โรคหัวใจและหลอดเลือด

แนวทางการประเมิน โอกาสเสี่ยงตอการเกิด โรคหัวใจและหลอดเลอื ด Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk



แนวทางการประเมนิ โอกาสเสีย่ งตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด คํานาํ โรคหัวใจและหลอดเลือด ไดแก โรคหัวใจขาดเลือด และโรคหลอดเลือดสมองใหญ หรอื อัมพฤกษ อัมพาต เปน ปญหาสาธารณสขุ ระดับประเทศ และเปน สาเหตุการปวย/การเสียชีวติ อันดับตนๆของประชากรไทย เม่ือเปรียบเทียบสาเหตุการเสียชีวิตจากรายงานสถิติสาธารณสุขใน รอบ 5 ป (2549-2553) พบวา อัตราการเสียชีวิตตอแสนประชากร ดวยโรคหัวใจขาดเลือดจาก 19.4 เพมิ่ เปน 20.5 และโรคหลอดเลือดสมองใหญ (อัมพฤกษ อมั พาต) จาก 20.6 เพมิ่ ข้ึนเปน 27.5 จะเหน็ ไดวา อตั ราการเสยี ชีวิตจากโรคดังกลาว มีแนวโนม เพมิ่ ขนึ้ เรื่อยๆ สาเหตุของโรคกลุมนี้เกิดจากวิถีชีวิตและพฤติกรรมสุขภาพที่ไมถูกตองเหมาะสม ไดแ ก การรบั ประทานที่มากเกินพอดี ไมส มดุล รับประทานอาหารรสหวาน มนั เคม็ รับประทาน ผักผลไมนอย ใชเคร่ืองอํานวยความสะดวกมากขึ้น มีกิจกรรมทางกายนอยลง ไมออกกําลังกาย เครียด และพักผอนไมเพียงพอ ประกอบกับการสูบบุหรี่ และการด่ืมเคร่ืองดื่มที่มีแอลกอฮอล ซ่ึงปจจยั เส่ียงดานพฤตกิ รรมสขุ ภาพดงั กลา วสง ผลใหเ กิดภาวะนํา้ หนักเกนิ อว น ความดันโลหติ สูง ไขมนั ในเลือดสูง เบาหวาน และนําไปสูการเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด มาตรการเชิงรุกในการปองกันและควบคุมอุบัติการณโรคหัวใจและหลอดเลือด การคนหา กลุมเสี่ยงตอการเกิดโรคดังกลาวจึงเปนส่ิงสําคัญ ท่ีจะทําใหผูที่มีโอกาสเส่ียงตอโรคหัวใจและ หลอดเลือดสามารถจัดการตนเองได เพ่ือลดปจจัยเสี่ยงและปรับพฤติกรรมสุขภาพใหถูกตอง เหมาะสม สง ผลใหน า้ํ หนกั ตวั ระดบั ความดนั โลหติ ระดบั นา้ํ ตาลและไขมนั ในเลอื ดอยใู นเกณฑป กติ ตลอดจนไดร ับยาในรายทม่ี ขี อบง ชี้ สาํ นกั โรคไมตดิ ตอ กรมควบคมุ โรค จงึ ไดจ ดั ทาํ แนวทางการประเมนิ โอกาสเสย่ี งตอการเกิด โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด (Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk) ใน 2 กลุม เปาหมาย ไดแ ก Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk 3

แนวทางการประเมินโอกาสเส่ียงตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลือด 1. กลมุ ปว ย โรคเบาหวานและโรคความดันโลหติ สูง (DM, HT) 2. กลุมเส่ียงสูงตอการเกิดโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง (Pre-DM, Pre-HT) และผูท่มี ภี าวะอว น เพ่ือใหบุคลากรทางการแพทยใชประเมินโอกาสเส่ียงตอโรคหัวใจและหลอดเลือดในบุคคล ที่ไมเคยเปนโรคหัวใจและหลอดเลือดมากอน (Primary Prevention) และจัดบริการท่ีเหมาะสม สอดคลองกบั โอกาสเสย่ี งรายบุคคล จึงขอขอบพระคณุ ทกุ ทา นท่มี ีสว นรว มมา ณ โอกาสน้ี ดร.นพ.ภานวุ ัฒน ปานเกตุ สาํ นักโรคไมต ิดตอ กรมควบคุมโรค 4 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสยี่ งตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด สารบญั หนา วตั ถุประสงคข องการใชแนวทางการประเมินโอกาสเส่ยี งตอ โรคหวั ใจและหลอดเลือด 6 เปา หมายของการใชแนวทางการประเมินฯ 6 การประเมนิ โอกาสเสี่ยงตอ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ดในอกี 10 ป ขา งหนา 7 ในกลมุ ปวยโรคเบาหวานและโรคความดนั โลหิตสงู โดยใชตารางสี (Color Chart) ❖ วิธีการประเมนิ โอกาสเส่ยี ง 7 • ตารางสที ่ี 1 กรณีทราบผล โคเลสเตอรอล (cholesterol) ในเลือด 9 • ตารางสีท่ี 2 กรณีไมท ราบผล โคเลสเตอรอล (cholesterol) ในเลอื ด 10 ❖ เปา หมายผลลพั ธก ารบรกิ ารและจดั การตนเองเพ่อื ลดโอกาสเสี่ยง 13 ❖ การแปลผลระดบั โอกาสเสีย่ ง 11 - ข้นั ตอนการบรกิ ารหลังการประเมนิ ในกลมุ ปว ยโรคเบาหวานและ 14 โรคความดนั โลหติ สงู - ขอแนะนาํ ในการปรับพฤตกิ รรมสุขภาพเพ่ือปอ งกนั การเกิดโรคหวั ใจ 15 และหลอดเลือดหลังการประเมินโอกาสเส่ียง การประเมนิ ความเสย่ี งตอ โรคหัวใจและหลอดเลอื ดในกลุมเสย่ี งสูงตอการเกดิ 18 โรคเบาหวานและโรคความดันโลหติ สงู (Pre-DM, Pre-HT) และผูท่มี ภี าวะอว น 20 ❖ ขัน้ ตอนการบริการหลงั การประเมินความเสยี่ งตอ โรคหวั ใจและหลอดเลือด 22 ในกลุมเสยี่ งสงู ตอการเกดิ โรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง 22 (Pre-DM, Pre-HT) และผูท่มี ภี าวะอว น 23 24 ภาคผนวก 25 ❖ การประเมนิ โอกาสเส่ยี งตาม Risk Healthy (Check Life’s Simple 7) ❖ แบบบันทกึ น.ค.ร.สุขภาพ 5 ❖ โรคหวั ใจ และหลอดเลอื ด ❖ เคล็ดลับการปฏบิ ตั ติ นลดความเส่ยี ง ตามหลัก 3 อ. (อาหาร ออกกําลังกาย อารมณ) และ 2 ส. (ไมสบู บุหรี่ และลดการด่ืมสุรา) Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสยี่ งตอการเกดิ โรคหัวใจและหลอดเลอื ด วัตถุประสงคของการใชแ นวทางการประเมนิ โอกาสเสีย่ ง ตอ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด เพื่อใหบุคลากรทางการแพทยใชประเมินโอกาสเสี่ยงตอโรคหัวใจและหลอดเลือด ในบคุ คลทไี่ มเ คยเปน โรคหวั ใจและหลอดเลอื ดมากอ น (Primary Prevention) และจดั บรกิ าร ที่เหมาะสมสอดคลองกับโอกาสเสย่ี งรายบคุ คล เปาหมายของการใชแ นวทางการประเมินฯ เพ่ือปองกันและควบคุมอุบัติการณโรคหัวใจและหลอดเลือด โดยผูที่มีโอกาสเสี่ยง ตอโรคหัวใจและหลอดเลือดสามารถจัดการตนเอง เพ่ือลดปจจัยเสี่ยงและปรับพฤติกรรม สุขภาพใหถูกตองเหมาะสม สงผลใหนํ้าหนักตัว ระดับความดันโลหิต ระดับนํ้าตาลและ ไขมนั ในเลอื ดอยูในเกณฑปกติ ตลอดจนไดร บั ยาในรายที่มขี อ บงช้ี แนวทางการประเมินโอกาสเสยี่ งตอโรคหัวใจและหลอดเลือด ประกอบดวย 2 สวน 1. การประเมินโอกาสเสีย่ งตอโรคหวั ใจและหลอดเลือด 1.1 กลุมปว ยโรคเบาหวานและโรคความดนั โลหิตสงู (DM, HT) โดยใชตารางสี (สามารถใชไดในประชาชนทัว่ ไป อายุตัง้ แต 40 ปข้นึ ไป ) 1.2 กลุมเส่ียงสูงตอการเกิดโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง (Pre-DM, Pre-HT) และผูที่มีภาวะอวน (ดัชนีมวลกาย ≥ 25 กก./ม.2) ท่ีมีอายุ 35 ปข ึน้ ไป โดยการคดั กรองดว ยวาจา (Verbal screening) 2. การบรกิ ารหลงั การประเมนิ ฯ 6 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเส่ียงตอ การเกดิ โรคหัวใจและหลอดเลือด การประเมนิ โอกาสเสย่ี งตอ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด ในกลมุ ปวยโรคเบาหวาน และโรคความดนั โลหิตสงู โดยใชต ารางสี (Color Chart) วิธีการประเมินโอกาสเสย่ี ง ขนั้ ตอนที่ 1 สถานบรกิ ารมบี รกิ ารตรวจหา cholesterol ในเลอื ดหรอื ไม ถา มใี ชต ารางสที ่ี 1 ถาไมมีบรกิ ารตรวจหา cholesterol ใหใชตารางสที ี่ 2 ขน้ั ตอนที่ 2 เลอื กตารางวา เปน โรคเบาหวานหรือไม ขั้นตอนที่ 3 เลอื กเพศชาย หรอื หญงิ ข้ันตอนที่ 4 เลือกการสบู บหุ ร่ี วาสบู หรือไมสบู ขน้ั ตอนที่ 5 เลอื กชว งอายุ ชว งอายุ (ป) เลอื กชอง <40-49 40 50-59 50 60-69 60 70 ปข้นึ ไป 70 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk 7

แนวทางการประเมินโอกาสเสย่ี งตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด ขัน้ ตอนที่ 6 เลือกคา systolic blood pressure เลือกชอ ง 120 คา systolic blood pressure (มม.ปรอท) 140 <120 - 139 160 140 - 159 180 160 - 179 180 ขนึ้ ไป ข้ันตอนท่ี 7 คา cholesterol กรณีทราบคา cholesterol คา cholesterol (มก./ดล.) เลือกชอง <160 - 199 160 200 - 239 200 240 - 279 240 280 - 319 280 320 ขึน้ ไป 320 8 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเส่ียงตอ การเกดิ โรคหัวใจและหลอดเลอื ด ตารางสีที่ 1 กรณีทราบผล โคเลสเตอรอล (cholesterol) ในเลือด <10% 10- <20 % 20-<30% 30-<40% ≥40% 9 ทีม่ า : WHO/ISH Risk Prediction Chart for SEAR B,2007 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสีย่ งตอ การเกิดโรคหวั ใจและหลอดเลือด ตารางสีที่ 2 กรณไี มทราบผล cholesterol ในเลือดหรือสถานบรกิ ารสาธารณสขุ ไมมีบรกิ ารตรวจหา cholesterol ในเลือด <10% 10- <20 % 20-<30% 30-<40% ≥40% 10ทม่ี า : WHO/ISH Risk Prediction Chart for SEAR B,2007 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสยี่ งตอการเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลือด การแปลผลระดับโอกาสเสยี่ ง แถบสีจะบอกถึงโอกาสเสี่ยงที่จะเปนโรคกลามเน้ือหัวใจตาย (myocardial infarction) และโรคอมั พฤกษ อมั พาต (stroke: fatal, non–fatal) ใน 10 ปข างหนา <10% 10- <20 % 20-<30% 30-<40% >40% ตา่ํ ปานกลาง สงู สงู มาก สงู อนั ตราย คาํ อธิบาย 1. ผูปวยโรคเบาหวาน หมายถงึ มผี ล fasting glucose ต้ังแต 126 มก./ดล. หรอื ระดบั น้ําตาลหลังรับประทานอาหารประมาณ 2 ชั่วโมงมากกวา 200 มก./ดล. จากการ ตรวจ 2 ครง้ั หรือไดร บั ยา insulin 2. คาเฉล่ีย systolic blood pressure ในปจ จุบนั จากการวดั 2 คร้งั 2 ชว งเวลาหางกัน อยา งนอย 1 สัปดาห (ไมใ ชกอนการรกั ษา) 3. ผูท่ยี งั สูบบุหร่ีในปจจุบนั รวมถงึ ผทู ่ีหยดุ สูบบุหร่ีนอ ยกวา 1 ป กอ นการประเมิน 4. การตรวจ โคเลสเตอรอล (cholesterol) ควรอดอาหารอยางนอย 12 ช่ัวโมง ใชผ ลการตรวจคร้งั ลาสุดกอนการประเมิน หมายเหตุ: โอกาสเส่ยี งอาจสงู กวาท่ปี ระเมนิ ได เนอ่ื งจากปจ จัยอ่นื ๆ ไดแก 1. ไดรับยาลดความดันโลหติ อยู 2. Premature menopause 3. ความอว น โดยเฉพาะอยา งยิง่ อวนลงพงุ 4. วถิ ีชีวิตน่ังๆนอนๆ 5. ประวัติครอบครัวญาติสายตรง (first degree relative) เปนโรคหลอดเลือดหัวใจ (coronary heart disease) หรอื โรคหลอดเลอื ดสมอง (stroke) กอนวยั อนั ควร คือ กอนอายุ 55 ปในชาย และกอ นอายุ 65 ปใ นหญงิ 6. ระดับไขมนั triglycerides สงู มากกวา 180 มก./ดล. 7. ระดับ HDL ต่ํากวา 40 มก./ดล. ในชาย หรอื ตาํ่ กวา 50 มก./ดล. ในหญิง 11Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสยี่ งตอการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด 8. มกี ารเพม่ิ ขน้ึ ของ C-reactive protein, fibrinogen, homocysteine, apolipoprotein B, Lp(a) , fasting glycemia หรอื impaired glucose tolerance 9. มี microalbuminuria (จะเพมิ่ โอกาสเสย่ี งใน 5 ป อีก 5% .ในผูทเ่ี ปนเบาหวาน) 10. มรี ะดับนํ้าตาลในเลอื ดสะสม (HbA1c) มากกวา 7% 11. เศรษฐานะตาํ่ 12 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเส่ียงตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลือด เปา หมายผลลพั ธการบริการและจดั การตนเองเพือ่ ลดโอกาสเส่ียง เปาหมาย ผปู วยเบาหวาน ผปู ว ยความดันโลหติ สูง ผูที่ไมเ ปน เบาหวาน และความดันโลหิตสูง ความดนั โลหติ <140/90* <140/90 <140/90 (อายุ < 60 ป) (มม.ปรอท) <150/90 (อายุ 60 ป) ระดบั น้ําตาลในเลือด FPG (มก./ดล.) 70-130 60 -100 HbA1c (%) 6-7 ไขมันในเลือด Total Cholesterol <280 (คา เปา หมายสําหรบั กลุมเส่ยี งปานกลาง) (TC) (มก./ดล.) <200 (คาเปา หมายสําหรับกลมุ เสี่ยงสูงและกลุม เสย่ี งสงู มาก) Low Density Lipoprotein <160 (คาเปาหมายสําหรับกลุมเสี่ยงปานกลาง) (LDL) (มก./ดล.) <100 (คา เปา หมายสําหรบั กลมุ เสยี่ งสูง) <70 (คาเปาหมายสําหรับกลมุ เสยี่ งสงู มาก) High Density Lipoprotein >40 (ชาย) (HDL) (มก./ดล.) >50 (หญงิ ) Triglycerides <150 (มก./ดล.) การสูบบุหรี่ งดสบู และดมควันบหุ รี่ น้ําหนกั และรอบเอว ดชั นีมวลกาย 18.5 – 24.9 กก./ม2 รอบเอว นอ ยกวา สว นสงู /2 (เซนตเิ มตร) การออกกาํ ลังกาย หนักระดบั ปานกลาง อยางนอย 30 นาทตี อ คร้ัง 5 ครงั้ ตอสัปดาห การบรโิ ภคอาหาร ลดหวาน มัน เคม็ เพม่ิ ผกั และผลไม หมายเหตุ * ตาม Evidence-Based Guideline For the Management of High Blood Pressure in Adults Report From The Panel Members Appointed to the Eighth Joint National Commitee, 2014 (JNC8) 13Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสยี่ งตอการเกิดโรคหวั ใจและหลอดเลอื ด ข้นั ตอนการบริการหลงั ประเมินในกลุมปวยโรคเบาหวาน และโรคความดนั โลหิตสงู (DM, HT) สถานะความเสยี่ ง/ข้ันตอน โอกาสเสี่ยง โอกาสเสย่ี ง โอกาสเสย่ี ง < 20 % 20 - < 30% ≥ 30% เส่ียงสงู มาก เสี่ยงปานกลาง เสีย่ งสูง √ √ ประเมนิ โอกาสเส่ยี งตาม Risk Healthy √ √ (Check Life’s Simple 7) √ √ √ ใหขอ มูล ปจจัยเสีย่ งและอาการเตือน √ √ √ ของโรค +/- √ แบบบันทึก น.ค.ร. (นํา้ หนัก ความดนั ฯ √ 3-6 เดือน เรงดว น รอบเอว) สขุ ภาพดว ยตนเอง √ √ ปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมสุขภาพ/ √ 6-12 เดือน จดั การตนเอง √ ทราบอาการเตอื นโรคหวั ใจและ √ 1-3 เดอื น หลอดเลือด √ ลงทะเบยี นกลมุ เสยี่ งตอโรคหวั ใจ และหลอดเลือดเพ่อื ตดิ ตาม 3-6 เดือน ตดิ ตามประเมินปจจัยเสี่ยง/ 6-12 เดือน และการปรับเปลีย่ นพฤติกรรม สงพบแพทยเ พื่อใหยาตามความ √ เหมาะสม เปาหมายเพ่อื ควบคมุ FPG, BP ไขมัน ใหอ ยูในเกณฑป กติ ตดิ ตามประเมนิ โอกาสเสย่ี งตอการ ทุกป เกดิ โรคหัวใจและหลอดเลือด 14 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสีย่ งตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด ขอแนะนําในการปรบั พฤติกรรมสุขภาพเพอื่ ปองกนั การ เกิดโรคหวั ใจและหลอดเลอื ดหลงั การประเมินโอกาสเส่ยี ง การหยดุ สูบบหุ ร่ี หยดุ สูบบุหรห่ี รือไมเร่มิ สบู (รวมท้งั ยาสบู ในรปู แบบอ่ืน) และไมสดู ดมควนั บุหรเ่ี ปนประจํา ในรายที่ใหคําปรึกษาแลวไมไดผลอาจพิจารณาให nicotine replacement และ/หรือยา nortriptyline หรอื amfebutamone (bupropion) การบริโภคอาหาร 1. ลดอาหารไขมนั สงู ลดกินไขมันทมี่ าจากสัตวและผลติ ภณั ฑสตั ว เชน เนอื้ นม เนย ผูปวยเบาหวานหรือ ผูที่กนิ ยาลดไขมนั อยู ใหก นิ ไขทัง้ ฟอง 2 ถึง 3 ฟองตอ สัปดาห ลดกนิ ของมนั ของทอด อาหาร เครื่องดืม่ ทมี่ ีไขมนั สูง งดกินเบเกอร่ี เชน คุกกี เคก เฟรนชฟรายด หรือ ของทอดซ้ํา ซึ่งมีกรดไขมัน ทรานสมาก ใชน้ํามันมะกอก น้ํามันรําขาว ถั่วลิสง และ กินไขมันจากปลาทั้งปลาทะเลและ ปลานํา้ จืด 2. ลดอาหารเค็มหรอื มเี กลือโซเดยี มสูง ลดกินอาหารท่มี ีรสเคม็ ลงครงึ่ หนึง่ และลดเครื่องด่มื ทม่ี รี สเคม็ ลง เชน เกลือแร ไมเตมิ น้าํ ปลา ซอี ๋ิว เตา เจ้ียว กะป ผงชรู ส ของสาํ เรจ็ รปู กนิ อาหาร เครอ่ื งด่มื สด แทนอาหารเครื่องด่ืมสําเร็จรปู 3. ลดอาหารและเครอื่ งด่มื ทมี่ รี สหวานหรอื น้ําตาลสูง หลีกเล่ียงเคร่ืองด่ืมท่ีมีรสหวาน เชน น้ําอัดลม นํ้าหวาน เครื่องด่ืมชูกําลัง นํ้าผลไม ลดกนิ น้าํ ตาลไมเ กนิ วนั ละ 6 ถงึ 8 ชอ นชา (หรือ 24 ถงึ 32 กรัม) 4. เพม่ิ ผกั สดและผลไมท ไี่ มหวานจัด รบั ประทานผกั สดมอ้ื ละ 2 ฝา มอื พนู หรอื ผกั สกุ มอื้ ละ 1 ฝา มอื พนู ผลไมไ มห วานจดั 15 คาํ ตอ วัน หรอื รบั ประทาน ผัก ผลไมอ ยางนอ ยครึง่ กิโลกรัมตอ วัน 15Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสยี่ งตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลือด การออกกําลงั กาย การเคล่ือนไหวรางกาย ระดับหนกั ปานกลาง เชน เดนิ เรว็ อยา งนอ ย 30 นาทตี อวัน ในการเคลอื่ นไหวในชีวติ ประจําวนั เวลาวา ง และการทํางาน การควบคมุ นาํ้ หนกั ตวั ใหเหมาะสม รายที่อวน/นํ้าหนักเกิน กระตุนใหลดน้ําหนักโดยลดพลังงานท่ีรับประทานและเพิ่ม การเคลือ่ นไหวรางกาย การบริโภคเคร่ืองดืม่ ทม่ี แี อลกอฮอล แนะนาํ ลดการบรโิ ภครายทดี่ มื่ มากกวา 3 หนว ยมาตรฐานตอ วนั (หนง่ึ ดม่ื มาตรฐาน คอื เคร่ืองดื่มท่ีมีปริมาณของแอลกอฮอลบริสุทธ์ิ 10 กรัม โดยใชปริมาณท่ีเทากันของแอลกอฮอล ในเคร่ืองด่ืมเปนมาตรฐานการวัด “หนึ่งด่ืมมาตรฐาน” แทนขนาดของบรรจุภัณฑหรือประเภท ของเคร่อื งดื่มแอลกอฮอล เชน เบียร ไวน และสรุ า) ตัวอยางหนว ยการวดั ปรมิ าณด่ืมมาตรฐานของเครื่องดื่มแอลกอฮอลประเภทตางๆ • เบียร 1 ขวด ขนาด 750 มลิ ลิลิตร ดีกรขี องแอลกอฮอล 5% เทากับ 3 ด่ืมมาตรฐาน • ไวน 1 ขวด ขนาด 750 มิลลลิ ติ ร ดีกรีของแอลกอฮอล 13.5% เทากบั 8 ด่ืมมาตรฐาน • สุรา 1 ขวด ขนาด 750 มลิ ลิลติ ร ดกี รีของแอลกอฮอล 40% เทากับ 24 ด่มื มาตรฐาน การไดรับยาตามความเหมาะสม 1. Antihypertensive drugs • กลมุ เสยี่ งปานกลาง (risk < 20%) ในรายท่ี BP ≥ 140/90 มม.ปรอท ใหคําแนะนําการปรับเปล่ียนพฤติกรรมเพื่อ ลดระดับความดนั โลหิต และตดิ ตามวัดระดับความดันโลหิต 6 เดอื น • กลมุ เส่ียงสูง (risk 20 – < 30 %) ในรายที่ BP ≥ 140/90 มม.ปรอท ใหค าํ แนะนาํ การปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมโดยผเู ชยี่ วชาญ ประมาณ 3-6 เดือน ถาความดันโลหิตไมลงหรือควบคุมไมได ใหพิจารณาเพ่ือรักษาดวยยา อยางนอย 1 ตัวจากตัวเลือกดังตอไปน้ี thiazide-like diuretic, ACE inhibitor ,calcium channel blocker หรือ beta- blocker โดยแนะนําใหเริ่มยา low dose thiazide-like diuretic, ACE inhibitor หรือcalcium channel blocker กอน 16 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสยี่ งตอการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลอื ด • กลุมเส่ียงสูงมาก (risk ≥30 %) ในรายท่ี BP 130/80 มม.ปรอท พิจารณาใชยา thiazide-like diuretic, ACE inhibitor ,calcium channel blocker หรือ beta- blocker โดยแนะนาํ ใหเ รมิ่ ยา low dose thiazide-like diuretic, ACE inhibitor หรือ calcium channel blocker กอ น 2. Lipid-lowering drugs (statins) • กลมุ เส่ยี งปานกลาง (risk < 20%) แนะนาํ ใหร บั ประทานอาหารท่ีมไี ขมนั ตํ่า • กลมุ เสย่ี งสูง (risk 20 – < 30 %) ในรายท่คี า total cholesterol > (280 มก./ดล.) แนะนาํ ใหร ับประทานอาหารท่มี ี ไขมนั ตํ่า ถาไมด ขี ึน้ พิจารณาใหย า statins • กลุมเส่ยี งสงู มาก (risk ≥30 %) แนะนําใหรับประทานอาหารที่มีไขมันตํ่า ควบคูกับการใหยา statins โดยเปาหมาย blood cholesterol < 200 มก./ดล.) LDL- cholesterol < 70 มก./ดล.) 3. Hypoglycemic drugs • ในผทู ่ไี มเปนเบาหวานและมี persistent fasting blood glucose > 6 มิลลโิ มล/ลติ ร (108 มก./ดล.) ทง้ั ที่ไดค วบคมุ อาหารแลว ควรลดนํ้าหนกั ลง 7% ใน 6 เดือน และ ออกกาํ ลังกาย หนกั ระดับปานกลาง 150 นาทตี อ สปั ดาห ถาไมไดผลพจิ ารณารับยา metformin • ในผปู วยเบาหวาน ใหก ารรกั ษาและปรับพฤติกรรมโดยมคี าเปาหมายคอื FPG 70-130 มก./ดล. 4. Antiplatelet drugs • กลุม เสยี่ งปานกลาง (risk < 20%) ไมให low-dose aspirin • กลุม เสย่ี งสูง (risk 20 – < 30 %) พิจารณาให low-dose aspirin เฉพาะราย โดยตองคํานึงระหวางผลดีและอันตราย จากการไดรบั ยา aspirin • กลุม เส่ียงสูงมาก (risk ≥30 %) ควรให low-dose aspirin ทกุ ราย 17Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสยี่ งตอการเกิดโรคหวั ใจและหลอดเลือด การประเมนิ ความเสย่ี งตอ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ดใน กลุมเสย่ี งสงู ตอ การเกิดโรคเบาหวานและโรคความดัน โลหิตสูง (Pre-DM, Pre-HT) และผทู ่ีมภี าวะอว น กลุมเปา หมาย 1. กลมุ เสี่ยงสงู ตอ การเกดิ โรคความดนั โลหิตสงู (Pre-HT) (มีระดบั ความดันโลหิต ต้ังแต 120/ 80 ถึง 139/89 มม.ปรอท) 2. กลมุ เสี่ยงสงู ตอ การเกดิ โรคเบาหวาน (Pre-DM) (มรี ะดับน้ําตาลในเลอื ดเมอ่ื อดอาหาร 8 ช่ัวโมงข้ึนไป ตงั้ แต 100 -125 มก./ดล.) 3. กลมุ ท่มี ีดัชนมี วลกาย ≥ 25 กก./ม.2 สอบถาม/ประเมินปจจยั เส่ียง 7 ประเด็น 1. สบู บุหรี่ 2. ระดบั ความดนั โลหติ ตง้ั แต 130 / 85 มม.ปรอท (เปน คา ความดนั โลหติ ทเ่ี สยี่ งตอ การเกดิ โรคหวั ใจ และหลอดเลือด) และ/หรือ เคยไดรบั การวนิ จิ ฉัยจากแพทยว าเปนโรคความดันโลหติ สงู 3. ระดับน้ําตาลในเลือด (FPG) ตั้งแต 100 มก./ดล. และ/หรือ เคยไดรับการวินิจฉัยจากแพทย วาเปน โรคเบาหวาน 4. ไดรบั การวินจิ ฉัยจากแพทยหรอื พยาบาลวา มไี ขมนั ในเลอื ดผดิ ปกติ 5. ขนาดรอบเอว มากกวา สว นสงู (เซนตเิ มตร) หาร 2 6. เคยไดร บั การวนิ จิ ฉัยจากแพทยว า เปนโรคหัวใจขาดเลอื ด หรอื โรคอัมพฤกษ อัมพาต 7. มีประวัติญาติในครอบครัวเปนโรคหัวใจขาดเลือด หรือโรคอัมพฤกษ อัมพาต (ผูชายเปนกอน อายุ 55 ป หรอื ผูหญงิ เปน กอ นอายุ 65 ป) หมายเหตุ : เคยไดรับการวินิจฉัยวาเปนเบาหวาน, ความดันโลหิตสูง, โรคหัวใจขาดเลือด หรือ โรคอัมพฤกษ อมั พาต แตยังไมไ ดร ับการรักษาถือเปน กลุมเสย่ี ง) สถานะความเสย่ี งตอการ ปจจัยเสี่ยง ≤ 2 ขอ ปจ จยั เสี่ยง 3 - 4 ขอ ปจ จัยเสีย่ ง ≥ 5 ขอ เปน โรคหัวใจและหลอดเลือด เส่ียง เสยี่ งสงู เสีย่ งสงู มาก 18 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเส่ียงตอ การเกดิ โรคหัวใจและหลอดเลือด คาํ อธิบาย 1. การสูบบหุ ร่ี หมายถงึ ยังคงสูบบหุ รี่ ยาเสน ยาสบู บหุ รี่ซิกาแรต บหุ ร่ีซิการหรอื หยุดสูบ ไมเ กิน 1 ป 2. ระดับความดนั โลหิตทีว่ ดั ได หมายถงึ ระดบั ความดนั โลหติ ที่วัดไดโ ดยบคุ ลากรทางการ แพทยแ ละสาธารณสขุ เชน แพทย พยาบาล เจา พนักงานสาธารณสุข จากกจิ กรรมการ คดั กรองความดันโลหติ สงู ตามมาตรฐานการคัดกรองของประเทศ (ไดแก มีการเตรียม ตัวกอนวัด น่ังพัก วัดในทานั่งอยางถูกตองโดยเคร่ืองวัดความดันโลหิตมาตรฐานวัด ความดันโลหิตซาํ้ 2 คร้ัง วดั หางกัน 5 นาท)ี 3. ระดบั น้ําตาลในเลอื ด หมายถึง คา ระดับนา้ํ ตาลในเลอื ด ( FPG/ DTX ) โดยการอด อาหารอยา งนอ ย 8 ชั่วโมง 4. ไขมนั ในเลอื ดผดิ ปกติ หมายถงึ ไขมนั โคเลสเตอรอลรวม (TC) สงู กวา 280 มก./ดล.และ/ หรือไขมันแอลดีแอลโคเลสเตอรอล (LDL) สูงกวา 100 มก.ตอดล. และ/หรือ ไขมันไตรกลีเซอไรด (TG) สูงกวา 150 มก./ดล.และ/หรือ เอชดีแอลโคเลสเตอรอล (HDL) ต่ํากวา 40 มก./ดล. ในผูชาย 50 มก./ดล. ในผูหญิง ในกรณีท่ีแพทยหรือ บุคคลากรทางการแพทยเคยบอกแตจําคาไขมันไมไดก็ใหถือวาผิดปกติ ซึ่งอาจจะเคย ไดรบั การรักษาหรอื ไมก็ได 5. ขนาดรอบเอว หมายถงึ การวดั รอบเอวผานสะดือขนานกบั พนื้ 6. ประวัตคิ รอบครัว หมายถงึ มญี าติสายตรงเปน ไดแ ก พอ แม พหี่ รอื นองทองเดียวกนั ไดรับการวินิจฉัยจากแพทยวาเปนโรคหัวใจขาดเลือด หรือโรคอัมพฤกษ อัมพาต ซึ่ง กาํ ลงั รับการรักษาอยหู รือไมก็ได 19Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสย่ี งตอ การเกดิ โรคหัวใจและหลอดเลือด ขน้ั ตอนการบรกิ ารหลังการประเมนิ ความเส่ยี งตอ โรคหัวใจและหลอดเลอื ด ในกลมุ เส่ียงสูงตอการเกดิ โรคเบาหวานและโรคความดันโลหติ สงู (Pre-DM, Pre-HT) และผูที่มีภาวะอวน ปจจัยเสี่ยง 2 ขอ ปจจัยเส่ยี ง 3-4 ขอ ปจจยั เสีย่ ง ≥ 5 ขอ สถานะความเสี่ยง เส่ียง เสี่ยงสงู เส่ยี งสูงมาก เปาหมายการบริการ 1. ความดนั โลหติ ต่าํ กวา 130 / 85 มม.ปรอท 2. ระดับนํา้ ตาลในเลอื ด ตํ่ากวา 100 มก./ดล. 3. หยดุ สูบบุหรแี่ ละหลกี เลย่ี งควันบหุ ร่ี 4. นา้ํ หนักและรอบเอว - ดชั นมี วลกาย 18.5 – 24.9 กก./ม2 - รอบเอว นอยกวา สวนสูง (เซนตเิ มตร) หาร 2 5. ออกกําลงั กาย หนกั ระดบั ปานกลาง อยา งนอย 30 นาทีวนั ตอ 5 วนั ตอสัปดาห 6. การบริโภคอาหารท่เี หมาะสม เชน ไมรับประทานอาหารที่มีรสหวาน มัน เค็ม เพมิ่ การรบั ประทานผกั และผลไมรสไมหวาน ลดการดื่ม เครอ่ื งด่มื ทม่ี ีแอลกอฮอล 7. ระดับไขมันอยใู นเกณฑป กติในรายท่ีมีไขมนั ผิดปกติ ใหข าวสาร สขุ ศึกษา √ การบริการ √ √ เสริมทักษะ ขอ แนะนาํ สมดุ บนั ทึก ปรับพฤตกิ รรมเส่ียง/ ปรบั พฤติกรรมเสี่ยง √ √ จัดการตนเอง ตอสขุ ภาพ ลดปจจัยเสีย่ งอยา งนอย ลดปจจัยเส่ยี งอยางนอ ย 2 ปจ จยั 3 ปจ จัย ทราบอาการเตือนของ +/- √ √ โรคหัวใจและหลอดเลอื ด ติดตามการ ทุก 1 ป ทกุ 6 เดือน ทกุ 2-3 เดอื น ปรบั พฤตกิ รรมสขุ ภาพ 20 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสยี่ งตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด ข้นั ตอนการบรกิ ารหลังการประเมนิ ความเส่ียงตอโรคหัวใจและหลอดเลือด ในกลมุ เสย่ี งสงู ตอการเกดิ โรคเบาหวานและโรคความดนั โลหติ สูง (Pre-DM, Pre-HT) และผูท่มี ภี าวะอวน (ตอ ) ปจ จยั เสย่ี ง 2 ขอ ปจ จัยเสย่ี ง 3-4 ขอ ปจจยั เส่ยี ง ≥ 5 ขอ เสีย่ งสูง เส่ียงสงู มาก สถานะความเสย่ี ง เสี่ยง +/- √ ข้นึ ทะเบียนติดตาม - ปละครง้ั 6 เดอื นครงั้ โอกาสเสี่ยงเสยี่ งโรค 2 ปค รง้ั หัวใจและหลอดเลือด นัดตรวจประเมนิ โอกาส เสยี่ งโรคหวั ใจและ หลอดเลือด 21Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสย่ี งตอการเกิดโรคหวั ใจและหลอดเลือด ภาคผนวก การประเมนิ โอกาสเส่ยี งตาม Risk Healthy (Check Life’s Simple 7) แบบประเมนิ Life’s Simple 7 ไดร บั การออกแบบโดยสมาคมหวั ใจอเมรกิ นั โดยมเี ปา หมาย เพือ่ ใหป ระชาชนสามารถประเมนิ สุขภาพดวยตนเอง มเี พยี ง 7 ข้ันตอน ซ่ึงจะทาํ ใหเ ราสามารถรู ถึงระดับคะแนนหัวใจ (อายุของหัวใจเทียบกับอายุในปจจุบัน) ของเรา เพื่อจะไดปรับเปลี่ยน พฤตกิ รรมใหเหมาะสม มคี ุณภาพชีวติ ทดี่ ีและยืนยาวได ประเดน็ คําถามโอกาสเสีย่ งตาม Risk Healthy (Check Life’s Simple 7) ประเดน็ คําถาม คา /ผลลพั ธในปจ จบุ นั ความดันโลหติ (คาความดนั โลหิตทว่ี ดั ครง้ั สุดทา ย) ไขมันในเสน เลอื ด (คา โคเลสเตอรอลในเลอื ดที่เจาะครงั้ สุดทาย) ระดับน้ําตาลในเลอื ด (คานา้ํ ตาลในเลือดท่ีเจาะครง้ั สุดทา ย) การสบู บหุ รี่ (คณุ สูบบหุ รหี่ รือไม) น้าํ หนกั รอบเอว ดชั นมี วลกาย พฤตกิ รรมการออกกาํ ลังกาย (ออกกาํ ลงั กายสปั ดาหละก่คี รั้ง ครั้งละกีน่ าที) พฤติกรรมการรับประทานอาหาร (ลดการรับประทานอาหาร หวาน มัน เคม็ รับประทานผกั ผลไม ปลา ธัญพชื ลดเครื่องด่ืม ทม่ี สี วนผสมของแอลกอฮอล) หมายเหตุ 1. ดดั แปลงมาจาก Life’s Simple 7 American Heart Association 2. สามารถเขา ไปทําแบบประเมิน Life’s Simple 7 ไดท างเวบ็ ไซต 22 http://mylifecheck.heart.org/Default.aspx?NavID=1&CultureCode=en-US Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสยี่ งตอ การเกดิ โรคหัวใจและหลอดเลือด แบบบนั ทกึ น.ค.ร.สุขภาพ น.น้าํ หนกั ทกุ สปั ดาห (กก.), ค. ความดนั ฯ ทุกเดือน (มม.ปรอท), ร.รอบเอว (ทุก 3 เดอื น) ลงชื่อ............................................................เพศ............ 23Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสย่ี งตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด โรคหวั ใจ และหลอดเลอื ด โรคหัวใจ และหลอดเลือด เปนกลุมอาการของโรคท่ีเกิดจากหลอดเลือดตีบตัน หรือ หลอดเลือดแข็งตัว ซึ่งเกิดจากการสะสมของไขมัน โปรตีน และแรธาตุในผนังหลอดเลือดจนเกิด การตีบตันและแคบ ทําใหมีความตานทานการไหลของเลือด หลอดเลือดขาดความยืดหยุน เปราะบางมากขนึ้ หากเกดิ บรเิ วณหลอดเลอื ดแดงทไ่ี ปเลยี้ งหวั ใจ จะทาํ ใหเ ลอื ดไปเลย้ี งหวั ใจไดน อ ย เกิดโรคหวั ใจขาดเลอื ด หากอดุ ตนั จนเลือดไปเล้ยี งหัวใจไมได จะเกิดหวั ใจวายเฉยี บพลัน หรอื หัวใจ ลมเหลว ทําใหกลามเน้ือหัวใจตาย หรือถาเกิดบริเวณหลอดเลือดที่ไปเล้ียงสมอง จะทําใหเลือด ไปเลย้ี งสมองไดนอ ยเกิดโรคสมองขาดเลือดหรืออมั พฤกษ อมั พาต อาการแสดงโรคหัวใจขาดเลอื ด 1. แนน หนา อก คลา ยมขี องหนกั ทบั หนา อก บางคนบอกคลา ยมอี ะไรมาบบี รดั เจบ็ ใตก ระดกู ดานซาย อาจเจ็บราวถึงขากรรไกรและแขนซาย อาการเจ็บมักจะสัมพันธกับการออกกําลังกาย เชน ว่ิงตามรถเมล เดินข้ึนสะพานลอย ยกของหนัก ภาวะเครียดจัด เม่ือน่ังพักหรืออมยา Nitroglycerin อาการจะทุเลาลง 2. เม่อื ยลา โดยไมมสี าเหตุ ท่ีแขน หรอื ทมี่ อื หรอื ทขี่ ากรรไกร 3. ปวดทองโดยเฉพาะอาจจะเจ็บหนาอกรา วมาบรเิ วณลิ้นป 4. หายใจเหนอ่ื ยหรอื หอบ หายใจไมอ อก เหนื่อย นอนราบไมไ ด เนือ่ งจากกลา มเนอ้ื หวั ใจ เสยี หายมาก ทําใหไ มส ามารถสูบฉดี เลอื ดไปเล้ยี งไดอยางเพยี งพอ 5. เวยี นศีรษะ หนามดื จะเปนลม หรอื หมดสตเิ นื่องจากเลือดไปเล้ียงสมองไมพอ ลักษณะสําคัญอาการเจ็บหนาอก 1. ตาํ แหนง ที่เจบ็ บรเิ วณหนาอกดานหนา ตั้งแตล้ินปถ งึ คอ 2. ลกั ษณะการเจ็บ เจบ็ แนนๆ เจบ็ ตอื้ ๆ รดั ๆ เจบ็ รนุ แรงในอก 3. เจบ็ รา วอาจจะมหี รอื ไมม กี ไ็ ด ถา มี จะมอี าการเจบ็ รา วไปทแ่ี ขน คาง ฟน คอไหล เปน ตน 4. อาการเจบ็ สมั พนั ธก บั การออกแรงหรอื ภาวะอารมณ เชน กาํ ลงั ทาํ งาน กาํ ลงั ยกของหนกั ตืน่ เตน โกรธ 5. ระยะเวลาท่ีเจ็บอก นานประมาณ 30 วนิ าที ถงึ 15 นาที 6. ทาํ อยา งไรจงึ หายเจบ็ อก เชน หยดุ ทาํ งาน ทาํ งานชา ลง ทาํ งานเบาลง อมยาใตล นิ้ เปน ตน 7. อาการอื่นรวม อาจจะมีหรือไมมีก็ได ถามี จะมีอาการเหนื่อยหอบ ใจสั่น เหง่ือออก 24เวยี นหัว หนามืด เปนลม คลนื่ ไส อาเจียน เปนตน Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสี่ยงตอ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด อาการเตือนโรคสมองขาดเลือด ไดแ ก แขนหรอื ขาขางใดขา งหนึ่งออนแรง ชาทใ่ี บหนา ปากเบีย้ ว พูดลาํ บาก สับสน มองไม ชัด ตาพรามั่ว เห็นภาพซอ น สูญเสยี การทรงตัว อาจพบเพียง 1 อาการ หรือมากกวา 1 อาการ ใชต วั ยอชว ยจาํ คือ “F.A.S.T.” มาจาก F = Face เวลายมิ้ พบวามุมปากขา งหน่ึงตก A = Arms ยกแขนไมขึน้ 1 ขา ง S = Speech มปี ญ หาดา นการพดู พูดไมออกหรือพดู ไมชดั แมป ระโยคงายๆ พูดแลว คนฟง ไมร ูเ รื่อง T = time ผูมีอาการดังกลาวตองรีบไปโรงพยาบาลเพื่อรับการรักษาโดยดวน ภายใน 4 ช่วั โมง จะไดชว ยรักษาชวี ิตและสามารถฟน ฟูกลับมาไดเ ปนปกติหรือใกลเ คยี งคนปกตมิ ากทส่ี ดุ เคลด็ ลบั การปฏบิ ตั ติ นลดความเสย่ี ง ตามหลกั 3 อ. (อาหาร ออกกาํ ลงั กาย อารมณ) และ 2 ส. (ไมสบู บหุ ร่ี และลดการด่ืมสรุ า) 1. อ. อาหาร 1. ฝกนิสัย “ชิมกอนเติม กินอาหารรสชาติพอดี” (คือ หวานไมเกินอาหารโรงพยาบาล สําหรับผูปวยเบาหวาน มันไมเกินอาหารโรงพยาบาลสําหรับผูปวยโรคไขมันผิดปกติหรือ โรคหลอดเลือดหัวใจ เค็มไมเกินอาหารโรงพยาบาลสําหรับผูปวยหัวใจลมเหลว) หลีกเล่ียงอาหาร เครอ่ื งด่มื ท่ีมีน้ําตาล ไขมัน และเกลอื โซเดียมปรมิ าณมาก เชน นาํ้ หวาน นํ้าอดั ลม ผลไมร สหวานจัด เคร่ืองปรุงรส (นาํ้ ปลา ซีอ๋ิว เตา เจี้ยว กะป เกลือแกง น้ําจ้ิมทกี่ ินแบบจุม คลุก ราด และ ผงชรู ส) อาหารสําเร็จรูป ของหมกั ดอง (นา้ํ ตาล ไมเ กิน 6 ชอ นชา/วนั เกลือโซเดียม ไมเกนิ 1 ชอนชา/วนั ) 2. ปรุงอาหารดวยวิธีตม ตุน นึ่ง อบ ยําและผัดท่ีไมมันมากกวาอาหารทอด หรืออาหาร โรงพยาบาลสําหรับผูปวยโรคไขมันผิดปกติหรือโรคหลอดเลือดหัวใจ งดอาหารที่มีกรดไขมันชนิด ทรานส เชน อาหารอบเบเกอรี อาหารทอดซ้าํ หลาย ๆ หน เลือกกินเฉพาะผลิตภัณฑท มี่ รี ะบไุ ววา กรดไขมันชนดิ ทรานส = 0 หลกี เลยี่ งอาหารไขมนั อาหารท่ีมีคอเลสเตอรอลสงู เชน เครอื่ งในสตั ว กงุ ปลาหมึก หนงั ไก ขาหมู ของทอด นา้ํ มันหมู น้าํ มันปาลม นํา้ มันมะพรา ว กะทิ ควรใชนํ้ามนั พชื ในการประกอบอาหาร เชน นํา้ มนั ถ่ัวเหลือง นา้ํ มันดอกทานตะวัน นา้ํ มันราํ ขาว เปน ตน 3. ลดการใชน้ําปลา เกลือและเคร่ืองปรุงรส หันมาใชเคร่ืองเทศและสมุนไพรแทน เชน หวั หอม กระเทยี ม ขงิ พรกิ ไทย มะนาว ผงกระหรี่ 25Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเส่ียงตอการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลอื ด 4. ไมเ ตมิ เครื่องปรุงรสตาง ๆ ลงในอาหาร เคร่ืองดม่ื โดยไมว างเครอ่ื งปรงุ รสตางๆ เชน น้าํ ปลา ซอส ซอี ๊ิวขาว นา้ํ ตาล กระเทยี มเจยี ว ไวบนโตะอาหาร และกินนา้ํ จม้ิ ดวยวธิ ี “จมิ้ ” ไมใช จุม คลกุ ราด 5. เลือกซื้อผัก ผลไมและเนื้อสัตว (ปลา ไกไมติดหนัง ติดมัน) ท่ีสดใหมมาปรุงอาหาร รบั ประทานเอง แทนการเลอื กซอื้ อาหารกระปอ ง ผกั ดองและอาหารสาํ เรจ็ รปู เลย่ี งการกนิ เนอ้ื แดง (เนอื้ หมู หรือ เนอื้ สตั วใหญกวาหมู) และเนื้อปรงุ แตง เชน ไสก รอก เบคอน เซนามิ ฮอดดอก 6. ควรอานฉลากอาหารทุกครั้งและเลือกซ้ืออาหารกระปองหรืออาหารสําเร็จรูปท่ีมี เคร่ืองหมายอาหารรักษหัวใจของมูลนิธิหัวใจฯและคณะสาธารณสุขศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล เปนรปู หวั ใจสขี าวและเครื่องหมายขดี ถูกสขี าว บนพื้นวงกลมสแี ดง ดังรูป 7. เพิ่มปรมิ าณการกินผกั และผลไมรสไมหวานใหม ากขน้ึ โดยกินผักสดอยางนอ ย 2 ฝามอื หรือผักสุกอยางนอย 1 ฝามือตอมื้อ เพราะมีกากใยอาหาร ชวยในการขับถายและลดการดูดซึม ไขมัน ควรทานผกั หลากหลายสแี ละชนิดผลไม เชน มะละกอ ฝรงั่ ชมพู สม 2. อ. ออกกําลังกาย 1. ออกกาํ ลงั กาย หรือมีออกแรงเคลือ่ นไหวปานกลาง สม่ําเสมออยา งนอ ยวันละ 30 นาที สปั ดาหละ 5 วัน 2. เร่มิ ดว ยกจิ กรรมเบาๆ กอน แลว คอ ยๆ เพิ่มจนถงึ เปาหมาย 3. เคลอ่ื นไหวออกแรงใหเ ปน วถิ ชี วี ติ ประจาํ วนั เชน เดนิ มากขน้ึ ไมอ าศยั พาหนะหรอื ลฟิ ท (ถาทําได) หรือออกกําลงั กายดวยการเดนิ เร็ว ปน จกั รยาน วายน้าํ รํามวยจีน ฯลฯ เปาหมายเพื่อควบคุมใหน้ําหนักตัวท่ีเหมาะสม (ดัชนีมวลกาย ไมเกิน 25 กิโลกรัม/ ตารางเมตร, รอบเอวไมเ กนิ สว นสงู หารสอง 26 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสยี่ งตอการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลอื ด ข้ันตอนการเคล่ือนไหวออกแรงและออกกําลงั กาย 1. ออกกําลังกาย หรือออกแรงเคล่ือนไหวปานกลางสม่ําเสมออยางนอยวันละ 30 นาที สปั ดาหละ 5 วนั 2. เรมิ่ ดว ยกจิ กรรมเบาๆ กอน แลว คอยๆ เพ่ิมจนถึงเปา หมาย 3. เคลอื่ นไหวออกแรงใหเ ปน วถิ ชี วี ติ ประจาํ วนั เชน เดนิ มากขน้ึ ไมอ าศยั พาหนะหรอื ลฟิ ท (ถาทาํ ได) หรอื ออกกําลังกายดว ยการเดนิ เร็วปนจกั รยาน วา ยนา้ํ ราํ มวยจนี ฯลฯ เปา หมายเพือ่ ควบคุมใหน ํา้ หนักตวั ท่ีเหมาะสม (ดชั นมี วลกาย ไมเกิน 25 กก./ม2, รอบเอว ไมเกนิ สวนสงู หารสอง ขน้ั ตอนการเคลือ่ นไหวออกแรงและออกกาํ ลงั กาย 1. อบอนุ รางกาย และยืดเหยียดกลามเน้ือ (Warm up) ประมาณ 5 – 10 นาที 2. เคลื่อนไหวออกแรงปานกลางหรือออกกําลังกายปานกลาง จนหายใจเร็วขึ้น ถี่ข้ึน ใหเ หน่อื ยเกนิ ครึ่งหนง่ึ เล็กนอยของความเหนอื่ ยที่สุดในชวี ติ (แตยังไมห อบ) และยงั พดู คยุ ไดจ นจบ ประโยคอยา งนอย 10 นาทตี อ ครง้ั โดยรวมแลว มากกวา 30 นาทตี อวัน 3. ยืดเหยียดกลามเนอื้ (warm down) ประมาณ 5-10 นาที เคลด็ ลบั ในการเริม่ ตนออกกําลงั กาย คือ การแตงกาย สวมรองเทาพื้นหนารองรับแรงกระแทกยืดหยุนได สวมใสเสื้อผาท่ีสบาย และแหง ดูดซับเหง่ือไดดี เร่ิมตนดวยการเดิน 5 นาที (หรือออกกําลังกายอยางอื่นที่คุณชอบ) เกือบทุกวันของสัปดาห อยางชาๆ เพิ่มเวลามากข้ึนจนกระท่ังสามารถทําได 30 นาทีตอวัน อยางนอย 5 วันตอสปั ดาห ถาตอ งการลดน้ําหนกั ควรออกกําลังกายตอเนื่องวันละ 45 นาทขี ้ึนไป การเดิน เปนวิธีออกกําลังกายที่งาย และปลอดภัยท่ีสุด เหมาะสมกับทุกเพศ ทุกวัย ทําไดทุกท่ีทุกเวลาท่ีมีโอกาส โดยการเดินเร็ววันละ 30 – 45 นาที อยางนอย 5 วันตอสัปดาห ชวยลดความเสยี่ งตอ การเกดิ โรคหัวใจและหลอดเลอื ดได 35 – 50% การออกกําลังกายระดับปานกลางเหมาะสมกับคนท่ัวไป โดยหัวใจควรเตน 60 – 70% ของอตั ราการเตน ของหวั ใจสงู สุด โดยคาํ นวณจากสูตร อัตราการเตน สงู สุดของหัวใจ = 220 – อายุ (ป) เชน นาย ก มีอายุ 40 ป ความหนักของการออกกําลังกายที่ตองการ คือ 60 % ของอัตราการเตนสูงสุดของหัวใจ อัตราการเตนสูงสุดของหัวใจของคนอายุ 40 ป เทากับ 220 – 40 = 180 ดังนั้น 60 % ของอัตราการเตนของหัวใจสูงสุดของนาย ก. เทากับ 27Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเสีย่ งตอการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลอื ด 60/100 x 180 = 108 ครง้ั ตอนาที กรณที ีไ่ มไ ดจับชีพจร ใหส ังเกตอาการขณะออกกําลงั กาย คอื ขณะทอ่ี อกกาํ ลังกาย หวั ใจเตน เร็วขึน้ หายใจเรว็ ขึ้นกวา ปกติเลก็ นอย แตสามารถพูดคุยกบั ผอู น่ื ได จนจบประโยคโดยไมต องหยดุ เพ่อื หายใจ รอ งเปนเพลงได แตไมไพเราะ ขอควรระวงั หากมอี าการดังตอ ไปนี้ใหห ยุดการออกกาํ ลังกายและไปพบแพทย เพือ่ ตรวจหาสาเหตุ • ใจส่ัน • แนน หนาอก และปวดราวไปทแ่ี ขนไหลแ ละคอซีกซาย • หายใจลาํ บาก หรอื เวลาหายใจมเี สยี งดงั วด๊ี ๆ • หายใจตนื้ เรว็ อยา งรนุ แรง • วิงเวียน รูสกึ เหมือนจะเปน ลม หรอื รสู กึ พะอดื พะอม • เหง่ือออกมาผิดปกติ • เปนตะคริว มอี าการปวดกลามเนอื้ ยางรนุ แรง • คลื่นไส 3.อ. อารมณ วธิ กี ารบรรเทาความเครียด (Stress reduction or management) เมอื่ รสู กึ เครยี ด คนเราจะมวี ธิ ผี อ นคลายความเครยี ดทแ่ี ตกตา งกนั ออกไป สว นใหญจ ะเลอื ก วิธีที่ตนเองเคยชิน ถนัด ชอบหรือสนใจทําแลวเพลิดเพลินมีความสุขซ่ึงวิธีคลายเครียดโดยทั่วไป มีดังน้ี คือ • นอนหลับพกั ผอ น • ออกกําลงั กาย ยดื เสนยืดสาย เตนแอโรบิค รํามวยจีน โยคะ • ฟง เพลง รอ งเพลง เลน ดนตรี ดูโทรทศั น ดูภาพยนตร อา นหนังสอื แตงกลอน • ทํางานศิลปะ งานฝม อื งานประดษิ ฐตา งๆ สะสมแสตมป สะสมเคร่ืองประดบั ถายรปู จัดอลั บัม้ ปลกู ตนไม ทาํ สวน จดั หอ ง ตกแตงบาน เลนกับสตั วเลย้ี ง • เลนเกมคอมพิวเตอร ทองอินเตอรเ นต็ • พดู คยุ พบปะสงั สรรคกับเพอื่ นฝูง • ไปเสรมิ สวย ทาํ ผม ทาํ เล็บ ไปซ้อื ของ ทองเที่ยว สง่ิ สําคญั เมื่อเกดิ ความเครียด อยาทาํ สิ่งท่ีไมเ หมาะสม เชน สูบบุหร่ี ดม่ื สรุ า ใชส ารเสพตดิ 28เลน การพนนั เทยี่ วกลางคนื กินจุบจิบ ฯลฯ Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเส่ียงตอการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด เทคนคิ การผอนคลาย (Relaxation technique ) เปนการฝกปฏิบัตใิ หเ กดิ ภาวะผอนคลาย (Relaxation) หรอื ลดการต่นื ตัว (Hypoarousal) ของ Psychophysiological state ส่ิงท่ีเปนเปาหมายของการผอนคลายอาจเปนความตึง ของกลา มเนื้อ (เชน กรณขี อง Progressive muscle relaxation ซ่ึงผฝู กจะบงั คบั ใหกลา มเน้อื เกร็ง และคลายสลบั กนั ) หรือภาวะMetabolism หรือ Sympathetic arousal วัตถุประสงคของการผอนคลาย คือ การทําจิตใหว า งจากการคดิ วิธีผอ นคลายมีหลายวธิ ี เชน 1. ทาํ สมาธิ (meditation) 2. การหายใจดวยทอ ง (relaxation or abdominal breathing) 3. การคลายกลา มเนอื้ [progressive(muscle) relaxation or Jacobson’s progressive relaxation] 4. นอนหลบั (sleep) 5. การหยุดพักระหวางการเรียนหรือการทํางานและการใชเวลาวาง (time-out and leisure) 6. คาดหวังในส่ิงทเ่ี ปน จริงได (realistic expectation) 7. เปลย่ี นวิธีคิดหรอื เปลี่ยนมุมมอง (reflaming) 8. ระบบความเช่อื (belief system) 9. สรา งอารมณข นั (humor) 10. เลอื กวธิ ลี ดความเครยี ดท่ีใหผ ลดีตอ สขุ ภาพ (good health-good choiceness) การปองกันความเครียดอยา งยง่ั ยนื “ลดความอยาก อรอยเกนิ สบายเกิน เอาแตใ จเกิน ดวยการออกกําลังใจ ใหใ จมีกาํ ลังแขง็ แรง” 1. การให (เชน การใหค วามชวยเหลือ ใหส งิ่ ของ ใหเ งิน ทํางานจติ อาสา เปนตน สว นการ ใหธรรมศาสดาดกี วาการใหท ั้งหลาย เพือ่ ลดความตระหนี่ ลดความอยาก ลดการเอาแตใ จตนเอง 2. วินัย (ผูมีศีลหา มีวินัยยอมไมเดือดเนื้อรอนใจ อยูในสังคมไดอยางมีความสุข ไมตองระแวงวา ใครจะมาทาํ ใหเ ราเดือดรอน ทําใหเ ราเครยี ด) 3. นงั่ รลู ม (เวลาทาํ งาน กม็ สี ติ ระลกึ รอู ยกู บั การทาํ งาน เวลายนื เดนิ นง่ั นอน กม็ สี ตริ ะลกึ รูอยกู ับอิริยาบถน้นั ๆ แตเ วลาน่งั นอกเวลาทํางาน ก็ระลกึ รูอยกู ับลมหายใจเขาออก เกดิ คดิ อดตี 29Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสย่ี งตอ การเกิดโรคหัวใจและหลอดเลอื ด คิดอนาคตหรือรูสึกชอบ ไมชอบข้ึนมา ก็ใหละ ใหวางความเผลอความเพลินนั้นเสีย แลวกลับมา ระลึกรูท่ีลมหายใจเขาออก เพื่อไมใหเผลออรอยเกิน อยูสบายเกินจนเพลิน หรือ เผลอเพลิน เอาแตใจเกิน) 4. เดนิ จงกรม (เวลาเดนิ กร็ ะลกึ รูอยูในอริ ยิ าบถนนั้ เกิดคดิ อดีต คิดอนาคตหรือรสู กึ ชอบ ไมชอบข้ึนมา ก็ใหละ ใหวางความเผลอความเพลินน้ันเสีย แลวกลับมาระลึกรูที่ทาเดินอีก คือ การเดินอยางมีสติ แบบไมค ิด ไมร ูส กึ จะชว ยใหมีความอดทน ลดความเครยี ด ซมึ เศรา ฟุงซา น) 5. อุดมปญญา (หมั่นละความอยากที่มากเกินไป ละความพยาบาทมาดรายผูอื่น ละการเบยี ดเบยี นผูอน่ื พิจารณาในใจอยูบอ ยๆ วา อะไรควร อะไรไมค วร คดิ พูด ทาํ อะไรท่ีไมถ กู ไมควร ก็ควรละท้งิ ไปเสีย หม่ันสะสม การคดิ พูด ทาํ ทถี่ กู ตอง ดีงาม มปี ระโยชนตอ สุขภาพ) 1 ส. ลดด่มื สุรา ใหคําแนะนําถึงผลเสียของสุรา : ผูด่ืมประจําทุกวันในปริมาณ 20.0 – 39.9 กรัม ของแอลกอฮอลบริสุทธ์ิ หรือเทียบเทาปริมาณเบียร ประมาณ 1 -2 ขวดตอวัน จะมีความเสี่ยง ตอ โรคตบั แขง็ มะเรง็ ตบั มะเรง็ หลอดอาหาร มะเรง็ ปาก และชอ งปาก ความดนั โลหติ สงู สมรรถภาพ ทางเพศลดลงจากการสรา งฮอรโมนเพศหญงิ สูง (Estrogen) ฯลฯ มากกวาผูท่ไี มด่มื เคล็ดลับในการเลิกสรุ า : 1. ต้ังใจจรงิ ทจ่ี ะเลกิ สุรา 2. ตง้ั ใจวา จะเลกิ เพอื่ ใคร เพราะอะไร 3. ลดปริมาณการดมื่ ทีละนอย โดยต้งั เปา ลดการดม่ื ลงใหน อยลง 4. เลอื กวนั ทีจ่ ะลด หรอื เลกิ สุรา 5. หลกี เล่ียงจากสถานทท่ี ่ีเคยดม่ื และเพ่อื นๆ ท่รี วมดมื่ 6. ทํากจิ กรรมเพื่อสขุ ภาพ เชน ออกกําลังกาย เลน กีฬา หรือดนตรี 7. หยดุ ความคิดที่จะดม่ื เพ่อื เขา สงั คม 8. ฝกพดู ปฏเิ สธการด่ืมสุรา 9. พึ่งตน พ่งึ ธรรม(ศาสดา) ออกกาํ ลังใจ สรา งความสุขใหก บั ตวั เอง ทดแทน “ความสขุ ทค่ี ุณด่ืมได” หาท่พี ง่ึ ทางใจ กาํ ลังใจจากคนรอบขา ง 10. อยาทอแทแมวาคร้ังแรกไมประสบความสําเร็จ ใหพยายามตอไป และอาจปรึกษา หนวยงานชวยเหลือ เชน สายดวนยาเสพติด สถาบันธัญญารักษ โทร. 1165 30 สายดว นเลิกเหลา 0 2379 1020 และโรงพยาบาลท่ัวประเทศ Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมนิ โอกาสเสี่ยงตอการเกดิ โรคหัวใจและหลอดเลือด 2 ส. ไมส ูบบหุ ร่ี ใหคําแนะนําถงึ ผลเสยี ของบุหรก่ี ับสขุ ภาพ : 1. ผลตอ ระบบหวั ใจและหลอดเลือด ไดแ ก หลอดเลือดหัวใจตีบ หวั ใจขาดเลือด 2. ผลตอ ระบบทางเดนิ หายใจ ไดแ ก มะเรง็ ปอด มะเรง็ กลอ งเสียง ปอดอดุ ตันเรื้อรงั 3. ผลตอระบบทางเดินอาหาร ไดแก มะเร็งหลอดอาหาร แผลในกระเพาะอาหาร และลาํ ไสเ ลก็ 4. โรคในชองปาก ไดแก มคี ราบหนิ ปนู ฝง แนน ทีฟ่ น เกิดกล่ินปาก ฟนเหลือง 5. มคี วามสมั พนั ธก บั การเส่ือมสมรรถภาพทางเพศ 6. ผลตอทารกในครรภ เคล็ดลับในการเลิกบุหร่ี 1. ตง้ั ใจจรงิ ท่จี ะเลิกบหุ ร่ี 2. ตั้งเปาวาจะเลกิ เพื่อใคร เพราะอะไร 3. เลือกวนั ท่จี ะเลิกสูบบุหรี่ 4. ทิ้งอปุ กรณท ่เี ก่ียวขอ งกบั การสบู บหุ รีใ่ หห มด เชน บุหรี่ และไฟเชค็ 5. ต้ังสตใิ หม ั่น เขมแขง็ เม่อื มีอาการหงดุ หงดิ 6. ตดั ความเคยชนิ หรอื กจิ กรรมวาง ทม่ี ักจะทํารว มกบั การสบู บหุ รี่ 7. คุมอาหารดว ยการเลอื กกินอาหารจําพวกผัก ผลไม ใหมากกวาเดิม 8. พึง่ ตน พงึ่ ธรรม (ศาสดา) ออกกาํ ลงั ใจ สรางความสขุ ใหกับตวั เอง ทดแทน “ความสุข ทค่ี ุณสบู ได” หาท่พี ึ่งทางใจ กําลังใจจากคนรอบขา ง หรอื ใหร างวัลตนเองเมอื่ สามารถ ทําได 9. เตอื นตนเองอยเู สมอวา “คุณไมสบู บหุ รีแ่ ลว” 10. อยาทอถอยเม่ือทําไมสําเร็จใหพยายามตอไป และปรึกษาหนวยงานชวยเหลือ เชน ศูนยบรกิ ารเลกิ บุหรี่ทางโทรศพั ท 1600 31Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk

แนวทางการประเมินโอกาสเส่ยี งตอการเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลือด อา งองิ 1. WHO/ISH Risk Prediction Chart for SEARB,2007 2. Prevention of Cardiovascular Disease,Guidelines for Assessment and Management of Cardiovascular Risk ,WHO Geneva 2007 3. Prevention of Cardiovascular Disease, Pocket Guidelines for Assessment and Management of Cardiovascular Risk ,WHO Geneva 2007 4. แนวปฏบิ ตั สิ าํ หรบั เจา หนา ทส่ี าธารณสขุ ในการจดั บรกิ ารคดั กรองละเสรมิ ทกั ษะการปรบั เปลย่ี น พฤติกรรม สุขภาพลดเส่ียงลดโรคไมตดิ ตอ ในสถานบริการสาธารณสุขและชมุ ชน, สาํ นักโรคไมต ิดตอ 2552 5. แนวทางเวชปฏบิ ตั ิ การดูแลรักษาภาวะความดนั โลหิตสูง 2011 , กรมการแพทย 6.http://life.cpru.ac.th/E%20leaning/15%20Science%20for%20Life/ %E0%B8%9A% E0%B8%97%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%201-5.htm 7. http://www.thinkb4drink-tfrd.com/th/campaigns_know_your.php 32 Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk