การจดั ทาํ เกณฑ อางอิงการเจริญเติบโตที่เปนปจจุบัน จึงมีความจําเปนเพ่ือนําไปสูการพัฒนาใหเด็กไทยมีการเจริญเติบโต เตม็ ตามศักยภาพ

คูม ือการใชเกณฑอางองิ การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป 1 ดัชนชี ีว้ ดั ที่ใชใ นการประเมนิ การเจรญิ เตบิ โต การใชนํ้าหนักและสวนสูงในการประเมินภาวะการเจริญเติบโต มี 3 ดัชนี คือ นํ้าหนัก ตามเกณฑอ ายุ (weight for age) สว นสงู ตามเกณฑอ ายุ (height for age) และนา้ํ หนกั ตามเกณฑส ว นสงู (weight for height) ดัชนีแตละตัวจะใหความหมายในการประเมินซ่ึงมีขอเดนและขอดอยท่ีแตกตางกัน โดยเฉพาะเมื่อนําไปใชในการสํารวจภาคตัดขวาง (cross-sectional survey) จึงมีขอพึงระวังในการแปล ความหมายจากการประเมินไดดงั น้ี นํ้าหนักตามเกณฑอายุ (weight for age) นา้ํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ นาํ้ หนกั เปน ผลรวมของกลา มเนอ้ื ไขมนั นา้ํ และกระดกู นาํ้ หนกั ตามเกณฑอ ายเุ ปน ดชั นบี ง ชถี้ งึ ความสมั พนั ธข องการเจรญิ เตบิ โตของนา้ํ หนกั ทเ่ี พมิ่ ขนึ้ ตามอายขุ องเดก็ เปน ดชั นี ทีน่ ิยมใชแพรห ลาย ในการประเมนิ ภาวะการขาดโปรตนี และพลงั งาน ขอเดน 1. เปนดัชนีที่ใชงาย รวดเรว็ ไมจาํ เปนตองใชผ ูท ีม่ คี วามชาํ นาญเฉพาะดานในการวดั 2. สามารถสะทอนขนาดของปญหาการขาดโดยรวม ทั้งการขาดโปรตีนและพลังงาน แบบเฉียบพลันที่ทาํ ใหเ ดก็ ผอม หรอื การขาดโปรตนี และพลังงานแบบเรือ้ รังที่ทําใหเ ดก็ ตัวเตย้ี หรอื ปญหา การบกพรอ งทง้ั สองดา น ใชส ะทอ นผลกระทบโดยรวมของภาวะวกิ ฤตฉกุ เฉนิ ได 3. มกี ารเปลย่ี นแปลงเรว็ พอจะเหน็ ไดง า ย เปน ประโยชนใ นการศกึ ษาตดิ ตามการเจรญิ เตบิ โต ของเดก็ ซงึ่ มกี ารวดั เปน ระยะ ๆ ในระบบเฝา ระวงั ทางโภชนาการโดยเฉพาะอยา งยง่ิ ในทารกและเดก็ กอ นวยั เรยี น ขอ ดอ ย 1. ในกรณีของเด็กท่ีมีนํ้าหนักนอยกวาเกณฑจะไมสามารถแยกไดชัดเจนวาน้ําหนักนอย เนอื่ งจากการขาดโปรตนี และพลงั งานแบบฉบั พลนั (ผอม) หรอื แบบเรอื้ รงั (เตยี้ ) อยา งไรกต็ ามสาํ หรบั เดก็ อายตุ า่ํ กวา 2 ป ซง่ึ การขาดสารอาหารอยา งเรอ้ื รงั ยงั ไมป รากฏมากนกั นา้ํ หนกั ตามเกณฑอ ายทุ ต่ี า่ํ กวา เกณฑ อางองิ ยงั ใชเ ปน ดัชนีของการขาดโปรตีนและพลงั งานแบบฉับพลันได 2. เด็กท่ีมีรูปรางคอนขางสูงหรือสูงมากเนื่องจากไดรับการเลี้ยงดูดีและมีพันธุกรรมสูง อาจจะมนี าํ้ หนกั ตามเกณฑอ ายมุ ากกวา เกณฑอ า งองิ และถกู เขา ใจวา เปน เดก็ ทมี่ ภี าวะโภชนาการเกนิ ทง้ั ๆ ท่ีมีน้ําหนักเหมาะสมกับสวนสูง (สมสวน) ดังน้ันดัชนีนํ้าหนักตามเกณฑอายุจึงเปนดัชนีบงช้ีที่ไมเหมาะสม สําหรับการประเมนิ ภาวะโภชนาการเกนิ ในเด็กอายตุ ั้งแต 2 ปข ึ้นไป 3. เดก็ ทมี่ อี ายเุ ดยี วกนั และมนี า้ํ หนกั เทา กนั แตม สี ว นสงู แตกตา งกนั ทาํ ใหม ภี าวะอว น - ผอม แตกตางกันได คืออาจเปนเด็กท่ีมีรูปรางผอม หรือเด็กท่ีมีสวนสูงปกติรูปรางสมสวน หรือเด็กท่ีอวนเต้ีย จะถกู ประเมินวามีภาวะโภชนาการในระดับเดยี วกนั หมด 4. เด็กที่มีปญหาสุขภาพที่มีอาการบวม หรือเด็กท่ีขาดสารอาหารโปรตีนและพลังงาน อยางรุนแรงจะมีอาการบวม ซึ่งทําใหมีนํ้าหนักเพ่ิมขึ้น อาจแปลผลผิดวาเปนเด็กปกติ 5. จาํ เปนตองทราบอายุท่แี ทจ รงิ ของเดก็

2 คมู ือการใชเกณฑอา งองิ การเจรญิ เติบโตของเด็กอายุ 6 - 19 ป การใชก ราฟนา้ํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ เปน การนาํ นาํ้ หนกั มาเทยี บกบั เกณฑม าตรฐานของเดก็ ท่ีมีอายุเทากัน ใชดูน้ําหนักของเด็กวามีนํ้าหนักมากหรือนอยกวาเกณฑเมื่อเทียบกับเด็กที่มีอายุเทากัน แตไ มสามารถบอกไดว าเด็กอว นหรอื ไม แบง กลมุ ภาวะการเจรญิ เตบิ โตเปน 5 ระดบั คอื 1) นํ้าหนกั มาก (มากกวา +2 SD) หมายถงึ ยังบอกไมไดวาเด็กอวนหรือไม ตอ งประเมนิ โดยใชกราฟน้ําหนักตามเกณฑสวนสูง 2) นา้ํ หนกั คอ นขา งมาก (อยเู หนอื เสน +1.5 SD ถงึ +2 SD) หมายถงึ นาํ้ หนกั อาจอยใู นเกณฑ เส่ยี งตอนํา้ หนกั มาก ตองประเมินโดยใชก ราฟนํา้ หนักตามเกณฑส วนสูง 3) นา้ํ หนกั ตามเกณฑ (อยรู ะหวา งเสน -1.5 SD ถงึ +1.5 SD) หมายถงึ นาํ้ หนกั เหมาะสม กบั อายุ 4) นาํ้ หนกั คอ นขา งนอ ย (อยตู าํ่ กวา เสน -1.5 SD ถงึ –2 SD) หมายถงึ นา้ํ หนกั อยใู นเกณฑ เสี่ยงตอ การขาดอาหาร 5) นํ้าหนกั นอย (อยตู า่ํ กวาเสน –2 SD) หมายถงึ นํา้ หนกั อยูในเกณฑข าดอาหาร สว‹ นสงู ตามเกณฑอายุ (height for age) สว นสงู ตามเกณฑอ ายุ สว นสงู ทสี่ มั พนั ธก บั อายเุ ปน ดชั นบี ง ชภ้ี าวะการเจรญิ เตบิ โตทเี่ กดิ ขน้ึ อยา งตอ เนอื่ งยาวนานในอดตี ถา เดก็ ไดร บั อาหารไมเ พยี งพอเปน เวลานาน หรอื มกี ารเจบ็ ปว ยบอ ย ๆ มผี ลให อัตราการเจริญเติบโตของโครงสรางของกระดูกเปนไปอยางเช่ืองชาหรือชะงักงัน ทําใหเปนเด็กตัวเต้ีย (stunting) กวาเด็กทเ่ี ปนเกณฑอ า งองิ ซึ่งมีอายเุ ดียวกนั ดังน้นั สว นสงู ตามเกณฑอายุจึงเปนดชั นบี ง ชี้ภาวะ การขาดโปรตีนและพลังงานแบบเร้ือรังมาเปนระยะเวลานาน ทําใหมีความบกพรองของการเจริญเติบโต ดา นโครงสรา งสวนสูงทีละเล็กละนอย ถาไมไ ดร ับการแกไ ขก็จะสะสมความพรองจนตกเกณฑ ขอ เดน 1. เปนดชั นบี ง ชภ้ี าวะการเจรญิ เติบโต (ของโครงสรา งรา งกาย) ไดชัดเจน 2. เปนดัชนีบงช้ีถึงการพัฒนาการเจริญเติบโตของเด็กในทองถิ่นวาดีเพียงใด ใชสะทอน ระดับการพัฒนาทองถ่ินโดยรวม ขอ ดอ ย 1. การเปลยี่ นแปลงของสว นสงู จะเปน ไปอยา งชา ๆ จงึ ไมเ หมาะสมสาํ หรบั เปน ดชั นใี นการ ติดตามประเมินผลโครงการ 2. จําเปน ตองทราบอายทุ ี่แทจ รงิ ของเด็ก การใชก ราฟสว นสงู ตามเกณฑอ ายุ เปน การนาํ สว นสงู มาเทยี บกบั เกณฑม าตรฐานของเดก็ ทม่ี อี ายเุ ทา กนั ใชด กู ารเจรญิ เตบิ โตไดด ที สี่ ดุ และบอกลกั ษณะของการเจรญิ เตบิ โตไดว า เปน เดก็ สงู หรอื เตยี้ เมอ่ื เปรียบเทยี บกบั เด็กทัว่ ไปที่มอี ายเุ ทากนั แบงกลมุ ภาวะการเจริญเติบโตเปน 5 ระดบั คอื

คมู อื การใชเ กณฑอางอิงการเจรญิ เติบโตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป 3 1) สงู (มากกวา +2 SD) หมายถงึ สว นสงู อยใู นเกณฑด มี าก ๆ มกี ารเจรญิ เตบิ โตมากกวา เดก็ ทัว่ ไปในอายุเดียวกัน เปน สวนสูงที่จะตอ งสง เสริมใหเ ดก็ มีการเจรญิ เติบโตอยใู นระดับนี้ 2) คอนขางสูง (อยูเหนือเสน +1.5 SD ถึง +2 SD) หมายถึง สวนสูงอยูในเกณฑดีมากมี การเจรญิ เตบิ โตมากกวา เดก็ ทวั่ ไปในอายเุ ดยี วกนั เปน สว นสงู ทจี่ ะตอ งสง เสรมิ ใหเ ดก็ มกี ารเจรญิ เตบิ โตอยใู น ระดบั น้เี ชนกัน 3) สงู ตามเกณฑอ ายุ (อยรู ะหวา งเสน -1.5 SD ถงึ +1.5 SD) หมายถงึ สว นสงู อยใู นเกณฑด ี แสดงวา มีสวนสงู เหมาะสมตามอายุ จะตองสงเสรมิ ใหเด็กมกี ารเจรญิ เติบโตอยูใ นระดบั นี้เชน กนั 4) คอ นขา งเตยี้ (อยตู าํ่ กวา เสน -1.5 SD ถงึ –2 SD) หมายถงึ สว นสงู อยใู นเกณฑเ สยี่ งตอ การขาดอาหารแบบเร้อื รัง เปน การเตอื นใหร ะวัง หากไมดูแลสว นสูงจะเปน เดก็ เต้ยี ได 5) เตย้ี (อยตู า่ํ กวา เสน –2 SD) หมายถงึ สว นสงู อยใู นเกณฑข าดอาหารแบบเรอ้ื รงั มสี ว นสงู นอ ยกวา มาตรฐาน แสดงถงึ การไดร บั อาหารไมเ พยี งพอเปน เวลานาน ขาดอาหารเรอ้ื รงั มกี ารเจบ็ ปว ยบอ ย ๆ ซงึ่ มีผลทําใหเกิดความชะงักของการเจริญเตบิ โต น้ําหนักตามเกณฑส ว‹ นสูง (weight for height) น้ําหนักตามเกณฑสวนสูง เน่ืองจากนํ้าหนักเปลี่ยนแปลงไดรวดเร็วกวาสวนสูง ถาเด็ก ไดรับอาหารไมเพียงพอจะมีน้ําหนักลดลง มีภาวะผอม (wasting) ดังนั้นน้ําหนักตามเกณฑสวนสูงจึงเปน ดชั นบี ง ช้ีทีไ่ วในการสะทอ นภาวะโภชนาการในปจ จุบัน แมไ มทราบอายทุ แี่ ทจรงิ และอิทธิพลจากเชื้อชาติ มีผลกระทบนอย และเปน ดัชนีบงชภี้ าวะโภชนาการเกิน (ภาวะอว น) ที่ใชก นั อยูในสากล ขอเดน 1. ไมจําเปนตอ งทราบอายุ 2. เปน ดชั นบี ง ชท้ี ใ่ี ชป ระเมนิ ภาวะโภชนาการทงั้ ดา นขาดและเกนิ ไดเ มอื่ ใชร ว มกบั ดชั นสี ว นสงู ตามเกณฑอ ายจุ ะสามารถแยกแยะเดก็ ทม่ี รี ปู รา งสงู ใหญแ ตส มสว นจากเดก็ ผอมทมี่ สี ว นสงู มาก และเดก็ อว นเตย้ี 3. เปนดัชนีท่ีเหมาะสมสําหรับการติดตามประเมินผลโครงการระยะสั้น เพราะนํ้าหนัก จะสามารถปรับขนึ้ มาสมดุลกบั สวนสงู ในระยะเวลาสน้ั ใชส ะทอนภาวะวิกฤตฉุกเฉินได ขอ ดอย 1. ดชั นนี จี้ ะประเมนิ ไดเ พยี งเดก็ มรี ปู รา งผอมหรอื สมสว นหรอื อว น หากไมใ ชร ว มกบั สว นสงู ตามเกณฑอ ายุ จะไมส ามารถแยกแยะไดว า เดก็ สมสว นนนั้ เปน เดก็ เตยี้ สมสว นหรอื ไม และไมส ามารถแยกแยะ เด็กผอมวาเปนเด็กเตี้ยและผอม (แคระแกร็น) ซึ่งมีปญหารุนแรงที่สุดหรือเด็กท่ีมีปญหาผอมอยางเดียว จึงไมค วรใชเ พยี งลาํ พงั ควรใชควบคกู ับสวนสูงตามเกณฑอายุ 2. การใชเฉพาะนํ้าหนักตามเกณฑสวนสูงในการประเมินภาวะการเจริญเติบโตจะได ความชุกของเด็กขาดอาหารตํ่ากวาความเปนจริงได โดยเฉพาะในเขตชนบท หรือชุมชนท่ีมีฐานเศรษฐกิจ ยากจน เพราะมักจะมีเด็กเตยี้ สมสว นอยจู าํ นวนหนึง่

4 คมู ือการใชเ กณฑอ างอิงการเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป การใชก ราฟนา้ํ หนกั ตามเกณฑส ว นสงู เปน การนาํ นาํ้ หนกั เทยี บกบั มาตรฐานทสี่ ว นสงู เดยี วกนั ใชดูลักษณะการเจริญเติบโตวาเด็กมีน้ําหนักเหมาะสมกับสวนสูงหรือไม เพื่อบอกวาเด็กมีรูปรางสมสวน อวน หรือผอม แบง กลุมภาวะการเจรญิ เตบิ โตเปน 6 ระดับ คอื 1) อว น (อยเู หนอื เสน +3 SD) หมายถงึ มภี าวะอว นชดั เจน (อว นระดบั 2) มนี า้ํ หนกั มากกวา เดก็ ทมี่ สี ว นสงู เทา กนั อยา งมาก เดก็ มโี อกาสทจ่ี ะเกดิ โรคแทรกซอ นและเปน ผใู หญอ ว นมากยงิ่ ขนึ้ ในอนาคต หากไมค วบคมุ นํา้ หนกั 2) เรมิ่ อว น (อยเู หนอื เสน +2 SD ถงึ +3 SD) หมายถงึ นา้ํ หนกั มากกอ นเกดิ ภาวะอว นชดั เจน (อว นระดบั 1) มนี าํ้ หนกั มากกวา เดก็ ทมี่ สี ว นสงู เทา กนั เดก็ มโี อกาสทจ่ี ะเกดิ โรคแทรกซอ นและเปน ผใู หญอ ว น ในอนาคต หากไมค วบคมุ น้ําหนัก 3) ทว ม (อยเู หนอื เสน +1.5 SD ถงึ +2 SD) หมายถงึ นา้ํ หนกั อยใู นเกณฑเ สยี่ งตอ การมภี าวะ เร่มิ อวน เปน การเตือนใหร ะวงั หากไมด แู ลนา้ํ หนกั จะเพ่ิมขึ้นอยูใ นระดับเริ่มอวน 4) สมสวน (อยูระหวาง -1.5 SD ถึง +1.5 SD) หมายถึง น้ําหนักอยูในเกณฑท่ีเหมาะสม กับสวนสูง ตองสงเสริมใหเด็กมีการเจริญเติบโตอยูในระดับนี้ แตอาจพบการแปลผลผิดในกรณีท่ีเด็กเตี้ย ซึ่งมักพบวา เดก็ มีรปู รางสมสว นเชน กนั ในกรณเี ชน น้ี ถอื วาเดก็ มภี าวะขาดอาหาร (เตย้ี ) แมวาเด็กจะมรี ปู ราง สมสว นกต็ าม 5) คอนขางผอม (อยูตํ่ากวาเสน -1.5 SD ถึง -2 SD) หมายถึง น้ําหนักอยูในเกณฑเสี่ยง ตอภาวะผอม เปนการเตอื นใหระวังหากไมดูแลน้ําหนกั จะไมเ พิม่ ขนึ้ หรอื ลดลง อยใู นระดับผอม 6) ผอม (อยูต่ํากวาเสน -2 SD) หมายถึง น้ําหนักอยูในเกณฑขาดอาหารฉับพลัน มีนํ้าหนัก นอยกวามาตรฐานทม่ี สี ว นสูงเทา กนั แสดงวา ไดรับอาหารไมเ พียงพอ จากความหมาย ขอเดน และขอดอยท่ีแตกตา งกนั ของดัชนีแตล ะตัว จะเหน็ ไดว าการใชดชั นี มากวา 1 ตัว รวมกันในการประเมินภาวะการเจริญเติบโต จะทําใหทราบภาวะการเจริญเติบโตของเด็ก ไดถูกตองชัดเจนและเลือกวิธีการแกไขปญหาไดถูกตองสอดคลองกับลักษณะของปญหามากขึ้น สําหรับเด็ก อายุ 6 - 19 ป นน้ั เราจงึ นยิ มใชด ชั นอี ยู 2 ตวั ทใ่ี ชใ นการประเมนิ การเจรญิ เตบิ โตนน่ั กค็ อื สว นสงู ตามเกณฑอ ายุ และนา้ํ หนักตามเกณฑสวนสูง เราจงึ เรยี กการแปลผลดัชนีทง้ั สองนว้ี า “สูงดีสมสว น” คอื เด็กท่มี ีสวนสงู อยใู น ระดับสูงตามเกณฑข้ึนไป โดยดูจากกราฟสวนสูงตามเกณฑอายุ และมีน้ําหนักอยูในระดับสมสวน โดยดูจาก กราฟนํา้ หนกั ตามเกณฑสวนสงู (ในเดก็ คนเดียวกัน)

คูมือการใชเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป 5 ตารางท่ี 1 คาํ ทใี่ ชแ สดงระดบั การเจรญิ เตบิ โตและความหมายของระดบั การเจรญิ เตบิ โตแยกตามดชั นบี ง ชี้ ดัชนบี งชี้ จุดตดั ภาวะการเจริญเตบิ โต การแปลผล >+2 SD นํา้ หนกั มาก ยงั บอกไมไดวาเด็กอวนหรือไม นํ้าหนกั ตามเกณฑอ ายุ >+1.5 SD ถงึ +2 SD นาํ้ หนกั คอนขา งมาก ตอ งประเมินโดยใช กราฟน้ําหนกั ตามเกณฑสวนสูง +1.5 SD ถึง -1.5 SD นํา้ หนกั ตามเกณฑ น้ําหนักอาจอยใู นเกณฑเ สี่ยงตอ < -1.5 SD ถงึ -2 SD นํา้ หนักคอนขา งนอ ย น้ําหนักมาก ตอ งประเมินโดยใช กราฟน้ําหนกั ตามเกณฑสว นสงู <-2 SD นาํ้ หนักนอ ย >+2 SD สูง น้าํ หนักเหมาะสมกบั อายุ >+1.5 SD ถึง +2 SD นํา้ หนกั อาจอยใู นเกณฑเ สี่ยงตอ +1.5 SD ถงึ -1.5 SD คอนขา งสูง สวนสูงตามเกณฑอายุ < -1.5 SD ถงึ -2 SD สงู ตามเกณฑ การขาดอาหาร คอนขา งเตีย้ นํ้าหนกั อยใู นเกณฑขาดอาหาร สว นสูงอยใู นเกณฑดีมาก ๆ <-2 SD เตย้ี สวนสูงอยใู นเกณฑดีมาก >+3 SD อวน สว นสงู เหมาะสมกบั อายุ >+2 SD ถงึ +3 SD เรมิ่ อว น สว นสงู อยใู นเกณฑเส่ียงตอ การขาดอาหารเรอื้ รัง น้ําหนกั >+1.5 SD ถึง +2 SD ทว ม ตามเกณฑส ว นสูง +1.5 SD ถงึ -1.5 SD สมสว น สวนสูงอยใู นเกณฑ ขาดอาหารเรอ้ื รัง < -1.5 SD ถึง -2 SD คอ นขางผอม ภาวะอว นชดั เจน น้าํ หนักมากกอ นเกิด <-2 SD ผอม ภาวะอวนชัดเจน นา้ํ หนกั อยูในเกณฑเสีย่ งตอ ภาวะเรม่ิ อว น นาํ้ หนักอยใู นเกณฑ เหมาะสมกบั สวนสงู น้าํ หนักอยใู นเกณฑเ ส่ยี งตอ ภาวะผอม นํา้ หนกั อยใู นเกณฑ ขาดอาหารฉบั พลัน

6 คมู ือการใชเกณฑอางองิ การเจรญิ เติบโตของเด็กอายุ 6 - 19 ป การจดั ทําเกณฑอ า งอิงการเจริญเตบิ โตของประเทศไทยท่ผี านมา จนถงึ ปจจุบัน การจัดทาํ เกณฑอาŒ งอิงการเจรญิ เตบิ โตในอดีตทีผ่ า‹ นมา ประเทศไทย ไดจัดทําเกณฑอางอิงน้ําหนักและสวนสูงในเด็กอายุต่ํากวา 5 ป ครั้งแรก ในป พ.ศ. 2518 กองโภชนาการ (ในขณะน้ัน) กรมอนามัย รวมกับคณะแพทยศาสตร ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล โดยกลุมตัวอยางเปนเด็กปกติท่ีมาจากครอบครัวท่ีมีฐานะทางเศรษฐกิจปานกลาง ในกรุงเทพมหานคร จํานวน 7,354 คน คาเฉลี่ย (Mean) ของนํ้าหนักเปนรายเดือนไดถูกนํามาสราง เปนเสนโคงบนกราฟ และใชวิธีการแบงระดับตามวิธีของ Gomez และไดนํามาใชในการประเมิน ภาวะโภชนาการของเด็กอายุตํ่ากวา 5 ป โดยอาสาสมัครสาธารณสุขและเจาหนาที่สาธารณสุขทั่วประเทศ ขอ มลู ทไี่ ดน อกจากการใชใ นพนื้ ทแ่ี ลว ไดถ กู นาํ มารวบรวมเพอื่ ใชป ระกอบการวางแผนและการประเมนิ ผล ในระดบั ประเทศดวย ในป พ.ศ. 2528 กองโภชนาการ (ในขณะน้ัน) กรมอนามัย ไดจัดทํามาตรฐานน้ําหนัก สวนสูง และเครื่องมือชี้วัดภาวะโภชนาการของประชาชนไทยอายุ 1 วัน - 19 ป ในกลุมตัวอยาง semi potential group ขน้ึ อกี ครง้ั มกี ารเปรยี บเทยี บกนั พบวา เดก็ ไทยในกรงุ เทพมหานคร เมอ่ื ป พ.ศ. 2518 และ เดก็ ไทยทว่ั ประเทศ ป พ.ศ. 2528 เมอื่ อายุ 18 ป มสี ว นสงู ไมเ ปลย่ี นแปลง ดว ยเหตนุ แ้ี บบบนั ทกึ การเจรญิ เตบิ โต ของเด็ก 0 – 4 ป จึงไมไดเปลี่ยนแปลง ยังคงใชขอมูลของป พ.ศ. 2518 ผลการประเมินภาวะโภชนาการ ข้ึนกับมาตรฐานที่นํามาใชเปนตัวเปรียบเทียบดวยลักษณะมาตรฐานเด็กไทยดังกลาวขางตน ระดบั ความเจรญิ เตบิ โตของเดก็ ชมุ ชนเมอื งจะสงู กวา มาตรฐานอยเู สมอ ระดบั มาตรฐานทใ่ี ชอ ยอู าจเปน เกณฑ ตัดสินท่ีไมเหมาะสมตอการพัฒนาความเจริญเติบโตและขนาดของปญหาที่ประเมินไดอาจตํ่ากวา ที่เปนจริง ดังน้ันประเทศไทยซึ่งมีปจจัยคอนขางพรอมท่ีจะพัฒนาระดับการเจริญเติบโตของเด็กไทย และหากไดม กี ารสาํ รวจการเจรญิ เตบิ โตใหมใ นกลมุ ตวั อยา ง potential group เพอ่ื นาํ ไปสกู ารตงั้ เปา หมาย ของระดับความเจริญเติบโตท่ีตองการพัฒนาใหเด็กไทยไปถึงใหเหมาะสมกับศักยภาพที่แทจริง ก็จะชวย ใหเ หน็ ระยะทางทีจ่ ะตองดาํ เนนิ การใหเด็กไทยเจรญิ เติบโตไดชัดเจนขึ้น ตอมาในป พ.ศ. 2538 กองโภชนาการ (ในขณะนั้น) กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข รวมกับสถาบันการศึกษาตาง ๆ จัดทําเกณฑอางอิงนํ้าหนัก สวนสูง และเครื่องช้ีวัดภาวะโภชนาการของ ประชาชนไทยอายุ 1 วัน - 19 ป เพื่อใชเปนเกณฑเปรียบเทียบการเจริญเติบโตของเด็กไทย การจัดทํา ขอมูลเกณฑอางอิงในคร้ังน้ีใชขอมูลการวัดสวนตาง ๆ ของรางกายเด็กไทย กลุมที่มีโอกาสเจริญเติบโต ไดเต็มศักยภาพ (full potential) ของชวงเวลาท่ีทําการศึกษาจากคลินิกเด็กดี สถานรับเลี้ยงเด็กออน โรงเรยี นอนบุ าล โรงเรยี นระดบั ประถมศกึ ษา มธั ยมศกึ ษา อาชวี ศกึ ษา และระดบั มหาวทิ ยาลยั ในเขตตวั เมอื ง ของ 17 จังหวัด ไดแก กรุงเทพมหานคร พระนครศรีอยุธยา สระบุรี ชลบุรี ระยอง ราชบุรี นครราชสีมา อบุ ลราชธานี ขอนแกน อดุ รธานี เชยี งใหม ลาํ ปาง พษิ ณโุ ลก นครสวรรค สงขลา นครศรธี รรมราช และยะลา โดยการเก็บขอมูลจากกลุมตัวอยางเปนชวง ๆ ละ 1 เดือน ตรงกับ age of midpoint จํานวนตัวอยาง ชว งอายุละ 100 คน ในแตล ะเพศใช Moving average ในการปรบั คาชัง่ - วดั ตาง ๆ ใหเปนเสน ตอ เนือ่ ง

คูมือการใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เติบโตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 7 ของรูปแบบการเจริญเติบโตในวัยตาง ๆ หรือเสนโคงการเจริญเติบโต (growth curve) แลวนํามาสราง เปน กราฟการเจรญิ เตบิ โตของนาํ้ หนกั ตามเกณฑอ ายุ สว นสงู ตามเกณฑอ ายแุ ละนาํ้ หนกั ตามเกณฑส ว นสงู โดยจัดแบงกราฟเปน 3 กลุมอายุ คือ อายุ 0 - 2 ป 2 - 7 ป และ 5 - 18 ป แยกเพศชายและเพศหญิง ใชระบบ Z-scores (ระบบท่ีใชคาเบ่ียงเบนมาตรฐานระดับตาง ๆ เปนตัวกําหนดเกณฑตัดสิน ภาวะการเจรญิ เตบิ โต) สาํ หรบั การกาํ หนดเกณฑป ระเมนิ ภาวะการเจรญิ เตบิ โต โดยดชั นนี า้ํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ สวนสูงตามเกณฑอายุมีจุดตัด (cut-off point) 5 จุด ไดแก +2 SD +1.5 SD Median -1.5 SD และ -2 SD สวนนํา้ หนกั ตามเกณฑสว นสูงมจี ุดตัดเพิม่ อกี 1 จุด คอื +3 SD รวมเปน 6 จดุ โดยเกณฑตัดสินที่คานอยกวา -2 SD แสดงภาวะทุพโภชนาการดานขาดทั้ง 3 ดัชนี และทค่ี า มากกวา +2 SD แสดงภาวะทพุ โภชนาการเกนิ สาํ หรบั ดชั นนี าํ้ หนกั ตามเกณฑส ว นสงู (ภาวะอว น) เปน อตั ราปญ หาทพุ โภชนาการทตี่ อ งการรายงานเขา สรู ะบบเฝา ระวงั การเจรญิ เตบิ โต เกณฑต ดั สนิ ดงั กลา วน้ี เปน ระบบเดยี วกนั กบั ทอ่ี งคก ารอนามยั โลกใชใ นเกณฑอ า งองิ ระหวา งประเทศ และไดถ กู ทดสอบเปรยี บเทยี บ (โดยใชขอมูลกลุมประชากรเด็ก จากการสํารวจภาวะอาหารและโภชนาการของประเทศไทยครั้งที่ 4 พ.ศ. 2538) พบวา ใหผ ลอตั ราความชกุ ของปญ หาโภชนาการของเดก็ ปฐมวยั และเดก็ ประถมศกึ ษา ใกลเ คยี ง กบั เกณฑอางองิ ระหวางประเทศและใกลเคยี งกับเกณฑมาตรฐานไทยทใ่ี ชอยเู ดมิ สําหรับเดก็ ประถมศกึ ษา (จึงพอจะใชเปรียบเทียบระดับปญหาทุพโภชนาการกับนานาชาติได และในเด็กประถมศึกษาสามารถ ประเมินตอเนื่องกับมาตรฐานชุดเดิมได) สวนเกณฑ ± 1.5 SD จะเปนจุดเตือน ซ่ึงควรใชในการติดตาม ดูแลเด็กรายบุคคล (ขณะเดียวกัน < -1.5 SD จะระบุขนาดปญหาภาวะนํ้าหนักตํ่ากวาเกณฑอายุของเด็ก ปฐมวัยใกลเคียงพอจะเปรียบเทียบกับขนาดของปญหาท่ีประเมินดวยมาตรฐานที่เคยใชในระบบเฝาระวัง การเจรญิ เตบิ โตอยูเดมิ ) การจดั แบง กราฟออกเปน กลมุ อายคุ อื อายุ 0 - 6 ป นาํ ไปใชใ นระบบเฝา ระวงั และตดิ ตาม ทางโภชนาการของเดก็ อายตุ าํ่ กวา 6 ป ในหมบู า น และไดจ ดั ทาํ กลมุ อายุ 0 - 2 ป และ 2 - 7 ป เพอ่ื ใหไ ด กราฟที่ขยายกวางขึ้น ทั้งน้ีกราฟอายุ 2 - 7 ป ใชสําหรับเด็กอนุบาล และกราฟอายุ 5 - 18 ป ใชสําหรับ เด็กประถมศึกษาและมธั ยมศกึ ษา การประยุกตใชŒมาตรฐานการเจรญิ เตบิ โตขององคการอนามัยโลกในประเทศไทย องคก ารอนามยั โลก (World Health Organization : WHO) ไดพ ยายามทจ่ี ะทาํ มาตรฐาน การเจริญเติบโตท่ีดีที่สุดหรือท่ีพึงปรารถนา (optimal growth) สําหรับเด็กปฐมวัยท่ัวโลก โดยลาสุด ในป ค.ศ. 2006 ไดจ ดั ทาํ กราฟการเจรญิ เตบิ โตมาตรฐานจาก Multicenter Growth Reference Study วธิ กี าร และรปู แบบการเกบ็ ขอ มลู ของการจดั ทาํ เกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตขององคก ารอนามยั โลก ป ค.ศ. 2006 ไดมีการเก็บขอมูลจากเด็ก ซ่ึงไดรับการเล้ียงดูดีท่ีสุดตามคําแนะนําขององคการอนามัยโลก กลาวคือ การไดร บั นมแมอ ยา งเดยี วใน 6 เดอื นแรก และไดร บั การสนบั สนนุ อยา งเพยี งพอในเรอ่ื งของสภาพแวดลอ ม และอาหารเสริม โดยเร่ิมเก็บขอมูลมาตั้งแตเดือน กรกฎาคม ค.ศ. 1997 - ธันวาคม ค.ศ. 2003 โดยเก็บ ขอมูลทั้งจากประเทศที่พัฒนาแลวและประเทศกําลังพัฒนา 5 ทวีป 6 ประเทศ ไดแก บราซิล กานา อนิ เดีย นอรเ วย โอมาน และสหรฐั อเมริกา

8 คมู ือการใชเ กณฑอา งองิ การเจริญเตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป การเกบ็ ขอ มลู เดก็ แบง เปน ชว งอายตุ ง้ั แตแ รกเกดิ - 24 เดอื น จะเกบ็ ขอ มลู แบบระยะยาว (longitudinal) และอายุ 18 - 71 เดอื น จะเกบ็ ขอ มลู แบบตดั ขวาง (cross-sectional survey) ในการศกึ ษา ระยะยาว (แรกเกดิ - 24 เดอื น) จะมกี ารเกบ็ ขอ มลู โดยการเยยี่ มบา นตง้ั แตแ รกเกดิ เปน ตน ไป จาํ นวนทง้ั หมด 21 ครั้ง ในสัปดาหท่ี 1, 2, 4 และ 6 เก็บเปนรายเดือนที่ 2 - 12 จากน้ันจะเก็บขอมูลคร้ังละ 2 เดือน ในปที่ 2 สําหรับการศึกษาแบบตัดขวาง (18 - 71 เดือน) มีการประเมินเพียงครั้งเดียว ยกเวน 2 พื้นท่ี (บราซลิ และสหรฐั อเมรกิ า) ทใ่ี ชก ารศกึ ษาแบบ mixed- longitudinal ซง่ึ เดก็ บางคนถกู ประเมนิ 2 - 3 ครง้ั ในชวงเวลา 3 เดือน การประเมินจะมีการวัดความยาวและความสูงของเด็กทุกคนท่ีมีอายุ 18 - 30 เดือน นอกจากนั้นยังมีการเก็บขอมูลการวัดสัดสวนของรางกาย ประเมินพัฒนาการ การฝกปฏิบัติใหอาหาร การเจ็บปวยของเดก็ ปจจัยปรกิ าํ เนดิ ขอมลู ฐานะทางเศรษฐกจิ ของครอบครวั และปจจัยดานสงิ่ แวดลอ ม จํานวนประชากรท่ีเก็บขอมูลเปนกลุมที่มีการเจริญเติบโตไดเต็มศักยภาพ ครอบครัว ไมมีปญหาเร่ืองภาวะทางเศรษฐกิจ ทั้งหมด 6,697 คน ในจํานวนน้ีมีการคัดออกจากการสํารวจจํานวน 28 คน เนอื่ งจากมขี อ บง ชท้ี างการแพทย เชน เปน โรค G6PD ภาวะขาดโปรตนี และพลงั งาน ดงั นน้ั จงึ เหลอื จํานวน 6,669 คน แบงเปนเพศชายจํานวน 3,450 คน และเพศหญิงจํานวน 3,219 คน เก็บขอมูล โดยการชงั่ นา้ํ หนกั วดั ความยาว หรอื วดั สว นสงู เดก็ และวดั รอบศรี ษะ โดยการประเมนิ เปน เวลา 3 ครงั้ ในเวลา 3 เดือน แปลผลโดยใชเกณฑนํ้าหนักตามเกณฑสวนสูงหรือความยาว น้ําหนักตามเกณฑอายุ สวนสูงหรือ ความยาวตามเกณฑอ ายุ มจี ดุ ตดั (cut-off point) 5 จดุ ไดแ ก +3 SD +2 SD Median -1 SD และ -2 SD ขอ มลู การสาํ รวจสขุ ภาพประชาชนไทย โดยการตรวจรา งกาย ครง้ั ที่ 4 พ.ศ. 2551 - 2552 พบวาสวนสูงเฉลี่ยของเด็กสูงกวาคามัธยฐาน แสดงใหเห็นวาระดับเกณฑอางอิงที่ใชอยูอาจไมเหมาะสม ตอ การสง เสรมิ การเจรญิ เตบิ โตและขนาดของปญ หาทปี่ ระเมนิ ไดอ าจตาํ่ กวา ทเ่ี ปน จรงิ ในป พ.ศ. 2556 - 2557 จึงไดทบทวนเกณฑอางอิงนํ้าหนักและสวนสูงที่ใชในปจจุบันซึ่งเก็บขอมูลในเด็กไทยต้ังแตป พ.ศ. 2538 โดยกรมอนามยั รว มกบั คณะกรรมการพฒั นาเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ แรกเกดิ - 18 ป ประกอบดว ย ผเู ชย่ี วชาญดา นโภชนาการจากมหาวทิ ยาลยั ตา ง ๆ ไดแ ก มหาวทิ ยาลยั สงขลานครนิ ทร มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน และนกั โภชนาการจากสาํ นกั โภชนาการ กรมอนามยั ทปี่ ระชมุ มีมติใหเปลี่ยนมาใชมาตรฐานการเจริญเติบโตเด็กแรกเกิด - 5 ป ขององคการอนามัยโลก ป ค.ศ. 2006 ซง่ึ เปน มาตรฐานสากล ในปจ จบุ นั ประเทศไทยไดเ ปลย่ี นมาใชก ราฟการเจรญิ เตบิ โตขององคก ารอนามยั โลก ป ค.ศ. 2006 สําหรบั เด็กแรกเกดิ - 5 ป เมือ่ ป พ.ศ. 2558 จนถงึ ปจ จบุ ัน การจัดทําเกณฑอาŒ งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป‚ ป˜จจุบัน ในป พ.ศ. 2558 กรมอนามยั ไดแ ตง ตง้ั คณะกรรมการจดั ทาํ เกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โต ของเดก็ อายุ 5 - 19 ป ประกอบดว ย ผเู ชย่ี วชาญดา นโภชนาการจากมหาวทิ ยาลยั ตา ง ๆ และนกั โภชนาการ จากสํานักโภชนาการ กรมอนามัย ท่ีประชุมไดทบทวนเกณฑอางอิงการเจริญเติบโตของเด็กอายุ 5 - 18 ป ท่ีใชในปจจุบัน ซึ่งเก็บขอมูลในเด็กไทยเมื่อป พ.ศ. 2538 โดยเปรียบเทียบคานํ้าหนักและสวนสูงระหวาง เกณฑอางอิงการเจริญเติบโตขององคการอนามัยโลก (World Health Organization : WHO)

คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เติบโตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป 9 อายทุ เ่ี พมิ่ ขน้ึ โดยเฉพาะเมอื่ ป ค.ศ. 2007 และเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ ไทย พบวา คา นาํ้ หนกั และสว นสงู แตกตา งกนั เมอื่ เขา สวู ยั รนุ ในชว งอายุ 10 - 19 ป เนอ่ื งจากเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 5 - 19 ป ของ WHO ป ค.ศ. 2007 ถกู สรา งขนึ้ ใหมแ ตย งั คงใชข อ มลู ชดุ เดมิ ของศนู ยส ถติ สิ ขุ ภาพแหง ชาติ (National Center for Health Statics : NCHS) ประเทศสหรัฐอเมริกา ซึ่งเปนขอมูลแบบภาคตัดขวาง (cross-sectional study) และสาํ รวจจากเดก็ อเมรกิ นั จงึ มอี ทิ ธพิ ลของพนั ธกุ รรมเขา มาเกย่ี วขอ ง ทปี่ ระชมุ จึงมีมติใหใชเกณฑการเจริญเติบโตของเด็กไทย เพ่ือลดอิทธิพลของพันธุกรรม สอดคลองกับการประชุม The 1st Indonesian Sharing on Child Health Challenges Summit ป พ.ศ. 2557 ที่ประเทศ สาธารณรฐั อินโดนเี ซยี มขี อ สรุปวา การทาํ National growth reference ในเด็กอายุ 5 - 19 ป นา จะใช วินิจฉัยปญหาทุพโภชนาการของประเทศนั้น ๆ เพื่อติดตามและแกไขไดดีกวา คณะกรรมการจัดทําเกณฑ อางอิงการเจริญเติบโตของเด็กอายุ 5 - 19 ป จึงมีมติใหจัดทําเกณฑอางอิงการเจริญเติบโตของเด็กอายุ 5 - 19 ป ขน้ึ ใหม เพอื่ สง เสรมิ การเจรญิ เตบิ โตใหเ ตม็ ศกั ยภาพและทราบสถานการณก ารเจรญิ เตบิ โตทเ่ี ปน จรงิ พ้นื ที่ดาํ เนนิ การ ดําเนินการเก็บขอมูลในโรงเรียนประถมศึกษา มัธยมศึกษา และมหาวิทยาลัย ท่ีอยูใน เขตเมืองของจังหวดั เปา หมายทกุ ภาครวมทง้ั กรุงเทพมหานคร จํานวน 16 จังหวัด ดงั น้ี 1. กรงุ เทพมหานคร 2. ภมู ภิ าค การคดั เลอื กจงั หวดั พจิ ารณาจากภาวะเตย้ี ของประชากรอายุ 4 - 19 ป จาํ นวนประชากร อายุ 4 - 19 ป อัตราการศึกษาของเด็กอายุ 4 - 19 ป รายจังหวัด และรายไดเฉลี่ยตอหัวของประชากร โดยพจิ ารณาจงั หวัดท่มี มี หาวทิ ยาลัยของรฐั และในกํากบั ของรัฐเปนหลัก ภาคกลาง ไดแก นครปฐม ปทมุ ธานี สระบรุ ี ภาคตะวันตก ไดแก สุพรรณบุรี ภาคตะวนั ออก ไดแก ฉะเชงิ เทรา ชลบุรี ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ ไดแก นครราชสีมา ขอนแกน ยโสธร ภาคเหนอื ไดแก นครสวรรค พิษณโุ ลก ลําปาง ภาคใต ไดแ ก ชุมพร นครศรีธรรมราช พัทลุง กลุม เปา หมาย เด็กอายุ 4 ป 6 เดือน - 19 ป ที่อาศัยอยูในอําเภอเมืองของจังหวัดเปาหมาย ตามเกณฑ การคดั เลอื กเขาและคัดออก เพือ่ ใหไ ดเดก็ ทมี่ กี ารเจริญเตบิ โตเต็มศักยภาพ การคัดเลอื กกลุมตัวอยาง การคดั เลือกเด็ก พิจารณาจากการศึกษาของพอแมห รอื ผดู แู ลเดก็ อาชีพของพอแมห รอื ผูปกครอง จํานวนบุตร ประวัติการเลี้ยงดู นํ้าหนักแรกเกิด สัญชาติ การเจ็บปวย โรคประจําตัว โรคอวน อาการทางคลนิ กิ ดา นโภชนาการ ความพกิ ารทางรา งกายและสมอง รายละเอยี ดแสดงในตารางที่ 2 และ 3

10 คูมอื การใชเกณฑอางอิงการเจริญเตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป ตารางท่ี 2 เกณฑคัดเลือกกลุม ตัวอยาง อนุบาล-ประถมศกึ ษา มัธยมศกึ ษาขึ้นไป 1. สขุ ภาพดี 1. สุขภาพดี 2. ครอบครัวมีภูมิลําเนาในจังหวดั เดียวกับสถานศกึ ษา 2. อาศัยอยใู นเขตเมืองของจังหวดั เปาหมายไมนอ ยกวา 6 ป 3. พอแมม ีสัญชาตไิ ทย 3. พอแมม ีสญั ชาตไิ ทย 4. มบี ตุ รในครอบครัวไมเกิน 3 คน พอ และ/หรอื แมเดียวกนั 4. มีบตุ รในครอบครัวไมเกิน 3 คน พอและ/หรอื แมเ ดียวกัน 5. พอ แม/ ผปู กครองเด็ก/ผูเลี้ยงดเู ด็ก มกี ารศึกษาระดบั 5. พอ แม/ผปู กครองเดก็ /ผเู ลยี้ งดเู ด็ก มกี ารศกึ ษาระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน (ภาคบงั คับ) ขึ้นไป มธั ยมศึกษาตอนตน (ภาคบงั คับ) ข้ึนไป 6. คลอดเดยี่ ว ครบกาํ หนด และมีนา้ํ หนักแรกเกดิ ระหวาง 6. คลอดเด่ียว ครบกาํ หนด และมีนาํ้ หนักแรกเกิดระหวาง 2,500-4,000 กรมั (ดจู ากสตู บิ ตั ร) 2,500-4,000 กรมั (ดจู ากสูตบิ ัตร) 7. มีการเลย้ี งดูโดยพอแมหรอื ญาติ ตารางท่ี 3 เกณฑการคดั ออก อนุบาล-ประถมศึกษา มัธยมศกึ ษาข้นึ ไป 1. มคี วามพกิ ารทางรา งกายและสมอง เชน โปลโิ อ 1. มีความพกิ ารทางรางกายและสมอง เชน โปลิโอ แขนขาพิการ ตาบอด หูหนวก ปญ ญาออ น เปน ตน แขนขาพิการ ตาบอด หหู นวก ปญ ญาออน เปน ตน 2. เดก็ มอี าการปวยในวันทีเ่ ก็บขอ มลู เชน มีไข 2. เด็กมอี าการปวยในวันท่เี กบ็ ขอ มูล เชน มไี ข 38 ํC ขน้ึ ไป ทอ งรว ง เปนตน 38 Cํ ขนึ้ ไป ทอ งรวง เปน ตน 3. โรคเรอื้ รัง/โรคประจําตัว เชน โรคเบาหวาน 3. โรคเร้อื รัง/โรคประจําตวั เชน โรคเบาหวาน โรคความดนั โลหติ สงู โรคธาลัสซเี มีย โรคตบั โรคหวั ใจ โรคความดนั โลหติ สงู โรคธาลัสซเี มีย โรคตับ โรคหัวใจ โรคไต โรคภูมแิ พรุนแรง (ใชย าพน ) เปนตน โรคไต โรคภูมแิ พรุนแรง (ใชยาพน ) เปนตน 4. มีอาการแสดงทางคลินกิ ของภาวะทุพโภชนาการ 4. มีอาการแสดงทางคลนิ ิกของภาวะทพุ โภชนาการ 5. มโี รคอวนชัดเจน (ใชคา ratio ของรอบเอวตอ สวนสงู 5. มีโรคอว นชัดเจน (ใชคา ratio ของรอบเอวตอสวนสงู เกณฑต ัดสนิ จะใชค ามากกวา 0.5) เกณฑต ดั สินจะใชค า มากกวา 0.5) 6. พอ แมและผูปกครองไมมอี าชีพ และไมท ําอาชีพดงั นี้ 6. พอ แมและผปู กครองไมมอี าชีพและไมท ําอาชพี ดังน้ี • ผใู ชแ รงงาน คนงาน (รับจา งรายวัน ทาํ นา ทาํ สวน • ผูใชแ รงงาน คนงาน (รับจา งรายวัน ทาํ นา ทําสวน กรรมกร รับจางเปน แมบ า นทาํ ความสะอาด / ซักรีด กรรมกร รับจางเปน แมบานทาํ ความสะอาด / ซกั รีด เรข ายของขางถนน สง ขา วสาร / ขนของ ยามรกั ษาการณ เรข ายของขา งถนน สง ขาวสาร / ขนของ ยามรักษาการณ กวาดถนน เกบ็ ขยะ ฯลฯ) กวาดถนน เก็บขยะ ฯลฯ) • นกั เรยี น นกั ศกึ ษา (ยกเวนลาศกึ ษาตอ) • นักเรยี น นกั ศกึ ษา (ยกเวน ลาศกึ ษาตอ)

คูมือการใชเกณฑอา งอิงการเจริญเติบโตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป 11 ขนาดตัวอยา ง แบงกลุมตัวอยางตามอายุเปนรายเดือน โดยอายุแตละเดือนจัดเก็บขนาดตัวอยาง 100 คนตอ เพศ และเกบ็ ขอ มลู เพมิ่ อกี รอ ยละ 20 สาํ หรบั ขอ มลู นา้ํ หนกั และสว นสงู ทม่ี คี า สงู หรอื ตา่ํ มากเกนิ ไป จําเปนตองตัดทิ้ง ดังนั้น ขนาดตัวอยางจึงเทากับ 120 คนตอเพศ ของอายุแตละเดือน แลวคํานวณขนาด ตัวอยางโดยการถวงนํ้าหนักตามจํานวนประชากรอายุ 4 ป 6 เดือน - 19 ป ในแตละภาคและจังหวัด ที่คดั เลือกเปนพน้ื ที่เปา หมายรวมจาํ นวนตวั อยางทง้ั หมด 42,000 คน แสดงในตารางท่ี 4 และ 5 ตารางท่ี 4 จํานวนกลมุ ตัวอยางท่ีเกบ็ ขอมูลในแตล ะอายเุ ปน รายเดือนแยกเพศและจังหวดั ภาค จงั หวัด จาํ นวนกลุมตวั อยา งตออายรุ ายเดือน ชาย หญิง กรุงเทพมหานคร กรุงเทพมหานคร 10 10 66 ภาคกลาง ปทุมธานี 33 55 สระบรุ ี 10 10 55 นครปฐม 22 21 21 ภาคตะวันตก สุพรรณบุรี 14 14 44 ภาคตะวันออก ชลบุรี 88 77 ฉะเชิงเทรา 55 44 ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื นครราชสีมา 12 12 44 ขอนแกน 120 120 ยโสธร ภาคเหนอื นครสวรรค พษิ ณโุ ลก ลําปาง ภาคใต ชมุ พร นครศรธี รรมราช พทั ลุง รวม

12 คมู อื การใชเกณฑอา งองิ การเจริญเติบโตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป ตารางที่ 5 จาํ นวนกลมุ ตวั อยางทั้งหมด แยกตามจงั หวัดและเพศ ภาค จังหวัด จาํ นวนกลุมตัวอยางทัง้ หมด ชาย หญิง รวม กรุงเทพมหานคร กรงุ เทพมหานคร 1,750 1,750 3,500 1,050 1,050 2,100 ภาคกลาง ปทุมธานี 525 525 1,050 875 875 1,750 สระบรุ ี 1,750 1,750 3,500 875 875 1,750 นครปฐม 350 350 700 3,675 3,675 7,350 ภาคตะวนั ตก สุพรรณบรุ ี 2,450 2,450 4,900 700 700 1,400 ภาคตะวันออก ชลบรุ ี 1,400 1,400 2,800 1,225 1,225 2,450 ฉะเชงิ เทรา 875 875 1,750 700 700 1,400 ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื นครราชสีมา 2,100 2,100 4,200 700 700 1,400 ขอนแกน 21,000 21,000 42,000 ยโสธร ภาคเหนือ นครสวรรค พษิ ณโุ ลก ลาํ ปาง ภาคใต ชมุ พร นครศรีธรรมราช พทั ลุง รวม ผลการเก็บขอ มลู การดําเนินงานเก็บขอมูลต้ังแตเดือน พฤศจิกายน พ.ศ. 2558 จนถึงเดือน กรกฎาคม พ.ศ. 2562 จาํ นวนตวั อยา งทท่ี าํ การเกบ็ ทง้ั สนิ้ 46,587 คน แบง เปน เพศชาย 21,340 คน เพศหญงิ 25,247 คน ขอ มลู จากการจดั ทาํ เกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 5 ป 1 เดอื น - 5 ป 11 เดอื น นาํ ไปปรบั เชอ่ื มตอ กบั กราฟมาตรฐานการเจรญิ เตบิ โตขององคก ารอนามยั โลก ป ค.ศ. 2006 ในเดก็ แรกเกดิ - 5 ป สําหรับดัชนีน้ําหนักตามเกณฑอายุ สวนสูงตามเกณฑอายุ จะเชื่อมท่ีรอยตอที่ อายุ 5 ปเต็ม ( 60 เดือน) สวนดัชนีน้ําหนักตามเกณฑสวนสูงจะเช่ือมที่รอยตอท่ีสวนสูง 120 เซนติเมตร ซึ่งกราฟการเจริญเติบโต จากขอมูลที่เชื่อมตอนําไปใสในสมุดบันทึกสุขภาพแมและเด็ก ป พ.ศ. 2564 และในชวงอายุ 6 - 19 ป นาํ ไปจดั ทาํ เกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป ใชส าํ หรบั เดก็ ประถมศกึ ษาและมธั ยมศกึ ษา

คมู อื การใชเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เติบโตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป 13 ภาคผนวก

14 คูมอื การใชเ กณฑอางองิ การเจริญเตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป การเลือกเคร่ืองช่งั นาํ้ หนักและวิธีการชงั่ นํ้าหนัก การเตรยี มเครื่องชง่ั นํ้าหนกั 1) เคร่ืองช่ังนํ้าหนักแบบดิจิตอลหรือตัวเลข ควรมีสเกลบอกคาน้ําหนักไดละเอียด ความละเอียด ไมเกิน 100 กรัม (0.1 กิโลกรัม) สวนเคร่ืองชั่งแบบยืนชนิดเข็มความละเอียด ไมควรเกิน 500 กรัม (0.5 กิโลกรัม) และไดมาตรฐาน โดยมีการตรวจสอบเครื่องช่ังใหอยูในเกณฑมาตรฐานกอน ทําการชง่ั ทุกครง้ั 2) วางเครื่องช่ังลงบนพื้นราบ ไมเอียง และมีแสงสวางเพียงพอสําหรับการอานตัวเลข 3) ตรวจสอบความเท่ียงตรงของเคร่ืองช่ังน้ําหนัก ตองตรวจสอบกอนนํามาใชทุกครั้ง โดยการนําลูกตุมนํ้าหนักมาตรฐานซึ่งบอกขนาดนํ้าหนัก เชน 5 กิโลกรัม หรือ 10 กิโลกรัม เปนตน หรือ ส่ิงของที่รูนํ้าหนัก เชน ดัมเบล มาวางบนเครื่องชั่งนํ้าหนัก เพื่อดูความเท่ียงตรงของเคร่ืองช่ังนํ้าหนัก วาไดน าํ้ หนกั ตามนํ้าหนกั ลูกตุมหรือสิง่ ของนัน้ หรือไม 4) หากใชเคร่ืองช่ังนํ้าหนักแบบเข็มควรปรับเข็มใหอยูที่เลข 0 ทุกครั้งท่ีมีการใชงาน และดูใหแนใจวายังอยูที่เลข 0 กอนช่ังคนตอไป 5) ควรใชเคร่ืองชัง่ เดิมทกุ ครั้งในการติดตามการเจริญเติบโต เครื่องช่งั แบบยืนชนิดเขม็ เครื่องชงั่ แบบยนื ชนดิ ตวั เลข แบบนี้มีความละเอียด 0.5 กโิ ลกรัม มคี วามละเอยี ดของนา้ํ หนกั หลายแบบ แตค‹ วรเลอื ก ทมี่ ีความละเอียด 100 กรัม หรอื 0.1 กโิ ลกรมั ซงึ่ ใชŒไดŒกบั เด็กวัยเรียน ภาพท่ี 1 เคร่ืองช่งั น้ําหนัก

คูมือการใชเ กณฑอางองิ การเจริญเติบโตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 15 การเตรียมเด็ก 1) ควรช่ังนํา้ หนักเม่ือเด็กยังไมไ ดร บั ประทานอาหารจนอิ่ม 2) ควรชั่งนํ้าหนักในชวงเวลาเดียวกัน เพ่ือติดตามการเปล่ียนแปลงน้ําหนักหรือภาวะ การเจริญเติบโตเปนรายบุคคล 3) ควรถอดเสื้อผาออกใหเหลือเทาท่ีจําเปน โดยเฉพาะเส้ือผาหนา ๆ รวมทั้ง รองเทา ถุงเทา เข็มขัด และนําของเลน/สิ่งของ เชน สรอยคอ นาฬกา ออก วธิ กี ารช่ังน้ําหนกั 1) ในกรณที ใ่ี ชเ ครอื่ งชงั่ นา้ํ หนกั แบบยนื ชนดิ เขม็ ผทู ท่ี าํ การชง่ั นา้ํ หนกั จะตอ งอยใู นตาํ แหนง ตรงกันขามกับเด็ก ไมควรอยูดานขางทั้งซายหรือขวาเพราะจะทําใหอานคาน้ําหนักมากไปหรือนอยไปได 2) เข็มที่ชี้ไมตรงกับตัวเลขหรือขีดแบงน้ําหนัก ตองอานคาน้ําหนักอยางระมัดระวัง เชน 10.1 หรอื 10.2 หรอื 10.8 กโิ ลกรมั 3) อา นคาใหละเอยี ดมีทศนยิ ม 1 ตาํ แหนง เชน 10.6 กิโลกรัม 4) จดน้าํ หนักใหเ รยี บรอ ยกอนใหเด็กลงจากเคร่อื งชง่ั 5) ดใู หแนใ จวายังอยูท่เี ลข 0 กอนชัง่ คนตอ ไป การเลอื กเคร่อื งวัดสว นสูงและวิธีการวดั สว นสูง การเตรียมเคร่ืองวดั สว‹ นสูง 1) เครอื่ งวดั สว นสงู ทไ่ี ดม าตรฐาน ตอ งมตี วั เลขทช่ี ดั เจน และมคี วามละเอยี ด 0.1 เซนตเิ มตร 2) การติดตั้ง โดยวางทาบกับผนังหรือเสาที่ต้ังฉากกับพ้ืน ยึดใหแนน พื้นเรียบได ระดับ ไมเอียง ไมนูน 3) มีไมฉากสําหรับวัดคาสวนสูงที่มีขนาดหนากวาง ประมาณ 5 เซนติเมตร ไมควรใช ไมบรรทัด สมุด หรือกระดาษแข็ง ในการวัด เพราะจะทําใหอานคาไมถูกตอง การเตรียมเด็ก 1) เดก็ ผูหญงิ ถามีกบิ๊ ทคี่ าดผม หรือมัดผม ควรนาํ ออกกอน 2) ถอดรองเทา ถุงเทา วธิ ีการวดั สว‹ นสงู 1) ยนื บนพ้นื ราบ เทา ชิด ยืดตวั ขึน้ ไปขางบนใหเ ตม็ ท่ี ไมง อเขา 2) สน เทา หลัง กน ไหล ศรี ษะ สัมผัสกบั ไมว ดั 3) ตามองตรงไปขางหนา ศีรษะไมเ อียงซาย-เอียงขวา ไมแหงนหนาข้ึนหรอื กม หนา ลง 4) ผวู ดั ประคองหนาใหต รง ไมใหแ หงนหนา ข้นึ หรอื กม หนา ลง หนา ไมเอยี ง 5) ใชไ มฉากในการอา นคา สว นสูง โดยเลื่อนไมฉากใหสมั ผัสกับศีรษะพอดี 6) อานตวั เลขใหอยูในระดับสายตาผวู ัด โดยอา นคาสว นสูงใหละเอยี ดถึง 0.1 เซนตเิ มตร เชน 118.4 เซนติเมตร

16 คูมอื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจริญเตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป เครือ่ งวัดสว นสงู เซนตเิ มตร ไมฉ าก อา นคา สวนสงู ระดบั สายตา ศีรษะชิดเครอื่ งวัดสว นสงู ใชไมฉาก ศรี ษะชดิ ผนงั อานตัวเลข หลงั ชิดเคร่ืองวัดสวนสงู ในการอา นคา หางตาอยูใ นระดบั เดยี วกับรหู บู น ในระดับสายตา กนชิดเครอ่ื งวัดสว นสูง สว นสูง หลังชดิ ผนงั ยนื ตรง มองตรง เขา ชดิ เขาตรง เขาชดิ เขา ตรง สนเทาชิดเครอ่ื งวดั สว นสูง ขาชิดผนัง สน เทา ชดิ ผนงั ภาพท่ี 2 วิธกี ารวัดสวนสงู ท‹ามาตรฐานในการวัดส‹วนสูง วดั ใหŒไดŒสว‹ นสงู จรงิ ๆ หนาŒ ตรง ตามองตรงขนานกบั ระดบั พนื้ ถอดรองเทาŒ ยนื เทาŒ ชดิ ภาพที่ 3 ทามาตรฐานในการวดั สว นสงู การคาํ นวณอายเุ ด็ก อายขุ องเดก็ สามารถคาํ นวณไดจ ากวนั เดอื น ปเ กดิ และวนั เดอื น ปท ชี่ งั่ นาํ้ หนกั -วดั สว นสงู นาํ มาลบกนั โดยตงั้ ป เดอื น วนั ทช่ี งั่ นาํ้ หนกั -วดั สว นสงู ลบดว ยป เดอื น วนั เกดิ ของเดก็ การหกั ลบจะคาํ นวณ ในสว นของวนั กอ น หากลบกนั ไมไ ด ตอ งยมื เดอื นมา 1 เดอื น เทา กบั 30 วนั แลว นาํ ไปรวมกบั จาํ นวนวนั เดมิ และลบกันตามปกติ สวนเดือนก็เชนเดียวกัน หากลบกันไมได ตองยืมปมา 1 ป เทากับ 12 เดือน แลว บวกกบั จาํ นวนเดอื นทม่ี อี ยู จงึ ลบกนั ตามปกติ หลงั จากนนั้ ลบปต ามปกตจิ ะไดอ ายเุ ปน ป เดอื น วนั เศษของ วันท่มี ากกวา 15 วัน ใหป ดเปน 1 เดอื น ตัวอยา งการคาํ นวณอายุเดก็ ป เดือน วนั ป เดือน วนั ท่ีช่งั นา้ํ หนัก-วัดสวนสงู 63 5 20 ป เดอื น วัน เกิด 52 9 29 อายขุ องเด็ก 10 7 21 จะไดอายุของเด็ก เทากับ 10 ป 8 เดือน

คมู อื การใชเกณฑอางอิงการเจริญเตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 17 ความผดิ พลาดท่ีอาจเกิดขน้ึ จากการประเมนิ 1) ความผิดพลาดท่ีอาจเกิดข้ึนจากการชั่งนํ้าหนัก เชน ไมไดตรวจสอบความเท่ียงตรง ของเคร่ืองช่ัง เด็กที่มาช่ังน้ําหนักไมไดถอดรองเทา ถุงเทา หรือใสเส้ือหนาเกินไป หรือตัวเด็กไมยอมอยูนิ่ง มีการเคล่ือนไหวตลอดเวลา 2) ความผิดพลาดท่ีอาจเกิดขึ้นจากการวัดสวนสูง เชน สวมรองเทาหรือสวมหมวกหรือ มีกิ๊บติดผม หรือไมไดเอาที่คาดผมออก การยืนเทาไมชิดกันหรือเทาไมไดยืนบนพื้นราบ เขางอเหยียด ตัวไมตรง ไหลไมแตะกับไมวัด ศีรษะเอียงคอเอียงไมอยูในตําแหนงท่ีถูกตอง ไมฉากไมแตะบนศีรษะ ในตาํ แหนง ทถี่ กู ตอ ง (หา มใชไ มบ รรทดั หรอื สมดุ หรอื กระดาษแขง็ มาทาบทศี่ รี ษะเดก็ จะทาํ ใหก ารอา นคา ไมถูกตองคลาดเคลื่อนได ทั้งนี้ไมฉากตรงสวนท่ีสัมผัสกับศีรษะน้ัน ตองมีขนาดกวางพอสมควร ประมาณ 5 เซนติเมตร เพอื่ ใหทาบบนศีรษะสวนท่นี ูนทสี่ ดุ แตถ า เล็กไปอาจไมตรงสว นทนี่ ูนทีส่ ุดของศรี ษะ) 3) การคดิ อายผุ ดิ หรอื ไดข อ มลู อายผุ ดิ (วนั เดอื น ปเ กดิ ไมถ กู ตอ ง) มกั จะทาํ ใหก ารแปลผล ภาวะโภชนาการผดิ พลาด 4) นอกจากนเี้ มอื่ ไดข อ มลู การชงั่ -วดั มาแลว ยงั ควรระมดั ระวงั ความผดิ พลาดในการแปลผล การแจงนับ การอา นคา การจดบันทกึ ซงึ่ การทําขอมูลจาํ นวนมากอาจมีความผิดพลาดเกดิ ข้ึนได 5) หากพบวาผลของภาวะโภชนาการที่ได ดูไมสอดคลองกับตัวเด็ก เชน เด็กคอนขางสูง แตไ ดผ ลวา เตย้ี หรอื เดก็ คอ นขา งผอม แตไ ดผ ลวา อว น ตอ งทบทวนคา ทช่ี ง่ั -วดั การคดิ อายหุ รอื การแปลผลใหม อีกครั้ง (การแปลผลทันที ณ วันท่ีช่ัง - วัด จะทําใหเห็นวาผลการประเมินสอดคลองกับตัวเด็กหรือไม จะชว ยลดความผิดพลาดไดเปน อยางด)ี

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ 18 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 19

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ 20 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 21

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ 22 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 23

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ 24 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 25

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ 26 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 27

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ 28 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 29

ตารางที่ 6 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตน้าํ หนกั ตามเกณฑอ ายุ 30 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 31

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ 32 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 33

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ 34 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD

ตารางท่ี 7 แสดงเกณฑอางองิ การเจรญิ เติบโตสว นสูงตามเกณฑอายุ อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญงิ สวนสูงตามเกณฑอ ายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตย้ี คอนขางเตี้ย สูงตามเกณฑ คอ นขางสงู สูง เตีย้ คอ นขา งเต้ีย สงู ตามเกณฑ คอนขา งสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 35

ตารางท่ี 7 แสดงเกณฑอางองิ การเจรญิ เติบโตสว นสูงตามเกณฑอายุ 36 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญงิ สวนสูงตามเกณฑอ ายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตย้ี คอนขางเตี้ย สูงตามเกณฑ คอ นขางสงู สูง เตีย้ คอ นขา งเต้ีย สงู ตามเกณฑ คอนขา งสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 37

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ 38 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 39

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ 40 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 41

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ 42 คมู อื การใชเ กณฑอา งอิงการเจรญิ เตบิ โตของเดก็ อายุ 6 - 19 ป อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD

ตารางที่ 7 แสดงเกณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตสวนสงู ตามเกณฑอายุ อายุ สว นสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศหญิง สวนสงู ตามเกณฑอายุ (เซนตเิ มตร) เพศชาย เตยี้ คอนขา งเตี้ย สงู ตามเกณฑ คอ นขางสูง สูง เตี้ย คอ นขา งเตย้ี สงู ตามเกณฑ คอ นขางสงู สงู ป เดือน <-2 SD -2 SD ถึง <-1.5 SD -1.5 SD ถงึ +1.5 SD >+1.5 SD ถงึ +2 SD >+2 SD <-2 SD -2 SD ถงึ <-1.5 SD -1.5 SD ถึง +1.5 SD >+1.5 SD ถึง +2 SD >+2 SD คมู อื การใชเ กณฑอ า งองิ การเจรญิ เตบิ โตของเด็กอายุ 6 - 19 ป 43