เครื่องมือการเก็บตัวอย่างอากาศ

เคร่ืองมือการเกบ็ ตวั อย่างอากาศ มณฑนา บิลหยา 6240311328 นกั ศึกษาช้ันปี ท2่ี สาขาอาชีวอนามยั และความปลอดภัย รายงานการศึกษาค้นคว้านเี้ ป็ นส่วนหนึ่งของวชิ า 924-209 INDUSTRIAL HYGIENE มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์ วทิ ยาเขตสุราษฎร์ธานี ปี การศึกษา 2/2563



เคร่ืองมือการเกบ็ ตวั อย่างอากาศ มณฑนา บิลหยา 6240311328 นกั ศึกษาช้ันปี ท่ี2 สาขาอาชีวอนามยั และความปลอดภยั รายงานการศึกษาค้นคว้านเี้ ป็ นส่วนหนงึ่ ของวชิ า 924-209 INDUSTRIAL HYGIENE มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์ วทิ ยาเขตสุราษฎร์ธานี ปี การศึกษา 2/2563

คานา การเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศในบริเวณสถานที่ทางานเพื่อประเมินการสมั ผสั มลพิษอากาศของ ผปู้ ฏิบตั ิงาน ท้งั น้ีเพ่ือความปลอดภยั และเฝ้าระวงั ป้องกนั ปัญหาสุขภาพอนามยั ท่ีอาจเกิดข้นึ กบั ตวั ผปู้ ฏิบตั ิงาน รายงานการศึกษาคน้ ควา้ เลม่ น้ีจดั ทาข้นึ เพื่อเป็นส่วนหน่ึงของวิชา924-209 INDUSTRIAL HYGIENE ซ่ึงทางผจู้ ดั ทาไดท้ าข้ึนเพื่อใหค้ วามรู้เกี่ยวกบั เคร่ืองมือการเก็บตวั อยา่ งอากาศซ่ึงมีหลายประเภท และมีวิธีการใชง้ านแตกต่างกนั ออกไป เช่น เครื่องมือชนิดที่อา่ นค่าโดยตรง เครื่องมือเก็บตวั อยา่ งอากาศ ผา่ นอปุ กรณ์ท่ีเป็นตวั กลางในการเกบ็ และวิเคราะห์ทางห้องปฏิบตั ิการ ผจู้ ดั ทาคาดหวงั เป็นอยา่ งยงิ่ วา่ การจดั ทารายงานน้ีจะมีขอ้ มลู ที่เป็นประโยชน์ต่อผทู้ ่ีสนใจที่จะศึกษา เรื่องน้ีเป็นอยา่ งดีหากผิดพลาดประการใดผูจ้ ดั ทาขออภยั ไว้ ณ ท่ีน้ีดว้ ย มณฑนา บิลหยา 10/3/64

สารบญั เน้ือหา หนา้ เครื่องมือการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ......................................................................................................................1 ประเภทของมลพษิ ทางอากาศ.....................................................................................................................1 วตั ถุประสงคข์ องการเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศ....................................................................................2 เครื่องมือท่ีใชใ้ นการเกบ็ ตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศ .....................................................................................2 เคร่ืองมือชนิดที่อ่านค่าโดยตรง (Direct reading instruments) ................................................................2 เคร่ืองมือเก็บตวั อยา่ งอากาศผา่ นอุปกรณ์ท่ีเป็นตวั กลางในการเก็บและวิเคราะห์ทางหอ้ งปฏิบตั ิการ......5 การประเมินและการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ ......................................................................................................9 กลวธิ ีในการเก็บตวั อยา่ งอากาศ.................................................................................................................10 การเก็บตวั อยา่ งมลพิษที่เป็นอนุภาค..........................................................................................................11 ข้นั ตอนการประเมินมลพิษทางอากาศ ......................................................................................................20 การเตรียมตวั เพอ่ื การตรวจวดั และการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ.....................................................................20 การเตรียมอปุ กรณ์สาหรับเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ .......................................................................................26 ข้นั ตอนการเก็บตวั อยา่ ง ........................................................................................................................28 วธิ ีการวเิ คราะห์.....................................................................................................................................31 การแปลผล............................................................................................................................................32 การเกบ็ ตวั อยา่ งอนุภาคท่ีอยใู่ นรูปของฟมู ............................................................................................32 การเก็บตวั อยา่ งมลพิษท่ีเป็นกา๊ ซและไอ ...................................................................................................32 สิ่งที่ตอ้ งคานึงถึงในการส่งตวั อยา่ ง...........................................................................................................39 การเกบ็ รักษาตวั อยา่ ง ................................................................................................................................39 ขอ้ ปฏิบตั ิในการนาส่งตวั อยา่ ง ..................................................................................................................39 การแปลผลเพ่ือเทียบกบั คา่ มาตรฐาน ........................................................................................................39 วิธีการควบคมุ อนั ตรายต่อสุขภาพจากสิ่งคกุ คามทางเคมี..........................................................................39 การควบคมุ ทางวิศวกรรม .....................................................................................................................39 การควบคุมทางการบริหารจดั การ.........................................................................................................40 การใชอ้ ปุ กรณ์ป้องกนั อนั ตรายส่วนบุคคล ...........................................................................................41 อา้ งอิง…………………………………………………………………………………………………...….42

สารบัญรูปภาพ ภาพท่ี 1ฝ่นุ ......................................................................................................................................................1 ภาพท่ี 2ฟูม ......................................................................................................................................................1 ภาพที่ 3 เครื่องมือที่ตรวจวดั ปริมาณฝ่นุ ท่ีเขา้ ถึงถงุ ลมปอดชนิดท่ีอา่ นค่าไดท้ นั ที ...........................................3 ภาพท่ี 4เครื่องวดั VOC....................................................................................................................................3 ภาพที่ 5เคร่ือง Miran vapor analyzer ..............................................................................................................3 ภาพท่ี 6 Portable GC.......................................................................................................................................4 ภาพท่ี 7 Squeeze bulb ,Hand piston pump และ Peristallic pump ..................................................................4 ภาพท่ี 8หลอดตรวจวดั บรรจุสาร Silica gel ,Activated alumina ,Silica sand,Silica glass...............................4 ภาพท่ี 9 Personal air sampler pump................................................................................................................5 ภาพท่ี 10 ตลบั ยดึ กระดาษกรอง .....................................................................................................................6 ภาพที่ 11 Midget impingers (หลอดแกว้ ขนาดเลก็ ) ........................................................................................7 ภาพท่ี 12 .หลอดบรรจุสารดูดซบั (Adbsorption tube) ....................................................................................8 ภาพท่ี 13ถงุ เก็บตวั อยา่ งอากาศ (Sampling bag)..............................................................................................8 ภาพที่ 14เครื่องมือตรวจปรับความถกู ตอ้ งของเคร่ืองเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ (Pump calibrator)...........................9 ภาพที่ 15ระบบทางเดินหายใจบริเวณแลกเปล่ียนก๊าซท่ีอนุภาคสามารถเขา้ ได้.............................................12 ภาพที่ 16ช่องเปิ ดให้อากาศเขา้ ของตลบั ใส่ตวั กรอง......................................................................................13 ภาพที่ 17อปุ กรณ์สะสมอนุภาค (Collector) ..................................................................................................13 ภาพท่ี 18สายยาง ...........................................................................................................................................13 ภาพท่ี 19โรตามิเตอร์.....................................................................................................................................14 ภาพท่ี 20 Aluminum Cycloneและ Nylon cyclone.......................................................................................14 ภาพท่ี 21คลิปยดึ อปุ กรณ์ Cassettes Holder clipสาหรับบรรจุตลบั ใส่ตวั กรอง (Casettefilter holder)...........15 ภาพที่ 22ขาต้งั Tri-pot...................................................................................................................................15 ภาพที่ 23 เคร่ืองมือท่ีใชใ้ นการประเมินฝ่นุ ฝ้าย Elutriators ..........................................................................16 ภาพท่ี 24 cyclone.........................................................................................................................................17 ภาพที่ 25 Cyclone และCalibration chamber ประกอบเขา้ กบั ชุดเกบ็ ตวั อยา่ ง...............................................20 ภาพที่ 26การเตรียมกระดาษกรอง โดยการนาแผน่ กระดาษกรองใส่โถดูดความช้ืน.....................................26 ภาพที่ 27เครื่องชงั่ น้าหนกั ไฟฟ้า (Electrical Balance) ชนิดทศนิยม 5 ตาแหน่ง ...........................................26

ภาพที่ 28 Forceps..........................................................................................................................................28 ภาพท่ี 29 อปุ กรณ์สาหรับการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ กระดาษกรอง กระดาษรองกระดาษกรอง......................28 ภาพท่ี 30การเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศแบบติดตวั บคุ คล........................................................................29 ภาพท่ี 31การเกบ็ ตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศแบบพ้นื ที่...................................................................................30 ภาพท่ี 32การพนั ดว้ ยเทปกาวในแนวบนและลา่ งของตลบั ยดึ กระดาษกรอง .................................................30 ภาพที่ 33ช่องที่ป้องกนั การกระทบกระเทือน................................................................................................31 ภาพที่ 34นาตลบั ยดึ กระดาษกรองท่ีเกบ็ ตวั อยา่ งแลว้ ไปใส่โถ โดยใช้ระยะเวลาเท่ากบั ก่อนการเกบ็ ตวั อยา่ ง31 ภาพที่ 35อปุ กรณ์ถอดตลบั ............................................................................................................................31 ภาพที่ 36หลอดผงถา่ นกมั มนั ต์......................................................................................................................33 ภาพท่ี 37ปั๊มดูดอากาศ...................................................................................................................................33 ภาพท่ี 38สายยาง พร้อม tube holder .............................................................................................................33 ภาพท่ี 39พาราฟิ ลม์ .......................................................................................................................................33 ภาพที่ 40การปิ ดคลมุ กระบวนการผลิตหรืออปุ กรณ์.....................................................................................40 ภาพที่ 41ตวั อยา่ งการใชร้ ะบบปิ ด .................................................................................................................40 ภาพท่ี 42หนา้ กากป้องกนั สารเคมี.................................................................................................................41

1 เคร่ืองมือการเกบ็ ตัวอย่างอากาศ มลพษิ ทางอากาศอาจแบ่งได้ 2 ประเภท คือ 1.อนุภาค (Particulates) หมายถึง สารทุกชนิดไม่วา่ จะอยใู่ นรูปของแขง็ หรือของเหลวท่ีสามารถ แขวนลอยอยใู่ นบรรยากาศไดใ้ นระยะเวลาใดเวลาหน่ึง และอาจเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจคนได้ อนุภาค ของแขง็ เช่น ฝ่นุ ฟมู ควนั ข้ีเถา้ เสน้ ใย อนุภาคของเหลวไดแ้ ก่ละออง(mist) และ หมอก(fog) -ฝ่นุ (Dust) หมายถึง อนุภาคของสารอินทรียห์ รืออนินทรีย์ ที่เกิดจากการขดั ตดั กระแทก เจาะ ทุบวตั ถุ ฯลฯ ทา ใหว้ ตั ถแุ ตกออกและชิ้นส่วนท่ีมีขนาดเล็กฟ้งุ กระจายข้ึนสู่อากาศฝ่นุ มีต้งั แตส่ ามารถ มองเห็นดว้ ยตาเปลา่ จนถึงขนาดเลก็ ท่ีไมส่ ามารถมองเห็นไดด้ ว้ ยตาเปล่า อยา่ งไรก็ตามฝ่ นุ ที่นกั สุขศาสตร์ฯ สนใจคือฝ่นุ ที่สามารถถูกหายใจเขา้ สู่ทางเดินหายใจได้ หรือที่ เรียกวา่ Inhalable dust ภาพท่ี 1ฝ่นุ -ฟูม(Fume) เกิดจากการระเหย (evaporation) การควบแน่น (condensation)และเกิดปฏิกิริยา ทางเคมีในขณะท่ีของแขง็ หลอมเหลว เช่น โลหะหลอมเหลวน้นั วตั ถสุ ามารถอยไู่ ดท้ ้งั 3 สถานะ ส่วนที่อยู่ ในสถานะกา๊ ซ (gas phase) คอื ส่วนท่ีวตั ถกุ ลายเป็นไอระเหย ส่วนน้ีจะทาปฏิกิริยากบั ออกซิเจนกลายเป็น โลหะออกไซด์ และควบแน่นกลายเป็นของแขง็ เมื่อกระทบกบั ความเยน็ รอบๆ แวก๊ ซ์(wax)หรือพลาสติกก็ สามารถหลอมเหลวกลายเป็นฟูมได้ ดว้ ยลกั ษณะการเกิดเช่นน้ีทาใหฟ้ ูมเป็นอนุภาคท่ีขนาดเลก็ มาก กล่าวคอื มีขนาดระหวา่ ง 1-0.0001 ไมโครเมตร ภาพที่ 2ฟมู -ควนั (Smoke) เกิดจากการเผาไหมท้ ่ีไม่สมบรู ณ์ของสารอินทรีย์ โดยทว่ั ไปขนาด ของควนั มกั เลก็ วา่ 0.5 ไมโครเมตร

2 สาหรับอนุภาคท่ีอยใู่ นสถานะของเหลวไดแ้ ก่ -ละออง(Mist) เกิดจากการที่ของเหลวถูกอดั ใหแ้ ตกกระจายออก (Atomization) กลายเป็น อนุภาคท่ีมีขนาดเลก็ แขวนลอยในอากาศ โดยทว่ั ไปมีขนาดใหญ่กวา่ 5 ไมโครเมตร -หมอก(Fog) เกิดจากการกลน่ั ตวั กลายเป็นของเหลวของสารที่อยใู่ นสถานะก๊าซเม่ือกา๊ ซ น้นั มีความเขม้ ขน้ สูงมากๆ เช่น ของเหลวอินทรียท์ ี่ถูกตม้ จนเดือดกลายเป็นไอลอยตวั ข้ึนไปกระทบกบั ความ เยน็ จึงกลนั่ ตวั เป็นของเหลว โดยทว่ั ไปมีขนาดเลก็ กวา่ หรือเทา่ กบั 0.25 ไมโครเมตร แขวนลอยในอากาศ 2.ก๊าซ และไอ กา๊ ซ หมายถึง สภาวะของของไหลท่ีไร้รูปทรงของสารเคมีที่อาจเปล่ียนแปลงไปสู่สภาวะ ของเหลว หรือของแขง็ โดยผลร่วมกนั ระหวา่ งการเพม่ิ ความดนั และการลดอุณหภมู ิ ไอ หมายถึง สภาวะการเป็นก๊าซของสารซ่ึงโดยปกติแลว้ ภายในอุณหภูมิหอ้ งและความดนั ปกติจะอยใู่ นสภาวะของแขง็ หรือของเหลว ไอน้นั จะทาใหเ้ ปล่ียนแปลงกบั ไปเป็นสภาวะของแขง็ หรือ ของเหลวไดโ้ ดยการเพิ่มความดนั หรือลดอุณหภมู ิ วตั ถปุ ระสงค์ของการเกบ็ ตวั อย่างมลพษิ ทางอากาศ 1.เพอ่ื ทราบระดบั ความเขม้ ขน้ ของมลพิษทางอากาศวา่ อยใู่ นระดบั ท่ีเป็นอนั ตรายต่อสุขภาพ ผปู้ ฏิบตั ิงานหรือไม่ หรือเกินค่าที่กาหนดโดยกฎหมาย หรือค่าแนะนาโดยหน่วยงานที่ยอมรับในระดบั สากล หรือไม่ 2.เพื่อเป็นขอ้ มลู ในการวางแผน บริหารจดั การเพอื่ ลดระดบั ความเขม้ มลพษิ ใหอ้ ยใู่ นระดบั ท่ีไม่เป็น อนั ตรายต่อสุขภาพ ตลอดจนการจดั ใหม้ ีกิจกรรมเฝ้าคมุ อากาศในสถานที่ทางานอยา่ งเป็นระบบและต่อเน่ือง เคร่ืองมือทใ่ี ช้ในการเกบ็ ตวั อย่างมลพษิ ทางอากาศ การเก็บตวั อยา่ งอากาศ ตอ้ งพจิ ารณาถึงประเภทของมลพษิ ทางอากาศ ชนิดของสารปนเป้ื อนท่ี แขวนลอยในอากาศ ดงั น้นั ในที่น้ีจึงแบ่งการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศออกเป็น 2 ประเภท คือ การเกบ็ ตวั อยา่ ง อากาศสาหรับสารปนเป้ื อนท่ีเป็นอนุภาคและการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศสาหรับสารปนเป้ื อนที่เป็นไอระเหยและ ก๊าซ ท้งั น้ีเพื่อประโยชน์ในการเลือกเครื่องมือและอปุ กรณ์ท่ีเหมาะสมกบั การเก็บตวั อยา่ งอากาศเพื่อการ วิเคราะห์หาปริมาณของมลพิษน้นั ๆ ปัจจุบนั เคร่ืองมือที่ใชใ้ นการเกบ็ ตวั อยา่ งมีมากมายหลายประเภท แต่ละ ประเภทกไ็ ดร้ ับการพฒั นาใหม้ ีประสิทธิภาพในการใชง้ าน สามารถแบง่ ออกไดด้ งั น้ี 1.เคร่ืองมือชนิดท่อี ่านค่าโดยตรง (Direct reading instruments) เคร่ืองมือท่ีรวมเอาการเกบ็ ตวั อยา่ งและวิเคราะห์ไวใ้ นเคร่ืองมือน้นั ๆ สามารถแสดงผลการตรวจวดั ในเชิงปริมาณไดท้ นั ทีท่ีทาการตรวจวดั โดยแสดงท่ีหนา้ ปัด เครื่องบนั ทึก หรือแสดงผลท่ีตวั กลางที่เก่ียวขอ้ ง กบั การเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ เช่น หลอดตรวจวดั ฯลฯ เครื่องมือประเภทน้ีมีขอ้ ดีและขอ้ จากดั ดงั น้ี ขอ้ ดี -สามารถประมาณค่าความเขม้ ขน้ ของมลพิษทางอากาศไดท้ นั ที -บางชนิดสามารถบนั ทึกความเขม็ ขน้ มลพษิ ทางอากาศไดอ้ ยา่ งต่อเนื่องตลอดเวลา

3 -ลดปัญหาข้นั ตอนและเวลาในการทางาน -ลดปัญหาขอ้ ผิดพลาดท่ีเกิดจากการเก็บตวั อยา่ งและวเิ คราะห์ตวั อยา่ ง -ลดปัญหาการใชเ้ ครื่องมือไมถ่ กู ตอ้ งจากบคุ คลที่ไม่ไดร้ ับการฝึก -เครื่องมือบางชนิดถกู ออกแบบมาใหม้ ีระบบเตือนภยั โดยสามารถแสดงออกในรูปของแสง หรือเสียงท้งั น้ีเพ่อื เตือนผปู้ ฏิบตั ิงานใหท้ ราบถึงสภาวะที่เป็นอนั ตราย ขอ้ จากดั -ราคาแพง - อาจตอ้ งทาการตรวจปรับความถูกตอ้ งบ่อย ดงั น้นั การขาดเครื่องมือตรวจปรับความถกู ตอ้ ง จึงเป็นปัญหาต่อการใชเ้ ครื่องมือประเภทน้ีมาก เคร่ืองมือทีอ่ ่านผลการตรวจวดั ทางหน้าปัด ท่ีนิยมใชไ้ ดแ้ ก่ 1.เครื่องมือที่อาศยั หลกั การกระจายของแสง (Light scattering) สาหรับการเกบ็ และวเิ คราะห์อนุภาค ในอากาศ เช่น เคร่ืองมือท่ีตรวจวดั ปริมาณฝ่นุ ที่เขา้ ถึงถุงลมปอดชนิดที่อา่ นค่าไดท้ นั ที ภาพที่ 3 เครื่องมือที่ตรวจวดั ปริมาณฝ่นุ ท่ีเขา้ ถึงถุงลมปอดชนิดท่ีอ่านค่าไดท้ นั ที 2.เครื่องมือท่ีอาศยั หลกั การแตกตวั เป็นไอออน (Ionization) สาหรับการตรวจวดั ก๊าซและไอ เช่น เครื่องวดั VOC ภาพที่ 4เครื่องวดั VOC 3.เครื่องมือที่อาศยั หลกั การวดั ความเขม้ ขน้ ของแสง (Photometry) สาหรับการตรวจวดั ก๊าซและไอ เช่น เครื่อง Miran vapor analyzer ภาพที่ 5เครื่อง Miran vapor analyzer

4 4.เครื่องมือท่ีอาศยั หลกั การแยกช้นั ของก๊าซโดยการซึมผา่ นวตั ถุดูดซบั (Gas chromatography ) เช่น Portable GC ภาพที่ 6 Portable GC เคร่ืองมือท่ีอ่านค่าโดยตรงที่แสดงผลตัวกลาง เครื่องมือท่ีอ่านค่าโดยตรงท่ีแสดงผลตวั กลาง ที่นิยมใชไ้ ดแ้ ก่ หลอดตรวจวดั (Detector tube) จะตอ้ ง ใชก้ บั เคร่ืองเก็บตวั อยา่ งอากาศร่วมดว้ ย เป็นชนิด Squeeze bulb หรือ Hand piston pump หรือ Peristallic pump เป็นตน้ ภาพท่ี 7 Squeeze bulb ,Hand piston pump และ Peristallic pump ภายในหลอดตรวจวดั บรรจุสาร Silica gel ,Activated alumina ,Silica sand,Silica glass อยา่ งใด อยา่ งหน่ึง ภาพท่ี 8หลอดตรวจวดั บรรจุสาร Silica gel ,Activated alumina ,Silica sand,Silica glass สารเหลา่ น้ีถูกดูดซบั ดว้ ยสารเคมีท่ีจะทาปฏิกิริยาเฉพาะเจาะจงกบั มลพษิ ท่ีตอ้ งการเก็บตวั อยา่ ง อากาศ ทาใหเ้ กิดการเปล่ียนสีอยา่ งรวดเร็วและชดั เจน ทาใหท้ ราบปริมาณความเขม็ ขน้ ของมลพษิ ไดเ้ ม่ือ ตอ้ งการใชห้ ลอดตรวจวดั ใหต้ ดั ปลายท้งั สองออก ปลายดา้ นหน่ึงของหลอดต่อกบั ช่องอากาศขา้ วของเคร่ือง เกบ็ ตวั อยา่ งอากาศชนิดท่ีกล่าวมาแลว้ ส่วนปลายอีกดา้ นหน่ึงของหลอดตรวจวดั เป็นช่องใหอ้ ากาศเขา้ ขอ้ ควรระวงั ในการใชห้ ลอดตรวจวดั ซ่ึงสามารถทาใหเ้ กิดค่าท่ีผิดพลาดไดค้ ือ -Pump stroke

5 -การสวมหลอดตรวจวดั เขา้ กบั เคร่ืองมือไม่ถูกตอ้ ง -การใชใ้ นท่ีท่ีมีอณุ หภมู ิและความช้ืนสูง -การสวมหลอดตรวจวดั เขา้ กบั เครื่อง ถา้ ไม่แน่นจะทาใหอ้ ากาศรั่วไหลออกภายนอก -สารเคมีในหลอดตรวจวนั หมดอายุ 2.เครื่องมือเกบ็ ตวั อย่างอากาศผ่านอุปกรณ์ที่เป็ นตัวกลางในการเกบ็ และวิเคราะห์ทางห้องปฏบิ ัติการ โดยทว่ั ไปจะอาศยั หลกั การแทนที่อากาศ เช่น Personal air sampler pump หรือ High volume pump ซ่ึงชุดเคร่ืองมือดงั กลา่ วประกอบดว้ ย 1.เครื่องมือเก็บตวั อยา่ งอากาศ ไดแ้ ก่ -ทางเขา้ ของอากาศ (air inlet) -อุปกรณ์ควบคุมการไหลอากาศ (air flow controller) เป็นส่วนท่ีควบคุมอตั ราการไหล ของอากาศผา่ นเคร่ือง -มาตรวดั อตั ราการไหลของอากาศ (air flow meter) เป็นส่วนที่วดั อตั ราการไหลอากาศ ทาใหท้ ราบวา่ ขณะท่ีเก็บตวั อยา่ งอากาศน้นั มีอตั ราการไหลของอากาศเทา่ ใด เพ่อื ใชใ้ นการคานวณหา ปริมาตรอากาศท่ีผา่ นเคร่ืองเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ มาตรวดั น้ีจะตอ้ งคงท่ีตลอดเวลาที่เกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ -เคร่ืองดูดอากาศ (air mover) เป็นอปุ กรณ์ที่ดูดอากาศใหไ้ หลผา่ นอุปกรณ์เกบ็ ตวั อยา่ ง อากาศ -ทางอากาศออก (air outlet) ภาพท่ี 9 Personal air sampler pump -สวทิ ซ์ควบคุมการเปิ ด-ปิ ดเครื่องมือ 2.อปุ กรณ์สะสม (Collection devices) 1.อปุ กรณ์สะสมอนุภาค ไดแ้ ก่ กระดาษกรอง ซ่ึงมีโครงสร้างท่ีเป็นรูพรุน มีรูปร่าง ภายนอกที่สามารถวดั ได้ คือความหนาและพ้นื ท่ีหนา้ ตดั ที่อากาศไหลผา่ น กระดาษกรองมีหลายชนิดและสิ่ง ท่ีแตกต่างกนั ของกระดาษกรอง คือโครงสร้างภายในโดยกระดาษกรองจะถูกบรรจุไวภ้ ายในตลบั ยดึ กระดาษกรอง (Casette filter holder) โดยมีแผน่ รองกระดาษกรอง (Support pad หรือ back up filter) รองรับ อยอู่ าจใชร้ ่วมกบั cyclone กไ็ ด้ หลกั การทางานของอุปกรณ์สะสมอนุภาคอาศยั หลกั การกรอง หลกั แรงดึงดูด ของโลก และหลกั แรงสู่ศนู ยก์ ลาง

6 ภาพท่ี 10 ตลบั ยดึ กระดาษกรอง ตลบั ยดึ กระดาษกรองอาจเป็นชนิด 2 ช้นั หรือ 3 ช้นั ประกอบดว้ ยส่วนที่ใหอ้ ากาศเขา้ และออก อากาศจะถกู ดูดโดยเคร่ืองดูดอากาศผา่ นตลบั ยดึ กระดาษกรองส่วนท่ีให้อากาศเขา้ อากาศท่ีมีมลพษิ ก็จะติด อยบู่ นแผน่ กระดาษกรองที่อยภู่ ายใน ซ่ึงเม่ือนาไปวเิ คราะห์ทางหอ้ งปฏิบตั ิการจะทาใหท้ ราบปริมาณสารพษิ ในอากาศได้ กระดาษกรองท่ีใชก้ นั อยา่ งแพร่หลายมีหลายชนิด คือ 1.1 กระดาษกรองชนิดเซลลูโลส (Cellulose filter paper) ทาจากเยอื่ เซลลโู ลส คุณสมบตั ิของกระดาษกรองชนิดน้ีมีส่วนประกอบของข้เี ถา้ ข้นั ต่า ไมฉ่ ีกขาดง่าย ดูดซับความช้ืน มีความ ตา้ นทานตอ่ การไหลของอากาศสูงและมีราคาแพง 1.2 กระดาษกรองชนิดใยแกว้ (Glass fiber filter) ทาจากใยแกว้ ละเอียด คณุ สมบตั ิของกระดาษกรองชนิดน้ีคือ ไมด่ ูดความช้ืน ทนต่อความร้อน ไมท่ าปฏิกิริยากบั มลพิษที่เกบ็ มี ความตา้ นทานตอ่ การไหลของอากาศต่า กระดาษกรองชนิดน้ีมีส่วนประกอบของซิลิกา้ อยดู่ ว้ ย ดงั น้นั ในการ เก็บตวั อยา่ งอากาศ ถา้ ตอ้ งการวเิ คราะห์หาซิลิกา้ กไ็ ม่ควรใชก้ ระดาษกรองชนิดน้ีเพราะจะทาใหผ้ ลการ วิเคราะห์ผิดพลาดได้ 1.3 กระดาษกรองชนิดพลาสติก (Plastic fiber filter) ทาจากใย Ultra fine หรือ perchlorvinyl มีคณุ สมบตั ิเหมือน Glass fiber filter มีประสิทธิภาพในการเก็บสูงและตา้ นทานต่อการ ไหลของอากาศคอ่ นขา้ งต่า ละลายนา้ ไดด้ ีในตวั ทาละลายบางชนิด ดงั น้นั จึงง่ายต่อการวเิ คราะห์ ขอ้ เสียคอื มี ความยดื หยนุ่ ต่า ฉีกขาดง่าย ประสิทธิภาพการเกบ็ จะลดลงเม่ืออากาศมีละอองของเหลว(Liquid droplets)ปน อยู่ 1.4 กระดาษกรองชนิดเมมเบรน (Membrane filter) ทาจากเรซิน (resin) ไดแ้ ก่ เซลลูโลสเอสเตอร์ (Cellulose ester) โพลีไวนิลคลอไรด์ (Polyvinyl chloride) อะคโี ลไนไตรล์ (Acrylonitrile) กระดาษกรองชนิดน้ีมีขนาด Pore size นอ้ ยมาก ดงั น้นั สามารถเกบ็ อนุภาคทีมีขนาดเลก็ มาก ถึง 0.001 ไมครอน มีความตา้ นทานต่อด่างและกรดที่เจือจาง สารละลายอินทรียบ์ างชนิด ละลายไดด้ ีในอะซี โตนคลอโรฟอร์ม มีคณุ สมบตั ิในการเก็บมลพษิ ไดด้ ี ไม่ดูดซบั ความช้ืน มีขอ้ เสียคือเปราะ ฉีกงา่ ย ความ ตา้ นทานตอ่ การไหลอากาศสูง 1.5 กระดาษกรองชนิดซิลเวอร์เมมเบรน (Silver membrane filter) เป็น กระดาษท่ีทามาจากเรซิน แต่มีส่วนผสมของแร่เงิน เหมาะสาหรับการเก็บตวั อยา่ งควอทซ์

7 1.6 กระดาษกรองชนิด นิวคลีพอร์ (Nuclepore filter) มีลกั ษณะเหมือน กระดาษกรองชนิดเมมเบรน แต่โครงสร้างแตกตา่ งกนั คือ ใส มีรู Pore size สม่าเสมอ ความตา้ นทานตอ่ การ ไหลอากาศสูงไมเ่ ปราะฉีกง่าย เกณฑ์ในการเลือกกระดาษกรอง มีกระดาษกรองหลายชนิดท่ีกล่าวมาแลว้ และแตล่ ะชนิดมีคุณสมบตั ิเฉพาะตวั นกั สุขศาสตร์จึงตอ้ ง เลือกใชใ้ หเ้ หมาะสมสาหรับอนุภาคของสารปนเป้ื อนแต่ละชนิด ปัจจยั ทว่ั ไปท่ีตอ้ งพิจารณาในการเลือก กระดาษกรอง ไดแ้ ก่ - ราคา - สามารถหาซ้ือไดง้ ่าย -มีประสิทธิภาพในการเก็บอนุภาคชนิดและขนาดที่ตอ้ งการ เช่น รูบนกระดาษกรองมีขนาดท่ีเหมาะ สาหรับการเกบ็ อนุภาคในขนาดที่ตอ้ งการ -ขอ้ จากดั สาหรับการวิเคราะห์ตวั อยา่ ง กระดาษกรองตอ้ งไม่รบกวนหรือทาใหผ้ ลการวเิ คราะห์ผดิ ไป เช่น หากตอ้ งการเก็บตวั อยา่ งอากาศเพอื่ วิเคราะห์หาซิลิกา้ จะใชก้ ระดาษกรองชนิด Glass fiber ไม่ได้ เน่ืองจากการกระดาษกรองชนิดน้ีมีซิลิกา้ เป็นส่วนผสมดว้ ย -ความคงทนของกระดาษกรองในสภาพแวดลอ้ มที่เกบ็ ตวั อยา่ ง เช่น การเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศท่ีมี อณุ หภมู ิสูงมากๆ กระดาษกรองตอ้ งสามารถทนความร้อนไดด้ ี 2.หลอดบรรจุของเหลว (Impingers) มีลกั ษณะเป็นแกว้ ทรงกระบอกภายในบรรจุของเหลว เช่น นา้ หรือ สารเคมีอื่น ซ่ึงทาหนา้ ท่ีจบั มลพิษใหส้ ะสมอยใู่ นของเหลวน้นั หลอดแกว้ น้ีประกอบดว้ ยช่อง สาหรับอากาศเขา้ ซ่ึงเชื่อมต่อกบั หลอดแกว้ ยางขนาดเลก็ มีปลายอีกขา้ งหน่ึงจุ่มอยใู่ ตข้ องเหลวและช่อง อากาศซ่ึงตอ่ เช่ือมกบั เครื่องดูดอากาศ มลพิษซ่ึงปะปนอยใู่ นอากาศน้นั จะถูกของเหลวจบั ไว้ อากาศส่วนที่ เหลือกจ็ ะถกู ดูดผา่ นเครื่องดูดอากาศออกไป ปลายของหลอดแกว้ ซ่ึงจุ่มอยใู่ ตข้ องเหลวมีหลายลกั ษณะ เพ่ือ ความเหมาะสมของมลพิษท่ีถกู เกบ็ หลอดแกว้ บรรจุของเหลวมีหลายแบบเช่น 2.1 Midget impingers (หลอดแกว้ ขนาดเลก็ ) ส่วนปลายของหลอดแกว้ ถูก ทาใหเ้ รียวเลก็ ลงซ่ึงเหมาะสาหรับการเก็บอนุภาค กา๊ ซและไอระเหย ภาพที่ 11 Midget impingers (หลอดแกว้ ขนาดเลก็ ) 2.2 Fritted glass bubbler มีลกั ษณะเป็นแกว้ ทรงกระบอก ส่วนปลายขา้ ง หลอดแกว้ มีลกั ษณะเป็นรูพรุนเพื่อให้อากาศท่ีไหลผา่ นชา้ ลง และเกิดฟองอากาศ

8 เลก็ ๆจานวนมาก เป็นการเพ่ิมพ้นื ที่ผิวของอากาศ ซ่ึงจะช่วยใหม้ ลพษิ ในอากาศสามารถละลายในของเหลว ไดด้ ีข้ึน หลอดแกว้ ชนิดน้ีเมื่อใชใ้ นการเกบ็ ตวั อยา่ งมลพิษท่ีเป็นสารกดั กร่อนนานเขา้ จะทาใหป้ ระสิทธิภาพ ลดลง เพราะรูพรุนจะใหญ่ข้ึน ขอ้ เสียของหลอดแกว้ ชนิดน้ีคือ ทาความสะอาดยาก ท้งั Midget impingers และ Fritted glass bubbler เหมาะสมสาหรับก๊าซและไอระเหยโดยที่กา๊ ซ และไอระเหยจะทาปฏิกิริยากบั สารละลายท่ีใชเ้ กบ็ ตวั อยา่ ง โดยผา่ นกระบวนการที่เรียกวา่ Chemical absorption 3.หลอดบรรจุสารดูดซบั (Adbsorption tube) เป็นหลอดแกว้ ขนาดเลก็ เส้นผา่ ศูนยก์ ลางประมาณ 5 ม.ม. หรืออาจมีขนาดเลก็ กวา่ ปลายท้งั สองปิ ด ภายในหลอดแกว้ จะมีสารดูดซบั (Adsorbents ) ซ่ึงเป็น ของแขง็ มีรูพรุน เช่น ผงถ่าน หรือซิลิกา้ เจล ซ่ึงมีช่ือเรียกวา่ Activated charcoal tube หรือ Silicagel tube ภาพที่ 12 .หลอดบรรจุสารดูดซบั (Adbsorption tube) Activated charcoal tube เหมาะสาหรับการเก็บมลพษิ ที่มีจุดเดือด(Bolling point ) สูงกวา่ 00C ประสิทธิภาพการดูดซบั จะลดลงเมื่อมลพิษน้นั มีจุดเดือดต่าลง เหมาะสาหรับดูดซบั ไอระเหยได้ ดีกวา่ ซิลิกา้ เจล ส่วนซิลิกา้ เจลมีขอ้ จากดั คือ ในบรรยากาศที่มีความช้ืน ซิลิกา้ เจลจะดูดซบั ไอน้าไดด้ ีกวา่ ไอ ระเหยของสารอินทรีย์ ดงั น้นั ประสิทธิภาพในการดูดซบั มลพษิ จะลดลงเม่ืออากาศมีความช้ืนสูง เวลาใชใ้ หต้ ดั ปลายท้งั สองขา้ งออก โดยปลายขา้ งหน่ึงต่อเขา้ กบั เครื่องเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ ส่วนปลายอีกขา้ งหน่ึงเป็นทางเขา้ ของอากาศ เม่ืออากาศซ่ึงมีมลพษิ ปนอยผู่ า่ นเขา้ ไปใน หลอดแกว้ น้ี สารที่บรรจุในหลอดแกว้ จะดูดซบั มลพิษไว้ ดงั น้นั เม่ือเก็บตวั อยา่ งเสร็จแลว้ จะตอ้ งนา หลอดแกว้ น้ีส่งห้องปฏิบตั ิการเพ่ือวเิ คราะหห์ าชนิดและปริมาณของมลพิษท่ีตอ้ งการทราบ 4.ถงุ เก็บตวั อยา่ งอากาศ (Sampling bag) ใชส้ าหรับเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศที่เป็นก๊าซและ ไอ มีอยหู่ ลายขนาด ทาจากพลาสติกชนิดต่างๆ เช่น Mylar Teflon หรือ Scotch park ลกั ษณะของถงุ จะมี วาวลห์ รือลิน้ ปิ ดเปิ ด เพอ่ื เก็บตวั อยา่ งอากาศ หรือถ่ายตวั อยา่ งที่มีมลพษิ สู่เคร่ืองวเิ คราะหผ์ ล ภาพท่ี 13ถุงเก็บตวั อยา่ งอากาศ (Sampling bag)

9 3.เครื่องมือตรวจปรับความถูกตอ้ งของเครื่องเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ (Pump calibrator) ภาพที่ 14เครื่องมือตรวจปรับความถูกตอ้ งของเครื่องเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ (Pump calibrator) อปุ กรณ์ท่ีใชใ้ นการตรวจปรับความถูกตอ้ งของเคร่ืองเก็บตวั อยา่ งอากาศ สามารถแบง่ ไดด้ งั น้ี -วดั ปริมาตรโดยตรง เช่น Spirometer, Bubble meter, Wet-test meter -วดั อตั ราการไหลเชิงปริมาณ เช่น Rotameter -วดั อตั ราการไหลเชิงมวล เช่น Thermal meter -วดั ความเร็วของการไหล เช่น Pitot tube การประเมินและการเกบ็ ตัวอย่างอากาศ เป็นกระบวนการประเมินระดบั ความเสี่ยงจากการสมั ผสั กบั สาร หรือ ปัจจยั เสี่ยงทางเคมีของ ผปู้ ฏิบตั ิงานซ่ึงอาจก่อใหเ้ กิดผลกระทบตอ่ สุขภาพ โดยสังเกตการณ์ทางาน การสอบถาม การใชเ้ คร่ืองมือ เพือ่ ประเมินความเขม้ ขน้ วา่ อยู่ในระดบั มาตรฐานหรือไม่ กรณีไมอ่ ยรู่ ะดบั มาตรฐานก็ควบคุมใหอ้ ยใู่ นระดบั ท่ีปลอดภยั นกั สุขศาสตร์ควรพจิ ารณาปัจจยั ตา่ งๆต่อไปน้ี เพอ่ื ประเมินความรุนแรงของอนั ตรายใน สิ่งแวดลอ้ มการทางาน คือ ความเป็นพษิ (Toxicity) หมายถึงความสามารถของปัจจยั เสี่ยงในการก่อใหเ้ กิดผลกระทบต่อ สุขภาพและความปลอดภยั ของผปู้ ฏิบตั ิงาน ปริมาณที่ได(้ Dose/Exposure) หมายถึงปริมาณสารหรือระดบั ของปัจจยั เส่ียงที่ผปู้ ฏิบตั ิงานจะไดร้ ับ เขา้ สู่ร่างกายทุกทาง หรือสมั ผสั กบั ส่วนใดๆของร่างกายในระหวา่ งปฏิบตั ิงาน ทางเขา้ สู่ร่างกาย (Route of entry) หมายถึงทางที่สารเคมีสามารถเขา้ สู่ร่างกายและทาใหเ้ กิดผล กระทบตอ่ ร่างกายได้ เช่น ฝ่ นุ ทรายอาจเขา้ สู่ร่างกายไดท้ ้งั ทางปากและทางจมูก แตท่ างท่ีนบั เป็นทางเขา้ สู่ ร่างกายคอื ทางจมูกเทา่ น้นั เน่ืองจากสามารถทาใหเ้ กิดโรคปอด(Sillicosis) ไดใ้ นขณะที่ฝ่นุ ทรายที่เขา้ ทาง ปากจะถกู ขบั ออกมากบั กากอาหารและไมไ่ ดท้ าใหเ้ กิดอนั ตรายตอ่ ร่างกาย และปัจจยั เสริมเกี่ยวกบั ทางเขา้ สู่

10 ร่างกายท่ีควรพจิ ารณา คือ สุขวิทยาส่วนบคุ คล สถานที่ต้งั ของโรงอาหาร การใชอ้ ปุ กรณ์ป้องกนั อนั ตราย ส่วนบุคคลที่ปกป้องผิวหนงั ปกป้องทางเดินหายใจ เช่น ถุงมือ ชุดป้องกนั สารเคมี หนา้ กาก การวิเคราะห์กระบวนการผลิตและการทางาน(Process analysis and Operation) ข้นั ตอนการทางาน ตา่ งๆ ท่ีผปู้ ฏิบตั ิงานอาจสัมผสั กบั ปัจจยั เสี่ยง ซ่ึงอาจเป็นวตั ถุดิบ ผลิตภณั ฑ์ ผลพลอยไดจ้ ากการผลิต และ/ หรือกากของเสีย ที่อาจฟุ้งกระจายหรือถกู ปลดปล่อยออกสู่อากาศในขณะท่ีมีการใช้ การขนยา้ ย การจดั เกบ็ หรือการกาจดั กิจกรรมในขณะซ่อมบารุงเครื่องจกั ร(Maintenance) การหกรั่วไหลและการเกิดอุบตั ิเหตุ ความถ่ีใน การซ่อมบารุง สถิติการหกรั่วไหลของสารและอบุ ตั ิเหตุ ผูป้ ฏิบตั ิงานสัมผสั กบั สารในลกั ษณะใด สารน้นั อยู่ ในถานะอะไร ระบาดวทิ ยาและการประเมินความเสี่ยง(Epidemiologic study and risk assessment) ขอ้ มลู และความ เคล่ือนไหวต่างๆ ที่ไดจ้ ากการศึกษาทางระบาดวทิ ยาเกี่ยวกบั ผลกระทบต่อสุขภาพของปัจจยั เส่ียง เช่น จาก ขอ้ มูลของฝ่ายการแพทยข์ องโรงงานช้ีวา่ คนงานแผนกขนถา่ ยวตั ถุดิบเป็นโรคผิวหนงั มากกวา่ แผนกอ่ืนและ คนทว่ั ไป หรือจากการติดตามขอ้ มูลในอดีตพบวา่ คนงานในแผนกผสมสารมีการสัมผสั สารเคมีมากกวา่ แผนกอื่นๆ เป็นตน้ การสอบถาม(Interview) ขอ้ มูลที่ไดจ้ ากการสอบถามผปู้ ฏิบตั ิงานเก่ียวกบั อากาศเจ็บป่ วย ลกั ษณะ งาน การเปล่ียนแปลงสภาพปวดลอ้ มการทางาน ความเครียดจากการทางานฯลฯ การตอบสนองต่อปัจจยั เสี่ยงท่ีแตกต่างกนั ของบุคคล(Individual) ในกลุ่มผปู้ ฏิบตั ิงานที่มีความ แตกตา่ งกนั เช่น อายุ เพศ เช้ือชาติ กลวิธีในการเกบ็ ตัวอย่างอากาศ ในการกาหนดกลวิธีการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศทางสุขศาสตร์อุตสาหกรรม นกั สุขศาสตร์ฯสามารถ ออกแบบกลวธิ ีใหเ้ หมาะสมตามวตั ถุประสงคข์ องการตรวจวดั เช่น ตอ้ งการประเมินการสมั ผสั ตลอดเวลา การทางานในสภาพปกติ หรือตอ้ งการนาไปเปรียบเทียบกบั คา่ TLV-TWA หรือตอ้ งการประเมินในกรณี worst case เช่น คนงานท่ีทาหนา้ ท่ีเทสารลงถงั ผสม ซ่ึงมีระยะเวลาการทางานเพยี ง 15 นาที หรือเมื่อมีเร่ือง ร้องเรียน หรือเม่ือตอ้ งการประเมินการทางานของระบบควบคุม เป็นตน้ ไม่วา่ วตั ถปุ ระสงคใ์ นการเก็บหรือ ตรวจวดั น้นั จะเป็นอะไร นกั สุขศาสตร์จะตอ้ งตอบคาถาม What, Where, When, Why, How และ whom ก็ สามารถกาหนดกลวธิ ีการเก็บตวั อยา่ งได้ คาถามเหล่าน้ีมีความหมายดงั น้ี อะไร( What) จะทาการตรวจวดั อะไร สารเคมีอะไร เป็นสารอนั ตรายประเภทใด เช่น สารก่อ มะเร็ง สารระคายเคอื งฯลฯ ทีไ่ หน(Where) จะตรวจวดั ท่ีไหน ท่ีตวั บคุ คลหรือพ้ืนที่ หรือจุดที่มีสารฟุ้งกระจายออกจาก กระบวนการผลิต ทิศทางของลมมีผลกระทบต่อตาแหน่งที่ต้งั หรือไม่ เป็นตน้ เม่ือไร(When) จะตรวจวดั เม่ือไร กาหนดวนั เวลาที่ตรวจวดั กะกลางวนั หรือกะกลางคืน ฤดูกาล อาจมีผลต่อความเขม้ ขน้ ของสาร เช่น ฤดูหนาวหนา้ ต่างปิ ด ส่วนฤดูร้อนเปิ ดพดั ลมและเปิ ดหนา้ ต่าง หากเป็น

11 หอ้ งท่ีปรับอากาศฤดูกาลอาจมีผลกระทบนอ้ ยหรือไม่มี แตอ่ ตั ราการดึงอากาศเขา้ และระบายอากาศออกใน แตล่ ะช่วงของปี อาจมีผลกระทบได้ ทาไม(Why) วตั ถุประสงคข์ องการตรวจวดั คืออะไร ตอ้ งการประเมินการสมั ผสั สารของ ผปู้ ฏิบตั ิงาน? ตอ้ งการนาไปเปรียบเทียบกบั ค่า TLV-TWA หรือ STEL? ตอ้ งการประเมินระบบควบคุม? อย่างไร(How) วิธีที่ตรวจวดั ทาอยา่ งไร มีวิธีการเกบ็ ตวั อยา่ งมาตรฐาน(NIOSH Metod) หรือไม่ อุปกรณ์และเครื่องมือที่ตอ้ งใช้ หรือตอ้ งใชเ้ คร่ืองมืออา่ นค่าโดยตรง(Direct reading) ที่ใคร(Whom) ถา้ ตอ้ งการตรวจวดั ที่ตวั ผปู้ ฏิบตั ิงาน จะเลือกใคร คนงานท่ีมีการสัมผสั สูงสุด คนท่ี มีนิสัยที่เสี่ยงตอ่ การไดร้ ับสารเขา้ สู่ร่างกาย เม่ือสามารถกาหนดกลวธิ ีในการเก็บตวั อยา่ งไดแ้ ลว้ ข้นั ตอนต่อมา คอื การกาหนดกลวธิ ีในการวดั การสัมผสั สารของผปู้ ฏิบตั ิงาน มีวิธีการท่ีแตกตา่ งกนั ข้ึนกบั กลวธิ ีในการวดั การสัมผสั สารของผปู้ ฏิบตั ิงาน ซ่ึงแบ่งออกเป็น 4 ประเภท โดยพจิ ารณาจากวธิ ีการเกบ็ ตวั อยา่ ง ระยะเวลาที่เกบ็ ตวั อยา่ ง โดยเปรียบเทียบกบั เวลาการทางานมาตรฐาน คอื 8 ชวั่ โมง/วนั กลวธิ ีในการวดั การสัมผสั สารของผปู้ ฏิบตั ิท้งั 4 ประเภท จะมี ขอ้ ดีและขอ้ เสียที่แตกตา่ งกนั ดงั น้ีคือ 1.การเกบ็ ตัวอย่างเพยี งหนึ่งตวั อย่างตลอดเวลา 8 ช่ัวโมง หรือตลอดช่วงเวลาการทางาน(Single sample for full period) ความเขม้ ขน้ ของมลพษิ หรือปัจจยั เส่ียงท่ีวดั ไดจ้ ากการเกบ็ ตวั อย่างดว้ ยวิธีน้ี จะ สะทอ้ นถึงความเขม้ ขน้ เฉล่ียของมลพษิ ที่ผปู้ ฏิบตั ิงานสัมผสั 2.การเกบ็ ตวั อย่างหลายตัวอย่างต่อเนื่องกนั ในเวลา 8 ช่ัวโมง หรือตลอดเวลาการทางาน (Consecutive samples for full period) เช่นเกบ็ 4 ตวั อยา่ งๆละ 2 ชว่ั โมง ซ่ึงสามารถแกป้ ัญหาการอุดตนั ของ กระดาษกรองได้ 3.การเกบ็ ตวั อย่างต่อเนื่องมากกว่า 1 ตวั อย่าง โดยระยะเวลาการเกบ็ ตวั อยา่ งท้งั หมด นอ้ ยกวา่ 8 ชว่ั โมง(Single sample for partial period) เช่น เก็บ 4 ตวั อย่างๆละ 1 ชวั่ โมง เน่ืองจากตอ้ งคานึงถึงค่าใชจ้ ่าย 4.การเกบ็ ตัวอย่างในช่วงส้ันๆหลายตวั อย่าง(grab sampling) คือ การเก็บตวั อยา่ งอากาศโดยใช้ ระยะเวลาการเก็บตวั อยา่ งส้ันๆ ไมเ่ กินตวั อยา่ งละ 15 นาที หมายเหตุ: ระยะเวลาในการเก็บตวั อยา่ งท้งั หมดในแตล่ ะพ้ืนท่ีหรือแต่ละบุคคลจะตอ้ งสะทอ้ นระยะเวลาใน การทางานของผปู้ ฏิบตั ิงาน ซ่ึง NIOSH กาหนดระยะเวลาในการเกบ็ ไมน่ อ้ ยกวา่ 70% ของเวลาท้งั หมด การเกบ็ ตัวอย่างมลพษิ ที่เป็ นอนุภาค อนุภาค (Particulate) คอื สารทกุ ชนิดในรูปของแขง็ หรือของเหลวที่แขวนลอยอยใู่ นอากาศและมี โอกาสที่ผปู้ ฏิบตั ิงานในบริเวณน้นั จะหายใจเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจได้ ซ่ึงอนั ตรายท่ีเกิดข้ึนอยกู่ บั ขนาด และความเขม้ ของอนุภาค โดยขนาดของอนุภาคจะเป็นตวั กาหนดตาแหน่งของระบบทางเดินหายใจที่ อนุภาคจะไปเกาะติดอยู่

12 ACGIH (American Conference of Governmental Industrial Hygienists) ไดจ้ าแนกประเภทของ อนุภาคตามขนาดของอนุภาคที่มีผลกระทบตอ่ สุขภาพ โดยแบ่งอนุภาคออกเป็น 3 ประเภท คอื 1. อนุภาคท่ีสามารถเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจส่วนตน้ ได้ (Inhalable Particulate Matter ;IPM) หมายถึง อนุภาคที่อาจก่อให้เกิดอนั ตรายเมื่อสะสมในบ ริเวณต่างๆของระบบทางเดินหายใจ ซ่ึงจะเป็น อนุภาคที่มีขนาดเสน้ ผา่ ศูนยก์ ลางเลก็ กวา่ 100 ไมครอน 2.อนุภาคที่สามารถเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจส่วนตน้ ได้ (Thoracic Particulate Matter ; TPM) หมายถึง อนุภาคที่อาจก่อใหเ้ กิดอนั ตรายเม่ือสะสมอยบู่ นตาแหน่งใดๆของท่อลม และบริเวณ แลกเปล่ียนกา๊ ซของปอด ซ่ึงจะเป็นอนุภาคท่ีมีขนาดเส้นผ่าศนู ยก์ ลางเลก็ กวา่ 25 ไมครอน 3.อนุภาคที่สามารถเขา้ สู่ระบบทางเดินหายใจบริเวณแลกเปลี่ยนก๊าซ (Respirable Particulate Matter: RPM) อนุภาคที่อาจก่อใหเ้ กิดอนั ตรายเม่ือสะสมอยใู่ นบริเวณที่มีการแลกเปล่ียนก๊าซของปอด ปอด ซ่ึงจะเป็นอนุภาคที่มีขนาดเสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลางเลก็ กวา่ 10 ไมครอน ภาพที่ 15ระบบทางเดินหายใจบริเวณแลกเปล่ียนก๊าซท่ีอนุภาคสามารถเขา้ ได้ การเกบ็ ตวั อย่างมลพษิ ทางอากาศที่เป็ นอนุภาค แบ่งออกได้ดังนี้ 1.การเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศท่ีเป็นอนุภาคท้งั หมด (Total particulate) หรือ ฝ่นุ รวม (Total dust) 2.การเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศท่ีเป็นอนุภาคขนาดเลก็ กวา่ 10 ไมครอน (Respirable particulate) หรือ ฝ่นุ ขนาดท่ีสามารถเขา้ ถึงและสะสมในถงุ ลมของปอดได้ (Respirable dust) ตวั อยา่ งค่ามาตรฐานปริมาณฝ่นุ ในบรรยากาศการทางานโดยเฉลี่ยตลอดระยะเวลาการทางานปกติ

13 เคร่ืองมือสาหรับการเกบ็ ตวั อย่างมลพษิ ทางอากาศทเ่ี ป็ นอนุภาคโดยการกรอง 1.ช่องเปิ ดให้อากาศเขา้ (Air inlet) ปกติจะตอ่ ท่อนาอากาศเขา้ ลกั ษณะจะเป็นช่องปิ ดแบบรูกลม เพ่อื ใหฝ้ ่นุ สามารถกระจายตวั ไปตามพ้นื ที่หนา้ ตดั ของตวั กรองไดอ้ ยา่ งสมมาตร ภาพที่ 16ช่องเปิ ดให้อากาศเขา้ ของตลบั ใส่ตวั กรอง 2.อุปกรณ์สะสมอนุภาค (Collector) ประกอบดว้ ยตวั กรองอนุภาค (Filter) หรือกระดาษกรองและ ตลบั ใส่ตวั กรอง (Casette filter holder) ภาพที่ 17อปุ กรณ์สะสมอนุภาค (Collector) เป็นอปุ กรณ์ท่ีใชใ้ นการเก็บสะสมอนุภาคสาหรับนามาวิเคราะห์ต่อไป โดยตลบั ใส่ตวั กรองจะทา หนา้ ที่รองรับไมใ่ ห้ตวั กรองร่วงหลน่ ฉีกขาด หรือเสียหายขนาดใชง้ าน 3.ส่วนเช่ือมต่อ (Connector) ไดแ้ ก่ขอ้ ตอ่ และสายยาง/พลาสติกเชื่อมต่อระหวา่ งดา้ นหลงั ของตลบั ใส่ตวั กรอง (Air outlet) กบั ปั๊มดูดอากาศ สายพลาสติกน้ีจะตอ้ งไม่มีรูร่ัว และไมท่ าปฏิกิริยาเคมีกบั อนุภาคท่ี ตอ้ งการเกบ็ เช่น ตวั อยา่ งสายยางนาอากาศชนิด Tigon tube ภาพที่ 18สายยาง

14 4.อปุ กรณ์วดั อตั ราการไหลของอากาศและป๊ัม ดูดอากาศ (Air flow meter & Pump)ประกอบดว้ ย มิเตอร์วดั อตั ราการไหลของอากาศ (Air flow meter) ส่วนควบคมุ การไหลของอากาศ (Flow control value) และป๊ัม ดูดอากาศ (Personal pump) ปัจจุบนั มีมิเตอร์วดั อตั ราการไหลของอากาศท้งั แบบที่เป็นโรตามิเตอร์ หรือแบบลกู ลอย และแบบตวั เลขดิจิตอลติดต้งั รวมอยใู่ นส่วนของป๊ัม ดูดอากาศ ภาพท่ี 19โรตามิเตอร์ 5.อปุ กรณ์สาหรับคดั แยกขนาดฝ่นุ Cyclone สาหรับคดั แยกขนาดฝ่นุ ที่มีขนาดเลก็ กวา่ 10 ไมครอน มี หลายชนิด แตล่ ะชนิดตอ้ งใชอ้ ตั ราการไหลของอากาศท่ีแตกต่างกนั เช่น Nyloncyclone อตั ราการไหลของ อากาศ 1.7 ลิตร ต่อนาที, HD cyclone อตั ราการไหลของอากาศ2.2 ลิตร ต่อนาที, Aluminum Cyclone อตั รา การไหลของอากาศ 2.5 -2.8 ลิตร ต่อนาที ฯลฯAluminum Cyclone Nylon cyclone ภาพที่ 20 Aluminum Cycloneและ Nylon cyclone ลกั ษณะและหลกั การทางานของ cyclone เป็นอุปกรณ์ท่ีอาศยั หลกั การหมุนวนของอากาศในส่วน ของ cyclone ท่ีมีรูปทรงกระบอกและทรงกรวย โดยอากาศถูกดึงเขา้ มาน้นั จะมีทิศทางในแนวเส้นสัมผสั กบั เส้นรอบวงของทรงกระบอก ช่องเขา้ ของอากาศท่ีอยบู่ ริเวณดา้ นบนของ cyclone ทาให้เกิดการหมุนวนสอง ช้นั ของอากาศข้ึน อากาศท่ีจะเขา้ มาหมนุ วนชิดผนงั ของcyclone มีทิศทางดิ่งลง แลว้ จึงหมุนวนยอ้ นกลบั ข้นึ ดา้ นบน โดยหมนุ วนอยทู่ ่ีแกนกลางของcyclone ข้ึนไปสู่ทางออกซ่ึงมีกระดาษกรองดกั อยู่ ขณะท่ีเคลื่อนท่ี ไปกบั อากาศอนุภาคอาจชนเขา้ กบั ผนงั ของ cyclone และติดอยบู่ นผวิ น้นั หรืออาจตกลงสู่ดา้ นลา่ งเน่ืองจาก มวลมากและไมสามารถเปลย่ี นทิศทางการไหลมากบั อากาศได้ ดงั น้นั จึงมีเพยี งอนุภาคขนาดเลก็ ท่ียงั คง สามารถเคลื่อนที่ตามกระแสอากาศได้ และเคล่ือนที่มาเกาะอยบู่ นกระดาษกรอง ซ่ึงจะถูกนาไปวเิ คราะห์ ต่อไป 6.คลิปยดึ อปุ กรณ์ Cassettes Holder clip สาหรับบรรจุตลบั ใส่ตวั กรอง (Casettefilter holder) และมี คลิปหนีบเพื่อติดต้งั ในขณะทาการเก็บตวั อยา่ งอากาศ

15 ภาพท่ี 21คลิปยดึ อปุ กรณ์ Cassettes Holder clipสาหรับบรรจุตลบั ใส่ตวั กรอง (Casettefilter holder) 7. ขาต้งั Tri-pot ภาพที่ 22ขาต้งั Tri-pot เครื่องมือสาหรับการเกบ็ ตวั อย่างมลพษิ ทางอากาศท่อี าศัยแรงโน้มถ่วงของโลกในการแยกขนาดของอนุภาค เคร่ืองมือที่ใช้ในการประเมินฝ่ ุนฝ้าย เครื่องมือที่ใชใ้ นการเก็บตวั อยา่ งฝ่ นุ ฝ้ายในอากาศตามมาตรฐานท่ีทาง OSHA กาหนดคือ Vertical Elutriator(Lumsden-Lynch Vertical Elutriator) Elutriators เป็นอุปกรณ์เก็บตวั อยา่ งอากาศชนิดอนุภาคท่ีอาศยั แรงโนม้ ถ่วงของโลกในการแยกขนาดของ อนุภาค โดยทว่ั ไปอนุภาคท่ีมีขนาดใหญ่กวา่ 3 ไมโครเมตร จะถูกแยกออก ดงั น้นั โดยทวั่ ไปจึงใชอ้ ุปกรณ์น้ี ในการวิเคราะห์ Respirable dust และ Thoracic dust อปุ กรณ์ประเภทน้ีมี 2 ชนิด คือ Vertical และ Horizontal Vertical Elutriator เป็นอุปกรณ์ที่ OSHA ไดก้ าหนดใหใ้ ชใ้ นการเก็บตวั อยา่ งอากาศเพ่ือวเิ คราะห์หาปริมาณฝ่ นุ ฝ้ายใน อากาศ ทางเขา้ ของอากาศมีเส้นผา่ นศนู ยก์ ลาง 2.7 ซม และทางออกสู่กระดาษกรองมีขนาดเส้นผา่ น ศนู ยก์ ลาง 3.7 ซม ความสูงของ Elutriator เทา่ กบั 70 ซม และเส้นผา่ นศนู ยก์ ลางเท่ากบั 15 ซม.ทางานดา้ ย อตั ราการไหลของเท่ากบั 7.4 ลิตร/นาที ความเร็วลมภายในElutriator เท่ากบั ความเร็วปลายของอนุภาคที่มี Aerodynamic diameter 15 ไมโครเมตร กลา่ วคือ อนุภาคที่ไปถึงกระดาษกรองควรมีขนาดไมเ่ กิน 15 ไมโครเมตร อยา่ งไรก็ตามเนื่องจากทางเขา้ ของอากาศซ่ึงมีขนาดเพียง 2.7 ซม.ทาใหอ้ ากาศไหลเขา้ สู่ Elutriator ในลกั ษณะเป็นลาอากาศ(jet)

16 Horizontal Elutriator อากาศไหลเขา้ สู่ Elutriator ในทิศทางที่ขนานกบั พ้ืน ผา่ นช่องวา่ งแคบระหวา่ งช่องของแผน่ สะสม อนุภาคท่ีวางเรียงกนั อยหู่ ลายแผน่ อยา่ งชา้ ๆ อนุภาคที่มีความเร็วปลายมากกวา่ อตั ราส่วนของช่องวา่ งระหวา่ ง แนวและเวลาท่ีใชใ้ นการเคล่ือนที่ จะตกลงสู่แผน่ สะสมอนุภาค อนุภาคขนาดเลก็ ท่ีสามารถเคลื่อนท่ีผา่ น แผน่ สะสมอนุภาคไดจ้ ะถกู ดกั จบั ดว้ ยกระดาษกรอง สาหรับการเตรียมเครื่องมือและอปุ กรณ์ในการประเมินฝ่ นุ ฝ้ายใชห้ ลกั การเดียวกนั การตรวจวดั อนุภาคอ่ืนๆ ข้อสังเกต ในการเลือกใชเ้ ครื่องมือชนิดใดชนิดหน่ึงข้นึ กบั วตั ถุประสงคข์ องการตรวจวดั ดว้ ย นนั่ คอื หากตอ้ งการตรวจวดั เพอ่ื ดูการปฏิบตั ิตามกฎหมายตอ้ งใชว้ ิธีที่เป็นมาตรฐาน เช่น การประเมินความ เขม้ ขน้ ของฝ่นุ ทว่ั ไปในอากาศตอ้ งเก็บตวั อยา่ งอากาศดว้ ยวิธีมาตรฐานและนาไปชง่ั นา้ หนกั ดว้ ยเครื่องชง่ั เพือ่ คานวณหาความเขม้ ขน้ ไมส่ ามารถใชเ้ คร่ืองมืออา่ นค่าโดยตรงไดแ้ มจ้ ะมีเคร่ืองมืออ่านค่าโดยตรงอยู่ การปรับความถูกต้องของอตั ราการไหลของอากาศ การปรับความถกู ตอ้ งของอตั ราการไหลของอากาศ มีวตั ถุประสงคเ์ พอ่ื ใชใ้ นการปรับอตั ราการไหล ของอากาศของป๊ัมเก็บตวั อยา่ งอากาศใหไ้ ดต้ ามที่กาหนดไวใ้ นวิธีการมาตรฐาน ซ่ึงจะใชค้ า่ อตั ราการไหล ของอากาศน้ีไปใชใ้ นการคานวณคา่ ความเขม้ ขน้ ของมลพาทางอากาศท่ีเป็นอนุภาค เพ่ือเปรียบเทียบกบั ค่า มาตรฐานต่อไป อุปกรณ์ท่ีใชป้ ระกอบดว้ ย ภาพที่ 23 เคร่ืองมือที่ใชใ้ นการประเมินฝ่นุ ฝ้าย Elutriators -หลอดแกว้ (Burette) ขนาด 1,000 ml. -สายยางนาอากาศยาวประมาณ 1 เส้น -บีกเกอร์ขนาด 250 ml. ใส่นา้ สบ่ปู ระมาณ ¼ ของบีกเกอร์ - ขาต้งั และ ท่ียดึ หลอดแกว้ (Clamp) -ปั๊ม เก็บตวั อยา่ งอากาศ -กระดาษกรองตามชนิดท่ีกาหนดตามมาตรฐาน -ตลบั ยดึ กระดาษกรอง (Filter holder) -นาฬิกาจบั เวลา

17 -cyclone และ Calibration chamber กรณีการเก็บตวั อยา่ งอนุภาคที่มีขนาดเลก็ กวา่ 10 ไมครอน ภาพท่ี 24 cyclone ข้นั ตอนการปรับความถูกต้องของอตั ราการไหลของอากาศ 1.ประกอบชุดเคร่ืองมือ 2.ทาใหผ้ วิ ภายในหลอดแกว้ (Burette) เปี ยกใหท้ ว่ั ดว้ ยสบู่ โดยเปิ ดสวทิ ซป์ ั๊มเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ แลว้ นาบีกเกอร์ที่ใส่นา้ สบู่มาจอปากหลอดแกว้ (Burette) จะเห็นฟิ ลม์ ฟองสบูล่ อยข้นึ ในหลอดแกว้ (Burette) ตามแรงดูด(อตั ราการไหลของอากาศ)ของปั๊มดูดอากาศ ทาเช่นน้ีจนไดฟ้ องสบทู่ ี่มีขอบเรียบสม่าเสมอ และ สามารถเคลื่อนที่ไปจนถึงสุดหลอดแกว้ โดยที่ฟิ ลม์ ของฟองสบไู่ มแ่ ตก 3.ปรับลกู ลอย (Rotameter) ที่ปั๊มดูดอากาศ ใหเ้ ร่ิมตน้ อยใู่ นระดบั ขดี 1 เพอ่ื หาอตั ราการไหลของ อากาศระดบั ขีด 1 4.ใหเ้ ริ่มตน้ จบั เวลาเม่ือฟิ ลม์ ของฟองสบู่เคล่ือนที่จากจุดเริ่มตน้ 0 ml. จนกระทง่ั เคล่ือนที่ถึงจุด สุดทา้ ย 1,000 ml. (หากฟองสบ่แู ตกก่อนท่ีจะถึงจุดสุดทา้ ยตอ้ งเริ่มทาใหม)่ บนั ทึกเวลาและดาเนินการ 3 คร้ัง เพอ่ื นามาหาคา่ เฉลี่ย 5. ดาเนินการตามขอ้ 3 โดยเปลี่ยนระดบั ขดี ไปท่ี 2,3,4,5 6.คานวณหาอตั ราการไหลของอากาศที่ระดบั ต่างๆโดยใชส้ ูตร อตั ราการไหลของอากาศ = ปริมาตรอากาศ 1 ลิตร ระยะเวลาที่ฟิ ลม์ ของฟองสบูเ่ คล่ือนที่จาก 0-1,000 ml. 7.นาค่าอตั ราการไหลของอากาศที่ระดบั ต่างๆมาทา กราฟ (Calibration curve ) ดงั ตวั อยา่ ง

18

19 แบบบนั ทึกการสอบเทียบอตั ราการไหลของอากาศ ปัจจุบนั มีเครื่องมือสาหรับสอบเทียบอตั ราการไหลของอากาศชนิดดิจิตอล สามารถคานวณอตั รา การไหลของอากาศไดท้ นั ที ซ่ึงมีหลกั การทางานเช่นเดียวกบั การใชห้ ลอดแกว้ (Burette) สาหรับการสอบเทียบอตั ราการไหลของอากาศ ในกรณีการเก็บตวั อยา่ งอนุภาคที่มีขนาด เลก็ กวา่ 10 ไมครอนก็สามารถใชห้ ลกั การดงั กล่าวไดเ้ ช่น กนั โดยใช้ Cyclone และ Calibration chamber ประกอบเขา้ กบั ชุดเก็บตวั อยา่ งดงั ภาพ

20 ภาพที่ 25 Cyclone และCalibration chamber ประกอบเขา้ กบั ชุดเกบ็ ตวั อยา่ ง ข้นั ตอนการประเมินมลพษิ ทางอากาศ 1.การเตรียมตัวเพื่อการตรวจวดั และการเกบ็ ตวั อย่างอากาศ 1.1 ทาการสารวจข้นั ตน้ (Walkthrough survey) ในกระบวนการผลิตของสถาน ประกอบการท่ีเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ - เพื่อคน้ หาปัจจยั เส่ียงท่ีแฝงอยใู่ นสิ่งแวดลอ้ มการทางาน - เพ่อื เตรียมอุปกรณ์และเคร่ืองมือ - เพือ่ เลือกบริเวณหรือตวั ผปู้ ฏิบตั ิงานที่จะเก็บ สิ่งที่ควรจะทราบจากการสารวจข้นั ตน้ ไดแ้ ก่ รายช่ือสารเคมีและวตั ถดุ ิบท่ีใชใ้ นโรงงาน,รายชื่อ ผลผลิตและผลพลอยได,้ แผนผงั กระบวนการผลิตและข้นั ตอนการผลิต,แผนผงั โรงงาน,วธิ ีและมาตรการใน การควบคมุ มลพิษท่ีมีอยู่ ฯลฯ 1.2 ศึกษาวิธีมาตรฐาน(NIOSH METHOD)ในการตรวจวิเคราะห์และเกบ็ ตวั อยา่ งในสิ่งแวดลอ้ ม การทางาน เช่น Vol-Min,Vol- Max FLOW RATE SHIPMENT ฯลฯ โดยสามารถเขา้ ไปหาขอ้ มลู มาตรฐาน NIOSH METHOD ไดท้ ี่ http://www.cdc.gov/niosh/ และเลือกคน้ ขอ้ มลู ท่ี NIOSH Manual of Analytical Methods(NMAM) และเลือกชื่อสารเคมีที่เราตอ้ งการ ซ่ึงจะมีการเรียงลาดบั ตามตวั อกั ษรภาษาองั กฤษ สา หรับตวั ยอ่ หรือคาศพั ทท์ ี่น่าสนใจท่ีแสดงบน NIOSH METHOD ท่ีควรรู้เพ่ือใชป้ ระโยชนใ์ นการเตรียม เคร่ืองมือและอปุ กรณ์สาหรับเก็บตวั อยา่ งอากาศ สามารถดูไดจ้ ากหมายเลขที่แสดงในตวั อยา่ ง NIOSH METHOD ท่ีแนบมาในค่มู ือเล่มน้ี ดงั น้ี -หมายเลข 1 (PARTICULATES NOT OTHERWISE REGULATED, TOTAL) หมายถึง ช่ือ สารเคมีท่ีเราตอ้ งการตรวจวดั -หมายเลข 2 (0500) หมายถึง ตวั เลขท่ีใชเ้ พือ่ อา้ งอิงในการเกบ็ ตวั อยา่ งและวิเคราะห์ตวั อยา่ ง สารเคมีชนิดน้นั ๆ -หมายเลข 3 (CAS) หมายถึง ชุดตวั เลขท่ีกาหนดโดย Chemical Abstracts Service เพื่อใชเ้ ช่ือม สูตรโครงสร้างกบั ชื่อดชั นีของ Chemical Abstracts Service กบั ขอ้ มลู อ่ืน CAS-Number แต่ละชุดจะ

21 หมายถึง สารท่ีสามารถแสดงสูตรไดใ้ นเชิงอะตอม การจบั ของอะตอม และโครงสร้าง 3 มิติ ซ่ึงประกอบดว้ ย ชุดตวั เลขไม่เกิน 9 หลกั (xxxxxx-xx-x) ส่วนแรกประกอบดว้ ยตวั เลข 2-6 หลกั ส่วนท่ีสองประกอบดว้ ย ตวั เลข 2 หลกั ส่วนสุดทา้ ยเป็นตวั เลข 1 หลกั ซ่ึงใชส้ าหรับตรวจสอบความถูกตอ้ งของตวั เลขท้งั ชุดดว้ ย คอมพิวเตอร์ -หมายเลข 4 (RTECS) เป็นช่ือยอ่ ของ The Registry of Toxic Effects of Chemical Substances ซ่ึง เป็นองคก์ รหน่ึงท่ีเป็นศนู ยร์ วบรวมขอ้ มูลทางพษิ วิทยาของสารเคมีตา่ งๆ โดยมีรูปแบบการเขียนดงั น้ี ABxxxxxxx ซ่ึงใชต้ วั อกั ษร 2 ตวั และตวั เลข 7 ตวั -หมายเลข 5 (METHOD:0500,Issue 2) บอกเลขท่ีอา้ งอิงของ Method และบอกคร้ังของการ ปรับปรุง เช่น Issue 2 แสดงวา่ วิธีมาตรฐานน้ีไดป้ รับปรุงเป็นคร้ังท่ี 2 แลว้ -หมายเลข 6 (EVALUATION) หมายถึง บอกถึงสถานะการณ์ไดร้ ับการประเมินของMethod หาก ระบุวา่ PARTIAL แสดงวา่ Methodชุดน้ีไดร้ ับการประเมินมาแลว้ บางส่วน หากระบวุ า่ FULL แสดงวา่ ไดร้ ับการประเมินสมบูรณ์แลว้ -หมายเลข 7 (Issue) เป็นการบอกวนั เดือนปี ของการปรับปรุงแกไ้ ข Method -หมายเลข 9 (OSHA,NIOSH,ACGIH) เป็นหน่วยงาน/สถาบนั ท่ีออกคาแนะนาเก่ียวกบั ค่า มาตรฐานของสารเคมีใน Method น้นั -หมายเลข 10(PROPERTIES) หมายถึงคณุ สมบตั ิของสารเคมี -หมายเลข 11(SYNONYMS) หมายถึง ชื่ออ่ืนๆของสารเคมี -หมายเลข 12(SAMPLING) หมายถึง การเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ โดยมีส่วนที่สาคญั ๆดงั น้ี *SAMPLER หมายถึงอปุ กรณ์ที่ใชใ้ นการเก็บตวั อยา่ ง ซ่ึงจาก Methodของตวั อยา่ งท่ีให้ แสดงวา่ จะตอ้ งเตรียมกระดาษกรองชนิด PVC ท่ีมีขนาด PORE SIZE ไมเ่ กิน 5 ไมโครเมตร *FLOW RATE (1 to 2 L/min) หมายถึง อตั ราการดูดอากาศของปั๊มดูดอากาศท่ีตอ้ งการ สาหรับการเก็บตวั อยา่ ง ซ่ึงเท่ากบั 1 ถึง 2 ลิตรต่อนาที ซ่ึงสารเคมีแต่ละตวั จะมีอตั ราการดูดอากาศของปั๊มที่ แตกตา่ งกนั ไป *VOL-MIN/MAX หมายถึงปริมาตรต่าสุดและสูงสุดของการเก็บตวั อยา่ ง *SHIPMENT หมายถึง การขนส่งตวั อยา่ ง เช่น routine (เป็นการขนส่งตามปกติ เช่น กรณี ฝ่นุ กใ็ หม้ ีการขนส่งโดยหา้ มทาใหฝ้ ่นุ ท่ีกระดาษกรองเสียหาย)ซ่ึงบางคร้ัง Method ของ สารเคมีบางชนิดระบุ ใหเ้ ก็บรักษาตวั อยา่ งในอณุ หภูมิท่ีเยน็ ก่อนส่งห้อง Lab เป็นตน้ *SAMPLE STABILITY หมายถึง ความคงอยขู่ องตวั อยา่ ง เช่น ระบุวา่ stable แสดงวา่ สารเคมีตวั น้ีจะคงอยใู่ นรูปน้ีตลอดไปไม่มีการเปลี่ยนรูป ส่วน ระบวุ า่ indefinitely แสดงวา่ สารเคมีตวั น้นั ยงั ไมม่ ีขอ้ มลู ที่ยนื ยนั ชดั เจนถึงการเปล่ียนรูปไปเป็นสารตวั อื่น *BLANKS หมายถึง จานวน ชุดตวั อยา่ งที่ใชใ้ นการควบคมุ คณุ ภาพของการเกบ็ ตวั อยา่ ง คร้ังน้นั เช่น การเก็บตวั อยา่ งฝ่นุ จะตอ้ งเตรียมชุดกระดาษกรองสาหรับควบคุมคุณภาพไวอ้ ยา่ ง10% ของ

22 จานวนตวั อยา่ งท่ีจะเก็บท้งั หมดแต่ตอ้ งไม่ต่ากวา่ 2 ตวั อยา่ ง และตอ้ งเป็นชุดกระดาษกรองท่ีเตรียมพร้อมกนั กบั ชุดท่ีใชใ้ นการเกบ็ ตวั อยา่ งจริง *BULK SAMPLE หมายถึง การเกบ็ ตวั อยา่ งเพ่อื นาไปวิเคราะห์หาองคป์ ระกอบของ สารเคมีชนิดน้นั เพิ่มเติม เช่น เพ่อื นาไปวิเคราะห์หา % ซิลิกา้ บางกรณีหากระบวุ า่ none required แสดงวา่ ไม่ ตอ้ งมีการเก็บตวั อยา่ งแบบ BULK -หมายเลข 13 (MEASUREMENT) หมายถึง การวิเคราะหท์ างห้องปฏิบตั ิการ ซ่ึงขอ้ มูลส่วนน้ีจะ ใชส้ าหรับเจา้ หนา้ ท่ีในหอ้ ง Lab ซ่ึงตวั อยา่ งคาศพั ทท์ ่ีใช(้ ยกตวั อยา่ งบางประเด็น) *TECHNIQUE หมายถึง เทคนิคที่ใชใ้ นการวิเคราะห์ทางหอ้ งปฏิบตั ิการ เช่น GRAVIMETRIC (FILTER WEIGHT) เป็นเทคนิคการชงั่ น้าหนกั ของกระดาษกรองเพอ่ื เปรียบเทียบก่อน และหลงั เก็บตวั อยา่ ง * ANALYTE หมายถึง วธิ ีการวเิ คราะห์

23

24

25

26 2.การเตรียมอปุ กรณ์สาหรับเกบ็ ตวั อย่างอากาศ (กรณีการเกบ็ ตวั อยา่ งอนุภาคท่ีเป็นฝ่นุ ทุกขนาดและ ฝ่นุ ท่ีมีขนาดเลก็ วา่ 10 ไมโครเมตร) 1.1.การเตรียมกระดาษกรอง โดยการนาแผน่ กระดาษกรองใส่โถดูดความช้ืน (Desiccators) ที่มีสารสาหรับดูดความช้ืน ต้งั ทิ้งไวอ้ ยา่ งนอ้ ย 24 ชว่ั โมง(ระยะเวลาการดูดความช้ืนก่อนเกบ็ และหลงั เกบ็ ตวั อยา่ งอากาศตอ้ งเทา่ กนั ) ภาพท่ี 26การเตรียมกระดาษกรอง โดยการนาแผน่ กระดาษกรองใส่โถดูดความช้ืน 2.2 นากระดาษกรองที่ดูดความช้ืนแลว้ ไปชงั่ นา้ หนกั ดว้ ยเครื่องชง่ั น้าหนกั ไฟฟ้า (Electrical Balance) ชนิดทศนิยม 5 ตาแหน่ง บนั ทึกผลลงในแบบฟอร์มเป็นน้าหนกั กระดาษกรองก่อนการ เก็บตวั อยา่ งอากาศ ส่ิงท่ีตอ้ งคานึงถึงเมื่อชง่ั นา้ หนกั คือ บริเวณท่ีทาการชงั่ นา้ หนกั ตอ้ งไม่มีการสูบบหุ รี่ ควรปรับเช็ค เคร่ืองชงั่ นา้ หนกั ก่อนการใชง้ าน ควรชงั่ น้าหนกั อยา่ งนอ้ ย 2 คร้ัง ถา้ พบวา่ การชงั่ ในคร้ังท่ี 2 มีความแตกตา่ ง กนั มากกวา่ 0.005 มิลลิกรัม ใหท้ าการปรับเช็คความถกู ตอ้ งของเคร่ืองชงั่ นา้ หนกั และเริ่มชงั่ น้าหนกั ใหม่ ถา้ ค่าตา่ งกนั นอ้ ยกวา่ 0.005 ก็สามารถนาค่าน้าหนกั มาหาคา่ เฉลี่ยได้ ตวั อยา่ งแบบบนั ทึกผลการชงั่ น้าหนกั ภาพท่ี 27เครื่องชงั่ น้าหนกั ไฟฟ้า (Electrical Balance) ชนิดทศนิยม 5 ตาแหน่ง

27 ตวั อยา่ งแบบบนั ทึกผลการชงั่ น้าหนกั 2.3 การบรรจุกระดาษกรองลงใน Filter Holder โดยใชล้ กู ยางบีบเป่ าลม เป่ าภายใน ตลบั ยดึ กระดาษกรอง เพ่อื ให้ปราศจากฝ่นุ ใหม้ ากท่ีสุด

28 2.4 ใชป้ ากคบี (Forceps) คบี แผน่ รองกระดาษกรอง(Support pad)วางลงในตลบั ยดึ กระดาษกรองส่วนท่ี 1 ภาพที่ 28 Forceps 2.5 ใชป้ ากคบี คบี แผน่ กระดาษกรอง(ที่ทาการชงั่ นา้ หนกั แลว้ )ส่วนท่ีอยรู่ ิมขอบนอก สุด วางบนแผน่ รองกระดาษกรองที่อยใู่ นตลบั ยดึ กระดาษกรอง ระวงั อยา่ ใหก้ ระดาษกรอง ฉีกขาด 2.6 สวมตลบั ยดึ กระดาษกรองส่วนท่ี 2 และ 3 ใหแ้ น่นพอดี ปิ ดดว้ ยจุกพลาสติกสีนา้ เงินดา้ นตลบั กรองส่วนท่ี 1 และปิ ดจุกพลาสติกสีแดงดา้ นตลบั กรองส่วนท่ี 3 (ก่อนเก็บตวั อยา่ ง) แตเ่ ม่ือ ดาเนินเกบ็ ตวั อยา่ งเรียบร้อยแลว้ ใหเ้ ปลี่ยนการปิ ดจุกพลาสติกใหม่คือใหป้ ิ ดดว้ ยจุกพลาสติกสีแดงดา้ นตลบั กรองส่วนที่ 1 และสลบั มาปิ ดดว้ ยจุกพลาสติกสีน้าเงินดา้ นตลบั กรองส่วนที่ 3 แทน ซ่ึงเทคนิคน้ีช่วยให้เรา ไม่สบั สนระหวา่ งตลบั กระดาษกรองท่ียงั ไมไ่ ดเ้ กบ็ ตวั อยา่ งกบั ตลบั กรองท่ีดาเนินการเก็บตวั อยา่ งไป เรียบร้อยแลว้ 2.7ใชก้ ระดาษกาวพนั โดยรอบตลบั ยดึ กระดาษกรองบริเวณรอยต่อใหม้ ิดชิด เพ่อื ป้องกนั การร่ัวของอากาศ พร้อมเขยี นรหสั ตวั อยา่ งลงบนกระดาษกาว ภาพที่ 29 อปุ กรณ์สาหรับการเก็บตวั อยา่ งอากาศ กระดาษกรอง กระดาษรองกระดาษกรอง 3.ข้นั ตอนการเกบ็ ตัวอย่าง 3.1ตรวจสอบเคร่ืองมือเกบ็ ตวั อยา่ ง อปุ กรณ์ต่างๆที่เก่ียวขอ้ งใหอ้ ยใู่ นสภาพพร้อมตอ่ การ ใชง้ าน เช่น ปั๊ม ดูดอากาศผา่ นการปะจุไฟฟ้าแลว้ เตรียมอุปกรณ์เกบ็ ตวั อยา่ งครบตามจานวนที่ตอ้ งการ

29 รวมท้งั field blanks แบบบนั ทึกต่างๆ สายยาง คลิปยดึ ตลบั ยดึ กระดาษกรอง ขาต้งั เขม็ ขดั กระดาษกาว กระเป๋ าชนิดไมส้ าหรับใส่เครื่องมืออปุ กรณ์ ฯลฯ 3.2กาหนดจุดที่ตอ้ งการจะเกบ็ ตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศ โดยอาจเก็บตวั อยา่ งมลพิษทาง อากาศแบบติดตวั บุคคล หรือแบบพ้นื ท่ี ในระดบั การหายใจ (Breathing zone) 3.2.1การเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศแบบติดตวั บคุ คล (Personalsampling) หมายถึง การเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศหรือการตรวจวดั โดยการติดต้งั อปุ กรณ์การเก็บตวั อยา่ งท่ีตวั ผูป้ ฏิบตั ิงาน ไม่ วา่ คนๆน้นั จะเคล่ือนที่ไปที่ใดอปุ กรณ์น้นั จะติดตวั เขาไปดว้ ย การเก็บตวั อยา่ งดว้ ยวิธีน้ีจึงเป็นการประเมิน การสัมผสั ของผปู้ ฏิบตั ิงานคนน้นั เพยี งคนเดียว แตห่ ากจะนาคา่ ที่ไดม้ าประมาณ การสัมผสั ปัจจยั เสี่ยงของ ผปู้ ฏิบตั ิงานท่ีมีการสมั ผสั เหมือนกนั ก็ยอ่ มทา ไดซ้ ่ึงในการเกบ็ ตวั อยา่ งแตล่ ะคร้ัง จะตอ้ งใหต้ ลบั เกบ็ ตวั อยา่ ง อากาศอยใู่ นระดบั (Breathing zone)หมายถึง ตวั อยา่ งที่เก็บตอ้ งอยใู่ นรัศมีห่างจากรูจมูกของผทู้ ่ีถกู เกบ็ ตวั อยา่ ง 30 ซม.แมว้ า่ ผปู้ ฏิบตั ิงานจะสวมอุปกรณ์ป้องกนั อนั ตรายส่วนบคุ คล ในทางปฏิบตั ิจะใชเ้ ขม็ กลดั หรือคลิปยดึ ตลบั ยดึ กระดาษกรอง วางตลบั เกบ็ ตวั อยา่ งคาวา่ หนา้ เลก็ นอ้ ย ระวงั ไมใ่ หส้ ายยางนาอากาศพบั งอ เลือกผปู้ ฏิบตั ิงานท่ีมีความเส่ียงตอ่ ความเป็นอนั ตรายมากท่ีสุดสาหรับการติดต้งั เครื่องมือเช่น คนที่ ทางานอยใู่ กลช้ ิดกบั แหล่งกาเนิดมลพษิ มากที่สุด หรือตอ้ งทางานในบริเวณน้นั เป็นระยะเวลานาน และตอ้ ง ช้ีแจงผปู้ ฏิบตั ิงานใหเ้ ขา้ ใจวา่ เคร่ืองมือน้ีใชท้ าอะไร ตอ้ งช่วยดูแลระมดั ระวงั ขณะเก็บตวั อยา่ งอากาศอยา่ งไร บา้ ง ฯลฯ ภาพท่ี 30การเกบ็ ตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศแบบติดตวั บคุ คล 3.2.1 การเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศแบบพ้นื ที่ (Area sampling) หมายถึงการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศโดยการต้งั วางอุปกรณ์เกบ็ ตวั อยา่ งไว้ ณ จุดใดจุด หน่ึง โดยไม่เปลี่ยนตาแหน่งตลอดเวลาที่เกบ็ ตวั อยา่ ง ดงั น้นั จึงเป็นการประเมินความเขม้ ขน้ ของสารใน บริเวณท่ีต้งั เครื่องมือเทา่ น้นั ซ่ึงการเก็บตวั อยา่ งอากาศแบบน้ีใชใ้ นการประเมินการสัมผสั สารทางการหายใจ ของคนท้งั หมดท่ีอยใู่ นบริเวณน้นั ถา้ ผปู้ ฏิบตั ิงานไม่ไดอ้ ยใู่ นบริเวณน้นั ตลอดเวลาจะตอ้ งบนั ทึกระยะเวลา ทางานในบริเวณน้นั ๆ เพ่ือนามาคานวณการสมั ผสั สารตลอด 8 ชวั่ โมงดว้ ย ฉะน้นั ในกรณีพ้นื ที่กวา้ งจะตอ้ ง มนั่ ใจวา่ จานวนตวั อยา่ งอากาศที่เก็บมาน้นั มากพอท่ีจะเป็นตวั แทนของอากาศในหอ้ งน้นั หรือบริเวณน้นั โดย ตอ้ งสารวจตาแหน่งเหมาะสมท่ีจะเก็บตวั อยา่ งคือ จุดที่อยกู่ ่ึงบริเวณพ้นื ท่ีทางานซ่ึงมีสภาพเป็นตวั แทนของ

30 ผปู้ ฏิบตั ิงานมากท่ีสุด จุดที่อยใู่ กลต้ าแหน่งที่ผปู้ ฏิบตั ิงานมากที่สุด หรือจุดที่พจิ ารณาแลว้ เห็นวา่ มีปัญหาการ ฟุ้งกระจายของมลพษิ มาก ฯลฯ ภาพท่ี 31การเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศแบบพ้ืนที่ 3.3 เมื่อติดต้งั ชุดเก็บตวั อยา่ งอากาศพร้อมแลว้ ใหเ้ ปิ ดจุกพลาสติกท่ีตลบั ยดึ กระดาษกรองท้งั สองจุด เปิ ดปั๊มเก็บตวั อยา่ งอากาศ บนั ทึกเวลาเริ่มตน้ คอยเฝ้าดูอตั ราการไหลของอากาศท่ี โรตามิเตอร์ของปั๊มเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศวา่ อยใู่ นขดี หรือระดบั ท่ีไดร้ ับการสอบเทียบไวแ้ ลว้ หรือไม่ ปั๊มเก็บ ตวั อยา่ งทางานไดอ้ ยา่ งปกติ คลิปยดึ ตลบั ยดึ กระดาษกรองไม่หลดุ จากตาแหน่งที่ติดไว้ และช่องทางนา อากาศเขา้ ไมถ่ กู ปิ ดก้นั หรือบดบงั สายยางนาอากาศไม่พบั หรือหกั งอฯลฯ การเก็บตวั อยา่ งแบบติดตวั บคุ คล ตอ้ งคอยตรวจเชค็ เป็นระยะตลอดเวลาการเกบ็ ตวั อยา่ ง ตอ้ งปิ ดและถอดอุปกรณ์ทนั ทีท่ีผปู้ ฏิบตั ิงานพกั หรือออกจากพ้นื ท่ีการทางาน หลงั จากน้นั เม่ือพร้อม แลว้ จึงค่อยเก็บตวั อยา่ งต่อจนครบเวลาการทางาน สาหรับตวั อยา่ งสาหรับการควบคมุ คุณภาพ (Field blank) ในการเก็บตวั อยา่ งควร มีอยา่ งนอ้ ย 10% แตไ่ ม่ต่ากวา่ 2 ตวั อยา่ ง โดยปฏิบตั ิเช่นเดียวกบั การเก็บตวั อยา่ งปกติทุกรายการ ยกเวน้ การ ดูดอากาศผา่ นตวั อยา่ งเท่าน้นั 3.4 เม่ือครบระยะเวลาในการเก็บตวั อยา่ งอากาศตามที่กาหนดไว้ ใหป้ ิ ดปั๊มเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ และบนั ทึกเวลาท่ีปิ ดเคร่ือง ถอดตลบั ยดึ กระดาษกรองออกจากคลิปยดึ กระดาษกรองใน ตาแหน่งท่ีช่องนาอากาศเขา้ ของตลบั ยดึ กระดาษกรองอยู่ดา้ นบนอยา่ งระมดั ระวงั ใหม้ ากท่ีสุด ระวงั มิใหเ้ กิด การกระแทกพลิกคาวา่ ไปมา ปิ ดจุกพลาสติกสีแดงที่ช่องช่องนาอากาศเขา้ ของตลบั ยดึ กระดาษกรอง และปิ ด จุกพลาสติกสีนา้ เงินที่ส่วนลา่ งของตลบั ยดึ กระดาษกรอง แลว้ พนั ดว้ ยเทปกาวในแนวบนและลา่ งของตลบั ยดึ กระดาษกรอง ภาพที่ 32การพนั ดว้ ยเทปกาวในแนวบนและลา่ งของตลบั ยดึ กระดาษกรอง

31 ตวั อยา่ งการคานวณระยะเวลาการเกบ็ ตวั อยา่ ง เพอื่ ใหไ้ ดป้ ริมาณสารที่เพียงพอสาหรับการ วเิ คราะห์ ถา้ FLOW RATE = 2 L/MIN VOL-MIN = 400 L VOL -MAX = 800 L วิธีคดิ ปริมาตร 2 L จะใชเ้ วลา 1 นาที ถา้ ใหไ้ ดป้ ริมาตรเทา่ กบั 600 L 600 X 1/ 2 = 300 นาที นาตลบั ยดึ กระดาษกรองใส่กระเป๋ าท่ีเตรียมไวล้ งในช่องท่ีป้องกนั การกระทบกระเทือน เพ่อื เตรียมนามาวิเคราะห์ หรือส่งตวั อยา่ งไปวิเคราะหท์ างหอ้ งปฏิบตั ิการต่อไป พร้อมตวั อยา่ งสาหรับการ ควบคุมคณุ ภาพ (Field blank) ภาพที่ 33ช่องที่ป้องกนั การกระทบกระเทือน 4.วธิ กี ารวเิ คราะห์ (จากวธิ ีมาตรฐาน NIOSH METHODใหใ้ ชว้ ธิ ีการวิเคราะห์ดว้ ยวิธีการชงั่ น้าหนกั ) ดงั น้นั ข้นั ตอนนาการชงั่ นา้ หนกั ฝ่นุ สามารถปฏิบตั ิไดด้ งั น้ี 4.1 นาตลบั ยดึ กระดาษกรองที่เก็บตวั อยา่ งแลว้ ไปใส่โถ โดยใชร้ ะยะเวลาเท่ากบั ก่อน การเก็บตวั อยา่ ง ภาพท่ี 34นาตลบั ยดึ กระดาษกรองท่ีเกบ็ ตวั อยา่ งแลว้ ไปใส่โถ โดยใชร้ ะยะเวลาเทา่ กบั ก่อนการเก็บตวั อยา่ ง 4.2 ถอดตลบั ยดึ กระดาษกรองท่ีเก็บตวั อยา่ งท่ีผา่ นการดูดความช้ืนแลว้ ส่วนที่ 1 2 และ 3ออกจากกนั โดยใชอ้ ุปกรณ์ถอดตลบั หรือเหรียญบาทเลก็ บิดบริเวณรอยตอ่ แต่ละส่วน อยา่ งระมดั ระวงั ภาพที่ 35อุปกรณ์ถอดตลบั

32 ดนั กระดาษรองกระดาษกรองข้ึน โดยใชอ้ ปุ กรณ์สา หรับดนั กระดาษจากตลบั ยดึ กระดาษกรองช่วย เพอื่ ใชป้ ากคีบ คีบเฉพาะกระดาษกรองไปชง่ั น้าหนกั ดว้ ยเครื่องชง่ั ไฟฟ้าเครื่องเดิม บนั ทึกผลไว้ ค่าน้าหนกั ที่ไดเ้ ป็นค่านา้ หนกั หลงั การเก็บตวั อยา่ งอากาศ 4.3นาคา่ ที่ไดจ้ ากการชงั่ น้าหนกั ไปคานวณหาปริมารความเขม้ ขน้ ของฝ่นุ ใน อากาศ หน่วยเป็นมิลลิกรัมต่อลูกบาศกเ์ มตรอากาศ โดยใชส้ ูตร C = ความเขม้ ขน้ ของฝ่ นุ W1 = น้าหนกั กระดาษกรองก่อนการเก็บตวั อยา่ งอากาศ W2 = น้าหนกั กระดาษกรองหลงั การเก็บตวั อยา่ งอากาศ B1 = น้าหนกั กระดาษกรองของการควบคุมคุณภาพ (Field blank) ก่อนการเก็บตวั อยา่ งอากาศ B2 = น้าหนกั กระดาษกรองของการควบคุมคุณภาพ (Field blank) หลงั การเก็บตวั อยา่ งอากาศ 5.การแปลผล ใหเ้ ปรียบเทียบความเขม้ ขน้ ของฝ่นุ ท่ีคานวณไดก้ บั ค่าท่ีกาหนดโดยกฎหมายหรือคา่ แนะนาจาก หน่วยงานที่ยอมรับในระดบั สากล เช่น NIOSH ACGIH ฯลฯ วา่ เกินกวา่ คา่ ท่ีกาหนดหรือไม่ การเกบ็ ตัวอย่างอนุภาคที่อยู่ในรูปของฟูม การเกบ็ ตวั อยา่ งอนุภาคท่ีอยใู่ นรูปของฟูมเช่น การเก็บตวั อยา่ ง ฟูมของตะกว่ั การเตรียมอปุ กรณ์ใช้ หลกั การเดียวกบั หลกั การเก็บตวั อยา่ งอนุภาคทว่ั ไป ต่างกนั ที่วธิ ีวเิ คราะห์ตวั อยา่ ง(ทาใหข้ ้นั ตอนของการ เตรียมอปุ กรณ์ตา่ งกนั เลก็ นอ้ ย) และชนิดของกระดาษท่ีใช้ เช่น NIOSH METHOD:7082 (LEAD by Flame AAS) กาหนดใหก้ ระดาษกรองท่ีใชใ้ นการเกบ็ ตวั อยา่ งตะกว่ั ในอากาศตอ้ งเป็นชนิด Cellulose ester membrane ขนาด pore size ไมเ่ กิน0.8 ไมโครเมตร สาหรับการวเิ คราะห์ตะกวั่ ในหอ้ งปฏิบตั ิการ ใชว้ ิธีการ วิเคราะห์ แบบ ATOMIC ABSORPTION SPECTROPHOTOMETER,FLAME จึงสามารถนาชุดตลบั กระดาษกรองท่ีเก็บตวั อยา่ งเรียบร้อยแลว้ ส่งหอ้ งปฏิบตั ิการเพ่อื นาไปวเิ คราะหด์ ว้ ยวธิ ีการดงั กล่าวไดเ้ ลย ทา ใหข้ ้นั ตอนของการเตรียมอุปกรณ์ไมต่ อ้ งนากระดาษกรองไปดูดความช้ืน และชงั่ น้าหนกั ส่วนการปรับเทียบ เคร่ืองมือ การเตรียมอปุ กรณ์ การเตรียมField blanks และการแปรผล กใ็ ชห้ ลกั การเดียวกบั การเกบ็ อนุภาค อื่นๆ การเกบ็ ตัวอย่างมลพษิ ที่เป็ นก๊าซและไอ การเก็บตวั อยา่ งอากาศมลพิษทางอากาศที่เป็นกา๊ ซและไอระเหยที่เป็นสารอินทรีย์ สาร ไฮโดรคาร์บอน นิยมใชห้ ลอด Charcoal tube หรือผงถา่ นกมั มนั ต์ ซ่ึงเป็นวิธีการเก็บตวั อยา่ งอากาศโดยใช้ หลกั การดูดซบั โดยอาศยั รูพรุนของผงถ่าน การเกบ็ ตวั อยา่ งมีข้นั ตอนท่ีตอ้ งดาเนินการ ดงั ต่อไปน้ี 1.เตรียมอุปกรณ์เก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศที่เป็นก๊าซและไอระเหยดว้ ยหลอดผงถ่านกมั มนั ต์

33 1) หลอดผงถา่ นกมั มนั ตต์ ามท่ีกาหนดใน NIOSH Method ซ่ึงโดยทว่ั ไปมกั ใชห้ ลอดผง ถา่ นกมั มนั ต์ ชนิด 100 mg /50 mg ภาพท่ี 36หลอดผงถา่ นกมั มนั ต์ 2)ป๊ัมดูดอากาศท่ีสามารถปรับอตั ราการไหลในระดบั ต่าได้ (Low flow pump) เนื่องจาก การเก็บตวั อยา่ งดว้ ยวธิ ีน้ีจะใชอ้ ตั ราการไหลที่ต่ามากๆ ภาพท่ี 37ปั๊มดูดอากาศ 3) สายยาง พร้อม tube holder ที่ไม่ทาปฏิกิริยากบั สารมลพษิ น้นั ๆ และ tube holder สามารถนาไขควงมาหมนุ เพ่ือปรับอตั ราการดูดอากาศให้เป็นชนิด Low flow ขอ้ ควรระวงั คอื ทกุ คร้ังท่ีมีการ ปรับอตั ราการไหลท่ี tube holder เรียบร้อยแลว้ ใหต้ ิดฉลากพร้อมเขียนเบอร์ใหต้ รงกบั หมายเลขปั๊มท่ีใชห้ รือ เป็นไปไดใ้ หเ้ ขยี นอตั ราการดูดอากาศติดไปดว้ ยก็จะยง่ิ ดี เพ่อื ป้องกนั การสลบั สาย tube holder ภาพท่ี 38สายยาง พร้อม tube holder 4) พาราฟิ ลม์ ภาพท่ี 39พาราฟิ ลม์ 5) ซองบรรจุหลอดผงถา่ นกมั มนั ตเ์ พอ่ื ส่งวิเคราะห์

34 6) กระดาษกาวพร้อมปากกาสาหรับจดบนั ทึก 7) แบบบนั ทึกการเกบ็ ตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศ การต่ออปุ กรณ์เกบ็ ตัวอย่างมลพษิ ทางอากาศ มีข้ันตอนดังนี้ 1.หกั ปลายหลอดท้งั สองดา้ นของหลอดผงถ่านกมั มนั ตด์ ว้ ยอุปกรณ์สาหรับหกั ปลาย โดยใหอ้ ยใู่ น ระยะท่ีมีเสน้ ผา่ นศูนยก์ ลางของหลอดเป็น 2 มิลลิเมตร หรือบริเวณที่เป็นปลายแหลมของหลอดผงถ่านกมั มนั ตท์ ้งั สองดา้ น 2.หนั ปลายหลอดดา้ นท่ีมีแถบผงถ่านมากกวา่ ออกดา้ นนอกเพ่ือเป็นช่องทางรับตวั อยา่ งอากาศ ส่วน ปลายหลอดดา้ นที่มีแถบผงถ่านนอ้ ยกวา่ ใหต้ ่อเขา้ กบั สายยางแลว้ ตอ่ ปลายสายยางอีกดา้ นเขา้ กบั ป๊ัมดูดอากาศ 3.พนั รอยต่อต่างๆ ใหแ้ น่นดว้ ยพาราฟิ ลม์ เพื่อป้องกนั อากาศร่ัวเขา้ ช่องทางอ่ืน เนื่องจากในการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ ตอ้ งการใหอ้ ากาศที่มีมลพิษปะปนอยู่ ผา่ นเขา้ ทางช่องปลายหลอดดา้ นที่กาหนดเทา่ น้นั มิฉะน้นั การคานวณความเขม้ ขน้ ของมลพิษทางอากาศต่อปริมาตรอากาศจะผิดพลาดได้ 4 เตรียม Field balnks ตาม NIOSH method กาหนดใหม้ ี Field blanks จานวน 10% ของตวั อยา่ ง ท้งั หมด โดย Field balnks ดงั กล่าวเตรียมไดโ้ ดยนาหลอดผงถ่านกมั มนั ตท์ ่ีผลิตลอ็ ตเดียวกนั กบั หลอดผง ถ่านกมั มนั ตช์ ุดที่นามาเก็บตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศ มาทาเป็นField balnks โดยหกั ปลายหลอดท้งั สองดา้ น ของ Field blanks ออก ณ จุดที่ทาการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศในขณะท่ีดาเนินการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศโดยไม่มีการ ดูดอากาศเขา้ มาในหลอดท่ีเป็น Field balnks ดงั กลา่ ว หลงั จากหกั ปลายหลอดท้งั สองดา้ นของหลอดผง ถ่านกมั มนั ตท์ ่ีเป็น Field balnks แลว้ ใหป้ ิ ดปลายหลอดท้งั สองดา้ นทนั ทีดว้ ยฝาปิ ดแลว้ พนั ดว้ ยพาราฟิ ลม์ ให้ แน่น จากน้นั นาส่งไปวิเคราะห์ที่หอ้ งปฏิบตั ิการพร้อมกบั ชุดหลอดผงถ่านกมั มนั ตท์ ่ีใชเ้ กบ็ ตวั อยา่ งมลพิษ ทางอากาศโดยไม่ตอ้ งระบวุ า่ เป็น Field blanks 2. ทาการปรับความถกู ตอ้ งของอตั ราการไหลของอากาศ โดยใชห้ ลกั การเดียวกบั การปรับความ ถูกตอ้ งของอุปกรณ์เก็บอนุภาค ซ่ึงจะตอ้ งยดึ ถือตามวธิ ีมาตรฐาน(NIOSH METHOD) แตต่ ่างกนั ตรงท่ีปั๊มดูด อากาศจะตอ้ งเป็นชนิด Low flow และเปล่ียนอุปกรณ์สะสมอากาศจากชุดกระดาษกรองเป็นชนิดอื่นตาม ชนิดของสารเคมีท่ีตรวจ (ดูจาก NIOSH METHOD) เช่น ใช้ หลอดผงถา่ นกมั มนั ตต์ ่อกบั ปั๊มดูดอากาศแทน กระดาษกรอง กรณีการเกบ็ ตวั อย่างสารโทลูอีน (ตาม NIOSH METHOD 1500) เป็นตน้ 3. ทาการเกบ็ ตวั อย่างมลพิษทางอากาศท่ีเป็นกา๊ ซและไอระเหย 1.กาหนดจุดท่ีตอ้ งการจะเก็บตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศโดยอาจเกบ็ ตวั อยา่ งมลพิษทาง อากาศแบบติดตวั บุคคล หรือแบบพ้นื ท่ี ในระดบั การหายใจ (Breathing zone) 2.ต้งั อตั ราการไหลของปั๊มดูดอากาศตามปริมาตรอากาศที่จะเก็บ แลว้ คานวณระยะเวลา ในการเกบ็ ระยะเวลาในการเก็บตวั อยา่ ง (min) = ปริมาตรอากาศ (L) อตั ราการไหลของอากาศ (L/min)

35 ตวั อยา่ งอตั ราการไหลของอากาศและปริมาตรอากาศสาหรับสารอะโรมาติกไฮโดรคาร์บอนโดย การเกบ็ ดว้ ยหลอดผงถ่านกมั มนั ต์ 3.เมื่อทาการเก็บตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศเรียบร้อยแลว้ ใหถ้ อดหลอดผงถา่ นกมั มนั ตอ์ อก จากชุดเกบ็ ตวั อยา่ ง ปิ ดปลายหลอดท้งั สองดา้ นดว้ ยฝาปิ ด พนั ดว้ ยพาราฟิ ลม์ ใหแ้ น่น 4.บรรจุหลอดผงถ่านกมั มนั ตน์ ้ีใส่ซองที่มีขนาดใหญ่กวา่ หลอด ปิ ดผนึกใหเ้ รียบร้อย ตวั อยา่ งสารมลพษิ บางชนิด อาจตอ้ งแช่เยน็ หลงั จากเก็บตวั อยา่ งและขณะนาส่งหอ้ งปฏิบตั ิการ ดงั น้นั จึงตอ้ ง ศึกษารายละเอียดของการนาส่งตวั อยา่ งของสารมลพษิ แต่ละชนิดใน NIOSH method ดว้ ย 5.บนั ทึกรายละเอียดลงในแบบบนั ทึกการเกบ็ ตวั อย่างมลพิษทางอากาศที่เป็นก๊าซและไอ ระเหย 6.นาหลอดผงถ่านกมั มนั ตท์ ี่ใชเ้ ก็บตวั อย่างมลพษิ ทางอากาศดงั กล่าวพร้อมท้งั Field blanks ส่งหอ้ งปฏิบตั ิการเพื่อทาการวเิ คราะห์ตอ่ ไป ขอ้ ควรระวงั ในการเกบ็ ตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศที่เป็นก๊าซและไอระเหย ดว้ ยหลอดผงถ่านกมั มนั ต์ การใชห้ ลอดผงถ่านกมั มนั ตใ์ นการเก็บตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศท่ีเป็นกา๊ ซและไอระเหยไดร้ ับ ความนิยมแพร่หลายในปัจจุบนั เน่ืองจากมีความสะดวกหลายประการ อาทิเช่น พกพาไดส้ ะดวก หลอดผง ถา่ นกมั มนั ตม์ ีขนาดเลก็ และเบาทาใหไ้ มก่ ีดขวางหรือรบกวนการทางานของผปู้ ฏิบตั ิงาน ไมต่ อ้ งระวงั เร่ือง กรดของสารเคมีดงั เช่นหลอดเกบ็ ตวั อยา่ งสารละลาย ไมต่ อ้ งเตรียมสารละลายบรรจุในหลอดเกบ็ ตวั อยา่ ง ตลอดจนไม่ตอ้ งทาความสะอาดหลอดเก็บตวั อยา่ ง อยา่ งไรก็ตาม เน่ืองจากหลอดผงถ่านกมั มนั ตไ์ ดบ้ รรจุผงถา่ นไวใ้ นหลอดแกว้ ปลายปิ ดท้งั สอง ดา้ นซ่ึงทาสาเร็จมาจากโรงงานผผู้ ลิต ดงั น้นั จึงควรระมดั ระวงั ปัญหาตา่ งๆ ท่ีอาจเกิดข้ึน ไดแ้ ก่ 1.การต่อหลอดผงถ่านกมั มนั ตเ์ ขา้ กบั ชุดเก็บตวั อยา่ ง กล่าวคือ ตอ้ งต่อปลายหลอดดา้ นท่ีมีแถบสกดั ของหลอดผงถา่ นเขา้ กบั สายยางท่ีต่อไปยงั ป๊ัมดูดอากาศ ซ่ึงตามปกติผผู้ ลิตจะทาเคร่ืองหมายเป็นรูปลูกศรช้ี เขา้ สู่แถบเกบ็ ตวั อยา่ ง ทาให้สะดวกในการประกอบโดยใหท้ ิศทางการไหลของอากาศเป็นไปตามทิศทาง ของลกู ศร ซ่ึงจะทาใหล้ ดขอ้ ผดิ พลาดในการต่อสายยางเขา้ กบั ตวั หลอดผงถา่ นกมั มนั ตไ์ ด้ อยา่ งไรก็ตามหาก หลอดผงถา่ นกมั มนั ตไ์ มม่ ีสญั ลกั ษณ์ลูกศรหรือมองไมเ่ ห็นแถบสกดั ชดั เจน กใ็ หห้ นั ปลายหลอดดา้ นท่ีมี

36 ความยาวของผงถา่ นในหลอดมากไวด้ า้ นนอกเพ่อื รับตวั อยา่ งอากาศท่ีมีมลพิษปะปนอยเู่ ขา้ ไป ส่วนปลาย หลอดดา้ นท่ีมีความยาวของผงถ่านกมั มนั ตน์ อ้ ยกวา่ ใหน้ าไปตอ่ เขา้ กบั สายยางเพื่อตอ่ เขา้ กบั ปั๊มดูดอากาศ ตอ่ ไป 2.การหกั ปลายหลอดผงถา่ นท้งั สองดา้ น โดยอยา่ ใหม้ ีการบ่ิน แตกร้าว เกิดข้ึนกบั หลอดผงถ่านกมั มนั ตเ์ พราะจะทาใหเ้ กิดอนั ตรายแก่ผทู้ ่ีทาการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศหรือผทู้ ี่ปฏิบตั ิงานที่ติดอปุ กรณ์เก็บตวั อยา่ ง ดงั กล่าว นอกจากน้ีการแตกร้าวของหลอดผงถา่ นกมั มนั ตอ์ าจทาใหก้ ารเก็บตวั อยา่ งมลพิษและการวิเคราะห์ ผดิ พลาดได้ เนื่องจากสารมลพษิ อื่นอาจร่ัวเขา้ ทางรอยแตกร้าว ทาใหก้ ารดูดซบั สารมลพิษที่ตอ้ งการนอ้ ยลง หรือสารมลพษิ ท่ีตอ้ งการอาจซึมออกทางรอยแตกร้าวท้งั ในขณะเก็บตวั อยา่ งและนาส่งตวั อยา่ งไปยงั หอ้ งปฏิบตั ิการก็ได้ ทาใหก้ ารวิเคราะหค์ วามเขม้ ขน้ ของสารมลพษิ น้นั ผดิ พลาดไป 3.การรั่วไหลของอากาศเขา้ ทางช่องทางอื่น คือ การท่ีมีอากาศรั่วเขา้ ท่ีช่องทางอ่ืนที่ไม่ใช่ปลาย หลอดทางเขา้ ของอากาศ เน่ืองจากในการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศ ตอ้ งการใหอ้ ากาศท่ีมีมลพษิ ปะปนอยเู่ ขา้ ทาง ช่องปลายหลอดดา้ นท่ีกาหนดเท่าน้นั มิฉะน้นั การคานวณความเขม้ ขน้ ของมลพษิ ทางอากาศต่อปริมาตร อากาศจะผดิ พลาดได้ โดยอาจคานวณไดน้ อ้ ยกวา่ ความเป็นจริงเน่ืองจากในการเกบ็ ตวั อยา่ งจะไดป้ ริมาตร อากาศตามตอ้ งการแต่มลพิษไมไ่ ดถ้ ูกดูดซบั ไวใ้ นผงถา่ นกมั มนั ต์ ดงั น้นั จึงควรพนั รอยตอ่ ต่างๆ ใหแ้ น่นดว้ ย พาราฟิ ลม์ เพือ่ ป้องกนั อากาศรั่วเขา้ ช่องทางอื่น 4.การเชื่อมต่อสายยางกบั หลอดผงถ่านกมั มนั ต์ โดยจะตอ้ งต่อหลอดผงถา่ นกมั มนั ตก์ บั สายยางให้ แน่นพอเหมาะ ไมเ่ ล่ือนหลดุ ขณะเกบ็ ตวั อยา่ ง เพอื่ ใหไ้ ดอ้ ตั ราการไหลของอากาศผา่ นหลอดผงถา่ นกมั มนั ต์ ท่ีถกู ตอ้ งและไดป้ ริมาตรอากาศตามที่ตอ้ งการ 5.การเกิดการทะลผุ า่ น (Breakthrough) ของสารมลพิษจากส่วนหนา้ ไปยงั ส่วนหลงั ของผงถ่านกมั มนั ตเ์ กินกวา่ กาหนด โดยจะทราบไดห้ ลงั จากการวิเคราะหใ์ นหอ้ งปฏิบตั ิการเทา่ น้นั ซ่ึงหากเป็นเช่นน้นั ตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศที่เก็บไปน้นั กใ็ ชไ้ มไ่ ด้ จะตอ้ งทาการเกบ็ ตวั อยา่ งใหม่ ซ่ึง NIOSH method กาหนด ไวว้ า่ ไม่ใหม้ ี Breakthrough เกินกวา่ 10% เพราะหากมี Breakthrough เกินกวา่ 10 % หมายความวา่ หลงั การ วเิ คราะหใ์ นหอ้ งปฏิบตั ิการแลว้ พบความเขม้ ขน้ ของสารมลพษิ ในผงถา่ นกมั มนั ตส์ ่วนหลงั เกินกวา่ ผงถา่ นกมั มนั ตส์ ่วนหนา้ 10% ยอ่ มหมายถึง มีโอกาสสูงที่สารมลพษิ จะไม่ถกู ดูดซบั ดว้ ยผงถ่านกมั มนั ตส์ ่วนหลงั เน่ืองจากจะปะปนไปกบั อากาศทะลุออกทางปลายหลอดดา้ นหลงั ซ่ึงจะทาใหก้ ารคานวณความเขม้ ขน้ ของ สารมลพษิ ต่อปริมาตรอากาศนอ้ ยกวา่ ความเป็นจริง อยา่ งไรก็ตามการกาหนดค่า Breakthrough ข้ึนอยกู่ บั วิธีการเกบ็ ตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศของ หน่วยงานตา่ งๆ เช่น NIOSH method ซ่ึงกาหนด Breakthrough ไม่เกิน 10 % การเกิด Breakthrough น้นั อาจ เกิดจากขณะเกบ็ ตวั อยา่ งซ่ึงมีการใชอ้ ตั ราการไหลของอากาศสูงเกินไปทาใหส้ ารมลพษิ ถกู ดูดซบั ที่ผง ถา่ นกมั มนั ตส์ ่วนหนา้ ไมท่ นั จึงทะลุไปถูกดูดซบั อยทู่ ่ีผงถา่ นกมั มนั ตส์ ่วนหลงั หรือเกิดจากการใชร้ ะยะ เวลานานเกินไปในการเกบ็ ตวั อยา่ งมลพิษทางอากาศ ทาใหป้ ริมาตรอากาศมากจนสารมลพิษถูกดูดซบั ที่ผง ถา่ นกมั มนั ตส์ ่วนหนา้ เตม็ แลว้ จึงไปถกู ดูดซบั ที่ผงถา่ นกมั มนั ตส์ ่วนหลงั ดว้ ยดงั น้นั การกาหนดอตั ราการไหล

37 ของอากาศและปริมาตรอากาศซ่ึงเก่ียวขอ้ งกบั ระยะเวลาในการเกบ็ ตวั อยา่ ง จึงตอ้ งดาเนินการอยา่ งรอบคอบ โดยผเู้ ก็บตวั อยา่ งจะตอ้ งประเมินความเขม้ ขน้ ของมลพษิ ในสภาพแวดลอ้ มในสถานที่เก็บตวั อยา่ งมลพิษทาง อากาศน้นั ไดอ้ ยา่ งคร่าวๆ โดยหากประเมินวา่ สารมลพษิ ในสภาพแวดลอ้ มมีมากกค็ วรปรับอตั ราการไหล ของการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศใหน้ อ้ ยลงหรือลดระยะเวลาการเก็บตวั อยา่ งลง ในทางกลบั กนั หากประเมินวา่ สารมลพิษในสภาพแวดลอ้ มมีนอ้ ยกค็ วรปรับอตั ราการไหลของการเกบ็ ตวั อยา่ งอากาศใหม้ ากข้ึนลงหรือเพ่ิม ระยะเวลาการเกบ็ ตวั อยา่ ง เป็นตน้ นอกจากน้ีการเกิด Breakthrough ยงั อาจเกิดจากการเกบ็ ตวั อยา่ งไวน้ าน โดยไม่รีบนาส่งห้องปฏิบตั ิการ ซ่ึงก็อาจทาใหส้ ารมลพษิ จากผงถา่ นกมั มนั ตส์ ่วนหนา้ Breakthrough ไปยงั ผงถ่านกมั มนั ตส์ ่วนหลงั แลว้ ปนกบั อากาศออกจากหลอดผงถา่ นกมั มนั ตไ์ ปทางปลายหลอดดา้ นหลงั 6.ปิ ดหลอดผงถ่านกมั มนั ตใ์ หแ้ น่นหลงั เก็บตวั อยา่ งมลพษิ ทางอากาศ โดยใหป้ ิ ดปลายหลอดท้งั สองดา้ นดว้ ยฝาปิ ดแลว้ พนั ดว้ ยพาราฟิ ลม์ ใหแ้ น่นหลงั เก็บตวั อยา่ งก่อนที่จะนาส่งตวั อยา่ ง และตอ้ งนาส่ง ตวั อยา่ งตามวิธีที่กาหนดซ่ึงก็ข้นึ อยกู่ บั สารมลพษิ ชนิดน้นั ๆ เน่ืองจากหากปิ ดหลอดผงถ่านกมั มนั ตไ์ มแ่ น่น หรือนาส่งตวั อยา่ งผดิ วิธี เช่น ควรเก็บตวั อยา่ งขณะนาส่งในอณุ หภูมิต่าแต่ไมน่ าตวั อยา่ งไปแช่ในภาชนะที่ เยน็ กอ็ าจทาใหส้ ารมลพิษซึมหรือระเหยออกจากหลอดผงถ่านกมั มนั ต์ อนั จะทาใหก้ ารวิเคราะห์ผิดพลาดได้ สูตรปรับคา่ ความเขม้ ขน้ ของสารใหเ้ ป็น ppm ทาไดโ้ ดยใชส้ ูตรดงั น้ี สูตร C (ppm) = C (mg/m3) x 24.45 MW เม่ือ C (ppm) = ความเขม้ ขน้ ของมลพษิ (ppm) C (mg/m3) = ความเขม้ ขน้ ของมลพิษต่อปริมาตรอากาศ (mg/m3 ) MW = น้าหนกั โมเลกุลของสารมลพษิ

38 ตวั อยา่ งแบบบนั ทึกการเก็บตวั อยา่ งอากาศ และแบบคานวณปริมาณฝ่นุ ในอากาศ

39 ส่ิงทีต่ ้องคานงึ ถึงในการส่งตัวอย่าง -การเก็บรักษาตวั อยา่ ง -การบรรจุตวั อยา่ ง -การขนส่งตวั อยา่ ง -ระยะเวลาในการส่ง การเกบ็ รักษาตัวอย่าง การเก็บรักษาตวั อยา่ ง เช่น ตวั อยา่ งอากาศเพื่อตรวจวเิ คราะหห์ า Free Silica เนื่องจาก Free Silica จะ อยตู่ วั สามารถเก็บไดน้ าน และไมจ่ าเป็นตอ้ งแช่เยน็ ข้อปฏบิ ัตใิ นการนาส่งตวั อย่าง 1.ตอ้ งส่งตวั อยา่ งพร้อมใบส่งตวั อยา่ ง 2.ตอ้ งส่งตวั อยา่ ง Field blanks 3.เม่ือเกบ็ ตวั อยา่ งเรียบร้อยแลว้ จะตอ้ งปิ ดจุกพร้อมปิ ดกระดาษกาวทบั และเขียนหมายเลขตวั อยา่ ง 4.เขยี นรายละเอียดลงในใบนาส่งตวั อยา่ ง การแปลผลเพ่ือเทียบกบั ค่ามาตรฐาน โดยปกติผลการวิเคราะห์ชนิดและปริมาณมลพิษจากหอ้ งปฏิบตั ิการจะเทียบกบั คา่ มาตรฐาน ตา่ งๆ ดงั น้ี 1. ประกาศกระทรวงมหาดไทยเกี่ยวกบั ความปลอดภยั ในการทางาน เรื่องความปลอดภยั ในการทา งานเกี่ยวกบั ภาวะแวดลอ้ ม(สารเคมี) พ.ศ. 2520 2. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) 3. The American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH) 4. Occupational Safety and Health Administration (OSHA) 5.อื่นๆ วธิ ีการควบคุมอนั ตรายต่อสุขภาพจากสิ่งคกุ คามทางเคมี วิธีการควบคุมอนั ตรายต่อสุขภาพจากสิ่งคุกคามทางเคมี อาจแบง่ ไดเ้ ป็น 3 ประเภท 1.การควบคุมทางวิศวกรรม(Engineering control) เป็นการควบคมุ อนั ตรายโดยเร่ิมต้งั แต่การ ออกแบบหรือโดยการประยกุ ต์ ใชว้ ธิ ีการควบคมุ ตวั อยา่ งเช่น 1. การแทนที่สารท่ีอนั ตรายกวา่ ดว้ ยสารที่อนั ตรายนอ้ ยกวา่ 2. การเปลี่ยนแปลงกระบวนการผลิต 3. การปิ ดคลุมกระบวนการผลิตหรืออุปกรณ์

40 ภาพท่ี 40การปิ ดคลมุ กระบวนการผลิตหรืออปุ กรณ์ 4. การใชร้ ะบบเปี ยก 5. การใชร้ ะบบระบายอากาศ ภาพท่ี 41ตวั อยา่ งการใชร้ ะบบปิ ด 2.การควบคุมทางการบริหารจดั การ(Administrative control) เป็นวิธีการควบคุมอนั ตรายที่จะลด การไดร้ ับสัมผสั สารอนั ตราย 1. การจดั เวลาการทางานในบริเวณท่ีมีสารอนั ตรายใหน้ อ้ ยลง 2. การฝึกอบรมคนงานเพื่อช่วยใหค้ นงานลดการไดร้ ับสาร 3. การทาความสะอาดสถานที่ทางาน 4. การเปล่ียนงานใหค้ นงานฯลฯ

41 3.การใช้อุปกรณ์ป้องกนั อนั ตรายส่วนบคุ คล(Personal protective equipment )เป็นวิธีการท่ีจะใช้ ตอ่ เมื่อไมส่ ามารถควบคุมดว้ ยวธิ ีอ่ืนไดแ้ ลว้ หรือใชร้ ่วมกบั วิธีการอ่ืนๆหรือจะใช้ เมื่อไมส่ ามารถทาใหส้ ิ่งแวดลอ้ มการทางานมีความปลอดภยั ต่อคนงาน ภาพท่ี 42หนา้ กากป้องกนั สารเคมี บางคร้ังวธิ ีการควบคมุ อนั ตรายต่อสุขภาพจากสิ่งคกุ คามทางเคมี สามารถนาวิธีการต่างๆมา ประยกุ ตใ์ ชร้ ่วมกนั ไดห้ ลายวธิ ีในคร้ังเดียว เช่น การใช้ ระบบระบายอากาศเฉพาะท่ีร่วมกบั การสวมอุปกรณ์ ป้องกนั อนั ตรายส่วนบุคคล

42 อ้างองิ การเกบ็ ตัวอย่างมลพษิ อากาศ. [ออนไลน]์ . เขา้ ถึงไดจ้ าก : file:///C:/Users/Swift/Downloads/air.pdf (วนั ที่คน้ ขอ้ มลู : 10 มีนาคม 2564). การเกบ็ ตวั อย่างมลพษิ ทางอากาศ. [ออนไลน์]. เขา้ ถึงไดจ้ าก https://www.stou.ac.th/schools/shs/booklet/book543/sanitation.html(วนั ที่คน้ ขอ้ มลู : 10 มีนาคม 2564). หลกั การใช้เคร่ืองมือและประเมินฝ่ ุนและสารเคมีในบรรยากาศการทางาน. [ออนไลน์]. เขา้ ถึงไดจ้ าก : http://envocc.ddc.moph.go.th/uploads/Menu/rayong/dust_chem_IH_19_22_12_60.pdf (วนั ที่คน้ ขอ้ มลู : 10 มีนาคม 2564).