การบันทึกบัญชีของสหกรณ์

การบนั ทกึ บญั ชขี องสหกรณ หลกั สูตร การจดั ทําบัญชีของสหกรณ

ในการดําเนนิ ธรุ กจิ ของสหกรณ มีรายการเงินเกดิ ขนึ้ ทงั้ การรับเงินและการจายเงิน จึงจาํ เปนตอ งจดบนั ทึกรายการเงินนั้นไวเ ปนหลักฐาน โดยจัดทําบัญชเี พอื่ จดั หมวดหมู แยกประเภทรายการ แลว สรุปผลในรูปรายงานทางการเงิน เพอื่ ควบคุมการดําเนินงานของสหกรณใ หเ ปนไป อยา งมปี ระสิทธภิ าพ 2

รายการเงนิ หมายถึง รายการรับ – จายเงิน หรือสงิ่ ท่มี ีคาเปนเงิน ซึง่ เกย่ี วขอ งกบั การดาํ เนนิ งานของสหกรณ ประเภทของรายการเงนิ 5 ประเภท คอื สินทรพั ย หนี้สิน ทนุ รายได และคาใชจ า ย 3

สนิ ทรพั ย สิง่ ทมี่ ีคา เปน ตัวเงนิ ทั้งท่มี ีตวั ตนและไมม ตี วั ตน ซง่ึ สหกรณเปนเจาของ เงนิ สด 4 เงินฝากธนาคาร เงินลงทนุ ลกู หนี้เงนิ ใหกู ลูกหน้กี ารคา สินคา คงเหลือ วสั ดุคงเหลอื คา ใชจา ยลว งหนา รายไดคางรบั ท่ีดิน อาคารและอุปกรณ สนิ ทรพั ยไ มม ตี วั ตน ฯลฯ

หนี้สิน ภาระผกู พันทีส่ หกรณม ีตอบุคคลภายนอก คือ เจา หนอ้ี นั เกดิ จากการกยู มื หรอื กรณีอื่นๆ ซึ่งตอ งชําระคืนในภายหนา เงนิ เบกิ เกนิ บญั ชีธนาคาร เจา หนเี้ งนิ กู เจา หนี้การคา เจาหน้ีเงนิ รับฝาก คาบาํ รุงสันนิบาตสหกรณแ หง ประเทศไทยคา งจา ย รายไดรับลว งหนา คา ใชจ า ยคา งจาย ฯลฯ 5

ทุน สวนทส่ี มาชิก หรือสหกรณเปนเจาของ หลงั จากนาํ สนิ ทรพั ยท้ังสนิ้ หักดวยหนส้ี นิ แลว ทนุ เรอื นหุน ทุนสํารอง ทนุ สะสมตามขอ บงั คบั ระเบยี บและอนื่ ๆ ขาดทนุ สะสม กําไรสทุ ธิ ขาดทนุ สทุ ธิ ฯลฯ 6

รายได ผลตอบแทนทไ่ี ดร บั จากการดาํ เนนิ ธรุ กจิ การลงทุน และรายไดอ ่ืน ดอกเบ้ยี รบั จากเงนิ ใหกู ขายสนิ คา/ผลิตผล รายไดคา บรกิ าร ดอกเบย้ี เงนิ ฝากธนาคาร/สหกรณ รายไดค า เชา คา ธรรมเนยี มแรกเขา ผลตอบแทนการลงทนุ รายไดเ บด็ เตล็ด ฯลฯ 7

คา ใชจ า ย ตน ทนุ ของสนิ คา หรือบริการทใ่ี ชจา ยไป เพื่อกอใหเกิดรายได ดอกเบี้ยจายเงินกู 8 ซื้อสินคา /ผลิตผล คาใชจ า ยในการติดตามหนี้ คา ใชจ ายในการขาย เงินเดือนและคา จาง ดอกเบีย้ จายเงนิ รับฝาก คา เบยี้ ประชุม คา เบ้ียเลี้ยงพาหนะ คา เคร่ืองเขยี นแบบพมิ พ คา เส่ือมราคาสนิ ทรัพย หนี้สงสยั จะสญู คา ใชจ า ยเบ็ดเตล็ด ฯลฯ

สินทรพั ย = หนส้ี ิน + ทุน ทนุ เพิม่ ข้นึ / ลดลง กําไร (ขาดทนุ ) สทุ ธิ ( รายได - คาใชจา ย ) สนิ ทรพั ย = หนีส้ นิ + ทนุ + (รายได - คา ใชจ าย) 9

รายการเงนิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ บนั ทกึ ตาม หลกั การบญั ชคี ู คือ หลกั การบัญชีที่ยอมรบั และใชกันท่วั ไป โดยรายการเงินแตละรายการที่เกดิ ขึ้นจะตอ ง ลงบญั ชี 2 ดา นเสมอ ในจํานวนเงินที่เทากัน ดานซา ย เดบิต เครดติ ดานขวา 10

บญั ชสี นิ ทรพั ย เดบิต เครดิต (เพมิ่ ) (ลด) ยอดคงเหลือ “ เดบิต ” 11

บญั ชหี นสี้ นิ เดบิต เครดิต (ลด) (เพมิ่ ) ยอดคงเหลือ “ เครดติ ” 12

บัญชที ุน เดบิต เครดิต (ลด) (เพมิ่ ) ยอดคงเหลอื “ เครดติ ” 13

บญั ชรี ายได เดบิต เครดิต (ลด) (เพิ่ม) ยอดคงเหลือ “ เครดติ ” 14

บญั ชคี า ใชจ า ย เดบิต เครดิต (เพิ่ม) (ลด) ยอดคงเหลือ “ เดบติ ” 15

รายการเงนิ เพ่มิ ลด ยอดคงเหลือ สินทรพั ย เดบิต เครดิต เดบิต หนส้ี นิ เครดิต เดบิต เครดิต ทนุ เครดิต เดบิต เครดิต รายได เครดิต เดบิต เครดิต คาใชจา ย เดบิต เครดิต เดบิต 16

ตัวอยา ง 1. รบั เงนิ คาหนุ จากสมาชกิ 10,000 บาท - เงินสด (สินทรัพย) เพิม่ ขนึ้ - ทนุ เรอื นหนุ (ทนุ ) เพมิ่ ขน้ึ เงินสด ทนุ เรอื นหนุ (1) 10,000 (1) 10,000 17

2. รบั คา ธรรมเนยี มแรกเขา จากสมาชกิ 100 บาท - เงนิ สด (สนิ ทรพั ย) เพม่ิ ขน้ึ - คาธรรมเนียมแรกเขา (รายได) เพิม่ ขึน้ เงนิ สด คาธรรมเนียมแรกเขา (1) 10,000 (2) 100 (2) 100 18

3. จา ยเงนิ กรู ะยะสน้ั ใหส มาชกิ กู 5,000 บาท - ลกู หน้ีเงนิ กูระยะสน้ั (สนิ ทรพั ย) เพม่ิ ขนึ้ - เงินสด (สนิ ทรัพย) ลดลง เงนิ สด ลกู หนเ้ี งนิ กรู ะยะสน้ั (1) 10,000 (3) 5,000 (3) 5,000 (2) 100 19

4. รบั ฝากเงนิ ออมทรพั ยจ ากสมาชกิ 3,000 บาท - เงนิ สด (สนิ ทรพั ย) เพม่ิ ขนึ้ - เจา หนี้เงินรับฝากออมทรัพย (หน้ีสิน) เพมิ่ ขึ้น เงนิ สด เจา หน้ีเงนิ รบั ฝากออมทรพั ย (1) 10,000 (3) 5,000 (4) 3,000 (2) 100 (4) 3,000 20

5. จา ยคา เบยี้ เลย้ี งพาหนะ 200 บาท - คา เบยี้ เลย้ี งพาหนะ (คา ใชจ า ย) เพม่ิ ขน้ึ - เงินสด (สนิ ทรพั ย) ลดลง เงนิ สด คา เบย้ี เลย้ี งพาหนะ (5) 200 (1) 10,000 (3) 5,000 (2) 100 (5) 200 (4) 3,000 21

ขั้นตอนการบันทกึ บัญชี 5 การจดั ทาํ งบการเงนิ 4 หายอดคงเหลอื ของบญั ชี และจดั ทาํ งบทดลอง 3 ผานไปยังสมดุ บนั ทึกรายการขน้ั ปลาย 2 บันทึกในสมดุ บันทึกรายการขั้นตน 1 รวบรวมเอกสารบนั ทึกบัญชี 22

ลกั ษณะการดาํ เนนิ ธรุ กจิ ของสหกรณ ธรุ กิจสินเช่ือ ธุรกิจจดั หาสนิ คามาจําหนาย ธุรกิจรวบรวมผลติ ผล ธรุ กิจแปรรปู ผลติ ผลการเกษตรและการผลติ สนิ คา ธรุ กิจใหบ ริการและสง เสริมการเกษตร 23

ธรุ กิจสนิ เชอื่ สหกรณใหเ งินกู หรือสินเชือ่ การเกษตรแกส มาชิก ตามระเบียบและหลกั เกณฑก ารใหเ งินกู เพ่ือใหสมาชิกนําไปประกอบอาชีพ หรอื ใชจายทีจ่ ําเปน โดยแบง ประเภทของเงนิ กตู ามระยะเวลาการใหเ งนิ กู นอกจากน้ี ยงั ใหส หกรณอ ืน่ กูย ืมเงินดว ย 24

ธุรกิจจดั หาสนิ คา มาจาํ หนา ย สหกรณจ ดั หา หรอื จดั ซอื้ สนิ คาการเกษตร หรอื วสั ดอุ ุปกรณการเกษตร ตลอดจนสนิ คาอปุ โภคบริโภค ทีจ่ าํ เปน ตามความตอ งการของสมาชิก เพ่อื จาํ หนายใหแ กสมาชิกและผมู ใิ ชสมาชิก 25

ธรุ กิจรวบรวมผลติ ผล สหกรณร วบรวมผลติ ผล หรอื ผลติ ภณั ฑข องสมาชกิ และผูมิใชสมาชิก เพื่อนํามาจําหนายใหไดร าคาดี รักษาผลประโยชนใหแกสมาชิก และเปน กลไกในการ ตอ รองราคาเจรจาทางธรุ กจิ 26

ธุรกิจแปรรปู ผลิตผลการเกษตรและการผลติ สนิ คา สหกรณน ําผลผลติ ทรี่ วบรวมจากสมาชกิ และผมู ิใชส มาชกิ มาทําการแปรรูปเปนสินคา สาํ เรจ็ รูปเพ่ือจําหนายตอ ตลอดจนสงเสริมใหส มาชิกผลิตสนิ คา เพือ่ นํามาจาํ หนาย ใหสหกรณ 27

ธุรกิจใหบ รกิ ารและสงเสริมการเกษตร สหกรณใ หบรกิ ารชว ยเหลอื เกษตรกรในดา นการเผยแพร ความรแู ละสง เสริมการเกษตร การวางแผนเพาะปลูก ตลอดจนการบริการแกสมาชิก เชน การบริการสูบนํ้า ปรับพืน้ ที่ ไถไร/นา บาํ รงุ ดิน จดั ระบบสงนํ้า เปน ตน 28

ตวั อยางการบนั ทกึ บัญชี 29

สหกรณ ท่ไี มไดเ ปนผปู ระกอบการในระบบภาษมี ลู คาเพ่มิ 30

ตวั อยา ง 1 ม.ิ ย. 25x1 + รบั คาธรรมเนยี มแรกเขา 1,000 บาท และรบั เงินคาหุน 10,000 บาท (ใบเสร็จรับเงนิ เลม ท่ี 1 เลขที่ 1 - 20) + รบั เงนิ ฝากออมทรพั ย 3,000 บาท (ใบสง เงนิ ฝากออมทรพั ย ของนายอดุ ม เพชรดี) + จา ยคาเบ้ยี เลย้ี งพาหนะ 200 บาท (ใบเบกิ เงิน เลขท่ี 1) + จายเงินกูระยะส้ัน 5,000 บาท ใหนายโชติ ชอบชวย (ใบรบั เงินกู เลขที่ 1) 31

การบนั ทกึ บัญชี ในสมดุ บนั ทกึ รายการขน้ั ตน 32

สมดุ เงนิ สด หนา 15 เครดติ เดบติ วัน เดือน ป เลขที่ ช่ือบญั ชีและรายการ หนา บญั ชี จาํ นวนเงนิ วนั เดือน ป เลขที่ ช่อื บญั ชีและรายการ หนา บญั ชี จํานวนเงนิ เอกสาร เอกสาร 25X1 25X1 ม.ิ ย. 1 001 คาธรรมเนยี มแรกเขา 002 ทนุ เรอื นหุน 88 1,000 - ม.ิ ย. 1 001 คาเบยี้ เลี้ยงพาหนะ 108 200 - 003 เจาหนเ้ี งนิ รับฝากออมทรัพย 14 5,000 - รวมรับ 62 10,000 - 002 ลูกหนเ้ี งนิ ใหกูระยะส้นั เงนิ สดคงเหลอื ยกมา 1 5,200 - 48 3,000 - 10,400 - 15,600 - 1 14,000 - รวมจา ย 1,600 - เงนิ สดคงเหลือยกไป 15,600 - 33

การผา นรายการ ไปสมดุ บญั ชแี ยกประเภททวั่ ไป 34

บัญชเี งนิ สด หนา 1 วนั เดอื น ป รายการ หนา เดบิต ยอดคงเหลือ ยอดคงเหลือ บัญชี 300 - เครดติ 25X1 เม.ย. 1 ยอดยกมา เดบติ เครดติ -ฯลฯ- 300 - มิ.ย. 1 ส.15 14,000 - 1,600 - 5,200 - 10,400 - 35

บัญชีลูกหนีเ้ งนิ ใหก รู ะยะสั้น หนา 14 ยอดคงเหลอื ยอดคงเหลอื วัน เดือน ป รายการ หนา เดบติ เครดติ บัญชี 1,000 - เดบติ เครดติ 25X1 เม.ย. 1 ยอดยกมา 1,000 - -ฯลฯ- 5,000 - มิ.ย. 1 ส.15 5,000 - - 10,000 - 36

บญั ชีเจา หนีเ้ งินรับฝากออมทรพั ย หนา 48 วนั เดือน ป รายการ หนา เดบติ ยอดคงเหลือ ยอดคงเหลือ บัญชี เครดติ 25X1 เม.ย. 1 ยอดยกมา เดบิต เครดติ -ฯลฯ- 2,000 - 2,000 - มิ.ย. 1 ส.15 - 3,000 - 4,000 - 7,000 - 37

บญั ชีทุนเรอื นหุน หนา 62 วัน เดือน ป รายการ หนา เดบิต ยอดคงเหลอื ยอดคงเหลอื บญั ชี เครดติ 25X1 เม.ย. 1 ยอดยกมา เดบติ เครดติ -ฯลฯ- 5,000 - 5,000 - มิ.ย. 1 ส.15 - 10,000 - 15,000 - 25,000 - 38

บัญชีคา ธรรมเนียมแรกเขา หนา 88 หนา เดบติ ยอดคงเหลอื ยอดคงเหลือ วนั เดอื น ป รายการ เครดติ บญั ชี เดบติ เครดติ 25X1 100 - 1,000 - 1,100 - -ฯลฯ- ม.ิ ย. 1 ส.15 - 39

บัญชคี า เบ้ยี เล้ยี งพาหนะ หนา 108 ยอดคงเหลอื ยอดคงเหลือ หนา เดบติ เครดติ วนั เดือน ป รายการ เดบติ เครดติ บญั ชี 300 - 500 - 25X1 -ฯลฯ- มิ.ย. 1 ส.15 200 - - 40

การบนั ทกึ บญั ชยี อ ย และทะเบยี นตา งๆ 41

ทะเบยี นสมาชกิ และการถอื หนุ ชื่อสมาชิก....น...า..ย..ส..ขุ.....ค...ํา.จ...นั ..ท..ร............. อายุ..........ป สญั ชาติ...................... ทีอ่ ยู.............................................................................................................................. อาชีพ.................................................... วันที่เขาเปน สมาชิก.......................... หุนท่ชี าํ ระแลว หนุ ท่โี อน/ถอน หนุ คงเหลือ จาํ นวน หมาย จํานวน หมาย จาํ นวน หนุ จาํ นวนเงนิ วัน เดอื น ป หมายเหตุ เลข หุน จาํ นวนเงนิ เลข หุน จํานวนเงนิ หนุ หุน 25X1 มิ.ย. 1 7171- 5 500 - 7175 หมายเหตุ : แสดงการผา นรายการรับเงินคาหุนของสมาชกิ เพียงรายเดียว สาํ หรับสมาชกิ รายอ่ืนๆ ใหผา นรายการในทํานองเดียวกนั 42

บัญชียอ ยลูกหน้เี งินกูระยะสัน้ ชอื่ ผกู .ู ....น.า.ย.โ.ช.ต.ิ.ช..อ.บ.ช.ว.ย....... สมาชิกกลมุ ท่ี....... เลขทะเบียนท.่ี ........ ตน เงนิ การคาํ นวณดอกเบ้ยี การชาํ ระดอกเบ้ีย วันที่ จาํ นวน จํานวน ยอดลกู หน้ี จาก ถึง จํานวน จาํ นวน จํานวน เลขที่ ดอกเบี้ย ดอกเบ้ยี ยอดดอกเบีย้ วันที่ รายการ ทกี่ ไู ป ชาํ ระคนื คงเหลือ เดือน วัน ดอกเบี้ย เอกสาร พงึ ชาํ ระ ชาํ ระจรงิ พึงชําระคงเหลือ 25X1 ม.ิย. 1 5,000 - 5,000 - 43

บัญชยี อ ยเจา หนเี้ งนิ รบั ฝากออมทรพั ย เลขทบ่ี ญั ช.ี ................................ ชื่อผฝู าก...........น..า..ย..อ...ดุ ..ม.....เ.พ...ช..ร..ด...ี....... แผน ท่.ี .................. สมาชกิ เลขทะเบยี นท.่ี ....................................... ขอ กาํ หนด............................................ ทอี่ ยู. ............................................................... ........................................................... วัน เดอื น ป รายการ เดบติ เครดติ ยอดคงเหลือ การคํานวณดอกเบ้ีย หมายเหตุ 25X1 ม.ิ ย. 1 (ถอน) (ฝาก) เครดิต 3,000 - 3,000 - 44

ตัวอยาง 2 มิ.ย. 25x1 + รบั ชาํ ระหนจี้ ากลกู หนเ้ี งนิ กรู ะยะสน้ั นางบญุ เกดิ งาม จํานวน 1,000 บาท พรอมดอกเบี้ย 300 บาท (ใบเสร็จรับเงิน เลมท่ี 1 เลขที่ 51) + นาํ เงินฝากธนาคารกรุงไทย 8,000 บาท + จา ยคนื เงินรบั ฝากออมทรัพย 1,000 บาท (ใบถอนเงินฝากออมทรพั ยข องนายเขยี ว คมขาํ ) 45

2 มิ.ย. 25x1 (ตอ) + ถอนเงนิ ฝากธนาคารกรุงไทย 4,000 บาท + ซอ้ื เครอ่ื งเขยี นแบบพิมพ 500 บาท (ใบเบกิ เงิน เลขท่ี 2) + ซอื้ เครอ่ื งใชส าํ นกั งาน - ตเู อกสาร 2,140 บาท (ใบเสรจ็ รบั เงินของรานสขุ สวสั ด)์ิ 46

การบนั ทกึ บัญชี ในสมดุ บนั ทกึ รายการขน้ั ตน 47

สมุดเงนิ สด หนา 15 เครดติ เดบิต วนั เดอื น ป เลขที่ ช่อื บญั ชแี ละรายการ หนา บัญชี จํานวนเงนิ วัน เดอื น ป เลขที่ ช่ือบัญชแี ละรายการ หนา บัญชี จํานวนเงนิ เอกสาร เอกสาร 25X1 25X1 มิ.ย. 2 004 ลกู หนเ้ี งนิ ใหก รู ะยะสน้ั 005 ดอกเบี้ยรับจากเงนิ ใหกู 14 1,000 - มิ.ย. 2 003 เงนิ ฝากธนาคารกรงุ ไทย 5 8,000 - 006 เงนิ ฝากธนาคารกรงุ ไทย 48 1,000 - 72 300 - 004 เจา หนเี้ งนิ รบั ฝากออมทรัพย 118 500 - รวมรบั 34 2,140 - เงนิ สดคงเหลือยกมา 5 4,000 - 005 คาเครอื่ งเขยี นแบบพมิ พ 1 11,640 - 1 5,300 - 006 เครอ่ื งใชส ํานกั งาน 4,060 - 10,400 - รวมจาย 15,700 - 15,700 - เงนิ สดคงเหลือยกไป 48

การผา นรายการ ไปสมดุ บญั ชแี ยกประเภททวั่ ไป 49

บญั ชเี งินสด หนา 1 วัน เดอื น ป รายการ หนา เดบติ ยอดคงเหลอื ยอดคงเหลอื บัญชี เครดิต 25X1 300 - เม.ย. 1 ยอดยกมา เดบิต เครดิต -ฯลฯ- 14,000 - 5,300 - 300 - ม.ิ ย. 1 ส.15 5,200 - 1,600 - 2 ส.15 11,640 - 10,400 - 4,060 - 50