นวัตกรรมดิจิทัล เพ่ือพัฒนาระบบการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรม ในบริบทพระพุทธศาสนา Digital Innovations to Develop Learning System for Learning World Cultural Heritage in Buddhist Context ผศ. ดร.แมช่ ีกฤษณา รกั ษาโฉม พระมหาสมบรู ณ์ วุฑฺฒิกโร, รศ. ดร. ผศ.พเิ ศษ ดร.อรชร ไกรจักร์ ดร.กรรณิการ์ ขาวเงนิ ดร.กรรณิการ์ ต้ังตุลานนท์ และคณะ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ได้รับทุนอุดหนุนจากกองทุนส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ปีงบประมาณ ๒๕๖๔
คานา หนังสือเล่มน้ีเป็นการถ่ายทอดความรู้จากแผนงานวิจัยเร่ือง นวัตกรรม ดิ จิ ทั ลเพื่อพัฒนาระบบการเรียนรู้มรดกโลกทางวั ฒนธรรม ในบริบท พระพุทธศาสนา ได้รับทุนอุดหนุนจากกองทุนส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและ นวัตกรรม ปีงบประมาณ ๒๕๖๔ วัตถุประสงค์ของการวิจัยเพื่อ ๑. พัฒนาฐานข้อมูลสาหรับการเรียนรู้ มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ทพระพุทธศาสนา ๒. พัฒนานวัตกรรมดิจิทัล สาหรับการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา และ ๓. ประชาสัมพันธ์และประเมินผลนวัตกรรมดิจิทัลสาหรับการเรียนรู้มรดกโลก ทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการ และการ วิจัยแบบผสานวิธี เก็บรวบรวมข้อมูลในพ้ืนที่ของอุทยานประวัติศาสตร์ พระนครศรีอยุธยา อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย อุทยานประวัติศาสตร์ศรสี ัช นาลัย และอุทยานประวัติศาสตร์กาแพงเพชร ประกอบด้วยวัด ๒๗ แห่ง นาเสนอข้อมูลในรูปแบบ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ และวิดีโอคลิป และจัดทา ช่องทางเข้าถึงส่ือการเรียนรู้เป็น 2 ช่องทาง คือ ช่องยูทูป และแอพพลิเคช่ัน ผลการศึกษาอุทยานประวัติศาสตร์ซ่ึ งเป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรม ข อ ง ไ ท ย พ บ ว่ า มี วั ด ซ่ึ ง เ ป็ น ศู น ย์ ร ว ม จิ ต ใ จ ข อ ง ช า ว พุ ท ธ ท่ี ศ รั ท ธ า ใ น พระพุทธศาสนามาต้ังแต่คร้ังอดีต ต้ังอยู่เป็นจานวนมาก ดังน้ัน การพัฒนาชุด ความรู้เพื่อให้พุทธศาสนิกชนหรือผู้สนใจ ได้เรียนรู้พระพุทธศาสนาผ่านมรดก โลกทางวัฒนธรรมของไทย โดยจัดทาฐานข้อมูลและนวัตกรรมดิจิทัลเพื่อให้ เป็นระบบการเรียนรู้ที่มีความทันสมัย สามารถเรียนรู้ได้ทุกท่ีทุกเวลา ซ่ึ งจะ ช่ วยส่งเสริมการเรียนรู้พระพุทธศาสนาได้อย่างเหมาะสมและสอดคล้องกับ ความก้าวหน้าของระบบการเรียนรูใ้ นยคุ ปัจจุบนั ผศ. ดร.แม่ชีกฤษณา รักษาโฉม และคณะ ๒๕ ธันวาคม ๒๕๖๔ ~ก~
สารบัญ เรื่อง หนา้ สารบัญ ข สารบัญภาพ ค ๑ บทนา ๑ ๒ การพัฒนาฐานขอ้ มูล ๔ ๓ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ๒๔ ๔ วิดีโอคลิป ๓๑ ๕ แอพพลิเคช่ัน ๓๘ ๖ ช่อง YOUTUBE ๔๘ ภาคผนวก 50 คณะนักวิจัย 67 ~ข~
สารบัญภาพ หนา้ ภาพท่ี ~ค~
๑ บทนา มรดกโลก (World Heritage) คือสถานท่ีอันได้แก่ ป่าไม้ ภูเขา ทะเลสาบ ทะเลทราย อนุสาวรีย์ สิ่ งก่อสร้างต่างๆ รวมไปถึงเมือง ซ่ึ งคัดเลือกโดย องค์การยูเนสโกต้ังแต่ปี พ.ศ. 2515 เพ่ือเป็นการบ่งบอกถึงคุณค่าของสิ่งท่ี มนุษยชาติ หรือธรรมชาติได้สร้างข้ึนมา และควรจะปกป้องสิ่งเหล่าน้ันได้ อย่างไร เพื่อให้ได้ตกทอดไปถึงอนาคต มรดกโลกแต่ละแห่งเป็นทรัพย์สินของ ประเทศท่ีเป็นเจ้าของดินแดนท่ีมรดกโลกต้ังอยู่ แต่ได้ถูกพิจารณาให้เป็น ผลประโยชน์ของประชาคมระหว่างประเทศในการอนุรักษ์มรดกโลกแห่งน้ัน (Foreign Affairs Division, 2013) ปัจจุบนั มีมรดกโลกท่ีข้ึนทะเบียนแล้ว 1154 แห่ง แบง่ ออกเป็นมรดกโลก ทางวัฒนธรรม 897 แห่ง มรดกโลกทางธรรมชาติ 218 แห่ง และมรดกโลก แบบผสม 39 แห่ง ต้ังอยู่ใน 167 ประเทศ ประเทศไทยมีแหล่งมรดกโลกท่ีได้ข้นึ ทะเบียนแล้ว 6 แหล่ง ประกอบด้วยแหล่งมรดกโลกทางวัฒนธรรม 3 แหล่ง ได้แก่ อุทยานประวัติศาสตรพ์ ระนครศรีอยุธยา (Historic City of Ayutthaya) เมอื งประวัติศาสตร์สุโขทัยและเมอื งบรวิ าร (Historic Town of Sukhothai and Associated Historic Towns) แ ห ล่ ง โ บ ร า ณ ค ดี บ้ า น เ ชี ย ง (Ban Chiang Archaeological Site) และแหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติ 3 แหล่ง ได้แก่ กลุ่ม ป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ (Dong Phayayen-Khao Yai Forest Complex) กลุ่ม ป่าแก่งกระจาน (Kaeng Krachan Forest Complex) เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่ง ใ ห ญ่ - ห้ ว ย ข า แ ข้ ง (Thungyai-Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuaries) (UNESCO, 2021) ~๑~
อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ศรีสัชนาลัย และกาแพงเพชร ได้รับการ ประกาศข้ึนทะเบียนเป็นมรดกโลกภายใต้ชื่อ \"เมืองประวัติศาสตร์สุโขทัยและ เมืองบริวาร\" จากการประชุมคณะกรรมการมรดกโลกสมัยสามัญคร้ังท่ี 15 เมื่อปี พ.ศ. 2534 ที่เมืองคาร์เทจ ประเทศตูนิเซี ย โดยมีคุณสมบัติการเป็น มรดกโลกทางวัฒนธรรมตรงตามหลักเกณฑ์ 2 ข้อคือ ข้อ 1 เป็นตัวแทนในการ แสดงผลงานช้ิ นเอกท่ีจัดทาข้ึนด้วยการสร้างสรรค์อันชาญฉลาดของมนุษย์ และข้อ 3 เป็นสิ่งท่ียืนยันถึงหลักฐานของวัฒนธรรม หรืออารยธรรมท่ีปรากฏ ให้เห็นอยู่ในปัจจุบันหรือว่าที่สาบสูญไปแล้ว ส่ วนอุทยานประวัติศาสตร์ พระนครศรีอยุธยา ได้รับการประกาศข้ึนทะเบียนเป็นมรดก เมื่อวันที่ 13 ธันวาคม 2534 โดยมีคุณสมบัติการเป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรมตรงตาม หลักเกณฑ์ข้อ 3 คือ เป็นสิ่งท่ียืนยันถึงหลักฐานของวัฒนธรรม หรืออารย ธรรมท่ีปรากฏให้เห็นอยู่ในปัจจุบันหรือว่าท่ีสาบสูญไปแล้ว (ASEAN NOTES, 2014) นับเป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรมที่เป็นความภาคภูมิใจของประเทศไทย อีกท้ังการท่องเท่ียวยังเป็นภาคเศรษฐกิจที่มีศักยภาพ สะท้อนจากอันดับดัชนี ช้ี วัดความสามารถในการแข่งขันด้านการท่องเที่ยวปี 2562 โดย World Economic Forum ท่ีประเทศไทยติดอันดับ 31 จาก 140 ประเทศท่ัวโลก และ เป็นอับดับ 3 ของอาเซียนรองจากสิงคโปร์และมาเลเซีย (WORLD ECONOMIC FORUM, 2019). อย่างไรก็ตาม จากการศึกษาข้อมูลพบว่า ประเด็นสาคัญที่เช่ือมโยง ระหว่างมรดกโลกทางวัฒนธรรมกับพระพุทธศาสนาน้ันยังมไี ม่มาก ในขณะท่ี อุทยานประวัติศาสตร์ดังกล่าวข้างต้นมีวัดต้ังอยู่เป็นจานวนมาก ซ่ึงวัดนับได้ ว่าเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวพุทธที่ศรัทธาในพระพุทธศาสนา การพัฒนาชุด ความรู้เพ่ือให้พุทธศาสนิกชนหรือผู้สนใจ ได้เรียนรู้พระพุทธศาสนาผ่านมรดก โลกทางวัฒนธรรมของไทย จึงนับได้ว่ามีความสาคัญอย่างยิ่ง ดังน้ัน งานวิจัย นี้จึงได้จัดทาส่ือการเรียนรู้แบบวิดีโอคลิป และจัดทาช่ องทางการเข้าถึงสื่อ การเรียนรู้ทางช่องยูทูป และทางแอพพลิเคช่ัน เพื่อให้เป็นระบบการเรียนรู้ที่ ~๒~
ทันสมัย ใช้ งานง่าย สามารถเรียนรู้ได้ทุกที่ทุกเวลา นับได้ว่าเป็นนวัตกรรม ดิจิทัลที่ช่ วยส่งเสริมการเรียนรู้ท่ีเหมาะสมและสอดคล้องกับความก้าวหน้า ของระบบการเรยี นรูใ้ นยุคปจั จุบัน ~๓~
๒ การพฒั นาฐานขอ้ มลู ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย มี โ บ ร า ณ ส ถ า น ท่ี ไ ด้ รั บ ก า ร ข้ึ น ท ะ เ บี ย น จ า ก อ ง ค์ ก า ร ยูเนสโก (UNESCO) เป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรม (World Cultural Heritage) คือ เมืองประวัติศาสตร์สุโขทัยและเมืองบริวาร (Historic Town of Sukhothai and Associated Historic Towns) และนครประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา ( Historic City of Ayutthaya) โ ด ย เ ข้ า เ ก ณ ฑ์ คั ด เ ลื อ ก ใ น ข้ อ ท่ี 1 คื อ เ ป็ น แบบอย่างให้เห็นการแสดงออกท่ี ชาญฉลาดของมนุษย์ผ่านผลงานด้ านศิ ลป์ และข้อที่ 3 คือเป็นสิ่งยืนยันถึงหลักฐานการมีอยู่ของวัฒนธรรมท้องถ่ินหรือ ประเพณีที่ยังคงเหลืออยู่หรอื ได้สาบสูญไปแล้ว๑ เมอื งประวัติศาสตร์ท้ัง 2 แหง่ ประกอบด้วยอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย อุ ท ย า น ป ร ะ วั ติ ศ า ส ต ร์ ก า แ พ ง เ พ ช ร แ ล ะ อุ ท ย า น ป ร ะ วั ติ ศ า ส ต ร์ พระนครศรีอยุธยา ได้บ่งชี้ ถึงความรุ่งเรืองของไทยในอดีต ซ่ึงปัจจุบันได้เป็น แหล่งท่องเท่ียวท่ีสร้างรายได้และอาชี พให้กับชุ มชนในพื้นที่เช่ น ธุรกิจ ท่องเที่ยว ที่พัก และมัคคุเทศก์ เป็นการพัฒนาด้านเศรษฐกิจและสังคม พัฒนา โครงสร้างพื้นฐานและเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชุมชนให้เป็นแหล่งท่องเท่ียว เชิ งวัฒนธรรม เน้นความรู้เชิ งพื้นที่ ลักษณะสาคัญทางประวัติศาสตร์และ วัฒนธรรม รวมถึงองค์ความรู้ด้านอื่น ๆ และคุณค่าทางสังคมสะท้อนถึงวิถี ชี วิตและความเป็นอยู่ของคนไทยในแต่ละยุค ดังน้ันการอนุรักษ์และรักษา วัฒนธรรมไทยให้คงอยู่จึงเป็นเร่อื งสาคัญมาก ๑ กองการต่างประเทศ, กระทรวงวัฒนธรรม, มรดกโลกของเมืองไทย, [ออนไลน์], แหล่งที่มา: https://www.m-culture.go. th/international/ewt_news.php?nid=121&filename=index [ 2 เ ม ษ า ย น 2564].
วัดโบราณและพระพุทธรู ปต่าง ๆ ได้ ปรักหักพังอยู่ในอุทยาน ป ร ะ วั ติ ศาสตร์ ท้ั ง 27 แ ห่ ง ท่ี จะ ศึ ก ษ าวิ เค ราะ ห์ป ระ กอ บด้ วย อุ ทย าน ประวัติศาสตร์สุโขทัย 7 วัด ได้แก่ วัดมหาธาตุ วัดศรีสวาย วัดสระศรี วัด ตระพังเงิน วัดพระพายหลวง วัดศรีชุม วัดช้ างล้อม อุทยานประวัติศาสตร์ ศรีสัชนาลัย 8 วัด ได้แก่ วัดเจดียเ์ จ็ดแถว วัดนางพญา วัดสวนแก้วอุทยานใหญ่ วัดสวนแก้วอุทยานน้อย วัดเขาพนมเพลิง วัดเขาสุวรรณคีรี วัดพระศรีรัตนม หาธาตุ วัดช้ างล้อม อุทยานประวัติศาสตร์กาแพงเพชร 4 วัด ได้แก่วัดพระ แก้ว วัดพระธาตุ วัดพระนอน วัดพระสี่อิริยาบถ และอุทยานประวัติศาสตร์ พระนครศรีอยุธยา 8 แห่ง ได้แก่ วัดพุทไธศวรรย์ วัดมหาธาตุ วัดราชบูรณะ วัดพระศรีสรรเพชญ์ วัดพนัญเชิงวรวิหาร วิหารพระมงคลบพิตร วัดหน้าพระ เ ม รุ วั ด ไ ช ย วั ฒ น า ร า ม ใ น อ ดี ต ก รุ ง สุ โ ข ทั ย เ ค ย เ จ ริ ญ รุ่ ง เ รื อ ง ด้ า น พระพุทธศาสนาแบบลังกาวงศ์ และได้สืบทอดศรัทธาน้ีมาสู่ยุคอยุธยาและ ต่อเนื่องมายุครัตนโกสินทร์ ซ่ึงการวิจัยคร้ังน้ีเป็นการพัฒนาฐานข้อมูลมรดก โลกทางวัฒนธรรมเพื่อรวบรวมฐานข้อมูลท่ีมีคุณค่าเชิ งรู ปธรรมและเชิ ง น ามธ ร รมของเมืองป ระวั ติ ศาส ตร์ สุ โขทั ย และเมือง บริ วาร แ ล ะ นคร ประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา มีความสาคัญต่อการพัฒนาองค์ความรู้ใน ด้านพระพุทธศาสนา โดยกาหนดวัตถุประสงค์ของการวิจัยไว้ 3 ข้อ คือ (1) เพื่อ พัฒนาต้ นแบบผลิ ตภั ณฑ์ เก่ี ยวกั บฐานข้อมูลและหนั งสื ออิ เล็ กทรอนิ กส์ สาหรับการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา (2) เพื่อ พั ฒ น า ฐ า น ข้ อ มู ล ส า ห รั บ ก า ร เ รี ย น รู ้ ม ร ด ก โ ล ก ท า ง วั ฒ น ธ ร ร ม ใ น บ ริ บ ท พระพุทธศาสนา (3) เพื่อพัฒนาหนังสืออิเล็กทรอนิกส์สาหรบั การเรียนรูม้ รดก โลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา ผลการวิจัย ผลการวิจัย สรุปเปน็ ชุดความรู้ตามวัตถุประสงค์ของการวิจัย ดังนี้ 1. ชุดความรู้เป็นฐานข้อมูลใหม่ ประกอบด้วยเร่ืององค์ประกอบทาง พระพุทธศาสนาและพุทธศิลป์ในอุทยานประวัติศาสตร์ ซ่ึ งคณะผู้วิจัยได้สืบค้น ~๕~
ลงพื้นท่ีสารวจ และสัมภาษณ์บุคคลที่เก่ียวข้องเพื่อพัฒนาต้นแบบผลิตภัณฑ์ เกี่ ยวกั บฐานข้อมูลและหนั งสื ออิ เล็ กทรอนิ กส์ สาหรับการเรียนรู ้มรดกโลกทาง วัฒนธรรมในบรบิ ทพระพุทธศาสนา สรุปว่า 1) องค์ ประกอบทางพระพุ ทธศาสนาในอุ ทยานประวั ติ ศาสตร์ ประกอบด้วย (1) ศาสนสถาน หมายถึง วัดหรืออาคารสิ่งก่อสร้าง เช่ น เจดีย์ ประธาน เจดีย์บริวาร อุโบสถ วิหารหลวง มณฑป โดยเจดีย์ประธานสร้างข้ึนเพื่อ บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ เป็นสัญลักษณ์แทนพระพุทธเจ้า ความบริสุทธ์ิของ พระธรรม การต้ังม่ันของพระพุทธศาสนา และความเจริญแห่งธรรมในสังคม (2) ศาสนวัตถุ หมายถึง พระพุทธรูป ประติมากรรมประดับอาคาร และจิตรกรรมฝา ผนัง เช่ น การสร้างพระพุทธรูปปางลีลาในสมัยสุโขทัยก็เพื่อแสดงถึงความ เ จ ริ ญ ด้ า น วั ฒ น ธ ร ร ม ศิ ล ป ก ร ร ม เ ศ ร ษ ฐ กิ จ แ ล ะ ค ว า ม รุ่ ง เ รื อ ง ข อ ง พ ร ะ พุ ทธ ศาสนา ( 3) ศาสนบุคคล หมายถึ ง บุคคลผู้สร้างวั ดหรือบารุ ง พระพุทธศาสนา เช่น พ่อขุนรามคาแหงมหาราช โปรดให้ขุดพระธาตุข้ึนมาให้ ชาวเมืองสั กการบูชา ทาให้ชาวเมืองมีวั ฒนธรรม มีจิ ตใจสู ง มีน้าใจ เอ้ือเฟ้ ือเผื่อแผ่ และยึดหลักพุทธธรรมเป็นหลักในการดาเนินชี วิต ทาให้ บ้านเมืองสงบร่มเย็น ส่ วนพระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไท) โปรดให้สร้าง ถาวรวัตถุ ทรงผนวช และพระราชนิพนธ์เรอ่ื งไตรภูมิกถา ซ่ึงกล่าวถึงภูมิท้ัง 3 คือ กามภูมิ รูปภูมิ อรูปภูมิ เพ่ือเตือนสติชาวเมืองให้ทาความดี ละเว้นความช่ัว เพ่ือมสี วรรค์เป็นเป้าหมาย (4) ศาสนพิธี หมายถึง การกรานกฐิน การบรรพชา อุปสมบท ถือเป็นวัฒนธรรมหรือจารีตประเพณีท่ีสืบต่อกันมา มีระเบียบ แบบ แผน แบบอย่างที่ปฏิบัติให้เกิดศรัทธา เกิดรูปธรรมที่เสริมสร้างคุณค่าด้าน จิตใจและเปน็ เอกลักษณ์ของชาติไทย 2) พุทธศิ ลป์ในอุทยานประวัติศาสตร์ เป็นศิ ลปกรรมสร้างเพื่อ พระพุทธศาสนาด้วยทักษะฝีมอื ความประณีต ความศรัทธา และสมาธิของครู ช่างโบราณ ส่ือเร่ืองของพระพุทธเจ้า หลักธรรมในการดาเนินชีวิต การผ่อน ~๖~
คลายจิตใจ และเจริญศรัทธาผ่านรูปแบบสถาปัตยกรรม ประติมากรรม และ จิตรกรรมฝาผนัง ดังนี้ 2.1) สถาปัตยกรรม เป็นศิลปกรรมสะท้อนวิถีชี วิต ประเพณี ความ เชื่อ ความสร้างสรรค์ และสืบทอดเป็นเอกลักษณ์ไทย แบ่งเป็น 3 ด้าน คือ (1) พุทธศิลป์ด้านสถาปัตยกรรม สร้างข้ึนเพื่อพระพุทธศาสนา ด้วยศรัทธา เป็นศาสนสถานเพ่อื ทาศาสนพธิ ี เช่น เจดีย์ประธาน วิหาร อุโบสถ มณฑป (2) แผนผังของวัด เป็นที่ต้ังสถาปัตยกรรมที่กาหนดหน้าท่ีใช้สอย เช่ น แผนผังของวัดแบบประเพณีสมัยสุโขทัยถึงอยุธยาตอนกลาง มีเจดีย์ ประธานอยู่กลาง วิหารหลวงอยู่ด้านหน้า อุโบสถอยู่ด้านหลัง ต้ังอยู่ในแนว เดียวกัน ยกเว้นสมัยอยุธยาตอนต้นจะมีระเบียงคตล้อมเจดีย์ประธาน ในสมัย อยุธยาตอนกลาง แผนผังของวัดให้อุโบสถและวิหารหลวงมีความสาคัญ ระเบียงคตหายไป ในสมัยอยุธยาตอนปลาย แผนผังของวัดมีอุโบสถเป็น ประธาน มีเจดีย์ขนาดเล็ก 2 องค์คู่กันต้ังอยู่หน้าอุโบสถ วิหารอยู่ด้านหลัง อุโบสถ (3) คติการสร้างศาสนสถานในสมัยสุโขทัย สร้างแบบผสมผสาน ระหว่างพราหมณ์และพุทธตามคติจักรวาล โดยวางวิหาร ปรางค์ และอุโบสถ ในแกนเดียวกัน มีระเบียงคตล้อมรอบและเช่ื อมอาคารในรูปส่ีเหล่ียม เป็น สัญลักษณ์ของจักรวาล มีปรางค์ประธานเป็นรูปสมมุติเขาพระสุเมรุ อุโบสถ เป็นปราสาทที่ประทับของพระพุทธเจ้า ระเบียงคตเป็นสัญลักษณ์เขาสัตตบริ ภัณฑ์ โดยปรางค์ประธานเป็นศูนย์กลางจักรวาลตามคติทางพระพุทธศาสนา เถรวาท มเี จดียบ์ รวิ ารประจามมุ เป็นตัวแทนของจักรวาล 2.2) ประติมากรรม เป็นศิลปกรรมท่ีเกิดจากการป้ ัน กดพิมพ์ หล่อ แกะสลัก ตอกและดุน ฉลุ บดุ ้วยวัสดุโลหะ ไม้ ปูน และหิน เพ่ือเป็นรูปจาลองท่ี ครูช่างต้องการสื่อสาร มี 4 ประเภท คือ ~๗~
(1) พระพุทธรูปท่ีมีลักษณะเฉพาะตามสมัย เช่น พระพุทธรูปสมัย สุโขทัย มีลักษณะพระวรกายโปร่ง เส้นรอบนอกโค้งงาม พระพักตร์รูปไข่สม ส่วน พระขนงโก่งรับกับพระนาสิกท่ีงุ้มเล็กน้อย พระโอษฐ์แย้มดูสารวม มี เมตตา พระเกตุมาลารูปเปลวเพลิง พระสังฆาฏิยาวจรดพระนาภี พระศกแบบ ก้นหอย ไม่มีไรพระศก ส่วนพระพุทธรูปสมัยอยุธยา มีลักษณะผสมคือพระ วรกายคล้ายพระพุทธรูปอู่ทอง พระพักตร์ยาวแบบสุโขทัย พระเกตุมาลาเป็น หยักแหลมสูงรูปเปลวเพลิง พระขนงโก่งแบบสุโขทัย สังฆาฏิใหญป่ ลายตัดตรง หรือสองแฉกไม่เป็นเขี้ยวตะขาบแบบเชี ยงแสนหรือสุ โขทัย นิยมสร้าง พระพทุ ธรูปทรงเคร่ืองแบบกษตั ราธิราช (2) คติการสร้างพระพุทธรูป สร้างเพ่ือประดิษฐานในโบสถ์วิหาร เพอ่ื กราบไหว้บชู า เม่อื ได้เพ่งดูพระพักตร์ จิตเกิดความสงบสุข โดยเฉพาะพระ พักตร์ของพระพุทธรู ปสมัยสุโขทัยสร้างตามอุดมคติ ที่ถ่ายทอดให้รู ้ซ้ึ งถึงแก่น สารแห่งพระธรรมที่ครู ช่ างสร้างตามอุดมคติที่เป็นโลกุตรธรรมให้ปรากฏข้ึน จากวัตถุท่ีเปน็ โลกียะ 2.3) จิตรกรรมฝาผนังเชิ งพุทธ เป็นภาพเขียนสีบนผนังปูนหรือไม้ ในศาสนสถาน เล่าเร่ืองพระพุทธเจ้าและเชิดชูพระพุทธศาสนาให้ย่ังยืนสืบไป จิตรกรรมฝาผนังเป็นเครื่องมือเล่าเร่ืองศาสนา ส่งผลด้านเจรญิ ศรัทธาแก่ชาว พุทธท่ีรู้และไม่รู้หนังสือ เขียนแนวอุดมคติ ใช้ สีเรียบ ตัดเส้นสีดาหรือแดงให้ คมชั ด สีท่ีใช้ เป็นสีฝุ่นผสมกาวหนังสัตว์หรือยางไม้ ใช้ สีเอกรงค์ (แดง ขาว เหลือง ดา) พบในกรุเจดีย์รายของวัดเจดีย์เจ็ดแถว ศรีสัชนาลัย เป็นภาพอดีต พระพุทธเจ้าประทับเรียงเป็นแถวและค่ันสลับด้วยบุคคลช้ั นสูงประทับอัญชลี เขียนด้วยสีดินแดงตัดเส้นสีดาสีแดง ภาพดูเลือนลางมาก นอกจากนี้มีภาพ ลายเส้นแบบ 2 มิติ พบในวัดศรีชุม ได้รับอิทธิพลจากศิลปะลังกาสมัยโปลนนา รุวะ เป็นภาพสลักลายเส้นจารบนแผ่นหินชนวน 60 แผ่น เล่าชาดก 550 ชาติ ในช่ วงอยุธยาตอนต้น จิตรกรรมฝาผนังใช้ สีเอกรงค์ เส้นวาดละเอียดคมชั ด พื้นหลังใช้ สีอ่อน ภาพแบนราบไม่มีมิติ มีขนาดเล็กได้รับอิทธิพลจากศิลปะ ~๘~
ลังกา ลพบรุ ี สุโขทัย เป็นภาพพระพุทธเจ้าประทับน่ังในซุ้ม มีพระอัครสาวกทา สักการะ พบในกรุปรางค์วัดราชบูรณะ ในช่วงอยุธยาตอนกลาง ภาพในสมุด ข่อยเขียนไตรภูมิและพุทธประวัติ ระบายหลายสี แสดงถึงอิทธิพลศิ ลปะ สุโขทัย และในช่วงอยธุ ยาตอนปลาย จิตรกรรมไทยบริสุทธ์ิใช้สีพหุรงค์ (เพ่ิมสี เขียว สีน้าเงิน) ปิดทองบนรูปและลวดลาย ลายเส้นอ่อนช้อย ภาพคล้ายมอง จากท่ีสูง โครงสีสว่างใช้สีขาวเป็นพ้ืน รับอิทธิพลศิลปะสุโขทัย พบในตาหนัก พระพุทธโฆษาจารย์ วัดพุทไธศวรรย์ ตารางแสดงศาสนสถานและศาสนวัตถุของวัดในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ช่ื อวัด ศาสนสถาน ศาสนวัตถุ 1.วัดมหาธาตุ -พระพทุ ธรูป ปางมารวิชัย -เจดีย์ประธานทรงพมุ่ ข้าวบิณฑ์/ ในวิหารหลวง 2.วัดศรสี วาย ดอกบัวตูม -พระพทุ ธรูป ปางพระ -เจดีย์ทิศ 8 องค์ (เจดีย์มมุ แบบ อัฏฐารศในมณฑป 3.วัดสระศรี ศิลปะล้านนา เจดียก์ ลางทรง 4.วัดตระพงั ปราสาท) -พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย เงิน -ฐานวิหารหลวง ฐานวิหารสูง ในวิหาร 9 ห้อง ฐานอุโบสถ -พระพุทธรูปปางลีลาหน้า -มณฑป 2 หลัง ประดิษฐานพระ เจดีย์เล็กฯ อัฏฐารศ -พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย -เจดียห์ า้ ยอด (บรรจุอัฐิพระมหา ในวิหาร 7 ห้อง ธรรมราชาลิไท) -พระพุทธรูปปางลีลา -ซุ้มคูหา กาแพงแก้ว -ปรางค์ประธาน 3 องค์ เป็น รูปแบบศิลปะลพบรุ ี -วิหาร 2 ตอน (ด้านหน้า ทิศใต้ ขององค์ปรางค์) -กาแพงแก้ว กาแพงวัด สระน้า ฐานอาคาร -เจดียป์ ระธานทรงระฆัง/ทรง กลม/ทรงลังกา -วิหาร 9 หอ้ ง -อุโบสถกลางน้า -เจดียเ์ ล็กแบบศรีวิชัยผสมลังกา 1) ด้านทิศตะวันตก -เจดียป์ ระธานทรงพมุ่ ขา้ วบณิ ฑ์/ ดอกบัวตูม ~๙~
5.วัดพระพาย -วิหาร 7 หอ้ ง -พระพทุ ธรูปปางประธาน หลวง -เจดียท์ รงวิมาน ฐานเจดีย์ราย อภัยและปางลีลาในจระนา บอ่ น้า ของเรือนธาตุท้ัง 4 ของ 6.วัดศรีชุม 2) ด้านทิศเหนือ เจดีย์ประธาน 7.วัดช้ างล้อม -ฐานวิหารและเสาศิลาแลง -ฐานเจดียร์ าย ซุ้มประตู แนว -พระพุทธรูปสี่อิริยาบทท่ี กาแพง คูนา้ ล้อมรอบ ชารุด 3) เกาะกลางตระพังเงนิ -พระพุทธรู ปปางมารวิชั ยที่ -อุโบสถกลางบ่อน้าโบราณ เสมา ชารุด หนิ ปกั 8 ทิศ -ฐานเจดียร์ าย บ่อนา้ โบราณ -พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย -ปรางค์ประธาน 3 องค์เหลือ นามว่า “พระอจนะ” สมบูรณ์องค์เดียว -วิหาร 5 หอ้ งต้ังอยดู่ ้านหน้า -ฐานเขียงสี่เหล่ียมรองรับ -อุโบสถต้ังอยูด่ ้านหลัง ช้างปนู ป้ นั 32 เชือก -เจดียท์ รงเหล่ียมต้ังอยูห่ น้าวิหาร ระเบยี งคต -มณฑปพระสี่อิริยาบท -ระเบยี งคต วิหารเล็ก เจดียร์ าย -มณฑปรูปส่ีเหล่ียมจัตุรัส -วิหาร 6 หอ้ ง วิหารเล็ก มณฑป เล็ก อุโบสถ -เจดียร์ าย ศาลาพระฤาษี สระนา้ คูนา้ ล้อมรอบ -เจดีย์ประธานทรงกลม/ทรง ระฆัง/ทรงลังกา -วิหารหน้าเจดีย์ประธาน -ฐานเจดียร์ าย กาแพงแก้ว คูนา้ ล้อมรอบ ตารางแสดงศาสนสถานและศาสนวัตถุของวัดในอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัช นาลัย ช่ื อวัด ศาสนสถาน ศาสนวัตถุ 1.วัดเจดียเ์ จ็ด -เจดีย์ประธานทรงพุม่ ข้าวบณิ ฑ์/ -พระพทุ ธรูปนาคปรกปาง แถว ทรงดอกบัวตูม สมาธิในจระนาของเจดีย์ -วิหารประธาน ทรงปราสาท -ระเบียงคตล้อมรอบเจดีย์ -พระพุทธรูปยนื ในซุ้มโถง ประธาน เจดีย์รายท่ีอย่หู ลังเจดีย์ -เจดีย์บริวารรูปแบบต่าง ๆ ประธานและมจี ิตรกรรม ประจามมุ ภาพอดีตพระพุทธเจ้า ~ ๑๐ ~
-วิหารเล็ก เหล่าเทวดาและกษัตริย์ท่ีดู -เจดีย์ราย 26 องค์ศิลปะสุโขทัย เลือนลางมาก กาแพงศิลาแลง 2.วัดนางพญา -เจดีย์ประธานทรงระฆัง/ทรง -พระพุทธรูปปางมารวิชัย 3.วัดสวนแก้ว กลม/ทรงลังกาศิลปะอยุธยา -ประติมากรรมประดับปูน อุทยานใหญ่ เจดีย์ต้ังบนฐานทักษณิ ท่ีเดิมมีช้าง ป้ นั ลายรกั ร้อย แขง้ สิงห์ 4.วัดสวนแก้ว อุทยานน้อย ปูนป้ นั ประดับโดยรอบ ลายประจายามท่ีเป็น 5.วัดเขาพนม -วิหาร 7 หอ้ ง มีผนังทึบเจาะช่อง ศิลปะล้านนาและจีน เพลิง แสงเปน็ ลูกกรงส่ีเหล่ียม 6.วัดเขา สุวรรณคีรี -อุโบสถ เจดีย์ราย กาแพงวัด 7.วัดพระศรี รตั น -เจดียป์ ระธานทรงระฆัง/ทรง มหาธาตุเชลียง กลม/ทรงลังกา ต้ังอยบู่ นฐาน สี่เหล่ียมจัตุรัส (เหลือฐานเขยี ง หน้ากระดาน ฐานปทั ม์ และมาลัย ลูกแก้ว 3 ช้ัน) -วิหาร 6 หอ้ ง มีมุขด้านหน้าและ ด้านหลัง ปจั จุบนั เหลือให้เห็นเพียง เสา -เจดีย์ประธานทรงพมุ่ ขา้ วบณิ ฑ์/ -พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย ทรงดอกบัวตูม ในมณฑป -กาแพงแก้วล้อมรอบเจดีย์ฯ -ฐานของวิหาร -มณฑปท่ีมหี ลังคารูปโค้งแหลม -เจดียร์ าย 13 องค์ -เจดีย์ประธานทรงระฆงั /ทรง -พระพุทธรูปปางมารวิชัย กลม/ทรงลังกา ในวิหารโถงและในมณฑป -วิหารโถง ขนาด 14 x 20 เมตร -มณฑปรูปส่ีเหลี่ยมผนื ผ้าหลังคา ทรงจ่ัว มีบนั ไดทางข้ึนลง เรียกว่า ศาลเจ้าแม่ละอองสาลี -เจดีย์ราย -เจดีย์ประธานทรงระฆัง -วิหาร 5 หอ้ ง -เจดีย์รายสร้างด้วยศิลาแลงและ สร้างด้วยอิฐ -ปรางค์ประธาน -พระบรมสารีรกิ ธาตุ -วิหารหลวง -พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย -พระธาตุมเุ ตา ในวิหารหลวง -มณฑปพระอัฏฐารศ -พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย -วิหารสองพ่ีน้อง 2 องค์ ประดิษฐานใน -อุโบสถ กาแพงวัด วิหารสองพ่ีน้อง ~ ๑๑ ~
8. วัดช้างล้อม -กุฏิพระรว่ งพระลือ -พระพทุ ธรูปปางลีลา -พระพทุ ธรูปยนื 2 องค์ -เจดียป์ ระธานทรงกลม/ทรง -พระพทุ ธรูปพระอัฏฐารศ ระฆัง/ทรงลังกา มชี ้างปนู ป้ ันยนื -พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย เต็มตัวล้อมรอบฐานเจดีย์ประธาน ประดิษฐานในจาระนา -วิหารหน้าเจดียป์ ระธาน ของเจดียป์ ระธาน ต า ร า ง แ ส ด ง ศ า ส น ส ถ า น แ ล ะ ศ า ส น วั ต ถุ ข อ ง วั ด ใ น อุ ท ย า น ป ร ะ วั ติ ศ า ส ต ร์ กาแพงเพชร ชื่ อวัด ศาสนสถาน ศาสนวัตถุ 1.วัดพระแก้ว -พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย -เจดียท์ รงระฆงั มีฐานล่างเปน็ ซุ้ม 2 องค์ 2.วัดพระธาตุ รอบ 32 ซุ้ม -พระพทุ ธรูปปางไสยาสน์ 3.วัดพระนอน -ฐานมณฑปสี่เหลี่ยมจัตุรัสและ 1 องค์ ฐานวิหารพืน้ เตี้ย -พระพุทธรูป สิงหป์ ูนป้ นั 4.วัดพระสี่ -อุโบสถ -พระพุทธรูปเหลือโกลน อิรยิ าบถ -เจดียท์ รงระฆงั /เจดียช์ ้างเผือก/ ศิลาแลง เจดีย์ทรงระฆงั ช้างล้อม -พระบาทสองขา้ งของ พระอัฏฐารศ -เจดีย์ประธานทรงระฆงั -ฐานวิหารก่อด้วยศิลาแลง -พระพุทธรูปปางไสยาสน์ -เจดียร์ ายทรงระฆังก่อด้วยอิฐ ท่ีปรกั หกั พัง -เจดีย์ประธานทรงระฆงั -ฐานวิหารพระนอน มเี สาศิลา -พระพุทธรูปปางลีลา แลงส่ีเหล่ียมขนาดสูงใหญ่ -พระพุทธรูปปางไสยาสน์ -ฐานอุโบสถ มีฐานใบเสมา -พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย หินชนวนท่ีสลักลวดลายพรรณ -พระพทุ ธรูปยนื พฤกษา -แท่นประดับสิงห์ปูนป้ นั -ศาลาโถง, หอ้ งน้า, บอ่ น้า, และทวารบาล 8 แท่น กาแพงวัดเรียงด้วยศิลาแลง -วิหารขนาดใหญภ่ ายในมแี ท่น อาสน์สงฆแ์ ละแท่นประดิษฐาน พระประธาน มีเสารับเครื่องบน เปน็ ศิลาแลงส่ีเหลี่ยม -มณฑปแบบจัตุรมุข -กาแพงแก้ว -ฐานเจดียร์ ายทรงปราสาทยอด ระฆัง ~ ๑๒ ~
-อุโบสถ มีใบเสมาปกั บนพนื้ ดิน โดยรอบ ต า ร า ง แ ส ด ง ศ า ส น ส ถ า น แ ล ะ ศ า ส น วั ต ถุ ข อ ง วั ด ใ น อุ ท ย า น ป ร ะ วั ติ ศ า ส ต ร์ พระนครศรีอยุธยา ช่ื อวัด ศาสนสถาน ศาสนวัตถุ 1.วัดพนัญเชิ ง -วิหารหลวง -พระพุทธไตรรตั นนายก วรวิหาร -อุโบสถ หรอื หลวงพ่อโต -วิหารเขยี น ปางมารวิชั ย 2.วัดพทุ ไธ -ศาลพระนางสรอ้ ยดอกหมาก -พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย ศวรรย์ ทองคาและนาก -พระมหาธาตุ (ปรางค์ประธาน) -จิตรกรรมฝาผนังแบบ 3.วัดมหาธาตุ -วิหารหลวง ประเพณีเล่าเรอื่ ง -อุโบสถ พทุ ธประวัติทศชาติชาดก 4.วัดราชบรู ณะ -วิหารพระพุทไธศวรรย์ -จิตรกรรมฝาผนังเขยี นภาพ -ตาหนักพระพทุ ธโฆษาจารย์ เครอ่ื งต้ังจีน -ระเบยี งคต กาแพงแก้ว มณฑป -พระพุทธปางไสยาสน์ 2 หลัง -พระพทุ ธรูปน่ังเรียงอยู่ -เจดียร์ าย 19 องค์ รูปทรงกลม โดยรอบ ทรงแปดเหลี่ยม ทรงยอ่ มมุ และ -พระพุทธรูป 3 องค์ใน ทรงปรางค์ อุโบสถ -วิหารราย/วิหารแกลบ 6 หลัง -จิตรกรรมฝาผนังสมัย -ศาลาโถง หอระฆัง อยธุ ยาตอนปลาย ใช้สีพหุ -ปรางค์มหาธาตุ (ปรางค์ รงค์ เล่าเรอื่ งไตรภูมิโลก ประธาน) สัณฐานและทศชาติชาดก -เจดีย์ทรงระฆังแบบกรุงศรี -พระอนุสาวรยี ์ 3 กษตั ริย์ อยุธยา -เจดียท์ รงปราสาทยอด -พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย -วิหาร และปรางค์บรวิ ารหรือ -รากไมล้ ้อมเศียร ปรางค์ราย พระพทุ ธรูปหินทรายศิลปะ -พระตาหนักพระสังฆราช อยธุ ยาอายกุ ว่าร้อยปี -ปรางค์ประธาน -วิหารหลวง -พระพุทธรูปยนื ปูนป้ นั -อุโบสถ -ครุฑและยกั ษป์ ูนป้ นั -เจดีย์ประจามุม เจดีย์ราย -พระพุทธรูปน่ังในเรอื นแก้ว ~ ๑๓ ~
5.วัดพระศรสี รร -เจดีย์ประธานทรงระฆงั 3 องค์ -จิตรกรรมฝาผนังในกรุหอ้ ง เพชญ์ -เจดีย์ยอด เจดียม์ ุมในระเบยี ง ที่ 1-2 คต และเจดียม์ ุม 6.วิหารพระ -กาแพงวัด -พระมงคลบพิตร ปางมาร มงคลบพติ ร -เจดียร์ าย 32 องค์ มณฑป 3 วิชั ย 7.วัดหน้าพระ องค์ -พระพทุ ธรูปทรงเครอ่ื ง เมรุ -วิหารหลวง วิหารจัตุรมขุ ใหญ่ “พระพุทธนิมติ วิชิต -วิหารพระโลกนาถ วิหารพระ มารโมลีศรสี รรเพชญบ์ รม 8.วัดไชยวัฒนา ป่าเลไลย์ ไตรโลกนาถ” ราม -พระท่ีน่ังจอมทอง -พระพุทธรูปแกะสลักด้วย -อุโบสถ หอระฆัง ศิลาเขยี ว -วิหารเปลื้องผา้ “พระคันธารราฐ” -วิหารพระมงคลบพิตร -พระพทุ ธรูปศิลาปาง มารวิชั ย -อุโบสถ -พระพทุ ธรูปศิลานาคปรก -วิหารสรรเพชญ์ -พระพทุ ธรูปหินทราย -วิหารขาว -พระพุทธรูปทรงเครอ่ื งต้น -มณฑปนาคปรก อยา่ ง พระมหาจักรพรรดิ -เจดีย์ประธานทรงปรางค์ -พระพุทธรูปหินทรายรวม จัตุรมุข 120 องค์ท่ีระเบียงคต -เจดีย์บรวิ าร -ประติมากรรมนูนตา่ บน -อุโบสถ ผนังด้านนอก -เมรุทิศเมรุราย เมรุทิศเมรุราย -เจดีย์ยอ่ มุมสิบสอง 2. ชุดความรู้ถอดบทเรียนการสัมภาษณ์เชิงลึกบุคคลที่เกี่ยวข้อง ได้ ข้อมูลท่ีเชื่อมโยงระหว่างประวัติศาสตร์ ศิลปะ และศาสนา นาไปสู่การเผยแผ่ พระพุทธศาสนาและสื บทอดศิ ลปกรรมโดยมีวัดเป็นสื่ อกลาง เกิดเป็น ~ ๑๔ ~
ฐานข้อมูลใหม่เร่ืองคุณค่าเชิ งรู ปธรรมและนามธรรมที่ปรากฏในศาสนสถาน และศาสนวัตถุภายในอุทยานประวัติศาสตร์ เมือ่ สังเคราะห์ฐานข้อมูลใหม่นี้ ได้ ผลลัพธ์เป็นชุดคุณค่าเชิ งพุทธปรัชญาและชุ ดความรู้ของมรดกโลกทาง วัฒนธรรม 3 เส้นทาง สรุปว่า 1) การถอดบทเรียนการสัมภาษณ์เชิงลึกบุคคลที่เก่ียวขอ้ ง ได้ข้อมลู ท่ี เชื่อมโยงระหว่างประวัติศาสตร์ ศิลปะ และศาสนา ดังน้ี 1.1) ด้านประวัติศาสตร์ ความเชื่อมโยงระหว่างอาณาจักรสุโขทัยและ อยุธยาในด้านสังคม วัฒนธรรม เศรษฐกิจ การปกครอง ปรากฏหลักฐานเมอื่ พ่อขุนรามคาแหงมหาราช ประกาศยกเมืองสุโขทัยให้เป็นราชธานีและให้ ศรีสัชนาลัยเป็นเมืองลูกหลวง สุโขทัยเจริญรุ่งเรืองมาก เม่ือส้ินสุดสมัยพระ มหาธรรมราชาท่ี 1 (ลิไท) บ้านเมืองอ่อนแอและแพ้สงครามให้อยุธยาในสมัย พระมหาธรรมราชาท่ี 2 สุโขทัยกลายเป็นเมืองลูกหลวง ศรีสัชนาลัยเป็นหัว เมืองช้ั นโท และกาแพงเพชรเป็นหัวเมืองฝ่ายเหนือ กรุงศรีอยุธยาได้ดาเนิน นโยบายสร้างสายสั มพันธ์ทางเครือญาติโดยการแต่งงานระหว่างราชวงศ์ ท้ัง 2 ทาให้บ้านเมืองสงบสุข จนถึงได้เสี ยกรุ งคร้ังท่ี 2 ให้แก่พม่า อาณาจักร อยุธยาจึงล่มสลายลง 1.2) ด้านศิลปะ ศิลปกรรมที่เป็นสถาปัตยกรรม ประติมากรรม และ จิตรกรรมฝาผนังในสมัยสุโขทัย สร้างข้ึนเพื่อรับใช้ พระพุทธศาสนา โดย ถ่ายทอดผ่านการส่ังสม ปรุงแต่ง และผสมผสานของวัฒนธรรมจากเขมรที่เคย รุ่งเรืองในดินแดนนี้ ต่อมาสุโขทัยถูกรวมเข้ากับอาณาจักรอยุธยา ศิ ลปะ อยุธยาเข้าผสมผสานกับศิลปะสุโขทัยและศิลปะล้านนาที่แพร่ลงมาถึงอยุธยา ด้วยเหตุของสงครามหรือมีสัมพันธภาพกัน การสืบเน่ืองเก่ียวโยงน้ี ทาให้ ศิลปะอยุธยามีพัฒนาการที่ชัดเจนข้ึน เห็นได้จากศาสนสถานและศาสนวัตถุ ในอุทยานประวัติศาสตร์มกี ารเคล่ือนยา้ ยระหว่างกัน ~ ๑๕ ~
1.3) ด้านศาสนา พระพทุ ธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศ์เจรญิ รุ่งเรอื ง ในยุคสุโขทัยมาสู่ยุคอยุธยาและยุครัตนโกสินทร์ตามลาดับ ความศรัทธาใน พระพุทธศาสนาที่ไมเ่ สื่อมถอย ทาให้หลักธรรมคาสอนของพระพุทธเจ้ามีการ ถือปฏิบัติอย่างเคร่งครัด เพื่อให้เกิดผลคือการบรรลุเป้าหมายสุดท้ายของชีวิต เป็นสุคติโลกสวรรค์ 2) คุณค่าเชิงรูปธรรมที่ปรากฏในศาสนสถานและศาสนวัตถุภายใน อุทยานประวัติศาสตร์ 2.1) เจดียป์ ระธาน เป็นศาสนสถานท่ีเปน็ สัญลักษณ์แทนพระพุทธเจ้า การได้กราบไหว้เหมือนได้เข้าเฝ้าพระพุทธองค์ เป็นพุทธานุสสติ จิตวิญญาณ ของชาวพุทธ และส่งเสริมความสามัคคี เจดีย์ประธาน 3 ประเภทในอุทยาน ประวัติศาสตร์ คือ (1) เจดีย์ประธานทรงพุ่มข้าวบิณฑ์หรือทรงดอกบัวตูม ต้ังเป็น ศูนย์กลางของวัดมีเอกลักษณ์เฉพาะศิลปะสุโขทัย แสดงถึงความมีอิสระจาก อานาจเขมร เป็นที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ องค์เจดีย์ประกอบด้วยฐาน ส่วนล่าง ส่วนเรือนธาตุ ยอดเหนือเรือนธาตุที่มีลักษณะคล้ายพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือทรงดอกบัวตูม ยอดมีลักษณะคล้ายบัวลูกแก้วซ้อนกันข้ึนไปคล้ายปล้อง ไฉนในเจดีย์ทรงระฆงั ถัดข้ึนไปมลี ักษณะคล้ายปลียอด (2) เจดีย์ประธานทรงระฆังหรือทรงกลมหรือทรงลังกา ได้รับ อิทธิพลจากลังกาทวีป เป็นแบบช่ างสกุลสุโขทัยท่ีประดิษฐ์ข้ึนจากการผสม สัดส่วนให้กลมกลืนและรูปทรงสวยงามจากอิทธิพลของคติมหายานแบบเจดีย์ ปาละและโจฬะ คือฐานเจดีย์สูงซ้อนกันหลายช้ัน มบี ัวปากระฆงั รูปทรงระฆงั พองออกในตอนบนและคอดในส่วนที่เป็นปากระฆงั (3) เจดีย์ทรงปรางค์ สุโขทัยเคยเป็นเมืองข้ึนของเขมรที่ครอง ลพบุรี ชาวเมืองจึงนับถือมหายาน มีการสร้างปรางค์ 3 องค์ตามแบบลพบุรี เม่ือสถาปนาราชธานีสุโขทัย ปรางค์ท่ีเป็นศูนย์กลางของวัฒนธรรมเขมรได้ ~ ๑๖ ~
แปลงเป็นวัดพุทธแบบลังกาวงศ์ และนาพระบรมสารีริกธาตุมาประดิษฐานไว้ ภายใน ถือเป็นองค์แทนพระพุทธเจ้าและเป็นจิตวิญญาณของเมือง สมัย อยธุ ยาได้สร้างปรางค์และมีแผนผงั ของวัดตามคติจักรวาลท่ีวัดไชยวัฒนาราม ปรางค์ประธานสร้างแบบศิลปะเขมรผสมอยุธยาเป็นแบบเฉพาะ ซ่ึ งปรางค์ ประธานเปรียบเหมือนเขาพระสุเมรุ เป็นแกนกลางจักรวาล และบนยอดเขา พระสุเมรุเป็นสวรรค์ช้ันดาวดึงส์ท่ีสถิตของพระอินทร์ ต่อข้ึนไปเป็นสวรรค์ช้ัน ดุสิต ช้ันรูปพรหม ช้ันอรูปพรหม จนถึงสภาวะแห่งพระนิพพาน 2.2) พระพุทธรูป เป็นสัญลักษณ์แทนพระพุทธเจ้า สร้างข้ึนด้วยแรง ศรัทธาของผู้สร้าง พระพุทธรู ปปางต่าง ๆ นี้สร้างข้ึนตามพุทธอิริยาบถที่ ปรากฏในพทุ ธประวัติ คือ (1) พระพุทธรูปปางมารวิชัย มีคติการสร้างจากพุทธประวัติตอน มารผจญ มหาบุรุ ษต้ังพระปณิธานแน่วแน่ที่จะบรรลุสัมมาสัมโพธิญาณ๒ พญามารจึงยกทัพมารมาขัดขวางไม่ให้ตรัสรู้๓ และพระองค์ได้ตรัสรู้เป็นพระ สัมมาสัมพทุ ธเจ้าผ้กู าจัดกิเลสได้หมดสิ้นแล้ว (2) พระพุทธรู ปปางลีลา มีคติการสร้างจากพุทธประวัติตอน เสด็จโปรดพุทธมารดาที่อุบัติเป็นท้าวสันตุสิตเทวบุตรบนสวรรค์ช้ันดุสิต เม่ือ ครบ 3 เดือน ทรงเสด็จลงจากสวรรค์ช้ั นดาวดึงส์ทางบันไดแก้ว ด้วยกิริยา การก้าวเดินท่ีงดงามจนช่ างโบราณจินตนาการเป็นผลงานการยืนพระบาท ขวาก้าวไปแบบกิริยาเดินท่ีมีความศักด์ิสิทธิ์๔ ๒ อง.ฺ ทกุ . (ไทย) 20/8/61. ๓ พละ 7 คือ สัทธาพละ (กำลังคือศรัทธา) วิริยพละ (กำลังคือวิริยะ) หิริพละ (กำลังคือหิริ) โอตตัป ปพละ (กำลังคือโอตตัปปะ) สติพละ (กำลังคือสติ) สมาธิพละ (กำลังคือสมาธิ) และปัญญาพละ (กำลังคือปัญญา) ย่อมอยอู่ ยา่ งเปน็ สขุ : องฺ.สตฺตก. (ไทย) 23/3/4. ๔ ขุ.ธ.อ. (ไทย) 2/210. ~ ๑๗ ~
(3) พระพุทธรู ปนาคปรกปางสมาธิ มีคติการสร้างจากพุทธ ประวัติตอนประทับเสวยวิมุตติสุขในสัปดาห์ท่ี 6 ประทับน่ังโดยบัลลังก์เดียว เสวยวิมุตติสุขอยู่ใต้ควงต้นมุจลินท์ 7 วัน พญานาคมุจลินท์มาโอบรอบพระ กายแผ่พังพานใหญ่ปกคลุมเหนือพระเศี ยรเพื่อบังความหนาวความร้อนไม่ให้ เบยี ดเบยี นพระพุทธองค์๕ (4) พระพุทธรูปปางไสยาสน์ มีคติการสร้างจากพุทธประวัติตอน ปรินิพพาน รบั ส่ังให้พระอานนท์ต้ังเตียงระหว่างต้นสาละท้ังคู่เพ่ือนอนพัก ทรง สาเร็จสีหไสยาสน์ มีสติสัมปชัญญะ๖ ทรงเตือนพุทธบริษัทให้ต้ังอยู่ในความไม่ ประมาท๗ (5) พระอัฏฐารศ มีคติการสร้างจากพุทธประวัติตอนเสวยวิมุตติ สุขในสัปดาห์ท่ี 2 เสด็จไปประทับยืนด้านตะวันออกเฉียงเหนือของต้นมหาโพธิ์ เป็นเวลา 7 วัน พระอัฏฐารศมีลักษณะเป็นพระพุทธรูปยืนขนาดใหญ่ สูง 18 ศอก เป็นเอกลักษณ์แสดงถึงอิทธพิ ลสกุลช่างสุโขทัย ดูงดงามและประดิษฐาน อยา่ งม่นั คงในสุโขทัย (6) พ ร ะ ส่ี อิ ริย าบถ มีค ติ ก าร ส ร้างจากการเจริญวิ ปัสสนา กัมมัฏฐานโดยใช้ อิริยาบถเป็นฐาน คือ ยืน เดิน น่ัง นอน เป็นการอบรมจิต อยา่ งต่อเน่ืองเพื่อใหจ้ ิตเกิดความสงบ 3) คุณค่าเชิงนามธรรมที่ปรากฏในศาสนสถาน คือเจดีย์ประธานทรง พุ่มข้าวบิณฑ์หรือทรงดอกบัวตูม ทรงระฆังหรือทรงกลมหรือทรงลังกา ทรง ปรางค์ ทาให้ตระหนักรู้ถึงคุณค่าเชิ งพุทธปรัชญา คือหลักบุญกิริยาวัตถุ 3 ๕ ว.ิ ม. (ไทย) 4/5/8. ๖ ที.ม. (ไทย) 10/198/147. ๗ ที.ม. (ไทย) 10/155/99. ~ ๑๘ ~
ประการ ว่าด้วย ทาน ศีล ภาวนา๘ และหลักโอวาทธรรม 3 ประการ ว่าด้วย การไม่ทาบาปท้ังปวง การทากุศลให้ถึงพร้อม การทาจิตของตนให้ผ่องแผ้ว๙ ส่วนคุณค่าเชิงนามธรรมท่ีปรากฏในศาสนวัตถุ คือพระพุทธรูปปางมารวิชัย ปางลีลา นาคปรกปางสมาธิ ปางไสยาสน์ พระอัฏฐารศ ทาให้ตระหนักรู้ถึง คุณค่าเชิงพุทธปรัชญา คือหลักอริยสัจ 4 ว่าด้วยทางแห่งความดับทุกข์ โดย การปฏิบัติตามหลักโพธิปักขิยธรรม 37 ประการ ประกอบด้วย สติปัฏฐาน 4 ว่าด้วยการฝึกสติ๑๐ สัมมัปปธาน 4 ว่าด้วยความเพียร๑๑ อิทธิบาท 4 ว่าด้วย ความสาเร็จ๑๒ อินทรีย์ 5 ว่าด้วยธรรมที่เป็นใหญ่๑๓ พละ 5 ว่าด้วยธรรมท่ีเป็น กาลัง๑๔ โพชฌงค์ 7 ว่าด้วยหลักธรรมตรัสรู้๑๕ มรรคมีองค์ 8 ว่าด้วยทางสาย กลาง๑๖ สาหรับพระส่ีอิริยาบถ มีหลักธรรมปรากฏในหมวดอิริยาบถ เป็นข้ัน การปฏิบตั ิกายานุปัสสนาสติปัฏฐานในวิปัสสนากัมมัฏฐาน โดยต้ังสติไว้ที่ฐาน คืออิริยาบถ 4 ได้แก่ ยืน เดิน น่ัง นอน เปน็ หลักมหาสติปฏั ฐาน 4 4) ชุดองค์ความรู้ ประกอบด้วยเส้นทางเรียนรู้พระพุทธศาสนา 3 เส้นทาง คือ (1) เส้นทางสายพระบรมสารีริกธาตุจักรวาลวิทยา ชื่ อชุดองค์ ความรู้คือ “ไหว้พระธาตุ เพื่อ ทาน ศี ล ภาวนา” เป็นเส้ นทางการเรียนรู้ ๘ องฺ.นวก. (ไทย) 23/294/126. ๙ ขุ.ธ. (ไทย) 25/183/90. ๑๐ ท.ี ม. (ไทย) 10/373/301. ๑๑ ท.ี ปา. (ไทย) 11/310/283-284. ๑๒ อภ.ิ วิ (ไทย) 35/431/342. ๑๓ อง.ฺ ตกิ . (ไทย) 20/163/404. ๑๔ อง.ฺ ฉกกฺ . (ไทย) 22/13/17. ๑๕ อภ.ิ วิ (ไทย) 35/466/358. ๑๖ ข.ุ ม. (ไทย) 29/50/174. ~ ๑๙ ~
พระพุทธศาสนาเพ่ือนาไปสู่การปฏิบัติบูชาให้เป็นมงคลชีวิตที่ยิ่งใหญ่ มีคุณค่า เชิงพุทธปรัชญา คือบุญกิรยิ าวัตถุ 3 ประการ และโอวาทธรรม 3 ประการ (2) เส้นทางสายมหาสติปัฏฐาน ชื่ อชุดองค์ความรู้คือ “พัฒนา ปัญญาเพ่อื ลดโทสะ” เปน็ เส้นทางม่งุ เน้นการพัฒนาจิต เก้ือหนุนใหเ้ ขา้ ถึงความ ดีงาม สร้างเครือข่าย ขยายผลในการพัฒนาปัญญาเพ่ือลดโทสะ โลภะ โมหะ และพัฒนามนุษย์ให้มีความสมบูรณ์ในชีวิต มีคุณค่าเชิงพุทธปรัชญาคือ มหา สติปฏั ฐาน 4 (3) เส้ นทางสายอริยสั จ 4 ทางแห่งความดับทุกข์ ชื่ อชุ ดองค์ ความรู้คือ “สัจจธรรมนาชีวิต รู้ ต่ืน เบิกบาน” เป็นเส้นทางมุ่งเน้นความเข้าใจ ความเข้าถึงแก่นของสัจจธรรมเพ่ือนาชี วิตให้เป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน นาไป ปฏิบตั ิเพอื่ พฒั นาจิตใจ อารมณ์ ใหม้ ีความม่นั คงและบริสุทธผ์ อ่ งใสมีคุณค่าเชิง พทุ ธปรัชญา คือ อริยสัจ 4 และโพธปิ กั ขิยธรรม 37 ประการ ~ ๒๐ ~
ชุดองค์ความรู้: เส้นทางเรียนรู้พระพุทธศาสนา 3 เส้นทาง ตารางสังเคราะห์: จัดกลุ่มคุณค่าเชิ งพุทธปรัชญาเพื่อพัฒนาฐานข้อมูลและ หนังสื ออิเล็กทรอนิกส์ เพื่อการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบท พระพุทธศาสนา ชื่ อวัด ศาสนสถาน ศาสนวัตถุ ศาสน เส้นทาง ธรรม มรดก วัดมหาธาตุ เจดียท์ รงพมุ่ พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย/ โลก (สุโขทัย) ข้าวบิณฑ์ พระพทุ ธรูปอัฏฐารศ 1.บญุ กิริยา เส้นทาง วัดศรสี วาย เจดีย์ทรง ------ วัตถุ 3 สาย วัดสระศรี ปรางค์ 3 องค์ พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย/ ประการ พระ วัดตระพงั เงิน เจดีย์ทรง พระพุทธรูปปางลีลา คือ ทาน บรม วัดพระพาย ระฆัง พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย/ ศีล ภาวนา สารีรกิ หลวง เจดียท์ รงพมุ่ พระพทุ ธรูปปางลีลา 2.โอวาท ธาตุ ข้าวบิณฑ์ พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย ธรรม 3 จักรวา ลวิทยา ~ ๒๑ ~
วัดช้ างล้อม เจดียท์ รง ช้างปนู ป้ นั 32 เชือก ประการ (สุโขทัย) ปรางค์ 3 องค์ พระพุทธรูปนาคปรกปาง คือ วัดเจดียเ์ จ็ด เจดีย์ทรง สมาธิ การไม่ทา แถว ระฆงั พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย ความช่ั ว วัดนางพญา เจดียท์ รงพมุ่ ------ การทา วัดสวนแก้ว ข้าวบิณฑ์ พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย ความดี อุทยานใหญ่ เจดียท์ รง พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย การทาใจ วัดสวนแก้ว ระฆงั ------ ใหบ้ รสิ ุทธ์ิ อุทยานน้อย เจดีย์ทรง พระพทุ ธรูปปางมารวิชัย/ ผ่องใส วัดเขาพนม ระฆัง พระพุทธรูปปางลีลา เพลิง เจดีย์ทรง /พระพทุ ธรูปอัฏฐารศ วัดสุวรรณคีรี ระฆัง พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย วัดพระศรรี ตั เจดีย์ทรง พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย/ นมหาธาตุ ระฆัง พระพุทธรูป เจดียท์ รง ปางไสยยาสน์ วัดช้ างล้อม ระฆัง ------ (ศรีสัชนาลัย) เจดียท์ รง พระพุทธรูปปางไสยยาสน์ วัดพระแก้ว ปรางค์ พระพุทธรูปปางไสยยาสน์ พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย วัดพระธาตุ เจดีย์ทรง พระพุทธรูปปางประทับยนื วัดพระนอน ระฆงั ------ วัดพทุ ไธ เจดีย์ทรง พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย ศวรรย์ ระฆัง วัดมหาธาตุ (อยธุ ยา) เจดียท์ รง วัดราชบูรณะ ระฆัง วัดศรสี รร เจดีย์ทรง เพชญ์ ระฆงั วัดไชยวัฒนา เจดีย์ทรง ราม ปรางค์ เจดีย์ทรง วัดพระสี่ ปรางค์ อิรยิ าบถ เจดีย์ทรง ปรางค์ เจดีย์ทรง ระฆัง เจดีย์ทรง ปรางค์ พระสี่อิรยิ บิ ถ คือ ยนื เดิน มหาสติปัฏ เส้นทาง น่ัง นอน ฐาน 4 สาย ~ ๒๒ ~
วัดศรีชุม พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย ยนื เดิน น่ัง มหาสติ วัดพนัญเชิ ง (พระอจนะ) นอนอยา่ ง ปฏั ฐาน วัดหน้าพระเมรุ พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย มสี ติ วิหารพระ พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย อริยสัจ 4 เส้นทาง มงคลบพิตร ทรงเครื่อง (การดับ สาย พระพุทธรู ปปางมารวิชั ย ทุกข์) คือ อรยิ สัจ ทุกข์ 4 สมทุ ัย ทางแห่ง นิโรธ ความ มรรค โพธิ ดับทุกข์ ปักขิย ธรรม 37 ประการ คือ มหาสติ ปัฏฐาน 4 สัมมปั ปธา น 4 อิทธิ บาท 4 อินทรีย์ 5 พละ 5 โพชฌงค์ 7 อริยมรรค มอี งค์ 8 ~ ๒๓ ~
๓ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ การเรียนรูมรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา ประกอบด้วยภาพถ่ายเล่าเรื่องอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ศรีสัชนา ลัย กาแพงเพชร และพระนครศรีอยุธยา โดยเชื่ อมโยงผ่านเส้นทางมรดกโลก 3 เส้นทาง และนาเสนอพร้อมสารสนเทศ 6 เรื่อง คือ (1) เรื่องที่ต้ัง การติดต่อ และ ประชาสัมพันธ์ (2) เรื่องประวัติและความเป็นมา (3) เรื่องประเภทเส้นทาง (4) เร่ืองสถานท่ีสาคัญ (5) เรื่องชุดความรู้ (6) เร่ืองคุณค่าเชิงพุทธปรัชญา โดยองค์ ความรู้ที่เกิดข้ึนเป็นการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา แ ล ะ ส า ม า ร ถ ติ ด ต า ม ผ ล ง า น ห นั ง สื อ อิ เ ล็ ก ท ร อ นิ ก ส์ ไ ด้ ที่ https://online.pubhtml5.com/zkfp/ebxm/
ปกนอกหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ~ ๒๕ ~
สารบญั วัดในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย เร่ืองน่ารู้เกี่ยวกับวัดไชยวัฒนาราม และจุดเชื่อมโยง เพื่อรับชมขอ้ มลู อ่ืน ~ ๒๖ ~
เส้นทางท่ี 1 สายพระบรมสารีริกธาตุจักรวาลวิทยา เส้นทางท่ี 2 สายอริยสัจ 4 ทางแห่งความดับทุกข์ ~ ๒๗ ~
เส้นทางที่ 3 สายมหาสติปฏั ฐาน ~ ๒๘ ~
ภาพที่ ๑ ที่ปรึกษาโครงการและคณะนักวิจัย ~ ๒๙ ~
ภาพท่ี ๒ ภาพปกหลังหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ~ ๓๐ ~
๔ วิดีโอคลิป การเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา วิ ดี โอ คลิ ป เพ่ือ การ เรี ยนรู้ มร ดกโ ลกทาง วั ฒนธ รรมในบริบท พระพุทธศาสนา แบ่งตามช่ือของมรดกโลกทางวัฒนธรรมท้ัง ๒๗ วัด/แห่ง ท่ี ได้จัดทาเป็นฐานข้อมูลไว้ นามาพัฒนาเป็นสื่อการเรียนรูใ้ นรูปแบบดิจิทัล เพ่ือ การเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา มีรายละเอียด โดยสังเขปดังน้ี ภาพที่ ๓ สื่อการเรยี นรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา (1)
ภาพท่ี ๔ สื่อการเรยี นรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ทพระพทุ ธศาสนา (2) วัดมหาธาตุ: https://drive.google.com/file/d/1gNpjLOA6JtmKf30jZbH6MW4 DzJevtK1N/view?usp=sharing ภาพท่ี ๕ สื่อการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา: วัด มหาธาตุ (1) ~ ๓๒ ~
ภาพท่ี ๖ ส่ือการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา: วัด มหาธาตุ (2) วัดสระศรี https://drive.google.com/file/d/1AhBIBIH6bAUiAVRbanhUDSM UOPlYoKJT/view?usp=sharing ~ ๓๓ ~
ภาพท่ี ๗ ส่ือการเรยี นรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ทพระพุทธศาสนา: วัดสระศรี (1) ภาพที่ ๘ สื่อการเรยี นรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ทพระพุทธศาสนา: วัด สระศรี (2) ~ ๓๔ ~
วัดพระส่ีอิริยาบถ https://drive.google.com/file/d/1 DczksAV_PNbrCX1 2 EBWbt8 K HUcAvIWX3/view?usp=sharing ภาพท่ี ๙ สื่อการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา: วัด พระสี่อิริยาบถ (1) ~ ๓๕ ~
ภาพท่ี ๑๐ ส่ือการเรยี นรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ทพระพทุ ธศาสนา: วัดพระส่ีอิรยิ าบถ (2) วัดศรีชุม https://drive.google.com/file/d/1 DczksAV_PNbrCX1 2 EBWbt8 K HUcAvIWX3/view?usp=sharing ~ ๓๖ ~
ภาพท่ี ๑๑ สื่อการเรียนรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพทุ ธศาสนา: วัดศรีชุม (1) ภาพที่ ๑๒ สื่อการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ทพระพทุ ธศาสนา: วัดศรีชุม (2) ~ ๓๗ ~
๕ แอพพลิเคช่ั น การเรยี นรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา แอพพลิเคช่ั นเพ่ือการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบท พระพุทธศาสนา จะนาเสนอท้ัง “สื่อประเภทหนังสืออิเล็กทรอนิกส์” และ “สื่อ ประเภทวิดีโอคลิป” การนาฐานข้อมลู มาพัฒนาเป็นApplication บนมือถือเพ่ือ ส่ งเสริมการเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบทพระพุทธศาสนา มี รายละเอียดโดยสังเขปดังน้ี ภาพที่ ๑๓ Application เพอ่ื การเรียนรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบท พระพุทธศาสนา (1)
ภาพที่ ๑๔ Application เพอื่ การเรยี นรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพุทธศาสนา (2) ภาพที่ ๑๕ Application เพอื่ การเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบท พระพทุ ธศาสนา (3) ~ ๓๙ ~
ภาพที่ ๑๖ Application เพอ่ื การเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพุทธศาสนา (4) ~ ๔๐ ~
ภาพที่ ๑๗ Application เพอ่ื การเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพุทธศาสนา (5) ~ ๔๑ ~
ภาพท่ี ๑๘ Application เพอื่ การเรยี นรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพทุ ธศาสนา (6) ภาพท่ี ๑๙ Application เพอ่ื การเรยี นรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพทุ ธศาสนา (7) ~ ๔๒ ~
ภาพที่ ๒๐ Application เพอ่ื การเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพทุ ธศาสนา (8) ภาพท่ี ๒๑ Application เพอ่ื การเรียนรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบท พระพุทธศาสนา (9) ~ ๔๓ ~
ภาพที่ ๒๒ Application เพอ่ื การเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพุทธศาสนา (10) ภาพที่ ๒๓ Application เพอ่ื การเรยี นรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพุทธศาสนา (11) ~ ๔๔ ~
ภาพที่ ๒๔ Application เพอ่ื การเรียนรู้มรดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพุทธศาสนา (12) ภาพที่ ๒๕ Application เพอ่ื การเรยี นรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบรบิ ท พระพุทธศาสนา (13) ~ ๔๕ ~
ภาพที่ ๒๖ Application เพอ่ื การเรียนรูม้ รดกโลกทางวัฒนธรรมในบริบท พระพุทธศาสนา (14) ~ ๔๖ ~
Search
