ทรัพยากรป่าไม้

ทรพั ยากรป่าไม้ Forest resources “ ป่ า อ เ ม ซ อ น ป อ ด ข อ ง โ ล ก ”

คํานํ า หนั งสือเลม่ น้ี เป็นส่วนหน่ึ งของวชิ า ชวี วิทยา จดั ทาํ ข้ึนเพื่อให้ความรูเ้ กย่ี วกบั ทรพั ยากรป่าไม้ ซง่ึ มเี น้ื อหาของ ความหมาย วกิ ฤตการณ์ทีเ่ กี่ยวข้องกบั ทรพั ยากรป่าไม้ รวมทงั้ ยังมีแนวทาการจดั การทรพั ยาการป่าไมอ้ ีกด้วย ผเู้ รยี บเรยี งหนั งสือเลม่ นี้ หวังเป็นอยา่ งย่งิ วา่ ผอู้ ่านจะ ไดร้ บั ความรูเ้ กีย่ วกับทรพั กรป่าไม้ ตระหนั กเเละเห็นคุณ ค่า และสามารถนํ าไปประยกุ ตใ์ ชก้ บั การเรยี นในรายวชิ า ชวี วทิ ยาได้ นางสาวกติ ิยา วนาเชดิ ชู และคณะ ผจู้ ดั ทํา

สารบัญ ทรพั ยากรป่าไม้ 1 ความหมายและความสํ าคํญ 2 ประโยชน์ ของทรพั ยากรป่าไม้ 3 วิกกฤตการณ์เกียวกบั ทรพั ยากรป่าไม้ 6 สาเหตขุ องการลดลงของพื้นทป่ี ่าในประเทศไทย 7 ผลกระทบจากการทําลายป่าไม้ 9 การจดั การทรพั ยากรป่าไม้ 11

1 ทรพั ยากรป่าไม้ Forest resources ทรพั ยากรท่มี ีอยใู่ นสังคมของป่าทกุ ชนิ ด ไม่วา่ จะเป็น ส่ิงมีชวี ติ หรอื ส่ิงไม่มีชวี ิต ไดแ้ ก่ สัตว์ป่า ของป่า ท่ดี นิ ป่า ไม้ ต้นนาลําธาร และสภาพแวดล้อมทวั่ ไปของป่า ส่ิงเหล่าน้ี จดั เป็นทรพั ยากรธรรมชาติทสี่ ามารถฟ้ ืน สภาพได้ถ้ามกี ารอนรุ กั ษ์อยา่ งเหมาะสมและสามารถทํา การบํารุงรกั ษาสภาพให้คงอยเู่ พ่ืออํานวยประโยชน์ ได้โดยไมม่ ีท่สี ้ินสดุ

2 ความหมายและความสํ าคํญ ป่าไม้ คือ สังคมของตน้ ไม้ และส่ิงมชี วี ิตอน่ื ๆ อนั มีความ สัมพันธซ์ ง่ึ กนั และกัน และปกคลมุ เนื้ อทีก่ วา้ งใหญ่ มี การใชป้ ระโยชน์ จากอากาศ นา และวตั ถธุ าตุตา่ งๆ ใน ดิน เพื่อการเจรญิ เติบโต มกี ารสืบพันธุ์ รวมทงั้ ให้ ผลติ ผล และบรกิ าร ทจ่ี าํ เป็นต่อมนษุ ย์ ป่าไม้เป็นทรพั ยากรธรรมชาติทมี่ ีความสําคัญอย่าง ย่งิ ตอ่ ส่ิงมีชวี ิต ไมว่ า่ จะเป็นมนษุ ยห์ รอื สัตวอ์ น่ื ๆ เพราะป่าไมม้ ปี ระโยชน์ ทงั้ การเป็นแหล่งวตั ถุดบิ ของ ปัจจยั ส่ี คือ อาหาร เครอ่ื งน่ งุ ห่ม ที่อย่อู าศัยและยา รกั ษาโรคสําหรบั มนษุ ย์ และยังมปี ระโยชน์ ในการ รกั ษาสมดุลของส่ิงแวดล้อม ถา้ ป่าไม้ถูกทําลายลงไป มาก ๆ ยอ่ มส่งผลกระทบต่อสภาพแวดล้อมทเ่ี ก่ียวขอ้ ง อื่น ๆ เชน่ สัตวป์ ่า ดนิ นา อากาศ

3 ประโยชน์ ของทรัพยากรป่าไม้ สามารถแบง่ ออกเป็น 2 ประเภทด้วยการ คือ ประโยชน์ ทางตรงและประโยชน์ ทางอ้อม ดังน้ี 1.1 ประโยชน์ทางตรง (Direct Benefits) เป็นแหล่งเอ้อื อํานวยตอ่ ปัจจยั ส่ีของมนยุ ์ ดงั น้ี 1.นํ ามาสรา้ งอาคารบ้านเรอื นและผลติ ภณั ฑต์ า่ งๆ เชน่ บา้ น เฟอรน์ ิ เจอร์ กระดาษ ฝืน เป็นตน้ 2.ใชเ้ ป็นอาหารจากส่วนต่างๆ เชน่ ดอก ผล ใบ เมล็ด เป็นตน้

4 3.ใชเ้ ส้นใยท่ไี ดจ้ ากเปลือกไม้และเถาวัลย์ มาถกั ทอเป็นเครอ่ื ง น่ งุ ห่ม เชอื ก และอน่ื ๆ 4.ใชท้ าํ ยารกั ษาโรค

5 1.2 ประโยชน์ทางออ้ ม (Indirect Bevefits) 1.ป่าไมเ้ ป็นเป็นแหล่งกําเนิ ดตน้ นาลําธาร 2. ป่าไม้ทําให้เกดิ ความชมุ่ ชน้ื และควบคุมสภาวะอากาศ 3. ป่าไมเ้ ป็นแหลง่ พักผอ่ นและศึกษาความรู้ จงึ เป็นแหลง่ พักผอ่ นหยอ่ นใจได้ดี นอกจากนั้ นป่าไมย้ งั เป็นท่ีรวมของพันธุ์ พืชและพันธุส์ ัตวจ์ ํานวนมาก 4. ป่าไม้ชว่ ยบรรเทาความรุนแรงของลมพายแุ ละป้องกัน อุทกภยั โดยชว่ ยลดความเรว็ ของลมพายุ 5. ป่าไม้ชว่ ยป้องกนั การกดั เซาะและพัดพาหน้ าดนิ และยัง เป็นการชว่ ยให้แมน่ าลาํ ธารตา่ ง ๆ ไม่ตืน้ เขินอีกด้วย นอกจาก น้ี ป่าไมจ้ ะเป็นเสมือนเครอื่ งกดี ขวางตามธรรมชาติ จงึ นั บวา่ มี ประโยชน์ ในทางยทุ ธศาสตรด์ ว้ ยเชน่ กนั

6 วกิ กฤตการณ์เกียวกบั ทรพั ยากรป่าไม้ ไฟไหม้ป่าอเมซอน ทวั่ โลกกาํ ลังจับตามองไปท่ปี ระเทศบราซลิ ซง่ึ เป็นท่ตี งั้ ของ ผนื ป่าแอมะซอนที่ ซง่ึ เปลย่ี นเสมือนปอดของโลกใบน้ี ทีก่ ําลังเกิด วกิ ฤตไฟป่าครงั้ รา้ ยแรง จดุ ความรอ้ นของไฟป่าแอมะซอน กําลังกินวงกว้างจนสามารถมองเห็นได้ชดั จากอวกาศดว้ ย ภาพถ่ายดาวเทยี มของนาซา แสดงให้เห็นควันจากไฟป่าปกคลมุ ทวั่ ทงั้ ทวีป สอดคลอ้ งกับขอ้ มลู ขององค์กรด้านการเฝ้าระวงั ผนื ป่าทวั่ โลกอย่าง โกลบอล ฟอเรสต์ วอทช์ ไดใ้ ชภ้ าพถา่ ยดาวเทยี ม ท่ีแสดงให้เห็นจุดความรอ้ นของไฟป่าในบราซลิ ท่มี ีมากกว่า 109,000 จดุ องค์ด้านส่ิงแวดล้อมและนั กวจิ ยั ระบุว่า เหตุไฟป่าแอมะซอน ครงั้ น้ี ส่วนใหญ่เกิดจากฝีมอื มนษุ ย์ เพราะหากเป็นเหตุไฟป่าโดย ธรรมชาติคงไม่ขยายวงกว้างไดข้ นาดน้ี โดยเฉพาะกลุม่ เกษตรกร และบรรดาเอกชน ท่ตี อ้ งการนํ าทด่ี ินมาใชป้ ระโยชน์ สอดคล้อง กบั ทีร่ ฐั บาลบราซลิ กป็ รบั ลดงบประมาณดา้ นส่ิงแวดล้อมลง กองทนุ สัตวป์ ่าโลก เตือนว่าหากการตัดไมท้ ําลายป่ายงั ดาํ เนิ นต่อไปจนถึงจุดทไี่ ม่สามารถย้อนกลบั ได้ ป่าฝนที่เป็นปอด ของโลกผนื น้ี จะกลายเป็นเพียงทงุ่ หญ้าเขตรอ้ นท่สี ัตวป์ ่าหลาย ชนิ ดไม่สามารถอาศัยอยไู่ ด้ อกี ทงั้ ยังกลายเป็นแหลง่ แพร่ คารบ์ อนซง่ึ ทีย่ ่ิงทําให้สภาวะการเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศโลก รา้ ยแรงย่ิงข้ึน

7 สาเหตขุ องการลดลงของพ้ืนท่ปี ่าในประเทศไทย 1.การลกั ลอบตัดไมท้ ําลายป่า เพ่ือนํ าไมแ้ ละของป่ามาใช้ ประโยชน์ 2.การบุกรุกพ้ืนที่ป่า เพื่อครอบครองท่ดี ินในการอย่อู าศัย 3.การทําเหมอื งแร่ แหล่งแรท่ ่พี บในบรเิ วณทม่ี ปี ่าไม้ปกคลมุ อยู่ มีความจําเป็นที่จะต้องเปิดหน้ าดนิ กอ่ นจงึ ทําให้ป่าไม้ท่ขี ้นึ ปกคลมุ ถกู ทําลายลง ส่งผลถงึ การทําลายป่า

8 4.การทาํ เกษตรกรรมและอุตสาหกรรมมากข้นึ 5.การเกิดไฟไหม้ป่า ทงั้ ทเี่ กิดข้นึ เองจากธรรมชาตแิ ละมนษุ ย์สรา้ งข้นึ

9 ผลกระทบจากการทําลายป่าไม้ จากการทป่ี รมิ าณป่าไมล้ ดลงยอ่ มก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ทาง กายภาพ และมผี ลต่อปัจจยั ทางชวี ภาพ มผี ลกระทบต่อ สภาพดนิ นา อากาศ สัตว์ป่า ส่ิงแวดล้อมอื่นๆ เพราะทงั้ ทรพั ยากรและส่ิงแวดล้อม จะมีความสัมพันธก์ ันไม่ทางตรงกท็ างอ้อม ในระบบนิ เวศ ก่อให้เกิด สมดลุ ทางธรรมชาติ การทําลายป่าจึงกอ่ ให้เกิดผลกระทบในดา้ นตา่ งๆ ดงั น้ี 1. เกิดการชะล้างพังทลายของดิน ป่าท่ถี กู ทําลายจะทาํ ให้ไม่มตี ้นไม้ วชั พืช หญา้ ปกคลมุ ดนิ เมอ่ื ฝนตกลง มานาฝนจะกัดเซาะหน้ าดนิ ทอ่ี ุดมสมบรู ณ์ให้ไหลไปกับกระแสนา 2. เกดิ นาทว่ มในฤดฝู น บรเิ วณป่าทีถ่ กู ทําลายจะไมม่ ตี ้นไม้ วชั พืช และ หญา้ ท่ปี กคลมุ หน้ าดินชว่ ยดูดซบั นาฝนไว้ ทําให้นาไหลบา่ จากที่สงู อยา่ ง รุนแรง และมีปรมิ าณมากทําให้เกิดนาทว่ มในพ้ืนท่ี ตอนล่างอย่าง ฉั บพลัน

10 3. เกิดความแห้งแลง้ ในฤดูแลง้ การทาํ ลายป่าไม้ ตน้ นาลาํ ธารทาํ ให้ป่าไม้ถูกตัด แยกออกเป็นส่วนๆ เกิดการระเหยของนาจากผวิ ดนิ สงู แตก่ ารซมึ ผา่ นผวิ ดนิ ตา ดนิ ดูด ซบั และเกบ็ นาไวไ้ ดน้ ้ อย ส่งผลให้นาไหลลงส่ลู ําธารน้ อยเกิด ความ แห้งแลง้ ในฤดแู ล้ง 4. เกดิ ปัญหาโลกร้อนข้ึน เน่ื องจากป่าไมเ้ ป็นแหลง่ ของการหมุนเวยี นสาร ระหว่างออกซเิ จน คารบ์ อนไดออกไซด์ นาและสารอนื่ ๆ ในระบบนิ เวศท่ี สําคัญ การ ทําลายป่ามสี ่วนทาํ ให้เกิดการสะสมของก๊าซคารบ์ อนไดออกไซด์ ใน บรรยากาศเพ่ิมมากข้ึน ซง่ึ เป็นปัจจัยหน่ึ งท่ที ําให้อุณหภูมิของโลกสงู 5.พืชและสัตว์ป่ามีจาํ นวนและชนิดลดลง ป่าไม้เป็นแหล่งที่อยอู่ าศัยของ พืชและสัตวป์ ่า การตดั ไมท้ าํ ลายป่าเป็น การทําลายแหลง่ อาหาร ทอี่ ย่อู าศัย และความหลากหลายทางชวี ภาพ ทาํ ให้พืชและสัตวป์ ่าหลายชนิ ดมปี รมิ าณ ลดลงจนเกอื บสูญพันธ์

11 การจดั การทรพั ยากรป่าไม้ การจัดการทรพั ยากรป่าไม้เป็นส่ิงท่มี ีความสําคัญ ซง่ึ มีรูปแบบ ของการจดั การจะอย่ใู นรูปของการอนรุ กั ษ์ทรพั ยากรป่าไม้ โดยมี แนวทางดังนี้ 1.การปฏบิ ตั ติ ามนโยบายแห่งชาติ ซง่ึ นโยบายป่าไมแ้ ห่งชาตดิ ังกล่าว น้ี เออ้ื ประโยชน์ ต่อการจัดการและพัฒนาทรพั ยากรป่าไมใ้ นระยะยาว 2.การให้ความรู้แกป่ ระชาชนและปลกู จติ สํานึก เพือให้ทกุ คนนั้ นได้ รูว้ า่ ป่าไมเ้ ป็นสมบตั ขิ องคนส่วนรวมและการปลกู จิตสํานึ กนั้นจะ ทาํ ให้ทกุ คนไดร้ ูจ้ กั รกั และหวงแหน ป่าไม้มากย่งิ ข้นึ 3.การส่งเสรมิ การปลกู ป่าและป้องกันการบกุ รุกป่า โดยใชว้ ธิ กี าร ปลกู ป่าทดแทนส่วนถกู โค่นหรอื ถูกตดั ทาํ ลายไป และการปฏิรูปการ ใชท้ ดี่ ินอยา่ งมปี ระสิทธภิ าพ เพื่อป้องการไม่ให้ประชาชนบุกรุก ทาํ ลายป่าไม้ 4.การใช้ไมอ้ ย่างประหยดั และมปี ระสิทธภิ าพ ควคํานึ งถึงความ จาํ เป็นในการนํ ามาใชป้ ระโยชน์ ควรใชใ้ ห้เป็นประโยชน์ ในทกุ ๆส่วน เชน่ ไมท้ ี่เหลอื จากการสรา้ งบา้ น หากเหลือเศษไมห้ รอื วา่ ขี้ เล่ือกส็ ามารถนํ ามาแปรรูปทําอะไรอยา่ งอนื่ ได้ 5.การกําหนดพื้นท่อี นุรักษ์ ป่าอนรุ กั ษ์ทีส่ ําคัญของไทย มีดังน้ี 5.1 อุทยานแห่งชาติ (national park) หมายถึงพื้นท่ธี รรมชาตทิ ี่ยังคงมคี วามอุดมสมบูรณ์และความ หลากหลายทางธรรมชาติ เชน่ นาตก ทอ้ งทงุ่ เกาะแกง่ ถา ภเู ขา หิน ผา หุบเหว เป็นตน้

12 อุทยานแห่งชาติเขาสก จังหวดั สรุ าษฎรธ์ านี 5.2 วนอทุ ยาน (forest park) หมายถงึ พ้ืนท่ขี นาดเล็กท่อี ย่ไู ม่ห่างไกลจากชมุ ชนมากนั กส่วนใหญ่อย่ใู น เขตป่าสงวนแห่งชาติ จัดตงั้ ข้นึ เพื่อเป็นสถานทพ่ี ักผอ่ นหยอ่ นใจของคนใน ทอ้ งถ่ิน เป็นต้น วนอุทยานถาเพชร-ถาทอง จ.นครสวรรค์ 5.3 สวนพฤกษศาสตร์ (botanical garden) เป็นสถานทร่ี วบรวมพันธุไ์ มน้ านาชนิ ดทงั้ ในและนอกประเทศ เพ่ือ จัดการศึกษาวิจัยและขยายพันธุ์ รวมทงั้ จาํ หน่ ายเมล็ดพันธุใ์ ห้แกประชาชน สวนพฤกษศาสตรส์ มเดจ็ พระนางเจ้าสิรกิ ติ ์ิ จ.เชยี งใหม่

13 5.4 สวนรุกชาติ (arboretum) เป็นแหลง่ รวบรวมพันธุไ์ ม้ดอกในทอ้ งถ่นิ และไมต้ ้นท่มี คี ่าทาง เศรษฐกจิ ซง่ึ ไมม่ ีการจดั เป็นหมวดหมู่ สรา้ งข้นึ เพ่ือการพักผอ่ นหย่อนใจ และศึกษา สวนรุกขชาติแม่ฟ้าหลวง เชยี งราย 5.5 เขตรกั ษาพันธุส์ ัตวป์ ่า (wildlife sanctuary) หมายถึงพื้นทที่ ก่ี าํ หนดข้ึนเพื่อการคุ้มครองสัตวป์ ่าให้เป็นที่อยอู่ าศัย ของสัตวป์ ่าอย่างปลอดภัย เพื่อให้สัตว์ป่าได้ขยายพันธุต์ ามธรรมชาติมาก ข้ึน เขตรกั ษาพันธุส์ ัตว์ป่าภหู ลวง-จังหวัดเลย

14 5.6 พื้นท่อี นรุ กั ษ์ธรมชาติ (natural conservation area) หมายถงึ พ้ืนทธ่ี รรมชาติท่คี วรอนรุ กั ษ์ไว้เพ่ือประโยชต์ อ่ เศรษฐกจิ และสังคม เชน่ เกาะ แกง่ ภูเขา ทะเลสาบ ซากดกึ ดาํ บรรพ์ เป็นตน้ ภาพเขียนผนั งบนหน้ าผา ผาแต้ม จงั หวดั อุบลราชธานี 5.7 พื้นท่สี งวนชีวาลัย (biosphere reserve) หมายถงึ พ้ืนทท่ี ี่กําหนดข้ึนเพ่ือรกั ษาความหลากหลายทางพันธุ กรรมของพืชและสัตว์ นอกจากน้ี เพื่อเป็นแหล่งศึกษาวจิ ยั ทางด้าน วทิ ยาศาสตรอ์ ีกด้วย เขตสงวนชวี มณฑลระนอง

15 5.8 พ้ืนท่ีมรดกโลก (world heritage) หมายถงึ พ้ืนทที่ ีม่ ที รพั ยากรธรรมชาติเด่นระดับโลก อาจ ประกอบดว้ ยววิ ัฒนการทางธรณีวิทยา ววิ ฒั นาการของส่ิงมีชวี ติ ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติท่ีมีลักษณะพิเศษเฉพาะตวั ทเ่ี ป็น เอกลกั ษณ์ มคี ุณค่าและควาสําคัญทางชวี ภาพ โดยไดร้ บั การ ประกาศจากยเู นสโก (UNESCO) เขตรกั ษาพันธุส์ ัตวป์ ่าทงุ่ ใหญ-่ ห้วยขาแข้ง จ.อุทยั ธานี 5.9 ป่าชายเลนอนรุ ักษ์ (conservation mangrove forest) หมายถงึ ป่าชายเลนทส่ี งวนไวเ้ พื่อสภาพแวดล้อมและระบบ นิ เวศ เป็นแหล่งเพาะพันธุพ์ ืชและสัตวน์ าเศรษฐกิจ โครงการศนู ย์ศึกษาธรรมชาติป่าชายเลนยะหรง่ิ